Tài liệu Tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù từ thực tiễn huyện bến lức, tỉnh long an

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HỒNG THÚY KIỀU TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG HÌNH PHẠT TÙ TỪ THỰC TIỄN HUYỆN BẾN LỨC, TỈNH LONG AN LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC HÀ NỘI - 2017 VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI HỒNG THÚY KIỀU TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG HÌNH PHẠT TÙ TỪ THỰC TIỄN HUYỆN BẾN LỨC, TỈNH LONG AN Chuyên ngành: Luật Hình sự và tố tụng hình sự Mã số: 60.38.01.04 LUẬN VĂN THẠC SĨ LUẬT HỌC NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC PGS.TS ĐÀM THANH THẾ HÀ NỘI - 2017 MỤC LỤC MỞ ĐẦU ........................................................................................................ 1 Chương 1: NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG HÌNH PHẠT TÙ ....................................................................................................... 7 1.1 Khái niệm, đặc trưng, ý nghĩa của tái hòa nhập cộng đồng ..................... 7 1.2 Chủ trương chính sách Đảng và pháp luật của Nhà nước về tái hòa nhập cộng đồng ...................................................................................................... 17 1.3 Mô hình của một số nước về tái hòa nhập cộng đồng ........................... 21 Chương 2: THỰC TRẠNG TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG HÌNH PHẠT TÙ TẠI HUYỆN BẾN LỨC GIAI ĐOẠN TỪ NĂM 2012- 2016 .................................................. 24 2.1 Đánh giá về tình hình chính trị, kinh tế, xã hội tại huyện Bến Lức liên quan đến hoạt động tái hòa nhập cộng đồng ................................................. 26 2.2 Thực trạng hoạt động chuẩn bị tái hòa nhập cộng đồng tại trại giam Thạnh Hòa cho người đang chấp hành hình phạt tù trên địa bàn huyện Bến Lức giai đoạn từ năm 2012 năm 2016 .......................................................... 31 2.3 Hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù tại cộng đồng trên địa bàn huyện Bến Lức .............................................. 36 2.4 Những mặt tồn tại, hạn chế và nguyên nhân của hoạt động tái hòa nhập cộng đồng ………………………………………………. ............................ 42 Chương 3: GIẢI PHÁP HOÀN THIỆN PHÁP LUẬT HOẠT ĐỘNG TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG HÌNH PHẠT TÙ TẠI HUYỆN BẾN LỨC. ............................................. 51 3.1 Dự báo tình hình tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù ........................................................................................................... 51 3.2 Giải pháp hoàn thiện pháp luật về hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù .............................................................. 56 3.3 Một số đề xuất nhằm nâng cao hiệu quả hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù từ thực tiễn huyện Bến Lức . 64 KẾT LUẬN ................................................................................................. 69 DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO .................................................. 