Tài liệu Tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ: thực trạng và những vấn đề đặt ra (LA tiến sĩ)

VIỆN HÀN LÂM KHOA HỌC XÃ HỘI VIỆT NAM HỌC VIỆN KHOA HỌC XÃ HỘI --------------------------------- LÊ THỊ VÂN NGA TÁI CÂN BẰNG NGÂN SÁCH CỦA CHÍNH PHỦ MỸ: THỰC TRẠNG VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA Chuyên ngành Mã số : Kinh tế quốc tế : 62 31 01 06 LUẬN ÁN TIẾN SĨ KINH TẾ NGƢỜI HƢỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS. TS. Cù Chí Lợi 2. GS. TS. Nguyễn Thiết Sơn HÀ NỘI - 2016 i LỜI CAM ĐOAN Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu khoa học độc lập của tôi. Các thông tin, số liệu trong luận án này có nguồn gốc rõ ràng và có độ tin cậy cao. Kết quả nghiên cứu của luận án dựa trên quá trình nghiên cứu nghiêm túc của chính tác giả và là kết quả trung thực, không trùng lặp với các đề tài khác và chƣa từng đƣợc công bố trong bất kỳ công trình nghiên cứu nào khác./. Nghiên cứu sinh Lê Thị Vân Nga ii MỤC LỤC Trang Trang phụ bìa LỜI CAM ĐOAN .............................................................................................. i MỤC LỤC ......................................................................................................... ii DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT .............................................................. iv DANH MỤC CÁC BẢNG............................................................................... vi DANH MỤC CÁC HÌNH ............................................................................... vii PHẦN MỞ ĐẦU ............................................................................................... 1 Chƣơng 1. TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN .................................................................................. 7 1.1. Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hƣởng tới cân bằng ngân sách của chính phủ ........................................................................................................ 7 1.2. Các nghiên cứu về thực trạng ngân sách và các chính sách nhằm cân bằng, tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ ..................................... 9 1.3. Các nghiên cứu về triển vọng ngân sách và những vấn đề đặt ra ......... 18 1.4. Nhận xét chung về kết quả của các công trình nghiên cứu có liên quan .. 21 Chƣơng 2. CƠ SỞ LÝ LUẬN VÀ MỘT SỐ VẤN ĐỀ THỰC TIỄN VỀ TÁI CÂN BẰNG NGÂN SÁCH CỦA CHÍNH PHỦ .................................... 24 2.1. Ngân sách chính phủ ............................................................................. 24 2.2. Cơ sở lý luận về cân bằng và tái cân bằng ngân sách của chính phủ ... 29 2.3. Chính sách tài khóa nhằm cân bằng ngân sách của chính phủ ............. 44 2.4. Kinh nghiệm xử lý mất cân bằng ngân sách ở một số quốc gia trên thế giới.......................................................................................................... 50 Chƣơng 3. THỰC TRẠNG TÁI CÂN BẰNG NGÂN SÁCH CỦA CHÍNH PHỦ MỸ ............................................................................................ 64 3.1. Ngân sách của chính phủ Mỹ trƣớc thời Tổng thống Obama............... 64 iii 3.2. Quá trình tái cân bằng ngân sách chính phủ dƣới thời Tổng thống Obama .......................................................................................................... 76 Chƣơng 4. TRIỂN VỌNG NGÂN SÁCH CHÍNH PHỦ MỸ VÀ NHỮNG VẤN ĐỀ ĐẶT RA ........................................................................................ 110 4.1. Triển vọng ngân sách của chính phủ Mỹ ............................................ 110 4.2. Những vấn đề đặt ra ............................................................................ 125 4.3. Hàm ý chính sách cho Việt Nam ........................................................ 141 KẾT LUẬN ................................................................................................... 