Lêi më ®Çu
Trong lÞch sö t- t-ëng nh©n lo¹i ®· tõng tån t¹i rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c
nhau xung quanh vÊn ®Ò nguån gèc vµ b¶n chÊt cña con ng-êi. Tr-íc C¸c M¸c,
vÊn ®Ò b¶n chÊt con ng-êi ch-a ®-îc gi¶i ®¸p mét c¸ch khoa häc. Khi h×nh
thµnh quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö, c¸c nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa M¸c ®· kh¼ng
®Þnh vai trß c¶i t¹o thÕ giíi, lµm nªn lÞch sö cña con ng-êi. B»ng sù ph¸t triÓn sù
ph¸t triÓn toµn diÖn th× con ng-êi võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc ph¸t triÓn lùc
l-îng s¶n xuÊt. Khi lùc l-îng s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn th× kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh
vµ sö dông c¸c lùc l-îng tù nhiªn ngµy cµng cao h¬n, con ng-êi t¹o ra ngµy cµng
nhiÒu h¬n c¬ së vËt chÊt cho b¶n th©n m×nh, ®ång thêi tõ ®ã thóc ®Èy con ng-êi
tù hoµn thiÖn chÝnh b¶n th©n hä.
Víi quan ®iÓm nh- vËy th× chñ nghÜa M¸c ®· kÕt luËn: con ng-êi kh«ng chØ
lµ chñ thÓ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt, ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong sù ph¸t
triÓn cña lùc l-îng s¶n xuÊt, mµ nã cßn lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh lÞch sö, cña tiÕn
bé x· héi. §Æc biÖt khi x· héi loµi ng-êi ph¸t triÓn ®Õn tr×nh ®é nÒn kinh tÕ tri
thøc th× vai trß cña con ng-êi ®Æt biÖt quan träng, v× con ng-êi t¹o ra tri thøc
míi, chøa dùng nh÷ng tri thøc míi.
ë n-íc ta, tõ ®¹i héi §¶ng lÇn thø III ®Õn nay §¶ng ta lu«n x¸c ®Þnh c«ng
nghiÖp hãa lµ nhiÖm vô trung t©m cña thêi kú qu¸ ®é.Muèn tho¸t khái t×nh tr¹ng
nghÌo nµn, l¹c hËu, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n...th× kh«ng cßn con ®-êng nµo
kh¸c lµ chóng ta ph¶i ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa -hiÖn ®¹i hãa. §Ó lµm
®-îc nh- vËy th× mét vÊn ®Ò cÇn ®-îc ®Æt lªn hµng ®Çu ®ã lµ vÊn ®Ò ph¸t triÓn
lùc l-îng s¶n xuÊt, n©ng cao kü thuËt, c«ng nghÖ, vµ trong ®ã ®Æc biÖt lµ ph¸t
triÓn nguån nh©n lùc.
§· cã rÊt nhiÒu ngµnh, m«n khoa häc nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò con ng-êi ®©y
®-îc coi lµ vÊn ®Ò thiÕt thùc nhÊt ®ßi hái sù ph¸t triÓn toµn diÖn nhÊt trªn nhiÒu
lÜnh vùc, tuy nhiªn trong khu«n khæ bµi viÕt nµy chóng ta chØ ®Ò cËp tíi mét khÝa
c³nh ®ã l¯: “VËn dông quan ®iÓm triÕt häc M¸c vÒ b¶n chÊt cña con ng-êi ®Ó
ph©n tÝch tÇm quan träng cña nh©n tè con ng-êi trong nÒn kinh tÕ tri thøc”
1
I. Quan ®iÓm cña M¸c – Lªnin vÒ b¶n chÊt con ng-êi
1.1 Con ng-êi lµ mét thùc thÓ thèng nhÊt gi÷a m¾t sinh vËt víi mÆt x· héi.
TriÕt häc M¸c ®· kÕ thõa quan niÖm vÒ con ng-êi trong lÞch sö triÕt häc,
®ång thêi kh¼ng ®Þnh con ng-êi hiÖn thùc lµ sù thèng nhÊt gi÷a yÕu tè sinh häc
vµ yÕu tè x· héi.
TiÒn ®Ò vËt chÊt ®Çu tiªn quy sù tån t¹i cña con ng-êi lµ s¶n phÈm cña giíi
tù nhiªn. Con ng-êi tù nhiªn lµ con ng-êi mang tÊt c¶ b¶n tÝnh sinh häc, tÝnh
loµi. YÕu tè sinh häc trong con ng-êi lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn quy ®Þnh sù tån t¹i
cña con ngêi. V× vËy, giíi tù nhiªn l¯ “th©n thÓ v« c¬ cña con ngêi”. Con
ng-êi lµ mét bé phËn cña tù nhiªn.
Lµ ®éng vËt cao cÊp nhÊt, tinh hoa cña mu«n loµi, con ng-êi lµ s¶n phÈm
cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn hÕt søc l©u dµi cña thÕ giíi tù nhiªn. Con ng-êi ph¶i t×m
mäi ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho sù tån t¹i trong ®êi sèng tù nhiªn nh- thøc ¨n, n-íc
uèng, hang ®éng ®Ó ë. §ã lµ qu¸ tr×nh con ng-êi ®Êu tranh víi thiªn nhiªn, víi
thó d÷ ®Ó sinh tån. Tr¶i qua hµng chôc v¹n n¨m, con ng-êi ®· thay ®æi tõ v-în
thµnh ng-êi, ®iÒu ®ã ®· ®-îc chøng minh trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña
§¸cuyn. C¸c giai ®o¹n mang tÝnh sinh häc mµ con ng-êi ®· tr¶i qua tõ sinh
thµnh, ph¸t triÓn ®Õn mÊt ®i quy ®Þnh b¶n tÝnh sinh häc trong ®êi sèng con ng-êi.
Nh- vËy con ng-êi tr-íc hÕt lµ mét tån t¹i sinh vËt, biÓu hiÖn trong nh÷ng c¸
nh©n con ng-êi sèng, lµ tæ chøc c¬ thÓ cña con ng-êi vµ mèi quan hÖ cña nã víi
tù nhiªn. Nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh häc, qu¸ tr×nh t©m – sinh lý,
c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau nãi lªn b¶n chÊt sinh häc cña c¸ nh©n con
ng-êi.
Tuy nhiªn, cÇn kh¼ng ®Þnh r»ng, mÆt tù nhiªn kh«ng ph¶i yÕu tè duy nhÊt
quyÕt ®Þnh b¶n chÊt con ng-êi. §Æc tr-ng quy ®Þnh sù kh¸c biÖt gi÷a con ng-êi
víi thÕ giíi loµi vËt lµ mÆt x· héi. Trong lÞch sö ®· cã nh÷ng quan niÖm kh¸c
nhau ph©n biÖt con ng-êi víi loµi vËt, nh- con ng-êi lµ ®éng vËt sö dông c«ng
cô lao ®éng, l¯ “mét ®éng vËt cã tÝnh x± héi”, hay con ngêi l¯ ®éng vËt cã t
duy…Nh÷ng quan niÖm nµy ®Òu phiÕn diÖn chØ v× nhÊn m¹nh mét khÝa c¹nh nµo
®ã trong b¶n chÊt con ng-êi mµ ch-a nªu lªn ®-îc nguån gèc b¶n chÊt x· héi Êy.
2
Víi ph-¬ng ph¸p biÖn chøng duy vËt, triÕt häc M¸c nhËn thøc vÊn ®Ò con
ng-êi mét c¸ch toµn diÖn, cô thÓ, trong toµn bé tÝnh hiÖn thùc x· héi cña nã, mµ
tr-íc hÕt lµ vÊn ®Ò lao ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt.
C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· nªu lªn vai trß cña lao ®éng s¶n xuÊt ë con
ngêi: “Cã thÓ ph©n biÖt con ngêi víi sóc vËt, b´ng ý thøc, b´ng t«n gi²o, nãi
chung b»ng bÊt cø c¸i g× còng ®-îc. B¶n th©n con ng-êi b¾t ®Çu b»ng viÖc tù
ph©n biÖt víi sóc vËt ngay tõ khi con ng-êi b¾t ®Çu s¶n xuÊt ra nh÷ng t- liÖu sinh
ho¹t cña m×nh - ®ã lµ mét b-íc tiÕn do tæ chøc c¬ thÓ cña con ng-êi quy ®Þnh.
S¶n xuÊt ra nh÷ng t- liÖu sinh ho¹t cña m×nh, nh- vËy, con ng-êi ®· gi¸n tiÕp
s¶n xuÊt ra ®êi sèng vËt chÊt cña m×nh”.
Th«ng qua ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt, con ng-êi ®· lµm thay ®æi, c¶i
biÕn to¯n bé giíi tù nhiªn: “Con vËt chØ t²i s°n xuÊt ra b°n th©n nã, cßn con
ngêi th× t²i s°n xuÊt ra to¯n bé giíi tù nhiªn”.
TÝnh x· héi cña con ng-êi biÓu hiÖn trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt;
ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt biÓu hiÖn mét c¸ch c¨n b¶n tÝnh x· héi cña con
ng-êi. Th«ng qua ho¹t ®éng s¶n xuÊt, con ng-êi t¹o ra cña c¶i vËt chÊt vµ tinh
thÇn, phôc vô ®êi sèng cña m×nh; h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ vµ t- duy;
x¸c lËp quan hÖ x· héi. Bëi vËy, lao ®éng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh h×nh thµnh b¶n
chÊt x· héi cña con ng-êi, ®ång thêi h×nh thµnh nh©n c¸ch c¸ nh©n trong céng
®ång x· héi.
Lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn vµ x· héi nªn qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
cña con ng-êi lu«n lu«n bÞ quyÕt ®Þnh bëi ba hÖ thèng quy luËt kh¸c nhau,
nh-ng thèng nhÊt víi nhau. HÖ thèng c¸c quy luËt tù nhiªn nh- quy luËt vÒ sù
phï hîp c¬ thÓ víi m«i tr-êng, quy luËt vÒ sù trao ®æi chÊt, vÒ di truyÒn, biÕn dÞ,
tiÕn hãa…quy ®Þnh ph-¬ng diÖn sinh häc cña con ng-êi. HÖ thèng c¸c quy luËt
t©m lý ý thøc h×nh thµnh vµ vËn ®éng trªn nÒn t¶ng sinh häc cña con ng-êi nhh×nh thµnh t×nh c¶m, kh¸t väng, niÒm tin, ý chÝ. HÖ thèng c¸c quy luËt x· héi
quy ®Þnh quan hÖ x· héi gi÷a ng-êi víi ng-êi.
Ba hÖ thèng quy luËt trªn cïng t¸c ®éng t¹o nªn thÓ thèng nhÊt trong ®êi
sèng con ng-êi bao gåm c¶ mÆt sinh häc vµ mÆt x· héi. Mèi quan hÖ gi÷a sinh
häc vµ x· héi lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh hÖ thèng c¸c nhu cÇu sinh häc vµ nhu cÇu x·
3
héi trong ®êi sèng con ng-êi nh- nhu cÇu ¨n, mÆc, ë; nhu cÇu t¸i s¶n xuÊt x·
héi; nhu cÇu t×nh c¶m; nhu cÇu thÈm mü vµ h-ëng c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn.
Víi ph-¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, chóng ta thÊy r»ng quan hÖ gi÷a mÆt
sinh häc víi mÆt x· héi còng nh- nhu cÇu sinh häc vµ nhu cÇu x· héi trong mçi
con ng-êi lµ thèng nhÊt. MÆt sinh häc lµ c¬ së tÊt yÕu tù nhiªn cña con ng-êi,
cßn mÆt x· héi lµ ®Æc tr-ng b¶n chÊt ®Ó ph©n biÖt con ng-êi víi loµi vËt. Nhu cÇu
sinh häc ph¶i ®-îc nh©n hãa ®Ó mang gi¸ trÞ v¨n minh con ng-êi, vµ ®Õn l-ît nã,
nhu cÇu x· héi kh«ng thÓ tho¸t ly khái tiÒn ®Ò cña nhu cÇu sinh häc. Hai mÆt
trªn thèng nhÊt víi nhau, hßa quyÖn vµo nhau ®Ó t¹o thµnh con ng-êi viÕt hoa,
con ng-êi tù nhiªn – x· héi.
1..2. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ng-êi lµ tæng hßa
nh÷ng quan hÖ x· héi
Tõ nh÷ng quan niÖm ®· tr×nh bµy ë trªn, chóng ta thÊy r»ng, con ng-êi
v-ît lªn thÕ giíi loµi vËt trªn c¶ ba ph-¬ng diÖn kh¸c nhau: quan hÖ víi tù nhiªn,
quan hÖ víi x· héi vµ quan hÖ víi chÝnh b¶n th©n con ng-êi. C¶ ba mèi quan hÖ
®ã, suy ®Ðn cïng, ®Òu mang tÝnh x· héi, trong ®ã quan hÖ x· héi gi÷a ng-êi víi
ng-êi lµ quan hÖ b¶n chÊt, bao trïm tÊt c¶ c¸c mèi quan hÖ kh¸c vµ mäi ho¹t
®éng trong chõng mùc liªn quan ®Õn con ng-êi.
Bëi vËy, ®Ó nhÊn m¹nh b¶n chÊt x· héi cña con ng-êi, C.M¸c ®· nªu lªn
mét mÖnh ®Ò næi tiÕng LuËn c-¬ng vÒ Ph¬b¸ch: “B°n chÊt con ngêi kh«ng ph°i
mét c¸i trõu t-îng cè h÷u cña c¸ nh©n riªng biÖt. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã,
b°n chÊt con ngêi l¯ tæng hßa nh÷ng mèi quan hÖ x± héi”.
LuËn ®Ò trªn kh¼ng ®Þnh r»ng, kh«ng cã con ng-êi trõu t-îng, tho¸t ly
mäi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh lÞch sö x· héi. Con ng-êi lu«n lu«n cô thÓ, x¸c ®Þnh,
sèng trong mét ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ nhÊt ®Þnh, mét thêi ®¹i nhÊt ®Þnh. Trong
®iªu kiÖn lÞch sö ®ã, b»ng ho¹t ®éng thùc tiÔn cña m×nh, con ng-êi t¹o ra nh÷ng
gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn c¶ thÓ lùc vµ t- duy trÝ tuÖ. ChØ
trong toµn bé c¸c mèi quan hÖ x· héi ®ã ( nh- quan hÖ giai cÊp, d©n téc, thêi ®¹i;
quan hÖ chÝnh trÞ, kinh tÕ; quan hÖ c¸ nh©n, gia ®×nh, x· héi…) con ng-êi míi
béc lé toµn bé b¶n chÊt x· héi cña m×nh.
4
§iÒu cÇn l-u ý lµ luËn ®iÓm trªn kh¼ng ®Þnh b¶n chÊt x· héi kh«ng cã
nghÜa lµ phñ ®Þnh mÆt tù nhiªn trong ®êi sèng con ng-êi; tr¸i l¹i, ®iÒu ®ã muèn
nhÊn m¹nh sù ph©n biÖt gi÷a con ng-êi víi thÕ giíi ®éng vËt tr-íc hÕt lµ ë b¶n
chÊt x· héi vµ ®Êy còng lµ ®Ó kh¾c phôc thiÕu sãt cña c¸c nhµ triÕt häc tr-íc
M¸c kh«ng thÊy ®-îc b¶n chÊt x· héi cña con ng-êi. MÆt kh¸c, c¸i b¶n chÊt víi
ý nghÜa lµ c¸i phæ biÕn, c¸i mang tÝnh quy luËt chø kh«ng thÓ lµ c¸i duy nhÊt; do
®ã cÇn ph¶i thÊy ®-îc c¸c biÓu hiÖn riªng phong phó vµ ®a d¹ng cña mçi c¸ nh©n
vÒ c¶ phong c¸ch, nhu cÇu vµ lîi Ých cña mçi c¸ nh©n trong céng ®ång x· héi.
Con ng-êi lµ chñ thÓ vµ lµ s¶n phÈm cña lÞch sö
Kh«ng cã thÕ giíi tù nhiªn, kh«ng cã lÞch sö x· héi th× kh«ng tån t¹i con
ng-êi. Bëi vËy con ng-êi lµ s¶n phÈm cña lÞch sö, cña sù tiÕn hãa l©u dµi cña
giíi h÷u sinh. Song, ®iÒu quan träng h¬n c¶ lµ, con ng-êi lu«n lu«n lµ chñ thÓ
cña lÞch sö – x± héi. C.M²c ®± khµng ®Þnh: “C²i häc thuyÕt duy vËt chñ nghÜa
cho r»ng con ng-êi lµ s¶n phÈm cña nh÷ng hoµn c¶nh vµ cña gi¸o dôc… c¸i häc
thuyÕt Êy quªn r´ng chÝnh b°n th©n nh¯ gi²o dôc còng cÇn ph°i ®îc gi²o dôc”.
Trong t¸c phÈm BiÖn chøng cña tù nhiªn. Ph.¡ngghen còng cho r´ng: “Thó vËt
còng cã mét lÞch sö ph¸t triÓn dÇn dÇn cña chóng cho tíi tr¹ng th¸i hiÖn nay cña
chóng. Nh-ng lÞch sö Êy kh«ng ph¶i do chóng lµm ra vµ trong chõng mùc mµ
chóng tham dù vµo viÖc lµm ra lÞch sö Êy th× ®iÒu ®ã diÔn ra mµ chóng kh«ng hÒ
biÕt vµ còng kh«ng ph¶i do ý muèn cña chóng. Ng-îc l¹i, con ng-êi cµng c¸ch
xa con vËt, hiÓu theo nghÜa hÑp cña tõ nµy bao nhiªu th× con ng-êi l¹i cµng tù
m×nh l¯m ra lÞch sö mét c²ch cã ý thøc bÊy nhiªu”.
Nh- vËy, víi t- c¸ch lµ mét thùc thÓ x· héi, con ng-êi ho¹t ®éng thùc
tiÔn, t¸c ®éng vµo tù nhiªn, c¶i biÕn giíi tù nhiªn, ®ång thêi thóc ®Èy sù vËn
®éng ph¸t triÓn cña lÞch sö x· héi. ThÕ giíi loµi vËt dùa vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn cã
s½n cña tù nhiªn. Con ng-êi th× tr¸i l¹i, th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn cña m×nh
®Ó lµm phong phó thªm thÕ giíi tù nhiªn, t¸i t¹o l¹i mét tù nhiªn thø hai theo
môc ®Ých cña m×nh.
Trong qu¸ tr×nh c¶i biÕn tù nhiªn, con ng-êi còng lµm ra lÞch sö cña m×nh.
Con ng-êi lµ s¶n phÈm cña lÞch sö, ®ång thêi lµ chñ thÓ s¸ng t¹o ra lÞch sö cña
chÝnh b¶n th©n con ng-êi, võa lµ ph-¬ng thøc ®Ó lµm biÕn ®æi ®êi sèng vµ bé
5
mÆt x· héi. Trªn c¬ së n¾m b¾t quy luËt cña lÞch sö x· héi, con ng-êi th«ng qua
ho¹t ®éng vËt chÊt vµ tinh thÇn, thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, phï
hîp víi môc tiªu vµ nhu cÇu do con ng-êi ®Æt ra. Kh«ng cã ho¹t ®éng cña con
ng-êi th× còng kh«ng tån t¹i quy luËt x· héi, vµ do ®ã, kh«ng cã sù tån t¹i cña
toµn bé lÞch sö x· héi loµi ng-êi.
