phÇn Më ®Çu
M-êi n¨m nç lùc phÊn ®Êu, nhÊt lµ 5 n¨m qua, nh©n
d©n ta ®· t¹o nªn nh÷ng ®æi míi kinh tÕ quan träng. Trong
khi nhÞp ®é t¨ng tr-ëng nhanh vµ v-ît møc kÕ ho¹ch th× c¬
cÊu kinh tÕ cã b-íc chuyÓn dÞch theo h-íng tiÕn bé. Vµ
mét trong nh÷ng nguyªn nh©n ®Ó t¹o nªn sù t¨ng tr-ëng
kinh tÕ lµ n-íc ta b-íc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng
ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã
sù qu¶n lý cña nhµ n-íc.
Ph¸t triÓn quan ®iÓm kinh tÕ cña §¹i héi VI, Héi nghÞ
lÇn thø VI Ban chÊp hµnh Trung -¬ng ®· kh¼ng ®Þnh ph¸t
triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn lµ mét chñ tr-¬ng
chiÕn l-îc l©u dµi trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. ViÖc
chuyÓn sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn chÝnh lµ ®Ó gi¶i
phãng søc s¶n xuÊt, ®éng viªn tèi ®a mäi nguån lùc bªn
trong vµ bªn ngoµi ®Ó phôc vô cho sù nghiÖp c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt n-íc, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ x·
héi, c¶i thiÖn ®êi sèng nh©n d©n. Kh«ng thÓ cã c¸c thµnh
tùu kinh tÕ nh- võa qua nÕu kh«ng thùc hiÖn chÝnh s¸ch
kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn. V× thÕ ph¸t triÓn kinh tÕ nhiÒu
1
thµnh phÇn, më cöa thu hót ®Çu t- trùc tiÕp cña bªn ngoµi
lµ chiÕn l-îc ®óng ®¾n.
ChÝnh v× tÝnh cÊp thiÕt vµ tÇm quan träng cña vÊn ®Ò
nµy ®· th«i thóc em chän ®Ò tµi "Mèi quan hÖ biÖn chøng
gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ". Em xin ch©n thµnh c¸m
¬n sù h-íng dÉn tËn t×nh cña thÇy gi¸o ®· gióp em hiÓu
s©u s¾c ®Ò tµi vµ hoµn thµnh bµi viÕt nµy.
2
PhÇn I
C¬ së kh¸ch quan vµ mèi quan hÖ cña
c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ
I/ Néi dung cña quy luËt m©u thuÉn
phÐp biÖn chøng
Quy luËt m©u thuÉn lµ mét trong ba quy luËt cña phÐp
biÖn chøng duy vËt vµ lµ h¹t nh©n cña phÐp biÖn chøng.
Néi dung cña quy luËt chØ ra cho chóng ta thÊy nguån
gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn.
Quan ®iÓm siªu h×nh cho r»ng sù vËt lµ mét thÓ ®ång
nhÊt tuyÖt ®èi,
chóng kh«ng cã m©u thuÉn bªn trong.
Thùc chÊt cña quan ®iÓm nµy lµ phñ nhËn m©u thuÉn lµ
nguån gèc, ®éng lùc cña sù ph¸t triÓn. Cßn quan ®iÓm cña
chñ nghÜa duy vËt cho r»ng sù vËt, hiÖn t-îng lu«n lu«n cã
m©u thuÉn bªn trong vµ m©u thuÉn lµ hiÖn t-îng kh¸ch
quan chñ yÕu bëi v× sù vËt hiÖn t-îng cña thÕ giíi kh¸ch
quan ®Òu ®-îc t¹o thµnh tõ nhiÒu yÕu tè, nhiÒu bé phËn,
nhiÒu qu¸ tr×nh kh¸c nhau. Gi÷a chóng cã mèi liªn hÖ, t¸c
3
®éng lÉn nhau
trong ®ã sÏ cã nh÷ng liªn hÖ tr¸i ng-îc
nhau, gäi lµ c¸c mÆt ®èi lËp t¹o thµnh m©u thuÉn cña sù
vËt. C¸c mÆt ®èi lËp th-êng xuyªn t¸c ®éng qua l¹i lÉn
nhau g©y nªn mét biÕn ®æi nhÊt ®Þnh, lµm cho sù vËt vËn
®éng ph¸t triÓn.
C¸c mÆt ®èi lËp lµ nh÷ng mÆt cã xu h-íng ph¸t triÓn
tr¸i ng-îc nhau nh-ng chóng l¹i cã quan hÖ chÆt chÏ víi
nhau trong mét chØnh thÓ duy nhÊt lµ sù vËt. Quan hÖ ®ã
thÓ hiÖn c¸c mÆt võa thèng nhÊt võa tiªu diÖt nhau. Sù
thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ s- l-¬ng tùa, r»ng buéc,
phô thuéc lÉn nhau lµm tiÒn ®Ò ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn cho
nhau, cã mÆt nµy míi cã mÆt kia. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt
®èi lËp lµ sù bµi trõ g¹n bá, phñ ®Þnh lÉn nhau gi÷a chóng.