146 DANH MỤC CÔNG TRÌNH CỦA TÁC GIẢ LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN TÀI LIỆU THAM KHẢO PHỤ LỤC iv DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT Chữ viết tắt ADB Tên tiếng Anh Asian Development Tên tiếng Việt Ngân hàng Phát triển châu Á Bank ARRA American Recovery and Đạo luật Phục hồi và Tái đầu tƣ Reinvestment Act BCA Association of Southeast Hiệp hội các quốc gia Đông Asian Nations ASEAN Nam Á Budget Control Act Đạo luật Kiểm soát Ngân sách BHXH CBO Bảo hiểm xã hội Congressional Budget Văn phòng Ngân sách Quốc hội Office CBPP Trung tâm về Ngân sách và Các Policy Priorities ECB Center on Budget and ƣu tiên chính sách European Central Bank Ngân hàng Trung ƣơng châu Âu EU European Union Liên minh Châu Âu GFS Government Finance Cẩm nang thống kê tài chính Statistics chính phủ International Monetary Quỹ tiền tệ quốc tế IMF Fund North Atlantic Treaty Tổ chức Hiệp ƣớc Bắc Đại Tây Organization NATO Dƣơng NS Ngân sách NSNN Ngân sách Nhà nƣớc OBRA Omnibus Budget Đạo luật Tái lập Ngân sách tổng v Reconciliation Act Organization for Tổ chức Hợp tác và Phát triển Economic Cooperation OECD thể Kinh tế and Development Stockholm International Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm Temporary Assistance Chƣơng trình trợ giúp tạm thời cho những gia đình nghèo Troubled Asset Relief Chƣơng trình Giải cứu Tài sản Program TARP sách for Needy Families TANF Văn phòng Quản lý và Ngân Peace Research Institute SIPRI Office of Management and Budget OMB xấu TNCN Thu nhập cá nhân TNDN Thu nhập doanh nghiệp WB World Bank Ngân hàng thế giới vi DANH MỤC CÁC BẢNG TT Tên bảng Trang Bảng 2.1. Các khoản mục thu và chi ngân sách của chính phủ theo cách xác định của ECB ................................................................................ 28 Bảng 3.1: Tỷ lệ thặng dƣ (thâm hụt) ngân sách/ GDP trong thập niên 1990 69 Bảng 3.2: Ngân sách Liên bang 2001-2008 .................................................... 73 Bảng 3.3: Sự tăng giảm các khoản mục thu ngân sách của chính phủ Mỹ, giai đoạn 2008-2013 ..................................................................... 78 Bảng 3.4: Thu, chi ngân sách, thâm hụt ngân sách và nợ công của chính phủ Mỹ, 2008-2014....................................................................... 79 Bảng 3.5: Các khoản mục chi ngân sách của chính phủ Mỹ trong giai đoạn 2008-2013 ..................................................................................... 81 Bảng 4.1. Số liệu thực tế và dự báo về thâm hụt ngân sách và nợ công của Mỹ ............................................................................................... 121 Bảng 4.2. Quyết toán thu chi cân đối ngân sách nhà nƣớc của Việt Nam giai đoạn 2008-2014 ................................................................... 141 vii DANH MỤC CÁC HÌNH TT Tên hình Trang Hình 2.1. Các yếu tố quyết định cân đối ngân sách của chính phủ Mỹ .......... 43 Hình 2.2. Các công cụ của chính sách tài khóa tác động tới tổng cầu của nền kinh tế. .................................................................................... 45 Hình 2.3: Đƣờng cong Laffer .......................................................................... 48 Hình 2.4. Cân đối ngân sách của chính phủ Nhật Bản theo tỷ lệ % GDP, giai đoạn 1990-2015 ..................................................................... 50 Hình 2.5. Thâm hụt ngân sách theo tỷ lệ % GDP ở các quốc gia EU, giai đoạn 2006-2014. ........................................................................... 51 Hình 3.1. Thâm hụt/ Thặng dƣ ngân sách theo tỷ lệ % GDP của chính phủ Mỹ 1974-1995............................................................................... 64 Hình 3.2. So sánh chi tiêu và tổng thu ngân sách dƣới thời tổng thống Bill Clinton và dƣới thời Tổng thống Bush ......................................... 