Kh«ng cã con ng-êi trõu t-îng, chØ cã con ng-êi cô thÓ trong mçi giai
®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö x· héi. Do vËy, b¶n chÊt con ng-êi, trong
mèi quan hÖ víi ®iÒu kiÖn lÞch sö x· héi lu«n lu«n vËn ®éng biÕn ®æi, còng ph¶i
thay ®æi cho phï hîp. B¶n chÊt con ng-êi kh«ng ph¶i lµ mét hÖ thèng ®ãng kÝn,
mµ lµ mét hÖ thèng më, t-¬ng øng víi ®iÒu kiÖn tån t¹i cña con ng-êi. MÆc dï lµ
“tæng hßa c²c quan hÖ x± héi”, con ngêi cã vai trß tÝch cùc trong tiÕn tr×nh lÞch
sö víi t- c¸ch lµ chñ thÓ s¸ng t¹o. Th«ng qua ®ã, b¶n chÊt con ng-êi còng vËn
®éng biÕn ®æi cho phï hîp. Cã thÓ nãi r»ng mçi sù vËn ®éng vµ tiÕn lªn cña lÞch
sö sÏ quy ®Þnh t-¬ng øng (mÆc dï kh«ng trung kh¾p) víi sù vËn ®éng vµ biÕn ®æi
cña b¶n chÊt con ng-êi.
V× vËy, ®Ó ph¸t triÓn b¶n chÊt con ng-êi theo h-íng tÝch cùc, cÇn ph¶i lµm
cho hoµn c¶nh ngµy cµng mang tÝnh ng-êi nhiÒu h¬n. Hoµn c¶nh ®ã chÝnh lµ
toµn bé m«i tr-êng tù nhiªn vµ x· héi t¸c ®éng ®Õn con ng-êi theo khuynh
h-íng ph¸t triÓn nh»m ®¹t tíi c¸c gi¸ trÞ cã tÝnh môc ®Ých, tù gi¸c, cã ý nghÜa
®Þnh h-íng gi¸o dôc. Th«ng qua ®ã con ng-êi tiÕp cËn hoµn c¶nh mét c¸ch tÝch
cùc vµ t¸c ®éng trë l¹i hoµn c¶nh trªn nhiÒu ph-¬ng diÖn kh¸c nhau: ho¹t ®éng
thùc tiÔn, quan hÖ øng xö , hµnh vi con ng-êi, sù ph¸t triÓn cña phÈm chÊt trÝ tuÖ
vµ n¨ng lùc t- duy, c¸c quy luËt nhËn thøc h-íng con ng-êi vµ hoµn c¶nh trong
bÊt kú giai ®o¹n nµo cña lÞch sö x· héi loµi ng-êi.
1.3 Sù ph¸t triÓn x· héi loµi ng-êi trong nÒn kinh tÕ tri thøc
Trong thêi gian 150 n¨m, tõ n¨m 1750 ®Õn 1900 (thêi kú cña c¸ch m¹ng
c«ng nghiÖp), chñ nghÜa t- b¶n vµ c«ng nghÖ ®· chinh phôc toµn thÕ giíi vµ t¹o
ra mét nÒn v¨n minh thÕ giíi míi. NÐt míi quan träng cña t- b¶n vµ c¸c ph¸t
triÓn c«ng nghÖ trong thêi kú nµy lµ nhÞp ®é lan truyÒn vµ ¶nh h-ëng cã tÝnh toµn
cÇu cña chóng ®èi víi nhiÒu nÒn v¨n hãa, giai cÊp vµ khu vùc ®Þa lý. NhÞp ®é vµ
ph³m vi ®ã ®± biÕn t b°n th¯nh “chñ nghÜa t b°n”, v¯ biÕn nh÷ng tiÕn bé vÒ
6
khoa häc c«ng nghÖ th¯nh cuéc “ C²ch m³ng c«ng nghiÖp”. Chñ nghÜa t b°n v¯
C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp – do nhÞp ®é vµ quy m« cña chóng - ®· t¹o ra mét nÒn
v¨n minh thÕ giíi míi.
Sù chuyÓn ®æi nµy ®· ®-îc thóc ®Èy bëi nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n vÒ ý
nghÜa tri thøc. ë c¶ ph-¬ng §«ng vµ ph-¬ng T©y tr-íc ®©y, tri thøc ®-îc quan
niÖm lµ phôc vô cho chÝnh nã. Nh-ng sau mét kho¶ng thêi gian ng¾n, tri thøc ®·
®-îc ¸p dông vµo tæ chøc lao ®éng, trë thµnh mét nguån lùc cã gi¸ trÞ sö dông vµ
trë thµnh mét lo¹i hµng hãa c«ng céng.
Sù biÕn ®æi ý nghÜa cña tri thøc tr¶i qua 3 giai ®o¹n:
Trong giai ®o¹n ®Çu (kho¶ng 100 n¨m), tri thøc ®-îc ¸p dông cho c¸c
c«ng cô s¶n xuÊt, ph-¬ng ph¸p s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm. §iÒu nµy t¹o ra cuéc C¸ch
m¹ng c«ng nghiÖp ®ång thêi còng t¹o ra ®iÒu mµ Marx gäi lµ c¸c giai cÊp míi,
c¸c cuéc ®Êu tranh giai cÊp vµ g¾n liÒn víi chóng lµ Chñ nghÜa céng s¶n.
Trong giai ®o¹n thø hai, b¾t ®Çu tõ kho¶ng cuèi thÓ kû 19 vµ kÕt thóc vµo
ChiÕn tranh thÕ giíi thø 2, tri thøc ®-îc ¸p dông cho tæ chøc lao ®éng. Giai ®o¹n
nµy t¹o ra cuéc C¸ch m¹ng n¨ng suÊt trong 75 n¨m vµ chuyÓn nh÷ng ng-êi v«
s¶n trë thµnh tÇng líp trung l-u víi thu nhËp gÇn víi tÇng líp th-îng l-u.
Giai ®o¹n cuèi cïng th× tri thøc ®ang ®-îc ¸p dông cho chÝnh b¶n th©n tri
thøc. §ã lµ cuéc c¸ch m¹ng qu¶n lý. Tri thøc trë thµnh mét nh©n tè s¶n xuÊt,
lµm gi¶m vai trß cña c¶ vèn lµ lao ®éng. Cã thÓ lµ hÊp tÊp khi nãi r»ng chung ta
hiÖn nay ®ang ë trong “x± héi tri thøc”- hiÖn nay chóng ta míi chØ cã mét nÒn
kinh tÕ tri thøc. Nh-ng râ rµng x± héi cña chóng ta hiÖn nay ®± l¯ “x± héi hËu t
b°n”
C¸c ph¸t minh trong thêi tr-íc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp (ch¼ng h¹n nhkÝnh m¾t) còng ®· ®-îc lan truyÒn rÊt nhanh nh-ng chóng ta chØ g¾n víi mét
ngµnh, nghÒ thñ c«ng hoÆc mét øng dông cô thÓ nµo ®ã. Nh÷ng ph¸t minh trong
thêi c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp (ch¼ng h¹n nh- ®éng c¬ h¬i n-íc) nhanh chãng
®-îc øng dông trªn diÖn réng vµ t¸c ®éng ®Õn tÊt c¶ c¸c ngµnh, nghÒ thñ c«ng.
Chóng ta hiÓu r»ng nh÷ng sù kiÖn lÞch sö träng ®¹i b¾t nguån kh«ng chØ tõ
mét nguyªn nh©n duy nhÊt vµ mét c¸ch gi¶i thÝch duy nhÊt mµ th-êng lµ kÕt qu¶
7
héi tô cña nhiÒu tiÕn triÓn riªng rÏ vµ ®éc lËp. Cã thÓ lÊy vÝ dô vÒ viÖc ph¸t triÓn
m¸y tÝnh ph¶i dùa vµo rÊt nhiÒu ph¸t minh khoa häc tr-íc ®ã.
Tuy nhiªn, cã mét nh©n tè rÊt quan träng mµ kh«ng cã nã th× t- b¶n vµ
tiÕn bé kü thuËt cã lÏ kh«ng thÓ cã t¸c ®éng lan truyÒn mang tÝnh x· héi vµ réng
kh¾p ®Õn thÕ trªn thÕ giíi. §ã lµ sù thay ®æi c¨n b¶n ý nghÜa cña tri thøc vµo
nh÷ng n¨m 1700 vµ mét thêi gian ng¾n sau ®ã.
Vµo thêi kú Plato (nh÷ng n¨m 400 tr-íc c«ng nguyªn) cã 2 häc thuyÕt ë
ph-¬ng §«ng vµ 2 häc thuyÕt ë ph-¬ng T©y vÒ ý nghÜa vµ chøc n¨ng cña tri
thøc. Nhµ hiÒn triÕt Socrates, ng-êi ph¸t ng«n cña ph¸i triÕt häc Plato, cho r»ng
chøc n¨ng cña tri thøc lµ v× chÝnh tri thøc: sù ph¸t triÓn tri thøc, ®¹o ®øc vµ tinh
thÇn cña c¸ nh©n. §Þch thñ cña «ng ta, nhµ triÕt häc Protagoras l¹i cho r»ng môc
®Ých cña tri thøc lµ lµm cho ng-êi cã tri thøc cã thÓ hiÓu ®-îc nh÷ng g× cÇn ph¶i
nãi vµ lµm thÕ nµo ®Ó nãi chóng. Theo Protagoras, tri thøc cã nghÜa lµ logich,
ng÷ ph¸p vµ hõng biÖn (tu tõ).
ë ph-¬ng §«ng còng cã hai häc thuyÕt t-¬ng tù vÒ tri thøc. §èi víi
Khæng gi¸o, tri thøc lµ biÕt ®-îc nh÷ng g× cÇn nãi vµ lµm thÕ nµo ®Ó nãi chóng lµ
con ®-êng dÉn tíi tiÕn bé vµ thµnh c«ng trªn trÇn thÕ. Theo §¹o L·o vµ ph¸i
ThiÒn (PhËt gi¸o) th× tri thøc lµ vi tri thøc, vµ lµ con ®-êng ®i ®Õn sù th«ng th¸i
vµ kh«n ngoan.