Hai mÆt ®èi lËp cïng tån t¹i trong mét thÓ thèng nhÊt,
chóng th-êng xuyªn muèn tiªu diÖt lÉn nhau. §ã lµ mét tÊt
yÕu kh¸ch quan kh«ng t¸ch rêi sù thèng nhÊt gi÷a chóng.
Quan hÖ gi÷a thèng nhÊt vµ ®Êu tranh lµ hai mÆt ®èi
lËp tån t¹i kh«ng t¸ch rêi nhau. Sù thèng nhÊt gi÷a c¸c mÆt
chØ diÔn ra trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt ®Þnh víi mét thêi
gian x¸c ®Þnh. BÊt cø sù thèng nhÊt nµo còng diÔn ra sù
®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµm cho nã lu«n lu«n cã xu
h-íng chuyÓn thµnh c¸i kh¸c. Cßn ®Êu tranh diÔn ra tõ khi
4
thÓ thèng nhÊt x¸c lËp cho ®Õn khi
nã bÞ ph¸ vì ®Ó
chuyÓn thµnh míi. §Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp diÔn ra
tr¶i qua nhiÒu giai ®o¹n víi nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, tõ
kh¸c biÖt ®Õn ®èi lËp, tõ ®èi lËp ®Õn xung ®ét, tõ xung ®ét
®Õn m©u thuÉn.
§Õn ®©y nÕu cã ®ñ ®iÒu kiÖn thÝch hîp th× nã diÔn ra
sù chuyÓn ho¸ cuèi cïng gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp. C¶ hai ®Òu
cã sù thay ®æi vÒ chÊt, cïng ph¸t triÓn ®Õn mét tr×nh ®é
cao h¬n. Tõ ®ã m©u thuÉn ®-îc gi¶i quyÕt sù vËt míi ra
®êi thay thÕ sù vËt cò vµ qu¸ tr×nh l¹i tiÕp tôc.
V× thÕ ®Êu tranh gi÷a c¸c mÆt ®èi lËp lµ nguån gèc,
®éng lùc bªn trong cña sù ph¸t triÓn.
II. TÝnh tÊt yÕu cña nÒn kinh tÕ nhiÒu
thµnh phÇn
Trong thêi kú qu¸ ®é cßn tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn
kinh tÕ do lÞch sö ®Ó l¹i vµ cßn cã lîi cho sù ph¸t triÓn
kinh tÕ CNXH: Kinh tÕ t- b¶n t- nh©n, kinh tÕ c¸ thÓ.
Thùc tÕ ë ViÖt Nam, thµnh phÇn kinh tÕ t- nh©n ®· cã
®ãng gãp ngµy cµng t¨ng vµo tæng s¶n phÈm trong n-íc
(GDP) tõ ®Çu thËp niªn ®Õn nay. NÕu tÝnh toµn bé khu
5
vùc kinh tÕ ngoµi quèc doanh nãi chung, ®ãng gãp cña khu
vùc nµy qua c¸c n¨m nh- sau (theo gi¸ n¨m 1989):
1990
1991
1992
1993
1994
19.856
20.755
22.201
23.623
25.224
(TØ ®ång)
Cao h¬n so víi thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh
lÇn
l-ît lµ: 10.186 tû; 10.224 tû; 10.411tû; 10.511 tû; 10.466
tû. Tû lÖ ®ãng gãp vµo ng©n s¸ch
qua thuÕ c«ng th-¬ng
nghiÖp, dÞch vô cña kinh tÕ ngoµi quèc doanh so víi GDP
còng t¨ng liªn tôc tõ n¨m 1991 ®Õn 1994: 3,8%; 5,2%;
6,3%; vµ 5,5%. Thµnh phÇn kinh tÕ c¸ thÓ cã kh¶ n¨ng
®ãng gãp nhiÒu lîi Ých cho x· héi nh- tiÒn vèn, søc lao
®éng, kinh nghiÖm, truyÒn thèng s¶n xuÊt. Nã
cã ph¹m
vi ho¹t ®éng réng trong ph¹m vi c¶ n-íc, cã mÆt c¸c vïng
kinh tÕ, s¶n xuÊt trong nhiÒu lÜnh vùc. Trong qu¸ tr×nh c¶i
t¹o XHCN nÒn kinh tÕ cò, n¶y sinh nh÷ng thµnh phÇn kinh
tÕ míi: Kinh tÕ t- b¶n Nhµ n-íc, c¸c lo¹i kinh tÕ HTX.
Trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ míi,
vÉn cßn bÞ ¶nh h-ëng nh÷ng khuyÕt tËt cña c¬ chÕ cò, c¬
chÕ tËp chung quan liªu bao cÊp ®· phñ ®Þnh nh÷ng m©u
6
thuÉn vèn cã cña nÒn kinh tÕ qu¸ ®é. Sù m©u thuÉn giai
cÊp trong x· héi tuy
kh«ng gay g¾t nh-ng còng cã
nh÷ng h¹n chÕ nhÊt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn cña x· héi.
