Tài liệu T090 mối quan hệ giữa cá nhân và xh

Lêi më ®Çu Chóng ta ®ang sèng trong kû nguyªn cña kinh tÕ tri thøc, ®ßi hái mçi con ngêi ph¶i ®îc ®µo t¹o tr×nh ®é häc vÊn, n¨ng lùc ; tu dìng rÌn luyÖn phÈm chÊt ®¹o ®øc, ý thøc lao ®éng tèt h¬n ®Ó cã thÓ ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña sù biÕn ®æi khoa häc c«ng nghÖ hÕt søc nhanh chãng. Trong sù nghiÖp ®æi míi ®Êt níc víi nh÷ng môc tiªu d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, d©n chñ, v¨n minh, hiÖn nay, con ngêi vµ nguån nh©n lùc ®îc coi lµ nh©n tè quan träng hµng ®Çu, quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn nhanh, hiÖu qu¶ vµ bÒn v÷ng nÒn kinh tÕ níc ta. §ã lµ yÕu tè hÕt søc bøc thiÕt vµ cÇn cã tÝnh cËp nhËt, ®¸p øng ®îc yªu cÇu vÒ con ngêi vµ nguån nh©n lùc xÐt trong níc ta nãi riªng vµ quèc tÕ nãi chung. Chóng ta kh¼ng ®Þnh con ngêi võa lµ môc tiªu võa lµ ®éng lùc cña ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi ®ång thêi ph¶i lµ nh÷ng con ngêi cã tri thøc vµ ®¹o ®øc. Tõ ®©y mçi con ngêi dÇn dÇn vÒ ®óng vÞ trÝ lµ mét chñ thÓ s¸ng t¹o ra c¸c gi¸ trÞ, bao gåm c¸c gi¸ trÞ tinh thÇn vµ gi¸ trÞ vËt chÊt, cho b¶n th©n vµ cho x· héi. V× vËy, vÊn ®Ò cèt lâi lµ, ta ph¶i thùc hiÖn chiÕn lîc GD§T nguån nh©n lùc, ph¸t triÓn con ngêi mét c¸ch toµn diÖn c¶ thÓ lùc lÉn trÝ lùc. NhiÖm vô cña GD§T lµ ®a con ngêi ®¹t ®Õn nh÷ng gi¸ trÞ phï hîp víi ®Æc ®iÓm v¨n ho¸ vµ nh÷ng yªu cÇu míi ®Æt ra ®èi víi con ngêi ViÖt Nam ®Ó thùc hiÖn qu¸ tr×nh ®æi míi cña níc ta còng nh xu híng ph¸t triÓn kinh tÕ nãi chung trªn thÕ giíi. Em xin chän ®Ò tµi: Mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi 1 Néi dung TriÕt häc nµo còng ph¶i tr¶ lêi b»ng c¸ch nµy hay c¸ch kh¸c c©u hái: Con ngêi lµ g×? Con ngêi sinh ra tõ ®©u, ho¹t ®éng vµ ph¸t triÓn ra sao? Tríc khi cã häc thuyÕt M¸c, nh÷ng cè g¾ng cña t duy triÕt häc nh»m ®¹t tíi sù hiÓu biÕt vÒ con ngêi "cô thÓ" hiÖn thùc ®Òu kh«ng ®em l¹i kÕt qu¶, rèt cuéc lµ chñ nghÜa duy t©m vÉn ngù trÞ trong nhËn thøc vÒ con ngêi vµ vÒ ®êi sèng x· héi. ChØ ®Õn triÕt häc M¸c, vÊn ®Ò con ngêi míi ®îc xem xÐt mét c¸ch nhÊt qu¸n, ®Çy ®ñ vµ s©u s¾c h¬n, trªn c¬ së lËp trêng cña duy vËt triÖt ®Ó. I. Con ngêi trong triÕt häc M¸c - Lªnin 1. B¶n chÊt con ngêi BÊt cø mét häc thuyÕt nµo vÒ con ngêi ®Òu kh«ng thÓ lÈn tr¸nh mét vÊn ®Ò ®· ®îc ®Æt ra trong lÞch sö; Con ngêi lµ g×? B¶n chÊt cña con ngêi lµ g×? Quan ®iÓm duy t©m quy ®Æc trng, b¶n chÊt con ngêi vµo lÜnh vùc ý thøc t tëng, t×nh c¶m, ®¹o ®øc, hoÆc xem b¶n chÊt con ngêi lµ c¸i g× ®ã ®îc quy ®Þnh s½n tõ nh÷ng lùc lîng siªu tù nhiªn. Mét sè trµo lu triÕt häc kh¸c l¹i gi¶i thÝch b¶n chÊt con ngêi tõ gãc ®é nh÷ng ®iÓm chung cña mäi sinh vËt trªn tr¸i ®Êt. B¶n chÊt ®ã lµ b¶n tÝnh tù nhiªn, lµ nh÷ng nhu cÇu thuéc vÒ sù duy tr× thÓ x¸c vµ dôc väng ®Ó ph¸t triÓn gièng nßi; hoÆc t×m kiÕm b¶n chÊt con ngêi trong khu«n khæ c¸ nh©n riªng lÎ, nghÜa lµ con ngêi bÞ t¸ch khái mèi quan hÖ x· héi hiÖn thùc cña nã. TÝnh chÊt siªu h×nh cña c¸c quan ®iÓm nµy vÒ b¶n chÊt cña con ngêi biÓu hiÖn ë chç, con b¶n chÊt lµ c¸i vèn cã trõu tîng vµ quy nã vÒ b¶n tÝnh tù nhiªn, t¸ch khái x· héi vµ trë nªn bÊt biÕn. Víi quan ®iÓm duy vËt triÖt ®Ó vµ ph¬ng ph¸p biÖn chøng, C.M¸c vµ Ph. ¡ngghen ®· t¹o ra mét bíc ngoÆt trong viÖc nhËn thøc b¶n chÊt con ngêi. C¸c «ng xuÊt ph¸t tõ con ngêi thùc tiÔn, con ngêi hiÖn thùc, con ngêi c¶i t¹o thÕ giíi vµ th«ng qua ho¹t ®éng vËt chÊt con ngêi. §ã lµ mét ®éng vËt cã tÝnh x· héi víi tÊt c¶ nh÷ng néi dung v¨n ho¸ - lÞch sö cña nã. Nh vËy, c¸c «ng kh«ng xem xÐt b¶n chÊt con ngêi mét c¸ch c« lËp vµ phiÕn diÖn mµ ®Æt nã trong mèi quan hÖ víi tù nhiªn, x· héi vµ con ngêi. Con ngêi sèng dùa vµo tù nhiªn nh hÕt thÈy mäi sinh vËt kh¸c. Nhng con ngêi së dÜ trë thµnh con ngêi chÝnh lµ ë chç nã khonog chØ sèng dùa vµo tù nhiªn, Ph.¡ngghen lµ ngêi ®Çu tiªn ®· chØ ra ®îc bíc chuyÓn biÕn tõ vîn thµnh ngêi lµ nhê cã lao ®éng. Qu¸ tr×nh con ngêi c¶i t¹o tù nhiªn còng lµ qu¸ tr×nh con ngêi trë thµnh con ngêi. Ph. ¡ngghen nãi "lao ®éng s¸ng t¹o ra con ngêi lµ theo ý nghÜa Êy". 2 Kh¸c víi tù nhiªn, x· héi kh«ng thÓ cã tríc con ngêi mµ ®· ra ®êi cïng víi con ngêi, x· héi còng con ngêi, x· héi còng kh«ng ph¶i lµ c¸i g× trõu tîng, bÊt biÕn mµ mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi chØ thÝch hîp víi mçi ph¬ng thøc s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh.Nh©n tè quyÕt ®Þnh ph¬ng thøc s¶n xuÊt ph¸t triÓn l¹i lµ lùc lîng s¶n xuÊt, bao gåm con ngêi vµ c«ng cô lao ®éng. Nh thÕ, kh«ng ph¶i c¸i g× kh¸c mµ chÝnh lµ con ngêi, cïng víi nh÷ng c«ng cô do hä chÕ t¹o ra, ®· quyÕt ®Þnh sù thay ®æi bé mÆt x· héi. VËy x· héi ®· s¶n xuÊt ra con ngêi víi tÝnh c¸ch lµ con ngêi nh thÕ nµo th× con ngêi còng s¶n xuÊt ra x· héi nh thÕ. Trong khi phª ph¸n nh÷ng quan ®iÓm cña Phoi¬b¾c, xuÊt ph¸t tõ nh÷ng c¸ thÓ c« lËp C.M¸c ®· ®a ra luËn ®iÓm næi tiÕng vÒ b¶n chÊt con ngêi: "B¶n chÊt con ngêi kh«ng ph¶i lµ c¸i trõu tîng cè h÷u cña c¸ nh©n riªng biÖt. Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt con ngêi lµ tæng hoµ nh÷ng quan hÖ x· héi". LuËn ®iÓm trªn thÓ hiÖn nh÷ng ®iÓm c¬ b¶n sau: - Khi nãi b¶n chÊt con ngêi lµ tæng hoµ nh÷ng quan hÖ x· héi, còng cã nghÜa lµ tÊt c¶ c¸c quan hÖ x· héi ®Òu gãp phÇn h×nh thµnh b¶n chÊt con ngêi, nhng cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh nhÊt lµ quan hÖ s¶n xuÊt. Bëi v×, c¸c quan hÖ kh¸c ®Òu trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp chÞu sù quy ®Þnh cña quan hÖ nµy. Mçi h×nh th¸i kinh tÕ - x· héi cã mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt nhÊt ®Þnh gi÷ vai trß chi phèi, vµ chÝnh kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt ®ã lµ c¸i xÐt ®Õn cïng, t¹o nªn b¶n chÊt cña con ngêi trong giai ®o¹n lÞch sö ®ã. ë ®©y, c¸i phæ biÕn (c¸i chung cña nh©n lo¹i) tån t¹i vµ thÓ hiÖn qua c¸i ®Æc thï (h×nh th¸i x· héi, giai cÊp) vµ c¸i ®¬n nhÊt(c¸ nh©n tõng con ngêi). Do ®ã, khi bµn ®Õn b¶n ch¸t chung cña con ngêi kh«ng thÓ g¹t bá b¶n chÊt giai cÊp cña c¸c tÇng líp kh¸c nhau; vµ ngîc l¹i khi nãi b¶n chÊt giai cÊp cña c¸c tÇng líp kh¸c nhau kh«ng ®îc quªn b¶n chÊt chung cña con ngêi. Nhng tõ ®ã quy b¶n chÊt con ngêi chØ cßn lµ b¶n chÊt giai cÊp vµ tÊt c¶ mäi ho¹t ®éng cña con ngêi ®Òu ®îc gi¶i thÝch trùc tiÕp tõ ®©y l¹i lµ xuyªn t¹c thùc chÊt quan ®iÓm macxÝt vÒ b¶n chÊt con ngêi. §©y lµ mét quan hÖ kh«ng thÓ t¸ch biÖt cña c¸c thø bËc vÒ b¶n chÊt trong con ngêi. - C¸c quan hÖ x· héi kh«ng ph¶i chØ xÐt ë quan hÖ ë tõng h×nh th¸i x· héi riªng biÖt mµ cßn kh¸i qu¸t nh÷ng quan hÖ x· héi chung thÓ hiÖn qua tõng chÕ ®é, thêi ®¹i riªng biÖt. Quan hÖ x· héi võa diÔn ra theo chiÒu ngang (®¬ng ®¹i) võa theo chiªï däc lÞch sö. C¸c quan hÖ x· héi quy ®Þnh b¶n chÊt con ngêi bao gåm c¶ quan hÖ x· héi hiÖn t¹i vµ quan hÖ x· héi truyÒn thèng, bëi trong lÞch sö cña m×nh con ngêi b¾t buéc ph¶i kÕ thõa di s¶n cña nh÷ng thÕ hÖ tríc nã. 3 Trong lÜnh vùc v¨n ho¸ tinh thÇn cã nh÷ng truyÒn thèng thóc ®Èy con ngêi v¬n lªn, nhng còng cã nh÷ng truyÒn thèng "®Ì nÆng lªn nh÷ng con ngêi ®ang sèng". Do ®ã khi xem xÐt b¶n chÊt con ngêi kh«ng ®îc t¸ch rêi hiÖn t¹i vµ qu¸ khø. - C¸i b¶n chÊt kh«ng ph¶i lµ c¸i duy nhÊt, mµ lµ bé phËn chi phèi trong chØnh thÓ cô thÓ phong phó ®a d¹ng. B¶n chÊt vµ thÓ hiÖn b¶n chÊt cña con ngêi cã kh¸c biÖt. Kh«ng hiÓu b¶n chÊt chung cña con ngêi hay quy tÊt c¶ nh÷ng g× cña con ngêi ®Ó chØ vµo b¶n chÊt lµ sai lÇm. B¶n chÊt mét con ngêi cô thÓ lµ tæng hoµ c¸c quan hÖ x· héi "vèn cã" cña con ngêi ®ã vµ quy ®Þnh nh÷ng ®Æc ®iÓm c¬ b¶n chi phèi mäi hµnh vi cña ngêi ®ã. Cßn tÊt c¶ nh÷ng hµnh vi cña ngêi ®ã béc lé ra bªn ngoµi lµ nh÷ng hiÖn tîng biÓu hiÖn b¶n chÊt cña hä. Sù thÓ hiÖn b¶n chÊt cña con ngêi kh«ng ph¶i theo con ®êng th¼ng, trùc tiÕp, mµ thêng lµ gi¸n tiÕp, quanh co qua hµng lo¹t m©u thuÉn gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi, gi÷a kinh nghiÖm vµ nhËn thøc khoa häc, gi÷a lîi Ých tríc m¾t vµ l©u dµi; gi÷a b¶n n¨ng sinh vËt vµ ho¹t ®éng cã ý thøc gi÷a di truyÒn tù nhiªn vµ v¨n ho¸ x· héi… Trong diÔn biÕn ®Çy m©u thaòan ®ã, b¶n chÊt thÓ hiÖn ra nh mét xu híng chung, xÐt ®Õn cïng míi thÊy sù chi phèi cña xu híng ®ã. Con ngêi lµ mét thùc thÓ sinh vËt - x· héi. Th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn, con ngêi lµm biÕn ®éng ®êi sèng x· héi ®ång thêi còng biÕn ®æi chÝnh b¶n th©n m×nh. §iÒu ®ã còng cã nghÜa lµ con ngêi tiÕp nhËn b¶n chÊt x· héi cña m×nh th«ng qua ho¹t ®éng thùc tiÔn. Nh vËy, b¶n chÊt con ngêi kh«ng ph¶i lµ trõu tîng mµ lµ hiÖn thùc, kh«ng ph¶i lµ tù nhiªn mµ lµ lÞch sö, kh«ng ph¶i lµ c¸i vèn cã trong mçi c¸ thÓ riªng lÎ mµ lµ tæng hoµ cña toµn bé quan hÖ x· héi. §©y lµ ph¸t hiÖn cã gi¸ trÞ to lín cña M¸c vÒ b¶n chÊt con ngêi. Thõa nhËn ý nghÜa quyÕt ®Þnh cña mÆt x· héi ®èi víi viÖc h×nh thµnh b¶n chÊt con ngêi, song kh«ng cã nghÜa lµ, chñ nghÜa M¸c- Lªnin coi nhÑ mÆt tù nhiªn, phñ nhËn c¸i sinh vËt trong yÕu tè cÊu thµnh b¶n chÊt con ngêi. Bëi v× theo C. M¸c "giíi tù nhiªn lµ th©n thÓ cña con ngêi, th©n thÓ mµ víi nã con ngêi ph¶i ë l¹i trong qu¸ tr×nh thêng xuyªn giao tiÕp ®Ó tån t¹i. Nãi r»ng ®êi sèng thÓ x¸c vµ tinh thÇn cña con ngêi g¾n liÒn víi giíi tù nhiªn, nãi nh thÕ ch¼ng qua chØ cã nghÜa lµ giíi tù nhiªn g¾n liÒn víi b¶n th©n giíi tù nhiªn, v× con ngêi lµ mét bé phËn cña giíi tù nhiªn". Con ngêi vµ con vËt ®Òu cã nh÷ng nhu cÇu nh ¨n uãng, tÝnh dôc…, nhng C. M¸c ®· tõng v¹ch ra tÝnh chÊt kh¸c nhau cña nh÷ng nhu cÇu Êy: con ngêi ho¹t ®éng theo b¶n n¨ng, con ngêi hµnh déng theo ý thøc. Vµ chÝnh mÆt x· 4 héi cña con ngêi ®· lµm cho mÆt sinh vËt trong con ngêi ph¸t triÓn ë tr×nh ®é cao h¬n nh÷ng ®éng vËt kh¸c. Con ngêi sèng, ho¹t ®éng kh«ng ph¶i chØ theo nh÷ng b¶n n¨ng di truyÒn s½n cã nh c¸c ®éng vËt th«ng thêng mµ chñ yÕu theo sù ph¸t triÓn cña v¨n ho¸, cña tiÕn bé lÞch sö - x· héi. Kh¸c con vËt, con ngêi ngoµi ch¬ng tr×nh di truyÒn, cßn cã ch¬ng tr×nh kÕ thõa vÒ mÆt x· héi. B»ng con ®êng gi¸o dôc, ch¬ng tr×nh nµy truyÒn