Tài liệu T101 phát triển và sử dụng nguồn nhân lực

Lêi më ®Çu Trong thêi ®¹i ngµy nay, khi loµi ngêi ®· bíc sang cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kü thuËt lÇn thø 3 th× khoa häc kü thuËt ®· thùc sù trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp nh lêi M¸c ®· tiªn ®o¸n. Víi sù ph¸t triÓn m¹nh mÏ cña nhiÒu ngµnh khoa häc vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, víi hµm lîng chÊt x¸m chiÕm tû lÖ ngµy cµng cao trong c¸c s¶n phÈm lµm ra, con ngêi cµng tá râ vai trß quyÕt ®Þnh cña m×nh trong tiÕn tr×nh ph¸t triÓn cña x· héi, cña lÞch sö nh©n lo¹i. BiÖn chøng cña sù ph¸t triÓn trong thêi ®¹i ngµy nay ®ßi hái con ngêi ph¶i béc lé ®Çy ®ñ h¬n n÷a "søc m¹nh cña b¶n chÊt con ngêi" cña m×nh mét c¸ch hiÖn thùc vµ sinh ®éng h¬n, phong phó vµ ®a d¹ng h¬n, v¨n ho¸ vµ trÝ tuÖ víi nh÷ng c¸ tÝnh ®éc ®¸o vµ nh÷ng phÈm chÊt n¨ng ®éng, s¸ng t¹o cña con ngêi hiÖn ®¹i. Nguån nh©n lùc lµ yÕu tè quan träng nhÊt, cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia. Ngµy nay, trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc môc tiªu quan träng nhÊt trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta th× nguån nh©n lùc chÝnh lµ ch×a kho¸ cña sù thµnh c«ng. Nguån nh©n lùc víi tr×nh ®é tiªn tiÕn sÏ chÝnh lµ nh©n tè ®Èy nhanh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Víi mét níc ®ang ë tr×nh ®é thÊp kÐm ph¸t triÓn nh níc ta hiÖn nay kh«ng thÓ kh«ng x©y dùng mét chÝnh s¸ch ph¸t triÓn l©u bÒn, n©ng cao dÇn chÊt lîng cña ngêi lao ®éng, ph¸t huy nh©n tè con ngêi ®Ó phôc vô tèt nhÊt cho môc tiªu lín lao cña toµn d©n téc, ®a níc ta tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. 1 I. C¬ së lý luËn cña viÖc ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ trong thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. 1. BiÖn chøng cña sù ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi. a. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt S¶n xuÊt lµ ho¹t ®éng ®Æc trng cña con ngêi vµ x· héi loµi ngêi. S¶n xuÊt x· héi bao gåm: s¶n xuÊt vËt chÊt, s¶n xuÊt tinh thÇn vµ s¶n xuÊt ra b¶n th©n con ngêi. Ba qu¸ tr×nh ®ã g¾n bã chÆt chÏ víi nhau, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau trong ®ã s¶n xuÊt vËt chÊt lµ c¬ së tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña x· héi. S¶n xuÊt vËt chÊt ®îc tiÕn hµnh b»ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt lµ c¸ch thøc con ngêi thùc hiÖn qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt ë nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh cña x· héi loµi ngêi. Mçi x· héi ®îc ®Æc trng b»ng mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh. Cho ®Õn nay, lÞch sö loµi ngêi ®· tr¶i qua n¨m ph¬ng thøc s¶n xuÊt ®ã lµ c«ng x· nguyªn thñy, n« lÖ phong kiÕn, t b¶n chñ nghÜa vµ x· héi chñ nghÜa. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh ®èi víi mäi lÜnh vùc cña ®êi sèng x· héi: kinh tÕ, chÝnh trÞ, v¨n hãa x· héi. Sù thay thÕ kÕ tiÕp nhau cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt trong lÞch sö quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña x· héi loµi ngêi tõ thÊp ®Õn cao. Trong qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, mét mÆt lµ quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn - lùc lîng s¶n xuÊt, mÆt kh¸c lµ quan hÖ gi÷a víi ngêi ngêi tøc lµ quan hÖ s¶n xuÊt. Ph¬ng thøc s¶n xuÊt chÝnh lµ, sù thèng nhÊt gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt ë mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh víi quan hÖ s¶n xuÊt t¬ng øng. Quy luËt quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i phï hîp víi tÝnh chÊt, tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt ®©y lµ quy luËt c¬ b¶n nhÊt cña toµn bé lÞch sö loµi ngêi, lµ quy luËt biÕn ®æi ph¸t triÓn cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Tríc hÕt ta t×m hiÓu vÒ lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt - Lùc lîng s¶n xuÊt ®ã lµ tæng thÓ c¸c nh©n tè vËt chÊt kü thuËt mµ trong mèi quan hÖ víi nhau t¹o thµnh søc s¶n xuÊt cña x· héi. Nh M¸c ®· nãi lùc lîng s¶n xuÊt bao gåm nh©n tè vËt chÊt ®ã lµ t liÖu s¶n xuÊt (bao gåm t liÖu lao ®éng. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt søc lao ®éng cña con ngêi vµ t liÖu s¶n xuÊt tríc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng kÕt hîp víi nhau t¹o thµnh lùc lîng s¶n xuÊt. Ngêi lao ®éng chÝnh lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt t¸c ®éng vµo ®èi tîng lao ®éng ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt chÊt, ®ång thêi còng chÝnh hä lµ ngêi s¸ng t¹o ra c«ng cô lao ®éng. C«ng cô lao ®éng lµ nh©n tè quan träng trong lùc lîng s¶n xuÊt. Nã lµ khÝ quan vËt chÊt "nèi dµi" nh©n lªn søc m¹nh cña con ngêi trong qu¸ tr×nh lao ®éng biÕn ®æi thÕ giíi tù nhiªn. 