M©u thuÉn giai cÊp lµ mét tÊt yÕu, kh¸ch quan cña bÊt kú
mét x· héi nµo vµ m©u thuÉn chÝnh lµ c¬ së cho sù ph¸t
triÓn cña x· héi ®ã. ë n-íc ta, bªn c¹nh m©u thuÉn giai
cÊp cßn cã m©u thuÉn chÕ ®é së h÷u. MÊy n¨m tr-íc ®©y
®· å ¹t xo¸ bá chÕ ®é t- h÷u, x¸c lËp chÕ ®é c«ng h÷u vÒ
t- liÖu s¶n xuÊt d-íi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ së
h÷u tËp thÓ. §¹i héi lÇn thø VI cña §¶ng ®· ph¸t hiÖn vµ
kiªn quyªts th«ng qua ®æi míi ®Ó kh¾c phôc sai lÇm ®ã,
b»ng c¸ch thõa nhËn vai trß cña sù tån t¹i cña h×nh thøc th÷u trong tÝnh ®a d¹ng c¸c h×nh thøc së h÷u. CÇn g¾n víi
së h÷u víi lîi Ých kinh tÕ v× lîi Ých kinh tÕ lµ b¶n chÊt
kinh tÕ cña x· héi. N-íc ta qu¸ ®é lªn CHXN, bá qua chÕ
®é T- b¶n, tõ mét n-íc x· héi vèn lµ thuéc ®Þa nöa phong
kiÕn, lùc l-îng s¶n xuÊt rÊt thÊp. §Êt n-íc tr¶i qua hµng
chôc n¨m chiÕn tranh, hËu qu¶ ®Ó l¹i cßn nÆng nÒ, kinh tÕ
n«ng nghiÖp kÐm ph¸t triÓn. Bªn c¹nh nh÷ng n-íc XHCN
®· ®¹t ®-îc nh÷ng thµnh tùu to lín vÒ nhiÒu mÆt, ®· tõng
lµ chç dùa cho phong trµo hoµ b×nh vµ c¸ch m¹ng thÕ giíi,
cho viÖc
®Èy lïi nguy c¬ chiÕn tranh h¹t nh©n, gãp phÇn
quan träng vµo cuéc ®Êu tranh v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n
7
téc, d©n chñ vµ tiÕn bé x· héi vÉn cßn lµ mét n-íc XHCN
l©m vµo khñng ho¶ng trÇm träng. V× thÕ m©u thuÉn gi÷a
CHXH vµ CNTB ®ang diÔn ra gay g¾t. Tr-íc m¾t CNTB
cßn cã tiÒm n¨ng ph¸t triÓn kinh tÕ nhê øng dông nh÷ng
thµnh tùu ®æi míi khoa häc c«ng nghÖ, c¶i tiÕn ph-¬ng
ph¸p qu¶n lý. ChÝnh nhê nh÷ng thø ®ã mµ c¸c n-íc
t-
b¶n cã nÒn ®¹i chñ nghÜa t- b¶n ph¸t triÓn. C¸c n-íc
XHCN trong ®ã cã ViÖt Nam ph¶i tiÕn hµnh cuéc ®Êu
tranh rÊt khã kh¨n vµ phøc t¹p, chèng nghÌo nµn l¹c hËu,
chèng chñ nghÜa thùc d©n míi d-íi mäi h×nh thøc
chèng
chñ nghÜa thùc d©n míi d-íi mäi h×nh thøc chèng sù can
thiÖp vµ x©m l-îc cña chñ nghÜa ®Õ quèc nh»m b¶o vÖ ®éc
lËp vµ chñ quyÒn d©n téc. ChÝnh sù vËn ®éng cña tÊt c¶
c¸c m©u thuÉn ®ã ®· dÉn tíi hËu qu¶ tÊt yÕu ph¶i ®æi míi
nÒn kinh tÕ n-íc ta vµ mét trong nh÷ng thµnh tùu vÒ ®æi
míi nÒn kinh tÕ lµ b-íc ®Çu h×nh thµnh nÒn kinh tÕ hµng
ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã
sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc. Sù tån t¹i nÒn kinh tÕ nhiÒu
thµnh phÇn kh¾c phôc ®-îc t×nh tr¹ng ®éc quyÒn, t¹o ra
®éng lùc c¹nh tranh gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ thóc ®Èy
nÒn kinh tÕ hµng ho¸ ph¸t triÓn. Ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸
nhiÒu thµnh phÇn lµ ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña kinh tÕ qu¸ ®é,
võa lµ tÊt yÕu, cÇn thiÕt, võa lµ ph-¬ng tiÖn ®Ó ®¹t ®-îc
8
môc tiªu cña nÒn s¶n xuÊt x· héi nã võa t¹o c¬ së lµm chñ
vÒ kinh tÕ võa ®¶m b¶o kÕt hîp hµi hoµ hÖ thèng lîi Ých
kinh tÕ. §ã lµ ®«ng lùc cña sù ph¸t triÓn.