74 Hình 3.3: Thâm hụt/ Thặng dƣ ngân sách theo tỷ lệ % GDP, giai đoạn 2001-2009 ..................................................................................... 75 Hình 3.4. Nợ do công chúng nắm giữ theo tỷ lệ % GDP, giai đoạn 2001-2009 ..75 Hình 3.5. Tổng thâm hụt ngân sách so với mức tăng nợ công 2001-2013 ..... 80 Hình 3.6. Cơ cấu chi tiêu ngân sách của Mỹ năm tài khóa 2010.................... 82 Hình 3.7. Các yếu tố gây ra thâm hụt ngân sách (nghiên cứu của CBPP)...... 84 Hình 3.8. Tỷ lệ % nợ công/ GDP của chính phủ Mỹ từ năm 1990................. 91 Hình 3.9. Thâm hụt ngân sách của chính phủ Mỹ từ 2008-2015. ................ 107 Hình 3.10. Tốc độ tăng GDP thực tế của Mỹ từ 1990-2015......................... 108 Hình 4.1. Các khoản mục chi tiêu ngân sách của Mỹ, thực tế và dự báo, giai đoạn 1965-2025. ......................................................................... 119 1 PHẦN MỞ ĐẦU 1. Tính cấp thiết của đề tài Hiện nay, trên thế giới, thâm hụt ngân sách nhà nƣớc diễn ra tƣơng đối phổ biến và là một vấn đề hết sức phức tạp, có tác động rộng lớn đối với các hoạt động kinh tế, chính trị, xã hội. Vì vậy, hầu hết các quốc gia trên thế giới đều quan tâm đến thâm hụt ngân sách và chính sách tài khóa nhằm cân bằng ngân sách của chính phủ. Cân bằng ngân sách chính phủ có thể coi là cơ sở nhằm đảm bảo an ninh tài chính quốc gia và là điều kiện cần thiết để duy trì sự ổn định và phát triển bền vững của nền kinh tế. Trong bối cảnh kinh tế toàn cầu vẫn chƣa thoát khỏi tác động của suy thoái kể từ sau khủng hoảng tài chính năm 2008, tình hình thâm hụt ngân sách chính phủ ở một số quốc gia cũng trở thành một vấn đề đáng lo ngại. Việc dự toán thu chi ngân sách và cân bằng ngân sách nhà nƣớc là một mục tiêu khó thực hiện đối với nhiều quốc gia. Tại Mỹ, sau khủng hoảng tài chính năm 2008, tình trạng thâm hụt ngân sách càng trở nên trầm trọng. Thâm hụt ngân sách của chính phủ Mỹ năm 2009 đã xấp xỉ mức 10% GDP. Trƣớc đây, trong lịch sử nƣớc Mỹ, thâm hụt ngân sách liên bang đã nhiều lần chạm mốc 10% GDP, đó là các thời điểm trong và sau cuộc Nội chiến (1865), Chiến tranh thế giới (1918, 1919), và Thế chiến II (1942-1945). Thâm hụt ngân sách ở mức cao và kéo dài sau khủng hoảng đã khiến cho nợ công ở Mỹ tăng cao. Đến năm 2013, nhờ các nỗ lực nhằm cân bằng tài khóa ở quốc gia này, thâm hụt ngân sách của Mỹ đã giảm xuống còn 680 tỷ USD, chỉ chiếm 4,1% GDP, tuy nhiên nợ công vẫn tiếp tục tăng cao và nền kinh tế Mỹ vẫn còn phải đối mặt với rất nhiều khó khăn [56]. Tình trạng mất cân bằng ngân sách kéo dài đã đặt ra những vấn đề thách thức và những lo ngại về ảnh hƣởng tiêu cực của nó đối với nền kinh tế và xã hội Mỹ. Trong thời gian qua, chính phủ Mỹ đã thực hiện nhiều biện pháp nhằm nỗ lực giải quyết vấn đề này, song câu hỏi đặt ra là các biện pháp này trên thực tế có hiệu quả nhƣ thế nào. 2 Việc nghiên cứu quá trình tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ sẽ nhằm giải quyết các nội dung trên và nghiên cứu này cũng có ý nghĩa quan trọng trong quá trình nghiên cứu về nền kinh tế Mỹ, các chính sách và tác động của các chính sách đó đối với sự phục hồi của nền kinh tế Mỹ hiện nay, từ đó rút ra những hàm ý chính sách cho Việt Nam trong việc thực hiện mục tiêu cân bằng thu chi ngân sách, tiến tới ổn định kinh tế vĩ mô. Tuy nhiên, trên thế giới và Việt Nam, những nghiên cứu về ngân sách của chính phủ Mỹ hầu hết chỉ đi sâu vào khai thác các khía cạnh cụ thể của quá trình tái cân bằng ngân sách mà chƣa có nghiên cứu nào phân tích một cách tổng thể và hệ thống về những động lực thúc đẩy tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ và đánh giá kết quả của chính sách tài khóa nhằm tái cân bằng ngân sách dƣới thời Tổng thống Obama, dự báo triển vọng và xem xét những vấn đề đặt ra từ xu hƣớng cân bằng tài khóa của chính phủ Mỹ trong tƣơng lai. Chính vì những lý do đó, tác giả chọn đề tài “Tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ: Thực trạng và những vấn đề đặt ra” nhằm làm rõ những vấn đề liên quan đến tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ, những vấn đề đặt ra và hy vọng có thể rút ra những hàm ý chính sách tài khóa cho Việt Nam trong giai đoạn hiện nay. 2. Mục đích, nhiệm vụ nghiên cứu 2.1. Mục đích nghiên cứu Mục đích chính của luận án là phân tích thực trạng quá trình tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ qua các thời kỳ, đặc biệt là dƣới thời Tổng thống Obama, xem xét những vấn đề đặt ra từ xu hƣớng ngân sách của chính phủ Mỹ trong tƣơng lai đối với kinh tế Mỹ và kinh tế thế giới, từ đó rút ra những hàm ý chính sách đối với Việt Nam. 2.2. Nhiệm vụ nghiên cứu Để thực hiện mục đích nghiên cứu, luận án sẽ làm rõ các vấn đề sau: (1) Luận giải những vấn đề lý luận liên quan đến ngân sách của chính phủ và tái cân bằng ngân sách. 3 (2) Phân tích thực trạng ngân sách của Mỹ và rút ra những nguyên nhân dẫn đến mất cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ từ sau khủng hoảng 2008 đến 2015. (3) Phân tích và đánh giá các biện pháp chính sách tài khóa để chính phủ thực hiện mục tiêu cân bằng, tái cân bằng ngân sách trong một số giai đoạn lịch sử và dƣới thời Tổng thống Obama. (4) Đƣa ra một số dự báo về triển vọng ngân sách Mỹ trong giai đoạn 2016-2025. (5) Phân tích những vấn đề đặt ra từ xu hƣớng ngân sách của chính phủ Mỹ trong tƣơng lai đối với nền kinh tế Mỹ và nền kinh tế thế giới, qua đó rút ra những hàm ý chính sách cho Việt Nam. 3. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 3.1. Đối tượng nghiên cứu: Đối tƣợng nghiên cứu của đề tài bao gồm: ngân sách liên bang của chính phủ Mỹ, cân bằng ngân sách (mối quan hệ giữa thu và chi ngân sách) và các chính sách của chính phủ Mỹ nhằm tái cân bằng ngân sách qua các thời kỳ, trong đó chủ yếu tập trung vào thời Tổng thống Obama (sau khủng hoảng tài chính năm 2008). 3.2. Phạm vi nghiên cứu Phạm vi thời gian: Đề tài nghiên cứu về thực trạng và chính sách tài khóa nhằm tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ chủ yếu trong khoảng thời gian từ sau khủng hoảng tài chính Mỹ năm 2008 đến năm 2015, song đề tài cũng đánh giá sơ lƣợc về thực trạng và các chính sách tài khóa nhằm tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ dƣới thời Tổng thống Bill Clinton (1993-2001) và dƣới thời Tổng thống G.W. Bush (2002-2008) để có sự so sánh, và đồng thời đề tài cũng đƣa ra một số dự báo về triển vọng ngân sách của chính phủ Mỹ đến năm 2025. Phạm vi không gian: Phạm vi không gian của đề tài chủ yếu tập trung vào chính phủ liên bang Mỹ. Bên cạnh đó, đề tài cũng phân tích kinh nghiệm 4 về xử lý mất cân bằng ngân sách của các chính phủ một số quốc gia EU, châu Á và rút ra hàm ý chính sách đối với chỉnh phủ Việt Nam. Phạm vi nội dung: Các nội dung nghiên cứu của đề tài bao gồm: các vấn đề lý luận về ngân sách và cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ, thực trạng ngân sách Mỹ, chính sách tài khóa của chính phủ Obama nhằm tái cân bằng ngân sách, dự báo triển vọng ngân sách của chính phủ Mỹ, những thách thức và những vấn đề đặt ra đối với nền kinh tế thế giới, hàm ý chính sách cho Việt Nam. 4. Phƣơng pháp luận và phƣơng pháp nghiên cứu Phƣơng pháp luận duy vật biện chứng và duy vật lịch sử đƣợc sử dụng để xem xét và đánh giá thực trạng ngân sách, các chính sách nhằm tái cân bằng ngân sách của các chính quyền Tổng thống Mỹ trong mối quan hệ tác động qua lại lẫn nhau và tác động tới nền kinh tế, thông qua một quá trình thƣờng xuyên vận động và phát triển. Đồng thời, trong quá trình nghiên cứu, tác giả còn sử dụng các phƣơng pháp nghiên cứu khoa học cụ thể nhƣ sau: - Phương pháp phân tích và tổng hợp: Luận án phân tích các quan điểm về ngân sách và cân bằng ngân sách, các thông tin và số liệu thống kê kinh tế để có những đánh giá, những kết luận, những đề xuất mang tính khoa học, phù hợp với lý luận và thực tế về thực trạng trạng ngân sách và cân bằng ngân sách ở Mỹ cũng nhƣ một số quốc gia trên thế giới. - Phương pháp kế thừa (sử dụng tài liệu và