71 PHỤ LỤC DANH MỤC BẢNG BIỂU 1. Bảng 2.1: Tình hình đặc xá cho phạm nhân tại trại giam Thạnh Hòa từ năm 2012 đến năm 2016; 3. Bảng 2.2: Tình hình chấp hành xong hình phạt tù tại trại giam trên địa bàn huyện về tái hòa nhập cộng đồng và tỷ lệ tái phạm trên địa bàn huyện Bến Lức, tỉnh Long An từ năm 2012 đến 2016. MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Pháp luật hình sự là công cụ sắc bén của Nhà nước dùng đấu tranh và phòng chống tội phạm, góp phần bảo vệ độc lập chủ quyền đất nước, toàn vẹn lãnh thổ, bảo vệ quyền và lợi ích của Nhà nước, của công dân, đảm bảo thành quả cách mạng, duy trì ổn định trật tự xã hội, bảo vệ các quyền cơ bản của con người. Hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù đã được Đảng và Nhà nước ta quan tâm và từng bước được thể chế hóa trong các văn bản pháp luật liên quan đến công tác tái hòa nhập cộng đồng như Bộ luật Hình sự; Bộ luật Tố tụng hình sự; Luật Đặc xá; Luật Thi hành án hình sự; Nghị định số 80/2011/NĐ-CP ngày 16/9/2011 của Chính phủ quy định các biện pháp bảo đảm tái hòa nhập cộng đồng đối với người chấp hành xong án phạt tù. Trên cơ sở các quy định pháp luật liên quan đến hoạt động tái hòa nhập cộng đồng tại huyện Bến Lức, Đảng và chính quyền đang vận động mọi nguồn lực có thể để giải quyết các vấn đề xã hội trong đó có vấn đề tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù trở thành người có ích cho xã hội. Tuy nhiên, theo số liệu thống kê của Tòa án nhân dân huyện Bến Lức tính từ năm 2012 đến năm 2016 số người tái phạm, tái phạm nguy hiểm ngày càng gia tăng với thủ đoạn, mức độ ngày càng tinh vi, nguy hiểm hơn. Gắn liền với việc thi hành hình phạt tù là công tác tái hòa nhập cộng đồng cho người chấp hành xong hình phạt tù là vấn đề từ lâu đã mang tính xã hội và tính thời sự. Sau khi ra tù trở về với cuộc sống đời thường liệu người mãn hạn tù có thực sự hòa nhập được với gia đình, với cộng đồng, ổn định được cuộc sống và trở thành người công dân có ích cho xã hội hay không? Đây là vấn đề không chỉ của bản thân đối tượng trở về, của gia đình họ mà nó 1 còn là vấn đề Nhà nước và xã hội cùng quan tâm. Đây là giai đoạn sau của thi hành án phạt tù, kết quả của nó sẽ đánh giá hiệu quả thực sự của quá trình người phạm tội đã được giáo dục, cải tạo trong trại giam. Bản thân người chấp hành xong hình phạt tù trở về với tư cách là một thành viên của cộng đồng, họ được khôi phục các quyền và nghĩa vụ công dân, họ rất cần sự giúp đỡ của người thân, gia đình và xã hội để họ có cơ hội làm lại cuộc đời. Trong thời gian qua, Đảng và Nhà nước, các cấp chính quyền, các cơ quan chức năng, cộng đồng xã hội và gia đình rất quan tâm tới công tác giáo dục cải tạo, tạo mọi điều kiện giúp cho quá trình hoàn lương của người mãn hạn tù nhằm mục đích đưa họ về cuộc sống cộng đồng và trở thành một con người tiến bộ nhưng trên thực tế vấn đề này chưa được quan tâm thực sự. Công tác giúp đỡ, tạo điều kiện cho người chấp hành xong hình phạt tù đặc biệt khi người phạm tội là người chưa thành niên trở về với cuộc sống lương thiện tại cộng đồng mang một ý nghĩa nhân văn hết sức quan trọng trong chính sách và pháp luật của Việt Nam. Do đó, dưới cả hai góc độ pháp luật và thực tiễn, hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của người đã chấp hành xong hình phạt tù nói chung và người chưa thành niên nói riêng cần được nghiên cứu và bảo đảm thực hiện nhằm bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của họ. Vì vậy, tái hòa nhập cộng đồng được xem là khâu cuối cùng để thực hiện một cách trọn vẹn và có ý nghĩa của một bản án hình sự nhằm mục đích cải tạo, giáo dục phạm nhân trở thành người có ích cho xã hội, phòng ngừa họ phạm tội mới, góp phần ổn định an ninh và phòng chống tội phạm. Với những lý do trên nên tôi chọn đề tài “Tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù từ thực tiễn huyện Bến Lức, tỉnh Long An” làm luận văn thạc sĩ luật học. 2 2. Tình hình nghiên cứu đề tài Cho đến nay có nhiều công trình khoa học, sách giáo