Tài liệu Tài liệu ôn thi tốt nghiệp thpt môn lịch sử

LỊCH SỬ THẾ GIỚI HIỆN ĐẠI TỪ NĂM 1945 ĐẾN NĂM 2000 Bài 1. SỰ HÌNH THÀNH TRẬT TỰ THẾ GIỚI MỚI SAU CHIẾN TRANH THẾ GIỚI THỨ HAI (1945 - 1949) 1. Hội nghị Ianta (2/1945) a) Hoàn cảnh - Đầu 1945, Chiến tranh thế giới thứ hai bước vào giai đoạn kết thúc. Nô ̣i bô ̣ phe Đồ ng minh nổ i lên nhiề u vấ n đề cầ n giải qu yết (nhanh chóng k ết thúc chi ến tranh, tổ chức lại trật tự TG sau chiến tranh, phân chia thành quả giữa các nước chiến thắng). - Từ ngày 4 đến 11/2/1945, ba cường quốc Liên Xô, Mỹ, Anh đã tổ chức Hô ̣i nghi ̣cấ p cao ở Ian-ta (Liên Xô). b) Quyết định - Thống nhất mục tiêu chung là tiêu diệt tận gốc CNPX Đức và CNQP Nhật. - Thành lập tổ chức Liên hợp quốc để duy trì hòa bình và an ninh thế giới. - Thoả thuâ ̣n viê ̣c đóng quân để giải giáp lực lươ ̣ng phát xit́ và phân chia ph ạm vi ảnh hưởng ở châu Âu và châu Á. c) Tác động: Những quyết định của Hội nghị Ianta cùng những thỏa thuận sau đó đã trở thành khuôn khổ của trật tự thế giới mới - Trật tự hai cực Ianta. 2. Liên hợp quốc - Từ 25/4 đến 26/6/1945, tại Xan Phranxiscô (Mĩ), Hội nghị quốc tế đã thông qua bản Hiến chương và tuyên bố thành lập tổ chức Liên hợp quốc. - Ngày 24/10/ 1945 Hiến chương Liên hơ ̣p quốc chiń h thức có hiê ̣u lực . - Mục đích: + Duy trì hòa bình và an ninh thế giới. + Phát triển các mối quan hệ hữu nghị, hợp tác giữa các nước, trên cơ sở tôn trọng nguyên tắc bình đẳng và quyền tự quyết của các dân tộc. - Nguyên tắc hoạt động + Bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia và quyền tự quyết của các dân tộc. + Tôn trọng toàn vẹn lãnh thổ và độc lập chính trị của tất cả các nước. + Không can thiệp vào công việc nội bộ của bất kì nước nào. + Giải quyết các tranh chấp quốc tế bằng biện pháp hòa bình. + Chung sống hòa bình và sự nhất trí giữa 5 nước lớn (Liên Xô, Anh, Pháp, Mĩ, Trung Quốc). Đây là nguyên tắt quan trọng nhất. - Vai trò: + Liên hợp quốc là diễn đàn quốc tế vừa hợp tác, vừa đấu tranh nhằm duy trì hòa bình và an ninh thế giới, có nhiều cố gắng trong việc giải quyết các tranh chấp, xung đột khu vực. + Thúc đẩy quan hệ quốc tế, giúp đỡ các dân tộc về kinh tế, văn hóa, giáo dục, nhân đạo... - Quan hệ Việt Nam – Liên hiệp quốc + 9/1977 VN gia nhập Liên hợp quốc. + VN làm ủy viên không thường trực Hội đồng Bảo an nhiệm kì (2008-2009). + Các tổ chức LHQ đang hoạt động có hiệu quả tại VN: UNESCO, UNICEF, WHO, FAO... Bài 2. LIÊN XÔ (1945 – 1991). LIÊN BANG NGA (1991 – 2000) 1. Liên Xô từ năm 1945 đến giữa những năm 70 (TK XX) a) Hoàn cảnh: - Đất nước bị chiến tranh tàn phá nặng nề (khoảng 27 triệu người chết, 1710 thành phố, 70.000 làng mạc, 32.000 xí nghiệp bị tàn phá...) - Các nước ĐQ do Mĩ cầm đầu tiến hành Chiến tranh lạnh chống Liên Xô. - Liên Xô giúp đỡ phong trào cách mạng trên thế giới. 1 b) Thành tựu: - Công cuô ̣c khôi phu ̣c kinh t ế (1945 – 1950): hoàn thành kế hoạch 5 năm trước thời hạn 9 tháng. Tới năm 1950, sản lượng công nghiệp tăng 73%; nông nghiệp đạt mức trước chiến tranh; năm 1949 chế tạo thành công bom nguyên tử, phá thế đô ̣c quyền vũ khí nguyên tử của Mi.̃ - Từ năm 1950 đến nửa đầu những năm 70, tiếp tục xây dựng CNXH, đạt thành tựu: + Công nghiệp: Đầu 70 (XX) LX là cường quốc công nghiệp đứng thứ hai thế giới, đi đầu ngành công nghiệp vũ trụ, công nghiệp điện hạt nhân … + Nông nghiệp: tăng trung bình 16%/năm (những năm 60 (TK XX)) + Khoa học kỹ thuật: 1957 phóng vệ tinh nhân tạo, năm 1961 phóng tàu vũ trụ Phương Đông. + Xã hội: thay đổi rõ rệt, công nhân chiếm hơn 55% (1971), trình độ học vấn cao. + Đối ngoại: LX là thành trì của hòa bình thế giới. c) Ý nghĩa: - Thể hiện tính ưu việt của CNXH trên mọi lĩnh vực. - Làm đảo lộn chiến lược toàn cầu của Mĩ và đồng minh. - Thúc đẩy phong trào cách mạng thế giới phát triển. 2. Nguyên nhân tan rã của CNXH ở Liên Xô và các nƣớc Đông Âu Trong những năm 1989-1991 CHXH ở Liên Xô và Đông Âu tan rã . Nguyên nhân chủ yếu: - Đường lối lañ h đạo chủ quan, duy ý chí, thiếu công bằ ng, dân chủ. Thực hiê ̣n cơ chế tâ ̣p trung bao cấ p. - Không bắ t kip̣ sự phát triể n của khoa ho ̣c ki ̃ thuâ ̣t tiên tiến => trì trệ về kinh tế, xã hội. - Khi cải tổ thì phạm phải sai lầ m trên nhiề u mă ̣t. - Các thế lực thù đich ̣ trong và ngoài nước chống phá. 3. Liên bang Nga từ năm 1991 đến năm 2000 Từ khi LX tan rã, LB Nga là quốc gia kế tục LX trong quan hệ quốc tế, kế thừa địa vị pháp lí của LX tại Hội đồng Bảo an Liên hiệp quốc cũng như các cơ quan ngoại giao của LX ở nước ngoài. a) Kinh tế: - Từ 1992 đến 1995, Chính phủ Nga đề ra cương lĩnh tư nhân hóa nền kinh tế nhưng không thành công, tốc độ tăng trưởng luôn là con số âm. - Từ 1996 trở đi, đặc biệt dưới thời tổng thống Nga Putin, nền kinh tế dần dần phục hồi và phát triển. Đến năm 2000 tốc độ tăng trưởng đạt 9%/năm. b) Chính trị: - Tháng 12/1993, Nga thông qua Hiến pháp mới. Theo đó, Tổng thống có quyền hành to lớn, đứng đầu Nhà nước, do dân bầu trực tiếp. Thủ tướng đứng đầu Chính phủ, Quốc hội gồm hai viện. - Dưới thời Enxin, tình hình chính trị thiếu ổn định do tranh chấp quyền lực và xung đột sắc tộc, nổi bật là phong trào li khai ở vùng Tréc xnia. c) Đối ngoại. - Từ 1992 – 1993: Nga theo đuổi chính sách “Định hướng Đại Tây Dương”, ngả về các nước phương Tây hi vọng nhận được viện trợ để cứu nguy nền kinh tế nhưng hi vọng đó không đạt được. - Từ 1994 trở đi, Nga chuyển sang “Định hướng Âu-Á”, vừa tiếp tục quan hệ với phương Tây, vừa khôi phục và phát triển quan hệ với các nước SNG, Trung Quốc, Ấn Độ và các nước Đông Nam Á. - Từ năm 2000 thoát khỏi khó khăn, vị thế quốc tế được nâng cao. Bài 3. CÁC NƢỚC ĐÔNG BẮC Á 1. Sự biến đổi về chính trị , kinh tế ở Đông Bắc Á từ sau Chiến tranh TG II. 2 * Chính trị: - Trước CTTG II các nước ĐBÁ đều bị thực dân P/ tây (trừ NB) hoặc NB nô dịch. Trong CTTG II, bị Nhật chiếm đóng. Từ sau CTTG II, khu vực ĐBÁ có sự biến đổi sâu sắc về chính trị. - Trung Quốc: sau khi cuộc kháng chiến chống Nhật kết thúc, ở Trung Quốc diễn ra cuộc nội chiến giữa Quốc dân đảng và ĐCS (1946-1949). Nội chiến kết thúc với thắng lợi của ĐCS và ND Trung Quốc. Ngày 1/10/1949 nước CHNDTH ra đời, tuyên bố đi lên CNXH. - Hồng Công, Ma Cao, Đài Loan là những vùng đất của TQ vẫn là những vùng đất thuộc địa hoặc chưa thuộc quyền quản lí của nước CHNDTQ. Phải đến cuối thập niên 90 (XX), Hồng Công, Ma Cao mới trở về với TQ. Còn Đài Loan vẫn nằm ngoài sự quản lí của nước này. - Bán đảo Triều Tiên: Trong bối cảnh Chiến tranh lạnh, năm 1948 bán đảo Triều Tiên bị tách thành hai nước: Hàn Quốc phát triển theo con đường TBCN và CHDCND Triều Tiên theo con đường XHCN. - Nhật Bản, sau CTTG II, quá trình dân chủ hóa nước Nhật diễn ra mạnh mẽ. Nước Nhật cam kết từ bỏ chiến tranh, kiên quyết theo đuổi hòa bình, liên minh chặt chẽ với Mĩ. * Kinh tế: - Trong những năm 80-90 (XX) và những năm đầu TKXXI , kinh tế Trung Quốc có tốc đô ̣ tăng trưởng nhanh và cao nhấ t thế giới. - Nhâ ̣t Bản từ đống đổ nát sau Chi ến tranh TGII, đến thâ ̣p niên 70 (XX) đã trở thành mô ̣t trong ba trung tâm kinh tế- tài chính lớn của thế giới. - Hàn Quốc, Hồ ng Công, Đài Loan trở thành những “con rồ ng” kinh tế ở châu Á. 2. Trung Quốc a. Sự thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa và ý nghĩa