III. Mèi quan hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ
1. MÆt thèng nhÊt
HiÕn ph¸p Nhµ n-íc 1992 x¸c nhËn sù tån t¹i l©u dµi
cña nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn vËn ®éng theo
c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý cña Nhµ n-íc theo ®Þnh
h-íng XHCN. C¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn dùa trªn
chÕ ®é së h÷u toµn d©n, së h÷u tËp thÓ, së h÷u t- nh©n. §¹i
héi §¶ng toµn quèc lÇn thø VI vµ lÇn thø VIII ®· ®-îc
x¸c ®Þnh nÒn kinh tÕ n-íc ta tån taÞ 5 thµnh phÇn kinh tÕ.
Thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh (kinh tÕ Nhµ n-íc),
thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ (hîp t¸c), thµnh phÇn kinh tÕ tb¶n t- nh©n, thµnh phÇn kinh tÕ t- b¶n Nhµ n-íc, thµnh
phÇn kinh tÕ c¸ thÓ tiÓu chñ. HiÖn nay chóng ta c«ng nhËn
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ trong thêi kú
qu¸ ®é tiÕn lªn
CNXH, x¸c nhËn sù tån t¹i l©u dµi cña nã h¬n n÷a l¹i
tuyªn bè ph¸t triÓn tÊt c¶
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ
theo ®Þnh h-íng XHCN. §©y kh«ng ph¶i lµ
9
®ã
mét gi¸o
®iÒu s¸ch vë mµ lµ nh÷ng kinh nghiÖm rót ra t õ thùc tÕ,
nh÷ng thÓ hiÖn tõ nh÷ng thÊt b¹i. Môc tiªu hµng ®Çu trong
viÖc ph¸t triÓn c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ®-îc tãm t¾t thµnh 3
®iÓm: Gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ
x· héi, c¶i thiÖn ®êi sèng cña nh©n d©n. Môc tiªu còng
chÝnh ®· thÓ hiÖn nhÊt qu¸n tõ héi nghÞ Trung -¬ng lÇn thø
VI khiÕn §¶ng ta ph¶i ban hµnh nh÷ng chÝnh s¸ch ®Ó
khuyÕn khÝch s¶n xuÊt "bung ra" vµ cho ®Õn nay, trong
chÝnh s¸ch ph¸t triÓn 5 thµnh phÇn kinh tÕ chóng ta vÉn
thÊy cÇn thiÕt thùc sù l-u ý ®Õn c¸c thµnh phÇn mµ tr-íc
®©y gäi lµ phi XHCN, lµ ®èi t-îng ph¶i c¶i t¹o ngay khi
b-íc vµo thêi kú x©y dùng CNXH. Ch¼ng h¹n nh- chÝnh
s¸ch khuyÕn khÝch kinh tÕ t- b¶n t- nh©n ®Çu t- vµo s¶n
xuÊt, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó c¸c nhµ kinh doanh t- nh©n
yªn t©m
®Çu t- l©u dµi, mäi thµnh phÇn kinh tÕ ®-îc
b×nh ®¼ng, vay vèn s¶n xuÊt, b¶o vÖ quyÒn së h÷u vµ hîp
ph¸p cña c¸c nhµ t- b¶n, ¸p dông phæ biÕn vµ ph¸t triÓn
®a d¹ng c¸c h×nh thøc kinh tÕ t- b¶n Nhµ n-íc. ChÝnh nhê
viÖc ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, c«ng cuéc
®æi míi cña chóng ta ®· ®¹t nh÷ng kÕt qu¶ quan träng. C¬
chÕ vËn hµnh nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn
theo ®Þnh h-íng XHCN lµ c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n lý
cña Nhµ n-íc b»ng ph¸p luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch vµ c¸c
10
c«ng cô kh¸c. Trong c¬ chÕ ®ã c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ cã quyÒn
tù chñ s¶n xuÊt kinh doanh, quan hÖ b×nh ®¼ng, c¹nh tranh
hîp ph¸p, hîp t¸c
vµ liªn doanh tù nguyÖn, thÞ tr-êng
cã vai trß trùc tiÕp h-íng dÉn c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ lùa chän
lÜnh vùc ho¹t ®éng vµph-¬ng ¸n s¶n xuÊt kinh doanh cã
hiÖu qu¶. Nhµ n-íc qu¶n lý nÒn kinh tÕ nh»m ®Þnh
h-íng, t¹o m«i tr-êng vµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho ho¹t
