Tài liệu Tác động của chiến lược ấn độ dương thái bình dương của mỹ đối với khu vực và việt nam

ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN -------------------------------- NGUYỄN THỊ HỒNG NHUNG TÁC ĐỘNG CỦA CHIẾN LƢỢC ẤN ĐỘ DƢƠNG - THÁI BÌNH DƢƠNG CỦA MỸ ĐỐI VỚI KHU VỰC VÀ VIỆT NAM LUẬN VĂN THẠC SĨ QUỐC TẾ HỌC Hà Nội - 2020 ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN ---------------------------------- NGUYỄN THỊ HỒNG NHUNG TÁC ĐỘNG CỦA CHIẾN LƢỢC ẤN ĐỘ DƢƠNG - THÁI BÌNH DƢƠNG CỦA MỸ ĐỐI VỚI KHU VỰC VÀ VIỆT NAM Luận văn Thạc sĩ chuyên ngành Quan hệ Quốc tế Mã số: 8310601.01 LUẬN VĂN THẠC SĨ QUỐC TẾ HỌC Người hướng dẫn khoa học: Tiến sĩ - Nguyễn Thanh Minh Hà Nội - 2020 LỜI CAM ĐOAN Tôi cam đoan luận văn này là công trình nghiên cứu của tôi; kết quả nghiên cứu luận văn là trung thực và chưa từng được công bố. Hà Nội, ngày 18 tháng 03 năm 2020 TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Thị Hồng Nhung LỜI CẢM ƠN Với lòng kính trọng và biết ơn sâu sắc, tôi xin chân thành cảm ơn các thầy cô, Ban giám hiệu và các cơ quan chức năng liên quan của Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội. Giáo sư, Tiến sĩ Hoàng Khắc Nam, Trưởng khoa Quốc tế học - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn Đại học Quốc gia Hà Nội cùng đội ngũ giáo viên nhà trường đã tận tâm, tận tình truyền đạt những kiến thức lý thuyết và thực tiễn của ngành quan hệ quốc tế, giúp tôi có cách tiếp cận và phương pháp luận khoa học, trở thành hành trang quý giá cho tôi trong quá trình nghiên cứu các vấn đề quan hệ quốc tế sau này. Tôi đặc biệt biết ơn Tiến sĩ Nguyễn Thanh Minh, Phòng Khoa học Quân sự, Bộ tư lệnh Cảnh sát biển, người đã hướng dẫn tôi tận tình, xác đáng về khoa học và cổ vũ tôi mạnh mẽ về tinh thần làm việc trong suốt quá trình nghiên cứu luận văn. Tôi chân thành cảm ơn Tiến sĩ Ngô Tuấn Thắng và Tiến sĩ Vũ Vân Anh, giảng viên Khoa Quốc tế học - Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn - Đại học Quốc gia Hà Nội vì sự tận tụy, nhiệt tình trong việc gợi mở và hướng dẫn tôi cách thức giải quyết các vấn đề về nội dung, kỹ thuật của đề tài. Trong quá trình hình thành ý tưởng và triển khai nghiên cứu, tôi cũng nhận được sự khích lệ, chỉ bảo, chia sẻ học thuật và kinh nghiệm của nhiều học giả, nhà nghiên cứu, chuyên gia và bạn bè, đồng nghiệp. Tôi xin tri ân sâu sắc những tình cảm và sự giúp đỡ quý giá này. TÁC GIẢ LUẬN VĂN Nguyễn Thị Hồng Nhung DANH MỤC CÁC CHỮ VIẾT TẮT APEC Asia-Pacific Economic Cooperation Diễn đàn hợp tác kinh tế Châu Á - Thái Bình Dương ARIA Asia Reassurance Initiative Act Sáng kiến Trấn an châu Á ASEAN Association of Southeast Asian Nations Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á ARF ASEAN Regional Forum Diễn đàn khu vực ASEAN BRI Belt and Road Sáng kiến Vành đai – Con đường BRICS Nhóm các nền kinh tế mới nổi hàng đầu thế giới gồm Brazil, Nga, Ấn Độ, Trung Quốc và Nam Phi EAS East Asia Summit Hội nghị cấp cao Đông Á FOIP The Fee and Open Indo-Pacific strategy Chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở ODA Official Development Assistance Hỗ trợ phát triển chính thức SCO Shanghai Cooperation Organization Tổ chức hợp tác Thượng Hải USAID United States Agency for International Development, Cơ quan Phát triển Quốc tế của Hoa Kỳ MỤC LỤC MỞ ĐẦU .......................................................................................................... 4 1. Lý do lựa chọn đề tài ................................................................................... 4 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề ......................................................................... 5 2.1. Tình hình nghiên cứu ở trong nước ........................................................ 5 2.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài ........................................................ 