l¹i kinh nghiÖm cña nh÷ng thÕ hÖ tríc cho c¸c thÕ hÖ sau. Nh÷ng ®Æc ®iÓm di truyÒn cña tõng ngêi võa b¶o ®¶m nh÷ng thuéc tÝnh sinh häc cña m×nh, võa b¶o ®¶m ®Ó con ngêi tiÕp thu ch¬ng tr×nh x· héi. Ngµy nay, mèi t¬ng quan gi÷a mÆt sinh vËt vµ mÆt x· héi trong sù ph¸t triÓn cña con ngêi vÉn lµ ®èi tîng cña nh÷ng cuéc tranh luËn khoa häc gay g¾t. NhiÒu nhµ khoa häc t s¶n vÉn ®em ®èi lËp vµ t¸ch mÆt sinh häc khái mÆt x· héi. Ch¼ng h¹n, ph¶i duy sinh vËt tuyÖt ®èi ho¸ yÕu tè sinh vËt trong sù ph¸t triÓn cña con ngêi. Hä tuyªn truyÒn thuyÕt §¸cuyn x· héi. §¹i biÓu trêng ph¸i nµy lµ: Ph.NÝts¬, Trenher¬len, Kloven¬… NhiÒu t¸c gi¶ nh Li«nen Tig¬ vµ R«bin Phècx¬ c¾t nghÜa hµnh vi cña con ngêi theo quan ®iÓm di truyÒn häc… Chñ nghÜa Ph¬rít cho r»ng, toµn bé c¸i x· héi trong t©m lý häc ngêi chØ lµ mÆt kh¸c nhau cña giíi tÝnh, lµ sù biÓu hiÖn quanh co cña nh÷ng ®am mª bÈm sinh. Ngîc l¹i quan ®iÓm x· héi häc tÇm thêng vÒ con ngêi thêng quy kÕt b¶n chÊt con ngêi lµ mét s¶n phÈm v¨n ho¸ cña x· héi, cña kinh tÕ vµ tíc bá tÝnh h÷u c¬, tÝnh tù nhiªn cña con ngêi. Trêng ph¸i "TriÕt häc nh©n b¶n hiÖn ®¹i" quan niÖm vÒ b¶n chÊt cña con ngêi ph¶i ®îc xuÊt ph¸t tõ nguyªn t¾c tinh thÇn. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lËp luËn trªn, kÕt luËn tÊt yÕu rót ra lµ: con ngêi víi t c¸ch lµ s¶n phÈm cña giíi tù nhiªn, lµ sù ph¸t triÓn tiÕp tôc cña giíi tù nhiªn, mÆt kh¸c con ngêi lµ mét thùc thÓ x· héi ®îc t¸ch ra nh mét lùc lîng ®èi lËp víi tù nhiªn. Sù t¸c ®éng qua l¹i gi÷a mÆt sinh häc vµ mÆt x· héi trong con ngêi t¹o thµnh b¶n chÊt ngêi. 2. Mèi quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi. Con ngêi tån t¹i qua nh÷ng c¸ nh©n ngêi, mçi c¸ nh©n ngêi lµ mét chØnh thÓ ®¬n nhÊt gåm mét hÖ thèng nh÷ng ®Æc ®iÓm cô thÓ kh«ng lÆp l¹i, kh¸c biÖt víi nh÷ng c¸ nh©n kh¸c vÒ c¬ chÕ, t©m lý, tr×nh ®é… X· héi bao giê còng do c¸c c¸ nh©n hîp thµnh. Nh÷ng c¸ nh©n nµy sèng vµ ho¹t ®éng trong nh÷ng nhãm céng ®ång, tËp ®oµn x· héi kh¸c nhau 5 do ®iÒu kiÖn lÞch sö quy ®Þnh. Trong mèi quan hÖ víi gièng loµi, tøc lµ trong mèi quan hÖ víi x· héi, c¸ nh©n biÓu hiÖn ra víi t c¸ch sau: - C¸ nh©n lµ ph¬ng thøc tån t¹i cña gièng loµi "ngêi". Kh«ng cã con ngêi nãi chung, loµi ngêi nãi chung tån t¹i c¶m tÝnh. - C¸ nh©n lµ c¸ thÓ ngêi riªng rÏ, lµ phÇn tö t¹o thµnh céng ®ång x· héi, lµ mét chØnh thÓ toµn vÑn cã nh©n c¸ch. - C¸ nh©n ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn chØ trong quan hÖ x· héi. Nhng x· héi thay ®æi theo