số liệu thứ cấp, thống kê kinh tế): Để thực hiện luận án, tác giả có sử dụng những kết quả đã nghiên cứu và đƣợc công bố trong và ngoài nƣớc, các số liệu thống kê kinh tế từ các công trình nghiên cứu khác có liên quan đến vấn đề nghiên cứu. Số liệu đƣợc sử dụng trong luận án là số liệu thống kê, các báo cáo của các tổ chức, cơ quan có uy tín nhƣ: Văn phòng Ngân sách quốc hội, Bộ Tài chính Mỹ, Bộ Tài chính Việt Nam,… Bên cạnh đó, luận án cũng tham khảo các công trình nghiên cứu của các cá nhân đƣợc công bố trên sách, báo, tạp chí trong và ngoài nƣớc. 5 - Phương pháp so sánh: Luận án sử dụng số liệu theo chuỗi thời gian để làm rõ sự giống và khác nhau của vấn đề nghiên cứu qua các giai đoạn, đồng thời phƣơng pháp so sánh cũng đƣợc sử dụng để so sánh nỗ lực cân bằng ngân sách của một quốc gia khác để từ đó đƣa ra những nhận xét, đánh giá và rút ra những bài học kinh nghiệm cho Việt Nam. - Phương pháp nghiên cứu điển hình: Tác giả sẽ sử dụng phƣơng pháp nghiên cứu diển hình về kinh nghiệm xử lý mất cân bằng ngân sách của một số quốc gia EU và châu Á, tìm ra những nguyên nhân dẫn đến mất mât cân bằng ngân sách của chính phủ và các biện pháp xử lý mất cân bằng ngân sách tƣơng đồng với Mỹ, từ đó rút ra những hàm ý chính sách cho Việt Nam trong việc giải quyết vấn đề mất cân bằng ngân sách. 5. Những đóng góp khoa học của luận án - Luận án góp phần làm rõ quan điểm chính sách tài khóa và thực trạng ngân sách chính phủ Mỹ trong một số giai đoạn lịch sử. Đặc biệt, luận án tập trung phân tích quá trình tái cân bằng ngân sách dƣới thời Tổng thống Obama, chỉ ra những nguyên nhân của tình trạng mất cân bằng ngân sách kéo dài, trình bày các chính sách tái cân bằng ngân sách và đánh giá một số kết quả thực hiện các chính sách tài khóa của chính phủ Mỹ dƣới thời Tổng thống Obama. - Luận án đƣa ra một số dự báo về triển vọng ngân sách của chính phủ Mỹ. Đồng thời, phân tích những thách thức tài khóa và những vấn đề đặt ra do tình trạng thâm hụt ngân sách chính phủ kéo dài và sự gia tăng nợ công ở Mỹ hiện nay đối với nền kinh tế Mỹ và nền kinh tế thế giới, trong đó có Việt Nam. - Trên cơ sở những kinh nghiệm về tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ và một số quốc gia trên thế giới, luận án rút ra một số hàm ý chính sách cho Việt Nam trong việc lập kế hoạch ngân sách trong thời gian tới. 6. Ý nghĩa của luận án Sau khủng hoảng tài chính và suy thoái kinh tế toàn cầu năm 2008, Hoa Kỳ và nhiều quốc gia trên thế giới, trong đó có Việt Nam đang phải đối mặt với 6 tình trạng thâm hụt ngân sách và nợ công cao. Ngay sau khi Tổng thống Obama lên nhậm chức, thâm hụt ngân sách đã lên tới mức kỷ lục. Nhờ những nỗ lực của chính quyền Tổng thống Obama, mức thâm hụt ngân sách đã giảm dần. Tuy nhiên, nợ công của Mỹ vẫn ở mức cao và vẫn còn nhiều vấn đề đặt ra đối với nền kinh tế Mỹ cũng nhƣ đối với nền kinh tế thế giới. Do đó, việc nghiên cứu các chính sách tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ qua các thời kỳ, những vấn đề đặt ra và hàm ý chính sách cho Việt Nam có ý nghĩa cả về lý luận và thực tiễn nhằm giúp Việt Nam ứng phó với những biến động của nền kinh tế Mỹ và nền kinh tế thế giới, đồng thời giải quyết những vấn đề liên quan đến tình trạng thâm hụt ngân sách và nợ công của nƣớc ta trong giai đoạn hiện nay. Nhƣ vậy, kết quả của luận án có thể đƣợc sử dụng làm tài liệu tham khảo trong nghiên cứu về kinh tế quốc tế, đƣa ra những thông tin tham khảo và gợi ý hữu ích cho các cơ quan hoạch định chính sách của Việt Nam trong việc lập kế hoạch ngân sách. 7. Kết cấu của luận án Ngoài phần mở đầu, kết luận, danh mục các chữ viết tắt, danh mục các bảng và hình, danh mục tài liệu tham khảo và phụ lục, và danh mục các công trình nghiên cứu của NCS có liên quan đến đề tài Luận án, Luận án gồm 4 chƣơng: Chương I: Tổng quan tình hình nghiên cứu liên quan đến đề tài luận án Chương II: Cơ sở lý luận và một số vấn đề thực tiễn về cân bằng và tái cân bằng ngân sách