sự kiện này. - Sau khi cuộc kháng chiến chống Nhật kết thúc, ở Trung Quốc diễn ra cuộc nội chiến giữa tập đoàn Quốc dân đảng và Đảng Cộng sản (1946-1949). - Cuối năm 1949, cuộc nội chiến kết thúc với thắng lợi của ĐCS và ND Trung Quốc. - 1/10/1949, nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa thành lập. - Ý nghĩa: + Chấm dứt ách nô dịch hơn 100 năm của đế quốc, xoá bỏ tàn dư phong kiến, đưa Trung Quốc bước vào kỷ nguyên độc lập, tự do và tiến lên CNXH. + Tạo điều kiện để nối liền CNXH từ châu Âu sang châu Á. + Ảnh hưởng sâu sắc đến phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới. b. Công cuộc cải cách - mở cửa (từ năm 1978): * Hoàn cảnh: - Từ 1959 đến 1978, Trung Quốc lâm vào tình trạng không ổn định về chính trị, kinh tế. - 12/1978, Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc đề ra đường lối đổi mới. * Nội dung: - Lấy phát triển kinh tế làm trung tâm; - Tiến hành cải cách mở cửa, chuyển sang nền kinh tế thị trường XHCN; - Xây dựng CNXH mang đặc sắc TQ, biến TQ thành quốc gia giàu mạnh, dân chủ, văn minh. * Thành tựu: + Kinh tế - xã hội: GDP tăng hàng năm 8%, năm 2000 GDP đạt 1080 tỉ USD ... + Khoa học kỹ thuật: 10/2003 đã phóng thành công con tàu ”Thần Châu 5” vào vũ trụ. + Đối ngoại: Trung Quốc đã có quan hệ ngoại giao với các nước và địa vị quốc tế không ngừng nâng cao .... * Ý nghĩa: Chứng minh sự đúng đắn đường lối cải cách đất nước Trung Quốc, tăng cường sức mạnh và vị thế quốc tế của Trung Quốc. Là bài học quí báu cho các nước đang tiến hành đổi mới. Bài 4. CÁC NƢỚC ĐÔNG NAM Á VÀ ẤN ĐỘ 3 1. Các nƣớc Đông Nam Á a) Lào (1945-1975) - Tháng 8/1945, nắm thời cơ Nhật đầu hàng đồng minh, ND Lào nổi dậy giành chính qyền và tuyên bố độc lập (12/10/1945). - Từ 1946 – 1954. + 3/ 1946, Pháp quay lại xâm lược, nhân dân Lào tiến hành kháng chiến chống Pháp dưới sự lãnh đạo của ĐCS Đông Dương (từ 1951 trở đi là Đảng Nhân dân cách mạng Lào). + 1953-1954, quân dân Lào phối hợp với quân tình nguyện Việt Nam mở các chiến dịch lớn ở Trung Lào. Hạ Lào, Thượng Lào... giành thắng lợi to lớn. + 7/1954 Pháp ký Hiệp định Giơnevơ công nhận các quyền dân tộc cơ bản của Lào. - 1954-1975. + Ngay sau Hiệp định Giơnevơ, Mĩ hất cẳng Pháp, tiến hành chiến tranh xâm lược thực dân mới ở Lào. ND Lào tiến hành kháng chiến chống Mỹ. + Đầu 60 (TKXX), quân dân Lào giải phóng được 2/3 đất đai, 1/3 dân số. + Từ 1964 đến 1973, ND Lào từng bước đánh bại chiến lược “Chiến tranh đặc biệt” và “Chiến tranh đặc biệt tăng cường” của Mĩ. + 2/1973, Hiệp định Viêng Chăn về lập lại hòa bình ở Lào được ký kết. + 2/12/1975 nước Cộng hòa Dân chủ Nhân dân Lào thành lập. b) Campuchia (1945 -1993): - Từ 1945 đến 1954. + 10/1945, Pháp quay lại thống trị Campuchia. Dưới sự lãnh đạo của ĐCS Đông Dương (từ 1951 trở đi là Đảng Nhân dân cách mạng Campuchia) ND Campuchia tiến hành kháng chiến chống Pháp. + 9/11/1953, Pháp kí Hiệp ước trao trả độc lập cho Campuchia. Tuy vậy, quân đội Pháp vẫn chiếm đóng và nắm mọi quyền hành ở CPC. + 7/1954, Pháp ký Hiệp định Giơnevơ công nhận các quyền dân tộc cơ bản của CPC. - Từ 1954 - 1970, Chính phủ Xihanúc thực hiện đường lối hoà bình, trung lập để xây dựng đất nước - Từ 1970 – 1975 + 3/1970, Mĩ điều khiển tay sai đảo chính lật đổ Xihanuc, nhân dân CPC kháng chiến chống Mỹ. + Cuối 1973, quân Campuchia chuyển sang phản công. + 17/4/1975, Phnôm Pênh giải phóng, kết thúc thắng lợi kháng chiến chống Mỹ. - Từ 1975- 1993. + 1975 - đầu 1979, đấu tranh chống tập đoàn Khơme đỏ. + 1979 -1991, CPC vừa tiến hành hồi sinh đất nước, vừa trãi qua cuộc nội chiến kéo dài hơn một thập kỉ. + 10/1991, Hiệp định hoà bình về Campuchia ký kết. + 1993, CPC thông qua Hiến pháp, tuyên bố thành lập Vương quốc Campuchia. c) Những biến đổi to lớn của Đông Nam Á sau Chiến tranh thế giới thứ hai. - Đến nay tất cả các nước đều giành được độc lập, đây là biến đổi quan trọng nhất. - Mặc dù phát triển đất nước theo các con đường khác nhau nhưng các nước ở ĐNÁ đều tập trung phát triển kinh tế, xây dựng đất nước và đạt được nhiều thành tựu to lớn. Điển hình là Singapo trở thành một trong bốn “con rồng kinh tế” ở châu Á. - Hầu hết các nước đều gia nhập ASEAN. d) So sánh điểm khác biệt giữa chiến lược hướng nội với chiến lược hướng ngoại của nhóm nước sáng lập ASEAN. Đặc điểm Chiến lược hướng nội Chiến lược hướng ngoại 4 Thời gian Bản chất Mục tiêu Nội dung Thành tựu Hạn chế Trong khoảng những năm 50-60 (XX), tuy nhiên thời điểm bắt đầu và kết thúc không giống nhau Công nghiệp hóa thay thế nhập khẩu. Nhanh chóng xóa bỏ nghèo nàn lạc hậu, xây dựng nền kinh tế tự chủ. - Đẩy nhanh việc ph/triển các ngành công nghiệp sản xuất hàng tiêu dùng nội địa - Lấy thị trường trong nước làm chỗ dựa để phát triển sản xuất. Xin-ga-po xây dựng được cơ sở hạ tầng tốt nhất khu vực; K/tế Thái Lan có bước tiến dài.... Từ thập kỉ 60-70 trở đi Công nghiệp hóa lấy xuất khẩu làm chủ đạo. Tập trung sản xuất hàng hóa để xuất khẩu, phát triển ngoại thương. - Mở cửa nền kinh tế. - Thu hút vốn và kĩ thuật của nước ngoài. - Đẩy mạnh xuất khẩu. Năm 1980, tổng kim ngạch xuất khẩu đạt 130 tỉ USD, vấn đề công bằng xã hội và tăng trưởng được cải thiện, nhất là Xin-ga-po trở thành 1 trong 4 “con rồng K/tế” của châu Á... Thiếu vốn, nguyên liệu và công nghệ, làm Phụ thuộc vào vốn và thị trường bên ngoài ăn thua lỗ, tệ tham nhũng, đời sống người quá lớn, đầu tư bất hợp lí,... lao động khó khăn, chưa giải quyết được mối quan hệ giữa tăng trưởng với công bằng XH. 2. Tổ chức ASEAN - Sau khi giành được độc lập, nhiều nước ở ĐNÁ bước vào thời kì phát triển kinh tế, họ có nhu cầu hợp tác với nhau. - Các nước ĐNÁ muốn hạn chế sự ảnh hưởng của các nước lớn tới khu vực, nhất là khi cuộc chiến tranh xâm lược của Mĩ ởa) Hoàn cảnh ra đời: Đông Dương đang gặp phải nhiều khó khăn và thất bại. - Từ những năm 50-60 xu thế liên kết khu vực ngày càng nhiều, nhất là những thành công của EEC đã cổ vũ rất lớn đối với các nước Đông Nam Á - 8/8/1967, ASEAN thành lập tại Băng Cốc (Thái Lan) gồm năm nước (Thái Lan, In-đô-nê-xia, Philippin, Ma lai xia, Singapo). b) Mục tiêu: Phát triển kinh tế và văn hoá thông qua những nổ lực hợp tác chung giữa các nước thành viên, trên tinh thần duy trì hoà bình và ổn định khu vực. c)Nguyên tắc hoạt động. - Tôn trọng chủ quyền và toàn vẹn lãnh thổ. - Không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau. - Giải quyết tranh chấp bằng phương pháp hòa bình. - Không sử dụng vũ lực hoặc đe dọa dùng vũ lực đối với nhau. - Hợp tác có hiệu quả trong các lĩnh vực kinh tế, văn hóa, xã hội. Quá trình phát triển. - Từ 1967 đến 1975: ASEAN là một tổ chức khu vực non yếu, chương trình hợp tác còn rời rạc. - Từ 1976 đến nay: ASEAN có những bước tiến mới. + 2/1976, Hội nghị cấp cao lần thứ nhất tại Ba-li, đã đánh dấu sự phát triển của tổ chức. + Từ đầu thập niên 90 (XX), khi vấn đề Campuchia được giải quyết, tình hình chính trị khu vực được cải thiện, ASEAN có điều kiện mở rộng tổ chức, kết nạp thành viên mới: 1984 kết nạp Brunây, 1995 kết nạp Việt Nam, 1997 kết nạp Lào và Mi-an-ma, 1999 kết nạp Campuchia. => Như vậy, từ 5 nước ban đầu, đến 1999 ASEAN trở thành ASEAN-10. 