Tài liệu Tài liệu ôn thi địa lí 10

CHÖÔNG I. BAÛN ÑOÀ BAØI 2: MOÄT SOÁ PHÖÔNG PHAÙP BIEÅU HIEÄN CAÙC ÑOÁI TÖÔÏNG ÑÒA LYÙ TREÂN BAÛN ÑOÀ I-PHƯƠNG PHÁP KÍ HIỆU: - Ñoái töôïng thể hieän: Caùc ñoái töôïng phaân boá theo nhöõng ñieåm cuï theå. Ví dụ:Các trung tâm công nghiệp , mỏ khoáng sản, hải cảng, dân cư…… - Cách thể hiện: Nhöõng kiù hieäu thể hiện đối tượng ñöôïc ñaët chính xaùc vaøo vò trí mà phaân boá ñoái töôïng đó phaân boá treân baûn ñoà. - Có ba daïng kiù hieäu chính: Kíù hieäu hình hoïc ▲ ª Kí hieäu chöõ Zn , Kí hieäu töôïng hình. II.PHƯƠNG PHÁP KÍ HIỆU ĐƯỜNG CHUYỂN ĐỘNG: - Ñoái töôïng thể hieän: Söï di chuyeån cuûa caùc hieän töôïng töï nhieân(hướng gió, dòng biển….) vaø các hiện tượng kinh teá – xaõ hoäi.(các luồng di dân, vận chuyển hàng hóa..) trên bản đồ. - Cách thể hiện: Sự di chuyển của các hiện tượng thể hiện bằng các mũi tên chỉ hướng di chuyển. - Khaû naêng thể hieän: Höôùng di chuyeån, khoái löôïng, chaát löôïng cuûa ñoái töôïng di chuyeån. III. PHƯƠNG PHÁP CHẤM ĐIỂM: - Ñoái töôïng thể hieän: Caùc ñoái töôïng, hiện tượng phaân boá phân tán, lẻ tẻ như: Các điểm dân cư nông thôn, dân tộc, cơ sở chăn nuôi, cây trồng…., - Cách thể hiện: Caùc ñoái töôïng, hiện tượng được thể hiện baèng các ñieåm chaám .Trên bản đồ , mỗi điểm chấm (.) đều coù giaù trò nào đó. IV.PHƯƠNG PHÁP BẢN ĐỒ- BIỂU ĐỒ: - Ñoái töôïng thể hieän: Giá trị tổng cộng của một hiện tượng địa lí trên ñôn vò laõnh thoå (đơn vị hành chính). VD:Phân bố địa điểm, diện tích sản lượng lúa …… - Cách thể hiện: Sử dụng caùc bieåu ñoà ñaët vào phạm vi caùc ñôn vò laõnh thoå ño ùtrên bản đồ.. V. KHẢ NĂNG BIỂU HIỆN CỦA CÁC PHƯƠNG PHÁP. - Khác nhau về độ lớn : - Khác nhau về màu sắc: ………………………………………………………………………………………………………….. Bài tập: Trên bản đồ Kiên giang để thể hiện ranh giới các huyện,quốc lộ 63,trường THPT Vĩnh thuận,rừng Uminh,sông Trẹm…. ta có thể dùng phương pháp gì,cách thể hiện thế nào? Câu hỏi: 1-Em hiểu gì về phương pháp kí hiệu, phương pháp kí hiệu đường chuyển động? Câu 2: Em hãy nêu đối tượng thể hiện và cách thể hiện, khaû naêng thể hieän của phương pháp chấm điểm, phương pháp bản đồ biểu đồ? Câu 3:Các đối tượng địa lí trên hình 2.2 được biểu hiện bằng phương pháp nào? Các phương pháp đó thể hiện được những nội dung nào của đối tượng địa lí? Câu 4: Hình 2.3 thể hiện những nội dung nào bằng phương pháp kí hiệu đường chuyển động? BAØI 3: SÖÛ DUÏNG BAÛN ÑOÀ TRONG HOÏC TAÄP VAØ ÑÔØI SOÁNG 1 Người ta đã dung những phương pháp nào thể hiện? I-VAI TRÒ CỦA BẢN ĐỒ TRONG HỌC TẬP VÀ ĐỜI SỐNG: 1.Trong hoïc taäp: Giuùp hoïc sinh reøn luyeän kyõ naêng ñòa lyù hoïc taïi lôùp, hoïc taïi nhaø, laøm kieåm tra. Vd:Qua bản đồ xác định vị trí của một điểm nào đó trên trái đất, biết hình dạng, qui mô cấu trúc châu lục, sự phân bố dãy núi, chiều dài con sông, phạm vi lưu vực sông, TTCN,dân cư… 2.Trong ñôøi soáng: -Baûng chæ ñöôøng, cư trú ,đi lại.. -Phuïc vuï caùc ngaønh saûn xuaát:Phòng tránh thiên tai, làm thủy lợi, nghiên cứu thời tiết và khí hậu, mở giao thông, TTCN,du lịch…. Cho ví dụ ngành kinh tế sử dụng bản đồ? -Trong quaân söï: Xây dựng phương án tác chiến, lợi dụng dịa hình địa vât phòng thủ và tấn công…. II. SỬ DỤNG BẢN ĐỒ, ATLAT TRONG HỌC TẬP: 1. Nhöõng vaán ñeàn caàn löu yù: a. Choïn baûn ñoà phuø hôïp vôùi noäi dung caàn tìm hieåu.Vd: Tìm châu lục thì đọc bản đồ TG. b. Ñoïc baûn ñoà phaûi tìm hieåu veà tyû leä vaø kyù hieäu baûn ñoà. VD: Tỉ lệ :1:6.000.000 < 1: 600.000. (mẫu càng lớn , tỉ lệ càng nhỏ) - Tỉ lệ: 1:6.000.000 (1 cm trong bản đồ =60 km ngoài thực tế) - Tỉ lệ: 1:600.000 (1 cm trong bản đồ = 1x 600000 cm = 6 km ngoài thực tế) c. Xaùc ñònh phöông höôùng treân baûn ñoà. 2. Tìm hieåu moái quan heä giöõa caùc yeáu toá ñòa lyù treân baûn ñoà, trong Atlat. 2 Vd: - Đọc sông phải thấy mối quan hệ hướng chảy, độ dốc, đặc điểm lòng sông như thế nào? Nước từ đâu ( mưa ,ngầm ,tuyết..) - Đọc bản đồ sông ngòi cần mở rộng tìm mối quan hệ địa hình, chế độ nước, thảm thực vật, dân cư và hình thức sản xuất(Nông nghiệp ,CN, giao thông)… Câu hỏi: Câu 1: Nêu vai troø cuûa bản ñoà trong hoïc taäp? Nêu dẫn chứng minh họa? Câu 2: Chứng minh rằng bản đồ là một phương tiện được sử dụng rộng rãi trong đời sống hằng ngày? Câu 3 : Khi sử dụng bản đồ cần chú ý những gì ? Câu 4: Để trình bày và giải thích chế độ nước của một con sông, cần phải sử dụng những bản đồ nào? --------------------------------------------------------------------------------------BAØI 4: THÖÏC HAØNH: XAÙC ÑÒNH MOÄT SOÁ PHÖÔNG PHAÙP BIEÅU HIEÄN CAÙC ÑOÁI TÖÔÏNG ÑÒA LYÙ TREÂN BAÛN ÑOÀ Dựa và hình 2.2, 2.3 và 2.4 Teân baûn ñoà Phöông phaùp bieåu hieän Teân phöông phaùp bieåu Ñoái töôïng bieåu hieän Khaû naêng bieåu hieän hieän ------------------------------------------------------------------------CHÖÔNG II: VUÕ TRỤ. HEÄ QUAÛ CAÙC CHUYEÅN ÑOÄNG CUÛA TRAÙI ÑAÁT BAØI 5: VUÕ TRUÏ. HEÄ MAËT TRÔØI VAØ TRAÙI ÑAÁT HEÄ QUAÛ CHUYEÅN ÑOÄNG TÖÏ QUAY CUÛA TRAÙI ÑAÁT I.KHÁI QUÁT VỀ VŨ TRỤ, HỆ MẶT TRỜI, TRÁI ĐẤT TRONG HỆ MẶT TRỜI: 1. Vuõ Truï: - Laø khoaûng khoâng gian voâ taän, chöùa haøng traêm tyû thieân haø. - Thieân haø laø moät taäp hôïp của rất nhieàu thieân theå cùng với khí, bụi böùc xaï điện từ. - Thieân haø chöùa maët trôøi và các hành tinh cuûa nó được laø Dải Ngaân Haø. 2.Heä Maët Trôøi Gồm có Maët Trôøi ở trung tâm cùng với các thiên thể chuyển động xung quanh và các đám mây bụi khí, có 8 haønh tinh chuyển động quanh maët trôøi. 