của chính phủ Chương III: Thực trạng tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ Chương IV: Triển vọng ngân sách của chính phủ Mỹ và những vấn đề đặt ra. 7 Chƣơng 1 TỔNG QUAN TÌNH HÌNH NGHIÊN CỨU LIÊN QUAN ĐẾN ĐỀ TÀI LUẬN ÁN 1.1. Nghiên cứu về các yếu tố ảnh hƣởng tới cân bằng ngân sách của chính phủ Bài viết “Political and Economic Determinants of Budget Deficits in the Industrial Democracies” của Nouriel Roubini và Jeffrey D. Sachs đăng trên Tạp chí European Economic Review số 33 (1989) phân tích các yếu tố ảnh hƣởng quyết định tới thâm hụt ngân sách ở các quốc gia công nghiệp. Các tác giả cho rằng, trong những bối cảnh lịch sử khác nhau, các yếu tố dẫn đến thâm hụt ngân sách cũng khác nhau. Nguyên nhân giải thích cho tình trạng thâm hụt ngân sách ngày càng trầm trọng kể từ sau năm 1973 liên quan đến nhiều yếu tố, trong đó có hai yếu tố quan trọng là sự suy thoái kinh tế và tỷ lệ thất nghiệp cao. Bên cạnh đó, thâm hụt ngân sách cũng liên quan đến các yếu tố chính trị nhƣ sự ổn định chính trị và các đảng trong chính phủ. Trong những năm 1980, thâm hụt ngân sách ở nhiều quốc gia tƣơng đối lớn đã kéo theo nợ công ngày càng cao. Chẳng hạn, tại ba quốc gia ở châu Âu là Bỉ, Ireland và Italy, tỷ lệ nợ ròng/GDP đã ở mức trên dƣới 100%. Nghiên cứu này cho rằng nguyên nhân gây ra mức thâm hụt ngân sách lớn ở nhiều quốc gia OECD là do các yếu tố nhƣ: sự suy thoái kinh tế và sự gia tăng tỷ lệ thất nghiệp từ sau năm 1973, thêm vào đó là sự giảm mạnh tỷ lệ lãi suất thực tế sau năm 1979. Vào đầu những năm 1980, nhiều chính phủ nhận ra rằng mức thâm hụt ngân sách lớn có khả năng tiếp tục nếu không có những điều chỉnh thực sự về chính sách chi tiêu và thuế, song chỉ ở một số quốc gia (đặc biệt là Đức, Nhật và Anh) đã ổn định thành công tỷ lệ nợ chính phủ/GDP. Trong bài viết “A Positive Model of Expenditure Growth: Toward Closure of the Organizational Process Theory of Budgeting”, M.U. Dothan, Mike Hand & Fred Thompson đã sử dụng mô hình kinh tế lƣợng để phân tích 8 về các yếu tố tác động tới sự gia tăng chi tiêu công. Các tác giả cho rằng, chi tiêu công đƣợc xác định bởi tổng cầu và tổng cung của các hàng hóa và dịch vụ cung cấp cho công chúng. Do đó, với điều kiện các yếu tố khác không thay đôỉ, chi tiêu công sẽ chịu tác động bởi thu nhập của công chúng, thuế đối với các hàng hóa và dịch vụ và quy mô của chính phủ. Bên cạnh đó, có thể kể đến một số nghiên cứu về các yếu tố quyết định thâm hụt ngân sách của chính phủ. Chẳng hạn, Mika Tujula và Guido Wolswijk (2004) trong “What determines fiscal balances? An empirical investigation in determinants of changes in OECD budget balances” nhận định, từ đầu những năm 2000, thâm hụt ngân sách của chính phủ nhiều quốc gia đã tăng mạnh và vƣợt quá 3% GDP theo giá trị tham chiếu của Hiệp ƣớc Maatricht. Tại Mỹ, sau thời kỳ thặng dƣ, chính phủ nƣớc này lại phải đối mặt với thâm hụt ngân sách ở mức 3,7% GDP vào năm 2002. Thực trạng này đặt ra câu hỏi: Những yếu tố nào gây ra những thay đổi về cân bằng ngân sách của chính phủ? Nghiên cứu này của các tác giả xem xét những nguyên nhân dẫn đến thâm hụt của chính phủ dựa trên các số liệu điều tra đối với mẫu gồm 15 quốc gia châu Âu theo các quy tắc tài khóa của EU theo Hiệp ƣớc Maastricht, khung khổ thời gian là giai đoạn 1970-2002 trên cơ sở tổng quan các nghiên cứu trƣớc đó. Kết quả nghiên cứu thực tiễn cho thấy những dao động về cân đối tài khóa đƣợc quyết định bởi mức độ biến thiên tỷ lệ nợ/GDP, các điều kiện kinh tế vĩ mô (bao gồm tỷ lệ thất nghiệp, tỷ lệ lãi suất ngắn hạn và dài hạn, tỷ lệ lạm phát,…), năm bầu cử, sự tham gia Liên minh Kinh tế và Tiền tệ châu Âu (EMU) và giá tài sản. Công trình nghiên cứu “Federal budget rules: The U.S. experience” của Alan J. Auerbach (2008) đăng trên tạp chí Swedish Economic Policy Rview số 15 (2008) 57-82 cho rằng, chính phủ Mỹ thiết lập các nguyên tắc tài khóa nhằm tác động tới quá trình xây dựng ngân sách liên bang và trên