®éng s¶n xuÊt kinh doanh theo c¬ chÕ thÞ tr-êng, kiÓm
so¸t chÆt chÏ vµ sö lý vi ph¹m ph¸p luËt trong ho¹t ®éng
kinh tÕ, b¶o ®¶m sù hµi hoµ gi÷a ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t
triÓn x· héi. C«ng cuéc c¶i c¸ch kinh tÕ ë ViÖt nam ®·
lµm nÒn kinh tÕ thay da ®æi thÞt ®-a tèc ®é ph¸t triÓn kinh
tÕ b×nh qu©n tõ 4,9% trong thêi kú 1986 - 1990 lªn 7,7%
trong thêi kú 1990 - 1995 vµ gi¶m tèc ®é l¹m ph¸t tõ
7,75% (n¨m 1986) xuèng 12,7% (1995). Thµnh c«ng cña
c¶i c¸ch kh«ng nh÷ng lµ nhê c¸c chÝnh s¸ch tµi chÝnh tiÒn
tÖ thÝch hîp vµ cßn v× viÖc më cöa cho nÒn kinh tÕ khu
vùc t- nh©n vµo ®Çu t- trùc tiÕp cña n-íc ngoµi. Nhµ n-íc
thùc hiÖn nhÊt qu¸n chÝnh s¸ch kinh tÕ thµnh phÇn, kh«ng
ph©n biÖt ®èi xö kh«ng t-íc ®o¹t tµi s¶n hîp ph¸p, kh«ng
gß Ðp tËp thÓ t- liÖu s¶n xuÊt, kh«ng ¸p ®Æt h×nh thøc
kinh doanh khuyÕn khÝch c¸c ho¹t ®éng cho quèc tÕ nh©n
sinh. C¸c thµnh phÇn kinh tÕ n-íc ta cã mèi quan hÖ chÆt
11
chÏ vµ thèng nhÊt. Chóng ®Òu lµ bé phËn cÊu thµnh cña hÖ
thèng nh©n c«ng lao ®éng x· héi thèng nhÊt vµ môc tiªu
duy nhÊt vµ chung nhÊt cña chóng ta lµ ®¸p øng nhu cÇu
cña x· héi vµ c- d©n trªn thÞ tr-êng ®Ó h-íng tíi mét môc
®Ých cuèi cïng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ ®Êt n-íc, ®-a n-íc ta
trë thµnh mét n-íc cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn. NÒn
kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn n-íc ta ph¸t triÓn theo ®Þnh
h-íng XHCN nh-ng ®Òu
chÞu sù ®iÒu tiÕt thèng nhÊt
cña c¸c quy luËt kinh tÕ kh¸ch quan ®ang t¸c ®éng trong
thêi kú qu¸ ®é (N-íc ta trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH
trong hoµn c¶nh quèc tÕ cã nh÷ng biÕn ®æi to lín vµ s©u
s¾c). §ã lµ"Kinh tÕ quèc doanh gi÷ vai trß chñ ®¹o. Kinh
tÕ tËp thÓ kh«ng ngõng ®-îc cñng cè më réng. Kinh tÕ c¸
thÓ cßn cã ph¹m vi t-¬ng ®èi lín, tõng b-íc ®i vµo con
®-êng lµm ¨n hîp t¸c trªn nguyªn t¾c tù nguyÖn, d©n chñ
vµ cïng cã lîi. T- b¶n t- nh©n ®-îc kinh doanh trong
nh÷ng ngµnh cã lîi cho quèc kÕ d©n sinh do luËt ph¸p quy
®Þnh. Ph¸t triÓn kinh tÕ t- b¶n Nhµ n-íc d-íi nhiÒu h×nh
thøc. Kinh tÕ gia ®×nh ®-îc khuyÕn khÝch ph¸t triÓn m¹nh
nh-ng kh«ng ph¶i lµ mét thµnh phÇn kinh tÕ ®éc lËp. C¸c
h×nh thøc së h÷u hçn hîp vµ ®an kÕt víi nhau h×nh thµnh
c¸c tæ chøc kinh tÕ ®a d¹ng. C¸c tæ chøc kinh tÕ chñ vµ
liªn kÕt, hîp t¸c vµ c¹nh tranh trong s¶n xuÊt kinh doanh
12
"MÆc dï thµnh phÇn kinh tÕ ®Òu chÞu sù ®iÒu tiÕt cña Nhµ
n-íc nh÷ng mçi thµnh phÇn ®· ®-îc nh©n d©n h-ëng øng
réng r·i vµ ®i nhanh vµo cuéc sèng chÝnh s¸ch Êy ®· gãp
phÇn ph¸t huy quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n vÒ kinh tÕ,
kh¬i dËy®-îc nhiÒu tiÒm n¨ng vµ søc s¸ng t¹o cña nh©n
d©n ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt, dÞch vô t¹o thªm viÖc lµm s¶n
xuÊt cho x· héi thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nÒn
kinh tÕ hµng ho¸, t¹o ra sù c¹nh tranh sèng ®éng trªn thÞ
tr-êng. Sù ph¸t triÓn cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ qu¸
tr×nh thùc hiÖn sù kÕt hîp vµ lîi Ých kinh tÕ x· héi, tËp thÓ
vµ ng-êi lao ®éng
ngµy cµng cao h¬n.
