Tài liệu T092 con người và nhân tố con người trong sự phát triển nền kt tri thức

Lêi më ®Çu Trong lÞch sö t tëng nh©n lo¹i ®· tõng tån t¹i rÊt nhiÒu quan ®iÓm kh¸c nhau xung quanh vÊn ®Ò nguån gèc vµ b¶n chÊt cña con ngêi. Tríc C¸c M¸c, vÊn ®Ò b¶n chÊt con ngêi cha ®îc gi¶i ®¸p mét c¸ch khoa häc. Khi h×nh thµnh quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö, c¸c nhµ s¸ng lËp chñ nghÜa M¸c ®· kh¼ng ®Þnh vai trß c¶i t¹o thÕ giíi, lµm nªn lÞch sö cña con ngêi. B»ng sù ph¸t triÓn sù ph¸t triÓn toµn diÖn th× con ngêi võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt. Khi lùc lîng s¶n xuÊt cµng ph¸t triÓn th× kh¶ n¨ng chiÕm lÜnh vµ sö dông c¸c lùc lîng tù nhiªn ngµy cµng cao h¬n, con ngêi t¹o ra ngµy cµng nhiÒu h¬n c¬ së vËt chÊt cho b¶n th©n m×nh, ®ång thêi tõ ®ã thóc ®Èy con ngêi tù hoµn thiÖn chÝnh b¶n th©n hä. Víi quan ®iÓm nh vËy th× chñ nghÜa M¸c ®· kÕt luËn: con ngêi kh«ng chØ lµ chñ thÓ cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt, ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong sù ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt, mµ nã cßn lµ chñ thÓ cña qu¸ tr×nh lÞch sö, cña tiÕn bé x· héi. §Æc biÖt khi x· héi loµi ngêi ph¸t triÓn ®Õn tr×nh ®é nÒn kinh tÕ tri thøc th× vai trß cña con ngêi ®Æt biÖt quan träng, v× con ngêi t¹o ra tri thøc míi, chøa dùng nh÷ng tri thøc míi. ë níc ta, tõ ®¹i héi §¶ng lÇn thø III ®Õn nay §¶ng ta lu«n x¸c ®Þnh c«ng nghiÖp hãa lµ nhiÖm vô trung t©m cña thêi kú qu¸ ®é.Muèn tho¸t khái t×nh tr¹ng nghÌo nµn, l¹c hËu, n©ng cao ®êi sèng nh©n d©n...th× kh«ng cßn con ®êng nµo kh¸c lµ chóng ta ph¶i ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa -hiÖn ®¹i hãa. §Ó lµm ®îc nh vËy th× mét vÊn ®Ò cÇn ®îc ®Æt lªn hµng ®Çu ®ã lµ vÊn ®Ò ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, n©ng cao kü thuËt, c«ng nghÖ, vµ trong ®ã ®Æc biÖt lµ ph¸t triÓn nguån nh©n lùc. §· cã rÊt nhiÒu ngµnh, m«n khoa häc nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò con ngêi ®©y ®îc coi lµ vÊn ®Ò thiÕt thùc nhÊt ®ßi hái sù ph¸t triÓn toµn diÖn nhÊt trªn nhiÒu lÜnh vùc, tuy nhiªn trong khu«n khæ bµi viÕt nµy chóng ta chØ ®Ò cËp tíi mét khÝa c¹nh ®ã lµ: “VËn dông quan ®iÓm triÕt häc M¸c vÒ b¶n chÊt cña con ngêi ®Ó ph©n tÝch tÇm quan träng cña nh©n tè con ngêi trong nÒn kinh tÕ tri thøc” 1 I. Quan ®iÓm cña M¸c – Lªnin vÒ b¶n chÊt con ngêi 1.1 Con ngêi lµ mét thùc thÓ thèng nhÊt gi÷a m¾t sinh vËt víi mÆt x· héi. TriÕt häc M¸c ®· kÕ thõa quan niÖm vÒ con ngêi trong lÞch sö triÕt häc, ®ång thêi kh¼ng ®Þnh con ngêi hiÖn thùc lµ sù thèng nhÊt gi÷a yÕu tè sinh häc vµ yÕu tè x· héi. TiÒn ®Ò vËt chÊt ®Çu tiªn quy sù tån t¹i cña con ngêi lµ s¶n phÈm cña giíi tù nhiªn. Con ngêi tù nhiªn lµ con ngêi mang tÊt c¶ b¶n tÝnh sinh häc, tÝnh loµi. YÕu tè sinh häc trong con ngêi lµ ®iÒu kiÖn ®Çu tiªn quy ®Þnh sù tån t¹i cña con ngêi. V× vËy, giíi tù nhiªn lµ “th©n thÓ v« c¬ cña con ngêi”. Con ngêi lµ mét bé phËn cña tù nhiªn. Lµ ®éng vËt cao cÊp nhÊt, tinh hoa cña mu«n loµi, con ngêi lµ s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn hÕt søc l©u dµi cña thÕ giíi tù nhiªn. Con ngêi ph¶i t×m mäi ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho sù tån t¹i trong ®êi sèng tù nhiªn nh thøc ¨n, níc uèng, hang ®éng ®Ó ë. §ã lµ qu¸ tr×nh con ngêi ®Êu tranh víi thiªn nhiªn, víi thó d÷ ®Ó sinh tån. Tr¶i qua hµng chôc v¹n n¨m, con ngêi ®· thay ®æi tõ vîn thµnh ngêi, ®iÒu ®ã ®· ®îc chøng minh trong c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu cña §¸cuyn. C¸c giai ®o¹n mang tÝnh sinh häc mµ con ngêi ®· tr¶i qua tõ sinh thµnh, ph¸t triÓn ®Õn mÊt ®i quy ®Þnh b¶n tÝnh sinh häc trong ®êi sèng con ngêi. Nh vËy con ngêi tríc hÕt lµ mét tån t¹i sinh vËt, biÓu hiÖn trong nh÷ng c¸ nh©n con ngêi sèng, lµ tæ chøc c¬ thÓ cña con ngêi vµ mèi quan hÖ cña nã víi tù nhiªn. Nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng ®Æc ®iÓm sinh häc, qu¸ tr×nh t©m – sinh lý, c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn kh¸c nhau nãi lªn b¶n chÊt sinh häc cña c¸ nh©n con ngêi. Tuy nhiªn, cÇn kh¼ng ®Þnh r»ng, mÆt tù nhiªn kh«ng ph¶i yÕu tè duy nhÊt quyÕt ®Þnh b¶n chÊt con ngêi. §Æc trng quy ®Þnh sù kh¸c biÖt gi÷a con ngêi víi thÕ giíi loµi vËt lµ mÆt x· héi. Trong lÞch sö ®· cã nh÷ng quan niÖm kh¸c nhau ph©n biÖt con ngêi víi loµi vËt, nh con ngêi lµ ®éng vËt sö dông c«ng cô lao ®éng, lµ “mét ®éng vËt cã tÝnh x· héi”, hay con ngêi lµ ®éng vËt cã t duy… Nh÷ng quan niÖm nµy ®Òu phiÕn diÖn chØ v× nhÊn m¹nh mét khÝa c¹nh nµo ®ã trong b¶n chÊt con ngêi mµ cha nªu lªn ®îc nguån gèc b¶n chÊt x· héi Êy. Víi ph¬ng ph¸p biÖn chøng duy vËt, triÕt häc M¸c nhËn thøc vÊn ®Ò con ngêi mét c¸ch toµn diÖn, cô thÓ, trong toµn bé tÝnh hiÖn thùc x· héi cña nã, mµ tríc hÕt lµ vÊn ®Ò lao ®éng s¶n xuÊt ra cña c¶i vËt chÊt. C.M¸c vµ Ph.¡ngghen ®· nªu lªn vai trß cña lao ®éng s¶n xuÊt ë con ngêi: “Cã thÓ ph©n biÖt con ngêi víi sóc vËt, b»ng ý thøc, b»ng t«n gi¸o, nãi chung b»ng bÊt cø c¸i g× còng ®îc. B¶n th©n con ngêi b¾t ®Çu b»ng viÖc tù ph©n biÖt víi sóc vËt ngay tõ khi con ngêi b¾t ®Çu s¶n xuÊt ra nh÷ng t liÖu sinh ho¹t cña m×nh - ®ã lµ mét bíc tiÕn do tæ chøc c¬ thÓ cña con ngêi quy ®Þnh. S¶n xuÊt ra nh÷ng 2 t liÖu sinh ho¹t cña m×nh, nh vËy, con ngêi ®· gi¸n tiÕp s¶n xuÊt ra ®êi sèng vËt chÊt cña m×nh”. Th«ng qua ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt, con ngêi ®· lµm thay ®æi, c¶i biÕn toµn bé giíi tù nhiªn: “Con vËt chØ t¸i s¶n xuÊt ra b¶n th©n nã, cßn con ngêi th× t¸i s¶n xuÊt ra toµn bé giíi tù nhiªn”. TÝnh x· héi cña con ngêi biÓu hiÖn trong ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt; ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt biÓu hiÖn mét c¸ch c¨n b¶n tÝnh x· héi cña con ngêi. Th«ng qua ho¹t ®éng s¶n xuÊt, con ngêi t¹o ra cña c¶i vËt chÊt vµ tinh thÇn, phôc vô ®êi sèng cña m×nh; h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ vµ t duy; x¸c lËp quan hÖ x· héi. Bëi vËy, lao ®éng lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh h×nh thµnh b¶n chÊt x· héi cña con ngêi, ®ång thêi h×nh thµnh nh©n c¸ch c¸ nh©n trong céng ®ång x· héi. Lµ s¶n phÈm cña tù nhiªn vµ x· héi nªn qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña con ngêi lu«n lu«n bÞ quyÕt ®Þnh bëi ba hÖ thèng quy luËt kh¸c nhau, nhng thèng nhÊt víi nhau. HÖ thèng c¸c quy luËt tù nhiªn