khoa, báo pháp lý chuyên ngành trong nước nghiên cứu ở mức độ và bình diện khác nhau về tái hòa nhập cộng đồng như: Trần Thị Quang Vinh (2005) Đại học luật Tp.HCM “Phòng ngừa tái phạm đối với người bị kết án phạt tù”; Nguyễn Văn Hùng (2006), Luận văn thạc sĩ luật học “Tái hòa nhập cộng đồng tại trại giam các tỉnh Đông Nam Bộ”, Đại học luật Tp.HCM; Võ Khánh Vinh và Cao Thị Oanh (2013) “Giáo trình Luật Thi hành án hình sự Việt Nam”; Đinh Thị Hường (2014), Luận văn thạc sĩ luật học “Tái hòa nhập xã hội đối với người phạm tội của thành phố Hải Phòng”, Đại học Quốc Gia Hà Nội; Nguyễn Chí Trung (2014), Luận văn thạc sĩ luật học “Tái hòa nhập cộng đồng đối với người chấp hành án phạt tù từ thực tiễn thành phố Hồ Chí Minh”, Học viện Khoa học xã hội. Ngoài ra, còn một số bài viết của Tiến sĩ Võ Thị Kim Oanh, Đại học Luật Tp.Hồ Chí Minh trên các tạp chí khoa học. Tuy nhiên, trên địa bàn huyện Bến Lức, tỉnh Long An cho đến ngày nay chưa có bài viết, công trình nào nghiên cứu một cách chuyên sâu, đặc thù khi tình hình tội phạm diễn ra ngày càng nhiều, phức tạp, số người chấp hành án phạt tù cao cũng như chưa có những đóng góp thiết thực nâng cao hiệu quả áp dụng và hoàn thiện pháp luật về hoạt động tái hòa nhập cộng đồng tại huyện Bến Lức. Nhìn chung, các công trình khoa học nêu trên đã giải quyết nhiều vấn đề lý luận về tái hòa nhập cộng đồng cho người mãn hạn tù, người bị kết án không bị cách ly khỏi xã hội, nhiều công trình đã có những phát hiện, đánh giá khá sâu sắc về nhiều vấn đề tái hòa nhập cộng đồng trên thực tiễn, đưa ra nhiều đề xuất, kiến nghị, sáng kiến nhằm nâng cao nhận thức, hoạt động thực tiễn trong lĩnh vực này như giới thiệu việc làm, xóa bỏ kỳ thị, xóa bỏ mặc cảm, tích cực tham gia các công việc cộng đồng, xã hội … cho người mãn hạn tù. 3 3. Mục đích và nhiệm vụ nghiên cứu: Tiếp tục nghiên cứu để làm rõ khái niệm, đặc trưng và ý nghĩa của hoạt động tái hòa nhập cộng đồng cũng như ý nghĩa và bản chất pháp lý của hoạt động này. Đánh giá thực trạng của hoạt động tái hòa nhập cộng đồng trên địa bàn huyện Bến Lức trong giai đoạn từ năm 2012 đến 2016 nhằm làm rõ những hiệu quả thực hiện, những tồn tại - hạn chế của hoạt động này. Đề xuất những giải pháp, kiến nghị góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động tái hòa nhập cộng đồng và hướng hoàn thiện pháp luật hình sự Việt Nam. Tóm lại, luận văn làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận và thực tiễn của hoạt động tái hòa nhập cộng đồng tại huyện Bến Lức từ đó đã nêu lên những bất cập và hạn chế. Đồng thời, đề xuất những giải pháp, kiến nghị góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động tái hòa nhập cộng đồng nhằm giáo dục, cải tạo người phạm tội và phòng ngừa tội phạm. 4. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Luận văn nghiên cứu những vấn đề về lý luận và thực tiễn của hoạt động tái hòa nhập cộng đồng tại huyện Bến Lức theo quy định của pháp luật hiện hành: Pháp luật hình sự, Tố tụng hình sự, Thi hành án hình sự. Luận văn nghiên cứu hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù trên cơ sở các thông tin thu nhập từ những hoạt động tái hòa nhập cộng đồng được tổ chức tại trại giam, trại tạm giam, các nhà tạm giữ cho những người đang chấp hành án phạt tù và những hoạt động tái hòa nhập cộng đồng được tổ chức tại cộng đồng trên địa bàn huyện Bến Lức về số trường hợp mãn hạn tù, đặc xá trở về với cộng đồng được tổng hợp từ năm 2012 đến 2016. 