2 Trong thêi ®¹i ngµy nay, khoa häc ®ang ngµy cµng trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc ®îc øng dông nhanh chãng vµ réng r·i vµo s¶n xuÊt tri thøc khoa häc còng lµ mét bé phËn quan träng trong kinh nghiÖm, kü n¨ng cña ngêi lao ®éng. C¸c yÕu tè cña lùc lîng s¶n xuÊt cã quan hÖ t¸c ®éng biÖn chøng lÉn nhau, trong ®ã ngêi lao ®éng ®ãng vai trß quan träng hµng ®Çu. Trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt chÊt, ngoµi quan hÖ gi÷a con ngêi víi tù nhiªn cßn lµ mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi. §ã chÝnh lµ quan hÖ s¶n xuÊt. Quan hÖ nµy ®îc ph©n tÝch theo hai gi¸c ®é XÐt trong qu¸ tr×nh t¸i s¶n xuÊt x· héi ®ã lµ mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt ph©n phèi trao ®æi vµ tiªu dïng. NÕu ph©n tÝch trªn 3 líp quan hÖ ®ã lµ quan hÖ së h÷u ®èi víi t liÖu s¶n xuÊt, quan hÖ trong tæ chøc - qu¶n lý s¶n xuÊt quan hÖ trong ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng. Ba quan hÖ nµy cã t liÖu s¶n xuÊt gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. Còng nh lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ s¶n xuÊt thuéc lÜnh vùc ®êi sèng vËt chÊt cña ®êi sèng x· héi. TÝnh vËt chÊt cña quan hÖ s¶n xuÊt thÓ hiÖn ë chç, chóng tån t¹i kh¸ch quan ®éc lËp víi ý muèn chñ quan cña con ngêi. - Lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt lµ hai mÆt thèng nhÊt biÖn chøng trong mçi qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. Trong mèi quan hÖ ®ã vai trß quyÕt ®Þnh thuéc vÒ lùc lîng s¶n xuÊt bëi v× nã lµ néi dung vËt chÊt cña qu¸ tr×nh ®ã. TÝnh quyÕt ®Þnh ®ã thÓ hiÖn lµ t¬ng øng víi mét tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt hiÖn cã th× còng cÇn cã mét hÖ thèng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp nh»m b¶o tån, khai th¸c, sö dông vµ ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. §ång thêi nh÷ng biÕn ®æi trong néi dung vËt chÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt tÊt yÕu dÉn ®Õn kh¶ n¨ng biÕn ®æi cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. Víi t c¸ch h×nh thøc kinh tÕ cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× quan hÖ s¶n xuÊt l¹i cã vai trß ¶nh hëng trë l¹i víi lùc lîng s¶n xuÊt. Sù t¸c ®éng nµy biÓu hiÖn trªn hai kh¶ n¨ng víi nhu cÇu kh¸ch quan cña viÖc b¶o tån, sö dông vµ khai th¸c cã hiÖu qu¶ c¸c lùc lîng s¶n xuÊt vµ do ®ã cã t¸c dông thóc ®Èy lùc lîng s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Trong trêng hîp ngîc l¹i th× nã l¹i k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Díi sù t¸c ®éng cña nhiÒu nh©n tè nh sù tÝch lòy dÇn kinh nghiÖm mµ trong thêi ®¹i ngµy nay víi sù t¸c ®éng trùc tiÕp vµ nhanh chãng cña c¸c tri thøc khoa häc kü thuËt vµ c«ng nghÖ vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt th× lùc lîng s¶n xuÊt kh«ng ngõng biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn. Nhng sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn ®ã trong mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh th× cha t¹o ra nhu cÇu kh¸ch quan cña sù biÕn 3 ®æi c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. Khi sù biÕn ®æi ®ã tíi mét giíi h¹n nhÊt ®Þnh c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt th× tÊt yÕu sÏ ®Æt ra nhu cÇu kh¸ch quan lµ c¶i c¸ch, c¶i tæ vµ cao h¬n lµ mét cuéc c¸ch m¹ng tíi tËn c¬ së quan hÖ s¶n xuÊt t liÖu chñ yÕu. Tuy nhiªn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng tù nã biÕn ®æi mµ nã cÇn ®Õn nh÷ng cuéc c¶i c¸ch; c¸ch m¹ng trªn ph¬ng diÖn chÝnh trÞ vµ thÓ chÕ Nhµ níc, c¬ chÕ Nhµ níc v× r»ng nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt bao giê còng mang mét h×nh thøc ph¸p lý, chÝnh trÞ v¨n hãa. Nh vËy mét yªu cÇu kh¸ch quan ®îc ®Æt ra cã tÝnh nguyªn t¾c ®èi víi c¸c qu¸ tr×nh x¸c lËp, hoµn thiÖn nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt ph¶i dùa trªn tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt hiÖn cã. ë níc ta ®æi míi ®· cã nh÷ng biÓu hiÖn vËn dông cha ®óng quy luËt nµy biÓu hiÖn ë viÖc chñ quan, nãng véi trong viÖc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa mµ kh«ng tÝnh tíi tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt níc ta. Mét quan hÖ s¶n xuÊt tiªn tiÕn kh«ng phï hîp víi tr×nh ®é thÊp kÐm cña lùc lîng s¶n xuÊt, nã ®· k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt níc ta trong mét thêi gian dµi. Tõ ®æi míi 1986 ®Õn nay, díi sù l·nh ®¹o cña §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, níc ta ®· lùa chän con ®êng ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ hµng hãa nhiÒu thµnh phÇn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §iÒu nµy hoµn toµn phï hîp víi quy luËt vÒ sù phï hîp cña quan hÖ s¶n xuÊt víi tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, bëi lÏ tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt níc ta cßn thÊp kÐm, kh«ng ®ång ®Òu. Sù kh«ng ®ång ®Òu vÒ tr×nh ®é cña lùc lîng s¶n xuÊt ®ßi hái ph¶i cã sù ®a d¹ng phong phó cña c¸c quan hÖ s¶n xuÊt. b. Lùc lîng s¶n xuÊt x· héi lµ yÕu tè tiªu biÓu cho c¸c thêi ®¹i lÞch sö x· héi. Trong nh÷ng hang ®¸ l©u ®êi nhÊt, ngêi ta ®· t×m thÊy nh÷ng c«ng cô vµ nh÷ng vò khÝ b»ng ®¸. ViÖc sö dông vµ s¸ng t¹o nh÷ng t liÖu lao ®éng tuy ®· cã mÇm mèng ë mét vµi loµi vËt nµo ®ã nhng vÉn lµ ®Æc trng næi bËt nhÊt cña lao ®éng con ngêi. Con ngêi ®· ph¸t triÓn t liÖu lao ®éng lªn mét tr×nh ®é cao h¬n, ngµy cµng ®¸p øng tèt h¬n qu¸ tr×nh s¶n xuÊt. S¶n xuÊt