8 3. Mục tiêu nghiên cứu................................................................................. 10 3.1. Mục tiêu chung........................................................................................ 10 3.2. Mục tiêu cụ thể ........................................................................................ 10 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu........................................................... 10 4.1. Đối tượng nghiên cứu ............................................................................. 10 4.2. Phạm vi nghiên cứu ................................................................................ 11 5. Phƣơng pháp nghiên cứu......................................................................... 11 6. Bố cục của luận văn................................................................................... 12 Chƣơng 1 KHÁI QUÁT VỀ CHIẾN LƢỢC ẤN ĐỘ DƢƠNG – THÁI BÌNH DƢƠNG CỦA MỸ ............................................................................. 13 1.1. Về chiến lƣợc Ấn Độ Dƣơng - Thái Bình Dƣơng ................................ 13 1.2. Nội dung cơ bản của chiến lƣợc Ấn Độ Dƣơng – Thái Bình Dƣơng..... 16 1.2.1. Mục tiêu chiến lược ............................................................................. 16 1.2.2. Nội dung cơ bản của chiến lược.......................................................... 18 1.3. Biện pháp triển khai chiến lƣợc Ấn Độ Dƣơng - Thái Bình Dƣơng của Mỹ ............................................................................................................ 22 1.3.1. Mỹ xác định “Bộ tứ” Mỹ - Nhật Bản - Ấn Độ - Australia đóng vai trò chủ chốt thúc đẩy Chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương .............. 22 1.3.2. Tăng cường triển khai, bố trí và hiện diện lực lượng quân sự tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương......................................................... 24 1 1.3.3. Mỹ tăng cường can thiệp vào các vấn đề an ninh khu vực như vấn đề Triều Tiên, biển Hoa Đông, Đài Loan, Biển Đông ...................................... 26 1.3.4. Tăng cường tận dụng các cơ chế an ninh đa phương trong khu vực như ARF, ADMM+, EAS, Đối thoại Shangri-La......................................... 27 Tiểu kết chƣơng 1 .......................................................................................... 28 Chƣơng 2 TÁC ĐỘNG CỦA CHIẾN LƢỢC ẤN ĐỘ DƢƠNG – THÁI BÌNH DƢƠNG ĐẾN CÁC QUỐC GIA TRONG KHU VỰC.................. 30 2.1. Phản ứng của Trung Quốc .................................................................... 30 2.2. Phản ứng của Nga .................................................................................. 34 2.3. Phản ứng của Nhật Bản ......................................................................... 39 2.4. Phản ứng của Australia ......................................................................... 42 2.5. Phản ứng của Ấn Độ .............................................................................. 46 2.6. Phản ứng của các nƣớc ASEAN ........................................................... 50 2.7. Phản ứng của Việt Nam ......................................................................... 59 Tiểu kết chƣơng 2 .......................................................................................... 60 Chƣơng 3 MỘT SỐ NHẬN XÉT VỀ TÁC ĐỘNG CỦA CHIẾN LƢỢC ẤN ĐỘ DƢƠNG - THÁI BÌNH DƢƠNG VÀ KHUYẾN NGHỊ ĐỐI VỚI VIỆT NAM..................................................................................................... 63 3.1. Đối với khu vực....................................................................................... 63 3.1.1. Tác động tích cực ................................................................................. 