4 5. Phương pháp luận và phương pháp nghiên cứu. Đề tài được nghiên cứu trên cơ sở phương pháp duy vật biện chứng, phương pháp duy vật lịch sử, dựa trên phương pháp luận của chủ nghĩa Mac Lênin, tư tưởng Hồ Chí Minh về Nhà nước và pháp luật, các quan điểm của Đảng, nhà nước về đấu tranh phòng chống tội phạm, cải tạo, giáo dục người phạm tội và tái hòa nhập đối với người mãn hạn tù, về tính nhân đạo của pháp luật cũng như thành tựu của các chuyên ngành khoa học pháp lý như: lý luận nhà nước và pháp luật, luật hình sự, tố tụng hình sự....Những luận điểm khoa học trong các công trình nghiên cứu, các bài viết được đăng trên các tạp chí khoa học của một số nhà khoa học Luật hình sự Việt Nam. Luận văn sử dụng một số phương pháp tiếp cận để làm sáng tỏ về mặt khoa học từng vấn đề tương ứng, đó là các phương pháp nghiên cứu lịch sử, so sánh, phân tích, tổng hợp, thống kê... 6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn của luận văn Kết quả nghiên cứu của đề tài có thể sử dụng làm tài liệu tham khảo trong việc xây dựng và hoàn thiện Luật hình sự, Tố tụng hình sự, Thi hành án hình sự về lĩnh vực tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù. Trên cơ sở kết quả nghiên cứu lý luận và thực tiễn, luận văn đã đề xuất các định hướng và giải pháp hoàn thiện pháp luật thực định và nâng cao hiệu quả công tác tái hòa nhập xã hội đối với người mãn hạn tù trong giai đoạn xây dựng nhà nước pháp quyền và cải cách tư pháp hiện nay. Luận văn nghiên cứu một cách tương đối có hệ thống trên cơ sở lý luận vả thực tiễn hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù tìm ra nguyên nhân của những hạn chế và đưa ra giải pháp, kiến nghị góp phần khắc phục những hạn chế trong hoạt động tái hòa nhập cộng đồng. 5 7. Cơ cấu của luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận và danh mục tài liệu tham khảo, nội dung luận văn gồm 3 chương Chương 1. Những vấn đề lý luận và pháp lý về tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù. Chương 2. Thực trạng về tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù tại huyện Bến Lức giai đoạn từ năm 2012 đến năm 2016. Chương 3. Giải pháp hoàn thiện pháp luật hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù. 6 Chương 1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÝ LUẬN VÀ PHÁP LÝ VỀ TÁI HÒA NHẬP CỘNG ĐỒNG CỦA NGƯỜI CHẤP HÀNH XONG HÌNH PHẠT TÙ 1.1. Khái niệm, đặc trưng, ý nghĩa của tái hòa nhập cộng đồng 1.1.1 Khái niệm tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù Đề tài này chỉ tập trung nghiên cứu vấn đề tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù vì những đối tượng này cần có một thời gian nhất định và sự giúp đỡ của gia đình, cộng đồng xã hội để họ có thể thích nghi với cuộc sống bình thường sau khi mãn hạn tù. Sau khi chấp hành xong hình phạt tù trở về sống với gia đình, với cộng đồng xã hội là một giai đoạn rất khó khăn nhưng không phải không làm được nếu họ thực sự quyết tâm làm lại cuộc đời, biết chuẩn bị tâm lý, hành trang để hòa nhập cộng đồng đồng thời cộng đồng xã hội cũng sẵn sàng tạo điều kiện giúp đỡ họ. Công tác tái hòa nhập cộng đồng cho người chấp hành xong hình phạt tù là quá trình tác động tích cực của cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội, cộng đồng dân cư và gia đình đối với người đã chấp hành xong án phạt tù và cùng sự cố gắng của họ nhằm giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi để người mãn hạn tù sớm ổn định cuộc sống, hòa nhập với gia đình, cộng đồng và phấn đấu trở thành công dân có ích cho xã hội. Đây là một quá trình rất khó khăn, phức tạp đòi hỏi sự nỗ lực phấn đấu của bản thân những người mãn hạn tù và sự chung tay giúp sức của gia đình, xã hội và cộng đồng dân cư. Về mặt tâm lý xã hội: Quan