ph¸t triÓn trong tÊt c¶ c¸c ngµnh lµm cho søc lao ®éng cña con ngêi cã kh¶ n¨ng s¶n xuÊt ®îc nhiÒu t liÖu h¬n sè t liÖu cÇn thiÕt cho sinh ho¹t cña hä, lµm t¨ng s¶n lîng lao ®éng hµng ngµy mµ mçi thµnh viªn cña thÞ téc, cña c«ng x· gia ®×nh hoÆc 1 vî 1 chång. Trong lóc cña c¶i lµm ra nhiÒu, më réng ph¹m vi s¶n xuÊt, t h÷u xuÊt hiÖn th× ë nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö nhÊt ®Þnh sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi lín ®Çu tiªn tÊt nhiªn sÏ ®a ®Õn chÕ ®é n« lÖ. Trong x· héi chiÕm h÷u n« lÖ h×nh 4 thµnh 2 giai cÊp chñ n« vµ n« lÖ. KiÓu s¶n xuÊt tËp thÓ hay hîp t¸c theo lèi nguyªn thñy râ rµng lµ sù tÊt yÕu cña tõng c¸ nh©n riªng lÎ chø kh«ng do x· héi hãa t liÖu s¶n xuÊt. Sù ph¸t triÓn phi thêng cña c«ng nghiÖp vµ qu¸ tr×nh tËp trung cùc kú nhanh chãng cña s¶n xuÊt trong c¸c xÝ nghiÖp ngµy cµng lín, lµ mét trong nh÷ng ®Æc tÝnh ®Æc s¾c nhÊt cña chñ nghÜa t b¶n.Giai cÊp t s¶n trong qu¸ tr×nh thèng nhÊt giai cÊp cha ®Çy mét thÕ kû ®· t¹o ra mét lùc lîng s¶n xuÊt b»ng tÊt c¶ nh÷ng lùc lîng s¶n xuÊt cña c¸c thÕ hÖ tríc céng l¹i. ChÝnh giai cÊp t s¶n lµ giai cÊp ®Çu tiªn ®· cho chóng ta thÊy ho¹t ®éng cña loµi ngêi cã kh¶ n¨ng ®Õn møc nµo. Nã t¹o ra c¸c kú quan kh¸c h¼n thêi kú cæ ®¹i. Giai cÊp t s¶n kh«ng thÓ tån t¹i nÕu kh«ng lu«n lu«n c¸nh m¹ng hãa c«ng cô s¶n xuÊt do ®ã c¸ch m¹ng hãa quan hÖ s¶n xuÊt. §iÒu nµy tr¸i víi tÊt c¶ c¸c giai cÊp thèng trÞ tríc kia th× viÖc duy tr× nguyªn vÑn ph¸t triÓn s¶n xuÊt cò lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn cho sù tån t¹i cña hä. Chñ nghÜa x· héi lµ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi cao nhÊt trong lÞch sö. Giai cÊp c«ng nh©n ®¹i diÖn cho lùc lîng s¶n xuÊt tiªn tiÕn gi÷a vai trß l·nh ®¹o x· héi. Khi lùc lîng s¶n xuÊt ®¹t ®Õn tr×nh ®é x· héi hãa cao th× quan hÖ s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa trë lªn lçi thêi k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Do ®ã, nã ph¶i ®îc thay thÕ b»ng mét quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé h¬n ®ã lµ quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa. Lùc lîng s¶n xuÊt cña chñ nghÜa x· héi lµ lùc lîng s¶n xuÊt tiªn tiÕn, cã tÝnh x· héi hãa cao mµ ®Ønh cao lµ chñ nghÜa céng s¶n khi ®ã con ngêi lµm theo n¨ng lùc, hëng theo nhu cÇu. Mçi thêi ®¹i lÞch sö ®îc ®Æc trng bëi mét ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh mµ trong ®ã lùc lîng s¶n xuÊt lµ yÕu tè tiªu biÓu cho c¸c thêi ®¹i lÞch sö x· héi. X· héi ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao xÐt ®Õn cïng còng lµ do lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh. 2. Lùc lîng s¶n xuÊt lµ yÕu tè c¸ch m¹ng nhÊt cña s¶n xuÊt Sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt quyÕt ®Þnh sù thay ®æi, ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Dï h×nh thøc x· héi cña s¶n xuÊt nh thÕ nµo, ngêi lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt bao giê còng vÉn lµ nh÷ng nh©n tè cña s¶n xuÊt. Muèn cã s¶n xuÊt nãi chung th× ngêi lao ®éng vµ t liÖu s¶n xuÊt ph¶i kÕt hîp víi nhau. Con ngêi sö dông c«ng cô lao ®éng t¸c ®éng vµo ®èi tîng lao ®éng ®Ó t¹o ra s¶n phÈm cho x· héi. Lùc lîng s¶n xuÊt lµ yÕu té ®éng, lu«n lu«n biÕn ®æi dÉn ®Õn sù biÕn ®æi cña quan hÖ s¶n xuÊt. NÕu mèi quan hÖ gi÷a lùc lîng s¶n xuÊt vµ quan hÖ s¶n xuÊt thÝch hîp th× sÏ thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn. Nh vËy cã thÓ nãi r»ng 5 lùc lîng s¶n xuÊt lµ yÕu tè c¸ch m¹ng nhÊt cña s¶n xuÊt. Trong thùc tÕ lÞch sö x· héi loµi ngêi, sù ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt ®Òu ®îc ®¸nh dÊu b»ng sù tiÕn bé kh«ng ngõng cña lùc lîng s¶n xuÊt. C¸c cuéc c¸ch m¹ng kü thuËt ®· mang l¹i sù thay ®æi vît bËc cña qu¸ tr×nh s¶n xuÊt x· héi vÒ c¸ch thøc s¶n xuÊt, ph¬ng thøc tæ chøc qu¶n lý.. Sù kh¸c nhau gi÷a mét thêi ®¹i nµy víi mét thêi ®¹i kinh tÕ kh¸c lµ ph¬ng thøc chÕ t¹o,lµ nh÷ng t liÖu lao ®éng dïng ®Ó chÕ t¹o chø kh«ng ph¶i lµ c¸i ngêi ta chÕ t¹o ra. Nh÷ng t liÖu lao ®éng lµ thíc ®o sù ph¸t triÓn cña ngêi lao ®éng vµ lµ nh÷ng chØ sè cña nh÷ng quan hÖ x· héi trong ®ã ngêi lao ®éng lµm viÖc. Nguån gèc s©u xa cña sù vËn ®éng ph¸t triÓn cña x· héi chÝnh lµ ë sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. ChÝnh sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt ®· quyÕt ®Þnh, lµm thay ®æi quan hÖ s¶n xuÊt. §Õn lît m×nh quan hÖ s¶n xuÊt thay ®æi sÏ lµm cho kiÕn tróc thîng tÇng thay ®æi vµ do ®ã ph¬ng thøc s¶n xuÊt cò ®îc thay thÕ b»ng ph¬ng thøc s¶n xuÊt míi tiÕn bé h¬n, h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cò ®îc thay thÕ b»ng h×nh th¸i kinh tÕ x· héi míi cao h¬n, tiÕn bé h¬n. Qu¸ tr×nh nµy diÔn ra mét c¸ch kh¸ch quan kh«ng phô thuéc vµo ý muèn chñ quan. 3. Nguån nh©n lùc trong ph¸t triÓn kinh tÕ thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi. a. Kh¸i niÖm HiÖn nay nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau vÒ nguån nh©n lùc. Ng©n hµng thÕ giíi cho r»ng: nguån nh©n lùc lµ toµn bé vèn ngêi (thÓ lùc, trÝ lùc, kü n¨ng, nghÒ nghiÖp…) mµ mçi c¸ nh©n së h÷u, cã thÓ huy ®éng ® îc trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh doanh, hay trong mét ho¹t ®éng nµo ®ã. Chóng ta cã thÓ hiÓu, nguån lùc con ngêi lµ tæng thÓ nh÷ng yÕu tè thuéc vÒ chÊt, tinh thÇn, ®¹o ®øc, phÈm chÊt, tr×nh ®é tri thøc vÞ thÕ x· héi… t¹o nªn n¨ng lùc cña ngêi, cña céng ®ång ngêi cã thÓ sö dông, ph¸t huy trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc vµ trong nh÷ng ho¹t ®éng x· héi. Khi ta nãi tíi nguån lùc con ngêi lµ ta nãi tíi con ngêi víi t c¸ch lµ chñ thÓ ho¹t ®éng s¸ng t¹o tham gia c¶i t¹o tù nhiªn, lµm biÕn ®æi x· héi. Trong c¸c nguån lùc cã thÓ khai th¸c nh nguån lùc tù nhiªn, nguån lùc khoa häc - c«ng nghÖ, nguån lùc con ngêi th× nguån lùc con ngêi lµ quyÕt ®Þnh nhÊt, bëi lÏ nh÷ng nguån lùc kh¸c chØ cã thÓ khai th¸c cã hiÖu qu¶ khi nguån lùc con ngêi ®îc ph¸t huy. Nh÷ng nguån lùc kh¸c ngµy cµng c¹n kiÖt, ngîc l¹i nguån lùc con ngêi ngµy cµng ®a d¹ng vµ phong phó. X· héi muèn 6 ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng ph¶i quan t©m ®µo t¹o nguån lùc con ngêi vµ cã chÊt lîng ngµy cµng cao. Muèn thùc hiÖn ®îc ®iÒu ®ã, cÇn cã sù quan t©m ngay trong qu¸ tr×nh ®µo t¹o, trong qu¸ tr×nh sö dông vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi. - Thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ®©y lµ giai ®o¹n x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i ®Ó tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi, ®Æc biÖt lµ ë c¸c níc cã ®iÓm xuÊt ph¸t thÊp tõ mét nÒn n«ng nghiÖp l¹c hËu, bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa. Môc tiªu cña níc ta trong thêi kú qu¸ ®é lµ "X©y dùng mét níc ViÖt Nam d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh". §Ó thùc hiÖn ®îc môc tiªu nµy, viÖc ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i ®îc ®Æt lªn hµng ®Çu. b. Nh©n tè ngêi lao ®éng lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh trong lùc lîng s¶n xuÊt Lùc lîng s¶n xuÊt ®ã lµ sù kÕt hîp cña hai yÕu tè søc lao ®éng cña con ngêi vµ t liÖu s¶n xuÊt.Trong ®ã "lùc lîng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña toµn thÓ nh©n lo¹i lµ c«ng nh©n, lµ ngêi lao ®éng" [V.I.Lªnin: Toµn tËp, Nxb TiÕn bé, Matx¬c¬va, 1977, t.38, tr.430] chÝnh ngêi lao ®éng lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh lÞch sö s¶n xuÊt, víi søc c¹nh tranh vµ kÜ n¨ng lao ®éng cña m×nh, sö dông t liÖu lao ®éng mµ tríc hÕt lµ c«ng cô lao ®éng t¸c ®éng vµo ®èi tîng lao ®éng ®Ó s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt. Cïng víi qu¸ tr×nh lao ®éng s¶n xuÊt, søc m¹nh vµ kü n¨ng lao ®éng cña con ngêi ngµy cµng ®îc t¨ng lªn, ®Æc biÖt lµ trÝ tuÖ cña con ngêi kh«ng ngõng ph¸t triÓn, hµm lîng trÝ tuÖ cña lao ®éng ngµy cµng cao. Cïng víi ngêi lao ®éng th× c«ng cô th× c«ng cô lao ®éng còng lµ mét yÕu tè c¬ b¶n cña lùc lîng s¶n xuÊt, ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong t liÖu s¶n xuÊt. C«ng cô lao ®éng còng lµ s¶n phÈm do trÝ tuÖ cña con ngêi s¸ng t¹o ra. Víi qu¸ tr×nh tÝch lòy kinh nghiÖm, víi nh÷ng ph¸t minh vµ s¸ng chÕ kü thuËt, c«ng cô lao ®éng kh«ng ngõng ®îc c¶i tiÕn vµ hoµn thiÖn vµ nã ®· lµm biÕn ®æi toµn bé t liÖu s¶n xuÊt. Tõ sù biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn cña hai yÕu tè t liÖu lao ®éng vµ søc lao ®éng mµ lùc lîng s¶n xuÊt kh«ng ngõng ph¸t triÓn. Suy ®Õn cïng nh©n tè ngêi lao ®éng chÝnh lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh nhÊt trong lùc lîng s¶n xuÊt. Ngµy nay trong sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, khoa häc ®ãng vai trß ngµy cµng to lín. Lao ®éng trÝ tuÖ ngµy cµng ®ã vai trß chñ yÕu, nã thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn b»ng nh÷ng øng dông thµnh tùu khoa häc vµo s¶n xuÊt. YÕu tè trÝ lùc trong søc lao ®éng ®Æc trng cho lao ®éng hiÖn ®¹i kh«ng cßn lµ thãi quan, kinh nghiÖm cña hä vµ lµ tri thøc khoa häc. 7 Chñ nghÜa x· héi cã ®îc x©y dùng thµnh c«ng hay kh«ng, tïy thuéc vµo chóng ta cã ph¸t huy tèt nguån lùc con ngêi hay kh«ng? Khi ViÖt Nam bíc vµo sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi, Hå ChÝ Minh ®· kh¼ng ®Þnh "Muèn x©y dùng chñ nghÜa x· héi, tríc hÕt cÇn cã nh÷ng con ngêi x· héi chñ nghÜa". [Hå ChÝ Minh: toµn tËp, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, Hµ Néi, 2000, t.10, tr.310]. Trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x©y dùng trªn lÜnh vùc kinh tÕ, ngêi lao ®éng ®· trë thµnh ngêi lµm chñ ®Êt níc lµm chñ trong qu¸ tr×nh tæ chøc qu¶n lý s¶n xuÊt, tõ viÖc x©y dùng kÕ ho¹ch s¶n xuÊt kinh doanh tíi tæ chøc s¶n xuÊt kinh doanh vµ lµm chñ trong qu¸ tr×nh ph©n phèi s¶n phÈm. §iÒu ®ã t¹o ra ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t huy nguån lùc con ngêi, ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi nhanh vµ bÒn v÷ng, lµm cho ®Êt níc ngµy cµng giµu ®Ñp. II. ViÖc ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa cña ViÖt Nam hiÖn nay 1. Vai trß cña nguån nh©n lùc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc a. C«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa lµ nhiÖm vô trung t©m suèt thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi ë ViÖt Nam. Theo quan ®iÓm cña §¶ng ta x¸c ®Þnh c«ng nghiÖp