nh quy luËt vÒ sù phï hîp c¬ thÓ víi m«i trêng, quy luËt vÒ sù trao ®æi chÊt, vÒ di truyÒn, biÕn dÞ, tiÕn hãa…quy ®Þnh ph¬ng diÖn sinh häc cña con ngêi. HÖ thèng c¸c quy luËt t©m lý ý thøc h×nh thµnh vµ vËn ®éng trªn nÒn t¶ng sinh häc cña con ngêi nh h×nh thµnh t×nh c¶m, kh¸t väng, niÒm tin, ý chÝ. HÖ thèng c¸c quy luËt x· héi quy ®Þnh quan hÖ x· héi gi÷a ngêi víi ngêi. Ba hÖ thèng quy luËt trªn cïng t¸c ®éng t¹o nªn thÓ thèng nhÊt trong ®êi sèng con ngêi bao gåm c¶ mÆt sinh häc vµ mÆt x· héi. Mèi quan hÖ gi÷a sinh häc vµ x· héi lµ c¬ së ®Ó h×nh thµnh hÖ thèng c¸c nhu cÇu sinh häc vµ nhu cÇu x· héi trong ®êi sèng con ngêi nh nhu cÇu ¨n, mÆc, ë; nhu cÇu t¸i s¶n xuÊt x· héi; nhu cÇu t×nh c¶m; nhu cÇu thÈm mü vµ hëng c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn. Víi ph¬ng ph¸p duy vËt biÖn chøng, chóng ta thÊy r»ng quan hÖ gi÷a mÆt sinh häc víi mÆt x· héi còng nh nhu cÇu sinh häc vµ nhu cÇu x· héi trong mçi con ngêi lµ thèng nhÊt. MÆt sinh häc lµ c¬ së tÊt yÕu tù nhiªn cña con ngêi, cßn mÆt x· héi lµ ®Æc trng b¶n chÊt ®Ó ph©n biÖt con ngêi víi loµi vËt. Nhu cÇu sinh häc ph¶i ®îc nh©n hãa ®Ó mang gi¸ trÞ v¨n minh con ngêi, vµ ®Õn lît nã, nhu cÇu x· héi kh«ng thÓ tho¸t ly khái tiÒn ®Ò cña nhu cÇu sinh häc. Hai mÆt trªn thèng nhÊt víi nhau, hßa quyÖn vµo nhau ®Ó t¹o thµnh con ngêi viÕt hoa, con ngêi tù nhiªn – x· héi. 1..2. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ngêi lµ tæng hßa nh÷ng quan hÖ x· héi Tõ nh÷ng quan niÖm ®· tr×nh bµy ë trªn, chóng ta thÊy r»ng, con ngêi vît lªn thÕ giíi loµi vËt trªn c¶ ba ph¬ng diÖn kh¸c nhau: quan hÖ víi tù nhiªn, quan hÖ víi x· héi vµ quan hÖ víi chÝnh b¶n th©n con ngêi. C¶ ba mèi quan hÖ ®ã, suy ®Ðn cïng, ®Òu mang tÝnh x· héi, trong ®ã quan hÖ x· héi gi÷a ngêi víi ngêi lµ 3 quan hÖ b¶n chÊt, bao trïm tÊt c¶ c¸c mèi quan hÖ kh¸c vµ mäi ho¹t ®éng trong chõng mùc liªn quan ®Õn con ngêi. Bëi vËy, ®Ó nhÊn m¹nh b¶n chÊt x· héi cña con ngêi, C.M¸c ®· nªu lªn mét mÖnh ®Ò næi tiÕng LuËn c¬ng vÒ Ph¬b¸ch: “B¶n chÊt con ngêi kh«ng ph¶i mét c¸i trõu tîng cè h÷u cña c¸ nh©n riªng biÖt. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ngêi lµ tæng hßa nh÷ng mèi quan hÖ x· héi”. LuËn ®Ò trªn kh¼ng ®Þnh r»ng, kh«ng cã con ngêi trõu tîng, tho¸t ly mäi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh lÞch sö x· héi. Con ngêi lu«n lu«n cô thÓ, x¸c ®Þnh, sèng trong mét ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ nhÊt ®Þnh, mét thêi ®¹i nhÊt ®Þnh. Trong ®iªu kiÖn lÞch sö ®ã, b»ng ho¹t ®éng thùc tiÔn cña m×nh, con ngêi t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ vËt chÊt vµ tinh thÇn ®Ó tån t¹i vµ ph¸t triÓn c¶ thÓ lùc vµ t duy trÝ tuÖ. ChØ trong toµn bé c¸c mèi quan hÖ x· héi ®ã ( nh quan hÖ giai cÊp, d©n téc, thêi ®¹i; quan hÖ chÝnh trÞ, kinh tÕ; quan hÖ c¸ nh©n, gia ®×nh, x· héi…) con ng êi míi béc lé toµn bé b¶n chÊt x· héi cña m×nh. §iÒu cÇn lu ý lµ luËn ®iÓm trªn kh¼ng ®Þnh b¶n chÊt x· héi kh«ng cã nghÜa lµ phñ ®Þnh mÆt tù nhiªn trong ®êi sèng con ngêi; tr¸i l¹i, ®iÒu ®ã muèn nhÊn m¹nh sù ph©n biÖt gi÷a con ngêi víi thÕ giíi ®éng vËt tríc hÕt lµ ë b¶n chÊt x· héi vµ ®Êy còng lµ ®Ó kh¾c phôc thiÕu sãt cña c¸c nhµ triÕt häc tríc M¸c kh«ng thÊy ®îc b¶n chÊt x· héi cña con ngêi. MÆt kh¸c, c¸i b¶n chÊt víi ý nghÜa lµ c¸i phæ biÕn, c¸i mang tÝnh quy luËt chø kh«ng thÓ lµ c¸i duy nhÊt; do ®ã cÇn ph¶i thÊy ®îc c¸c biÓu hiÖn riªng phong phó vµ ®a d¹ng cña mçi c¸ nh©n vÒ c¶ phong c¸ch, nhu cÇu vµ lîi Ých cña mçi c¸ nh©n trong céng ®ång x· héi. Con ngêi lµ chñ thÓ vµ lµ s¶n phÈm cña lÞch sö Kh«ng cã thÕ giíi tù nhiªn, kh«ng cã lÞch sö x· héi th× kh«ng tån t¹i con ngêi. Bëi vËy con ngêi lµ s¶n phÈm cña lÞch sö, cña sù tiÕn hãa l©u dµi cña giíi h÷u sinh. Song, ®iÒu quan träng h¬n c¶ lµ, con ngêi lu«n lu«n lµ chñ thÓ cña lÞch sö – x· héi. C.M¸c ®· kh¼ng ®Þnh: “C¸i häc thuyÕt duy vËt chñ nghÜa cho r»ng con ngêi lµ s¶n phÈm cña nh÷ng hoµn c¶nh vµ cña gi¸o dôc … c¸i häc thuyÕt Êy quªn r»ng chÝnh b¶n th©n nhµ gi¸o dôc còng cÇn ph¶i ®îc gi¸o dôc”. Trong t¸c phÈm BiÖn chøng cña tù nhiªn. Ph.¡ngghen còng cho r»ng: “Thó vËt còng cã mét lÞch sö ph¸t triÓn dÇn dÇn cña chóng cho tíi tr¹ng th¸i hiÖn nay cña chóng. Nhng lÞch sö Êy kh«ng ph¶i do chóng lµm ra vµ trong chõng mùc mµ chóng tham dù vµo viÖc lµm ra lÞch sö Êy th× ®iÒu ®ã diÔn ra mµ chóng kh«ng hÒ biÕt vµ còng kh«ng ph¶i do ý muèn cña chóng. Ngîc l¹i, con ngêi cµng c¸ch xa con vËt, hiÓu theo nghÜa hÑp cña tõ nµy bao nhiªu th× con ngêi l¹i cµng tù m×nh lµm ra lÞch sö mét c¸ch cã ý thøc bÊy nhiªu”. Nh vËy, víi t c¸ch lµ mét thùc thÓ x· héi, con ngêi ho¹t ®éng thùc tiÔn, t¸c ®éng vµo tù nhiªn, c¶i biÕn giíi tù nhiªn, ®ång thêi thóc ®Èy sù vËn ®éng ph¸t 4 triÓn cña lÞch sö x· héi. ThÕ giíi loµi vËt dùa vµo nh÷ng ®iÒu kiÖn cã s½n cña tù nhiªn. Con ngêi th× tr¸i l¹i, th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn cña m×nh ®Ó lµm phong phó thªm thÕ giíi tù nhiªn, t¸i t¹o l¹i mét tù nhiªn thø hai theo môc ®Ých cña m×nh. Trong qu¸ tr×nh c¶i biÕn tù nhiªn, con ngêi còng lµm ra lÞch sö cña m×nh. Con ngêi lµ s¶n phÈm cña lÞch sö, ®ång thêi lµ chñ thÓ s¸ng t¹o ra lÞch sö cña chÝnh b¶n th©n con ngêi, võa lµ ph¬ng thøc ®Ó lµm biÕn ®æi ®êi sèng vµ bé mÆt x· héi. Trªn c¬ së n¾m b¾t quy luËt cña lÞch sö x· héi, con ngêi th«ng qua ho¹t ®éng vËt chÊt vµ tinh thÇn, thóc ®Èy x· héi ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, phï hîp víi môc tiªu vµ nhu cÇu do con ngêi ®Æt ra. Kh«ng cã ho¹t ®éng cña con ngêi th× còng kh«ng tån t¹i quy luËt x· héi, vµ do ®ã, kh«ng cã sù tån t¹i cña toµn bé lÞch sö x· héi loµi ngêi. Kh«ng cã con ngêi trõu tîng, chØ cã con ngêi cô thÓ trong mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö x· héi. Do vËy, b¶n chÊt con ngêi, trong mèi quan hÖ víi ®iÒu kiÖn lÞch sö x· héi lu«n lu«n vËn ®éng biÕn ®æi, còng ph¶i thay ®æi cho phï hîp. B¶n chÊt con ngêi kh«ng ph¶i lµ mét hÖ thèng ®ãng kÝn, mµ lµ mét hÖ thèng më, t¬ng øng víi ®iÒu kiÖn tån t¹i cña con ngêi. MÆc dï lµ “tæng hßa c¸c quan hÖ x· héi”, con ngêi cã vai trß tÝch cùc trong tiÕn tr×nh lÞch sö víi t c¸ch lµ chñ thÓ s¸ng t¹o. Th«ng qua ®ã, b¶n chÊt con ngêi còng vËn ®éng biÕn ®æi cho phï hîp. Cã thÓ nãi r»ng mçi sù vËn ®éng vµ tiÕn lªn cña lÞch sö sÏ quy ®Þnh t¬ng øng (mÆc dï kh«ng trung kh¾p) víi sù vËn ®éng vµ biÕn ®æi cña b¶n chÊt con