thực tế, những nguyên tắc tài khóa này cũng đã đạt đƣợc những kết quả nhất định 9 trong việc kiểm soát thâm hụt ngân sách, mặc dù cân đối ngân sách của chính phủ còn phụ thuộc vào nhiều yếu tố khác nhƣ tốc độ tăng trƣởng kinh tế, sự thay đổi về chính sách. 1.2. Các nghiên cứu về thực trạng ngân sách và các chính sách nhằm cân bằng, tái cân bằng ngân sách của chính phủ Mỹ  Nghiên cứu về thực trạng ngân sách của chính phủ Mỹ qua một số thời kỳ Vũ Đăng Hinh (2002) trong cuốn sách “Chính sách kinh tế Mỹ dưới thời Bill Clinton” đƣa ra nhận định, trong những năm cuối thập niên 1990, nền kinh tế Mỹ đã đƣợc những thành tựu đáng ghi nhận với tốc độ tăng trƣởng kinh tế ở mức cao và ngân sách của chính phủ từ chỗ thâm hụt đã đạt thặng dƣ. Tác giả cho rằng, những thành công của nền kinh tế Mỹ phải là kết quả tác động của tập hợp các yếu tố khách quan cùng với chủ quan. Các yếu tố chủ quan có thể bao gồm các chính sách khoa học công nghệ, chính sách tài chính – tiền tệ, chính sách ngoại thƣơng, phát triển nguồn nhân lực và cơ sở hạ tầng,… Để giảm thâm hụt ngân sách và tiến tới thặng dƣ, Tổng thống Clinton đã thực hiện chính sách tài chính với chƣơng trình cắt giảm thâm hụt ngân sách trong đó các khoản cắt giảm sẽ đƣợc bù đắp bằng tăng thuế và giảm chi tiêu. Với chủ trƣơng kiềm chế chi tiêu, tiến tới thực hiện cân bằng ngân sách, coi đó là ƣu tiên quan trọng hàng đầu trong chính sách điều tiết kinh tế vĩ mô. Tống thống Clinton đã giải quyết vấn đề thâm hụt ngân sách bằng việc đƣa ra một kế hoạch tài chính lớn đã đƣợc chính phủ và Quốc hội thông qua, tạo thành bộ luật Tái lập ngân sách tổng thể 1993 (OBRA93). Bùi Thị Mai Hoài (2007) với luận án tiến sĩ về “Cân đối ngân sách nhà nước Việt Nam trong nền kinh tế thị trường” đã hệ thống hóa những khái niệm cũng nhƣ lý thuyết cơ bản về ngân sách và cân đối ngân sách của nhà nƣớc, nêu ra một số kinh nghiệm về cân đối ngân sách của các nƣớc trên thế giới gồm Mỹ, Nhật, Trung Quốc và ASEAN. Luận án cho rằng, trong hơn 20 10 năm, chính phủ Mỹ đã có nhiều nỗ lực để chuyển ngân sách từ bội chi sang thặng dƣ. Trọng tâm của chiến lƣợc này là thực hiện chính sách kiềm chế chi tiêu, tăng cƣờng các quy định quản lý về chu kỳ ngân sách, duy trì tiết kiệm quốc gia và quan tâm đến thúc đẩy tăng trƣởng kinh tế.Tác giả phân tích những kinh nghiệm tiến tới thặng dƣ ngân sách của Mỹ trong thời kỳ Tổng thống Bill Clinton và nhận định, để duy trì kỷ luật tài khóa trong suốt thời gian thặng dƣ ngân sách, chính phủ Mỹ phải chú trọng đến những nhu cầu bị dồn nén. Vì vậy, thách thức đặt ra đối với Mỹ là phải chuyển từ chế độ ngân sách vốn dĩ tập trung vào loại trừ bội chi ngân sách sang chế độ hƣớng tới giải quyết sự cân đối ngân sách giữa sức ép dài hạn và nhu cầu ngắn hạn. Để giải quyết vấn đề này, chính phủ Mỹ theo đuổi một khuôn khổ tăng cƣờng tính minh bạch thông qua xác định rõ mục tiêu của chính sách tài khóa, cân bằng nhu cầu bị dồn nén trong dài hạn với nhu cầu có sức ép trong tƣơng lai. Veronique de Rugy (2009) với nghiên cứu “Spending under President George W. Bush” đăng trên Working Paper (March 2009) đƣa ra những số liệu chi tiết về tình hình thu, chi và thâm hụt ngân sách của chính phủ Mỹ dƣới thời Tổng thống Bush. Với chính sách giảm thuế thông qua các đạo luật cắt giảm thuế và chính sách tăng chi tiêu, Tổng thống G.W.Bush đã đƣa thâm hụt ngân sách của Mỹ tăng từ 158 tỷ USD năm 2002 lên đến 459 tỷ USD năm 2008. Báo cáo của Cơ quan Quản lý và Ngân sách (2013) “Historical Tables – Budget of the U.S. Government”, đƣa ra những phân tích và số liệu lịch sử về tình hình thâm hụt ngân sách và nợ công qua các thời kỳ trong lịch sử, đánh giá chi tiết về sự biến động của các khoản mục thu chi ảnh hƣởng tới cân đối ngân sách qua các thời kỳ.  