3.Trái Đất trong Hệ Mặt Trời + Vị trí thứ 3, cách MT 149,6 triệu km + sự tự quay => TĐ nhận được lượng nhiệt độ và ánh sáng vừa đủ để có sự sống. + Các chuyển động: - TĐ vừa tự quanh (từ Tây sang Đông, hết 24 giờ / vòng = 1 ngày đêm ) - TĐ vừa chuyển động tịnh tiến quanh MT ( 1 vòng hết 365 ngày ứng với 1 năm) II. HỆ QUẢ CHUYỂN ĐỘNG TỰ QUAY QUANH TRỤC CỦA TRÁI ĐẤT 1. Söï luaân phieân ngaøy vaø ñeâm: Do Trái đất dạng hình cầu ( tròn) và tự quay quanh trục, nên mọi nơi trên bề mặt Trái Đất đều có hieän töôïng luaân phieân ngaøy ñeâm trong 24 giờ. 2. Giờ treân Traùi Ñaát vaø ñöôøng chuyeån ngaøy quoác teá: a.Giôø treân traùi ñaát: - Gìô ñòa phöông (giôø Maët Trôøi): Caùc ñòa ñieåm thuoäc caùc kinh tuyeán khaùc nhau seõ coù giôø khaùc nhau. - Gìô quoác teá: muùi giôø soá 0 ñöôïc laáy laøm giôø quoác teá hay giôø GMT ( coù ñöôøng kinh tuyeán goác ñi qua ñaøi thieân vaên Grenwich –nước Anh) 3 00 - Giờ múi: là giờ các địa phương trong cùng một múi giờ ( trái đất chia làm 24 múi giờ,mỗi múi = 15 0 kinh) b.Ñöôøng chuyeån ngaøy quoác teá: laáy kinh tuyeán 180 ñoä ñi qua giöõa muùi giôø soá 12. - Ñi töø ñoâng -> taây kinh tuyeán 180: taêng theâm moät ngaøy lòch. - Ñi töø taây -> ñoâng kinh tuyeán 180: luøi laïi moät ngaøy lòch. (B án cầu tây muộn hơn Bán cầu Đông một ngày lịch) Công Thức Tính giờ:Tm=T0+m (Tm: là giờ ở múi m. T0: là giờ quốc tế. m : Thứ tự múi). VD: Việt Nam (múi 7) hiện 13 giờ ngày 5/10.Tính giờ, ngày ở Pháp (múi 1).Tính giờ , ngày quốc gia (múi 14) Giải: giờ quốc tế lúc vn là 13 giờ là :13-07= 6h => Pháp: 6 + 1=7 h Ngày 5/10; Múi 14 là 6+14=20h(8 h tối). Ngày 4/10 3. Söï leäch höôùng chuyeån ñoäng cuûa caùc vaät theå - Löïc laøm leäch höôùng laø löïc Coârioâlit. - Bieåu hieän: Nöûa caàu Baéc: Leäch veà beân phaûi, nöûa caàu Nam: leäch veà beân traùi. - Nguyeân nhaân : Traùi Ñaát quay theo höôùng ngöôïc chieàu kim ñoàng hoà vôùi vaän toác daøi ngaén khaùc nhau ôû caùc vó ñoä. - Löïc Coârioâlit taùc ñoäng ñeán chuyeån ñoäng cuûa khoái khí, doøng bieån, doøng soâng, ñöôøng ñaïn bay treân beà maët Traùi Ñaát… Câu hỏi: Câu 1 : Vũ trụ là gì? Hệ Mặt Trời là gì ? Câu 2: Em có những hiểu biết gì vềTrái đất trong hệ Mặt Trời ? Câu 3: Trình bày các hệ quả của chuyển động tự quay quanh trục của Trái đất? Câu 4: Căn cứ vào bản đồ các múi giờ, hãy tính giờ và ngày ở Việt Nam , biết rằng ở thời điểm đó, giờ GMT đang là 24 giờ ngày 31-12? Câu 5 :Tại sap người ta sử dụng giờ quôc tế. Câu 6 : Vì sao giờ của một nước thường chọn là giờ ở thủ đô nươc đó. --------------------------------------------------------------------------------------BAØI 6: HEÄ QUAÛ CHUYEÅN ÑOÄNG XUNG QUANH MAËT TRÔØI CUÛA TRAÙI ÑAÁT Nguyên nhân:Do trục trái đất nghiêng và không đổi phương I. CHUYỂN ĐỘNG BIỂU KIẾN HẰNG NĂM CỦA MẶT TRỜI: - Mặt trời lên thiên đỉnh là: tia nắng mặt trời thẳng góc với mặt đất 22.6 X 21.3 Chí tuyến bắc 23027’B H XĐ 23.9 T Đ 22.12.3 21.3 Chí tuyến nam 23027’N Sơ đồ chuyển động biểu kiến của mặt trời trong năm Dựa vào hình trên em hãy cho niết Việt Nam có Mặt Trời lên thiên đỉnh mấy lần? Vào ngày nào? - Chuyeån ñoäng bieåu kieán haèng naêm cuûa Maët Trôøi: là chuyển động không có thật haèng naêm cuûa Maët Trôøi giữa 2 đường chí tuyến. 4 VD: Ngồi trên xe mà thấy cây di chuyển - Nguyên nhân: Truïc Traùi Ñaát nghieâng 66033’ và khoâng ñoåi phöông khi chuyeån ñoäng quanh Maët Trôøi. II. CÁC MÙA TRONG NĂM: Muøa laø khoaûng thôøi gian trong moät naêm coù nhöõng ñaëc ñieåm rieâng veà thôøi tieát vaø khi haäu. 1.Nguyeân nhaân: Do truïc Traùi Ñaát nghieâng vaø khoâng ñoåi phöông neân baùn caàu Nam vaø baùn caàu Baéc laàn löôït ngaû veà phía Maët Trôøi khi Traùi Ñaát chuyeån ñoäng treân quyõ ñaïo. 2. Heä quaû: - Coù 4 muøa: Xuaân, haï, thu, ñoâng. - Vị trí khoảng thời gian các mùa:(ở bán cầu bắc theo dương lịch) + Mùa xuân: từ ngày 21/3 đến 22/6: + Mùa hạ: 22/6 đến 23/9: + Mùa thu: 23/9 đến 22/12: + Mùa đông: 22/12 đến 21/3 - Muøa ôû 2 Baùn caàu traùi ngöôïc nhau. -Vị trí các ngày: Xuân phân là ngày 21/3, thu phân là 23/9, hạ chí là 22/6, đông chí là 22/12. III. NGÀY, ĐÊM DÀI NGẮN THEO MÙA VÀ THEO VĨ ĐỘ:  1.Nguyeân nhaân: Do truïc Traùi Ñaát nghieâng vaø khoâng ñoåi phương khi chuyeån ñoäng quanh Maët Trôøi neân tuøy vò trí Traùi Ñaát maø ngaøy ñeâm daøi ngaén theo muøa và theo vĩ độ. 2. Hệ quả: - Theo mùa: + Muøa xuaân vaø haï coù ngaøy daøi ñeâm ngaén. + Muøa thu vaø ñoâng coù ngaøy ngaén ñeâm daøi. - Theo vĩ độ: + 21/3 vaø 23/9 :ngaøy daøi baèng ñeâm. + ÔÛ xích ñaïo: ñoä daøi ngaøy vaø ñeâm baèng nhau. Caøng xa xích ñaïo veà 2 cöïc ñoä daøi ngaøy ñeâm caøng cheânh leäch. + Töø 2 voøng cöïc veà hai cöïc, coù hieän töôïng ngaøy hoaëc ñeâm daøi 24 giôø. + Taïi 2 cöïc coù 6 thaùng ngaøy vaø 6 thaùng ñeâm. Câu hỏi: Giải thích: "Mùa xuân ám áp, mùa hè nóng bức, mùa thu mát mẽ, mùa đông lạnh lẽo" Câu 1 : Nêu tên các hệ quả của chuyển động xung quanh mặt trời của Trái đất? Câu 2: Em hãy trình bày hệ quả chuyển động biểu kiến hằng năm của Mặt Trời? Câu 3: Em hãy trình bày hệ quả các mùa trong năm? Câu 4: Em hãy trình bày hệ quả ngày đêm dài ngắn theo mùa và theo vĩ độ? Câu 5: Hãy giải thích câu ca dao Việt Nam: “Đêm tháng năm, chưa nằm đã sáng 5 Ngày tháng mười, chưa cười đã tối” Câu 6: Sự thay đổi các mùa có tác động như thế nào đến cảnh quan thiên nhiên hoạt động sản xuất và đời sống con người? Câu 7: Giả sử Trái Đất không tự quay quanh trục mà chỉ chuyển động quanh Mặt Trời thì ở Trái Đất có ngày, đêm không ? Nếu có thì thời gian ngày và đêm là bao nhiêu? Khi đó , ở bề mặt Trái Đất có sự sống không? Tại sao? --------------------------------------------------------------------------------------CHÖÔNG III: CAÁU TRUÙC CUÛA TRAÙI ÑAÁT CAÙC QUYEÅN CUÛA LÔÙP VOÛ ÑÒA LYÙ BAØI 7: CAÁU TRUÙC CUÛA TRAÙI ÑAÁT: THAÏCH QUYEÅN, THUYEÁT KIEÁN TAÏO MAÛNG I. CẤU TRÚC CỦA TRÁI ĐẤT: gồm 3 lớp 1. Lôùp voû Traùi ñaát: Laø Lôùp voû cöùng, moûng, ñoä dày töø 5->70 km. - Caáu taïo töø ngoaøi vaøo trong: + Taàng1: Traàm tích + Taàng 2: Granit: + Taàng 3: Bazan: - Do khaùc bieät veà caáu taïo vaø ñoä dày => voû Traùi ñaát phaân thaønh 2 kieåu: voû luïc ñòa(70km) vaø voû ñaïi döông(5km). 