ngêi. V× vËy, ®Ó ph¸t triÓn b¶n chÊt con ngêi theo híng tÝch cùc, cÇn ph¶i lµm cho hoµn c¶nh ngµy cµng mang tÝnh ngêi nhiÒu h¬n. Hoµn c¶nh ®ã chÝnh lµ toµn bé m«i trêng tù nhiªn vµ x· héi t¸c ®éng ®Õn con ngêi theo khuynh híng ph¸t triÓn nh»m ®¹t tíi c¸c gi¸ trÞ cã tÝnh môc ®Ých, tù gi¸c, cã ý nghÜa ®Þnh híng gi¸o dôc. Th«ng qua ®ã con ngêi tiÕp cËn hoµn c¶nh mét c¸ch tÝch cùc vµ t¸c ®éng trë l¹i hoµn c¶nh trªn nhiÒu ph¬ng diÖn kh¸c nhau: ho¹t ®éng thùc tiÔn, quan hÖ øng xö , hµnh vi con ngêi, sù ph¸t triÓn cña phÈm chÊt trÝ tuÖ vµ n¨ng lùc t duy, c¸c quy luËt nhËn thøc híng con ngêi vµ hoµn c¶nh trong bÊt kú giai ®o¹n nµo cña lÞch sö x· héi loµi ngêi. 1.3 Sù ph¸t triÓn x· héi loµi ngêi trong nÒn kinh tÕ tri thøc Trong thêi gian 150 n¨m, tõ n¨m 1750 ®Õn 1900 (thêi kú cña c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp), chñ nghÜa t b¶n vµ c«ng nghÖ ®· chinh phôc toµn thÕ giíi vµ t¹o ra mét nÒn v¨n minh thÕ giíi míi. NÐt míi quan träng cña t b¶n vµ c¸c ph¸t triÓn c«ng nghÖ trong thêi kú nµy lµ nhÞp ®é lan truyÒn vµ ¶nh hëng cã tÝnh toµn cÇu cña chóng ®èi víi nhiÒu nÒn v¨n hãa, giai cÊp vµ khu vùc ®Þa lý. NhÞp ®é vµ ph¹m vi ®ã ®· biÕn t b¶n thµnh “chñ nghÜa t b¶n”, vµ biÕn nh÷ng tiÕn bé vÒ khoa 5 häc c«ng nghÖ thµnh cuéc “ C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp”. Chñ nghÜa t b¶n vµ C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp – do nhÞp ®é vµ quy m« cña chóng - ®· t¹o ra mét nÒn v¨n minh thÕ giíi míi. Sù chuyÓn ®æi nµy ®· ®îc thóc ®Èy bëi nh÷ng thay ®æi c¨n b¶n vÒ ý nghÜa tri thøc. ë c¶ ph¬ng §«ng vµ ph¬ng T©y tríc ®©y, tri thøc ®îc quan niÖm lµ phôc vô cho chÝnh nã. Nhng sau mét kho¶ng thêi gian ng¾n, tri thøc ®· ®îc ¸p dông vµo tæ chøc lao ®éng, trë thµnh mét nguån lùc cã gi¸ trÞ sö dông vµ trë thµnh mét lo¹i hµng hãa c«ng céng. Sù biÕn ®æi ý nghÜa cña tri thøc tr¶i qua 3 giai ®o¹n: Trong giai ®o¹n ®Çu (kho¶ng 100 n¨m), tri thøc ®îc ¸p dông cho c¸c c«ng cô s¶n xuÊt, ph¬ng ph¸p s¶n xuÊt vµ s¶n phÈm. §iÒu nµy t¹o ra cuéc C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp ®ång thêi còng t¹o ra ®iÒu mµ Marx gäi lµ c¸c giai cÊp míi, c¸c cuéc ®Êu tranh giai cÊp vµ g¾n liÒn víi chóng lµ Chñ nghÜa céng s¶n. Trong giai ®o¹n thø hai, b¾t ®Çu tõ kho¶ng cuèi thÓ kû 19 vµ kÕt thóc vµo ChiÕn tranh thÕ giíi thø 2, tri thøc ®îc ¸p dông cho tæ chøc lao ®éng. Giai ®o¹n nµy t¹o ra cuéc C¸ch m¹ng n¨ng suÊt trong 75 n¨m vµ chuyÓn nh÷ng ngêi v« s¶n trë thµnh tÇng líp trung lu víi thu nhËp gÇn víi tÇng líp thîng lu. Giai ®o¹n cuèi cïng th× tri thøc ®ang ®îc ¸p dông cho chÝnh b¶n th©n tri thøc. §ã lµ cuéc c¸ch m¹ng qu¶n lý. Tri thøc trë thµnh mét nh©n tè s¶n xuÊt, lµm gi¶m vai trß cña c¶ vèn lµ lao ®éng. Cã thÓ lµ hÊp tÊp khi nãi r»ng chung ta hiÖn nay ®ang ë trong “x· héi tri thøc”- hiÖn nay chóng ta míi chØ cã mét nÒn kinh tÕ tri thøc. Nhng râ rµng x· héi cña chóng ta hiÖn nay ®· lµ “x· héi hËu t b¶n” C¸c ph¸t minh trong thêi tríc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp (ch¼ng h¹n nh kÝnh m¾t) còng ®· ®îc lan truyÒn rÊt nhanh nhng chóng ta chØ g¾n víi mét ngµnh, nghÒ thñ c«ng hoÆc mét øng dông cô thÓ nµo ®ã. Nh÷ng ph¸t minh trong thêi c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp (ch¼ng h¹n nh ®éng c¬ h¬i níc) nhanh chãng ®îc øng dông trªn diÖn réng vµ t¸c ®éng ®Õn tÊt c¶ c¸c ngµnh, nghÒ thñ c«ng. Chóng ta hiÓu r»ng nh÷ng sù kiÖn lÞch sö träng ®¹i b¾t nguån kh«ng chØ tõ mét nguyªn nh©n duy nhÊt vµ mét c¸ch gi¶i thÝch duy nhÊt mµ thêng lµ kÕt qu¶ héi tô cña nhiÒu tiÕn triÓn riªng rÏ vµ ®éc lËp. Cã thÓ lÊy vÝ dô vÒ viÖc ph¸t triÓn m¸y tÝnh ph¶i dùa vµo rÊt nhiÒu ph¸t minh khoa häc tríc ®ã. Tuy nhiªn, cã mét nh©n tè rÊt quan träng mµ kh«ng cã nã th× t b¶n vµ tiÕn bé kü thuËt cã lÏ kh«ng thÓ cã t¸c ®éng lan truyÒn mang tÝnh x· héi vµ réng kh¾p ®Õn thÕ trªn thÕ giíi. §ã lµ sù thay ®æi c¨n b¶n ý nghÜa cña tri thøc vµo nh÷ng n¨m 1700 vµ mét thêi gian ng¾n sau ®ã. Vµo thêi kú Plato (nh÷ng n¨m 400 tríc c«ng nguyªn) cã 2 häc thuyÕt ë ph¬ng §«ng vµ 2 häc thuyÕt ë ph¬ng T©y vÒ ý nghÜa vµ chøc n¨ng cña tri thøc. Nhµ hiÒn triÕt Socrates, ngêi ph¸t ng«n cña ph¸i triÕt häc Plato, cho r»ng chøc 6 n¨ng cña tri thøc lµ v× chÝnh tri thøc: sù ph¸t triÓn tri thøc, ®¹o ®øc vµ tinh thÇn cña c¸ nh©n. §Þch thñ cña «ng ta, nhµ triÕt häc Protagoras l¹i cho r»ng môc ®Ých cña tri thøc lµ lµm cho ngêi cã tri thøc cã thÓ hiÓu ®îc nh÷ng g× cÇn ph¶i nãi vµ lµm thÕ nµo ®Ó nãi chóng. Theo Protagoras, tri thøc cã nghÜa lµ logich, ng÷ ph¸p vµ hõng biÖn (tu tõ). ë ph¬ng §«ng còng cã hai häc thuyÕt t¬ng tù vÒ tri thøc. §èi víi Khæng gi¸o, tri thøc lµ biÕt ®îc nh÷ng g× cÇn nãi vµ lµm thÕ nµo ®Ó nãi chóng lµ con ®êng dÉn tíi tiÕn bé vµ thµnh c«ng trªn trÇn thÕ. Theo §¹o L·o vµ ph¸i ThiÒn (PhËt gi¸o) th× tri thøc lµ vi tri thøc, vµ lµ con ®êng ®i ®Õn sù th«ng th¸i vµ kh«n ngoan. Kh¸c víi nh÷ng ngêi ®¬ng thêi cña m×nh cña m×nh ë ph¬ng §«ng, tøc lµ nh÷ng ngêi theo Khæng gi¸o ë Trung Quèc, nh÷ng ngêi coi thêng bÊt cø nh÷ng g× kh«ng thuéc nghiªn cøu s¸ch vë, c¶ Socrates lÉn Protagoras ®Òu coi träng kü thuËt (techne) mÆc dï c¶ hai «ng nµy ®Òu cho r»ng kü thuËt kh«ng ph¶i lµ tri thøc dï nã cã ®¸ng kh©m phôc ®Õn ®©u. Kü thuËt g¾n víi mét øng dông cô thÓ vµ kh«ng cã tÝnh nguyªn t¾c ®Ó ¸p dông cho tÊt c¶ c¸c trêng hîp. NÒn t¶ng t¹o ra 3 giai ®o¹n cña tri thøc – C¸ch m¹ng c«ng nghiÖp, C¸ch m¹ng n¨ng suÊt, vµ C¸ch m¹ng qu¶n lý – lµ sù thay ®æi vÒ c¨n b¶n ý nghÜa cña tri thøc. Chóng ta ®· chuyÓn tõ chç tri thøc lµ sè Ýt lªn tri thøc lµ sè nhiÒu. Tri thøc theo kiÓu truyÒn thèng lµ mét thøc chung chung. Cßn tri thøc b©y giê lµ nh÷ng kiÕn thøc cÇn thiÕt cùc kú chuyªn s©u. Kh¸c víi c¸ch hiÓu vÒ tri thøc trong thêi kú Plato nh ®· nãi ë trªn, tri thøc b©y giê ®îc hiÓu lµ tri thøc th«ng minh cho chÝnh nã trong ho¹t ®éng. C¸i mµ b©y giê chóng ta hiÓu vÒ tri thøc chÝnh lµ th«ng tin thùc tÕ ®èi víi ho¹t ®éng, th«ng tin nhÊn m¹nh ®Õn kÕt qu¶. Nh÷ng kÕt qu¶ nµy n»m ngoµi mét c¸ nh©nn»m trong mét x· héi vµ mét céng ®ång. §Ó cã thÓ thùc hiÖn ®îc c«ng viÖc, tri thøc ph¶i cã tÝnh chuyªn m«n hãa cao. §©y chÝnh lµ lý do gi¶i thÝch t¹i sao tríc ®©y ngêi ta l¹i coi tri thøc chuyªn s©u cã vÞ trÝ tÇm thêng nh kü thuËt vµ kü x¶o. Nã kh«ng häc ®îc còng kh«ng d¹y ®îc; nã còng kh«ng cã mét nguyªn t¾c chung nµo. Nhng ngµy nay, chóng ta kh«ng gäi nh÷ng tri thøc chuyªn s©u