3. Cuộc đấu tranh giành độc lập ở Ấn Độ - Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, phong trào đấu tranh giành độc lập ở Ấn Độ, dưới sự lãnh 5 đạo của Đảng Quốc đại phát triển mạnh mẽ. - 1945-1947: + Có hàng trăm cuộc đấu tranh của các tần lớp nhân dân. Tiêu biểu là cuộc nổi dậy của 2 vạn thủy binh Bombay (1946); cuộc bãi công của hơn 40 vạn công nhân ở Can-cút-ta (1947). + Kết quả, thực dân Anh phải nhượng bộ, trao quyền tự trị cho Ấn Độ theo phương án Maobatơn. + 15/8/1947, dựa trên cơ sở tôn giáo, Ấn Độ bị chia thành hai nước (Ấn Độ của những người theo đạo Ấn và Pakixtan của những người theo đạo Hồi). - 1948-1950: Không thỏa mãn với quy chế tự trị, nhân dân Ấn Độ tiếp tục đấu tranh giành độc lập hoàn toàn. Ngày 26/1/1950, Ấn Độ tuyên bố độc lập và thành lập nước cộng hoà. => Ý nghĩa: Đánh dấu thắng lợi to lớn của nhân dân Ấn Độ dưới sự lãnh đạo của Đảng Quốc đại.Có ảnh hưởng đến phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới. Bài 5. CÁC NƢỚC CHÂU PHI VÀ MỸ LATINH 1. Nét chính về cuộc đấu tranh giành độc lập ở châu Phi. - 1945 – 1954: PT bùng nổ sớm nhất ở Bắc Phi, mở đầu là ở Ai Cập (1952- 1953), Li- bi (1952). - 1954 – 1960: Do ảnh hưởng chiến thắng Điện Biên Phủ ở VN, PT giải phóng dân tộc ở châu Phi phát triển mạnh mẽ, mở đầu là cuộc kháng chiến chống Pháp của nhanh dân An-giê-ri (19541962) giành thắng lợi. từ nữa sau thập niên 50 (XX) hệ thống thuộc địa của thực dân Âu- Mĩ nối tiếp nhau sụp đổ. - 1960 -1975: Năm 1960 có 17 nước giành được độc lập – “năm châu Phi”; 1975 với thắng lợi của cách mạng Ăng-gô-la và Mô-dăm-bích đánh dấu mốc sụp đổ căn bản hệ thống thực dân cũ ở châu Phi. - 1975- 1993: Nhân dân các thuộc địa còn lại ở châu Phi hoàn thành cuộc đấu tranh lật đổ nền thống trị thực dân cũ và chủ nghĩa A-pác-thai - 1994- nay: Xây dựng đất nước, củng cố độc lập, nhưng còn gặp nhiều khó khăn.... 2. Nét chính về cuộc đấu tranh giành độc lập ở các nƣớc Mĩ La-tinh. - Từ đầu thế kỷ XIX, nhiều nước Mĩ La-tinh đã giành độc lập nhưng sau đó lệ thuộc vào Mĩ. - Sau Chiến tranh thế giới thứ hai Mĩ tìm cách biến Mĩ Latinh thành ”sân sau” của mình và xây dựng chế độ độc tài thân Mĩ. - Các cuộc đấu tranh chống chế độ độc tài thân Mĩ bùng nổ và phát triển, tiêu biểu là thắng lợi của CM Cuba dưới sự lãnh đạo của Phiđen Cáxtơrô (1/1/1959). - Thập niên 1960 -1970, phong trào chống Mĩ và chế độ độc tài thân Mĩ ở khu vực nà y phát triể n và giành nhiề u thắ ng lơ ̣i. - Phong trào đấ u tranh vũ trang bùng nổ mạnh mẽ đã biến châu lu ̣c này thành ”Lục địa bùng cháy”. Tiêu biể u như ở Vê-nê-xu-ê-la, Pê ru, Chi Lê... kết quả lật đổ chế độ độc tài ở nhiều nước, thành lập chính phủ dân tộc, dân chủ ... - Đến đầu 80 (XX), chế độ độc tài của Mĩ ở Mĩ Latinh cơ bản sụp đổ. Bài 6,7,8. NƢỚC MĨ - TÂY ÂU - NHẬT BẢN 1. Nƣớc Mĩ a. Chứng minh kinh tế Mĩ phát triển không ổn định, thường xuyên bị suy thoái: - Từ 1945 đến 1973, nền kinh tế Mĩ phát triển ”nhảy vọt”, Mĩ là trung tâm kinh tế tài chính lớn nhất thế giới trong 20 năm đầu sau chiến tranh. - Từ 1973 đến 1991: + Từ 1973 đến1982, kinh tế Mĩ lâm vào một cuộc khủng hoảng và suy thoái. + Từ 1983-cuối thập niên 80 kinh tế Mĩ phục hồi và phát triển trở lại, nhưng chỉ ở tốc độ trung bình. 6 - Từ 1991 đến 2000: + Đầu thập kỉ 90, kinh tế Mĩ lâm vào một đợt suy thoái nặng nề. + Từ 1993 đến 2000, kinh tế dã có sự phục hồi và phát triển trở lại, vẫn đứng đầu thế giới. b. Sự phát triển kinh tế (1945 - 1973): * Thành tựu: - Sau Chiến tranh thế giới thứ hai kinh tế Mĩ phát triển mạnh mẽ: sản lượng công nghiệp chiếm hơn 1/2 công nghiệp thế giới (1948); sản lượng nông nghiệp năm 1949 bằng 2 (Tây Đức + Italia + Nhật Bản + Anh + Pháp); chiếm 3/4 dự trữ vàng của thế giới; có hơn 50% tàu bè đi lại trên biển. - Khoảng 20 năm đầu sau chiến tranh, Mĩ trở thành trung tâm kinh tế - tài chính lớn nhất thế giới. * Nguyên nhân phát triển kinh tế: 6 nguyên nhân + Lãnh thổ rộng lớn, tài nguyên thiên nhiên phong phú. + Nhân lực dồi dào, trình độ kĩ thuật cao. + Lợi dụng chiến tranh để làm giàu, thu lợi nhuận từ buôn bán vũ khí. + Áp dụng thành tựu khoa học kỹ thuật hiện đại để nâng cao năng suất, hạ giá thành sản phẩm. Đây là nguyên nhân quan tro ̣ng nhấ t. + Trình độ tập trung tư bản và sản xuất cao. + Các chính sách và biện pháp điều tiết có hiệu quả của Nhà nước. c. Chính sách đối ngoại của Mĩ (1945 – 2000): - Triển khai “Chiến lược toàn cầu” với tham vọng bá chủ thế giới. - Mục tiêu: + Ngăn chặn và tiến tới xóa bỏ các nước XHCN; + Đàn áp phong trào giải phóng dân tộc, phong trào vì hòa bình, tiến bộ thế giới; + Khống chế, chi phối các nước đồng minh. - Biện pháp: + Khởi xướng Chiến tranh lạnh; thành lập các khối quân sự căn cứ quân sự khắp thế giới (NATO. SEATO, CENTO...). + Tiến hành nhiều cuộc chiến tranh xâm lược, tiêu biểu là chiến tranh xâm lược Việt Nam (1954-1975); dính líu vào cuộc chiến tranh Trung Đông; + “Viện trợ” kinh tế để khống chế, điều khiển các nước đồng minh; - Kết quả: + Thất bại nặng nề trong cuộc chiến tranh xâm lược Việt Nam. + Góp phần làm sụp đổ CNXH ở Liên Xô và Đông Âu. 2. Các nƣớc TâyÂu a/ Các giai đoạn phát triển - Từ 1945 đến 1950: CTTGII đã để l ại hâ ̣u quả nă ̣ng nề . Với sự cố gắ ng của t ừng nước và viê ̣n trơ ̣ của Mi ̃ , đến 1950 kinh tế Tây Âu cơ bản đươ ̣c phu ̣c hồ i. - Từ 1950 đến 1973: Nề n kinh t ế của các nước tư bản chủ yếu ở Tâ y Âu phát triể n nhanh chóng , đến đầ u thâ ̣p niên 70, Tây Âu trở thành mô ̣t trong ba trung tâm kinh tế – tài chính lớn của thế giới. - Từ 1973 đến 1991 : Do tác đô ̣ng cuô ̣c khủng hoảng năng lươ ̣ng TG , từ 1973 Tây Âu lâm vào khủng hoảng su y thoái, kéo dài đến đầ u thâ ̣p niên 90. - Từ 1991 đến 2000 : Bước vào thâ ̣p niên 90, kinh tế Tây Âu trải qua mô ̣t đơ ̣t su y thoái ngắn . Từ 1994 trở đi , kinh tế có sự phục hồi và phát triển b / Chính sách đối ngoại 7 - Từ 1945 đến 1950: + Liên minh chă ̣t chẽ với Mi ̃ : nhâ ̣n viê ̣n trơ ̣ của Mi ̃ qua kế hoạch Mác-san, gia nhâ ̣p NATO. + Các nước Anh, Pháp, Hà Lan… tái chiếm thuô ̣c điạ cũ của mình. - Từ 1950 đến 1973: + Mô ̣t mă ̣t vẫn tiếp tu ̣c liên minh chă ̣t chẽ với Mi,̃ mă ̣t khác mở rô ̣ng quan hê ̣ đối ngoại. + Hê ̣ thống thuô ̣c điạ của Anh, Pháp, Hà Lan… sụp đổ trên phạm vi thế giới. - Từ 1973 đến 1991 : + 11/1972, hai nước Đức kí k ết hiê ̣p đinh ̣ về những cơ sở của quan hê ̣ giữa CHLB Đức và CHDC Đức. + 1975, các nước Tây Âu tham gia Đinh ̣ ước Hen-xin-ki về an ninh và hơ ̣p tác châu Âu. + 1989, bức tường Béc-lin bi ̣phá bỏ ; 10/1990 nước Đức tái thống nhấ t. - Từ 1991 đến 2000 : + Có sự điều chỉnh : Anh vẫn liên minh chă ̣t chẽ với Mi ̃ ; Pháp, Đức đã trở thành đ ối tro ̣ng với Mi ̃ trong nhiề u vấ n đề quốc tế quan tro ̣ng. + Mở rô ̣ng quan hê ̣ với các nước ở châu Á , Phi, Mĩ Latinh, Đông Âu, SNG. c/ Liên minh châu Âu (EU) * Sự ra đời - Sau Chiến tranh TG thứ hai, với sự vươn lên mạnh mẽ của LX và Mĩ, các nhà lãnh đạo tây Âu nhận thấy cần có sự hợp tác chặt chẽ với nhau để trở thành một trung tâm đối trọng của Mĩ và LX. - Sau chiến tranh cùng với xu thế toàn cầu hóa, khuynh hướng liên kết khu vực diễn ra mạnh mẽ. Liên minh châu Âu là tiêu biểu cho xu hướng này. - 1951, theo sáng kiến của Pháp, 6 nước (Pháp, CHLB Đức, I-ta-lia, Bỉ, Hà Lan, Lúc xăm bua) thành lập "Cộng đồng than-thép châu Âu" (ECSC). - 1957, thành lập EURATOM và EEC. - 1967, ECSC + EURATOM + EEC = EC - 1991 các nước thành viên kí Hiệp ước Maxtrich đổi tên thành Liên minh châu Âu (EU) * Liên minh châu Âu (EU) là tổ chức liên kết kinh tế, chính trị khu vực lớn nhất thế giới, vì: - EU đã tạo ra cộng đồng kinh tế, thị trường chung, 1 khu vực các nước có trình độ phát triển cao về KHKT. EU trở thành liên minh kinh tế lớn nhất thế giới. - EU không chỉ là liên minh kinh tế mà còn trong chính trị như xác định luật công dân EU, chính sách đối ngoại, an ninh chung, Hiến pháp chung. Đây là một siêu nhà nước. - Hiện nay Liên minh châu Âu (EU) là tổ chức khu vực lớn nhất hành tinh vì chiếm khoảng ¼ năng lực sản xuất của toàn thế giới, số lượng thành viên đông (năm 2007 có 27 nước). 