Kh¸c víi nh÷ng ng-êi ®-¬ng thêi cña m×nh cña m×nh ë ph-¬ng §«ng, tøc
lµ nh÷ng ng-êi theo Khæng gi¸o ë Trung Quèc, nh÷ng ng-êi coi th-êng bÊt cø
nh÷ng g× kh«ng thuéc nghiªn cøu s¸ch vë, c¶ Socrates lÉn Protagoras ®Òu coi
träng kü thuËt (techne) mÆc dï c¶ hai «ng nµy ®Òu cho r»ng kü thuËt kh«ng ph¶i
lµ tri thøc dï nã cã ®¸ng kh©m phôc ®Õn ®©u. Kü thuËt g¾n víi mét øng dông cô
thÓ vµ kh«ng cã tÝnh nguyªn t¾c ®Ó ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c tr-êng hîp.
NÒn t¶ng t¹o ra 3 giai ®o¹n cña tri thøc – C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, C¸ch
m¹ng n¨ng suÊt, vµ C¸ch m¹ng qu¶n lý – lµ sù thay ®æi vÒ c¨n b¶n ý nghÜa cña
tri thøc. Chóng ta ®· chuyÓn tõ chç tri thøc lµ sè Ýt lªn tri thøc lµ sè nhiÒu.
Tri thøc theo kiÓu truyÒn thèng lµ mét thøc chung chung. Cßn tri thøc b©y
giê lµ nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt cùc kú chuyªn s©u.
8
Kh¸c víi c¸ch hiÓu vÒ tri thøc trong thêi kú Plato nh- ®· nãi ë trªn, tri
thøc b©y giê ®-îc hiÓu lµ tri thøc th«ng minh cho chÝnh nã trong ho¹t ®éng. C¸i
mµ b©y giê chóng ta hiÓu vÒ tri thøc chÝnh lµ th«ng tin thùc tÕ ®èi víi ho¹t ®éng,
th«ng tin nhÊn m¹nh ®Õn kÕt qu¶. Nh÷ng kÕt qu¶ nµy n»m ngoµi mét c¸ nh©nn»m trong mét x· héi vµ mét céng ®ång.
§Ó cã thÓ thùc hiÖn ®-îc c«ng viÖc, tri thøc ph¶i cã tÝnh chuyªn m«n hãa
cao. §©y chÝnh lµ lý do gi¶i thÝch t¹i sao tr-íc ®©y ng-êi ta l¹i coi tri thøc
chuyªn s©u cã vÞ trÝ tÇm th-êng nh- kü thuËt vµ kü x¶o. Nã kh«ng häc ®-îc
còng kh«ng d¹y ®-îc; nã còng kh«ng cã mét nguyªn t¾c chung nµo. Nh-ng
ng¯y nay, chóng ta kh«ng gäi nh÷ng tri thøc chuyªn s©u n¯y l¯ “bÝ quyÕt”,
chóng ta nãi ®ã l¯ “nh÷ng m«n häc”. §©y chÝnh l¯ mét sù thay ®æi lín h¬n bÊt
cø sù thay ®æi nµo trong lÞch sö tri thøc.
Mçi m«n häc sÏ chuyÓn mét “bÝ quyÕt” th¯nh mét ph¬ng ph²p luËn, sÏ
chuyÓn tõng kinh nghiÖm riªng lÎ thµnh mét hÖ thèng vµ chuyÓn giai tho¹i thµnh
th«ng tin. Mçi m«n häc sÏ chuyÓn c¸c kü n¨ng thµnh c¸c thø cã thÓ dËy vµ häc
®-îc.
B-íc chuyÓn tõ ®¬n tri thøc lªn ®a tri thøc ®· lµm cho tri thøc cã søc
m¹nh t¹o ra mét x· héi míi. Nh-ng x· héi nµy ph¶i ®-îc x©y dùng trªn nh÷ng
tri thøc cã tÝnh chuyªn s©u, vµ nh÷ng con ng-êi cã tri thøc nh- lµ mét chuyªn
gia. Nã còng ®Æt ra nh÷ng c©u hái c¬ b¶n – vÒ gi¸ trÞ, vÒ nh©n sinh quan, vÒ
niÒm tin, vÒ tÊt c¶ mäi thø lµm cho x· héi g¾n kÕt víi nhau vµ lµm cho cuéc sèng
cña chóng ta cã ý nghÜa.
II. Nh©n tè con ng-êi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë
ViÖt Nam
2.1 Vai trß cña con ng-êi ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam
Sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë n-íc ta ®ßi hái ngoµi
m«i tr-êng chÝnh trÞ æn ®Þnh, ph¶i cã nh÷ng nguån lùc cÇn thiÕt nh- : nguån lùc
con ng-êi, vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, vÞ trÝ ®Þa lý...
C¸c nguån lùc nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau cïng tham gia vµo qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa nh-ng víi møc ®é kh¸c nhau trong ®ã nguån lùc
con ng-êi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh.
9
Vai trß nguån lùc con ng-êi quan träng nh- thÕ nµo ®· ®-îc chøng minh
trong lÞch sö kinh tÕ cña nh÷ng n-íc t- b¶n ph¸t triÓn nh- NhËt B¶n, Mü.
Ngµy nay, ®èi víi nh÷ng n-íc l¹c hËu ®i sau, kh«ng thÓ ph¸t triÓn nhanh
chãng nÕu kh«ng tiÕp thu nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt- c«ng nghÖ hiÖn ®¹i
cña c¸c n-íc ph¸t triÓn. Nh-ng kh«ng ph¶i cø nhËp c«ng nghÖ tiªn tiÕn b»ng mäi
gi¸ mµ kh«ng cÇn tÝnh ®Õn yÕu tè con ng-êi, cßn nhí r»ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn
cña n-íc ngoµi khi ®-îc tiÕp thu sÏ ph¸t huy t¸c dông tèt hay bÞ l·ng phÝ thËm
chÝ bÞ ph¸ ho¹i lµ hoµn toµn phô thuéc vµo hµnh vi cña con ng-êi khi sö dông
chóng. §ã lµ mét ®iÒu rÊt ®¸ng l-u ý.
Nh- mäi quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt
Nam còng ph¶i phô thuéc vµo nguån lùc con ng-êi vµ do nguån lùc nµy quyÕt
®Þnh. Bëi nh÷ng lÝ do sau:
Thø nhÊt, c¸c nguån lùc kh¸c nh- vèn tµi nguyªn thiªn nhiªn, vÞ trÝ ®Þa
lý... chØ tån t¹i d-íi d¹ng tiÒm n¨ng chóng, chØ ph¸t huy t¸c dông vµ cã ý nghÜa
tÝch cùc khi ®-îc kÕt hîp víi nguån lùc con ng-êi th«ng qua ho¹t ®éng cã ý thøc
cña con ng-êi. Bëi lÏ con ng-êi lµ nguån lùc duy nhÊt biÕt t- duy cã trÝ tuÖ vµ cã
ý chÝ, biÕt lîi dông c¸c nguån lùc kh¸c vµ g¾n kÕt chóng l¹i víi nhau, t¹o thµnh
mét søc m¹nh tæng hîp cïng t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh CNH-H§H ph¸t triÓn kinh
tÕ. C¸c nguån lùc kh¸c ®Òu lµ kh¸ch thÓ chÞu sù c¶i t¹o vµ khai th¸c cña con
ng-êi, v× thÕ cho nªn hÕt th¶y chóng ®Òu phôc vô cho nhu cÇu, lîi Ých con ng-êi
nÕu hä biÕt c¸ch t¸c ®éng vµ chi phèi. Do ®ã trong c¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc
l-îng s¶n xuÊt, ng-êi lao ®éng lµ yÕu tè quan träng nhÊt, lµ lùc l-îng s¶n xuÊt
hµng ®Çu cña nh©n lo¹i.
- Thø hai, c¸c nguån kh¸c lµ h÷u h¹n, cã thÓ bÞ khai th¸c c¹n kiÖt, trong khi
®ã nguån lùc con ng-êi lµ v« tËn. Nã kh«ng chØ t¸i sinh vµ tù sinh s¶n vÒ mÆt
sinh häc mµ cßn tù ®æi míi kh«ng ngõng nÕu biÕt ch¨m lo, båi d-ìng vµ khai
th¸c hîp lÝ. §ã lµ c¬ së lµm lµm cho n¨ng lùc nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn
cña con ng-êi ph¸t triÓn kh«ng ngõng, nhê vËy con ng-êi ®· biÕt lµm chñ tù
nhiªn, kh¸m ph¸ ra nhiÒu nguån tµi nguyªn míi, ph¸t minh ra nhiÒu c«ng cô s¶n
xuÊt hiÖn ®¹i h¬n, ®-a x· héi chuyÓn tõ thÊp ®Õn cao.
10
- Thø ba, trÝ tuÖ con ng-êi cã søc m¹nh v« cïng to lín mét khi nã ®-îc vËt
thÓ hãa, trë thµnh lùc l-îng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Sù ph¸t triÓn nh- vò b·o cña
cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kÜ thuËt vµ c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ®ang dÉn nÒn kinh tÕ
cña c¸c n-íc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ vËn ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ cña trÝ tuÖ. G׬
®©y søc m¹nh cña trÝ tuÖ ®· ®¹t ®Õn møc mµ nhê nã con ng-êi cã thÓ s¸ng t¹o
ra nh÷ng ngêi m²y “ b¾t chíc’’ hay “phàng theo’’ nh÷ng ®Æc tÝnh trÝ tuÖ cña
chÝnh con ng-êi. Râ rµng lµ b»ng nh÷ng kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i do chÝnh
bµn tay khèi ãc con ng-êi lµm ra mµ ngµy nay nh©n lo¹i ®-îc chøng kiÕn nhiÒu
biÕn ®æi thÇn kú tr-íc c¶ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh.