nµy lµ “bÝ quyÕt”, chóng ta nãi ®ã lµ “nh÷ng m«n häc”. §©y chÝnh lµ mét sù thay ®æi lín h¬n bÊt cø sù thay ®æi nµo trong lÞch sö tri thøc. Mçi m«n häc sÏ chuyÓn mét “bÝ quyÕt” thµnh mét ph¬ng ph¸p luËn, sÏ chuyÓn tõng kinh nghiÖm riªng lÎ thµnh mét hÖ thèng vµ chuyÓn giai tho¹i thµnh th«ng tin. Mçi m«n häc sÏ chuyÓn c¸c kü n¨ng thµnh c¸c thø cã thÓ dËy vµ häc ®îc. 7 Bíc chuyÓn tõ ®¬n tri thøc lªn ®a tri thøc ®· lµm cho tri thøc cã søc m¹nh t¹o ra mét x· héi míi. Nhng x· héi nµy ph¶i ®îc x©y dùng trªn nh÷ng tri thøc cã tÝnh chuyªn s©u, vµ nh÷ng con ngêi cã tri thøc nh lµ mét chuyªn gia. Nã còng ®Æt ra nh÷ng c©u hái c¬ b¶n – vÒ gi¸ trÞ, vÒ nh©n sinh quan, vÒ niÒm tin, vÒ tÊt c¶ mäi thø lµm cho x· héi g¾n kÕt víi nhau vµ lµm cho cuéc sèng cña chóng ta cã ý nghÜa. II. Nh©n tè con ngêi trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam 2.1 Vai trß cña con ngêi ®èi víi sù ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam Sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë níc ta ®ßi hái ngoµi m«i trêng chÝnh trÞ æn ®Þnh, ph¶i cã nh÷ng nguån lùc cÇn thiÕt nh : nguån lùc con ngêi, vèn, tµi nguyªn thiªn nhiªn, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, vÞ trÝ ®Þa lý... C¸c nguån lùc nµy cã quan hÖ chÆt chÏ víi nhau cïng tham gia vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa hiÖn ®¹i hãa nhng víi møc ®é kh¸c nhau trong ®ã nguån lùc con ngêi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh. Vai trß nguån lùc con ngêi quan träng nh thÕ nµo ®· ®îc chøng minh trong lÞch sö kinh tÕ cña nh÷ng níc t b¶n ph¸t triÓn nh NhËt B¶n, Mü. Ngµy nay, ®èi víi nh÷ng níc l¹c hËu ®i sau, kh«ng thÓ ph¸t triÓn nhanh chãng nÕu kh«ng tiÕp thu nh÷ng tiÕn bé khoa häc kü thuËt- c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cña c¸c níc ph¸t triÓn. Nhng kh«ng ph¶i cø nhËp c«ng nghÖ tiªn tiÕn b»ng mäi gi¸ mµ kh«ng cÇn tÝnh ®Õn yÕu tè con ngêi, cßn nhí r»ng c«ng nghÖ tiªn tiÕn cña níc ngoµi khi ®îc tiÕp thu sÏ ph¸t huy t¸c dông tèt hay bÞ l·ng phÝ thËm chÝ bÞ ph¸ ho¹i lµ hoµn toµn phô thuéc vµo hµnh vi cña con ngêi khi sö dông chóng. §ã lµ mét ®iÒu rÊt ®¸ng lu ý. Nh mäi quèc gia kh¸c trªn thÕ giíi, sù nghiÖp ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam còng ph¶i phô thuéc vµo nguån lùc con ngêi vµ do nguån lùc nµy quyÕt ®Þnh. Bëi nh÷ng lÝ do sau: Thø nhÊt, c¸c nguån lùc kh¸c nh vèn tµi nguyªn thiªn nhiªn, vÞ trÝ ®Þa lý... chØ tån t¹i díi d¹ng tiÒm n¨ng chóng, chØ ph¸t huy t¸c dông vµ cã ý nghÜa tÝch cùc khi ®îc kÕt hîp víi nguån lùc con ngêi th«ng qua ho¹t ®éng cã ý thøc cña con ngêi. Bëi lÏ con ngêi lµ nguån lùc duy nhÊt biÕt t duy cã trÝ tuÖ vµ cã ý chÝ, biÕt lîi dông c¸c nguån lùc kh¸c vµ g¾n kÕt chóng l¹i víi nhau, t¹o thµnh mét søc m¹nh tæng hîp cïng t¸c ®éng vµo qu¸ tr×nh CNH-H§H ph¸t triÓn kinh tÕ. C¸c nguån lùc kh¸c ®Òu lµ kh¸ch thÓ chÞu sù c¶i t¹o vµ khai th¸c cña con ngêi, v× thÕ cho nªn hÕt th¶y chóng ®Òu phôc vô cho nhu cÇu, lîi Ých con ngêi nÕu hä biÕt c¸ch t¸c ®éng vµ chi phèi. Do ®ã trong c¸c yÕu tè cÊu thµnh lùc lîng s¶n xuÊt, ngêi lao ®éng lµ yÕu tè quan träng nhÊt, lµ lùc lîng s¶n xuÊt hµng ®Çu cña nh©n lo¹i. 8 - Thø hai, c¸c nguån kh¸c lµ h÷u h¹n, cã thÓ bÞ khai th¸c c¹n kiÖt, trong khi ®ã nguån lùc con ngêi lµ v« tËn. Nã kh«ng chØ t¸i sinh vµ tù sinh s¶n vÒ mÆt sinh häc mµ cßn tù ®æi míi kh«ng ngõng nÕu biÕt ch¨m lo, båi dìng vµ khai th¸c hîp lÝ. §ã lµ c¬ së lµm lµm cho n¨ng lùc nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn cña con ngêi ph¸t triÓn kh«ng ngõng, nhê vËy con ngêi ®· biÕt lµm chñ tù nhiªn, kh¸m ph¸ ra nhiÒu nguån tµi nguyªn míi, ph¸t minh ra nhiÒu c«ng cô s¶n xuÊt hiÖn ®¹i h¬n, ®a x· héi chuyÓn tõ thÊp ®Õn cao. - Thø ba, trÝ tuÖ con ngêi cã søc m¹nh v« cïng to lín mét khi nã ®îc vËt thÓ hãa, trë thµnh lùc lîng s¶n xuÊt trùc tiÕp. Sù ph¸t triÓn nh vò b·o cña cuéc c¸ch m¹ng khoa häc kÜ thuËt vµ c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i ®ang dÉn nÒn kinh tÕ cña c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ vËn ®éng ®Õn nÒn kinh tÕ cña trÝ tuÖ. G׬ ®©y søc m¹nh cña trÝ tuÖ ®· ®¹t ®Õn møc mµ nhê nã con ngêi cã thÓ s¸ng t¹o ra nh÷ng ngêi m¸y “ b¾t chíc’’ hay “pháng theo’’ nh÷ng ®Æc tÝnh trÝ tuÖ cña chÝnh con ngêi. Râ rµng lµ b»ng nh÷ng kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i do chÝnh bµn tay khèi ãc con ngêi lµm ra mµ ngµy nay nh©n lo¹i ®îc chøng kiÕn nhiÒu biÕn ®æi thÇn kú tríc c¶ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña m×nh. - Thø t, kinh nghiÖm nhiÒu níc vµ thùc tiÔn cña chÝnh níc ta cho thÊy sù thµnh c«ng cña ph¸t triÓn kinh tÕ phô thuéc chñ yÕu vµo viÖc ho¹ch ®Þnh ®êng lèi chÝnh s¸ch còng nh c¸ch tæ chøc thùc hiÖn cña con ngêi. C¬ cÊu lao ®éng cÇn cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i bao gåm : c¸c chÝnh kh¸ch, c¸c nhµ ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch, c¸c häc gi¶, c¸c nhµ kinh doanh, nhµ kü thuËt vµ c«ng nghÖ, c¸c c«ng nh©n lµnh nghÒ...NÕu kh«ng cã c¸c nhµ chÝnh kh¸ch, c¸c häc gi¶ th× khã cã thÓ cã ®îc nh÷ng chiÕn lîc nh÷ng chÝnh s¸ch ph¸t triÓn ®óng ®¾n. NÕu kh«ng cã c¸c nhµ kinh doanh th× còng sÏ kh«ng cã nh÷ng ngêi sö dông mét c¸ch cã hiÖu qu¶ c¸c nguån vèn nh©n lùc c«ng nghÖ. Sù thiÕu v¾ng, kÐm cái cña mét trong c¸c bé phËn cÊu thµnh nh©n lùc trªn sÏ cã h¹i cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc. Qua toµn bé ph©n tÝch trªn ®©y, ta cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn r»ng nguån lùc con ngêi cã vai trß quyÕt ®Þnh cho sù thµnh c«ng cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc. Do vËy, muèn ph¸t trriÓn kinh tÕ thµnh c«ng th× ph¶i ®æi míi c¬ b¶n c¸c chÝnh s¸ch ®Çu t cho c¸c ngµnh khoa häc, v¨n hãa, y tÕ, gi¸o dôc ë ViÖt Nam nh»m ph¸t triÓn nguån lùc con ngêi. §©y lµ nhiÖm vô lín nhÊt vµ còng ®îc coi lµ khã kh¨n nhÊt trong c«ng cuéc ®æi míi hiÖn nay. 2.2. Thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò ®µo t¹o, sö dông vµ ph¸t triÓn con ngêi ë ViÖt Nam. XÐt vÒ mÆt tæng thÓ mµ nãi th× sau 10 n¨m thùc hiÖn CNH-H§H, chóng ta ®· ®i nh÷ng bíc v÷ng ch¾c vµ quan träng, t¹o tiÒn ®Ò cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn sau nµy. Con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ngµy cµng ®îc x¸c ®Þnh râ h¬n. Nhng 9 nh×n l¹i nguån lùc con ngêi ViÖt Nam chóng ta kh«ng khái b¨n kh¬¨n lùc lîng lao ®éng tuy