3. Nhật Bản a. Các giai đoạn phát triển kinh tế: - Từ 1945 đến 1952: Chiến tranh TGII để l ại cho Nhâ ̣t hâ ̣u quả h ết sức nă ̣ng nề . Dựa vào sự nổ lực của bản thân và viê ̣n trơ ̣ của Mi,̃ đến 1952 kinh tế phục hồi, đạt mức trước chiến tranh. - Từ 1952 đến 1973: + Từ 1952 đến 1960, kinh tế NB có bước phát triể n nhanh , nhấ t là từ 1960- 1973, thường đươ ̣c gọi là giai đoạn phát triể n ”Thầ n ki”̀ + Đến đầ u thâ ̣p niên 70, NB trở thành một trong ba trung tâm kinh tế - tài chính lớn của thế giới. - Từ 1973 đến 1991: + Do tác đô ̣ng của cuô ̣c khủng hoảng năng lươ ̣ng TG, kinh tế NB phát triể n xen kẽ suy thoái. + Từ nửa sau thâ ̣p niên 80, NB vươn lên thành siêu cường tài chiń h s ố 1 thế giới, là chủ nợ lớn nhấ t thế giới. - Từ 1991 đến 2000: Đầu thập niên 90, kinh tế NB lâm vào tình tr ạng suy thoái, nhưng vẫn là mô ̣t trong ba trung tâm kinh tế- tài chính lớn của TG. b) Sự phát triển kinh tế NB (1952-1973) 8 * Thành tựu: + Từ 1952 đến 1960, kinh tế NB có bước phát triển nhanh , nhấ t là từ 1960- 1973, thường đươ ̣c gọi là giai đo ạn phát triể n ”Thầ n kì” . Tốc đô ̣ tăng trưởng bình quân 10,8%/năm; năm 1968 NB vươn lên đứng hàng thứ hai trong TG TBCN (sau Mi)̃ . + Đến đầ u thâ ̣p niên 70, NB trở thành một trong ba trung tâm kinh tế - tài chính lớn của thế giới. *Nguyên nhân: + Người dân NB có truyền thống văn hóa, giáo dục, đạo đức lao động tốt, tiết kiệm, tay nghề cao. Con người là vốn quý nhất đồng thời là ”công nghệ cao nhất” (nhân tố quyết đinh ̣ hàng đầu) + Vai trò lãnh đạo quản lý có hiệu quả của nhà nước; + Các công ty năng động, có tầm nhìn xa, có sức cạnh tranh cao; + Áp dụng thành tựu khoa học - kỹ thuật vào sản xuất; + Chi phí cho quốc phòng thấp, tập trung vốn cho phát triển kinh tế; + Tận dụng các yếu tố bên ngoài để phát triển. c) Chính sách đối ngoại của NB - Từ 1945 đến 1952: Liên minh chă ̣t chẽ với Mi ̃ : kí Hiệp ước hào bình Xan Phranxixco ; Hiê ̣p ước an ninh Mi ̃ – Nhâ ̣t. - Từ 1952 đến 1973: Tiếp tu ̣c liên minh chă ̣t chẽ với M ĩ; Năm 1956, bình thường hoá quan hê ̣ với Liên Xô; gia nhâp Liên hơ ̣p quốc. - Từ 1973 đến 1991: Tăng cường quan hê ̣ kinh t ế, chính trị, văn hoá , xã hội với các nước Đông Nam Á và tổ chức ASEAN. Tháng 9/ 1973 NB thiết lâ ̣p quan hê ̣ ngoại giao với Viê ̣t Nam. - Từ 1991 đến 2000: Tiếp tu ̣c duy trì liên minh với Mĩ đồng thời coi trọng quan hệ với Tâ y Âu, mă ̣t khác mở rô ̣ng ho ạt đô ̣ng đối ngoại với các đối tác khác trên ph ạm vi toàn cầ u ; chú trọng phát triển quan hệ với các nước Đông Nam Á. 4. Nguyên nhân chung và riêng dẫn đến sƣ ̣ phát triể n kinh tế Mĩ, Tây Âu, NB a/ Nguyên nhân chung: - Dựa vào thành tựu KH -KT, điề u chỉnh cơ cấ u SX , cải tiến ki ̃ thuâ ̣t , nâng cao năng suấ t , hạ giá thành. - Trình độ tập trung tư bản và tâ ̣p trung SX cao nên có sức SX và cạnh tranh lớn. - Vai trò điề u tiết của nhà nước có hiê ̣u quả. b/ Nguyên nhân riêng: - Mĩ: + Chiến tranh thế giới thứ hai đã mang về cho Mi ̃ nhiề u ưu th ế (Mĩ tham gia chi ến tranh muô ̣n nên ít tốn kém, lơ ̣i du ̣ng chiến tranh buôn vũ khí thu lơ ̣i….) + Nguồ n tài nguyên thiên nhiên phong phú, nhân công dồ i dào tay nghề cao - Nhật Bản: + Chi phí cho quốc phòng it́ (1%) + Biết tận dụng các yếu tố bên ngoài để phát triển. + Các công ty NB năng đô ̣ng, con người NB có truyền thống tự cường. - Tây Âu: + Biết lơ ̣i du ̣ng nguồ n vốn nước ngoài để tâ ̣p trung vào các ngành kinh tế then chốt. + Tranh thủ giá nguyên nhiên liê ̣u rẻ từ các nước thuộc thế giới thứ ba. + Hơ ̣p tác có hiê ̣u quả trong khuôn khổ của EC. Bài 9. QUAN HỆ QUỐC TẾ TRONG VÀ SAU THỜI KÌ “CHIẾN TRANH LẠNH” 1. Mâu thuẫn Đông - Tây và sự khởi đầu của chiến tranh lạnh - Sau Chiến tranh thế giới thứ hai, từ liên minh chống phát xít Mĩ và Liên Xô n hanh chóng chuyển sang đối đầu và đi tới tiǹ h trạng chiến tranh lạnh. - Nguyên nhân: 9 + Mĩ và Liên Xô đối lập nhau về mục tiêu chiến lược. Liên Xô chủ trương du y trì hoà bình, an ninh TG, còn Mĩ ra sức chống phá Liên Xô và XHCN, đẩ y lùi phong trào cách mạng TG. + Sự phát triể n của chủ nghiã xã hô ̣i làm cho Mi ̃ lo ngại. + Sau chiến tranh, Mĩ vươn lên thành nước giàu mạnh, âm mưu làm bá chủ TG. - Biểu hiện đối đầ u Đông - Tây: + 3/1947, tổng thống Mĩ Truman phát động Chiến tranh lạnh chống LX. + 6/1947, Mĩ thông qua kế hoạch Macsan, viện trợ cho các nước Tây Âu. + 1949 Mĩ lôi kéo 11 nước phương Tây thành lập khối NATO. + Năm 1949, LX và ĐÂ thành lập khối SEV. + Năm 1955, các nước XHCN thành lập Tổ chức Hiệp ước Vacsava. - Sự ra đời khối NATO và Tổ chức Hiệp ước Vacsava đánh dấu sự xác lập cục diện hai phe. Chiến tranh lạnh đã bao trùm cả thế giới. 2. Xu thế hòa hoãn Đông - Tây và chiến tranh lạnh chấm dứt - Từ đầu thập kỷ 70 xu thế hòa hoãn Đông - Tây bắt đầu. - Biểu hiện: + Quan hệ Xô-Mĩ: Từ năm 1972 Liên Xô và Mĩ thỏa thuận hạn chế vũ khí chiến lược; Từ 1985 LX và Mĩ đã tiến hành nhiều cuộc gặp gỡ cấp cao, nhiều văn kiện hợp tác về kinh tế, KH-KT được kí kết; Tháng 12/1989, Liên Xô và Mĩ tuyên bố chấm dứt chiến tranh lạnh. + Quan hệ ở châu Âu: 8/1975, 33 nước châu Âu cùng Mĩ và Ca-na-đa kí Định ước Henxinki, đánh dấu chấm dứt tình trạng đối đầu giữa hai khối ở châu Âu. + Quan hệ ở hai nước Đức: năm 1972, Hiệp định về những cơ sở quan hệ giữa Đông Đức và Tây Đức kí kết. + 8/1975, kí Định ước Henxinki, tạo nên một cơ chế để giải quyết các vấn đề hòa bình, an ninh ở châu Âu. - 12/1989, Liên Xô và Mĩ tuyên bố chấm dứt Chiến tranh lạnh. (Nguyên nhân chấm dứt Chiến tranh lạnh là do: Sự tốn kém của Mĩ và Liên Xô trong cuộc chạy đua vũ trang; sự vươn lên mạnh mẽ của Nhật Bản và Tây Âu...). Chiến tranh lạnh chấm dứt mở ra chiều hướng giải quyết hòa bình các vụ tranh chấp, xung đột. 3. Thế giới sau chiến tranh lạnh - Trật tự thế giới hai cực sụp đổ. Trật tự thế giới mới đang hình thành theo xu thế đa cực với sự vươn lên của Mĩ, EU, Nhật, Nga, Trung Quốc. - Các quốc gia điều chỉnh chiến lược phát triển, tập trung vào phát triển kinh tế. - Sự tan rã của LX đã taojra cho Mi ̃ mô ̣t lơ ̣i th ế tạm thời, giới cầ m quyền Mĩ ra sức thiết lập trật tự thế giới một cực để Mi ̃ làm bá chủ, nhưng Mi ̃ khó thực hiện được. - Hòa bình thế giới được củng cố nhưng ở nhiều khu vực tình hình không ổn định. Bài 10. CÁCH MẠNG KHOA HỌC - CÔNG NGHỆ VÀ XU THẾ TOÀN CẦU HÓA NỬA SAU THẾ KỶ XX 1. Cuộc cách mạng khoa học- công nghệ a. Nguồn gốc và đặc điểm: - Nguồn gốc: + Từ đòi hỏi cuộc sống, của sản xuất nhằm đáp ứng nhu cầu vật chất và tinh thần của con người. + Những đòi hỏi bức thiết của xã hội hiện đại như ô nhiễm môi trường, tài nguyên cạn