hãa lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n, toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt kinh doanh dÞch vô vµ qu¶n lý kinh tÕ x· héi tõ sö dông lao ®éng thñ c«ng lµ chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng khoa häc c«ng nghÖ tiªn tiÕn hiÖn ®¹i t¹o ra n¨ng suÊt lao ®éng x· héi cao. C«ng nghiÖp hãa ë níc ta cã ®Æc ®iÓm ph¶i g¾n liÒn víi hiÖn ®¹i hãa bëi v× cuéc c¸ch m¹ng khoa häc hiÖn ®¹i ®· vµ ®ang diÔn ra mét sè níc ph¸t triÓn b¾t ®Çu nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ tri thøc. Do ®ã chóng ta cÇn ph¶i tranh thñ øng dông c¸c thµnh tùu khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, tiÕp cËn víi nÒn kinh tÕ tri thøc ®Ó hiÖn ®¹i hãa nh÷ng ngµnh, nh÷ng kh©u nh÷ng lÜnh vùc cã ®iÒu kiÖn nh¶y vät. ë níc ta c«ng nghiÖp hãa nh»m x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt cho chñ nghÜa x· héi; t¨ng cêng søc m¹nh ®Ó b¶o vÖ ®éc lËp d©n téc. Môc tiªu tæng qu¸t cña sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa cña níc ta ®îc §¶ng céng s¶n ViÖt Nam x¸c ®Þnh t¹i §¹i héi lÇn thøc VIII vµ tiÕp tôc kh¼ng ®Þnh t¹i §¹i héi lÇn thø IX lµ "§a níc ta ra khái t×nh tr¹ng kÐm ph¸t triÓn, n©ng cao râ rÖt ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn cña nh©n d©n, t¹o nÒn t¶ng ®Ó ®Õn n¨m 2020 níc ta c¬ b¶n trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp theo híng hiÖn ®¹i hãa" b. Vai trß cña nguån nh©n lùc ®èi víi qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc. 8 Theo thèng kª cña Liªn Hîp Quèc ®Õn nay ®· cã tíi 30 níc hoµn thµnh c«ng nghiÖp hãa. Mét lîi thÕ cho nh÷ng ngêi ®i sau lµ cã s½n v« vµn bµi häc thµnh c«ng vµ thÊt b¹i cña nh÷ng ngêi ®i tríc. Ngêi ta ®· tæng kÕt vµ kÓ ra rÊt nhiÒu con ®êng c«ng nghiÖp hãa kh¸c nhau: C«ng nghiÖp hãa cæ ®iÓn vµ phi cæ ®iÓn. C«ng nghiÖp hãa cæ ®iÓn ®©y lµ kiÓu c«ng nghiÖp hãa mµ c¸c níc T©y ¢u vµ Mü ®· thùc hiÖn ë thÕ kû 18, 19. - C«ng nghiÖp lo¹i 2: phi cæ ®iÓn lµ cña c¸c níc ®i sau tiÕn hµnh c«ng nghiÖp hãa mét c¸ch chñ ®éng theo ®Þnh híng cña ChÝnh phñ. Níc ta ®i theo con ®êng nµy, vµ con ®êng nµy cã xu híng rót ng¾n thêi gian hoµn thµnh. Nãi tíi c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ngêi ta ®Õn vèn vµ c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Nhng ®iÒu ®ã chØ hoµn toµn ®óng víi con ®êng c«ng nghiÖp hãa cæ ®iÓn, kinh nghiÖm cña c¸c níc c«ng nghiÖp hãa con ®êng thø hai cho thÊy hoµn toµn kh«ng ph¶i nh vËy mµ nh©n tè quan träng nhÊt chÝnh lµ con ngêi C«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa lµ con ®êng duy nhÊt ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ - x· héi ®èi víi bÊt cø quèc gia nµo nhÊt lµ c¸c níc chËm ph¸t triÓn vµ ®ang ph¸t triÓn. Trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa, con ngêi nguån nh©n lùc víi t c¸ch lµ lùc lîng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña x· héi. ChÝnh lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh nhÊt, ®éng lùc c¬ b¶n nhÊt. Thùc tÕ ®· chøng minh nguyªn nh©n dÉn ®Õn sù thµnh c«ng cña c¸c quèc gia vïng l·nh thæ cã nÒn c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ë Ch©u ¸. Hä ®· cã chÝnh s¸ch u tiªn ph¸t triÓn gi¸o dôc hîp lý t¹o ra nguån nh©n lùc cã tay nghÒ, chuyªn m«n kü thuËt cao ®¸p øng tèt cho c«ng nghiÖp hãa. NÕu nh c«ng nghiÖp hãa cña c¸c níc Ch©u ¢u kÐo dµi gÇn 100 n¨m th× c¸c níc NhËt B¶n, Hµn Quèc, §µi Loan, Hång K«ng, Singapo chØ mÊt hai ba m¬i n¨m ®· x©y dùng ®îc mét nÒn c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i. Rß rµng nguån nh©n lùc trë thµnh yÕu tè quan träng nhÊt ¶nh hëng mang tÝnh quyÕt ®Þnh nhÊt ®èi víi sù phån thÞnh cña quèc gia. §¶ng ta x¸c ®Þnh nh©n tè con ngêi chÝnh x¸c lµ vèn con ngêi, vèn nh©n lùc bao gåm c¶ søc lao ®éng, trÝ tuÖ vµ tinh thÇn g¾n víi truyÒn thèng cña d©n téc lµ vèn quý nhÊt, quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc trong thêi kú ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc ®Ó x©y dùng chñ nghÜa x· héi. V× thÕ gi¶i phãng tiÒm n¨ng con ngêi, ®Ó ph¸t huy tèi ®a nguån nh©n lùc trong sù nghiÖp c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa lµ mét trong nh÷ng quan ®iÓm ®æi míi cã tÝnh ®ét ph¸ trong ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña §¶ng ta trong thêi kú ®æi míi. Con ngêi ViÖt Nam trong giai ®o¹n c¸ch m¹ng ®· ®îc NghÞ quyÕt Héi nghÞ lÇn thø 5 - Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng khãa VIII x¸c 9 ®Þnh x©y dùng víi nh÷ng ®øc tÝnh "Lao ®éng ch¨m chØ víi l¬ng t©m nghÒ nghiÖp, cã kü thuËt s¸ng t¹o, n¨ng suÊt cao. V× lîi Ých cña b¶n th©n, gia ®×nh, tËp thÓ vµ x· héi, thêng xuyªn häc tËp, n©ng cao hiÓu biÕt, tr×nh ®é chuyªn m«n, tr×nh ®é thÈm mü vµ thÓ lùc". 