niệm của số đông trong xã hội hiện nay đối với người chấp hành xong hình phạt tù là những người “không bình thường” vì họ là người phạm tội đối với xã hội. Họ đã có hành vi phạm tội bị xử lý bằng các quyết định nghiêm khắc của pháp luật, đó là “vết nhơ” trong 7 cuộc đời nên trong một chừng mực nhất định thì với quá khứ lầm lỗi của mình, họ vẫn còn mang nặng mặc cảm, thiếu sự tin tưởng, hợp tác với gia đình, xã hội. Mặt khác, sự quan tâm của xã hội đối với người chấp hành xong hình phạt tù chưa thật sự đi vào tiềm thức của họ mà nó vẫn còn những khoảng cách nhất định. Xã hội và cộng đồng trong một thời gian ngắn chưa thể xóa đi những mặc cảm về tội lỗi và quá trình vi phạm của họ trước đây nên cần một thời gian để tái hòa nhập cộng đồng. Khó khăn trong việc thích nghi với cuộc sống tự do, tâm lý e dè cộng với tình trạng không có việc làm ổn định nên luôn phải đối mặt với những khó khăn của đời thường là một thực tế khiến những người được trả tự do sau khi mãn hạn tù dễ có nguy cơ tiếp tục tái phạm. Do vậy, phòng ngừa tái phạm tội đối với người bị kết án tù, đặc biệt sau khi họ mãn hạn tù là một yêu cầu thực tế khách quan trong cuộc đấu tranh phòng chống tội phạm. Về mặt xã hội: Tái hòa nhập cộng đồng là quá trình những người chấp hành xong hình phạt tù trở về xã hội, tham gia vào các quan hệ xã hội với tư cách là một chủ thể của các quan hệ xã hội đó. Khi đó họ có thể gặp những khó khăn nhất định về mặt chủ quan ngay trong suy nghĩ, nhận thức của bản thân họ cũng như cách hành xử thiếu thiện cảm, xa lánh, kỳ thị của cộng đồng xã hội với họ trong các mối quan hệ xã hội. Vì vậy, họ gần như mất hết lòng tự tin, họ gặp rất nhiều khó khăn trong quá trình hoàn lương và hướng thiện của chính bản thân mình. Do đó, gia đình là chỗ dựa đáng tin cậy, ảnh hưởng nhiều nhất đến kết quả giáo dục, cải tạo của người bị kết án; kế tiếp là sự giúp đỡ của cộng đồng, xã hội đây là cầu nối quan trọng đảm bảo sự hòa nhập nhanh chóng vào cộng đồng của bản thân họ. Đồng thời cộng đồng, xã hội giúp cho họ thêm tự tin để thay đổi hành vi cũng như quyết tâm làm lại cuộc đời. Quá trình tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù 8 nhằm hướng đến cộng đồng xã hội và tham gia vào các quan hệ xã hội nên chịu sự chi phối của cộng đồng xã hội. Về mặt pháp lý: tái hòa nhập cộng đồng là quá trình phục hồi tư cách công dân, khôi phục các quyền và nghĩa vụ của công dân trên thực tế. Tái hòa nhập cộng đồng là quá trình khôi phục các quyền và lợi ích hợp pháp của người bị kết án đã bị pháp luật tước bỏ xét trên phương diện pháp lý. Khôi phục quyền công dân tức là khôi phục các quyền năng của chủ thể pháp luật để người đó tham gia vào các quan hệ pháp luật với đầy đủ các quyền, nghĩa vụ như mọi công dân khác. Thực tế cho thấy những người sau khi mãn hạn tù trở về với cộng đồng chịu sự chi phối tác động của nhiều yếu tố khách quan, chủ quan như tâm lý, tình cảm gia đình, hành vi năng lực, sự nổ lực và nghị lực của cá nhân, sự đón nhận của cộng đồng và xã hội … Quan trọng nhất vẫn là sự cố gắng nỗ lực và nghị lực của cá nhân. Đồng thời cũng đòi hỏi sự chung tay góp sức của cả gia đình và cộng đồng dân cư. Trước hết thuộc về cơ quan Thi hành án hình sự, tiếp đến chính quyền địa phương, gia đình và người thân nhằm giúp đỡ họ khôi phục lại các quan hệ trên tất cả các lĩnh vực của đời sống xã hội, chính trị và pháp lý. Mục đích của hình phạt không chỉ nhằm trừng trị mà còn giáo dục, cải tạo người phạm tội trở thành người lương thiện có ích cho gia đình và xã hội, có ý thức tôn trọng, tuân thủ pháp luật và các quy tắc của cuộc