- Thø t-, kinh nghiÖm nhiÒu n-íc vµ thùc tiÔn cña chÝnh n-íc ta cho thÊy sù
thµnh c«ng cña ph¸t triÓn kinh tÕ phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc ho¹ch ®Þnh ®-êng
lèi chÝnh s¸ch còng nh- c¸ch tæ chøc thùc hiÖn cña con ng-êi. C¬ cÊu lao ®éng
cÇn cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i bao gåm : c¸c chÝnh kh¸ch, c¸c nhµ
ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c häc gi¶, c¸c nhµ kinh doanh, nhµ kü thuËt vµ c«ng
nghÖ, c¸c c«ng nh©n lµnh nghÒ...NÕu kh«ng cã c¸c nhµ chÝnh kh¸ch, c¸c häc gi¶
th× khã cã thÓ cã ®-îc nh÷ng chiÕn l-îc nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ®óng ®¾n.
NÕu kh«ng cã c¸c nhµ kinh doanh th× còng sÏ kh«ng cã nh÷ng ng-êi sö dông
mét c¸ch cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn nh©n lùc c«ng nghÖ. Sù thiÕu v¾ng, kÐm cái
cña mét trong c¸c bé phËn cÊu thµnh nh©n lùc trªn sÏ cã h¹i cho qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn kinh tÕ ®Êt n-íc.
Qua toµn bé ph©n tÝch trªn ®©y, ta cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn r»ng nguån lùc
con ng-êi cã vai trß quyÕt ®Þnh cho sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh
tÕ ®Êt n-íc. Do vËy, muèn ph¸t trriÓn kinh tÕ thµnh c«ng th× ph¶i ®æi míi c¬ b¶n
c¸c chÝnh s¸ch ®Çu t- cho c¸c ngµnh khoa häc, v¨n hãa, y tÕ, gi¸o dôc ë ViÖt
Nam nh»m ph¸t triÓn nguån lùc con ng-êi. §©y lµ nhiÖm vô lín nhÊt vµ còng
®-îc coi lµ khã kh¨n nhÊt trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay.
2.2. Thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò ®µo t¹o, sö dông vµ ph¸t triÓn con ng-êi ë
ViÖt Nam.
XÐt vÒ mÆt tæng thÓ mµ nãi th× sau 10 n¨m thùc hiÖn CNH-H§H, chóng ta
®· ®i nh÷ng b-íc v÷ng ch¾c vµ quan träng, t¹o tiÒn ®Ò cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn
sau nµy. Con ®-êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ngµy cµng ®-îc x¸c ®Þnh râ h¬n.
11
Nh-ng nh×n l¹i nguån lùc con ng-êi ViÖt Nam chóng ta kh«ng khái b¨n kh¬¨n
lùc l-îng lao ®éng tuy dåi dµo, cÇn cï, s¸ng t¹o song chÊt l-îng cßn h¹n chÕ, sù
bÊt hîp lý vÒ ph©n c«ng lao ®éng, khã kh¨n vÒ ph©n bè d©n c-. Theo thèng kª
n¨m 1989 cho thÊy ; nguån lao ®éng ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c ngµnh
c¸c vïng :80%ë n«ng th«n ,70%lµm trong lÜnh vùc nhµ n-íc; 14% sèng, lµm
viÖc trong khu vùc nhµ nhµ n-íc ; 10% lao ®éng tiÓu thñ c«ng nghiÖp; 90% lao
®éng thñ c«ng.
Do n¨ng suÊt lao ®éng thÊp nªn t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm vÉn diÔn ra th-êng
xuyªn c¶ ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n, c¶ sè lao ®éng trong khu vùc nhµ n-íc vµ
quèc doanh.
Theo mét sè nhËn ®Þnh th× trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû nµy t×nh tr¹ng
d- thõa lao ®éng vÉn diÔn ra. Lao ®éng ë n-íc ta chñ yÕu lµ lao ®éng phæ th«ng,
lao ®éng nhµn rçi trong n«ng nghiÖp c«ng nh©n phÇn biªn chÕ... Song do nhu cÇu
CNH, H§H yªu cÇu con ng-êi lao ®éng ph¶i cã tay nghÒ, cã chuyªn m«n th× vÊn
®Ò viÖc lµm mét nan gi¶i.
Trong qu¸ tr×nh CNH, H§H ®Êt n-íc hiÖn nay ®ang cÇn nhiÒu lao ®éng cã
trÝ tuÖ, cã thÓ coi ®©y lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m bao cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nhanh
chãng nÒn kinh tÕ.
Trong mét sè n¨m gÇn ®©y trÝ thøc ViÖt Nam ph¸t triÓn nhanh c¶ vÒ sè
l-îng vµ chÊt l-îng. HiÖn nay c¶ n-íc cã kho¶n trªn 80 v¹n trÝ thøc ®· ®ãng gãp
rÊt lín trong qu¸ tr×nh x©y dùng ®Êt n-íc. Song so víi yªu cÇu thùc tÕ cña qu¸
tr×nh CNH, H§H th× con sè ®ã qu¶ lµ khiªm tèn vµ chÊt l-îng cßn h¹n chÕ.
Kh«ng nh÷ng thÕ, ®éi ngò tri thøc ë n-íc ta cßn ph©n bè kh«ng ®Òu phÇn
lín tËp trung ë c¸c thµnh phè lín nh- Hµ Néi... vµ mét sè trung t©m c«ng nghiÖp
kh¸c. §iÒu ®ã lµ do t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ tr-êng ®èi víi sù ph©n c«ng lao ®éng
trong c¶ n-íc. Do chÝnh s¸ch ®Çu t- kh«ng ®¶m b¶o c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh,
gi÷a c¸c vïng nhÊt lµ vïng cao, vïng s©u, vïng xa. ë nh÷ng vïng nµy rÊt Ýt trÝ
thøc mµ nÕu cã th× chÊt l-îng rÊt h¹n chÕ do nhiÒu nguyªn nh©n c¶ kh¸ch quan
vµ chñ quan do yÕu tè t©m lý cña ng-êi d©n téc nªn viÖc båi d-ìng, n©ng cao
viÖc gi¸o dôc ®µo t¹o l¹i ch-a ®-îc chó ý mét c¸ch tho¶ ®¸ng.
12
Trong khi sè ng-êi ®-îc ®µo t¹o gi¶m th× sè sinh viªn tèt nghiÖp, ®¹i häc,
cao ®¼ng, kh«ng t×m ®-îc viÖc lµm l¹i t¨ng lªn theo thèng kª ch-a ®Çy ®ñ th× tõ
n¨m 1988 ®Õn nay sè sinh viªn tèt nghiÖp ë c¸c tr-êng ®¹i häc, cao ®¼ng ë khu
vùc Hµ Néi ch-a t×m ®-îc viÖc lµm t¨ng dÇn tõ 13,4% lªn 35,38* ®Õn nay
kho¶ng 40%. ViÖc sè sinh viªn tèt nghiÖp ch-a t×m ®-îc viÖc lµm lµ do mét sè
ngµnh ®µo t¹o ch-a ®-îc c¬ chÕ thÞ tr-êng ch©ps nhËn.
2.2.1. ¦u ®iÓm.
C¬ cÊu lao ®éng ®ang chuyÓn dÞch theo h-íng t¨ng lao ®éng c«ng nghiÖp,
lao ®éng dÞch vô, lao ®éng tri thøc. Héi nghÞ Trung -¬ng 6 kho¸ IX nhËn ®Þnh
®éi ngò lao ®éng cña ViÖt Nam ®ang cã b-íc ph¸t triÓn míi: "lao ®éng cã tr×nh
®é cao ®¼ng trë lªn t¨ng 17,2%/n¨m tõ h¬n 800.000 n¨m 1995 ®Õn 1.300.000
n¨m 2000. Sè lao ®éng qua ®µo t¹o chiÕm gÇn 20% n¨m 2000".
Theo Bé Lao ®éng th-¬ng binh - x· héi th× sè ng-êi trong ®é tuæi lao
®éng lµ 60-66% d©n sè (kho¶ng 48,5 triÖu ng-êi). Cã 40,7 triÖu ng-êi tõ 15 tuæi
trë lªn ho¹t ®éng kinh tÕ th-êng xuyªn (thµnh thÞ cã 9,7 triÖu ng-êi, n«ng th«n
cã 31 triÖu ng-êi). §Æc biÖt chóng ta cã "mçi n¨m ta cã thªm 1,2 triÖu viÖc lµm
míi".
Ngoµi ra th× ng-êi lao ®éng cßn ®-îc c¸c trung t©m xóc tiÕn vµ giíi thiÖu
viÖc lµm, trung t©m ®µo t¹o vµ d¹y nghÒ gióp m×nh tiÕp cËn viÖc lµm hoÆc tù t¹o
viÖc lµm cho m×nh.
Kh«ng ®Ó sù hôt hÉng vÒ thÕ hÖ th× Nhµ n-íc ®· quan t©m ®Õn vÊn ®Ò gi¸o
dôc c¸c cÊp, chóng ta ®· cã nh÷ng thµnh c«ng: "Hoµn thµnh môc tiªu xo¸ mï
ch÷ vµ phæ cËp tiÓu häc trong c¶ n-íc, b¾t ®Çu phæ cËp trung häc c¬ së ë mét sè
tØnh ®ång b»ng, mét sè thµnh phè, sè sinh viªn ®¹i häc, cao ®¼ng t¨ng gÊp 6 lÇn.
"N¨m häc 1999 - 2000 so víi n¨m 1994 - 1995 sè häc sinh mÉu gi¸o gÊp 1,2 lÇn.
Trung häc c¬ së gÊp 1,6 lÇn. Trung häc phæ th«ng gÊp 2,3 lÇn. §µo t¹o ®¹i häc
gÊp 3 lÇn.§µo t¹o nghÒ gÊp 1,8 lÇn". ë bËc ®µo t¹o ®¹i häc Nhµ n-íc kh«ng chØ
quan t©m ®Õn sè l-îng häc sinh vµo ®¹i häc mµ cßn quan t©m ®Õn ngµnh nghÒ
®µo t¹o ®Ó phôc vô cho nhu cÇu cña ®Êt n-íc. "§Æc biÖt chó träng ®µo t¹o chÊt
l-îng cao mét sè ngµnh c«ng nghÖ, kinh tÕ vµ qu¶n lý Nhµ n-íc ®Ó ®¸p øng nhu
cÇu nh©n lùc vµ nh©n tµi cña ®Êt n-íc.