2. Lôùp Man ti: Töø vỏ Traùi ñaát -> ñoä saâu 2900 km là lôùp Man ti, chieám 80% theå tích vaø 68,5% khoái löôïng Traùi ñaát. - Taàng Manti treân coù traïng thaùi quaùnh deûo, đậm đặc. - Taàng Manti döôùi coù traïng thaùi raén. 3. Nhaân Traùi ñaát: Coù ñoä dày 3470 Km, thaønh phaàn chuû yeáu laø niken, saét - Nhaân ngoaøi : ôû traïng thaùi loûng. - Nhaân trong: ôû traïng thaùi raén. THAÏCH QUYEÅN: - Là Lớp vỏ cứng ở ngoài cùng của trái đất, được cấu tạo các loại đá khác nhau - Giới hạn goàm: vỏ Traùi ñaát + phaàn treân lôùp Manti (ñoä saâu ñeán 100km) 3. Nhaân Traùi ñaát: THẠCH QUYỂN (100KM) Vỏ trái đất rắn (5-70km) Manti ( quánh dẻo trên,đặc dưới) Nhân ngoài lỏng + trong rắn 6 II.THUYẾT KIẾN TẠO MẢNG: + Lớp voû Traùi ñaát trong quaù trình hình thaønh đã bò ñöùt gaõy vaø taùch ra thaønh nhöõng maûng cứng gọi là các mảng kieán taïo + Caùc maûng kieán taïo này nheï, noåi trên lôùp Manti quaùnh deûo và các mảng luôn dòch chuyeån, va chaïm vaøo nhau. Nguyên nhân: do hoạt động caùc doøng ñoái löu vaät chaát quaùnh deûo vaø nhieät ñoä cao + Nơi tiếp xúc giữa các mãng kiến tạo là những vùng bất ổn của trái đất xaûy ra caùc hieän ñoäng ñaát, nuùi löûa, núi ngầm , vực biển, núi cao…. Câu hỏi: Câu 1 :Dựa vào hình 7.1 SGK và kiến thức đã học, lập bảng so sánh các lớp cấu tạo của Trái đất ( Vị trí, độ dày, đặc điểm)? Câu 2 :Nêu khái niệm thạch quyển. Nêu sự khác nhau giữa thạch quyển và vỏ Trái đất? Câu 3 :Nêu nội dung cơ bản của thuyết kiến tạo mảng. Giải thích sự hình thành các vùng núi trẻ, các vành đai động đất, núi lửa? Câu 4: Quan sát hình 7.2 cho biết sự khác nhau giữa ỏ lục địa và vỏ đại dương? Câu 5:Tại sao các mảng kiến tạo lại nổi và di chuyển trên lớp manti.? Câu 6: Theo em động đất,núi lửa có phải là do tình trạng ô nhiễm môi trường,khai thác tài nguyên quá mức hay không? --------------------------------------------------------------------------------------- BAØI 8: TAÙC ÑOÄNG CUÛA NOÄI LÖÏC ÑEÁN ÑÒA HÌNH BEÀ MAËT TRAÙI ÑAÁT I. NỘI LỰC: 1.Khaùi nieäm: löïc phaùt sinh töø beân trong Traùi Ñaát 2.Nguyeân nhaân:Do nguoàn naêng löôïng trong loøng Traùi Ñaát: + Sự phân hủy các chất phóng xạ(uranium, kali) + Söï dòch chuyeån cuûa caùc doøng vaät chaát theo troïng löïc(nhẹ lên trên,nặng chìm xuống dưới). + Năng lượng của các phản ứng hóa học II.TÁC ĐỘNG CỦA NỘI LỰC: Làm lục địa nâng lên hay hạ xuống, đá uốn nếp hay đứt gãy, động đất hay núi lửa 1.Vaän ñoäng theo phöông thaúng ñöùng: * Khaùi nieäm: Laø nhöõng vaän ñoäng naâng leân, haï xuoáng cuûa voû Traùi Ñaát, xaûy ra raát chaäm vaø treân moät dieän tích lôùn. * Heä quaû: - Laøm cho moät boä phaän luïc ñòa ñöôïc naâng leân (bieån thoaùi), moät boä phaän luïc ñòa khaùc haï xuoáng (bieån tieán) - Hieän töôïng phun traøo Macma (nuùi löûa), ñoäng ñaát… 2. Vaän ñoäng theo phöông naèm ngang: * Khaùi nieäm: laø hieän töôïng voû Traùi Ñaát bò neùn eùp ôû khu vöïc naøy, taùch giaõn ôû khu vöïc kia gây ra hieän töôïng uoán neáp hay đứt gãy a. Hieän töôïng uoán neáp: - Khái niệm: các lớp đá bị uốn thành nếp , đá bị xô ép , xảy ra ở nơi đá có độ dẻo cao -Kết quả: Tạo các dãy núi uốn nếp, các nếp uốn b. Hieän töôïng ñöùt gaõy: - Khái niệm: Là hiện tượng các lớp đá bị đứt , gãy và dịch chuyển ngược hướng nhau theo phương thẳng đứng hay nằm ngang ở những vùng đá cứng Địa hào 7 -Kết quả: Tạo ra hẻm vực hay thung lũng. * Khi söï dòch chuyeån vôùi bieân ñoä lôùn: - Caùc lôùp ñaù coù boä phaän troài leân: tạo nên Địa lũy. - Caùc lôùp ñaù coù boä phaän sụt xuoáng: tạo nên địa Địa hào. Địa lũy Câu hỏi: Câu 1 :Nội lực là gì? nguyên nhân sinh ra nội lực? Câu 2: Trình bày các vận động kiến tạo và tác động của chúng đến địa hình bề mặt Trái đất? Câu 3: Dựa vào kiến thức đã học, hãy nêu mối quan hệ giữa sự dịch chuyển của các mảng kiến tạo với việc hình thành các nếp uốn và đứt gãy? --------------------------------------------------------------------------------------BAØI 9: TAÙC ÑOÄNG CUÛA NGOAÏI LÖÏC ÑEÁN ÑÒA HÌNH BEÀ MAËT TRAÙI ÑAÁT I. NGOẠI LỰC: -Khaùi nieäm: Là lực có nguồn gốc ở bên ngoài, trên bề mặt Trái Đất -Nguyeân nhaân chuû yeáu: Do nguoàn naêng löôïng böùc xaï cuûa Maët Trôøi. + Do nöôùc : Chảy, ngầm băng hà, sóng biển + Sinh vaät vaø động vật(con ngöôøi.) + Khí hậu :Nhiệt độ, gió, mưa.. II. TÁC ĐỘNG CỦA NGOẠI LỰC: 1. Quùa trình phong hoaù: laø quaù trình phaù huûy vaø laøm bieán ñoåi caùc loaïi ñaù vaø khoaùng vaät. - Nguyên nhân: Do sự thay đổi nhiệt độ , của nước, khí cacbonic và các loại axit Quá trình phong hóa Phong hoaù lí hoïc Phong hoaù hoaù hoïc Phong hoaù sinh hoïc Khaùi nieäm quaù trình phaù huûy ñaù nhöng khoâng laøm bieán ñoåi maøu saéc, thaønh phaàn khoaùng vaät, hoùa hoïc cuûa ñaù. laø quaù trình phaù huûy laøm bieán ñoåi thaønh phaàn, tính chaát hoùa hoïc cuûa ñaù vaø khoaùng vaät. laø söï phaù huûy ñaù vaø khoaùng vaät döôùi taùc ñoäng cuûa sinh vaät. Nguyeân nhaân do thay ñoåi nhieät ñoä, ñoùng baêng hay taùc ñoäng ma saùt va ñaäp cuûa gioù, soùng, nuôùc chaûy, hoaït ñoäng saûn xuaát. do caùc hôïp chaát hoøa tan trong nöôùc, khí