2. MÆt m©u thuÉn:
a. Quy luËt kh«ng nh÷ng chØ ra quan hÖ gi÷a c¸c mÆt
®èi lËp mµ cßn chØ ra cho chóng ta thÊy, nguån gèc, ®«ng
lùc cña sù ph¸t triÓn chÝnh v× thÕ trong sù ph¸t triÓn c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay bªn c¹nh mÆt thèng
nhÊt cßn song song ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng t- b¶n chñ
nghÜa. MÆc dï vËy ®ã míi chØ lµ kh¶ n¨ng v× thùc tr¹ng
kinh tÕ - x· héi n-íc ta vµ t-¬ng quan lùc l-îng trong bèi
c¶nh quèc tÕ nh- hiÖn nay khi vËn mÖnh cña ®Êt n-íc
ph¸t triÓn theo h-íng XHCN "Ch-a ph¶i lµ mét c¸i g×
kh«ng thÓ ®¶o ng-îc l¹i. Lµ quyÕt t©m cao kiªn ®Þnh
13
ch-a ®ñ mµ ph¶i cã ®-êng lèi s¸ng suèt kh«n ngoan cña
mét chÝnh §¶ng c¸ch m¹ng tiªn tiÕn giµu trÝ tuÖ vµ ®Æc
biÖt ph¶i cã bé m¸y Nhµ n-íc m¹nh". M©u thuÉn c¬ b¶n
trªn cßn thÓ hiÖn gi÷a mét bªn gåm nh÷ng lùc l-îng vµ
khuynh h-íng ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng XHCN trong
tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ, ®-îc sù cæ vò, khuyÕn khÝch
h-íng dÉn, b¶o trî cña nh÷ng lùc l-îng chÝnh trÞ - x· héi
tiªn tiÕn víi mét bªn lµ khuynh h-íng tù ph¸t vµ nh÷ng lùc
l-îng vµ nh÷ng lùc l-îng g©y tæn h¹i cho quèc tÕ nh©n
sinh. M©u thuÉn c¬ b¶n nµy ®-îc quyÕt ®Þnh nh÷ng m©u
thuÉn kinh tÕ - x· héi kh¸c c¶ vÒ chiÒu réng vµ chiÒu s©u,
trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ nhµ n-íc theo ®Þnh
h-íng XHCN. Do ®Æc ®iÓm cña thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn
XHCN ë n-íc ta lµ ph¸t triÓn m¹nh mÏ vµ nhanh chãng
lùc l-îng s¶n xuÊt, kh¾c phôc
nh÷ng kinh tÕ l¹c hËu vµ
lçi thêi b»ng c¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu
thµnh phÇn, vËn ®éng theo c¬ chÕ thÞ tr-êng cã sù qu¶n
cña Nhµ n-íc ®Ó ®-a nÒn kinh tÕ n-íc ta ®i lªn CNXH.
Do ®ã m©u thuÉn kinh tÕ c¬ b¶n Èn chøa bªn trong qu¸
tr×nh nµy lµ: m©u thuÉn gi÷a hai ®Þnh h-íng ph¸t triÓn
kinh tÕ - x· héi: §Þnh h-íng XHCN vµ ®Þnh h-íng phi
XHCN. §ã lµ m©u thuÉn
bªn trong cña nÒn kinh tÕ
n-íc ta hiÖn nay. Hai ®Þnh h-íng ®ã song song vµ th-êng
14
xuyªn t¸c ®éng lÉn nhau t¹o thµnh m©u thuÉn kinh tÕ c¬
b¶n chi phèi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ n-íc ta trong
thêi kú qu¸ ®é tiÕn lªn CNXH. Do vËy vËn ®éng nÒn kinh
tÕ n-íc ta kh«ng thÓ t¸ch rêi sù vËn ®éng cña thÕ giíi cña
thêi ®¹i. Ngµy nay nh÷ng nh©n tè bªn trong vµ bªn ngoµi
cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam g¾n bã kh¨ng khÝt víi nhau h¬n
bao giê hÕt cho nªn cßn cã mét m©u thuÉn n÷a t¸c ®éng
m¹nh mÏ vµo qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ n-íc ta
hiÖn nay lµ m©u thuÉn cña nh©n d©n ta d-íi sù l·nh ®¹o
cña §¶ng gi÷ v÷ng nÒn ®éc lËp d©n téc vµ kiªn ®Þnh ®i
theo con ®-êng XHCN víi c¸c thÕ lùc ph¶n ®éng trong vµ
ngoµi n-íc. Cã mét ®iÒu cã vÎ nh- ng-îc ®êi trong c«ng
cuéc x©y dùng CNXH ë n-íc ta hiÖn nay lµ x©y dùng
CNXH b»ng c¸ch më réng ®-êng cho CNTB. Nh-ng
CNTB ë ®©y lµ CNTB ho¹t ®éng d-íi sù qu¶n lý cña Nhµ
n-íc XHCN. Vµ kh«ng dÑp bá kinh tÕ t- nh©n vµ TBCN
nh- chóng ta ®· lµm tr-íc ®©y. Tr¸i l¹i ngµy nay chóng ta
b¶o hé vµ khuyÕn khÝch c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn.
§iÒu nµy kh«ng ph¶i lµ chóng ta thay ®æi con ®-êng ph¸t
triÓn kinh tÕ - x· héi, kh«ng ph¶i lµ tõ bá sù lùa chän
XHCN. ViÖc xãa bá chÕ ®é t- h÷u kiÓu tr-íc ®©y lµ tr¸i
víi qui luËt kh¸ch quan. V× thÕ sÏ kh«ng thóc ®Èy mµ tr¸i
l¹i lµm trë ng¹i cho sù ph¸t triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt,
15
môc tiªu d©n giµu n-íc m¹nh, x· héi c«ng b»ng v¨n minh
khã cã thÓ thùc hiÖn ®-îc. Do ®ã t×nh tr¹ng nghÌo nµn
l¹c hËu lµ"giÆc dèt"v.v... vÉn cßn tån t¹i trªn ®Êt n-íc ta.