13
VÊn ®Ò ch¨m sãc søc khoÎ cho céng ®ång ®-îc quan t©m ®iÒu nµy thÓ
hiÖn qua kÕt qu¶. Mét sè bÖnh viÖn ®-îc ©n-íc ngoµi cÊp c¶i t¹o vµ x©y dùng
míi. Trung t©m y tÕ chuyªn s©u ë Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh còng ®-îc
h×nh thµnh. NhiÒu n¬i triÓn khai tèt chÝnh s¸ch kh¸m, ch÷a bÖnh cho ng-êi
nghÌo, gia ®×nh cã c«ng víi c¸ch m¹ng.
2.2.2. H¹n chÕ.
Tuy ®¹t ®-îc mét sè thµnh c«ng b-íc ®Çu nh-ng chóng ta cÇn nh×n nhËn
mét c¸ch thùc tÕ r»ng ®· cã sù chªnh lÖch gi÷a lao ®éng n«ng th«n vµ thµnh thÞ
c¶ vÒ sè l-îng vµ chÊt l-îng. Sè lao ®éng ë n«ng th«n lµ 31 triÖu ng-êi th× ë
thµnh phè lµ 9,7 triÖu ng-êi nh-ng sè lao ®éng ch-a biÕt ch÷ ë n«ng th«n cao
gÊp 6 lÇn ë thµnh thÞ. Sè lao ®éng qua ®µo t¹o ë n«ng th«n lµ 11,98% cßn ë
thµnh thÞ lµ 44,6%
Còng nh- vËy, c¬ cÊu ®µo t¹o ®éi ngò lao ®éng tÝnh theo tû lÖ gi÷a lao
®éng cã tr×nh ®é ®¹i häc, trung häc chuyªn nghiÖp vµ c«ng nh©n kü thuËt lµ
1:1,75: 2,3 vÉn lµ c¬ cÊu bÊt hîp lý dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thõa thÇy, thiÕu thî, kü sph¶i ®i lµm viÖc cña c«ng nh©n kü thuËt
HiÖn nay chóng ta cã h¬n 1 triÖu c¸n bé c¸c ngµnh cã tr×nh ®é ®¹i häc víi
tû lÖ s- ph¹m 33,3%; khoa häc kü thuËt 25,5%; n«ng nghiÖp 8,1%; khoa häc tù
nhiªn 6,8% ta thÊy n-íc ta ®ang cßn lµ mét n-íc n«ng nghiÖp mµ chØ cã 8,1%
c¸n bé n«ng nghiÖp ®-îc ®µo t¹o qua ®¹i häc mét con sè qu¸ Ýt ch-a ®¸p øng
®-îc nhu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, bªn c¹nh ®ã cßn phÇn lín sinh
viªn sau khi ra tr-êng kh«ng cã viÖc lµm, nÕu cã th× kh«ng ®óng víi chuyªn
ngµnh mµ m×nh ®-îc ®µo t¹o dÉn ®Õn l·ng phÝ trong ®µo t¹o.
ViÖc häc tËp ë mäi cÊp bÞ chi phèi bëi nhiÒu t©m lý lÊy sè l-îng ®µo t¹o,
lÊy b»ng cÊp. Ch-a quan t©m ®Õn chÊt l-îng ®µo t¹o t×nh tr¹ng d¹y thªm, häc
thªm trµn lan
C«ng t¸c båi ®-ìng vµ sö dông nh©n tµi ch-a ®-îc quan t©m ®óng møc,
ch-a cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®èi víi nh÷ng c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ. C¸n bé
khoa häc, c«ng nghÖ cã tr×nh ®é cao ë n-íc ta lµ rÊt Ýt. "Vµo cuèi n¨m 2002
chóng ta cã 1032 gi¸o s- vµ 4563 phã gi¸o s-". Trong khi ®ã c¸c c¸n bé nµy ®·
14
cao tuæi, Ýt cã nh÷ng c¸n bé trÎ kÕ cËn. Sù hôt hÉng vÒ c¸n bé khoa häc nÕu
kh«ng ®-îc quan t©m th× s¶y ra lµ ®iÒu tÊt yÕu.
ChÕ ®é khen th-ëng vµ tiÒn l-¬ng cho gi¸o dôc ®µo t¹o ch-a hîp lý, cßn
tån t¹i chÕ ®é tiÒn l-¬ng cña nh÷ng gi¸o viªn, gi¶ng viªn cßn thÊp so víi ng-êi
lao ®éng b×nh th-êng.
2.2.3. Nguyªn nh©n
a. VÒ mÆt -u ®iÓm
Do Nhµ n-íc ®· quan t©m ®Õn vÊn ®Ò gi¸o dôc, nhËn thøc ®-îc vÊn ®Ò
con ng-êi vµ nguån nh©n lùc víi sù ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc. Cã môc tiªu x©y
dùng thÕ hÖ trÎ ngoµi cã tr×nh ®é khoa häc, kinh tÕ, qu¶n lý cßn chó ý x©y dùng
t- t-ëng c¹nh tranh, tinh thÇn yªu n-íc, yªu quª h-¬ng, gia ®×nh. Cã lý t-ëng
XHCN t«n träng ph¸p luËt, tinh thÇn hiÕu häc vµ chÝ tiÕn thñ.
Do ®Æc ®iÓm cña lao ®éng ViÖt Nam: sè l-îng lao ®éng lín ®a sè lµ lao
®éng trÎ cã thÓ lùc, trÝ lùc dåi dµo. C¸c lao ®éng cña thÕ hÖ tr-íc th× còng nhanh
chãng thay ®æi ®-îc nÕp cò chÊp nhËn sù n¨ng ®éng, chÊp nhËn ®µo t¹o l¹i. ThÕ
hÖ trÎ thÝch nghi nhanh víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn
b.VÒ mÆt nh-îc ®iÓm
Ch-a cã mét c¬ quan tæ chøc cô thÓ ph¸t triÓn vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc.
Bu«ng láng qu¶n lý c¬ cÊu ®µo t¹o ®Ó ph¸t triÓn tù ph¸t theo nhu cÇu cña ng-êi
d©n, cßn nÆng t©m lý khoa cö ch-a quan t©m ®Õn thùc nghiÖm. ViÖc ®µo t¹o
ch-a b¸m s¸t c¬ cÊu lao ®éng, mét bé phËn x· héi nhËn thøc ch-a ®óng víi sø
mÖnh ®µo t¹o nghÒ cña gi¸o dôc ®¹i häc.
MÆt kh¸ch quan: thÞ tr-êng lao ®éng chñ míi h×nh thµnh lµm cho ®µo t¹o cña
n-íc ta ch-a b¸m s¸t vµo c¬ cÊu lao ®éng. Ch-a cã mét chiÕn l-îc ®µo t¹ vµ
qu¶n lý nguån nh©n lùc phï hîp víi yªu cÇu ®ßi hái cña thÞ tr-êng lao ®éng nãi
riªng vµ toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung.
III. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn con ng-êi trong thêi ®¹i míi ë viÖt nam
3.1. §µo t¹o tr-íc ®ßi hái cña kinh tÕ tri thøc
Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc – kü thuËt hiÖn ®¹i víi ®Æc tr-ng lµ c¸ch m¹ng
tri thøc, c¸ch m¹ng th«ng tin ph¸t triÓn nh- vò b·o, ®ang t¹o ra nh÷ng thay ®æi
m¹nh mÏ, s©u s¾c trong mäi ho¹t ®éng cña x· héi loµi ng-êi, tõ c¸ch s¶n xuÊt
15
kinh doanh, tæ chøc qu¶n lý, ®Õn quan hÖ x· héi, v¨n hãa, lèi sèng, lµm thay ®æi
c¶ nh÷ng kh¸i niÖm vµ ph-¬ng ph¸p t- duy. X· héi th«ng tin, nÒn kinh tÕ tri thøc
®ang h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, loµi ng-êi ®ang b-íc vµo nÒn v¨n minh trÝ tuÖ.
Con ng-êi ph¶i cã ®ñ n¨ng lùc ®Ó thÝch nghi vµ thóc ®Èy xu thÕ ph¸t triÓn ®ã.
N-íc nµo kh«ng cã nguån nh©n lùc tµi n¨ng sÏ bÞ g¹t ra ngoµi lÒ. Trªn ph¹m vi
toµn thÕ giíi ®ang diÔn ra mét cuéc c¶i c¸ch gi¸o dôc s©u réng ®Ó thÝch øng víi
sù ph¸t triÓn míi.