sống xã hội, ngăn ngừa việc họ tái phạm tội. Một cách đánh giá thông thường nhất về hiệu quả của hình phạt đó là xem xét tỷ lệ, mức độ tái phạm, số lượng người tái phạm nhiều chứng tỏ hiệu quả của việc giáo dục trong thi hành án phạt tù chưa đạt yêu cầu, hình phạt chưa đạt được mục đích phòng ngừa tội phạm. 9 Theo các nghiên cứu cho thấy, quá trình tái hoà nhập cộng đồng bao gồm hai giải đoạn: Giai đoạn 1: Chuẩn bị cho phạm nhân bị cách ly khỏi xã hội những điều kiện cần thiết về nhận thức, tâm lý và một số kỹ năng nghề nghiệp ngay trong quá trình giáo dục, cải tạo nơi giam giữ để chuẩn bị tái hòa nhập cộng đồng. Giai đoạn 2: Phạm nhân được trả tự do trở về tái hòa nhập cộng đồng và kết thúc khi họ được hỗ trợ các điều kiện cần thiết để tạo lập được một cuộc sống bình thường trong xã hội. Hoạt động tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù dù được xét ở góc độ nào thì cũng nhằm hướng đến bảo đảm quyền con người. Hoạt động này phải đảm bảo xuyên suốt từ trại giam đến gia đình và cộng đồng. Trong thời gian chấp hành hình phạt tù, họ được học tập, giáo dục về văn hóa, pháp luật và những chuẩn mực đạo đức về cuộc sống lương thiện cũng như các kỹ năng nghề nghiệp. Thông qua lao động và giao tiếp thì họ học dần thích nghi với các sinh hoạt chung của cộng đồng. Đồng thời, xã hội thông qua các hoạt động cụ thể tạo điều kiện cần và đủ cho các đối tượng tạo lập cuộc sống bình thường trong cộng đồng. Những người được ra tù sau một thời gian họ bị cách ly khỏi đời sống xã hội, họ luôn mong muốn làm lại cuộc đời, mong muốn trở thành người lương thiện có ích cho bản thân, gia đình của họ. Cơ sở giam giữ vừa là nơi giáo dục, cải tạo; vừa là nơi chuẩn bị những điều kiện cần thiết để họ tái hòa nhập cộng đồng. Trong môi trường ngày nay, luôn đan xen giữa tích cực và tiêu cực. Những kiến thức về pháp luật, văn hóa, nghề nghiệp họ được học trong trại giam thường lạc hậu so với thực tế cuộc sống xã hội đang diễn ra. 10 Từ những phân tích trên, tôi đưa ra khái niệm tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù như sau: Tái hòa nhập cộng đồng của người chấp hành xong hình phạt tù là quá trình tác động tích cực hai chiều giữa các cơ quan Nhà nước, tổ chức xã hội, cộng đồng dân cư và gia đình đối với người chấp hành xong hình phạt tù nhằm giúp đỡ, tạo điều kiện thuận lợi để người chấp hành xong hình phạt tù sớm ổn định cuộc sống, hòa nhập với cộng đồng và trở thành người lương thiện có ích cho gia đình và xã hội. 1.1.2. Đặc trưng của tái hòa nhập cộng đồng Tái hòa nhập cộng đồng là một quá trình hai chiều, là sự kết hợp biện chứng giữa nỗ lực của cá nhân và sự tác động tích cực có định hướng của xã hội để giúp cho cá nhân đó nhanh chóng hòa nhập với cộng đồng. Nói cách khác đây là quá trình “hồi sinh” của cá nhân người chấp hành xong hình phạt tù trở về với gia đình, cộng đồng xã hội và sự tác động tích cực của gia đình để giúp cho cá nhân đó nhanh chóng hòa nhập với cộng đồng. Đây là sự tác động đan xen giữa chủ quan, khách quan như: tâm lý, năng lực, sự nỗ lực của cá nhân, quan hệ tình cảm với gia đình, người thân và cộng đồng xã hội, môi trường xung quanh. Đặc biệt là đối với người chưa thành niên, việc giáo dục cải tạo và định hướng rất cần có sự chung tay của gia đình, các tổ chức, đoàn thể và cộng đồng xã hội. Điều 46 Hiến pháp năm 2013 đã chỉ rõ: "Công dân có nghĩa vụ tuân theo Hiến pháp và pháp luật; tham gia bảo vệ an ninh quốc gia, trật tự, an toàn xã hội và chấp hành những quy tắc sinh hoạt công cộng.” Vì vậy, những người có lỗi lầm trong đó có đối tượng chấp hành xong hình phạt tù cần