kiệt... - Đặc điểm: + Khoa học đã trở thành lực lượng sản xuất trực tiếp. + Khoa học đi trước mở đường cho kỹ thuật và kỹ thuật lại mở đường cho sản xuất. Khoa học trở thành nguồn gốc của mọi tiến bộ kỹ thuật và công nghệ b. Tác động: 10 - Tích cực: + Tăng năng suất lao động, nâng cao mức sống và chất lượng cuộc sống con người… Đưa ra những đòi hỏi phải thay đổi về cơ cấu dân cư, chất lượng nguồn nhân lực, chất lượng giáo dục và đào tạo nghề nghiệp. + Hình thành thị trường thế giới với xu thế toàn cầu hoá.. - Hạn chế: Vũ khí huỷ diệt, ô nhiễm môi trường, trái đất nóng lên, bệnh dịch mới... 2. Xu thế toàn cầu hóa và ảnh hƣởng của nó - Bản chất: Toàn cầu hóa là quá trình tăng lên mạnh mẽ những mối quan hệ giữa các khu vực, quốc gia, dân tộc trên thế giới. - Biểu hiện: + Sự phát triển nhanh chóng của quan hệ thương mại quốc tế. + Sự phát triển và tác động to lớn của các công ty xuyên quốc gia. + Sự sát nhập hợp nhất các công ty thành những tập đoàn khổng lồ. + Sự ra đời của các tổ chức liên kết kinh tế, thương mại, tài chính quốc tế và khu vực. - Mặt tích cực và hạn chế: + Tích cực: Đẩy nhanh sự phát triển kinh tế và xã hội hóa của lực lượng sản xuất => chuyển biến cơ cấu kinh tế => cải cách sâu rộng để nâng cao cạnh tranh và hiệu quả của nền kinh tế. + Hạn chế: Sự bất công xã hội, phân hóa giàu nghèo càng lớn. Nguy cơ đánh mất bản sắc dân tộc và độc lập chủ quyền quốc gia. => Toàn cầu hoá là xu thế tất yếu, vừa là cơ hội, vừa là thách thức đối với mỗi quốc gia, dân tộc. LỊCH SỬ VIỆT NAM TỪ NĂM 1919 ĐẾN NĂM 2000 Chƣơng I. VIỆT NAM TỪ NĂM 1919 ĐẾN NĂM 1930 Bài 12. PHONG TRÀO DÂN TỘC DÂN CHỦ Ở VIỆT NAM TỪ NĂM 1919 ĐẾN NĂM 1925 A. KIẾN THỨC CƠ BẢN 1. Chính sách khai thác thuộc địa lần thứ hai của thực dân Pháp: - Tăng cường đầu tư vốn vào các ngành kinh tế; - Nông nghiệp đầu tư vốn nhiều nhất, chủ yếu vào đồn điền trồng cao su; - Công nghiệp: Chú trọng khai thác mỏ than, mở mang một số ngành công nghiệp chế biến; - Ngân hàng Đông Dương nắm vai trò chỉ huy kinh tế Đông Dương; - Thương nghiệp, ngoại thương có bước phát triển mới, giao lưu nội địa được đẩy mạnh hơn; - Giao thông vận tải được phát triển, mở rộng đô thị, dân cư đông hơn; - Tăng thuế để tăng thu ngân sách. 2. Những chuyển biến về kinh tế và giai cấp xã hội ở Việt Nam - Kinh tế có bước phát triển nhưng còn hạn chế, mất cân đối, nghèo nàn, lạc hậu phụ thuộc vào Pháp. - Xã hội: các giai cấp có sự chuyển biến mới: + Giai cấp địa chủ phong kiến tiếp tục phân hóa thành ba bộ phận (đại, trung, tiểu địa chủ), một bộ phận trung và tiểu địa chủ tham gia phong trào dân tộc dân chủ. + Giai cấp nông dân bị đế quốc, phong kiến tước đoạt ruộng đất, bị bần cùng hóa, mâu thuẫn gay gắt với đế quốc, phong kiến ... + Giai cấp tiểu tư sản phát triển nhanh về số lượng, nhạy cảm với thời cuộc, có tinh thần dân tộc, chống Pháp và tay sai. 11 + Giai cấp tư sản số lượng ít, thế lực yếu, bị phân hoá thành hai bộ phận tư sản mại bản và tư sản dân tộc. Bộ phận tư sản dân tộc có khuynh hướng tinh thần dân tộc dân chủ. - Giai cấp công nhân ngày càng phát triển, bị nhiều tầng áp bức, có quan hệ gắn bó với nông dân, có tinh thần yêu nước mạnh mẽ, vươn lên thành giai cấp lãnh đạo cách mạng. 3. Hoạt động của tƣ sản, tiểu tƣ sản và công nhân việt Nam -Tư sản: + Phong trào tiêu biểu: chấn hưng nội hóa bài trừ ngoại hóa, chống độc quyền; lập Đảng Lập Hiến. + Nhận xét: thể hiện tinh thần yêu nước chống Pháp, nhưng dễ thoả hiệp khi được nhượng bộ, không thể đảm nhiệm vai trò lãnh đạo cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc. - Tiểu tư sản: + Phong trào tiêu biểu: Đ/tranh đòi thả Phan Bội Châu (1925), đám tang Phan Châu Trinh (1926). + Nhận xét: có điều kiện tiếp thu tư tưởng tiến bộ, nhạy cảm với thời cuộc, đi đầu trong phong trào đấu tranh chống thực dân... - Công nhân: + Phong trào tiêu biểu: Lập công hội bí mật do Tôn Đức Thắng đứng đầu. Bãi công của công nhân Ba Son (1925). + Nhận xét: Đấu tranh còn tự phát. 4. Hoạt động của Nguyễn Ái Quốc - Cuối năm 1917 Nguyễn Ái Quốc trở lại Pháp, năm 1919 gia nhập Đảng Xã hội Pháp. - 6/1919, Người đã gửi tới Hội nghị Vec-xai Bản yêu sách của nhân dân An Nam, đòi các quyền tự do, dân chủ, quyền bình đẳng và quyền tự quyết của dân tộc Việt Nam. - 7/1920, Nguyễn Ái Quốc đọc bản Sơ thảo lần thứ nhất Luận cương về vấn đề dân tộc và thuộc địa của Lênin. Từ đó Người quyết tâm đi theo con đường cách mạng tháng Mười Nga. - 12/1920, tham dự Đại hội Tua, tán thành Quốc tế III, tham gia sáng lập Đảng Cộng sản Pháp. - Năm 1921, cùng với một số người yêu nước của An-giê-ri, Ma-rốc, Tuy-ni-di ... Nguyễn Ái Quốc lập ra Hội Liên hiệp các dân tộc thuộc địa ở Pari. Xuất bản báo Người cùng khổ, viết nhiều bài cho báo Nhân đạo, báo Đời sống công nhân, viết tác phẩm Bản án chế độ thực dân Pháp ... - 6/1923, Người sang Liên Xô dự Hội nghị Quốc tế Nông dân (10/1923). Sau đó, Người dự Đại hội lần thứ V Quốc tế Cộng sản. - 11/11/1924, Nguyễn Ái Quốc về Quảng Châu - Trung Quốc trực tiếp đào tạo cán bộ, xây dựng tổ chức cách mạng. - 6/1925, Người đã sáng lập Hội Việt Nam cách mạng thanh niên với mục đích làm cách mệnh dân tộc rồi sau làm cách mệnh thế giới. => Vai trò: - Tìm ra được con đường cứu nước cho dân tộc ta: con đường CM vô sản. - Chuẩn bị về tư tưởng chính trị và tổ chức cho việc thành lập Đảng. B. CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP 1. Những chuyển biến về kinh tế và xã hội ở VN sau CTTG thứ nhất: nguyên nhân ? nội dung ? 2. Trình bày hoạt động của Nguyễn Ái Quốc từ sau CTTG I đến 1925 và cho biết công lao to lớn nhất của Người đối với cách mạng Việt Nam lúc đó. Bài 13. PHONG TRÀO DÂN TỘC DÂN CHỦ Ở VIỆT NAM TỪ NĂM 1925 ĐẾN NĂM 1930 A. KIẾN THỨC CƠ BẢN 1. Sự ra đời và hoạt động của ba tổ chức cách mạng a. Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên: - Sự thành lập: 12 + 11/1924, Nguyễn Ái Quốc từ Liên Xô đến Quảng Châu - Trung Quốc... sáng lập ra tổ chức Cộng sản đoàn. + 6/1925, Nguyễn Ái Quốc thành lập Hội Việt Nam Cách mạng thanh niên. Cơ quan cao nhất là Tổng bộ. + 21/6/1925, báo Thanh niên, cơ quan ngôn luận của Hội ra số đầu tiên. - Hoạt động: + 1927, các bài giảng của Nguyễn Ái Quốc được tập hợp in thành tác phẩm “Đường kách mệnh”; + 1928, thực hiện chủ trương “Vô sản hóa” để tuyên truyền vận động cách mạng, nâng cao ý thức chính trị cho công nhân. - Sự truyền bá chủ nghĩa Mác-Lênin => phong trào công nhân từ năm 1928 có chuyển biến về chất, tạo điều kiện cho sự ra đời ba tổ chức cộng sản ở Việt Nam. b. Việt Nam Quốc dân đảng: - Thành lập 25/12/1927 tại Bắc Kỳ. - Là tổ chức đại diện cho tư sản dân tộc theo khuynh hướng cách mạng dân chủ tư sản. - Hoạt động: + Địa bàn chủ yếu ở Bắc Kỳ; kết nạp thiếu thận trọng; hoạt động lỏng lẻo; + Tổ chức ám sát trùm mộ phu Ba Danh (2/1929); + Tổ chức khởi nghĩa ở Yên Bái và thất bại. - Việt Nam Quốc dân đảng chưa có cương lĩnh rõ ràng, thành phần phức tạp không tập hợp được đông đảo quần chúng. Khởi nghĩa bị động chưa có sự chuẩn bị chu đáo, Pháp còn đủ mạnh để đàn áp. 2. Sự xuất hiện các tổ chức cộng sản năm 1929 - Năm 1929, phong trào đấu tranh của công nhân, nông dân, tiểu tư sản và các tầng lớp nhân dân yêu nước khác đã phát triển, kết thành một làn sóng dân tộc dân chủ ngày càng lan rộng. - Tháng 3 – 1929, một số hội viên tiên tiến của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên thành lập chi bộ cộng sản đầu tiên (tại số nhà 5D Hàm Long, Hà Nội). - Tháng 5 – 1929, tại Đại hội lần thứ nhất của Hội Việt Nam Cách mạng Thanh niên, đoàn đại biểu Bắc Kì đề nghị thành lập đảng cộng sản, song không được chấp nhận. - Tháng 6 – 1929, đại biểu các tổ chức cộng sản ở Bắc Kì họp, quyết định thành lập Đông Dương Cộng sản đảng. - Tháng 8 – 1929, những hội viên trong Tổng bộ và Kì bộ Việt Nam Cách mạng Thanh niên ở Nam Kì thành lập An Nam Cộng sản đảng. - Tháng 9 – 1929, những đảng viên tiên tiến của Đảng Tân Việt thành lập Đông Dương Cộng sản liên đoàn. - Ý nghĩa: sự ra đời của ba tổ chức cộng sản là một xu thế khách quan của cuộc vận động giải phóng dân tộc ở Việt Nam theo con đường cách mạng vô sản, tạo tiền đề cho sự thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam. 3. Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời a. Hội nghị thành lập Đảng Cộng sản Việt Nam: - Hoàn cảnh: + Năm 1929, ba tổ chức cộng sản ra đời hoạt động riêng rẽ, làm ảnh hưởng đến tâm lý quần chúng và sự phát triển chung của phong trào cách mạng Việt Nam; + Yêu cầu thống nhất các tổ chức cộng sản được đặt ra một cách bức thiết; + Trước tình hình đó, Nguyễn Ái Quốc từ Thái Lan về Trung Quốc triệu tập Hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản thành một Đảng duy nhất. + Hội nghị hợp nhất do Nguyễn Ái Quốc chủ trì, diễn ra tại Cửu Long (Hương Cảng - Trung Quốc), bắt đầu từ ngày 6/1/1930. 13 - Nội dung Hội nghị: + Hội nghị nhất trí hợp nhất các tổ chức cộng sản thành một Đảng duy nhất, lấy tên là Đảng Cộng sản Việt Nam. + Thông qua Chính cương vắn tắt, Sách lược vắn tắt của Đảng do Nguyễn Ái Quốc soạn thảo. Đây là bản Cương lĩnh chính trị đầu tiên của Đảng. - Nội dung Cương lĩnh Chính trị đầu tiên 2/1930: + Đường lối cách mạng Việt Nam là tiến hành cách mạng tư sản dân quyền và thổ địa cách mạng để đi tới xã hội cộng sản. + Nhiệm vụ là đánh đổ đế quốc Pháp, phong kiến, tư sản phản cách mạng, làm cho Việt Nam độc lập. + Lực lượng cách mạng là công nhân, nông dân, tiểu tư sản, trí thức còn phú nông, trung nông, tiểu địa chủ và tư sản thì lợi dụng hoặc trung lập. + Lãnh đạo cách mạng Việt Nam là Đảng Cộng sản Việt Nam. + Cương lĩnh thể hiện sự sáng tạo của Nguyễn Aí Quốc trong việc vận dụng chủ nghĩa Mác-Lênin vào điều kiện Việt Nam. Kết hợp đúng đắn hai vấn đề dân tộc và giai cấp; độc lập và tự do là tư tưởng cốt lõi của Cương lĩnh. b. Ý nghĩa của việc thành lập Đảng: - Đảng ra đời là kết quả của cuộc đấu tranh dân tộc và giai cấp của nhân dân Việt Nam. - Đảng ra đời là sản phẩm kết hợp chủ nghĩa Mác-Lênin với phong trào công nhân và phong trào yêu nước. - Là bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử cách mạng Việt Nam. Đảng trở thành đảng duy nhất lãnh đạo cách mạng Việt Nam; Từ đây cách mạng Việt nam có đường lối đúng đắn, khoa học, sáng tạo; Cách mạng Việt Nam trở thành một bộ phận khăng khít của cách mạng thế giới. - Là sự chuẩn bị tất yếu đầu tiên có tính quyết định cho những bước phát triển nhảy vọt về sau của cách mạng. - Đại hội lần thứ ba của Đảng (1960) quyết định lấy ngày 3/2 hàng năm làm ngày kỷ niệm thành lập Đảng. B. CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP 1. Công lao của Nguyễn Ái Quốc trong Hội nghị thành lập Đảng: - Chủ trì Hội nghị hợp nhất các tổ chức cộng sản diễn ra từ ngày 6/1/1930 tại Cửu Long (Hương Cảng - Trung Quốc); - Phê phán những quan điểm sai lầm của các tổ chức cộng sản riêng rẽ và nêu chương trình Hội nghị; - Thống nhất các tổ chức cộng sản thành Đảng Cộng sản Việt Nam; - Chính cương vắn tắt của Đảng, Sách lược vắn tắt của Đảng ,… do Nguyễn Ái Quốc soạn thảo được Hội nghị thảo luận và thông qua. 2. Vì sao nói Đảng Cộng sản Việt Nam ra đời là bước ngoặt vĩ đại trong lịch sử cách mạng Việt Nam? Chƣơng II. VIỆT NAM TỪ NĂM 1930 ĐẾN NĂM 1945 Bài 14. PHONG TRÀO CÁCH MẠNG 1930 – 1935 A. KIẾN THỨC CƠ BẢN 1. Việt Nam trong những năm 1929 - 1933 - Kinh tế: Do ảnh hưởng của khủng hoảng KT (Pháp trút gánh nặng...), từ năm 1930, kinh tế VN bước vào thời kỳ suy thoái... 14 - Xã hội: + Công nhân bị sa thải, giảm lương; nông dân bị bần cùng hóa; các tầng lớp khác bị phá sản, điêu đứng, đời sống bấp bênh. + Cuộc khởi nghĩa Yên Bái thất bại, Pháp tăng cường khủng bố. => Mâu thuẫn xã hội sâu sắc -> bùng nổ phong trào cách mạng 1930-1931. 2. Phong trào cách mạng 1930 - 1931 với đỉnh cao Xô viết Nghệ - Tĩnh a. Phong trào cách mạng 1930 -1931: * Nguyên nhân: - Ảnh hưởng cuộc khủng hoảng kinh tế thế giới 1929-1933... mâu thuẫn dân tộc và giai cấp gay gắt; - Pháp tăng cường khủng bố sau khởi nghĩa Yên Bái; - Đảng Cộng sản Việt Nam vừa ra đời lãnh đạo nhân dân đấu tranh. * Diễn biến: - Phong trào cả nước: + Từ tháng 2 đến tháng 4/1930, nhiều cuộc đấu tranh của công nhân, nông dân… + 1/5/1930, đấu tranh kỷ niệm ngày Quốc tế lao động... + Tháng 6, 7, 8/1930, liên tiếp bùng nổ nhiều cuộc đấu tranh trong cả nước... - Ở Nghệ - Tĩnh: 9/1930 với những cuộc biểu tình của nông dân kéo đến phá huyện lỵ, đòi giảm sưu thuế, được công nhân Vinh - Bến Thủy hưởng ứng; + 12/9/1930, cuộc biểu tình khoảng 8000 nông dân Hưng Nguyên kéo đến huyện lỵ, phá nhà lao... + Phong trào lan rộng ra các địa phương, hệ thống chính quyền địch bị tê liệt tan rã ở nhiều huyện, xã. b. Xô viết Nghệ - Tĩnh: - Tại Nghệ An và Hà Tĩnh, các Xô viết ra đời, thực hiện quyền làm chủ của quần chúng... - Chính sách của Xô viết: + Chính trị: Thực hiện các quyền tự do dân chủ; thành lập các đội tự vệ đỏ, lập tòa án nhân dân... + Kinh tế: Chia ruộng đất cho dân cày nghèo; bãi bỏ các thứ thuế vô lý, xóa nợ; thành lập các hình thức tổ chức sản xuất để nông dân giúp đỡ nhau; chú trọng đắp đê phòng lụt, tu sửa cầu cống, đường giao thông. + Văn hóa - xã hội: Mở lớp dạy chữ quốc ngữ; xóa bỏ các tệ nạn xã hội, thực hiện đời sống mới; giữ vững trật tự an ninh. - Chính sách của chính quyền Xô viết đã đem lại lợi ích cho nhân dân, thể hiện rõ quyền làm chủ của nhân dân và phục vụ lợi ích cho dân. 3. Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ƣơng lâm thời Đảng Cộng sản Việt Nam (10/1930) - 10/1930, Hội nghị lần thứ nhất Ban Chấp hành Trung ương lâm thời họp tại Hương Cảng (Trung Quốc). Nội dung: + Đổi tên Đảng thành Đảng Cộng sản Đông Dương. + Cử Ban Chấp hành Trung ương chính thức do Trần Phú làm Tổng bí thư. + Thông qua Luận cương Chính trị của Đảng. - Nội dung Luận cương 10/1930: + Đường lối chiến lược cách mạng Đông Dương lúc đầu là cách mạng tư sản dân quyền, sau đó tiếp tục phát triển bỏ qua thời kỳ TBCN tiến thẳng lên XHCN. + Nhiệm vụ: Đánh đổ phong kiến và đế quốc. + Lực lượng cách mạng là công nhân và nông dân. + Lãnh đạo là Đảng Cộng sản. + Luận cương nêu rõ phương pháp đấu tranh, mối quan hệ cách mạng thế giới với cách mạng 15 Đông Dương. - Hạn chế của Luận cương: + Chưa thấy được mâu thuản chủ yếu trong xã hội thuộc địa nên không đưa ngọn cờ giải phóng dân tộc lên hàng đầu, nặng về đấu tranh giai cấp. + Đánh giá không đúng khả năng cách mạng của tiểu tư sản, tư sản dân tộc, khả năng lôi kéo trung tiểu địa chủ vào Mặt trận dân tộc thống nhất. 4. Ý nghĩa lịch sử và bài học kinh nghiệm của phong trào cách mạng 1930 - 1931 - Khẳng định đường lối đúng đắn của Đảng và quyền lãnh đạo của giai cấp công nhân đối với cách mạng các nước Đông Dương. - Khối liên minh công nông được hình thành. - Tăng cường uy tín của Đảng Cộng sản Việt Nam trên trường quốc tế, Quốc tế Cộng sản đã công nhận Đảng Cộng sản Đông Dương là bộ phận độc lập, trực thuộc của Quốc tế Cộng sản - Là cuộc tập dượt đầu tiên của Đảng và quần chúng cho tổng khởi nghĩa tháng Tám sau này. - Để lại nhiều bài học kinh nghiệm về công tác tư tưởng, về xây dựng khối liên minh công nông, về tổ chức và lãnh đạo quần chúng, về Mặt trận dân tộc. B. CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP 1. Tại sao nói Xô viết Nghệ - Tĩnh là hình thức sơ khai của chính quyền công nông ở nước ta, chính quyền của dân, do dân và vì dân? - Xô viết Nghệ - Tĩnh đã đem lại nhiều lợi ích căn bản cho nhân dân: + Chính trị: Thực hiện các quyền tự do dân chủ; thành lập các đội tự vệ đỏ, lập tòa án nhân dân... + Kinh tế: Chia ruộng đất cho dân cày nghèo; bãi bỏ các thứ thuế vô lý, xóa nợ; thành lập các hình thức tổ chức sản xuất để nông dân giúp đỡ nhau; chú trọng đắp đê phòng lụt, tu sửa cầu cống, đường giao thông. + Văn hóa - xã hội: Mở lớp dạy chữ quốc ngữ; xóa bỏ các tệ nạn xã hội, thực hiện đời sống mới; giữ vững trật tự an ninh. - Xô viết Nghệ - Tĩnh là hình thức sơ khai của chính quyền công nông nước ta, vì chưa lập được bộ máy chính quyền hoàn chỉnh, chưa giải quyết triệt để vấn đề ruộng đất cho nông dân. - Tuy chỉ thành lập ở một số xã và tồn tại trong thời gian ngắn nhưng xô viết Nghệ - Tĩnh đã tỏ rõ bản chất cách mạng, tính ưu việt và thực sự đem lại lợi ích cho nhân dân. Đó là chính quyền của dân, do dân, và vì dân. 2. So sánh nội dung Luận cương 10/1930 với Cương lĩnh 2/1930 Bài 15. PHONG TRÀO DÂN CHỦ 1936-1939 A. KIẾN THỨC CƠ BẢN 1. Tình hình thế giới và trong nƣớc * Tình hình thế giới: - Chủ nghĩa phát xít xuất hiện ở Đức, Italia, Nhật Bản… chạy đua vũ trang, chuẩn bị Chiến tranh thế giới. - 7/1935, Đại hội lần thứ VII Quốc tế Cộng sản ... - 6/1936 Mặt trận Nhân dân lên cầm quyền ở Pháp, thi hành một số chính sách tiến bộ ở thuộc địa. * Tình hình trong nước: - Chính trị: Pháp nới rộng quyền tự do, dân chủ. Các đảng phái chính trị đua nhau hoạt động, mạnh nhất là Đảng Cộng sản Đông Dương. - Kinh tế: Có sự phục hồi và phát triển, nhưng chủ yếu là phục vụ nhu cầu chiến tranh. Nền kinh tế Việt Nam vẫn lạc hậu và phụ thuộc chặt chẽ vào Pháp. - Xã hội: Đời sống nhân dân chưa được cải thiện, mâu thuẫn xã hội lên cao. 2. Phong trào dân tộc dân chủ 1936-1939 16 a. Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng Cộng sản Đông Dương tháng 7/1936: + Nhiệm vụ trước mắt là chống bọn phản động thuộc địa, chống phát xít, chống chiến tranh, đòi tự do, dân chủ, cơm áo, hòa bình. + Kẻ thù là thực dân phản động Pháp và tay sai. + Phương pháp đấu tranh là kết hợp công khai và bí mật, hợp pháp và bất hợp pháp. + Thành lập Mặt trận thống nhất nhân dân phản đế Đông Dương (3/1938 Đổi tên thành Mặt trận dân chủ Đông Dương). b. Những phong trào đấu tranh tiêu biểu: - Phong trào đấu tranh đòi các quyền tự do, dân sinh, dân chủ: + Giữa 1936, phong trào Đông Dương Đại hội. + Phong trào đón rước Gôđa năm 1937 - thực chất biểu dương lực lượng, đòi quyền dân sinh dân chủ. + 1/5/1938, mít tinh ở Hà Nội và nhiều nơi khác. - Kết quả: Đông đảo quần chúng được giác ngộ về Đảng, cách mạng. 3. Ý nghĩa lịch sử và bài học kinh nghiệm của phong trào dân chủ 1936- 1939 - Là phong trào quần chúng rộng lớn, có tổ chức dưới sự lãnh đạo của Đảng. - Buộc chính quyền thực dân phải nhượng bộ một số yêu sách về dân sinh dân chủ. - Quần chúng giác ngộ về chính trị đã tham gia vào Mặt trận dân tộc thống nhất, trở thành lực lượng chính trị hùng hậu của cách mạng. Cán bộ được tôi luyện và ngày càng trưởng thành. - Bài học kinh nghiệm: Về xây dựng Mặt trận dân tộc thống nhất; cách tổ chức lãnh đạo quần chúng đấu tranh công khai hợp pháp; Đảng thấy được hạn chế trong công tác Mặt trận, vấn đề Dân tộc. - Là cuộc tập dượt chuẩn bị cho thắng lợi Cách mạng tháng Tám. B. CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP 1. Phong trào cách mạng 1930 - 1931 và phong trào dân chủ 1936 - 1939 đã chuẩn bị những gì cho Tổng khởi nghĩa tháng Tám 1945? - Tổng khởi nghĩa tháng Tám 1945 giành được thắng lợi nhanh chóng, thắng lợi đó đã được chuẩn bị qua 3 phong trào 1930 - 1931; 1936 - 1939; 1939 - 1945; mỗi phong trào là 1 cuộc tập dượt cho Tổng khởi nghĩa. - Phong trào cách mạng 1930 - 1931: Với đỉnh cao Xô Viết Nghệ Tĩnh là cuộc tập dợt đầu tiên chuẩn bị cho cuộc khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền năm 1945. + Chứng minh đường lối cách của Đảng là đúng và khẳng định trong thực tiễn, vai trò lãnh đạo của Đảng. + Chứng minh khả năng sức mạnh của quần chúng công nông, hình thành trên khối liên minh công - nông. + Để lại cho Đảng ta những bài học kinh nghiệm về giành và giữ chính quyền, hình thức chính quyền, về tổ chức lực lượng cách mạng và sử dụng bạo lực cách mạng quần chúng, về vấn đề khởi nghĩa vũ trang và thời cơ cách mạng. + Đặt ra nhiệm vụ cấp bách là phải thành lập mặt trận dân tộc thống nhất để tập hợp rộng rãi các tầng lớp nhân dân. - Phong trào dân chủ 1936 - 1939 + Phong trào dân chủ 1936 - 1939 là cuộc tổng diễn tập lần thứ hai chuẩn bị cho khởi nghĩa vũ trang giành quyền năm 1945. + Chứng minh khả năng cách mạng và khối đoàn kết toàn dân, hình thành mặt trận dân tộc thống nhất. + Tập hợp được đội quân chính trị quần chúng rộng rãi qua đó tuyên truyền giáo dục chủ nghĩa Mác Lênin, đường lối chính sách của Đảng và Quốc tế Cộng sản. 17 + Đội ngũ cán bộ cách mạng thêm đông đảo để trưởng thành trong đấu tranh. + Đảng đã tích luỹ những kinh nghiệm về kết hợp các hình thức đấu tranh thực hiện các mục tiêu trước mắt với mục tiêu lâu dài về phân hoá kẻ thù. 2. Phân tích sự khác nhau về mặt chủ trương sách lược cách mạng, hình thức và lực lượng đấu tranh của phong trào dân chủ 1936 - 1939 so với phong trào cách mạng 1930 - 1931. Bài 16. PHONG TRÀO GIẢI PHÓNG DÂN TỘC VÀ TỔNG KHỞI NGHĨA THÁNG TÁM 1939-1945. NƢỚC VIỆT NAM DÂN CHỦ CỘNG HÒA RA ĐỜI A. KIẾN THỨC CƠ BẢN 1. Tình hình Việt Nam trong những năm 1939 - 1945 * Tình hình chính trị: - 1/9/1939, Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ. Chính phủ Pháp đầu hàng phát xít Đức. - 9/1940, Nhật vào Việt Nam và giữ nguyên chính quyền của Pháp để bóc lột phục vụ chiến tranh - 9/3/1945, Nhật đảo chính Pháp, tình thế cách mạng xuất hiện, kẻ thù trước mắt là Nhật. * Tình hình kinh tế: - Pháp: Thực hiện chính sách “kinh tế chỉ huy”, tăng thuế cũ, đặt thuế mới, sa thải công nhân, tăng giờ làm, giảm lương… - Nhật: Cướp ruộng đất của nông dân. Buộc Pháp cung cấp nguyên liệu và lương thực, bắt nhân dân nhổ lúa trồng đay, đầu tư vào một số ngành công nghiệp phục vụ chiến tranh. * Tình hình xã hội: - Cuối 1944 đầu 1945 có gần 2 triệu người chết đói. - Các giai cấp tầng lớp đều bị ảnh hưởng chính sách của Pháp - Nhật. Mâu thuẫn dân tộc trở nên gay gắt. 2. Hội nghị Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng Cộng sản Đông Dƣơng tháng 11/1939: - Nội dung: + Xác định nhiệm vụ, mục tiêu trước mắt là đánh đổ đế quốc và tay sai, làm cho Đông Dương độc lập. + Tạm