cacbonic, oâxy vaø axit höõu cô cuûa sinh vaät… Do söï lôùn leân cuûa reã caây, söï baøi tieát cuûa sinh vaät, caùc vi khuaån, naám… Keát quaû Ñaù bò raïn nöùt, vôõ Taïo thaønh nhöõng ñaù vaø khoaùng vaät thaønh taûng vaø daïng ñòa hình khaùc bò phaù huûy veà maët maûnh vuïn nhau treân maët ñaát cô giôùi vaø hoùa hoïc. vaø ôû döôùi saâu => quaù trình Cacxtô Câu hỏi: Câu 1 : Ngoại lực là gì? Vì sao nói nguồn năng lượng chủ yếu sinh ra ngoại lực là nguồn năng lượng bức xạ mặt trời? Câu 2: Sự khác nhau giữa phong hóa lí học, phong hóa hóa học và phong hóa sinh học? Câu 3:Hãy nêu một vài hoạt động kinh tế của con người có tác động phá hủy đá? 8 Câu 4: Vì sao quá trình phong hóa lại xảy ra mạnh nhất ở bề mặt Trái Đất? Câu 5: Vì sao quá trình phong hóa lí học lại xảy ra mạnh ở các miền khí hậu khô nóng ( hoang mạc và bán hoang mạc) và miền có khí hậu lạnh? Câu 6: Hãy kể một vài dạng địa hình caxtơ mà em biết? --------------------------------------------------------------------------------------BAØI 9: TAÙC ÑOÄNG CUÛA NGOAÏI LÖÏC ÑEÁN ÑÒA HÌNH BEÀ MAËT TRAÙI ÑAÁT(tt) 2. Quùa trình boùc moøn: Do taùc ñoäng cuûa ngoaïi löïc (nước chảy ,sóng biển ,băng hà, gió..)laøm chuyeån dôøi caùc saûn phaåm phong hoùa khoûi vò trí ban ñaàu cuûa noù. a. Xaâm thöïc: + Do taùc ñoäng cuûa nöôùc chaûy treân beà maët ñòa hình. + Ñòa hình bò bieán daïng thaønh: raõnh noâng, khe raõnh xoùi moøn, thung luõng soâng- suoái. b. Thoåi moøn: + Taùc ñoäng xaâm thöïc do gioù + Hình thaønh nhöõng hoá truûng, beà maët ñaù toå ong, ñaù soùt hình naám. c. Maøi moøn: +Do taùc ñoäng cuûa nöôùc chảy trên mặt đất đá, soùng bieån, quaù trình thöôøng xaûy ra raát chaäm. + Hình thaønh caùc daïng ñòa hình baäc theàm soùng voã, haøm eách soùng voã, vaùch bieån. Hiện tượng gì qua hình bên ? 3. Quùa trình vaän chuyeån: + Khaùi nieäm: Quùa trình di chuyeån vaät lieäu töø nôi naøy ñeán nôi khaùc. + Nguyeân nhaân: do ñoäng naêng cuûa caùc ngoïai löïc( Gió, nước chảy , băng hà) vaø troïng löïc cuûa caùc vaät lieäu (2 hình thức: Vật liệu nhẹ: cuốn theo do động năng ngoại lực và vật liệu nặng: lăn trên mặt đất dốc do tác động của trọng lực)=> vaät lieäu ñöôïc vaän chuyeån xa hoaëc gaàn. Cho ví dụ làm rỏ khả năng vận chuyển vật liệu xa hay gần? 4.Quùa trình boài tuï: + Khaùi nieäm: Quùa trình tích tuï caùc vaät lieäu. + Nguyeân nhaân: phuï thuoäc vaøo ñoäng naêng cuûa caùc nhaân toá ngoaïi löïc(Nước chảy, gió, sóng biển..). Khi ñoäng naêng giaûm daàn => vaät lieäu seõ tích tuï daàn treân ñöôøng di chuyeån theo thöù töï kích thöôùc vaø troïng löôïng cuûa vaät lieäu giaûm daàn. Khi ñoäng naêng giaûm ñoät ngoät => taát caû vaät lieäu tích tuï laïi moät choå vaø phaân lôùp theo troïng löôïng (vaät lieäu naëng ôû döôùi, vaät lieäu nheï beân treân) + Kết quả: Tạo nên các dạng địa hình bồi tụ: VD: Cồn cát, đụn cát, mõm, bãi bồi sông, đồng bằng châu thổ.. Kể tên các dạng địa hình bồi tụ ở Việt Nam mà em biết? Câu hỏi: Câu 1 : quá trình bóc mòn là gì? kể tên một số dạng địa hình do quá trình bóc mòn tạo thành? Quá trình vận chuyển, quá trình bồi tụ? Câu 2:Tác động của ngoại lực đến địa hình bề mặt Trái đất có các quá trình nào kể tên? Câu 3:Phân tích mối quan hệ giữa ba quá trình: Phong hóa, vận chuyển và bồi tụ? 9 Câu 4: Hãy kể tên một số dạng địa hình bồi tụ do nước chảy, do gió và sóng biển mà em biết? Câu 5:Hãy giải thích hiện tượng sạt lở núi ở nước ta vào mùa mưa bão. Câu 6: Theo em tại sao các sông càng về hạ lưu thường lòng sông lại mở rộng? Câu 7: Để hạn chế quá trình bóc mòn ta cần làm gì ? NHAÄN XEÙT VEÀ SÖÏ PHANÂ BOÁ CAÙC VAØNH ÑAI ÑOÄNG ÑAÁT, NUÙI LÖÛA VAØ CAÙC VUØNG NUÙI TREÛ TREÂN BAÛN ÑOÀ Yêu cầu 1Xaùc ñònh caùc vaønh ñai ñoäng ñaát, nuùi löûa; caùc vuøng nuùi treû treân baûn ñoà 2. Nhận xét: Söï phaân boá caùc vaønh ñai ñoäng ñaát, nuùi löûa, caùc vuøng nuùi treû 3. Giải thích moái lieân quan giöõa söï phaân boá caùc vaønh ñoäng ñaát, nuùi löûa, caùc vuøng nuùi treû vôùi caùc maûng kieán taïo cuûa thaïch quyeån ---------------------------------------------------------- BAØI 11: KHÍ QUYEÅN SÖÏ PHAÂN BOÁ NHIEÄT ÑOÄ KHOÂNG KHÍ TREÂN TRAÙI ÑAÁT I. KHÍ QUYỂN: * Khaùi nieäm: Là không khí bao quanh trái đất . * YÙ nghóa: Hết sức quan trọng đối với sự tồn tại, phát triển của sinh vật, con người và bảo vệ lớp vỏ Trái Đất 1. Caáu truùc cuûa khí quyeån: goàm 5 taàng (Không học) 2.Caùc khoái khí: - Nguyên nhân hình thành các khối khí: Không khí ở tầng đối lưu, tùy theo vĩ độ và bề mặt Trái Đất là lục địa hay đại dương mà hình thành các khối khí khác nhau. -Mỗi bán cấu có 4 khối khí:địa cực,ôn đới,chí tuyến,xích đạo. 3.Froâng: -Laø maët ngăn cách giöõa hai khoái khí coù sự khác biệt về nhiệt độ và hướng gió . -Moãi baùn caàu coù hai froâng cô baûn: + Froâng ñòa cöïc ngăn cách khoái khí cực và ôn đới. + Froâng oân ñôùi ngăn cách khoái khí ôn đới và chí tuyến. - ÔÛ XÑ, caùc khoái khí tieáp xuùc nhau ñeàu laø khoái khí noùng aåm, chæ coù höôùng gioù khaùc nhau => taïo thaønh daûi hoäi tuï nhieät ñôùi chung cho caû hai nöõa caàu . - Các khối khí, froâng không đứng yên một chỗ, mà luôn di chuyển. Mỗi khi di chuyển đến đâu thì lại làm cho thời tiết ở nơi đó có sự thay đổi. II. SỰ PHÂN BỐ CỦA NHIỆT ĐỘ KHÔNG KHÍ TRÊN TRÁI ĐẤT: 1.Böùc xaï vaø nhieät ñoä khoâng khí: a. Böùc xaï Maët Trôøi: + Là các dòng vật chất và năng lượng của mặt trời tới bề mặt trái đất + Được mặt đất hấp thụ 47 %, khí quyển hấp thụ 19 % còn lại phản hồi không gian b. Nhieät ñoä khoâng khí: Nguyên nhân hình thành nhiệt độ không khí: Nhieät cung cấp chủ yếu