Nh©n tè c¬ b¶n nhÊt ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tri thøc lµ nguån nh©n lùc
chÊt l-îng cao dùa trªn nÒn gi¸o dôc tiªn tiÕn. Kinh tÕ tri thøc cã nhiÒu kh¸c
biÖt c¬ b¶n so víi kinh tÕ c«ng nghiÖp, do ®ã ®ßi hái ph¶i ®æi míi, c¶i c¸ch nÒn
gi¸o dôc. Bëi v×, thø nhÊt, trong nÒn kinh tÕ tri thøc vèn tri thøc trë thµnh yÕu tè
quan träng nhÊt cña s¶n xuÊt, h¬n c¶ lao ®éng vµ tµi nguyªn; gi¸o dôc - ®µo t¹o
víi chøc n¨ng t¹o ra vµ nh©n lªn vèn tri thøc trë thµnh ngµnh s¶n xuÊt c¬ b¶n
nhÊt. Do ®ã, vÞ trÝ, vai trß cña gi¸o dôc thay ®æi c¬ b¶n. Thø hai, s¸ng t¹o ®· trë
thµnh ®éng lùc quan träng nhÊt. NÕu nh- trong nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp hiÖn
nay, n¨ng lùc c¹nh tranh vµ viÖc t¹o ra gi¸ trÞ míi chñ yÕu lµ do hoµn thiÖn, tèi
-u hãa c¸i ®· cã, th× trong nÒn kinh tÕ tri thøc viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh
chñ yÕu lµ do s¸ng t¹o ra c¸i míi. C¸i cã gi¸ trÞ nhÊt lµ c¸i ch-a biÕt, c¸i ®· biÕt
th× dÇn sÏ mÊt ®i. Con ng-êi kh«ng cã n¨ng lùc th× kh«ng cã chç ®øng trong nÒn
kinh tÕ tri thøc. Thø ba tèc ®é ®æi míi rÊt nhanh. Trong nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp,
s¶n phÈm cã thÓ tÝnh b»ng thËp kû, con trong nÒn kinh tÕ tri thøc, chu kú tÝnh
b»ng n¨m, thËm chÝ b»ng th¸ng. S¶n phÈm míi t¨ng lªn kh«ng ngõng, vßng ®êi
c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm rót ng¾n, tèc ®é ®æi míi ngµy cµng t¨ng nhanh trong tÊt
c¶ c¸c ngµnh, c¸c doanh nghiÖp. Tèc ®é trë thµnh c¸i trªn hÕt, ng-êi ta lµm viÖc
theo tèc ®é cña t- duy. C¸c doanh nghiÖp buéc ph¶i ®æi míi, doanh nghiÖp nµo
kh«ng kÞp thêi ®æi míi sÏ bÞ tiªu vong. Cø mçi s¸ng chÕ míi ra ®êi lµ xuÊt hiÖn
mét doanh nghiÖp míi, ®ã lµ nh÷ng doanh nghiÖp s¸ng t¹o, doanh nghiÖp khoa
häc.
Ho¹t ®éng chÝnh trong nÒn kinh tÕ tri thøc lµ t¹o ra, truyÒn b¸ vµ sö dông
tri thøc. T¹o ra tri thøc lµ môc ®Ých cña c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu s¸ng t¹o do
nh÷ng ng-êi ®-îc ®µo t¹o tèt tiÕn hµnh. TruyÒn b¸ tri thøc tøc lµ nh©n lªn vèn tri
16
thøc, lµm cho vèn tri thøc x· héi t¨ng lªn nhanh chãng, ®ã chÝnh lµ nhiÖm vô chñ
yÕu cña gi¸o dôc. Gi¸o dôc gãp phÇn vµo viÖc t¹o ra tri thøc ®ång thêi gãp phÇn
qu¶ng b¸ tri thøc. V× vËy, ng-êi ta coi gi¸o dôc lµ ngµnh s¶n xuÊt c¬ b¶n nhÊt
trong nÒn kinh tÕ tri thøc. Sö dông tri thøc lµ qu¸ tr×nh ®æi míi, biÕn tri thøc
thµnh gi¸ trÞ, ®-a tri thøc vµo trong ho¹t ®éng x· héi cña con ng-êi. §ã còng lµ
nhiÖm vô cña gi¸o dôc ®Æc biÖt lµ gi¸o dôc th-êng xuyªn. Trong thêi ®¹i c¸ch
m¹ng th«ng tin, c¸ch m¹ng tri thøc qu¸ tr×nh t¹o ra tri thøc, truyÒn b¸ tri thøc vµ
sö dông tri thøc kh«ng cßn lµ qu¸ tr×nh kÕ tiÕp nhau mµ trë thµnh ®an xen nhau,
t-¬ng t¸c nhau; vµ c¸i quan träng nhÊt lµ sö dông tri thøc, biÕn tri thøc thµnh gi¸
trÞ. Gi¸o dôc ph¶i t¹o ra con ng-êi cã tri thøc vµ biÕt sö dông tri thøc trong ho¹t
®éng thùc tiÔn ®Ó t¹o ra nhiÒu gi¸ trÞ míi.
3.2. C¶i c¸ch gi¸o dôc ®Ó ®Èy nhanh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa
®Êt n-íc
§¶ng ta tõ rÊt sím ®· quan t©m ®Õn sù nghiÖp gi¸o dôc - ®µo t¹o, coi gi¸o
dôc - ®µo t¹o cïng víi khoa häc – c«ng nghÖ lµ quèc s¸ch hµng ®Çu. §Õn nay
®· cã h¬n 20% sè ng-êi lao ®éng qua ®µo t¹o trong sè ®ã cã kho¶ng 1,5 triÖu
ng-êi tèt nghiÖp ®¹i häc vµ cao ®¼ng: 14 ngh×n tiÕn sÜ vµ 16 ngh×n th¹c sÜ. Tr×nh
®é häc vÊn cña ®éi ngò c«ng nghiÖp kü thuËt ®-îc n©ng cao kh¸ nhanh. Nguån
nh©n lùc Êy ®· gãp phÇn lín cho c«ng cuéc ®æi míi vµ ph¸t triÓn ®Êt n-íc ta
trong nh÷ng n¨m qua. Tuy nhiªn tr-íc yªu cÇu héi nhËp nÒn kinh tÕ tri thøc toµn
cÇu hãa, yªu cÇu “®i t¾t ®ãn ®Çu”, ®Èy nhanh v¯ rót ng¾n qu² tr×nh c«ng nghiÖp
hãa, hiÖn ®¹i hãa, nguån nh©n lùc hiÖn cã cña n-íc ta cßn nhiÒu yÕu kÐm, bÊt
cËp. So víi c¸c n-íc trong khu vùc, nguån nh©n lùc cña n-íc ta cßn thua kÐm vÒ
sè l-îng, c¬ cÊu còng nh- vÒ tr×nh ®é, n¨ng lùc.
§Ó gi¸o dôc thùc sù lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, tr-íc hÕt Nhµ n-íc ph¶i cã
chÝnh s²ch träng dông nh©n t¯i, thùc sù coi “hiÒn t¯i l¯ nguyªn khÝ quèc gia”, t³o
®iÒu kiÖn lµm viÖc thuËn lîi, ph¸t huy n¨ng lùc cña nh÷ng c¸n bé giái, ®Çu ®µn
trong c¸c lÜnh vùc (khoa häc – c«ng nghÖ, qu¶n lý kinh doanh, v¨n häc – nghÖ
thuËt, c¸c nghÖ nh©n…). Thùc hiÖn viÖc ®¸nh gi¸ ®óng vµ tr¶ thï lao xøng ®¸ng
víi kÕt qu¶ lao ®éng s¸ng t¹o cña ®éi ngò tri thøc, kh«ng ®Ó lÉn lén ng-êi cã tµi
víi kÎ bÊt tµi; cã chÝnh s¸ch tÝch cùc ®Ó khuyÕn khÝch c¸n bé khoa häc tiÕn th©n
17
b»ng nh÷ng cèng hiÕn do n¨ng lùc chuyªn m«n cña m×nh. X©y dùng vµ thùc hiÖn
c¬ chÕ ®¸nh gi¸, tuyÓn chän, sö dông, sµng läc hîp lý; th-êng xuyªn gi¸o dôc
chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, kh«ng ngõng n©ng cao chÊt l-îng toµn diÖn cña ®éi ngò trÝ
thøc. Cã sö dông tèt th× míi cã gi¸o dôc tèt. Cã träng dông ng-êi tµi th× míi
cã nhiÒu ng-êi tµi.
NÒn gi¸o dôc n-íc ta ph¶i thùc sù ®æi míi ®Ó ®¶m b¶o ®µo t¹o ®-îc mét
thÕ hÖ trÎ cã ®ñ n¨ng lùc lµm chñ ®Êt n-íc. Kh«ng cã nÒn gi¸o dôc tèt th× kh«ng
t¹o dùng ®-îc néi sinh vÒ khoa häc – c«ng nghÖ ®Ó trô v÷ng trong xu thÕ héi
nhËp vµ toµn cÇu hãa hiÖn nay nh»m ph¸t triÓn nhanh ®Êt n-íc. Ai ®ã cßn nghÜ
r»ng nÕu cã nhiÒu vèn th× cã thÓ mua tri thøc ®-îc tri thøc, mua c«ng nghÖ cña
n-íc ngoµi ®Ó ph¸t triÓn, th× h·y nh×n l¹i bµi häc kh«ng thµnh c«ng ë mét sè
n-íc giµu tµi nguyªn mµ kh«ng cã n¨ng lùc néi sinh vÒ khoa häc – c«ng nghÖ.
Truy cËp vµo kho tri thøc toµn cÇu, mua c«ng nghÖ lµ viÖc nhÊt thiÕt ph¶i lµm ®èi
víi nh÷ng n-íc ®i sau, nh-ng nÕu kh«ng cã ®ñ n¨ng lùc tri thøc néi sinh th× chØ
cã ®-îc t¨ng tr-ëng nhÊt thêi, sau ®ã lµ sù tôt hËu vµ lÖ thuéc.
NÒn gi¸o dôc ph¶i thùc hiÖn ®-îc ba nhiÖm vô c¬ b¶n.
Mét lµ, n©ng cao mÆt b»ng d©n trÝ, mçi ng-êi d©n ®Òu cã kh¶ n¨ng n¾m
b¾t vµ vËn dông nh÷ng tri thøc míi cÇn thiÕt cho c«ng viÖc cña m×nh. MÆt b»ng
d©n trÝ ph¶i theo kÞp møc c¸c n-íc tiªn tiÕn trong khu vùc.
Hai lµ, ph¶i ®µo t¹o ®-îc nguån nh©n lùc cã chÊt l-îng cao thÝch nghi víi
sù ®æi míi vµ ph¸t triÓn nhanh, ®¸p øng ®-îc nhu cÇu rót ng¾n qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa dùa vµo tri thøc.
Ba lµ, ph¶i ch¨m lo båi d-ìng vµ ph¸t triÓn ®éi ngò nh©n tµi. NÕu ®Õn n¨m
2010 n-íc ta kh«ng cã ®-îc Ýt nhÊt mét v¹n c¸c chuyªn giái, ®Çu ®µn trong tÊt
c¶ c¸c lÜnh vùc th× khã t¹o ®-îc b-íc chuyÓn biÕn m¹nh mÏ trong ph¸t triÓn kinh
tÕ theo h-íng dùa vµo tri thøc.