§©y lµ nh÷ng nguy c¬ vµ hiÓm ho¹ ®èi víi sù tån vong
cña c¬ chÕ míi mµ chóng ta ®ang g¾ng søc x©y dùng. Sù
ph¸t triÓn cña kinh tÕ c¸ thÓ, t- b¶n t- nh©n ë trong n-íc
vµ viÖc më cöa cho CNTB n-íc ngoµi ®Çu t- vµo n-íc ta
d-íi nhiÒu h×nh thøc cña "chÕ ®é t« nh-îng", ®ang diÔn ra
ngµy cµng m¹nh mÏ sÏ thùc sù lµm cho nÒn kinh tÕ m¹nh
lªn, nh-ng còng thùc sù sÏ diÔn ra 2 cuéc ®Êu tranh gi÷a
hai ®Þnh h-íng ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. ChÝnh s¸ch ph¸t
triÓn c¬ cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn ®ßi hái cã sù khuyÕn
khÝch
kinh tÕ t- nh©n ph¸t triÓn m¹nh mÏ v× hiÖn nay sù
ph¸t triÓn ®ã cßn thÊp, ch-a t-¬ng øng víi tiÒm n¨ng hiÖn
cã. Tuy nhiªn ®-êng lèi ®ã còng ®ßi hái thóc ®Èy c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn. ChØ cã
nh- vËy míi
lµm cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ngµy cµng m¹nh lªn,
ph¸t huy tèt vai trß chØ ®¹o vµ hîp thµnh nÒn t¶ng kinh tÕ
Quèc d©n. Trong nÒn kinh tÕ n-íc ta hiÖn nay, c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ b×nh ®¼ng tr-íc ph¸p luËt, nh-ng kh«ng cã
vai trß, vÞ trÝ nh- nhau trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ x©y
dùng chÕ ®é kinh tÕ - x· héi míi. Kinh tÕ mµ nßng cèt lµ
c¸c doanh nghiÖp Nhµ n-íc
16
gi÷ vai trß chñ ®¹o. Trong
qu¸ tr×nh tæ chøc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng, Nhµ n-íc ta sö dông mét phÇn vèn tµi s¶n thuéc së
h÷u Nhµ n-íc x©y dùng khu vùc doanh nghiÖp nhµ n-íc
®ñ m¹nh, ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ ®Ó gi÷ vai trß chñ ®¹o
trong nÒn kinh tÕ, Nhµ n-íc sö dông c¸c doanh nghiÖp
Nhµ n-íc nh- mét "c«ng cô vËt chÊt ®Ó võa h-íng dÉn,
®iÒu chØnh nh÷ng biÕn ®éng tù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng;
võa "më ®-êng" lµm "®Çu tµu" thu hót, l«i kÐo c¸c thµnh
phÇn kinh tÕ kh¸c ph¸t triÓn theo ®Þnh h-íng, chiÕn l-îc
vµ kÕ ho¹ch cña Nhµ n-íc, chiÕn l-îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn
kinh tÕ - x· héi ®Õn n¨m 2000 ®· nªu râ"khu vùc quèc
doanh ®-îc s¾p xÕp l¹i, ®æi míi
c«ng nghÖ vµ tæ chøc
qu¶n lý, kinh doanh cã hiÖu qu¶ liªn kÕt vµ hç trî c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, thùc hiÖn vai trß chØ ®¹o vµ chøc
n¨ng cña c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« cña Nhµ n-íc"
(1)
.
Nh-
vËy bªn c¹nh quan hÖ thèng nhÊt cã liªn quan mËt thiÕt
®Õn nhau cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ cßn tån t¹i nh÷ng
m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ. Nh÷ng m©u thuÉn
nµy t¹o ®éng lùc vµ tiÒn ®Ò cho sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh
tÕ. N¨m thµnh phÇn kinh tÕ n-íc ta ®Õn nay , kh«ng chØ cã
m©u thuÉn bªn ngoµi gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ mµ cã
m©u thuÉn bªn trong b¶n th©n c¸c thµnh phÇn kinh tÕ mµ
(1)
ChiÕn l-îc æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®Õn n¨m 2000 - NXB Sù thËt Hµ Néi 1991 - Trang 12
17
muèn hiÓu ®óng b¶n chÊt cña sù vËt muèn x¸c ®Þnh ®-îc
xu thÕ
ph¸t triÓn cña nã ph¶i t×m cho ®-îc m©u thuÉn
bªn trong cña
sù vËt. Bªn trong b¶n th©n c¸c thµnh phÇn
kinh tÕ cßn tån t¹i m©u thuÉn gi÷a lîi Ých c¸c ngµnh trong
thµnh phÇn kinh tÕ ®ã, nh÷ng ngµnh ®éc quyÒn nh- CN
quèc phßng, Ng©n hµng Nhµ n-íc, B-u chÝnh viÔn th«ng,
kh«ng ph¶i lµ kh«ng chÞu sù c¹nh tranh khèc liÖt cña nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng. Ngµnh nµo c òng muèn - kinh doanh
®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt. Trong nÒn kinh tÕ hiÖn nay thùc
hiÖn ®iÒu ®ã kh«ng ph¶i lµ dÔ dµng. Nh-ng chÝnh sù c¹nh
tranh ®ã ®· t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c doanh nghiÖp ph¸t triÓn
cao h¬n víi chÊt l-îng vµ sè l-îng s¶n phÈm ngµy cµng
phong phó h¬n. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng tÊt yÕu
ph¶i hoµ nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong thêi ®¹i ngµy
nay, mäi nÒn kinh tÕ d©n téc ®Òu kh«ng h-íng tíi xuÊt
khÈu, kh«ng coi mòi nhän v-¬n lªn ra bªn ngoµi th×
kh«ng thÓ ®-a nÒn kinh tÕ trong n-íc t¨ng tr-ëng theo
kÞp b-íc tiÕn ho¸ chung cña nh©n lo¹i. NÒn ngo¹i th-¬ng
ViÖt Nam nh÷ng n¨m 1981 - 1982 cßn nhá bÐ vµ mÊt c©n
®èi nghiªm träng. Tæng kim ng¹ch kh«ng v-ît qu¸ 500
triÖu USD vµ tØ lÖ
xuÊt nhËp lµ 1/4 (xuÊt 1 th× nhËp 4).