cho không khí ôû taàng ñoái löu laø nhieät cuûa beà maët Traùi Ñaát sau khi hấp thụ bức xạ Maët Trôøi, rồi bức xạ lại vào không khí nóng lên, hình thành nhiệt độ không khí. 2.Söï phaân boá nhieät ñoä khoâng khí: a. Phaân boá theo vó ñoä ñòa lyù: càng lên vĩ độ cao( về cực) thì nhiệt độ trung bình năm càng giảm, biên độ nhiệt năm càng lớn. b. Phaân boá theo luïc ñòa vaø ñaïi döông: + Nhieät ñoä trung bình naêm cao nhaát vaø thaáp nhaát ñeàu ôû luïc ñòa 10 + Ñaïi döông coù bieân ñoä nhieät ñoä nhoû, luïc ñòa coù bieân ñoä nhieät lôùn . + Do aûnh höôûng caùc doøng bieån => Nhieät ñoä thay ñoåi theo bôø caùc luïc ñòa. c. Phaân boá theo ñòa hình: + Nhieät ñoä khoâng khí giaûm theo ñoä cao, càng lên cao nhiệt độ càng giảm. + Nhieät ñoä khoâng khí thay ñoåi theo ñoä doác vaø höôùng phôi cuûa söøôn nuùi. Nhieät ñoä khoâng khí cuõng thay ñoåi khi coù söï taùc ñoäng cuûa caùc nhaân toá: lôùp phuû thöïc vaät, hoaït ñoäng saûn xuaát cuûa con người. Câu hỏi: Câu 1 :Nêu khái niệm khí quyển. Nói rõ vai trò của khí quyển đới với đời sống trên Trái Đất? Câu 2 :Trình bày nguyên nhân hình thành và tính chất của các khối khí :cực ,ôn đới, chí tuyến, xích đạo? Câu 3:Hãy nêu sự phân bố các khối khí và các frông theo trình tự từ cực Bắc tới cực Nam của Trái Đất? Câu 4 :Nêu khái niệm frông .Các khối khí, frông ảnh hưởng đến thời tiết, khí hậu như thế nào? Câu 5 :Trình bày nguyên nhân hình thành nhiệt độ không khí và các nhân tố ảnh hưởng nhiệt độ không khí ? Câu 6: Dựa vào bảng 11 và hình 11.3 trình bày và giải thích sự thay đổi biên độ ,nhiệt độ trung bình năm theo vĩ độ , theo vị trí gần hay xa đại dương? --------------------------------------------------------------------------------------BAØI 12: SÖÏ PHAÂN BOÁ KHÍ AÙP. MOÄT SOÁ LOAÏI GIOÙ CHÍNH I. SÖÏ PHAÂN BOÁ KHÍ AÙP: Khí aùp laø söùc neùn cuûa khoâng khí xuoáng maët Traùi Ñaát. 1. Phân bố các đai khí áp trên Trái Đất - Caùc ñai aùp cao, aùp thaáp phaân boá xen keõ vaø ñoái xöùng qua ñai aùp thaáp xích ñaïo. Không khí di chuyển từ nơi có khí áp cao tới nơi có khí áp thấp tạo nên gió. - Nguyên nhân: Do sự phân bố xen kẻ giữa lục địa và đại dương 2. Nguyeân nhaân thay ñoåi cuûa khí aùp: * Thay ñoåi theo ñoä cao: caøng leân cao khoâng khí caøng loaõng, söùc neùn caøng nhoû => khí aùp giaûm. * Thay ñoåi theo nhieät ñoä: nhieät ñoä taêng khoâng khí nôû, tæ troïng giaûm => khí aùp giaûm vaø ngöôïc laïi. * Thay ñoåi theo ñoä aåm: khoâng khí chöùa nhieàu hôi nöôùc => khí aùp giaûm. II. MOÄT SOÁ LOAÏI GIOÙ CHÍNH: 1. Gío Taây oân ñôùi: - Phaïm vi hoaït ñoäng: Thoåi töø aùp cao caän nhieät veà aùp thaáp oân ñôùi. - Thôøi gian hoaït ñoäng: quanh naêm. - Höôùng Taây (BBC höôùng Taây nam, NBC höôùng Taây baéc). - Tính chaát: aåm, möa nhieàu. -Nguyeân nhaân: Do Söï cheânh leäch khí aùp giöõa caùc ñai aùp cao vaø aùp thaáp 2. Gío maäu dòch: - Phaïm vi hoaït ñoäng: Thoåi töø hai cao aùp caän chí tuyeán veà khu vöïc aùp thaáp xích ñaïo. - Thôøi gian hoaït ñoäng : quanh naêm - Höôùng: Ñoâng (BBC höôùng Ñoâng baéc, NBC höôùng Ñoâng nam) - Tính chaát: Khoâ, ít möa - Nguyeân nhaân: Do Söï cheânh leäch khí aùp giöõa caùc ñai aùp cao vaø aùp thaáp 3. Gío muøa: - Gioù thoåi theo muøa, höôùng gioù hai muøa ngöôïc chieàu nhau. -Thöôøng coù ôû ñôùi noùng( Nam Á, Đông Nam Á, Đông Phi) vaø moät soá nôi thuoäc vó ñoä trung bình (Đông Á, Đông Trung quốc, Đông Nam Hoa Kì, Đông Nam Liên Bang Nga… - Nguyeân nhaân: + Söï cheânh leäch nhieàu veà nhieät vaø khí aùp giöõa luïc ñòa vaø ñaïi döông theo muøa. 11 - + Do cheânh leäch veà nhieät vaø khí aùp giöõa baùn caàu Baéc vaø baùn caàu Nam. Có 2 loại gió mùa: + Gió mùa hình thành do sự chênh lệch về nhiệt độ và khí áp giữa lục địa và đại dương + Gió mùa hình thành do sự chênh lệch về nhiệt độ và khí áp giữa baùn caàu Baéc vaø baùn caàu Nam. 4.Gíoù ñòa phöông : gió đất gió biển a. Gioù ñaát, gioù bieån: biển đất liền biển - Hình thaønh ôû vuøng bôø bieån -Thay ñoåi höôùng theo ngaøy vaø ñeâm: Ban ngaøy gioù töø bieån thoåi vaøo ñaát lieàn vaø ngöôïc laïi. -Nguyeân nhaân: Do sự haáp thụ nhiệt khác nhau giữa bieån vaø ñaát lieàn b. Gioù fôn (phôn) : Là loại gió khoâ và noùng được hình thành khi gió mát và ẩm thổi tới moät daõy nuùi, gaëp böùc chắn ñòa hình , khi vượt sang sườn bên khi của daõy nuùi, trở nên khoâ và noùng. Câu hỏi: Câu 1 : Nêu sự phaân boá caùc ñai khí aùp treân Traùi Ñaát? Câu 2: Em hãy nêu những nguyên nhân làm thay đổi khí áp ? Câu 3 :Nguyên nhân hình thành một số loại gió thổi thường xuyên trên Trái Đất, gió Taây oân ñôùi, gió maäu dòch, gió mùa và gió địa phương? Câu 4: Khi gió lên cao nhiệt độ không khí giảm bao nhiêu độ/ 1000m, khi xuống thấp nhiệt độ không khí tăng bao nhiêu/1000m? Câu 5:Ngày xưa người ta hay căng buồm để đi biển theo em vào buổi chiều tối thì các tàu ra khơi đánh bắt hay buổi sáng sớm, tại sao? BAØI 13: NGÖNG ÑOÏNG HÔI NÖÔÙC TRONG KHÍ QUYEÅN. MÖA I. NGƯNG ĐỌNG HƠI NƯỚC TRONG KHÍ QUYỂN: (Không học) II.NHỮNG NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG ĐẾN LƯỢNG MƯA: 1.Khí aùp -Khu vöïc aùp thaáp: huùt gioù, ñaåy khoâng khí aåm leân cao sinh ra maây => thöôøng coù löôïng möa lôùn trên Trái Đất.. -Khu vöïc aùp cao: khoâng khí aåm khoâng boác leân ñöôïc, có gió thổi đi , không có gió thổi đến => möa ít hoaëc khoâng möa. 2. Froâng: - Do sự tranh chấp giữa khối không khí nóng và không khí lạnh nên dẫn đến nhiễu loạn không khí và sinh ra mưa. - Mieàn coù froâng, daûi hoäi tuï ñi qua => coù möa nhieàu. 