quan tâm, quản lý, giáo dục cải tạo họ, giúp đỡ họ, tạo điều kiện cho họ thực hiện quyền công dân của mình. Quản lý, giáo dục, giúp đỡ đối tượng chấp hành 11 xong hình phạt tù là hoạt động mang tính xã hội và mang tính hành chính công khai được thực hiện ngay tại địa bàn cơ sở do chính quyền các cấp chịu trách nhiệm tổ chức thực hiện. Đây cũng là một trong các hoạt động nghiệp vụ của lực lượng Công an theo phạm vi, chức năng để phòng chống tội phạm. Trên thực tế, thái độ của cộng đồng là tích cực thể hiện bản chất nhân tạo trong lối sống, cách suy nghĩ của người Việt Nam. Vì thế mà sự hòa nhập vào cộng đồng xã hội có thể diễn ra nhanh chóng nếu phát huy được những yếu tố tích cực từ cả hai phía. Tái hòa nhập cộng đồng là một quá trình liên tục được hình thành từ các giai đoạn nối tiếp nhau, bắt đầu từ việc chuẩn bị cho người phạm tội đang chấp hành hình phạt tù về nhận thức, tâm lý và đào tạo một số kỹ năng lao động nghề nghiệp ngay trong quá trình giáo dục, cải tạo tại nơi giam giữ và kết thúc khi họ được hỗ trợ các điều kiện cần thiết để tạo lập một cuộc sống bình thường trong xã hội. Tái hòa nhập cộng đồng là sự kết hợp tổng thể của các biện pháp quản lý hành chính – tư pháp, sự tác động về tâm lý, tư tưởng, hướng nghiệp, giáo dục văn hóa pháp luật với những mức độ, hình thức và biện pháp khác nhau. Tính chất hoạt động quản lý hành chính – tư pháp của cơ quan có thẩm quyền đối với người phạm tội, người bị xử lý vi phạm hành chính bị cách ly khỏi xã hội thể hiện trong cả giai đoạn cải tạo trong trại giam, trường giáo dưỡng và ngay tại cơ sở, sau khi họ đã chấp hành xong hình phạt. Đây được coi là một bộ phận của các biện pháp phòng chống tội phạm và giữ gìn an ninh trật tự. Vì vậy, tạo điều kiện cho người chấp hành xong hình phạt tù hòa nhập với cộng đồng vừa mang yếu tố nhân đạo lại vừa có tác dụng phòng ngừa tội phạm trên địa bàn. Các biện pháp quản lý hành chính – tư pháp được 12 áp dụng ở tất cả các giai đoạn chuẩn bị tái hòa nhập cộng đồng và giai đoạn chấp hành xong hình phạt tù trở về với cộng đồng. Do đó, cần phải có cơ chế phối hợp để hoạt động này mang lại hiệu quả và có ý nghĩa. Về mặt tâm lý, phạm nhân cũng như người chấp hành xong hình phạt tù thường có những trạng thái tâm lý phức tạp, pha trộn giữa tích cực và tiêu cực. Họ vừa có mặc cảm bỏ rơi, bị xã hội coi thường, thiếu niềm tin vào bản thân và mọi người xung quanh, oán trách thậm chí “hận đời”, lại vừa mong muốn làm lại cuộc đời, mong chuộc lại lỗi lầm, lấy lại niềm tin vào cuộc sống của mọi người xung quanh. Thái độ tâm lý tiêu cực đó chính là rào cản rất lớn đối với quá trình tái hòa nhập cộng đồng của người mãn hạn tù. Vì vậy, ngay từ khi đang chấp hành hình phạt tù thì sự tác động về mặt tình cảm yêu thương, tha thứ, đùm bọc, sẵn sàng giúp đỡ từ phía gia đình, người thân và cộng đồng tạo cho họ niềm tin để giúp họ vượt qua mọi rào cản, khuyến khích họ suy nghĩ và hành động tích cực hơn trong cuộc sống. Việc giáo dục văn hóa, pháp luật cho phạm nhân là nội dung quan trọng nhằm trang bị và nâng cao những kiến thức về pháp luật, những chuẩn mực đạo đức để họ tự điều chỉnh hành vi, lối sống của mình trong xã hội. Nhu cầu được lao động, tìm kiếm việc làm ổn định để tự nuôi sống bản thân và gia đình là một nhu cầu chính đáng của người mãn hạn tù khi trở lại với cộng đồng và đây được xem là một yếu tố quan trọng nhất để họ trở lại cuộc sống lượng thiện và trở thành người có ích cho gia đình và cộng đồng xã hội. Tái hòa nhập cộng đồng cần phối hợp với sự tham gia của nhiều cơ quan, tổ chức. Ngoài yếu tố quan trọng nhất thuộc về