Nh÷ng n¨m ®Çu thay ®æi (1986 - 1987) kim ng¹ch xuÊt
khÈu kho¶ng 800 triÖu USD víi tû lÖ xuÊt nhËp khÈu lµ
18
1/1,7. N¨m 1986 - 1989 kim ng¹ch xuÊt khÈu ®· trªn 1 tû
USD, n¨m 1991 gÇn 2 tû USD vµ n¨m 1992 trªn 2,4 tû
víi c¸n c©n ngo¹i th-¬ng th¨ng b»ng. §ã lµ nh÷ng b-íc
tiÕn hÕt søc quan träng t¹i nh÷ng c¬ së, nh÷ng tÝn hiÖu
®¸ng mõng cho nÒn kinh tÕ n-íc ta. §ã lµ do sù c¹nh tranh
gay g¾t cña c¸c ngµnh trong kinh tÕ quèc doanh, mµ ngµnh
nµo còng cho m×nh lµ then chèt. §Êu tranh vµ ph¸t triÓn lµ
hai mÆt cña hiÖn t-îng, lµ quan hÖ nh©n - qu¶ cña mét vÊn
®Ò. Cã ®Êu tranh míi cã ph¸t triÓn v× vËy nh- bÊt kú mét
gi¸ trÞ nµo, sù ®Êu tranh cña c¸c mÆt ®èi lËp tÊt yÕu sÏ dÉn
®Õn sù chuyÓn ho¸ g i÷a chóng. Trong c¬ chÕ thÞ tr-êng
mÆc dï lµ sù c¹nh tranh rÊt khèc liÖt "Th-¬ng tr-êng lµ
chiÕn tr-êng" nh-ng nh÷ng g× cßn tån t¹i ®-îc vµ mÆt
hµng nµo ®-îc ng-êi tiªu dïng chÊp nhËn, ®ã chÝnh lµ do
sù nç lùc ®æi míi cña b¶n th©n ngµnh ®ã. ChÝnh v× vËy c¸c
doanh nghiÖp kh«ng thÓ ngåi yªn thô ®éng mµ ph¶i ®æi
míi, c¶i tiÕn ®¸p øng nhu cÇu cña thÞ tr-êng, thóc ®Èy tÝnh
n¨ng ®éng s¸ng t¹o vµ s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh
nghiÖp. §ã lµ tÝnh -u viÖt cña m©u thuÉn nh-ng bªn c¹nh
®ã nh÷ng m©u thuÉn nµy còng ®· n¶y sinh nhiÒu tÖ n¹n x·
héi. §ã lµ sù coi träng lîi Ých vµ ®ång tiÒn, v× tiÒn hä s½n
sµng dïng mäi thñ ®o¹n ®Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých cña m×nh.
§iÒu nµy cã sù ¶nh h-ëng kh«ng nhá ®Õn sù ph¸t triÓn
19
chung cña x· héi nhÊt lµ x· héi ViÖt Nam ta muèn coi
träng nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ truyÒn thèng vµ ®¹o ®øc con
ng-êi. TÝnh m©u thuÉn gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ lµ cßn
ë chç do lîi Ých l©u dµi gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c
nhau, mçi thµnh phÇn kinh tÕ cã lîi Ých riªng. Qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nÒn s¶n xuÊt x· héi, qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn søc s¶n xuÊt, c¶i tiÕn kü thuËt, c«ng nghÖ, ®æi
míi tæ chøc qu¶n lý kinh tÕ, thùc hiÖn m¹nh mÏ sù ph©n
c«ng lao ®éng sÏ kh¾c phôc t×nh h×nh m©u thuÉn gi÷a c¸c
thµnh phÇn kinh tÕ.
20
- Xem thêm -