2. TÝnh tÊt yÕu kh¸ch quan ph¶i ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc cã hiÖu qu¶ ë níc ta hiÖn nay a. Yªu cÇu u tiªn ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ®ång thêi x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt phï hîp theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Níc ta ®i lªn chñ nghÜa x· héi tõ ®iÒu kiÖn mét nÒn kinh tÕ thÊp kÐm, chñ yÕu lµ s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, bá qua chÕ ®é t b¶n chñ nghÜa. Dï miÒn B¾c ®· cã h¬n 50 n¨m vµ c¶ níc ®· cã trªn 30 n¨m x©y dùng chñ nghÜa x· héi nhng mét phÇn lín thêi gian vÉn lµ t×nh tr¹ng "mét chñ nghÜa x· héi thêi chiÕn". Bªn c¹nh thµnh tùu to lín phôc vô cho c«ng cuéc kh¸ng chiÕn vµ bíc ®Çu x©y dùng c¬ së vËt chÊt kü thuËt th× chóng ta còng m¾c ph¶i nh÷ng khuyÕt ®iÓm nghiªm träng trong tæ chøc qu¶n lý, nh÷ng n¨m 80 l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ - x· héi. Sau 20 n¨m ®æi míi nÒn kinh tÕ ®· cã nh÷ng thay ®æi quan träng, ®· t¬ng ®èi æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn t¹o nªn thÕ vµ lùc míi cña c¸ch m¹ng níc ta, n©ng cao vÞ thÕ níc ta trªn trêng quèc tÕ. Tuy nhiªn, tr×nh ®é lùc lîng s¶n xuÊt kÐm ph¸t triÓn ®ang cßn lµ c¶n trë chñ yÕu cña viÖc x©y dùng quan hÖ s¶n xuÊt x· héi chñ nghÜa mµ quan hÖ s¶n xuÊt nµy vèn mang b¶n chÊt x©y dùng ho¸ nÒn s¶n xuÊt x· héi. Ngêi lao ®éng yÕu tè ®éng nhÊt, quyÕt ®Þnh nhÊt cña lùc lîng s¶n xuÊt vÉn cßn h¹n chÕ, cha ®¸p øng ®îc c«ng cuéc ®æi míi ®Êt níc hiÖn nay. D©n sè níc ta thuéc lo¹i d©n sè trÎ, tèc ®é gia t¨ng d©n sè cao, sè ngêi trong ®é tuæi lao ®éng lín t¹o nªn søc Ðp trªn thÞ trêng lao ®éng thÓ hiÖn tØ lÖ thÊt nghiÖp n¨m 2004 lµ 5,6% lao ®éng trong khu vùc n«ng th«n vÉn chiÕm tû lÖ lín, n¨m 2004 lùc lîng lao ®éng n«ng th«n cã 32,7 triÖu ngêi chiÕm tû lÖ 15,6% lùc lîng lao ®éng c¶ níc, trong ®ã khi lùc lîng lao ®éng thµnh thÞ lµ 10,55 triÖu ngêi chiÕm 24,4% [NguyÔn TiÖp - Ph¸t triÓn thÞ trêng lao ®éng níc ta c¸c n¨m 2005 - 2010 - Nghiªn cøu kinh tÕ 326 - tr 52]. Tû lÖ lao ®éng qua ®µo t¹o cña ta cßn thÊp chñ yÕu vÉn lµ lao ®éng gi¶n ®¬n. ThiÕu c«ng nh©n kü thuËt lµnh nghÒ vµ lµnh nghÒ cao; cha cã t¸c phong c«ng nghiÖp, c¬ cÊu cÊp tr×nh ®é chuyªn m«n kü thuËt cña lao ®éng qua ®µo t¹o cßn bÊt hîp lý (n¨m 2003 Cao ®¼ng, ®¹i häc vµ trªn ®¹i häc trung häc chuyªn nghiÖp - c«ng nh©n kü thuËt lµ 1- 0,9 -2,7). 10 ChÊt lîng ®µo t¹o nguån nh©n lùc cßn nhiÒu yÕu kÐm, ch¬ng tr×nh häc kh«ng phï hîp víi thùc tÕ cña thÞ trêng lao ®éng. Sinh viªn häc thô ®éng, thiÕu tÝnh s¸ng t¹o. C¸c trêng ®µo t¹o nghÒ sö dông c¸c m¸y mãc ®· lçi thêi, l¹c hËu mµ thùc tÕ ®· kh«ng cßn sö dông…. ChÊt lîng th× ®· vËy, l¹i kÕt hîp thªm viÖc ph©n bæ, sö dông nguån nh©n lùc bÊt cËp, thiÕu ®ång bé cµng t¨ng thªm m©u thuÉn vÒ cung cÇu nguån nh©n lùc c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng ë c¸c vïng miÒn nói, vïng s©u, vïng xa thõa lao ®éng gi¶n ®¬n nhng l¹i thiÕu nghiªm träng lao ®éng cã tr×nh ®é, g©y rÊt nhiÒu khã kh¨n cho viÖc ph¸t triÓn vÒ nhiÒu mÆt ë vïng nµy. Nh÷ng n¬i cÇn th× kh«ng cã, cßn nh÷ng n¬i ®· cã nhiÒu råi nh ë c¸c thµnh phè lín th× l¹i cµng nhiÒu thªm g©y ra mét sù l·ng phÝ rÊt lín cho x· héi. Tríc thùc tr¹ng ®ã viÖc ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc cã hiÖu qu¶ cao lµ mét vÊn ®Ò bøc thiÕt. Nguån nh©n lùc chÝnh lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh thµnh c«ng cña c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc, nhÊt lµ trong thêi ®¹i cña khoa häc c«ng nghÖ hiÖn nay. Ngêi lao ®éng níc ta cã ®éng lùc häc tËp tèt, th«ng minh, tù tin cao, khÐo lÐo, cã thÓ thµnh giái nÕu ®îc gi¸o dôc, tù tin vµ cÇn cã mét m«i trêng thuËn lîi ®Ó ph¸t huy. b. Ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc còng lµ yªu cÇu vµ xu thÕ chung cña thÕ giíi. Ngµy nay khi loµi ngêi ®· bíc vµo cuéc c¸ch m¹ng khoa häc c«ng nghÖ lÇn thø 3 th× nh©n tè con ngêi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®ãng vai trß ®Æc biÖt quan träng. C¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ®· chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp sang nÒn kinh tÕ tri thøc. Hµm lîng chÊt x¸m trong c¸c s¶n phÈm lµm ra ngµy cµng t¨ng lªn. Khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn nh vò b·o, nhanh chãng ®îc øng dông vµo qu¸ tr×nh s¶n xuÊt t¹o ra khèi lîng s¶n phÈm ®å sé. C¸c s¶n phÈm nµy ngµy cµng tiÕn tíi phôc vô tèi ®a cho nhu cÇu cña con ngêi. NhiÒu ngµnh s¶n xuÊt míi, m¸y mãc thiÕt bÞ, c«ng nghÖ míi, c¸c nguån n¨ng lîng míi… ra ®êi t¹o bíc ph¸t triÓn nh¶y vät cho lùc lîng s¶n xuÊt. Suy ®Õn cïng nh÷ng thµnh tùu Êy ®Òu ra con ngêi s¸ng t¹o ra, con ngêi ®ãng vai trß chñ thÓ. ChÝnh v× thÕ xu thÕ ph¸t huy yÕu tè, nguån nh©n lùc lµ xu thÕ chung toµn cÇu. Nguån nh©n lùc cã chÊt lîng cao vÒ trÝ tuÖ vµ tay nghÒ ngµy cµng trë thµnh mét lîi thÕ c¹nh tranh cho mçi quèc gia. NÕu nguån nh©n lùc chØ hµm chøa lao ®éng gi¶n ®¬n th× sÏ lµ mét søc Ðp ®èi víi qu¸ tr×nh t¨ng trëng vµ ph¸t triÓn ë c¸c níc chËm ph¸t triÓn. Nguån nh©n lùc cã dåi dµo hay kh«ng lµ do chÝnh s¸ch ®µo t¹o. 11 Níc Mü rÊt cã ý thøc chuÈn bÞ nguån nh©n lùc trong mèi quan hÖ ph¸t triÓn. Cùu tæng thèng Mü George Bush nhÊn m¹nh lµm cho häc sinh Mü chiÕm hµng ®Çu thÕ giíi vÒ kÕt qu¶ c¸c m«n to¸n vµ khoa häc tù nhiªn, lµm cho níc Mü cã v¨n hãa vµ kü n¨ng cÇn thiÕt ®Ó cã kh¶ n¨ng c¹nh tranh trong nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Trong bèi c¶nh toµn cÇu hãa, nh÷ng chuÈn mùc vÒ kÜ n¨ng vµ n¨ng suÊt lao ®éng, vÒ hiÖu qu¶ kinh tÕ, chÊt lîng s¶n phÈm vµ kh¶ n¨ng c¹nh tranh ngµy cµng phô thuéc vµo viÖc vËn dông nh÷ng tiÕn bé c«ng nghÖ vµ tri thøc khoa häc. ChØ cã con ngêi lµm chñ ®îc tiÕn bé c«ng nghÖ vµ tri thøc khoa häc míi. §µo t¹o ph¸t triÓn nguån nh©n lùc ®¸p øng ®ßi hái míi trë thµnh quèc s¸ch hµng ®Çu víi c¸c quèc gia. C¸c níc ph¸t triÓn lîi dông u thÕ vÒ vèn, kü thuËt, ®Èy nhanh ®µo t¹o nh©n tµi, tranh giµnh ngêi tµi víi c¸c níc kh¸c. C¸c níc ®ang ph¸t triÓn t¨ng cêng ®Çu t kinh phÝ cho khoa häc c«ng nghÖ gi¸o dôc ®µo t¹o nh©n tµi, ®ång thêi ng¨n ngõa ch¶y m¸u chÊt x¸m b»ng nh÷ng chÝnh s¸ch u ®·i thÝch hîp. ChÝnh phñ Ên §é ®Çu t 1,1% tæng s¶n phÈm kinh tÕ quèc d©n, 87% tæng ®Çu t khoa häc c«ng nghÖ cho ®µo t¹o [§Þnh híng ph¸t triÓn ®éi ngò tri thøc ViÖt Nam - tr.57]. Sau chiÕn tranh thÕ giíi thø II, NhËt B¶n lµ níc b¹i trËn bÞ chiÕn tranh tµn ph¸ nÆng nÒ nhng quèc gia nµy vÉn kh¼ng ®Þnh sù lùa chän truyÒn thèng trong gi¸o dôc. HÖ thèng gi¸o dôc NhËt B¶n ®îc u tiªn trªn nhiÒu khÝa c¹nh, ®îc sù quan t©m t¹o ®iÒu kiÖn cña gia ®×nh vµ x· héi. Hµn Quèc bÞ ¶nh hëng nhiÒu cña nÒn v¨n hãa Nho häc Trung Hoa nªn rÊt chó träng ph¸t triÓn gi¸o dôc. Nhê ®ã ®Çu t trong gi¸o dôc cña Hµn Quèc kh«ng ngõng t¨ng lªn trong 50 n¨m qua. §èi víi Trung Quèc, hä cã chÝnh s¸ch m¹nh d¹n t×m ngêi tµi. Tríc m¾t Trung Quèc ®ang thùc hiÖn viÖc ph¸t hµnh "thÎ xanh", mét lo¹i thÎ dµnh cho nh÷ng kü thuËt viªn, c¸c nhµ ®Çu t, c¸c nhµ doanh nghiÖp víi ®Æc quyÒn vµo Trung Quèc kh«ng cÇn visa. Tríc xu thÕ chung cña thÕ giíi, chóng ta kh«ng thÓ ®øng ngoµi cuéc. Trong c«ng cuéc c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc chóng ta cÇn héi nhËp vµo nÒn kinh tÕ thÕ giíi. Níc ta tham gia vµo rÊt nhiÒu c¸c tæ chøc kinh tÕ nh ASEAN, APEC vµ ®Æc biÖt khi gia nhËp vµo tæ chøc th¬ng m¹i thÕ giíi WTO th× tÝnh c¹nh tranh cña nÒn kinh tÕ ph¶i ®îc n©ng cao. Do ®ã viÖc n¾m ®îc khoa häc kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i ®Ó chñ ®éng trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt, kinh tÕ ®èi ngo¹i… rÊt quan träng, chóng ta ph¶i x¸c ®Þnh râ rµng nh÷ng chÝnh s¸ch thÝch hîp ®Ó n©ng cao chÊt lîng nguån nh©n lùc. 12 3. Nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc níc ta hiÖn nay a. Gi¶m tû lÖ gia t¨ng d©n sè t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nguån nh©n lùc ph¸t huy tèt Héi nghÞ lÇn thø 4 Ban chÊp hµnh Trung ¬ng §¶ng khãa VII nhËn ®Þnh "Gia t¨ng d©n sè qu¸ nhanh lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n quan träng c¶n trë tèc ®é ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi, g©y khã kh¨n lín cho viÖc c¶i thiÖn ®êi sèng, h¹n chÕ ph¸t triÓn vÒ trÝ tuÖ, v¨n hãa vµ thÓ lùc cña gièng nßi. NÕu xu híng nµy cø tiÕp tôc diÔn ra th× trong t¬ng lai kh«ng xa ®Êt níc ta sÏ ®øng tríc nh÷ng khã kh¨n rÊt lín, thËm chÝ nh÷ng nguy c¬ vÒ nhiÒu mÆt". Trong nh÷ng n¨m qua tèc ®é gia t¨ng d©n sè ë níc ta ®· gi¶m chØ cßn díi 2%. Nhµ níc thùc hiÖn kÕ ho¹ch hãa gia ®×nh, mçi gia ®×nh chØ cã 1-2 con ®Ó nu«i d¹y cho tèt. ThÕ nhng tõ n¨m 2003 d©n sè níc ta l¹i cã dÊu hiÖu t¨ng nhanh trë l¹i, v× vËy trong giai ®o¹n tíi chóng ta vÉn ph¶i tiÕp tôc thùc hiÖn chÝnh s¸ch kÕ ho¹ch hãa d©n sè vµ gia ®×nh ®Ó trong t¬ng lai ®¶m b¶o tèc ®é t¨ng d©n sè trong ®é tuæi lao ®éng hµng n¨m hîp lý, h×nh thµnh nguån nh©n lùc chÊt lîng cao, tiÕn tíi c©n b»ng cung vµ cÇu lao ®éng. b. N©ng cao hiÖu qu¶ cña hÖ thèng gi¸o dôc®µo t¹o Ph¸t triÓn gi¸o dôc, ®µo t¹o lao ®éng gi¶i ph¸p cã tÝnh chiÕn lîc l©u dµi ®Ó n©ng cao chÊt lîng nguån nh©n lùc vµ ph¸t triÓn cung lao ®éng chuyªn m«n kü thuËt trªn thÞ trêng lao ®éng. Gi¸o dôc ®µo t¹o ph¶i thùc sù trë thµnh quèc s¸ch hµng ®Çu. C¸c gi¶i ph¸p cô thÓ lµ: §èi víi c¸c trêng Cao ®¼ng, §¹i häc, trung häc chuyªn nghiÖp cÇn hoµn thiÖn chuÈn mùc quèc gia vÒ trêng, líp, ®éi ngò gi¸o viªn, c¬ së vËt chÊt, trang thiÕt bÞ gi¶ng d¹y, néi dung, ch¬ng tr×nh vµ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y ®Ó n©ng cao chÊt lîng ®µo t¹o trong toµn hÖ thèng. Ph©n bè hîp lý c¸c trêng ®µo t¹o, c¸c cÊp tr×nh ®é trªn c¸c vïng trong ph¹m vi c¶ níc. - Më réng vµ n©ng cÊp hÖ thèng d¹y nghÒ cho ngêi lao ®éng ë 3 cÊp tr×nh ®é: s¬ cÊp nghÒ, trung cÊp nghÒ, cao ®¼ng nghÒ vµ liªn th«ng gi÷a c¸c tr×nh ®é, ®ång thêi chuyÓn sang ®µo t¹o theo ®Þnh híng cÇu lao ®éng, ®µo t¹o g¾n víi sö dông, g¾n víi nhu cÇu cña s¶n xuÊt, cung cÊp lao ®éng cã chÊt lîng vÒ tay nghÒ, søc kháe, kû luËt lao ®éng, t¸c phong c«ng nghiÖp vµ c¸c phÈm chÊt kh¸c ®Ó ®¸p øng ®îc thÞ trêng trong níc vµ níc ngoµi. - §a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh trêng, líp, d¹y nghÒ cña Nhµ níc, cña t nh©n vµ quèc tÕ, h×nh thµnh thÞ trêng d¹y nghÒ phï hîp víi ph¸p luËt. 13 - Thùc hiÖn quy ho¹ch, ®Çu t tËp trung vµo hÖ thèng d¹y nghÒ kü thuËt thùc hµnh. Quan t©m x©y dùng hÖ thèng trêng d¹y nghÒ träng ®iÓm quèc gia, trêng cao ®¼ng d¹y nghÒ, trong ®ã cã c¸c trêng ®¹t tiªu chuÈn khu vùc; c¸c tØnh, thµnh phè ®Òu cã trung t©m d¹y nghÒ, ph¸t triÓn c¬ së d¹y nghÒ ngoµi c«ng lËp. B»ng nhiÒu h×nh thøc ®a d¹ng ®¶m b¶o cho mäi ngêi ®îc häc nhÊt lµ ngêi nghÌo vµ con em c¸c gia ®×nh thuéc diÖn chÝnh s¸ch. §éng viªn phong trµo toµn