dåi dµo, cÇn cï, s¸ng t¹o song chÊt lîng cßn h¹n chÕ, sù bÊt hîp lý vÒ ph©n c«ng lao ®éng, khã kh¨n vÒ ph©n bè d©n c. Theo thèng kª n¨m 1989 cho thÊy ; nguån lao ®éng ph©n bè kh«ng ®ång ®Òu gi÷a c¸c ngµnh c¸c vïng : 80%ë n«ng th«n ,70%lµm trong lÜnh vùc nhµ níc; 14% sèng, lµm viÖc trong khu vùc nhµ nhµ níc ; 10% lao ®éng tiÓu thñ c«ng nghiÖp; 90% lao ®éng thñ c«ng. Do n¨ng suÊt lao ®éng thÊp nªn t×nh tr¹ng thiÕu viÖc lµm vÉn diÔn ra thêng xuyªn c¶ ë thµnh thÞ vµ n«ng th«n, c¶ sè lao ®éng trong khu vùc nhµ níc vµ quèc doanh. Theo mét sè nhËn ®Þnh th× trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû nµy t×nh tr¹ng d thõa lao ®éng vÉn diÔn ra. Lao ®éng ë níc ta chñ yÕu lµ lao ®éng phæ th«ng, lao ®éng nhµn rçi trong n«ng nghiÖp c«ng nh©n phÇn biªn chÕ... Song do nhu cÇu CNH, H§H yªu cÇu con ngêi lao ®éng ph¶i cã tay nghÒ, cã chuyªn m«n th× vÊn ®Ò viÖc lµm mét nan gi¶i. Trong qu¸ tr×nh CNH, H§H ®Êt níc hiÖn nay ®ang cÇn nhiÒu lao ®éng cã trÝ tuÖ, cã thÓ coi ®©y lµ ®iÒu kiÖn ®Ó ®¶m bao cho sù ph¸t triÓn bÒn v÷ng, nhanh chãng nÒn kinh tÕ. Trong mét sè n¨m gÇn ®©y trÝ thøc ViÖt Nam ph¸t triÓn nhanh c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng. HiÖn nay c¶ níc cã kho¶n trªn 80 v¹n trÝ thøc ®· ®ãng gãp rÊt lín trong qu¸ tr×nh x©y dùng ®Êt níc. Song so víi yªu cÇu thùc tÕ cña qu¸ tr×nh CNH, H§H th× con sè ®ã qu¶ lµ khiªm tèn vµ chÊt lîng cßn h¹n chÕ. Kh«ng nh÷ng thÕ, ®éi ngò tri thøc ë níc ta cßn ph©n bè kh«ng ®Òu phÇn lín tËp trung ë c¸c thµnh phè lín nh Hµ Néi... vµ mét sè trung t©m c«ng nghiÖp kh¸c. §iÒu ®ã lµ do t¸c ®éng cña c¬ chÕ thÞ trêng ®èi víi sù ph©n c«ng lao ®éng trong c¶ níc. Do chÝnh s¸ch ®Çu t kh«ng ®¶m b¶o c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh, gi÷a c¸c vïng nhÊt lµ vïng cao, vïng s©u, vïng xa. ë nh÷ng vïng nµy rÊt Ýt trÝ thøc mµ nÕu cã th× chÊt lîng rÊt h¹n chÕ do nhiÒu nguyªn nh©n c¶ kh¸ch quan vµ chñ quan do yÕu tè t©m lý cña ngêi d©n téc nªn viÖc båi dìng, n©ng cao viÖc gi¸o dôc ®µo t¹o l¹i cha ®îc chó ý mét c¸ch tho¶ ®¸ng. Trong khi sè ngêi ®îc ®µo t¹o gi¶m th× sè sinh viªn tèt nghiÖp, ®¹i häc, cao ®¼ng, kh«ng t×m ®îc viÖc lµm l¹i t¨ng lªn theo thèng kª cha ®Çy ®ñ th× tõ n¨m 1988 ®Õn nay sè sinh viªn tèt nghiÖp ë c¸c trêng ®¹i häc, cao ®¼ng ë khu vùc Hµ Néi cha t×m ®îc viÖc lµm t¨ng dÇn tõ 13,4% lªn 35,38* ®Õn nay kho¶ng 40%. ViÖc sè sinh viªn tèt nghiÖp cha t×m ®îc viÖc lµm lµ do mét sè ngµnh ®µo t¹o cha ®îc c¬ chÕ thÞ trêng ch©ps nhËn. 2.2.1. ¦u ®iÓm. C¬ cÊu lao ®éng ®ang chuyÓn dÞch theo híng t¨ng lao ®éng c«ng nghiÖp, lao ®éng dÞch vô, lao ®éng tri thøc. Héi nghÞ Trung ¬ng 6 kho¸ IX nhËn ®Þnh ®éi 10 ngò lao ®éng cña ViÖt Nam ®ang cã bíc ph¸t triÓn míi: "lao ®éng cã tr×nh ®é cao ®¼ng trë lªn t¨ng 17,2%/n¨m tõ h¬n 800.000 n¨m 1995 ®Õn 1.300.000 n¨m 2000. Sè lao ®éng qua ®µo t¹o chiÕm gÇn 20% n¨m 2000". Theo Bé Lao ®éng th¬ng binh - x· héi th× sè ngêi trong ®é tuæi lao ®éng lµ 60-66% d©n sè (kho¶ng 48,5 triÖu ngêi). Cã 40,7 triÖu ngêi tõ 15 tuæi trë lªn ho¹t ®éng kinh tÕ thêng xuyªn (thµnh thÞ cã 9,7 triÖu ngêi, n«ng th«n cã 31 triÖu ngêi). §Æc biÖt chóng ta cã "mçi n¨m ta cã thªm 1,2 triÖu viÖc lµm míi". Ngoµi ra th× ngêi lao ®éng cßn ®îc c¸c trung t©m xóc tiÕn vµ giíi thiÖu viÖc lµm, trung t©m ®µo t¹o vµ d¹y nghÒ gióp m×nh tiÕp cËn viÖc lµm hoÆc tù t¹o viÖc lµm cho m×nh. Kh«ng ®Ó sù hôt hÉng vÒ thÕ hÖ th× Nhµ níc ®· quan t©m ®Õn vÊn ®Ò gi¸o dôc c¸c cÊp, chóng ta ®· cã nh÷ng thµnh c«ng: "Hoµn thµnh môc tiªu xo¸ mï ch÷ vµ phæ cËp tiÓu häc trong c¶ níc, b¾t ®Çu phæ cËp trung häc c¬ së ë mét sè tØnh ®ång b»ng, mét sè thµnh phè, sè sinh viªn ®¹i häc, cao ®¼ng t¨ng gÊp 6 lÇn. "N¨m häc 1999 - 2000 so víi n¨m 1994 - 1995 sè häc sinh mÉu gi¸o gÊp 1,2 lÇn. Trung häc c¬ së gÊp 1,6 lÇn. Trung häc phæ th«ng gÊp 2,3 lÇn. §µo t¹o ®¹i häc gÊp 3 lÇn.§µo t¹o nghÒ gÊp 1,8 lÇn". ë bËc ®µo t¹o ®¹i häc Nhµ níc kh«ng chØ quan t©m ®Õn sè lîng häc sinh vµo ®¹i häc mµ cßn quan t©m ®Õn ngµnh nghÒ ®µo t¹o ®Ó phôc vô cho nhu cÇu cña ®Êt níc. "§Æc biÖt chó träng ®µo t¹o chÊt lîng cao mét sè ngµnh c«ng nghÖ, kinh tÕ vµ qu¶n lý Nhµ níc ®Ó ®¸p øng nhu cÇu nh©n lùc vµ nh©n tµi cña ®Êt níc. VÊn ®Ò ch¨m sãc søc khoÎ cho céng ®ång ®îc quan t©m ®iÒu nµy thÓ hiÖn qua kÕt qu¶. Mét sè bÖnh viÖn ®îc ©níc ngoµi cÊp c¶i t¹o vµ x©y dùng míi. Trung t©m y tÕ chuyªn s©u ë Hµ Néi vµ thµnh phè Hå ChÝ Minh còng ®îc h×nh thµnh. NhiÒu n¬i triÓn khai tèt chÝnh s¸ch kh¸m, ch÷a bÖnh cho ngêi nghÌo, gia ®×nh cã c«ng víi c¸ch m¹ng. 2.2.2. H¹n chÕ. Tuy ®¹t ®îc mét sè thµnh c«ng bíc ®Çu nhng chóng ta cÇn nh×n nhËn mét c¸ch thùc tÕ r»ng ®· cã sù chªnh lÖch gi÷a lao ®éng n«ng th«n vµ thµnh thÞ c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng. Sè lao ®éng ë n«ng th«n lµ 31 triÖu ngêi th× ë thµnh phè lµ 9,7 triÖu ngêi nhng sè lao ®éng cha biÕt ch÷ ë n«ng th«n cao gÊp 6 lÇn ë thµnh thÞ. Sè lao ®éng qua ®µo t¹o ë n«ng th«n lµ 11,98% cßn ë thµnh thÞ lµ 44,6% Còng nh vËy, c¬ cÊu ®µo t¹o ®éi ngò lao ®éng tÝnh theo tû lÖ gi÷a lao ®éng cã tr×nh ®é ®¹i häc, trung häc chuyªn nghiÖp vµ c«ng nh©n kü thuËt lµ 1:1,75: 2,3 vÉn lµ c¬ cÊu bÊt hîp lý dÉn ®Õn t×nh tr¹ng thõa thÇy, thiÕu thî, kü s ph¶i ®i lµm viÖc cña c«ng nh©n kü thuËt HiÖn nay chóng ta cã h¬n 1 triÖu c¸n bé c¸c ngµnh cã tr×nh ®é ®¹i häc víi tû lÖ s ph¹m 33,3%; khoa häc kü thuËt 25,5%; n«ng nghiÖp 8,1%; khoa häc tù 11 nhiªn 6,8% ta thÊy níc ta ®ang cßn lµ mét níc n«ng nghiÖp mµ chØ cã 8,1% c¸n bé n«ng nghiÖp ®îc ®µo t¹o qua ®¹i häc mét con sè qu¸ Ýt cha ®¸p øng ®îc nhu cÇu c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸, bªn c¹nh ®ã cßn phÇn lín sinh viªn sau khi ra trêng kh«ng cã viÖc lµm, nÕu cã th× kh«ng ®óng víi chuyªn ngµnh mµ m×nh ®îc ®µo t¹o dÉn ®Õn l·ng phÝ trong ®µo t¹o. ViÖc häc tËp ë mäi cÊp bÞ chi phèi bëi nhiÒu t©m lý lÊy sè lîng ®µo t¹o, lÊy b»ng cÊp. Cha quan t©m ®Õn chÊt lîng ®µo t¹o t×nh tr¹ng d¹y thªm, häc thªm trµn lan C«ng t¸c båi ®ìng vµ sö dông nh©n tµi cha ®îc quan t©m ®óng møc, cha cã nh÷ng chÝnh s¸ch ®èi víi nh÷ng c¸n bé khoa häc vµ c«ng nghÖ. C¸n bé khoa häc, c«ng nghÖ cã tr×nh ®é cao ë níc ta lµ rÊt Ýt. "Vµo cuèi n¨m 2002 chóng ta cã 1032 gi¸o s vµ 4563 phã gi¸o s". Trong khi ®ã c¸c c¸n bé nµy ®· cao tuæi, Ýt cã nh÷ng c¸n bé trÎ kÕ cËn. Sù hôt hÉng vÒ c¸n bé khoa häc nÕu kh«ng ®îc quan t©m th× s¶y ra lµ ®iÒu tÊt yÕu. ChÕ ®é khen thëng vµ tiÒn l¬ng cho gi¸o dôc ®µo t¹o cha hîp lý, cßn tån t¹i chÕ ®é tiÒn l¬ng cña nh÷ng gi¸o viªn, gi¶ng viªn cßn thÊp so víi ngêi lao ®éng b×nh thêng. 