3. Gioù: - Những vùng nằm sâu trong nội địa , không có gió từ đại dương thổi vào nên mưa ít.. -Mieàn coù gioù maäu dòch: möa ít vì gió maäu dòch chủ yếu là gió khô. -Mieàn coù gioù muøa : möa nhieàu vì trong một năm có nữa năm gió thổi từ đại dương vào lục địa. 4.Doøng bieån: ÔÛ ven bôø caùc ñaïi döông -Nôi coù doøng bieån noùng ñi qua => möa nhieàu -Nôi coù doøng bieån laïnh ñi => möa ít 5. Ñòa hình: -Caøng leân cao nhieät ñoä caøng giaûm, hôi nöôùc ngöng tuï => gaây möa. -Tieáp tuïc leân cao, ñoä aåm khoâng khí giaûm => khoâng coøn möa. => Söôøn ñoùn gioù: möa nhieàu, söôøn khuaát gioù: möa ít. III. SỰ PHÂN BỐ LƯỢNG MƯA TRÊN TRÁI ĐÂT: 1. Khoâng ñeàu theo vó ñoä: + Khu vöïc xích ñaïo: möa nhieàu nhaát. + Hai khu vöïc chí tuyeán: Möa ít . 12 + Hai khu vöïc oân ñôùi : Möa nhieàu + Hai khu vöïc ôû cöïc : Möa ít nhaát 2. Khoâng ñeàu do aûnh höôûng cuûa ñaïi döông: + Phuï thuoäc vaøo doøng bieån nóng hay lạnh. + Tuøy theo vò trí xa hay gaàn ñaïi döông Câu hỏi: Câu 1: Trình bày các nhân tố ảnh hưởng lượng mưa? Câu 2: Dựa vào hình 13.1 hãy trình bày và giải thích tình hình lượng mưa phân bố theo vĩ độ? Câu 3: Dựa vào hình 13.2 và kiến thức đã học hãy trình bày và giải thích tình hình phân bố lượng mưa trên các lục địa theo vĩ tuyễn 300B từ đông sang tây? Câu 4: Dựa vào kiến thức đã học , hãy giải thích vì sao miền ven Đại Tây Dương của Tây Bắc Châu Phi cũng nằm như vĩ độ nước ta, nhưng có khí hậu nhiệt đới khô, còn nước ta có khí hậu nhiệt đới ẩm, mưa nhiều? Câu 5: Theo em không khí ẩm và không khí khô loại nào nhẹ hơn? BAØI 14: THÖÏC HAØNH ÑOÏC BAÛN ÑOÀ SÖÏ PHAÂN HOÙA CAÙC ÑÔÙI VAØ CAÙC KIEÅU KHÍ HAÄU TREÂN TRAÙI ÑAÁT. PHAÂN TÍCH BIEÅU ÑOÀ MỘT SOÁ KIEÅU KHÍ HAÄU YÊU CẦU 1.Bài tập 1: Dựa vào hình 14.1 và kiến thức đã học: + Ñoïc teân caùc ñôùi khí haäu, xaùc ñònh phaïm vi töøng ñôùi. + Xaùc ñònh phaïm vi cuûa töøng kieåu khí haäu ôû ñôùi noùng vaø ñôùi oân hoøa treân baûn ñoà. + Nhaän xeùt veà söï phaân hoùa caùc kieåu khí haäu ôû ñôùi noùng vaø ñôùi oân hoøa. Dựa vào hình 14.1 và baûn ñoà caùc ñôùi khí haäu theá giôùi và kiến thức 2.Bài tập 2:Phân tích biểu đồ nhiệt độ và lượng mưa của các kiểu khí hậu: a.- Trình tự đọc từng biểu đồ -Phân tích nhiệt độ (nhiệt độ cao nhất, nhiệt độ thấp nhất, biên độ nhiệt) -Phân bố lượng mưa( Những tháng mưa nhiều , mưa ít) b. so sánh: (không học) --------------------------------------------------------------------------------------BAØI 15: THUYÛ QUYEÅN. MOÄT SOÁ NHAÂN TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI CHEÁ ÑOÄ NÖÔÙC SOÂNG. MOÄT SOÁ SOÂNG LÔÙN TREÂN TRAÙI ÑAÁT I. THỦY QUYỂN: 1.Khaùi nieäm: Là lớp nước trên trái đất bao gồm nước biển, đại dương, nước trên lục địa và nước trong khí quyển 13 II.MỘT SỐ NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI CHẾ ĐỘ NƯỚC SÔNG 1. Cheá ñoä möa, baêng tuyeát vaø nöôùc ngaàm: - Mieàn khí haäu noùng, nôi ñòa hình thaáp của khí haäu oân ñôùi : nguoàn tieáp nöôùc chuû yeáu laø nöôùc möa => cheá ñoä nöôùc soâng phuï thuoäc vaøo söï phaân boá löôïng möa. - Mieàn oân ñôùi laïnh, những miền nuùi cao: nguoàn nöôùc cung cấp cho sông ngòi laø baêng tuyeát tan nên sông nhiều nước vào mùa xuân. - Vuøng ñaát, ñaù thaám nöôùc nhieàu, nöôùc ngaàm coù vai troø ñieàu hoøa cheá ñoä nöôùc cuûa soâng. 2.Ñòa theá thöïc vaät vaø hoà ñaàm: - Đoä doác của địa hình làm tăng tốc độ dòng chảy, quá trình tập trung lũ khiến nước dâng nhanh. -Thöïc vaät: ñieàu hoøa doøng chaûy cho soâng ngoøi, giaûm luõ luït. -Hoà, ñaàm: khi nuôùc soâng daâng cao moät phaàn chaûy vaøo hoà ñaàm, khi nuôùc soâng haï thaáp nöôùc hoà ñaàm chaûy ra => ñieàu hoaø cheá ñoä nöôùc soâng. III. MỘT SỐ SÔNG LỚN TRÊN TRÁI ĐẤT: Tên soâng Nôi baét Dieän tích Chieàu nguoàn löu daøi(km) 14 Vò trí Nguoàn cung caáp Nơi cửa sông đồ ra vöïc(tr.km2) 1.Nin Hoà Victoria 2,88 6685 Chaâu Phi. 2.A-mazoân Daõy Anñeùt 7,17 6437 3.I-eânít-xây Daõy xaian 2,58 4102 Chaâu Mĩ La Tinh Chaâu AÙ nöôùc chính Möa Möa Baêng, tuyeát tan Đia Trung Hải Đại Tây Dương Bắc Băng Dương Câu hỏi: Câu 1: Khái niệm thủy quyển?. Dựa vào hình 15 hãy chững minh rằng:nước trên Trái Đất tham gia vào nhiều vòng tuần hoàn cuối cùng trở thành một đường vòng khép kín? Câu 2: Trình bày một số nhân tố ảnh hưởng tới chế độ nước sông? Câu 3 : Trình bày đặc điểm một số sông lớn trên Trái Đất? Câu 4: Hãy nêu ví dụ minh họa mối quan hệ giữa chế độ nước sông với chế độ mưa? Câu 5: Dựa vào kiến thức đã học và bản đồ tự nhiên Việt Nam, em hãy cho biết mực nước lũ ở các sông ngòi miền Trung nước ta thường lên rất nhanh? Câu 6: Ở lưu vực của sông, rừng phòng hộ thường được trồng ở đâu? Vì sao trồng ở đó? Câu 7: Em hãy nêu những biện pháp bảo vệ nguồn nước sạch? -------------------------------------------------------------------------------------BAØI 16: SOÙNG. THUYÛ TRIEÀU. DOØNG BIEÅN I. SÓNG BIỂN: - Sóng biển: Laø hình thöùc dao ñoäng cuûa nöôùc bieån theo chieàu thaúng ñöùng. Nguyeân nhaân chuû yeáu laø do gioù. - Sóng thần : Là sóng thường có chiều cao khoảng 20- 40m truyền theo chiều ngang với tốc độ khoảng 400- 800km/h. Nguyên nhân gây ra sóng thần chủ yếu là do động đất, núi lửa phun ngầm dưới đáy biển, ngoài ra còn do bảo. II. THỦY TRIỀU: 1.Khaùi nieäm: Thuûy trieàu laø hieän töôïng dao ñoäng thöôøng xuyeân, có chu kì cuûa caùc khoái nöôùc trong caùc bieån vaø ñaïi döông. 