§i ®«i víi viÖc n©ng cao chÊt l-îng gi¸o dôc, cÇn ph¸t triÓn nhanh quy m«
gi¸o dôc. §Èy nhanh phæ cËp gi¸o dôc trung häc c¬ së vµo tr-íc n¨m 2010, phæ
cËp gi¸o dôc trung häc vµo n¨m 2015, n©ng sè n¨m ®i häc b×nh qu©n cña ng-êi
trong ®é tuæi lao ®éng lªn 9 n¨m vµo n¨m 2010, lªn 12 n¨m vµo n¨m 2020.
N©ng tû lÖ sinh viªn ®¹i häc, cao ®¼ng trªn mét v¹n d©n ngang víi c¸c n-íc
18
xung quanh. Tuy sè ng-êi ®i häc hiÖn nay so víi sè d©n kh¸ cao, sè ng-êi ®i häc
®¹i häc, cao ®¼ng, chuyªn nghiÖp t¨ng kh¸ nhanh, nh-ng so víi yªu cÇu hiÖn ®¹i
hãa dùa vµo tri thøc còng nh- so víi yªu cÇu cña c¸c n-íc ®ang ph¸t triÓn th×
cßn thÊp. XÐt vÒ tû lÖ ®i häc trong ®é tuæië bËc trung häc, sè sinh viªn ®¹i häc,
cao ®¼ng trªn mét v¹n d©n, n-íc ta kÐm xa Th¸i Lan, Phi-lip-pin, Ma-lai-xi-a.
HiÖn nay, cã hiÖn t-îng sinh viªn häc xong ra tr-êng kh«ng cã viÖc lµm, nh-ng
®ã chØ lµ t¹m thêi, do s¶n xuÊt, kinh doanh ch-a bïng ph¸t; vµ còng do chÊt
l-îng ®µo t¹o thÊp nªn nhiÒu ng-êi kh«ng t×m ®-îc viÖc lµm bëi hä kh«ng ®ñ
n¨ng lùc, tiªu chuÈn cña nhµ tuyÓn dông yªu cÇu. NÕu ®µo t¹o tèt, ng-êi häc ra
tr-êng cã nhiÒu kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, biÕt tæ chøc ra viÖc lµm míi, th× c¸c doanh
nghiÖp míi sÏ ph¸t triÓn vµ thu hót nhiÒu viÖc lµm. C¸c doanh nghiÖp nÕu biÕt
®æi míi c«ng nghÖ, ®æi míi s¶n phÈm nhanh th× còng sÏ thu hót ®ù¬c nhiÒu lao
®éng cã tay nghÒ cao. Mét trong nh÷ng môc tiªu cña gi¸o dôc ë nhµ tr-êng lµ
®µo t¹o cho c¸c häc sinh, sinh viªn kh¶ n¨ng tù t¹o viÖc lµm. Nh- vËy chóng ta
ph¶i ph¸t triÓn nhanh gi¸o dôc phæ th«ng vµ gi¸o dôc cho mäi ng-êi. CÇn hÕt søc
quan t©m gi¸o dôc trÎ th¬ v× ®ã lµ nÒn t¶ng cho cho ph¸t triÓn nÒn gi¸o dôc sau
nµy. §Çu t- vµo ®©y nhiÒu th× sÏ bít ®-îc chi phÝ cho sù kh¾c phôc nh÷ng khiÕm
khuyÕt vÒ chÊt l-îng gi¸o dôc trong t-¬ng lai.
Ph¸t triÓn hÖ thèng häc tËp suèt ®êi vµ x©y dùng x· héi häc tËp lµ nhiÖm
vô quan träng hµng ®Çu ®Ó båi d-ìng nh©n lùc cho c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i
hãa rót ng¾n dùa trªn tri thøc. Trong mét nÒn kinh tÕ dùa vµo tri thøc th× mäi
ng-êi ®Òu ph¶i häc tËp th-êng xuyªn, häc tËp suèt ®êi ®Ó cã thÓ thÝch nghi víi
sù ph¸t triÓn vµ ®æi míi nhanh cña khoa häc – c«ng nghÖ, s¶n xuÊt, kinh doanh.
X· héi häc tËp vµ x· héi th«ng tin lµ tiÒn ®Ò cho nÒn kinh tÕ tri thøc. HÖ thèng
gi¸o dôc cã tr¸ch nhiÖm t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ng-êi ë bÊt cø ®©u, bÊt cø lóc nµo
còng cã thÓ tham gia häc tËp n©ng cao tr×nh ®é ®Ó theo kÞp sù ph¸t triÓn cña thêi
®¹i. Thùc hiÖn tèt chñ tr-¬ng x· héi hãa gi¸o dôc. Huy ®éng søc m¹nh cña mäi
thµnh phÇn kinh tÕ, mäi tæ chøc c¸ nh©n tham gia ph¸t triÓn gi¸o dôc; ®ång thêi
ph¸t huy vai trß cña Nhµ n-íc trong viÖc h×nh thµnh x· héi häc tËp vµ chÕ ®é häc
tËp suèt ®êi. Thùc hiÖn chñ tr-¬ng ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh tr-êng líp, c¸c h×nh
thøc ®µo t¹o. Cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸c tæ chøc, c¸ nh©n vµ nh©n d©n tham
19
gia ph¸t triÓn hÖ thèng gi¸o dôc ngoµi c«ng lËp; khuyÕn khÝch c¸c tæ chøc, c¸
nh©n ë n-íc ngoµi ®Çu t- ph¸t triÓn gi¸o dôc – ®µo t¹o ë n-íc ta. §a d¹ng hãa
ph¶i ®i ®«i víi chuÈn hãa. Coi träng c¶ gi¸o dôc c¬ b¶n vµ gi¸o dôc ®¹i häc; c¶
gi¸o dôc cho mäi ng-êi vµ gi¸o dôc tinh hoa. NhiÖm vô cÊp b¸ch lµ ph¶i tiÕn
hµnh ngay mét cuéc c¸ch m¹ng toµn diÖn trong gi¸o dôc, c¶i c¸ch triÖt ®Ó, s©u
s¾c c¶ vÒ môc tiªu, néi dung, ph-¬ng ph¸p gi¶ng d¹y, hÖ thèng gi¸o dôc vµ
ph-¬ng thøc tæ chøc qu¶n lý gi¸o dôc – ®µo t¹o.
Môc tiªu gi¸o dôc lµ ®µo t¹o ra nh÷ng con ng-êi cã ®ñ kh¶ n¨ng, b¶n lÜnh
thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa theo ®Þnh h-íng x· héi chñ
nghÜa. Thùc hiÖn môc tiªu gi¸o dôc toµn diÖn: d¹y ng-êi, d¹y ch÷, d¹y nghÒ.
Häc lµ ®Ó x©y dùng nh©n c¸ch, x©y dùng n¨ng lùc cho con ng-êi; häc ®Ó cã thÓ
lµm viÖc trong céng ®ång, cèng hiÕn cho x· héi, ®Ó cã thÓ tù kh¼ng ®Þnh m×nh.
Kiªn quyÕt kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®i häc chØ ®Ó lÊy b»ng cÊp, mµ kh«ng quan t©m
®Õn x©y dùng n¨ng lùc. ChuyÓn träng t©m cña gi¸o dôc tõ trang bÞ kiÕn thøc
sang båi d-ìng rÌn luyÖn ph-¬ng ph¸p t- duy, ph-¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò,
n¨ng lùc s¸ng t¹o, kh¶ n¨ng tù ®µo t¹o, thÝch nghi sù ph¸t triÓn.Kiªn quyÕt kh¾c
phôc ph-¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cò kü, lac hËu, thÇy gi¶ng trß ghi, thô ®éng mét
chiÒu. Néi dung ch-¬ng tr×nh ph¶i hiÖn ®¹i nh-ng tinh gi¶n. Trang bÞ cho ng-êi
häc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n nhÊt, vµ gióp ng-êi häc biÕt nh©n lªn vèn tri thøc
cña m×nh, h-íng dÉn ng-êi häc c¸ch tiÕp thu tri thøc míi, båi d-ìng cho hä
nh÷ng kü n¨ng cÇn thiÕt, ph-¬ng ph¸p t- duy, trÝ s¸ng t¹o…, th«ng qua c¸c
tr-êng hîp ®iÓn h×nh ®Ó båi d-ìng ph-¬ng ph¸p vµ n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò.
T¨ng c-êng sù t-¬ng t¸c gi÷a thÇy gi¸o vµ sinh viªn, sö dông c«ng nghÖ míi
nhÊt lµ c«ng nghÖ th«ng tin trong gi¶ng d¹y. T¨ng c-êng d¹y c«ng nghÖ th«ng
tin trong tÊt c¶ c¸c bËc häc. Gi¸o dôc ®¹i häc ®i theo xu thÕ ®µo t¹o theo diÖn
réng; ®µo t¹o chuyªn ngµnh hÑp kh«ng cßnphï hîp víi sù thay ®æi ngµnh nghÒ,
thay ®æi viÖc lµm ®ang diÔn ra ngµy cµng nhanh hiÖn nay.
ChuyÓn tõ m« h×nh gi¸o dôc truyÒn thèng – ®µo t¹o kü n¨ng ®Ó ra lµm
viÖc cho ®Õn nghØ h-u, sang m« h×nh gi¸o dôc míi: häc tËp suèt ®êi, ph¸t triÓn
nghÒ nghiÖp liªn tôc, theo ®ã nhµ tr-êng ®µo t¹o nh÷ng kü n¨ng c¬ b¶n ®Ó ng-êi
häc ra tr-êng võa häc tËp, võa lµm viÖc suèt ®êi. Theo m« h×nh nµy, khi kÕt thóc
20
- Xem thêm -