d©n thi ®ua xãa mï ch÷, hoµn thµnh phæ cËp trung häc c¬ së, trung häc phæ th«ng. Cïng víi ®æi míi néi dung gi¸o dôc theo híng c¬ b¶n, hiÖn ®¹i, ph¶i t¨ng cêng gi¸o dôc c«ng d©n, gi¸o dôc thÕ giíi quan khoa häc, lßng yªu níc, ý chÝ v¬n lªn v× t¬ng lai cña b¶n th©n vµ tiÒn ®å cña ®Êt níc. c. Nhµ níc quan t©m ®Õn chÝnh s¸ch quèc gia vÒ viÖc lµm, n©ng cao ®êi sèng cho ngêi lao ®éng, tr¸nh t×nh tr¹ng ch¶y m¸u chÊt x¸m. Nhµ níc tiÕp tôc hoµn thiÖn c¸c quy ®Þnh ph¸p luËt kinh doanh, t¹o m«i trêng thuËn lîi cho c¸c khu vùc kinh tÕ ph¸t triÓn, khuyÕn khÝch khu vùc kinh tÕ t nh©n lµm giµu chÝnh ®¸ng. §Æc biÖt lµ t¹o m«i trêng ®Çu t, chuyÓn giao c«ng nghÖ, hîp t¸c quèc tÕ ®Ó ph¸t triÓn mét bé phËn lín doanh nghiÖp võa vµ nhá víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. Thùc hiÖn ®Þnh híng cña ChÝnh phñ lµ ®Õn n¨m 2010, c¶ níc cã kho¶ng 500 ngh×n doanh nghiÖp, gi¶i quyÕt ®îc nhiÒu viÖc lµm cho ngêi lao ®éng. TiÕp tôc c¶i c¸ch khu vùc kinh tÕ Nhµ níc, t¹o m«i trêng kinh doanh b×nh ®¼ng, thóc ®Èy c¸c doanh nghiÖp Nhµ níc lµm ¨n cã hiÖu qu¶, t¹o më thªm viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, ph¸t triÓn c¸c tËp ®oµn kinh tÕ Nhµ níc trong nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt, dÞch vô quan träng, kinh doanh ë ph¹m vi toµn cÇu nh: hµng kh«ng, dÇu khÝ, ®iÖn lùc, viÔn th«ng vËn t¶i viÔn d¬ng, ng©n hµng, b¶o hiÓm,.. ®Ó t¹o sù thu hót lao ®éng chuyªn m«n kü thuËt. §Èy m¹nh c¸c ho¹t ®éng thu hót vèn ®Çu t níc ngoµi (FDI, ODA…) ®Ó ®æi míi c«ng nghÖ, t¹o ra thªm nhiÒu viÖc lµm n©ng cao tr×nh ®é tay nghÒ cña ngêi lao ®éng. KhuyÕn khÝch ViÖt kiÒu chuyÓn tiÒn vÒ níc ®Ó t¨ng thªm vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt kinh doanh, t¹o më thªm viÖc lµm cho ngêi lao ®éng. Thùc tÕ ®· cho thÊy r»ng nguån vèn nµy kh¸ lín, n¨m 2004 sè tiÒn viÖt kiÒu chuyÓn vÒ níc gÇn ngang b»ng vèn ®Çu t níc ngoµi vµo níc ta. Bªn c¹nh viÖc t¹o më thªm viÖc lµm cho ngêi lao ®éng, ®ång thêi còng ®i ®«i víi n©ng cao chÊt lîng cuéc sèng cho ngêi lao ®éng. Ngêi lao ®éng ®îc quan t©m ®Õn c¶ ®êi sèng vËt chÊt vµ tinh thÇn. Hä cÇn ®îc quan t©m ch¨m lo cho viÖc ¨n, viÖc ë ngµy cµng tèt h¬n, c¸c doanh nghiÖp kh¸m bÖnh cho ngêi 14 lao ®éng ®Þnh kú ®Ó ®¶m b¶o tèt søc kháe cã thÓ lao ®éng tèt. Ngêi lao ®éng cã thêi gian vui ch¬i, gi¶i trÝ ®Ó t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng. Khi mµ nh÷ng nhu cÇu vÒ chÊt, tinh thÇn cña hä ®îc ®¶m b¶o th× hä cã thÓ chuyªn t©m vµo ho¹t ®éng s¸ng t¹o, ®¶m nhiÖm tèt c«ng viÖc cña m×nh. HiÖn nay t×nh tr¹ng ch¶y m¸u chÊt x¸m ë níc ta rÊt ®¸ng lo ng¹i. Nh©n tµi ®ang cã xu híng muèn lµm viÖc ë c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn, ë ®ã hä ®îc ®¸p øng tèt vÒ ®iÒu kiÖn lµm viÖc còng nh sinh ho¹t gÊp hµng chôc lÇn trong níc. MÊt m¸t vÒ ngêi tµi cã nguy c¬ lµm cho nÒn kinh tÕ níc ta khã mµ ph¸t triÓn nhanh chãng. Chóng ta cÇn cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch hä nh t¹o ®iÒu kiÖn vÒ nhµ ë, tr¶ l¬ng cao víi ®óng n¨ng lùc cña hä vµ cung cÊp mäi c¬ së vËt chÊt tèt nhÊt ®Ó hä cã thÓ ph¸t huy n¨ng lùc cèng hiÕn cho c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc. ChÝnh s¸ch nµy ®· ®îc ¸p dông ë mét sè tØnh, thµnh phè vµ thu ®îc nh÷ng tÝn hiÖu ®¸ng mõng, tuy nhiªn cÇn ph¶i ®îc ®Èy m¹nh h¬n n÷a. 15 KÕt luËn Cha bao giê trong lÞch sö, nh©n tè con ngêi l¹i ®ãng vai trß quan träng trong ph¸t triÓn kinh tÕ nh thêi ®¹i ngµy nay. "M¸y mãc kh«ng chØ thay thÕ lao ®éng c¬ b¾p mµ cßn nh©n lªn søc m¹nh trÝ tuÖ con ngêi, lùc lîng s¶n xuÊt chuyÓn tõ dùa vµo vËt chÊt sang dùa nhiÒu h¬n vµo trÝ lùc vµ søc s¸ng t¹o cña con ngêi, søc s¸ng t¹o cña con ngêi lµ v« h¹n, tµi nguyªn lµ h÷u h¹n. Cho nªn kinh tÕ dùa vµo tri thøc më ra nh÷ng triÓn väng to lín, nh÷ng kh¶ n¨ng v« h¹n cña con ngêi, gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò c¬ b¶n vµ cÊp b¸ch mµ m×nh ®ang ph¶i ®èi mÆt". [§Æng H÷u - Ph¸t triÓn bÒn v÷ng dùa trªn tri thøc - T¹p chÝ lý luËn chÝnh trÞ/sè 11 - 2004. tr 9 - 10]. ViÖc ph¸t triÓn vµ sö dông nguån nh©n lùc trong ph¸t triÓn kinh tÕ ViÖt Nam trong thêi kú qu¸ ®é ®· ®îc §¶ng vµ Nhµ níc ta x¸c ®Þnh ®óng híng. Trong ®iÒu kiÖn níc ta hiÖn nay ®Ó chiÕn lîc ph¸t triÓn theo híng c«ng nghiÖp hãa - hiÖn ®¹i hãa ®Õn th¾ng lîi, chóng ta ph¶i lÊy nguån nh©n lùc con ngêi ViÖt Nam - nguån nh©n lùc quan träng nhÊt lµm ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn l©u bÒn. §Ó båi dìng vµ ph¸t h Tuy nguån lùc con ngêi ViÖt Nam víi t c¸ch ®ã, chóng ta cÇn t¹o ra mèi quan hÖ hµi hãa gi÷a t¨ng trëng kinh tÕ vµ tiÕn bé x· héi t¹o ra mèi quan hÖ hµi hßa gi÷a lîi Ých l©u dµi vµ lîi Ých tríc m¾t, lîi Ých quèc gia, d©n téc vµ lîi Ých tËp thÓ, lîi Ých c¸ nh©n kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é häc vÊn cho ngêi lao ®éng mang tÇm quèc tÕ, x©y dùng con ngêi ViÖt Nam x· héi chñ nghÜa tiªn tiÕn nhng vÉn lu«n coi träng nh÷ng gi¸ trÞ truyÒn thèng v¨n hãa d©n téc, kh«ng ®¸nh mÊt m×nh. Tõ ®ã x©y dùng vµ ph¸t triÓn ViÖt Nam tiªn tiÕn, ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc; t¹o c¬ së vËt chÊt kü thuËt hiÖn ®¹i ®a níc ta tiÕn lªn chñ nghÜa x· héi. 16