gác khẩu hiệu cách mạng ruộng đất, đề ra khẩu hiệu “Tịch thu ruộng đất của đế quốc và địa chủ”… khẩu hiệu “Chính phủ dân chủ cộng hòa”. + Thành lập Mặt trận thống nhất dân tộc phản đế Đông Dương. + Chuyển sang phương pháp đấu tranh bí mật, bất hợp pháp. - Ý nghĩa: Đánh dấu sự chuyển hướng quan trọng - đặt nhiệm vụ giải phóng dân tộc lên hàng đầu, đưa nhân dân ta bước vào thời kỳ trực tiếp vận động cứu nước. 3. Nguyễn Ái Quốc về nƣớc trực tiếp lãnh đạo cách mạng. Hội nghị lần thứ 8 Ban Chấp hành Trung ƣơng Đảng Cộng sản Đông Dƣơng (5/1941) - 28/1/1941, Nguyễn Ái Quốc về nước trực tiếp lãnh đạo cách mạng Việt Nam. - Từ ngày 10 đến ngày 19/5/1941, Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ 8 họp tại Pác Bó (Hà Quảng - Cao Bằng) do Nguyễn Ái Quốc chủ trì. - Nội dung Hội nghị: + Xác định nhiệm vụ chủ yếu trước mắt là giải phóng dân tộc, thành lập chính phủ Cộng hoà Dân chủ. + Gác khẩu hiệu cách mạng ruộng đất, thay bằng khẩu hiệu giảm tô, chia lại ruộng công, tiến tới thực hiện người cày có ruộng. Thành lập chính phủ nước Việt Nam dân chủ Cộng hòa. + Thành lập Mặt trận Việt Nam độc lập đồng minh (ra đời ngày 19/5/1941)... + Hình thức khởi nghĩa đi từ khởi nghĩa từng phần tiến tới tổng khởi nghĩa. - Ý nghĩa: + Hoàn chỉnh chủ trương đề ra tại Hội nghị Trung ương tháng 11 – 1939 (tiếp tục đặt nhiệm vụ 18 giải phóng dân tộc lên hàng đầu; tạm gác khẩu hiệu cách mạng ruộng đất,...). + Đề ra nhiều chủ trương sáng tạo nhằm giải quyết vấn đề số một là độc lập dân tộc (thành lập Mặt trận Việt Minh...; xác định hình thái của cuộc khởi nghĩa...; chuẩn bị khởi nghĩa là nhiệm vụ trung tâm...). 4. Chuẩn bị tiến tới khởi nghĩa giành chính quyền a. Xây dựng lực lƣợng cho cuộc khởi nghĩa vũ trang: * Xây dựng lực lượng chính trị: - Vận động quần chúng tham gia Việt Minh qua các Hội cứu quốc… - 1943, Đảng đưa ra “Đề cương văn hóa Việt Nam”. - 1944, thành lập Hội văn hóa cứu quốc và Đảng Dân chủ Việt Nam. * Xây dựng lực lượng vũ trang: - Phát triển đội du kích Bắc Sơn thành các Trung đội Cứu quốc quân. Cứu quốc quân phát động chiến tranh du kích. Đội Cứu quốc quân II ra đời. - Xây dựng đội du kích… * Xây dựng căn cứ địa: - 1940, Khu Căn cứ địa Bắc Sơn - Võ Nhai được xây dựng. - 1941, Nguyễn Ái Quốc chọn Cao Bằng để xây dựng căn cứ địa. b. Gấp rút chuẩn bị khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền: - 7/5/1944, Tổng bộ Việt Minh ra chỉ thị chuẩn bị khởi nghĩa và kêu gọi nhân dân sắm sửa vũ khí đuổi kẻ thù chung. - 22/12/1944, Đội Việt Nam Tuyên truyền giải phóng quân được thành lập. 5. Cuộc khởi nghĩa vũ trang giành chính quyền a. Khởi nghĩa từng phần (từ tháng 3 đến giữa tháng 8/1945): * Nhật đảo chính Pháp tối 9/3/1945. * 12/3/1945, Ban Thường vụ Trung ương Đảng ra chỉ thị “Nhật - Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta”: - Kẻ thù là phát xít Nhật và tay sai; - Khẩu hiệu đấu tranh là đánh đuổi phát xít Nhật; - Hình thức đấu tranh bãi công, biểu tình, vũ trang… - Phát động cao trào kháng Nhật cứu nước. * Diễn biến của Cao trào kháng Nhật cứu nước: - Ở căn cứ địa Cao - Bắc - Lạng, Việt Nam tuyên truyền giải phóng quân và Cứu quốc quân cùng với quần chúng giải phóng nhiều xã, tổng, châu. - Ở Bắc Kỳ phong trào phá kho thóc giải quyết nạn đói; - Ở Quảng Ngãi, tù chính trị nhà lao Ba Tơ nổi dậy, thành lập chính quyền cách mạng 11/3, tổ chức Đội du kích Ba Tơ. b. Sự chuẩn bị cuối cùng trƣớc ngày Tổng khởi nghĩa: - 4/1945, Hội nghị Quân sự cách mạng Bắc Kỳ quyết định thống nhất các lực lượng vũ trang. - 16/4/1945, Tổng bộ Việt Minh ra chỉ thị thành lập Ủy ban Dân tộc giải phóng Việt Nam và Ủy ban Dân tộc giải phóng các cấp. - 6/1945, thành lập Khu giải phóng Việt Bắc và Ủy ban lâm thời Khu giải phóng. c. Tổng khởi nghĩa tháng Tám 1945: * Nhật đầu hàng Đồng minh, lệnh tổng khởi nghĩa được ban bố: - 9/8/1945, Liên Xô tiêu diệt đội quân Quan Đông của Nhật ở Đông Bắc Trung Quốc. - 15/8/1945, Nhật tuyên bố đầu hàng Đồng minh. Quân Nhật ở Đông Dương rệu rã, chính phủ Trần Trọng Kim hoang mang. Điều kiện khách quan cho tổng khởi nghĩa đã đến. - Chủ trương của Đảng và Việt Minh: + 13/8/1945, Trung ương Đảng và Tổng bộ Việt Minh thành lập Ủy ban khởi nghĩa toàn quốc, ban 19 bố “Quân lệnh số 1”, phát lệnh khởi nghĩa trong cả nước. + Ngày 14 và 15/8/1945, Hội nghị toàn quốc của Đảng họp ở Tân Trào (Tuyên Quang) quyết định phát động Tổng khởi nghĩa trong cả nước, giành chính quyền trước khi quân Đồng minh vào Đông Dương; quyết định những chính sách đối nội và đối ngoại sau khi giành chính quyền. + Ngày 16 và 17/8/1945, Đại hội Quốc dân được triệu tập ở Tân Trào: Tán thành chủ trương khởi nghĩa, thông qua 10 chính sách của Việt Minh, cử Uỷ ban Dân tộc giải phóng Việt Nam do Hồ Chí Minh làm Chủ tịch. * Diến biến cuộc Tổng khởi nghĩa: - Chiều 16/8/945, Võ Nguyên Giáp chỉ huy đơn vị Giải phóng quân tiến đánh giải phóng thị xã Thái Nguyên. - 18/8/1945, Bắc Giang, Hải Dương. Hà Tĩnh, Quảng Nam, giành được chính quyền. - 19/8/1945, giành chính quyền ở Hà Nội; - 23/8/1945, giành chính quyền ở Huế; - 25/8/1945, giành chính quyền ở Sài Gòn; - 28/8/1945, giành được chính quyền trong cả nước; - 30/8/1945, vua Bảo Đại thoái vị. 6. Nước Việt Nam dân chủ cộng hòa được thành lập (2/9/1945) - 25/8/1945, Hồ Chí Minh và Trung ương Đảng về đến Hà Nội. - 28/8/1945, Uỷ ban Dân tộc giải phóng cải tổ thành Chính phủ lâm thời nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. - 2/9/1945, Chủ tịch Hồ Chí Minh đọc Tuyên ngôn độc lập khai sinh nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. 7. Nguyên nhân thắng lợi, ý nghĩa lịch sử của Cách mạng tháng Tám năm 1945 * Nguyên nhân thắng lợi: - Khách quan: Quân Đồng minh chiến thắng phát xít trong Chiến tranh thế giới thứ hai, tạo cơ hội khách quan thuận lợi cho nhân dân khởi nghĩa thành công. - Chủ quan: + Truyền thống yêu nước của dân tộc Việt Nam... + Sự lãnh đạo đúng đắn của Đảng và Chủ tịch Hồ Chí Minh; + Qua trình chuẩn bị lâu dài, chu đáo, rút kinh nghiệm qua đấu tranh; + Trong những ngày khởi nghĩa toàn đảng toàn dân quyết tâm cao. Các cấp Chi bộ Đảng chỉ đạo linh hoạt, sáng tạo, chớp đúng thời cơ. * Ý nghĩa lịch sử: - Mở ra bước ngoặt lớn trong lịch sử dân tộc, phá tan xiềng xích của Pháp hơn 80 năm và Nhật gần 5 năm, lật đổ chế độ phong kiến tồn tại ngót một ngàn năm, lập nên nhà nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. - Mở ra kỷ nguyên mới của dân tộc: kỉ nguyên độc lập, tự do, nhân dân lao động lên nắm chính quyền, làm chủ đất nước … - Đảng cộng sản Đông Dương trở thành Đảng cầm quyền, chuẩn bị điều kiện cho những thắng lợi tiếp theo. - Góp phần tiêu diệt chủ nghĩa phát xít. Cổ vũ các dân tộc thuộc địa trong đấu tranh tự giải phóng. B. CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP 1. Phân tích thời cơ Cách mạng tháng Tám là cơ hội "ngàn năm có một": - Giữa tháng 8/1945, Nhật đầu hàng đồng minh, quân Nhật ở Đông Dương hoang mang dao động, quân Đồng minh (Trung Hoa Dân quốc, Anh) chưa vào nước ta. - Khoảng thời gian này là thời cơ “ngàn năm có một” (hiếm có khi nào hội tụ đủ các điều kiện thuận lợi như thế), ta phải đứng lên tổng khởi nghĩa giành chính quyền và với tư thế là một nước độc lập để tiếp đón “khách đồng minh” vào giải giáp khí giới quân Nhật. 20