2.2.3. Nguyªn nh©n a. VÒ mÆt u ®iÓm Do Nhµ níc ®· quan t©m ®Õn vÊn ®Ò gi¸o dôc, nhËn thøc ®îc vÊn ®Ò con ngêi vµ nguån nh©n lùc víi sù ph¸t triÓn cña ®Êt níc. Cã môc tiªu x©y dùng thÕ hÖ trÎ ngoµi cã tr×nh ®é khoa häc, kinh tÕ, qu¶n lý cßn chó ý x©y dùng t tëng c¹nh tranh, tinh thÇn yªu níc, yªu quª h¬ng, gia ®×nh. Cã lý tëng XHCN t«n träng ph¸p luËt, tinh thÇn hiÕu häc vµ chÝ tiÕn thñ. Do ®Æc ®iÓm cña lao ®éng ViÖt Nam: sè lîng lao ®éng lín ®a sè lµ lao ®éng trÎ cã thÓ lùc, trÝ lùc dåi dµo. C¸c lao ®éng cña thÕ hÖ tríc th× còng nhanh chãng thay ®æi ®îc nÕp cò chÊp nhËn sù n¨ng ®éng, chÊp nhËn ®µo t¹o l¹i. ThÕ hÖ trÎ thÝch nghi nhanh víi nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn b.VÒ mÆt nhîc ®iÓm Cha cã mét c¬ quan tæ chøc cô thÓ ph¸t triÓn vµ ®µo t¹o nguån nh©n lùc. Bu«ng láng qu¶n lý c¬ cÊu ®µo t¹o ®Ó ph¸t triÓn tù ph¸t theo nhu cÇu cña ngêi d©n, cßn nÆng t©m lý khoa cö cha quan t©m ®Õn thùc nghiÖm. ViÖc ®µo t¹o cha b¸m s¸t c¬ cÊu lao ®éng, mét bé phËn x· héi nhËn thøc cha ®óng víi sø mÖnh ®µo t¹o nghÒ cña gi¸o dôc ®¹i häc. MÆt kh¸ch quan: thÞ trêng lao ®éng chñ míi h×nh thµnh lµm cho ®µo t¹o cña níc ta cha b¸m s¸t vµo c¬ cÊu lao ®éng. Cha cã mét chiÕn lîc ®µo t¹ vµ qu¶n lý nguån nh©n lùc phï hîp víi yªu cÇu ®ßi hái cña thÞ trêng lao ®éng nãi riªng vµ toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung. 12 III. Gi¶i ph¸p ph¸t triÓn con ngêi trong thêi ®¹i míi ë viÖt nam 3.1. §µo t¹o tríc ®ßi hái cña kinh tÕ tri thøc Cuéc c¸ch m¹ng khoa häc – kü thuËt hiÖn ®¹i víi ®Æc trng lµ c¸ch m¹ng tri thøc, c¸ch m¹ng th«ng tin ph¸t triÓn nh vò b·o, ®ang t¹o ra nh÷ng thay ®æi m¹nh mÏ, s©u s¾c trong mäi ho¹t ®éng cña x· héi loµi ngêi, tõ c¸ch s¶n xuÊt kinh doanh, tæ chøc qu¶n lý, ®Õn quan hÖ x· héi, v¨n hãa, lèi sèng, lµm thay ®æi c¶ nh÷ng kh¸i niÖm vµ ph¬ng ph¸p t duy. X· héi th«ng tin, nÒn kinh tÕ tri thøc ®ang h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn, loµi ngêi ®ang bíc vµo nÒn v¨n minh trÝ tuÖ. Con ngêi ph¶i cã ®ñ n¨ng lùc ®Ó thÝch nghi vµ thóc ®Èy xu thÕ ph¸t triÓn ®ã. Níc nµo kh«ng cã nguån nh©n lùc tµi n¨ng sÏ bÞ g¹t ra ngoµi lÒ. Trªn ph¹m vi toµn thÕ giíi ®ang diÔn ra mét cuéc c¶i c¸ch gi¸o dôc s©u réng ®Ó thÝch øng víi sù ph¸t triÓn míi. Nh©n tè c¬ b¶n nhÊt ®Ó ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ tri thøc lµ nguån nh©n lùc chÊt lîng cao dùa trªn nÒn gi¸o dôc tiªn tiÕn. Kinh tÕ tri thøc cã nhiÒu kh¸c biÖt c¬ b¶n so víi kinh tÕ c«ng nghiÖp, do ®ã ®ßi hái ph¶i ®æi míi, c¶i c¸ch nÒn gi¸o dôc. Bëi v×, thø nhÊt, trong nÒn kinh tÕ tri thøc vèn tri thøc trë thµnh yÕu tè quan träng nhÊt cña s¶n xuÊt, h¬n c¶ lao ®éng vµ tµi nguyªn; gi¸o dôc - ®µo t¹o víi chøc n¨ng t¹o ra vµ nh©n lªn vèn tri thøc trë thµnh ngµnh s¶n xuÊt c¬ b¶n nhÊt. Do ®ã, vÞ trÝ, vai trß cña gi¸o dôc thay ®æi c¬ b¶n. Thø hai, s¸ng t¹o ®· trë thµnh ®éng lùc quan träng nhÊt. NÕu nh trong nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp hiÖn nay, n¨ng lùc c¹nh tranh vµ viÖc t¹o ra gi¸ trÞ míi chñ yÕu lµ do hoµn thiÖn, tèi u hãa c¸i ®· cã, th× trong nÒn kinh tÕ tri thøc viÖc n©ng cao n¨ng lùc c¹nh tranh chñ yÕu lµ do s¸ng t¹o ra c¸i míi. C¸i cã gi¸ trÞ nhÊt lµ c¸i cha biÕt, c¸i ®· biÕt th× dÇn sÏ mÊt ®i. Con ngêi kh«ng cã n¨ng lùc th× kh«ng cã chç ®øng trong nÒn kinh tÕ tri thøc. Thø ba tèc ®é ®æi míi rÊt nhanh. Trong nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp, s¶n phÈm cã thÓ tÝnh b»ng thËp kû, con trong nÒn kinh tÕ tri thøc, chu kú tÝnh b»ng n¨m, thËm chÝ b»ng th¸ng. S¶n phÈm míi t¨ng lªn kh«ng ngõng, vßng ®êi c«ng nghÖ vµ s¶n phÈm rót ng¾n, tèc ®é ®æi míi ngµy cµng t¨ng nhanh trong tÊt c¶ c¸c ngµnh, c¸c doanh nghiÖp. Tèc ®é trë thµnh c¸i trªn hÕt, ngêi ta lµm viÖc theo tèc ®é cña t duy. C¸c doanh nghiÖp buéc ph¶i ®æi míi, doanh nghiÖp nµo kh«ng kÞp thêi ®æi míi sÏ bÞ tiªu vong. Cø mçi s¸ng chÕ míi ra ®êi lµ xuÊt hiÖn mét doanh nghiÖp míi, ®ã lµ nh÷ng doanh nghiÖp s¸ng t¹o, doanh nghiÖp khoa häc. Ho¹t ®éng chÝnh trong nÒn kinh tÕ tri thøc lµ t¹o ra, truyÒn b¸ vµ sö dông tri thøc. T¹o ra tri thøc lµ môc ®Ých cña c¸c ho¹t ®éng nghiªn cøu s¸ng t¹o do nh÷ng ngêi ®îc ®µo t¹o tèt tiÕn hµnh. TruyÒn b¸ tri thøc tøc lµ nh©n lªn vèn tri thøc, lµm cho vèn tri thøc x· héi t¨ng lªn nhanh chãng, ®ã chÝnh lµ nhiÖm vô chñ yÕu cña gi¸o dôc. Gi¸o dôc gãp phÇn vµo viÖc t¹o ra tri thøc ®ång thêi gãp phÇn qu¶ng b¸ tri thøc. V× vËy, ngêi ta coi gi¸o dôc lµ ngµnh s¶n xuÊt c¬ b¶n 13 nhÊt trong nÒn kinh tÕ tri thøc. Sö dông tri thøc lµ qu¸ tr×nh ®æi míi, biÕn tri thøc thµnh gi¸ trÞ, ®a tri thøc vµo trong ho¹t ®éng x· héi cña con ngêi. §ã còng lµ nhiÖm vô cña gi¸o dôc ®Æc biÖt lµ gi¸o dôc thêng xuyªn. Trong thêi ®¹i c¸ch m¹ng th«ng tin, c¸ch m¹ng tri thøc qu¸ tr×nh t¹o ra tri thøc, truyÒn b¸ tri thøc vµ sö dông tri thøc kh«ng cßn lµ qu¸ tr×nh kÕ tiÕp nhau mµ trë thµnh ®an xen nhau, t¬ng t¸c nhau; vµ c¸i quan träng nhÊt lµ sö dông tri thøc, biÕn tri thøc thµnh gi¸ trÞ. Gi¸o dôc ph¶i t¹o ra con ngêi cã tri thøc vµ biÕt sö dông tri thøc trong ho¹t ®éng thùc tiÔn ®Ó t¹o ra nhiÒu gi¸ trÞ míi. 3.2. C¶i c¸ch gi¸o dôc ®Ó ®Èy nhanh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa ®Êt níc §¶ng ta tõ rÊt sím ®· quan t©m ®Õn sù nghiÖp gi¸o dôc - ®µo t¹o, coi gi¸o dôc - ®µo t¹o cïng víi khoa häc – c«ng nghÖ lµ quèc s¸ch hµng ®Çu. §Õn nay ®· cã h¬n 20% sè ngêi lao ®éng qua ®µo t¹o trong sè ®ã cã kho¶ng 1,5 triÖu ngêi tèt nghiÖp ®¹i häc vµ cao ®¼ng: 14 ngh×n tiÕn sÜ vµ 16 ngh×n th¹c sÜ. Tr×nh ®é häc vÊn cña ®éi ngò c«ng nghiÖp kü thuËt ®îc n©ng cao kh¸ nhanh. Nguån nh©n lùc Êy ®· gãp phÇn lín cho c«ng cuéc ®æi míi vµ ph¸t triÓn ®Êt níc ta trong nh÷ng n¨m qua. Tuy nhiªn tríc yªu cÇu héi nhËp nÒn kinh tÕ tri thøc toµn cÇu hãa, yªu cÇu “®i t¾t ®ãn ®Çu”, ®Èy nhanh vµ rót ng¾n qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa, nguån nh©n lùc hiÖn cã cña níc ta cßn nhiÒu yÕu kÐm, bÊt cËp. So víi c¸c níc trong khu vùc, nguån nh©n lùc cña níc ta cßn thua kÐm vÒ sè lîng, c¬ cÊu còng nh vÒ tr×nh ®é, n¨ng lùc. §Ó gi¸o dôc thùc sù lµ quèc s¸ch hµng ®Çu, tríc hÕt Nhµ níc ph¶i cã chÝnh s¸ch träng dông nh©n tµi, thùc sù coi “hiÒn tµi lµ nguyªn khÝ quèc gia”, t¹o ®iÒu kiÖn lµm viÖc thuËn lîi, ph¸t huy n¨ng lùc