2.Nguyeân nhaân: Do söùc huùt cuûa Maët Traêng, Maët trôøi -MTraêng, MTrôøi, TÑ naèm thaúng haøng thì dao ñoäng thuûy trieàu lôùn nhaát. Ngày không trăng và trăng tròn. -Maët Traêng, Maët Trôøi, Traùi Ñaát naèm vuoâng goùc vôùi nhau thì dao ñoäng thuûy trieàu nhoû nhaát. Những ngày trăng khuyết 15 III.DÒNG BIỂN: - Caùc doøng bieån noùng thöôøng phaùt sinh ôû hai beân xích ñaïo, chaûy veà höôùng Taây, khi gaëp luïc ñòa thì chuyeån höôùng chaûy veà cöïc. - Caùc doøng bieån laïnh xuaát phaùt töø khoûang vó tuyeán 30-400, chaûy veà phía xích ñaïo. - ÔÛ vuøng gioù muøa thöôøng xuaát hieän caùc doøng nöôùc ñoåi chieàu theo muøa. - Caùc doøng bieån noùng vaø laïnh chaûy ñoái xöùng qua hai bôø cuûa caùc ñaïi döông. Câu hỏi: Câu 1: Em hãy cho biết nguyên nhân tạo thành sóng biển, sóng thần ?Kể một số tác hại của sóng thần mà em biết? Câu 2: Nêu khái niệm thủy triều, nguyên nhân? Câu 3 :Trình bày hoạt động dòng biển trên Trái Đất? Câu 4:Dựa vào hình 16.1 và hình 16.2 cho biết các ngày triều lớn nhất Trái Đất sẽ thấy Mặt Trăng như thế nào? Câu 5:Dựa vào hình 16.3 cho biết các ngày triều nhỏ nhất Trái Đất sẽ thấy Mặt Trăng như thế nào? Câu 6: Dựa vào hình 16.1, 16.2, 16.3, hãy nhận xét vị trí của Mặt Trăng so với Trái Đất và Mặt Trời ở các ngày triều cường như thế nào? vị trí của Mặt Trăng so với Trái Đất và Mặt Trời ở các ngày triều kém như thế nào? Câu 7:Dựa vào hình 16.4 và kiến thức đã học , hãy cho biết: - Ở vùng chí tuyến, bờ nào của lục địa có khí hậu ẩm, mưa nhiều? bờ nào của lục địa có khí hậu khô? Tại sao? - Ở vùng ôn đới, bờ đại dương nào có khí hậu lạnh, ít mưa, bờ lục địa nào có khí hậu ấm áp ,mưa nhiều? Câu 8:Nhật thự là gì?nguyệt thực là gì? Hãy vẽ hình , giải thích nguyên nhân hiện tượng nhật thực và nguyệt thực ? --------------------------------------------------------------------------------------BAØI 17: THOÅ NHÖÔÕNG QUYEÅN. CAÙC NHAÂN TOÁ HÌNH THAØNH THOÅ NHÖÔÕNG I.THỔ NHƯỠNG: -Thoå nhöôõng (ñaát): Laø lôùp vaät chaát tơi xoáp ở beà maët luïc ñòa, ñöôïc ñaëc tröng bôûi ñoä phì. -Thoå nhöôõng quyeån: Lôùp voû chöùa vaät chaát tôi xoáp nằm ở beà maët caùc luïc ñòa (lớp phủ thổ nhưỡng). II. CÁC NHÂN TỐ HÌNH THÀNH ĐẤT: 16 1. Ñaù meï: Laø nguoàn cung caáp vaät chaát voâ cô cho ñaát, do đó quyeát ñònh thaønh phaàn khoùang vaät, thaønh phaàn cô giôùi vaø aûnh höôûng tính chaát lí, hóa cuûa ñaát. 2. Khí haäu -Nhieät, aåm laøm ñaù goác bò phaù huûy => saûn phaåm phong hoùa => phong hoùa thaønh ñaát. -Nhieät, aåm => hoøa tan, röûa troâi, tích tuï vaät chaát; moâi tröôøng ñeå vi sinh vaät phaân giaûi, toång hôïp chaát höõu cô. 3. Sinh vaät -Thöïc vaät: Cung caáp vaät chaát höõu cô cho ñaát, phaù huûy ñaù. -Vi sinh vaät: Phaân giaûi xaùc vaät chaát höõu cô thaønh muøn. -Ñoäng vaät: Goùp phaàn laøm thay ñoåi tính chaát ñaát. 4. Ñòa hình -Vuøng nuùi: nhieät ñoä thaáp => ñaù bò phaù huûy chaäm => ñaát hình thaønh yeáu. -Ñòa hình doác: ñaát bò xoùi moøn => lôùp ñaát moûng. -Vuøng baèng phaúng: ñaát maøu môõ 5. Thôøi gian - Thôøi gian hình thaønh ñaát laø tuoåi ñaát. -Ñaát coù tuoåi giaø nhaát ôû mieàn nhieät ñôùi, tuoåi treû nhaát ôû cöïc vaø oân ñôùi. 6. Con ngöôøi Caùc hoïat ñoäng saûn xuaát nông nghiệp, lâm nghiệp của con người có thể làm bieán ñoåi tính chaát cuûa ñaát, làm tăng hoặc giảm độ phì của đất. Câu hỏi: Câu 1: Đất là gì? Nêu đặc trưng cơ bản của đất ? Câu 2: Trình bày tóm tắt vai trò của từng nhân tố trong quá trình hình thành đất? Câu 3: Căn cứ vào đâu để phân biệt đất với các vật thể tự nhiên khác như:Đá , nước, sinh vật, địa hình? Câu 4: Lấy ví dụ chứng minh hoạt động sản xuất nông nghiệp, lâm nghiệp của con người làm biến đổi tính chất của đất? Câu 5: Vai trò của thổ nhưỡng quyển đối với sản xuất và đời sống con người? Câu 6: Hãy lấy một vài ví dụ về ảnh hưởng đá mẹ đến đặc điểm của đất mà em biết/ Câu 7: Hãy lấy ví dụ chứng minh các kiểu khí hậu khác nhau trên Trái Đất tham gia vào sự hình thành các loại đất khác nhau? Câu 8: Tác động của sinh vật có gì khác với tác động của đá mẹ và khí hậu trong việc hình thành đất? --------------------------------------------------------------------------------------BAØI 18: SINH QUYEÅN CAÙC NHAÂN TOÁ AÛNH HÖÔÛNG TÔÙI SÖÏ PHAÙT TRIEÅN VAØ PHAÂN BOÁ CUÛA SINH VAÄT I.SINH QUYỂN: 1.Khaùi nieäm: Sinh quyển laø một quyeån của Trái Đất , trong đó có tất cả caùc sinh vaät sinh soáng. 2.Giôùi haïn cuûa sinh quyeån: 17 - Chiều dày của sinh quyển tùy thuộc giới hạn phân bố của sinh vật. + Giới hạn phía trên là nơi tiếp giáp tầng ô dôn của khí quyển (22km). + Giới hạn phía dưới xuống tận đáy đại dương (sâu nhất > 11km), ở lục địa xuống tới đáy của lớp vỏ phong hóa. - Giôùi haïn cuûa sinh quyeån bao gồm toaøn boä thuûy quyeån, phần thấp của khí quyeån, lôùp phuû thoå nhöôõng vaø lôùp vỏ phong hoùa. II. CÁC NHÂN TỐ ẢNH HƯỞNG TỚI SỰ PHÁT TRIỂN VÀ PHÂN BỐ CỦA SINH VẬT: 1. Khí haäu: ảnh hưởng trực tiếp tới sự phát triển và phân bố của sinh vật qua các yếu tố: nhiệt độ, nước, độ ầm không khí và ánh sáng. VD:…… 2. Ñaát: các đặc tính lí, hóa và độ phì của đất ành hưởng tới sự phát triển và phân bố của thực vật 3. Ñòa hình Ñoä cao, höùông söôøn, ñoä doác cuûa ñòa hình aûnh höôûng ñeán söï phaân boá sinh vaät vuøng nuùi => Vaønh ñai sinh vaät thay ñoåi theo ñoä cao. 4. Sinh vaät Thöùc aên quyeát ñònh söï phaùt trieån vaø phaân boá cuûa ñoäng vaät => nôi naøo coù thöïc vaät phong phuù thì ñoäng vaät phong phuù vaø ngöôïc laïi 5. Con ngöôøi: Ảnh hưởng lớn đến sự phân bố sinh vật: con ngöời ñaõ thu heïp hay môû roäng vuøng phaân boá sinh vaät - Tác động tích cực: Con người làm thay đổi phạm vi phaân boá nhiều loài cây trồng, vật nuôi, việc trồng rừng đã làm mở rộng diện tích rừng. - Tác động tiêu cực: Con người chặt cây phá rừng làm thu hẹp diện tích rừng tự nhiên, làm mất nơi sinh sống và làm tuyệt