gia đình của phạm nhân, là động lực lớn giúp họ xóa bỏ mặc cảm, tích cực rèn luyện, học tập, cải tạo ngay từ giai đoạn đang chấp hành hình phạt tù. 13 Tái hòa nhập cộng đồng là hoạt động mang tính xã hội hóa cao. Cộng động dân cư vừa là môi trường để người chấp hành xong hình phạt tù hòa nhập, thiết lập các mối quan hệ xã hội của mình với các chủ thể khác trong xã hội vừa là yếu tố tác động tích cực đến quá trình tái hòa nhập cộng đồng. Sự cố gắng, nỗ lực của người chấp hành xong hình phạt tù chỉ đạt được kết quả tốt khi họ nhận được sự cảm thông, giúp đỡ của cộng đồng dân cư. Thứ nhất, các cơ quan Nhà nước trang bị những điều kiện cần thiết về văn hóa, nghề nghiệp cho đối tượng nhưng chính sách xã hội mới là yếu tố quyết định sự hòa nhập thành công của họ. Thứ hai, các biện pháp tác động của xã hội thông qua các tổ chức, cá nhân của mình rõ ràng là phù hợp với trạng thái tâm lý của đối tượng hơn là các nhân viên và tổ chức công quyền. Thứ ba, nếu duy trì một số lượng lớn các nhân viên Nhà nước chuyên trách đảm nhận công việc này thì đây là một phương án không khả thi và tốn kém. 1.1.3 Ý nghĩa của tái hòa nhập cộng đồng Tái hòa nhập cộng đồng giúp người chấp hành xong hình phạt tù tăng cường năng lực thích ứng với xã hội góp phần rút ngắn thời gian hòa nhập vào cộng đồng. Công tác tái hòa nhập cộng đồng cho người chấp hành xong hình phạt tù có ý nghĩa quan trọng trong quản lý xã hội, góp phần phát triển kinh tế đất nước, giữ gìn trật tự, an toàn xã hội. Tổ chức tái hòa nhập cộng đồng cho người chấp hành xong hình phạt tù là công tác xã hội, có ảnh hưởng đến hoạt động quản lý xã hội, bởi tổ chức tái hòa nhập cộng đồng cho người chấp hành xong hình phạt tù thực chất là việc thực hiện chính sách xã hội vì con người, giáo dục con người. Tái hòa nhập cộng đồng được hiểu là quá trình tác động 14 tích cực của cơ quan nhà nước, tổ chức xã hội, cộng đồng dân cư và gia đình đối với người đã chấp hành xong án phạt tù và cùng sự cố gắng của họ nhằm giúp đỡ tạo điều kiện thuận lợi để người mãn hạn tù sớm ổn định cuộc sống, hòa nhập với gia đình, cộng đồng và phấn đấu trở thành công dân có ích cho xã hội. Công tác này có những ý nghĩa hết sức quan trọng như bảo đảm tính pháp chế xã hội chủ nghĩa, tính nhân đạo vì quyền con người và bảo đảm việc phòng ngừa tội phạm, trong đó công tác phòng ngừa tái phạm có ý nghĩa quan trọng nhất. Trong thời gian chấp hành phạt tù, phạm nhân sống, học tập, sinh hoạt trong môi trường được quản lý chặt chẽ theo quy định của pháp luật. Sau khi mãn hạn tù họ trở về với cộng đồng sẽ gặp những khó khăn chủ yếu sau: Một là, do sự thay đổi của môi trường sống, trong trại giam họ được học tập và lao động theo chế độ cưỡng chế và chịu sự quản lý theo quy định của pháp luật, những nhu cầu cơ bản của cuộc sống đều được bảo đảm. Khi trở về với xã hội, họ phải dựa vào chính bản thân mình để tự mưu cầu cuộc sống. Điều này khó tránh khỏi hoang mang, không tìm được việc làm dễ dẫn đến nản lòng, lùi bước trước những khó khăn. Hai là, những khó khăn do biến động xã hội đem lại. Thực tế có những người mãn hạn tù trở về với xã hội sẽ cảm thấy khác lạ hoặc là không bắt kịp với sự đổi thay của xã hội. Ba là, bất lợi do tâm lý mắc lỗi của người mãn hạn tù, khi họ trở về với xã hội mỗi người có một tâm trạng riêng. Tái hòa nhập cộng đồng phát huy hiệu quả của việc áp dụng hình phạt, kết quả của tái hòa nhập cộng đồng là thước đo hiệu quả nhất của hình phạt. Hiệu quả của việc áp dụng hình phạt là giáo dục, cải tạo người phạm tội trở thành người lương thiện sống có ích cho bản thân, gia đình và xã hội. 15