cña nh÷ng c¸n bé giái, ®Çu ®µn trong c¸c lÜnh vùc (khoa häc – c«ng nghÖ, qu¶n lý kinh doanh, v¨n häc – nghÖ thuËt, c¸c nghÖ nh©n…). Thùc hiÖn viÖc ®¸nh gi¸ ®óng vµ tr¶ thï lao xøng ®¸ng víi kÕt qu¶ lao ®éng s¸ng t¹o cña ®éi ngò tri thøc, kh«ng ®Ó lÉn lén ngêi cã tµi víi kÎ bÊt tµi; cã chÝnh s¸ch tÝch cùc ®Ó khuyÕn khÝch c¸n bé khoa häc tiÕn th©n b»ng nh÷ng cèng hiÕn do n¨ng lùc chuyªn m«n cña m×nh. X©y dùng vµ thùc hiÖn c¬ chÕ ®¸nh gi¸, tuyÓn chän, sö dông, sµng läc hîp lý; thêng xuyªn gi¸o dôc chÝnh trÞ, ®¹o ®øc, kh«ng ngõng n©ng cao chÊt lîng toµn diÖn cña ®éi ngò trÝ thøc. Cã sö dông tèt th× míi cã gi¸o dôc tèt. Cã träng dông ngêi tµi th× míi cã nhiÒu ngêi tµi. NÒn gi¸o dôc níc ta ph¶i thùc sù ®æi míi ®Ó ®¶m b¶o ®µo t¹o ®îc mét thÕ hÖ trÎ cã ®ñ n¨ng lùc lµm chñ ®Êt níc. Kh«ng cã nÒn gi¸o dôc tèt th× kh«ng t¹o dùng ®îc néi sinh vÒ khoa häc – c«ng nghÖ ®Ó trô v÷ng trong xu thÕ héi nhËp vµ toµn cÇu hãa hiÖn nay nh»m ph¸t triÓn nhanh ®Êt níc. Ai ®ã cßn nghÜ r»ng nÕu cã nhiÒu vèn th× cã thÓ mua tri thøc ®îc tri thøc, mua c«ng nghÖ cña níc ngoµi 14 ®Ó ph¸t triÓn, th× h·y nh×n l¹i bµi häc kh«ng thµnh c«ng ë mét sè níc giµu tµi nguyªn mµ kh«ng cã n¨ng lùc néi sinh vÒ khoa häc – c«ng nghÖ. Truy cËp vµo kho tri thøc toµn cÇu, mua c«ng nghÖ lµ viÖc nhÊt thiÕt ph¶i lµm ®èi víi nh÷ng níc ®i sau, nhng nÕu kh«ng cã ®ñ n¨ng lùc tri thøc néi sinh th× chØ cã ®îc t¨ng trëng nhÊt thêi, sau ®ã lµ sù tôt hËu vµ lÖ thuéc. NÒn gi¸o dôc ph¶i thùc hiÖn ®îc ba nhiÖm vô c¬ b¶n. Mét lµ, n©ng cao mÆt b»ng d©n trÝ, mçi ngêi d©n ®Òu cã kh¶ n¨ng n¾m b¾t vµ vËn dông nh÷ng tri thøc míi cÇn thiÕt cho c«ng viÖc cña m×nh. MÆt b»ng d©n trÝ ph¶i theo kÞp møc c¸c níc tiªn tiÕn trong khu vùc. Hai lµ, ph¶i ®µo t¹o ®îc nguån nh©n lùc cã chÊt lîng cao thÝch nghi víi sù ®æi míi vµ ph¸t triÓn nhanh, ®¸p øng ®îc nhu cÇu rót ng¾n qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa dùa vµo tri thøc. Ba lµ, ph¶i ch¨m lo båi dìng vµ ph¸t triÓn ®éi ngò nh©n tµi. NÕu ®Õn n¨m 2010 níc ta kh«ng cã ®îc Ýt nhÊt mét v¹n c¸c chuyªn giái, ®Çu ®µn trong tÊt c¶ c¸c lÜnh vùc th× khã t¹o ®îc bíc chuyÓn biÕn m¹nh mÏ trong ph¸t triÓn kinh tÕ theo híng dùa vµo tri thøc. §i ®«i víi viÖc n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc, cÇn ph¸t triÓn nhanh quy m« gi¸o dôc. §Èy nhanh phæ cËp gi¸o dôc trung häc c¬ së vµo tríc n¨m 2010, phæ cËp gi¸o dôc trung häc vµo n¨m 2015, n©ng sè n¨m ®i häc b×nh qu©n cña ngêi trong ®é tuæi lao ®éng lªn 9 n¨m vµo n¨m 2010, lªn 12 n¨m vµo n¨m 2020. N©ng tû lÖ sinh viªn ®¹i häc, cao ®¼ng trªn mét v¹n d©n ngang víi c¸c níc xung quanh. Tuy sè ngêi ®i häc hiÖn nay so víi sè d©n kh¸ cao, sè ngêi ®i häc ®¹i häc, cao ®¼ng, chuyªn nghiÖp t¨ng kh¸ nhanh, nhng so víi yªu cÇu hiÖn ®¹i hãa dùa vµo tri thøc còng nh so víi yªu cÇu cña c¸c níc ®ang ph¸t triÓn th× cßn thÊp. XÐt vÒ tû lÖ ®i häc trong ®é tuæië bËc trung häc, sè sinh viªn ®¹i häc, cao ®¼ng trªn mét v¹n d©n, níc ta kÐm xa Th¸i Lan, Phi-lip-pin, Ma-lai-xi-a. HiÖn nay, cã hiÖn tîng sinh viªn häc xong ra trêng kh«ng cã viÖc lµm, nhng ®ã chØ lµ t¹m thêi, do s¶n xuÊt, kinh doanh cha bïng ph¸t; vµ còng do chÊt lîng ®µo t¹o thÊp nªn nhiÒu ngêi kh«ng t×m ®îc viÖc lµm bëi hä kh«ng ®ñ n¨ng lùc, tiªu chuÈn cña nhµ tuyÓn dông yªu cÇu. NÕu ®µo t¹o tèt, ngêi häc ra trêng cã nhiÒu kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, biÕt tæ chøc ra viÖc lµm míi, th× c¸c doanh nghiÖp míi sÏ ph¸t triÓn vµ thu hót nhiÒu viÖc lµm. C¸c doanh nghiÖp nÕu biÕt ®æi míi c«ng nghÖ, ®æi míi s¶n phÈm nhanh th× còng sÏ thu hót ®ù¬c nhiÒu lao ®éng cã tay nghÒ cao. Mét trong nh÷ng môc tiªu cña gi¸o dôc ë nhµ trêng lµ ®µo t¹o cho c¸c häc sinh, sinh viªn kh¶ n¨ng tù t¹o viÖc lµm. Nh vËy chóng ta ph¶i ph¸t triÓn nhanh gi¸o dôc phæ th«ng vµ gi¸o dôc cho mäi ngêi. CÇn hÕt søc quan t©m gi¸o dôc trÎ th¬ v× ®ã lµ nÒn t¶ng cho cho ph¸t triÓn nÒn gi¸o dôc sau nµy. §Çu t vµo ®©y nhiÒu th× sÏ bít ®îc 15 chi phÝ cho sù kh¾c phôc nh÷ng khiÕm khuyÕt vÒ chÊt lîng gi¸o dôc trong t¬ng lai. Ph¸t triÓn hÖ thèng häc tËp suèt ®êi vµ x©y dùng x· héi häc tËp lµ nhiÖm vô quan träng hµng ®Çu ®Ó båi dìng nh©n lùc cho c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa rót ng¾n dùa trªn tri thøc. Trong mét nÒn kinh tÕ dùa vµo tri thøc th× mäi ngêi ®Òu ph¶i häc tËp thêng xuyªn, häc tËp suèt ®êi ®Ó cã thÓ thÝch nghi víi sù ph¸t triÓn vµ ®æi míi nhanh cña khoa häc – c«ng nghÖ, s¶n xuÊt, kinh doanh. X· héi häc tËp vµ x· héi th«ng tin lµ tiÒn ®Ò cho nÒn kinh tÕ tri thøc. HÖ thèng gi¸o dôc cã tr¸ch nhiÖm t¹o ®iÒu kiÖn cho mäi ngêi ë bÊt cø ®©u, bÊt cø lóc nµo còng cã thÓ tham gia häc tËp n©ng cao tr×nh ®é ®Ó theo kÞp sù ph¸t triÓn cña thêi ®¹i. Thùc hiÖn tèt chñ tr¬ng x· héi hãa gi¸o dôc. Huy ®éng søc m¹nh cña mäi thµnh phÇn kinh tÕ, mäi tæ chøc c¸ nh©n tham gia ph¸t triÓn gi¸o dôc; ®ång thêi ph¸t huy vai trß cña Nhµ níc trong viÖc h×nh thµnh x· héi häc tËp vµ chÕ ®é häc tËp suèt ®êi. Thùc hiÖn chñ tr¬ng ®a d¹ng hãa c¸c lo¹i h×nh trêng líp, c¸c h×nh thøc ®µo t¹o. Cã chÝnh s¸ch khuyÕn khÝch c¸c tæ chøc, c¸ nh©n vµ nh©n d©n tham gia ph¸t triÓn hÖ thèng gi¸o dôc ngoµi c«ng lËp; khuyÕn khÝch c¸c tæ chøc, c¸ nh©n ë níc ngoµi ®Çu t ph¸t triÓn gi¸o dôc – ®µo t¹o ë níc ta. §a d¹ng hãa ph¶i ®i ®«i víi chuÈn hãa. Coi träng c¶ gi¸o dôc c¬ b¶n vµ gi¸o dôc ®¹i häc; c¶ gi¸o dôc cho mäi ngêi vµ gi¸o dôc tinh hoa. NhiÖm vô cÊp b¸ch lµ ph¶i tiÕn hµnh ngay mét cuéc c¸ch m¹ng toµn diÖn trong gi¸o dôc, c¶i c¸ch triÖt ®Ó, s©u s¾c c¶ vÒ môc tiªu, néi dung, ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y, hÖ thèng gi¸o dôc vµ ph¬ng thøc tæ chøc qu¶n lý gi¸o dôc – ®µo t¹o. Môc tiªu gi¸o dôc lµ ®µo t¹o ra nh÷ng con ngêi cã ®ñ kh¶ n¨ng, b¶n lÜnh thùc hiÖn thµnh c«ng c«ng nghiÖp hãa, hiÖn ®¹i hãa theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Thùc hiÖn môc tiªu gi¸o dôc toµn diÖn: d¹y ngêi, d¹y ch÷, d¹y nghÒ. Häc lµ ®Ó x©y dùng nh©n c¸ch, x©y dùng n¨ng lùc cho con ngêi; häc ®Ó cã thÓ lµm viÖc trong céng ®ång, cèng hiÕn cho x· héi, ®Ó cã thÓ tù kh¼ng ®Þnh m×nh. Kiªn quyÕt kh¾c phôc t×nh tr¹ng ®i häc chØ ®Ó lÊy b»ng cÊp, mµ kh«ng quan t©m ®Õn x©y dùng n¨ng lùc. ChuyÓn träng t©m cña gi¸o dôc tõ trang bÞ kiÕn thøc sang båi dìng rÌn luyÖn ph¬ng ph¸p t duy, ph¬ng ph¸p gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, n¨ng lùc s¸ng t¹o, kh¶ n¨ng tù ®µo t¹o, thÝch