chủng nhiều loài động, thực vật hoang dã . Câu hỏi: Câu 1: Sinh quyển là gì?? Sinh vật có phân bố đều trong toàn bộ chiều dày của sinh quyển không? Tại sao? Câu 2:Trình bày các nhân tố ảnh hưởng đến sự phát triển và phân bó của sinh vậtt? Câu 3: Hãy tìm ra những nguyên nhân có thể dẫn đến sự tuyệt chủng của một số loài sinh vật ở địa phương em? Câu 4: Hãy tìm một số ví dụ chứng tỏ thực vật ảnh hưởng tới sự phân bố động vật? ----------------------------------------18 BAØI 19: SÖÏ PHAÂN BOÁ CUÛA SINH VAÄT VAØ ÑAÁT TREÂN TRAÙI ÑAÁT I: SỰ PHÂN BỐ CỦA SINH VẬT VÀ ĐẤT THEO VĨ ĐỘ: - Thảm thực vật là các loài thực vật khác nhau cùng sống chung với nhau trên một diện tích rộng lớn Ñôùi töï nhieân -Ñaøi nguyeân -Ôn ñôùi (lục địa) laïnh -Röøng laù kim -Poátdoân -Röøng laù roäng và rừng hỗn hợp -Naâu, xaùm -Ôn ñôùi lục ñòa(Nöõa khoâ haïn) -Caän nhieät gioù muøa -Thaûo nguyeân -Ñen -Ñoû vaøng -Caän nhieät Ñòa Trung Haûi Caän nhieät -Caän cöïc luïc ñòa Kieåu thảm thöïc vaät chuû yeáu -Reâu, ñòa y -Ôn đới haûi döông Ñaøi nguyeân (Đới Lạnh) Oân ñôùi Kieåu khí haäu -Röøng caây buïi laù cöùng caän nhieät -Röøng caän nhieät aåm -Caän nhieät luïc ñòa Nhoùm ñaát chính -Naâu ñoû -Baùn hoang maïc, hoang -Xaùm maïc -Nhieät ñôùi luïc ñòa - Xavan - Ñoû, naâu ñoû Nhieät ñôùi - Nhieät ñôùi gioùù muøa -Röøng nhieät ñôùi aåm Ñoûvaøng(feralit) (Đới nóng) -Xích ñaïo -Röøng xích ñaïo Ñoûvaøng(feralit) - Sự phân bố sinh vật và đất theo vĩ độ: Sự phân bố sinh vật và đất trong tự nhiên chịu ảnh hưởng chủ yếu của khí hậu, vì vậy mỗi kiểu khí hậu sẽ có kiểu thảm thực vật và nhóm đất tương ứng. II. SỰ PHÂN BỐ SINH VẬT VÀ ĐẤT THEO ĐỘ CAO: - Caùc vaønh ñai TV vaø ñaát thay ñoåi töø chaân nuùi leân ñænh nuùi - Nguyeân nhaân: Nhieät ñoä vaø löôïng möa thay ñoåi theo ñoä cao daãn ñeán söï thay ñoåi cuûa caùc thaûm thöïc vaät vaø ñaát. Câu hỏi: Câu 1: Nguyên nhân nào dẫn tới sự phân hóa của sinh vật và đất theo vĩ độ? Câu 2: Nguyên nhân nào dẫn tới sự phân bố sinh vật và đất theo độ cao? Câu 3: Dựa vào hình 19.1 và hình 19.2 hãy cho biết : Dọc theo kinh tuyến 80 0Đ từ Bắc xuống Nam có những thảm thực vật và những nhóm đất nào? Chúng thuộc các đới khí hậu nào? Phân bố ở phạm vi những vĩ tuyến nào? --------------------------------------------------------------------------------------CHÖÔNG VI: MOÄT SOÁ QUY LUAÄT CUÛA LÔÙP VOÛ ÑÒA LYÙ BAØI 20: LÔÙP VOÛ ÑÒA LYÙ. QUY LUAÄT THOÁNG NHAÁT VAØ HOAØN CHÆNH CUÛA LÔÙP VOÛ CAÛNH QUAN I.LỚP VỎ ĐỊA LÍ: - Lớp vỏ địa lí ( lớp vỏ cảnh quan) là lớp vỏ của Trái Đất, ở đó các lớp vỏ bộ phận (khí quyeån, thaïch quyeån , thổ nhưỡng quyển và thuûy quyeån, sinh quyeån xâm nhập và tác động lẫn nhau - Chiều dày của lớp vỏ địa lí khoaûng 30-> 35 km tính từ giới hạn dưới của lớp ô dôn đến đáy vực thẩm đại dương và xuống hết lớp vỏ phong hóa ở lục địa. II.QUY LUẬT THỐNG NHẤT VÀ HOÀN CHỈNH CỦA LỚP VỎ ĐỊA LÍ: 1.Khaùi nieäm 19 Laø quy luaät veà moái quan heä quy ñònh laãn nhau giöõa caùc thaønh phaàn vaø cuûa moãi boä phaän laõnh thoå cuûa lôùp voû ñòa lyù. * Nguyeân nhaân laø do taát caû nhöõng thaønh phaàn cuûa lôùp vỏ ñòa lyù ñeàu ñoàng thôøi chòu taùc ñoäng tröïc tieáp hay giaùn tieáp cuûa noäi löïc vaø ngoaïi löïc. 2.Bieåu hieän Chæ caàn moät thaønh phaàn thay ñoåi, caùc thaønh phaàn khaùc seõ thay ñoåi theo. -Vd1: Phá rừng làm đất bị xói mòn, khô làm mất cân bằng sinh thái khí hậu khô - Ví dụ 2: Khí hậu khô làm đất khô , cây không sống được………. - Các ví dụ sgk: + VD1:Sự thay đổi lượng nước vào mùa lũ do mưa tăng lên. Kết quả làm lượng nước sông, phù sa, tốc độ dòng chảy, mức độ xói lở đều biến đổi theo hướng tăng cường. Khi mùa mưa đi qua sông ngòi trở lại bình thường. + VD2: Sự biến đổi khí hậu từ khô sang ẩm ướt sẽ làm chế độ dòng chảy thay đổi, làm tăng quá trình xói mòn, mặt khác làm thực vật phát triển mạnh, quá trình phá hủy đá và hình thành đất nhanh hơn. + VD3: Trong trường hợp rừng bị phá hủy đất sẽ bị xói mòn mạnh, khí hậu biến đổi. Từ đó kéo theo sự biến đổi của đất . Ví dụ từ đất feralit. 3.YÙ nghóa Caàn phaûi nghieân cöùu kyõ caøng vaø toaøn dieän ñieàu kieän ñòa lyù cuûa baát cöù laõnh thoå naøo tröôùc khi sử duïng chuùng. Câu hỏi: Câu 1:Nêu khái niệm lớp vỏ địa lí? Phân biệt lớp vỏ Trái Đất với lớp vỏ địa lí (về chiều dày, thành phần vật chất). Câu 2:Trình bày khái niệm, biểu hiện, ý nghĩa quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lý? Câu 3: Lấy một vài ví dụ minh họa về những hậu quả xấu do tác động con người gây ra đối với môi trường tự nhiên? Câu 4: Việc phá rừng đầu nguồn sẽ gây những hậu quả gì đối với đời sống và môi trường tự nhiên? --------------------------------------------------------------------------------------- BAØI 21: QUY LUAÄT ÑÒA ÑÔÙI VAØ PHI ÑÒA ÑÔÙI I. QUY LUẬT ĐỊA ĐỚI: 1.Khaùi nieäm: Laø söï thay ñoåi coù quy luaät cuûa taát caû caùc thaønh phaàn ñòa lyù vaø caûnh quan ñòa lyù theo vó ñoä.(xích đạo về cực). 2.Nguyeân nhaân: Goùc chieáu cuûa tia saùng Maët Trôøi tôùi beà maët ñaát nhoû daàn töø xích ñaïo veà 2 cöïc -> löôïng böùc xaï MT cuõng giaûm theo (nhỏ dần). 3.Bieåu hieän a.Söï phaân boá cuûa caùc voøng ñai nhieät : TG có 7 vòng đai nhiệt ,được phân biệt theo các đường đẳng nhiệt + Voøng ñai noùng (nhieät ñôùi) đường đẳng nhiệt 200c : Naèm giöõa 2 chí tuyeán ( vĩ tuyến 300B và 300N) + 2 voøng ñai oân hoøa (oân ñôùi) đường đẳng nhiệt 200c và 100c : Giöõa chí tuyeán vaø voøng cöïc. + 2 voøng ñai laïnh (haøn ñôùi) đường đẳng nhiệt 100c và 00c: töø voøng cöïc ñeán cöïc. + 2 vòng đai băng giá vĩnh cửu quanh cực, nhiệt độ < 00c 20