64 3.1.2. Tác động tiêu cực ................................................................................. 66 3.2. Đối với Việt Nam .................................................................................... 69 3.2.1. Tác động tích cực ................................................................................. 69 3.2.2. Tác động tiêu cực ................................................................................ 74 3.3. Một số khuyến nghị đối với Việt Nam .................................................. 76 3.3.1. Tăng cường củng cố sức mạnh quốc gia để bảo vệ vững chắc toàn vẹn chủ quyền lãnh thổ quốc gia ................................................................... 76 2 3.3.2. Tích cực mở rộng hợp tác quốc tế với các nước lớn, tổ chức quốc tế, khu vực để bảo vệ lợi ích quốc gia ................................................................ 79 3.3.3. Tăng cường nghiên cứu và dự báo về chiến lược của Mỹ đối với khu vực và những tác động ................................................................................... 80 Tiểu kết chƣơng 3 .......................................................................................... 81 KẾT LUẬN .................................................................................................... 84 TÀI LIỆU THAM KHẢO ............................................................................ 86 3 MỞ ĐẦU 1. Lý do lựa chọn đề tài Khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương có một vị trí địa – chính trị - kinh tế hết sức quan trọng đối với Mỹ, là cửa ngõ yết hầu nối liền Mỹ với thế giới. Khu vực này không chỉ là nơi có dân số đông nhất thế giới, mà còn là một trong những khu vực có nền kinh tế phát triển sôi động nhất thế giới, cũng là nơi tồn tại nhiều điểm nóng của thế giới. Hiện nay, khu vực này đang có tốc độ tăng trưởng kinh tế cao, và được xem là động lực thúc đẩy tăng trưởng kinh tế của thế giới. Do vị trí, vai trò ngày càng quan trọng của khu vực, các nước, nhất là các cường quốc như Mỹ, Nga, Trung Quốc, Nhật Bản, Ấn Độ đều có những điều chỉnh chiến lược, nhằm tăng cường ảnh hưởng và bảo vệ lợi ích của mình ở khu vực này. Tại diễn đàn hợp tác kinh tế châu Á - Thái Bình Dương ngày 11/11/2017, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã đề cập ý tưởng xây dựng một Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tự do và rộng mở. Tiếp sau đó, ngày 18/12/2018, lần đầu trong Chiến lược An ninh quốc gia của Mỹ đã đề cập đến chiến lược mới của nước này bao gồm cả một khu vực rộng lớn Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Cốt lõi của chiến lược là nhằm xây dựng một trục liên minh “Bộ tứ” Mỹ, Nhật Bản, Australia và Ấn Độ để kiềm chế, ngăn chặn sự trỗi dậy của Trung Quốc tại khu vực và giành quyền chủ đạo, khống chế toàn bộ khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương. Hiện nay, Mỹ đã triển khai chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương trên nhiều phương diện từ ngoại giao, kinh tế, cho đến an ninh, quốc phòng. Chiến lược này đã, đang và sẽ có những ảnh hưởng trực tiếp tới cục diện chính trị, kinh tế của khu vực. Việt Nam là một quốc gia nằm trong khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương, một chủ thể không thể thiếu trong bàn cờ chính trị khu vực, chắc chắn cũng phải chịu ảnh hưởng từ chiến lược này. 4 Vì vậy việc tìm hiểu tác động của chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ đối với Việt Nam là hết sức cần thiết; nhằm cung cấp thông tin cho các nhà hoạch định chính sách của Việt Nam, để từ đó đưa ra chiến lược đối ngoại phù hợp với những thay đổi trong môi trường kinh tế, chính trị của khu vực, cũng như những xu thế phát triển của thế giới. Xuất phát từ tình hình thực tế và nhu cầu trên, tôi quyết định chọn Tác động của Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ đối với khu vực và Việt Nam làm đề tài luận văn thạc sỹ. 