nghi sù ph¸t triÓn.Kiªn quyÕt kh¾c phôc ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cò kü, lac hËu, thÇy gi¶ng trß ghi, thô ®éng mét chiÒu. Néi dung ch¬ng tr×nh ph¶i hiÖn ®¹i nhng tinh gi¶n. Trang bÞ cho ngêi häc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n nhÊt, vµ gióp ngêi häc biÕt nh©n lªn vèn tri thøc cña m×nh, híng dÉn ngêi häc c¸ch tiÕp thu tri thøc míi, båi dìng cho hä nh÷ng kü n¨ng cÇn thiÕt, ph¬ng ph¸p t duy, trÝ s¸ng t¹o…, th«ng qua c¸c trêng hîp ®iÓn h×nh ®Ó båi dìng ph¬ng ph¸p vµ n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. T¨ng cêng sù t¬ng t¸c gi÷a thÇy gi¸o vµ sinh viªn, sö dông c«ng nghÖ míi nhÊt lµ c«ng nghÖ th«ng tin trong gi¶ng d¹y. T¨ng 16 cêng d¹y c«ng nghÖ th«ng tin trong tÊt c¶ c¸c bËc häc. Gi¸o dôc ®¹i häc ®i theo xu thÕ ®µo t¹o theo diÖn réng; ®µo t¹o chuyªn ngµnh hÑp kh«ng cßnphï hîp víi sù thay ®æi ngµnh nghÒ, thay ®æi viÖc lµm ®ang diÔn ra ngµy cµng nhanh hiÖn nay. ChuyÓn tõ m« h×nh gi¸o dôc truyÒn thèng – ®µo t¹o kü n¨ng ®Ó ra lµm viÖc cho ®Õn nghØ hu, sang m« h×nh gi¸o dôc míi: häc tËp suèt ®êi, ph¸t triÓn nghÒ nghiÖp liªn tôc, theo ®ã nhµ trêng ®µo t¹o nh÷ng kü n¨ng c¬ b¶n ®Ó ngêi häc ra trêng võa häc tËp, võa lµm viÖc suèt ®êi. Theo m« h×nh nµy, khi kÕt thóc mçi bËc häc, ngêi häc cã hai kh¶ n¨ng lùa chän: hoÆc lµ häc tiÕp hoÆc lµ ra trêng võa lao ®éng võa tiÕp tôc häc tËp. §æi míi m¹nh mÏ hÖ thèng qu¶n lý gi¸o dôc, tËp trung vµo vÊn ®Ò qu¶n lý chÊt lîng. X©y dùng hÖ thèng ®¸nh gi¸ chÊt lîng ®µo t¹o, t¨ng cêng thanh tra kiÓm tra, thay ®æi c¸ch tæ chøc thi cö, tuyÓn sinh, kh¾c phôc t×nh tr¹ng nÆng vÒ qu¶n lý ®Çu vµo, nhÑ qu¶n lý ®Çu ra; kiªn quyÕt chèng bÖnh thµnh tÝch. T¨ng quyÒn chñ ®éng cho c¸c trêng c«ng lËp còng nh c¸c trêng ngoµi c«ng lËp. Bé vµ c¸c Së Gi¸o dôc – §µo t¹o t¨ng cêng chøc n¨ng qu¶n lý Nhµ níc, nhÊt lµ thanh tra chÊt lîng gi¸o dôc ®èi víi tÊt c¶ c¸c trêng, kh«ng lµm thay c¸c c«ng viÖc cña trêng, xãa bá c¬ chÕ xin – cho. C¸c trêng chñ ®éng thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®µo t¹o vµ chÞu tr¸ch nhiÖm vÒ chÊt lîng ®µo t¹o. Trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, cã thÞ trêng lao ®éng, th× s¶n phÈm cña gi¸o dôc còng lµ mét thø hµng hãa, lµ hµng hãa ®Æc biÖt, lµ dÞch vô c«ng, ph¶i ®îc thÞ trêng ®¸nh gi¸, lùa chän, chÊp nhËn. Kh«ng cho phÐp th¬ng m¹i hãa gi¸o dôc, biÕn trêng thµnh chî, v× lîi nhuËn tèi ®a; nhng cÇn vËn dông c¬ chÕ thÞ trêng ®Ó huy ®éng c¸c nguån lùc vµ t¹o thªm ®éng lùc cho ph¸t triÓn gi¸o dôc. Trong mét x· héi cã hÖ thèng ®¸nh gi¸ , sö dông, ®·i ngé ®óng ®¾n th× sù c¹nh tranh gi÷a c¸c trêng sÏ thóc ®Èy n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc. Nhµ níc võa ch¨m lo x©y dùng mét sè trêng träng ®iÓm chÊt lîng cao, ngang tÇm quèc tÕ; võa thùc hiÖn chÝnh s¸ch c«ng b»ng x· héi, t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó nh÷ng ngêi nghÌo, nh÷ng ®èi tîng chÝnh s¸ch, cã hoµn c¶nh khã kh¨n ®Òu cã c¬ héi häc tËp ®Ó ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña m×nh. Më réng quan hÖ hîp t¸c gi¸o dôc – ®µo t¹o víi níc ngoµi. CÇn më réng giao lu vÒ gi¸o dôc víi c¸c níc, tiÕp cËn víi nh÷ng m« h×nh gi¸o dôc tiªn tiÕn nhÊt, ®Ó vËn dông s¸ng t¹o vµo níc ta. Cã chÝnh s¸ch tuyÓn cö ®«ng ®¶o gi¸o viªn, sinh viªn ®i häc tËp , nghiªn cøu ë c¸c níc ph¸t triÓn vµ thu hót nhiÒu gi¸o s, chuyªn gia níc ngoµi vµo níc ta gi¶ng d¹y, nghiªn cøu, trao ®æi kinh nghiÖm. Më réng c¸c h×nh thøc hîp t¸c, liªn kÕt c¸c trêng ®¹i häc ë níc ta víi c¸c trêng ®¹i häc ë níc ngoµi ®Ó ®µo t¹o chÊt lîng cao theo tiªu chuÈn quèc tÕ; ®ång thêi khuyÕn khÝch vµ t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c¸c ®¹i häc quèc tÕ ë níc ta, ®îc c¸c tr¬ng uy tÝn trªn thÕ giíi cÊp b»ng. 17 C¶i c¸ch gi¸o dôc lµ cuéc c¸ch m¹ng s©u s¾c kh«ng chØ trong ngµnh gi¸o dôc mµ cßn trong cÈ x· héi, b¾t nguån tõ sù ®æi míi t duy vÒ gi¸o dôc. Ngµnh gi¸o dôc ®· cè g¾ng xö lý rÊt nhiÒu vÊn ®Ò, nhng hÇu nh míi chØ lµ nh÷ng vÊn ®Ò ngän, c¾t gät ®îc c¸i nµy th× ph¸t sinh c¸i kh¸c, ®èi phã, gi¶i quyÕt tõng vô viÖc, cha thay ®æi tËn gèc, cã thÓ do cßn víng m¾c trong t duy. NÕu kh«ng cã quyÕt t©m cao trong c¶i c¸ch gi¸o dôc, kh«ng cã bíc chuyÓn biÕn m¹nh mÏ vÒ chÊt lîng gi¸o dôc th× sÏ kh«ng tr¸nh khái nguy c¬ tôt hËu ngµy cµng xa so víi c¸c níc, tríc hÕt lµ c¸c níc ASEAN. Muèn chÊn hng ®Êt níc cÇn ph¶i c¶i c¸ch gi¸o dôc, nhanh chãng ®a nÒn gi¸o dôc níc ta lªn ngang møc tiªn tiÕn c¸c níc trong khu vùc. 18 KÕt luËn Trong c¸c ký ®¹i héi VI, VII, VIII cña §¶ng ta ®· chñ tr¬ng x· héi níc ta trë thµnh mét níc c«ng nghiÖp vµo n¨m 2020 lµ hoµn toµn ®óng ®¾n vµ s¸ng suèt bëi chñ tr¬ng ®ã xuÊt ph¸t tõ tr×nh ®é vµ hoµn c¶nh cô thÓ cña ®Êt níc ta vÒ c¸c mÆt. Chóng ta, thùc hiÖn qu¸ tr×nh CNH, H§H ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc ®· kh¬i dËy n¨ng lùc s¸ng t¹o, tÝnh chñ ®éng cña con ngêi ph¸t triÓn. Do ®ã, mµ nÒn kinh tÕ cña chóng ta ®· thùc sù ®îc ®æi míi vµ ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu to lín. Tõ mét níc nghÌo nµn vÒ c¬ së vËt chÊt, l¹c hËu vÒ khoa häc kü thuËt, ®ãi kÐm, th× nay ta ®· ®¶m b¶o cho d©n ®îc ¨n no, vµ cßn cã sp d thõa ®Ó xuÊt khÈu. MÆc dï vËy, chóng ta vÉn cßn rÊt nhiÒu khã kh¨n ë phÝa tríc ®ßi hái nhµ níc ph¶i cã chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p kh¾c phôc ®Ó cho sù nghiÖp CNH, H§H ph¸t triÓn kinh tÕ ®Êt níc ®¹t ®îc kÕt qu¶. H¬n n÷a, chóng ta ph¶i ®Æt vÊn ®Ò nh©n lùc con ngêi lªn hµng ®Çu ph¸t triÓn ®ång bé gi÷a c¸c ngµnh, gi÷a c¸c vïng, ®¶m b¶o nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Nhµ níc kh«ng ngõng n©ng cao hiÖu qu¶ qu¶n lý ®¶m b¶o c«ng cuéc CNH, H§H ph¸t triÓn nhanh. Ph¶i ®µo t¹o ®éi ngò c¸n bé qu¶n lý vÒ kinh tÕ cã tr×nh ®é, n¨ng lùc qu¶n lý, cã t c¸ch ®¹o ®øc tèt ®iÒu ®ã ®ßi hái ta ph¶i cã sù gi¸o dôc ®µo t¹o thÕ hÖ trÎ ngay tõ khi cßn lµ häc sinh, sinh viªn ®ã lµ nguån lùc quý gi¸ cho sù nghiÖp CNH, H§H ®Êt níc. 19 Tµi liÖu tham kh¶o 1. TriÕt häc M¸c_Lªnin. 2. §¶ng CSVN – C¬ng lÜnh XH §Êt níc trong thêi kú qu¸ ®é lªn CNXH. NXB Sù thËt, Hµ Néi 1991 3. V¨n kiÖn §¹i héi VI, VII, VIII. 4. Mét sè nhËn thøc míi vÒ con ®êng XHCN cña ViÖt Nam – Tg: PTS. §µo Duy Qu¸t- Cao Th¸i- NXB T tëng V¨n ho¸ 1992 5. M«i trêng kinh doanh - §¹o ®øc kinh doanh – NXB-Hµ Néi 1997 6. Kinh tÕ tri thøc- Xu thÕ míi cña x· héi thÕ kû XXI – NXB ChÝnh trÞ quèc gia 2000. 20