Nghiên cứu về thực trạng ngân sách của chính phủ Mỹ dưới thời Tổng thống Obama Trong những năm gần đây, có khá nhiều bài phân tích bao gồm về cơ cấu cân đối ngân sách và thực trạng ngân sách của chính phủ Mỹ. 11 Veronique de Rugy (2009) trong bài phân tích “Spending Under President George W. Bush” chỉ ra rằng, trong suốt 8 năm dƣới thời chính quyền Bush, chi tiêu của chính phủ tăng mạnh và tình trạng thâm hụt ngân sách kéo dài. Thậm chí, số liệu thực tế cho thấy, chi tiêu ngân sách của chính phủ dƣới thời Tổng thống Bush còn cao hơn so với sáu ngƣời tiền nhiệm của ông. Sau khủng hoảng tài chính, thâm hụt ngân sách của Mỹ tăng lên mức 10% trong năm 2009 và tăng lên 9% trong năm 2010. Mức thâm hụt ngân sách này về cơ bản là không thể bền vững trong dài hạn. Do đó, chính phủ Mỹ cần tái cân bằng ngân sách trong thời gian tới để xây dựng một hệ thống tài chính ổn định. Marc Labonte thuộc Văn phòng Ngân sách Quốc hội (2011) trong bài “The Sustaninability of the Budget Deficit: The President’s Fiscal Commission and Other Initiatives” cho rằng, tuổi thọ và chi phí chăm sóc y tế gia tăng sẽ gây ra tình trạng thâm hụt ngân sách lớn trong tƣơng lai và theo dự báo sẽ ngày càng tăng trong những năm 2010. Chi tiêu cho các chƣơng trình an sinh xã hội theo dự báo sẽ tăng từ 4,8% GDP năm 2010 lên 6,1% GDP trong năm 2035 và chi tiêu cho y tế của chính phủ liên bang (chủ yếu là chƣơng trình Medicare và Medicaid) theo dự báo sẽ tăng từ 5,6% trong năm 2010 lên đến 10,3% trong năm 2035. Nếu nhƣ thu ngân sách liên bang không tăng lên tƣơng ứng với sự gia tăng chi tiêu ngân sách sẽ dẫn đến tình trạng thâm hụt ngân sách kéo dài và gây ảnh hƣởng nghiêm trọng đối với nền kinh tế. Điều này có thể đẩy lãi suất tăng cao và thâm hụt thƣơng mại tăng, lấn át chi tiêu cho đầu tƣ tƣ nhân và gây ra khủng hoảng tài chính. Nhà Trắng (2013) đƣa ra một số nhận xét và đánh giá về các khái niệm ngân sách và quá trình xây dựng ngân sách của chính phủ Mỹ thông qua phân tích “Budget Concepts and Budget Process”. Theo đó, hệ thống ngân sách của chính phủ Mỹ là công cụ để Tổng thống và Quốc hội quyết định cần tiêu bao bao nhiêu tiền, tiêu vào việc gì, và bằng cách nào có thể tăng số tiền mà 12 họ quyết định chi tiêu. Thông qua hệ thống ngân sách, Tổng thống và Quốc hội quyết định phân bổ nguồn lực giữa các cơ quan trong bộ máy chính phủ liên bang, giữa chính phủ Liên bang và khu vực tƣ nhân. Quá trình ngân sách của chính phủ Mỹ gồm ba giai đoạn và các giai đoạn đều có liên quan với nhau, bao gồm: giai đoạn xây dựng ngân sách của Tổng thống, hành động của Quốc hội và giai đoạn thực hiện các luật ngân sách đã đƣợc ban hành. Phân tích của Văn phòng Quản lý và Ngân sách (Office of Management and Budget, 2013), báo cáo tháng về tình hình ngân sách chính phủ Mỹ của Cơ quan Quản lý Tài chính (Financial Management Service, 2013) đƣa ra các số liệu và nhận xét về tình hình thâm hụt ngân sách của chính phủ Mỹ, báo cáo của Thomas P. DiNapol (2014) về triển vọng ngân sách năm tài khóa 2014-2015. Trong bài viết “The U.S. Deficit/ Debt Problem: A Longer-Run Perspective”, Daniel L. Thorton (2012) nhận xét, hiện nay, thâm hụt ngân sách của Mỹ ngày càng cao và nợ quốc gia của nƣớc này đã vƣợt quá 100% GDP. Tình trạng thâm hụt ngân sách và nợ công cao sau khủng hoảng tài chính năm 2008 ở Mỹ có thể đƣợc giải thích một phần là do các biện pháp khôi phục và kích thích nền kinh tế của chính phủ Mỹ sau những tác động nặng nề của khủng hoảng. Tuy nhiên, vấn đề nợ công ở Mỹ đã tồn tại trong gần bốn thập kỷ trƣớc khủng hoảng. Cụ thể là, Vấn đề nợ công đã bắt đầu từ năm 1970 khi chính phủ Mỹ quyết định tăng chi tiêu mà không có biện pháp tăng thu tƣơng ứng. Phân tích này chỉ ra rằng vấn đề nợ công sẽ không thể đƣợc giải quyết về lâu dài nếu nhƣ chính phủ không có một cơ chế nhằm ngăn chặn tình trạng thâm hụt ngân sách kéo dài trong tƣơng lai. Bộ Quốc Phòng Mỹ trong một báo cáo năm 2013 về những ƣu tiên và lựa chọn chính sách “Defense Budget Priorities and Choices Fiscal Year 2014” chỉ ra rằng, ngân sách của Bộ Quốc phòng năm 2014 cần 526 tỷ USD để bảo những lợi ích an ninh trong nƣớc và ở nƣớc ngoài của Mỹ. Ngân sách