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ là một chủ đề thu hút được nhiều sự quan tâm của các nhà nghiên cứu, cả trong nước và nước ngoài. Tuy nhiên những nghiên cứu về tác động của chiến lược này đối với khu vực và Việt Nam thì chưa có nhiều. 2.1. Tình hình nghiên cứu ở trong nước Thời gian qua, nghiên cứu ở Việt Nam về chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ có một số điểm đáng chú ý sau: Đã có một số cuộc Hội thảo khoa học về chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ, chẳng hạn như: (i) Hội thảo khoa học quốc tế về Hợp tác phát triển Việt Nam - Ấn Độ trên lĩnh vực kinh tế, quốc phòng, an ninh trong bối cảnh Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở do Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp với Đại sứ quán Cộng hòa Ấn Độ tại Việt Nam tổ chức vào ngày 18/8/2018; (ii) Hội thảo khoa học quốc tế về Triển vọng cấu trúc ở châu Á – Thái Bình Dương đến năm 2025 và đối sách của Việt Nam do Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn, Đại học Quốc gia Hà Nội tổ chức ngày 19/4/2019 (Đề tài cấp nhà nước Mã số KX.01.12/16-20);... 5 Đã có một số bài viết của các nhà nghiên cứu Việt Nam được đăng trên tạp chí khoa học, kỷ yếu hội thảo, báo chí Việt Nam như: (i) Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương từ góc độ khu vực học của tác giả PGS.TS Trần Lê Bảo (Hội thảo khoa học quốc tế về Hợp tác phát triển Việt Nam - Ấn Độ trên lĩnh vực kinh tế, quốc phòng, an ninh trong bối cảnh Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở do Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp với Đại sứ quán Cộng hòa Ấn Độ tại Việt Nam tổ chức vào ngày 18/8/2018). Tác giả cho rằng nghiên cứu chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương cần xem xét vai trò của các chủ thể quốc gia dân tộc và những nhóm lợi ích đối với khu vực hai đại dương trên (như “Bộ tứ” siêu cường Mỹ, Nhật, Ấn Độ, Australia; ASEAN giữ vị trí quan trọng là “Cầu nối”; Trung Quốc); (ii) Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương: Tự do và rộng mở và những tác động đến an ninh khu vực của tác giả Ths Nguyễn Thị Minh Thảo – Viện quan hệ quốc tế, Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh (Hội thảo khoa học quốc tế về Hợp tác phát triển Việt Nam - Ấn Độ trên lĩnh vực kinh tế, quốc phòng, an ninh trong bối cảnh Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở do Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp với Đại sứ quán Cộng hòa Ấn Độ tại Việt Nam tổ chức vào ngày 18/8/2018). Trong bài viết tác giả đã đề cập đến sự ra đời của chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và đưa ra những kết quả nghiên cứu cho thấy chiều hướng triển khai chiến lược sẽ dựa trên ba trụ cột: Một là, chia sẻ sự thịnh vượng. Hai là, duy trì trật tự khu vực trên luật pháp và chuẩn mực quốc tế. Ba là, Mỹ sẽ tạo ra một tập hợp lực lượng mới, mà theo Mỹ, là để bảo vệ hòa bình, ổn định của khu vực, trong đó sẽ hướng tới ASEAN; (iii) Quan điểm của Ấn Độ đối với vấn đề Biển Đông trong bối cảnh Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của tác giả Thiếu tá, TS Nguyễn Thanh Minh (Hội thảo khoa học quốc tế về Hợp tác phát triển Việt Nam - Ấn Độ trên lĩnh vực kinh 6 tế, quốc phòng, an ninh trong bối cảnh Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở do Học viện chính trị quốc gia Hồ Chí Minh phối hợp với Đại sứ quán Cộng hòa Ấn Độ tại Việt Nam tổ chức vào ngày 18/8/2018). Tác giả đã đề cập đến bối cảnh Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và vị trí địa chiến lược, chính trị, quân sự của Biển Đông ngày càng trở nên quan trọng đối với nước lớn. Song khu vực Biển Đông đang có những tranh chấp chủ quyền chưa được giải quyết triệt để, tạo thành vấn đề điểm nóng của khu vực và thế giới tùy từng thời điểm và cấp độ khác nhau. Bên cạnh đó còn một số bài viết được đăng trên tạp chí như: Chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương mở và tự do của Mỹ: Một góc nhìn từ Việt Nam của tác giả Lê Hồng Hiệp – Viện nghiên cứu Đông Nam Á. (Tạp chí Nghiên cứu quốc tế ngày 20/8/2018); Đôi nét về Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ của tác giả Lê Đức Cường – Cục đối ngoại, Bộ Quốc phòng (Tạp chí Quốc phòng toàn dân ngày 25/6/2018); Thăng trầm của “tứ giác an ninh” của tác giả Phan Quân (http://baoquocte.vn ngày 27/11/2017); Nhận diện chính sách “Ấn Độ Thái Bình Dương tự do và rộng mở” của chính quyền Mỹ của tác giả Bùi Đức Khánh (Tạp chí cộng sản ngày 14/3/2018); Tổng thống Mỹ Donald Trump và tầm nhìn Ấn Độ - Thái Bình Dương của tác giả Diệu Hương (http://vov.vn ngày 11/11/2017); Tác động của tầm nhìn Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đối với ASEAN: Nhìn từ đối thoại Shangri-La (tổng hợp báo chí Singapore). Tài liệu tham khảo đặc biệt số 140, TTX ngày 02/6/2018; Vai trò của Việt Nam trong chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương: Tự do và rộng mở, Tài liệu tham khảo đặc biệt số 093-TTX ngày 11/4/2018. Các công trình nghiên cứu ở trong nước có một số đặc điểm sau: Các nhà nghiên cứu đã tập trung vào đánh giá, phân tích về sự hình thành, những nét chính về chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ, đặc biệt là các mục tiêu, ý đồ, nội dung cách thức triển khai chiến lược Ấn Độ Dương – 7 Thái Bình Dương của Mỹ, về tác động chung cũng như tác động của chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đối với khu vực và các nước. Đặc biệt, các nghiên cứu chỉ ra Mỹ muốn dùng Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương để “chế ngự” Sáng kiến “Vành đai – Con đường” (BRI) của Trung Quốc ngày càng thách thức ảnh hưởng, lợi ích của Mỹ và đồng minh tại Thái Bình Dương và Ấn Độ Dương. 2.2. Tình hình nghiên cứu ở nước ngoài Đến nay, chủ đề về Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ đã giành được sự quan tâm lớn của giới nghiên cứu ở nhiều nước trên thế giới. Trong đó có một số bài viết đáng quan tâm như: (i) Quest for a quadrilateral partnership in Indo – Pacific của tác giả TS Sonu Trivedi – Giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Việt Nam và Ấn Độ. Bài viết là tập trung vào mối quan hệ đối tác 4 bên gồm Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ và Australia. Tác giả bài viết cho rằng các nước Mỹ, Nhật Bản, Ấn Độ, Australia cần phải có một cách tiếp cận tập trung vào các tổ chức hợp tác và hội nhập khu vực ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương bằng cách tạo cho các tổ chức này động lực và không gian hợp tác trong bối cảnh khu vực hóa và toàn cầu hóa; (ii) Emerging Strategic Dynamics in Indo-Pacific and India VietNam Cooperation của tác giả Vinod Anand - Chuyên gia nghiên cứu viên cao cấp, Quỹ quốc tế Vivekanada. Tác giả bài viết cho rằng một vài năm trở lại đây, khu vực “Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương” là một khu vực đang hội nhập thành một tổng thể; có nền kinh tế năng động nhất thế giới, có một phần rất lớn thương mại thế giới vận chuyển qua, còn nhiều nước đang phát triển và kém phát triển. Ở khu vực này, hòa bình và ổn định vẫn không bền vững trong nhiều năm. Tác giả bài viết cho rằng chính hành động phía Đông của Ấn Độ nhằm cải thiện kết nối và phát triển hạ tầng bên cạnh việc tăng cường các hợp tác kinh tế đang có tiếng vang rất tốt với nhận thức trụ cột là Ấn Độ 8 Dương - Thái Bình Dương. Bên cạnh đó, do vị trí địa lý của mình, ASEAN có vai trò quan trọng trong kiến trúc kinh tế, chính trị và an ninh phát triển của khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương; (iii) The Geo-political Space of the “Open and Free Indo-Pacific Strategy” của tác giả GS Baladas Ghoshal – Tổng thư ký Hiệp hội nghiên cứu Ấn Độ Dương, Nguyên chủ tịch Trung tâm nghiên cứu Đông Nam Á, Đại học Jawaharlal Nehru, New Delhi, Ấn Độ. Tác giả cho rằng, Ấn Độ, Nhật Bản, Indonesia, Việt Nam và Philippines là những quốc gia có đảo với phần lớn khối lượng thương mại được vận chuyển qua biển. Do đó các nước này có quyền lợi lớn về tự do hàng hải trong thông thương biển ở cả Ấn Độ Dương và Thái Bình Dương. Trước những hành động gần đây của Trung Quốc tuyên bố quyền chủ quyền với hầu hết Biển Đông, mỗi nước đều cố gắng định hình cấu trúc Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương theo cách riêng nhằm phục vụ lợi ích kinh tế, chính trị, an ninh trong một khu vực rộng lớn hơn và số lượng các nước ủng hộ cấu trúc Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đang ngày một tăng;... Bên cạnh đó, có một số cuốn sách và bài nghiên cứu của các tác giả như: Jeffrey Wilson (ed.) (2018). Vietnam in the Indo-Pacific: Challenges and opportunities in a new regional landscape. Perth: Perth USAsia Center at the University of Western Australia; Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương: Cân nhắc lợi ích chiến lược của Trung Quốc – Ấn Độ của tác giả Parvaiz Ahmad Thoke – Nghiên cứu viên, Khoa nghiên cứu Nam và Trung Á Trường Quan hệ quốc tế, ĐH Trung tâm Punjab Bathinda - Ấn Độ đăng trên The IUP Journal of International Relation (Ấn Độ). (Nguyên bản tiếng Anh: Indo-Pacific and the Emerging Maritime Geopolitics Contending Sino-Indian Strategic Intersts); “Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở cần sự đồng thuận” của tác giả Nazia Hussain – Nhà phân tích tại Văn phòng của Phó Giám đốc điều hành, Trường RSIS, ĐH Công nghệ Nam Dương, Singapore, đăng trên trang “East Asia 9 forum”. Nguyên bản tiếng Anh: Regional consensus needed for a “free and open Indo-Pacific”. 2.3. Nhận xét Những công trình nghiên cứu này đã ít nhiều đề cập đến chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ ở các khía cạnh khác nhau, tạo thuận lợi cho việc tiếp tục nghiên cứu sâu hơn, toàn diện hơn. Tuy nhiên, để có cái nhìn toàn diện, sâu sắc, có hệ thống, đặc biệt là nhìn nhận được bản chất, thực trạng, những cơ hội, thuận lợi, khó khăn thách thức, triển vọng và có được những kiến nghị chính sách đúng đắn, hiệu quả cho Việt Nam thì đòi hỏi phải sử dụng các lý thuyết quan hệ quốc tế cũng như các lý luận khoa học khác để khái quát thực tiễn triển khai chiến lược này. 3. Mục tiêu nghiên cứu 3.1. Mục tiêu chung Luận văn tập trung nghiên cứu làm rõ những tác động của chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương của Mỹ đối với khu vực và Việt Nam. 3.2. Mục tiêu cụ thể Luận văn tập trung phân tích và luận giải Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ để nhìn nhận đúng đắn cơ sở hình thành, thực trạng triển khai chiến lược, tác động của chiến lược đối với tình hình khu vực, phản ứng của các nước trong khu vực đối với chiến lược này. Từ đó đưa ra những dự báo về tác động ảnh hưởng của Chiến lược đối với khu vực và Việt Nam; đề xuất một số kiến nghị và giải pháp phù hợp với quá trình điều chỉnh chính sách đối ngoại của Việt Nam trong những năm sắp tới. 4. Đối tƣợng và phạm vi nghiên cứu 4.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu của đề tài là tác động của chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đối với Việt Nam. 10 4.2. Phạm vi nghiên cứu Về thời gian: Đề tài tập trung nghiên cứu trong giai đoạn từ năm 2017 đến năm 2020. Về phạm vi không gian ở khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Phạm vi nội dung: Đề tài tập trung nghiên cứu Tác động của Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ đối với khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và Việt Nam. 5. Phƣơng pháp nghiên cứu Luận văn được nghiên cứu trên quan điểm của Đảng về chính sách đối ngoại và quan hệ quốc tế, xem đó là phương pháp luận khi thực hiện đề tài. Trong quá trình nghiên cứu Luận văn sử dụng tổng hợp các lý thuyết quan hệ quốc tế để luận giải các nội dung của luận văn như: Sử dụng các luận điểm chính của chủ nghĩa tự do, chủ nghĩa kiến tạo để làm rõ những lợi ích, cơ hội, điều kiện thuận lợi khi Mỹ triển khai chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương tại khu vực. Sử dụng các luận điểm của chủ nghĩa hiện thực để tập trung làm rõ mục đích, ý đồ của Mỹ trong triển khai chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương, những tác động ảnh hưởng tiêu cực nếu như Việt Nam tham gia vào chiến lược này. Chủ nghĩa Mác-xít mới cũng sử dụng để làm rõ mối quan hệ giữa “trung tâm” và “ngoại vi”, thể hiện rõ qua quan hệ giữa nước lớn với nước nhỏ. Sử dụng lý thuyết trò chơi để phân tích các tính toán, lựa chọn chiến lược và chính sách cụ thể của Mỹ và Trung Quốc. Luận văn còn sử dụng các phương pháp nghiên cứu cụ thể như: vận dụng kết hợp các phương pháp nghiên cứu cơ bản của khoa học xã hội trong đó có các phương pháp như phương pháp lịch sử, phương pháp so sánh, phương pháp phân tích nội dung. Ngoài ra một số phương pháp riêng trong nghiên cứu cũng được luận văn áp dụng như phân tích theo bốn cấp độ (quốc tế, khu vực, trong nước và cá nhân), phân tích lợi ích, phân tích chính sách, phương pháp dự báo, phương pháp lấy ý kiến chuyên gia... 11 6. Bố cục của luận văn Ngoài phần Mở đầu và Kết luận, luận văn gồm 3 chương và tài liệu tham khảo. Chương 1: Khái quát về chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ. Chương 2: Tác động của chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương đến các quốc gia trong khu vực. Chương 3: Một số nhận xét về tác động của chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương và khuyến nghị đối với Việt Nam. 12 Chƣơng 1 KHÁI QUÁT VỀ CHIẾN LƢỢC ẤN ĐỘ DƢƠNG – THÁI BÌNH DƢƠNG CỦA MỸ 1.1. Về chiến lƣợc Ấn Độ Dƣơng - Thái Bình Dƣơng Khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương không chỉ là nơi có dân số đông nhất thế giới, mà còn là một trong những khu vực có nền kinh tế phát triển, sôi động bậc nhất, nhưng cũng là nơi tồn tại nhiều điểm nóng của thế giới. Hiện tại, khu vực này có 03 nền kinh tế lớn nhất thế giới (Mỹ, Trung Quốc, Nhật Bản) và một số thị trường có tốc độ phát triển rất nhanh, điển hình là: Ấn Độ, Trung Quốc, Bangladesh. Về quốc phòng, 7/10 quốc gia trong khu vực được đánh giá có quy mô quân đội lớn nhất toàn cầu, gồm: Mỹ, Trung Quốc, Ấn Độ, Nhật Bản, Hàn Quốc, Paskistan và Australia. Với vị trí địa chiến lược như vậy, khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương đã, đang và sẽ trở thành nơi cạnh tranh chiến lược của các cường quốc trên thế giới [Nguyễn Thanh Minh, 2018]. Trên thực tế là vị thế vai trò của Mỹ tại khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương ngày càng suy giảm trước sự cạnh tranh ngày càng quyết liệt của Trung Quốc. Mỹ cho rằng, sự trỗi dậy mạnh mẽ của Trung Quốc, đặc biệt là việc Bắc Kinh nỗ lực xây dựng và quân sự hóa các tiền đồn ở Biển Đông đang đe dọa dòng chảy thương mại tự do, đe dọa thu hẹp chủ quyền của các quốc gia, làm suy giảm sự ổn định khu vực và việc Trung Quốc đẩy mạnh sáng kiến “Vành đai và Con đường” của nước này, đang thách thức vai trò lãnh đạo của Mỹ tại khu vực. Trong khi đó, khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương chưa có một cơ chế đa phương về an ninh tập thể mà chủ yếu dựa trên các hiệp định và thỏa thuận song phương, như: Hiệp ước An ninh Nhật - Mỹ, Hiệp ước về phòng thủ chung giữa Mỹ và Hàn Quốc…Bên cạnh đó, từ nội tại của nước Mỹ. Là khu vực tiếp giáp với nhiều đại dương, cửa 13 ngõ, yết hầu nối liền nước Mỹ với thế giới, Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương luôn được Mỹ coi là khu vực địa chiến lược trọng yếu, tác động trực tiếp đến an ninh quốc gia và vai trò lãnh đạo thế giới của nước này. Vì vậy, việc thực hiện chiến lược Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương là cách để Mỹ bảo vệ lợi ích của công dân và thị trường Mỹ, bảo đảm sự tự do và an ninh giao thông đường biển, duy trì thế cân bằng lực lượng, thúc đẩy các mặt dân chủ và nhân quyền theo tiêu chuẩn của Mỹ tại khu vực. Vì cả hai yếu tố nội tại và bên ngoài này, Mỹ nhận thấy cần phải tập hợp lực lượng, thắt chặt mối quan hệ với các đồng minh tại khu vực, trong đó có khuyến khích vai trò của Ấn Độ, để bảo vệ lợi ích, duy trì ảnh hưởng và vị trí siêu cường của mình tại khu vực [Lê Đức Cường, 2018]. Trước tình hình đó, Mỹ đã khẩn trương xây dựng Chiến lược An ninh Quốc gia, Chiến lược Quốc phòng, Chiến lược khu vực mới để đối phó với các thách thức. Tháng 10/2017, cựu Ngoại trưởng Mỹ Tillerson đã 15 lần sử dụng thuật ngữ “Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương” trong một bài phát biểu về việc các đồng minh của Mỹ như Nhật Bản, Australia nên hợp tác như thế nào để ngăn chặn thách thức của Trung Quốc đối với trật tự quốc tế dựa trên các quy định. Ngày 02/11/2017, tại buổi họp báo trước thềm chuyến công du châu Á đầu tiên của Tổng thống Mỹ Donald Trump, cựu cố vấn an ninh quốc gia Mỹ H.McMaster đã nhiều lần nhắc lại thuật ngữ “Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương”. Trong bài phát biểu tại Hội nghị cấp cao APEC tổ chức tại Việt Nam ngày 10/11/2017, lần đầu tiên Tổng thống Mỹ Donald Trump chính thức công bố khái niệm “Tầm nhìn Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương” và 8 lần nhắc lại cụm từ “Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương” [Nguyễn Nhật Huy - Sơ Nguyên, 2018]. Sau bài phát biểu ở Việt Nam của Tổng thống Mỹ Donald Trump, ngày 12/11/2017, bên lề Hội nghị thượng đỉnh Cấp cao ASEAN lần thứ 31 tại 14 Philippines, đã diễn ra cuộc gặp đầu tiên giữa ngoại trưởng bốn nước Mỹ Nhật Bản - Ấn Độ - Australia để thảo luận về việc theo đuổi các lợi ích chiến lược chung trong khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Cuộc họp này là động thái chính thức đầu tiên trong việc hình thành cơ chế đối thoại an ninh bốn bên trong khuôn khổ chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở (thực chất là khôi phục lại đối thoại 4 bên vốn có từ năm 2007) [Bùi Xuân Anh, 2019, tr.4-5]. Ngày 02/4/2018, Bộ Ngoại giao Mỹ đã tổ chức họp báo, chính thức giới thiệu nội dung tóm tắt Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở. Về cơ bản chiến lược này là sự tiếp nối của chiến lược Tái cân bằng dưới thời cựu Tổng thống Mỹ Obama, là bước đi mới nhằm đảm bảo lợi ích của Mỹ trước sự thay đổi tình hình trên thực tế ở khu vực đang gây ra những bất lợi cho Mỹ và đồng minh. Từ ngày 4-5/4/2018, tại Ấn Độ đã diễn ra đối thoại chiến lược Mỹ - Nhật Bản - Ấn Độ lần thứ 9. Tại cuộc đối thoại, ba nước đều cam kết thúc đẩy hợp tác về mọi mặt nhằm triển khai Chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương tự do và rộng mở. Tiếp đó, ngày 02/6/2018 tại đối thoại Shangri-La lần thứ 17 tại Singapore, cựu Bộ trưởng quốc phòng Mỹ Mattis đã có bài phát biểu về chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương của Mỹ, khẳng định chiến lược Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương chỉ là một bộ phận của chiến lược an ninh rộng lớn của Mỹ, được xây dựng để kết nối hai khu vực Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương nhằm bảo vệ an ninh và lợi ích của Mỹ, nhấn mạnh mối đe dọa từ Trung Quốc, công bố chủ trương tập hợp lực lượng, đổi mới các quan hệ đồng minh, đối tác để tăng cường bảo vệ an ninh, lợi ích của Mỹ ở Ấn Độ Dương – Thái Bình Dương. Một khu vực Ấn Độ Dương - Thái Bình Dương: Tự do và rộng mở đã thể hiện rõ tầm nhìn đó [Phạm Quang Minh - Hồ Ngọc Diễm Thanh, 2018, tr. 355]. 15