tiÕn tr×nh lÞch sö c¸ nh©n lµ mét hiÖn tîng cã tÝnh lÞch sö. Mçi thêi kú lÞch sö cã mét "kiÓu x· héi cña c¸ nh©n" mang tÝnh ®Þnh híng vÒ thÕ giíi quan, ph¬ng ph¸p luËn cho ho¹t ®éng cña con ngêi trong thêi kú lÞch sö cô thÓ ®ã. NÕu nh c¸ nh©n lµ kh¸i niÖm ph©n biÖt sù kh¸c nhau gi÷a c¸ thÓ víi gièng loµi, sù kh¸c biÖt biÓu hiÖn ra bªn ngoµi cña c¸ nh©n nµy víi c¸ nh©n kh¸c th× nh©n c¸ch lµ kh¸i niÖm ®Ó chØ sù kh¸c biÖt nh÷ng yÕu tè bªn trong riªng biÖt víi toµn bé ho¹t ®éng sèng cña nã, cña c¸ nh©n nµy víi c¸ nh©n kh¸c. Nh©n c¸ch lµ néi dung, tr¹ng th¸i, tÝnh chÊt, xu híng bªn trong riªng biÖt cña mçi c¸ nh©n. §ã lµ thÕ giíi cña "c¸i t«i" do t¸c ®éng tæng hîp cña c¸c yÕu tè c¬ thÓ vµ x· héi riªng biÖt t¹o nªn. Mçi c¸ nh©n "dÊn th©n" vµo cuäc sèng, tiÕp thu vµ chuyÓn nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña x· héi vµo bªn trong m×nh, thùc hiÖn qu¸ tr×nh so s¸nh läc bá, tù ®¸nh gi¸, tù t¹o nªn thÕ giíi riªng cña m×nh. §©ylµ qu¸ tr×nh kÐp, x· héi ho¸ c¸ nh©n vµ c¸ nh©n ho¸ x· héi, c¸ nh©n x· häi vµ c¸ nh©n nh©n c¸ch lµ thèng nhÊt. Víi nh©n c¸ch riªng, mçi c¸ nh©n cã kh¶ n¨ng ý thøc vÒ m×nh, lµm chñ cuéc sèng cña m×nh, tù lùa chän chøc n¨ng, niÒm vui vµ tr¸ch nhiÖm ho¹t ®éng cô thÓ trong x· héi. VÊn ®Ò c¸ nh©n, nh©n c¸ch kh«ng gi¶i quyÕt mét c¸ch khoa häc nÕu kh«ng cã ph¬ng híng triÕt häc râ rµng gi¶i quyÕt mèi quan hÖ c¸ nh©n vµ x· héi. Mèi quan hÖ nµy ®îc gi¶i quyÕt liªn tiÕp th«ng qua tËp thÓ c¬ së. Nã t¹o thµnh mét bé phËn hÕt søc quan träng cña mét c¬ thÓ x· héi hoµn chØnh. C¸ nh©n cã nh©n c¸ch gia nhËp vµo tËp thÓ nh lµ bé phËn cña c¸i toµn thÓ, thÓ hiÖn b¶n s¾c cña m×nh th«ng qua ho¹t ®éng tËp thÓ, nhng kh«ng "hoµ tan" vµo tËp thÓ. §©y lµ mèi quan hÖ biÖn chøng bao hµm mÉu thuÉn c¸ nh©n vµ tËp thÓ. Tuú theo tÝnh chÊt vµ kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt nh÷ng m©u thuÉn ®ã mµ mèi quan hÖ nµy cã thÓ duy tr× ph¸t triÓn hoÆc tan r·. Mèi quan hÖ c¸ nh©n vµ x· héi lµ mèi quan hÖ biÖn chøng, t¸c ®éng nhau, trong ®ã x· héi gi÷ vai trß quyÕt ®Þnh. NÒn t¶ng cña quan hÖ nµy lµ quan hÖ lîi Ých. Thùc chÊt cña viÖc tæ chøc trËt tù x· héi lµ s¾p xÕp c¸c quan hÖ lîi 6 Ých sao cho kh¸ch th¸c ®îc cao nhÊt kh¶ n¨ng cña mçi thµnh viªn vµo c¸c qu¸ tr×nh kinh tÕ, x· héi vµ thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lªn tr×nh ®é cao h¬n. X· héi lµ ®iÒu kiÖn, lµ m«i trêng, lµ ph¬ng thøc ®Ó lîi Ých c¸ nh©n ®îc thùc hiÖn. C¸ nh©n kh«ng chØ lµ s¶n phÈm cña x· héi mµ cßn lµ chñ thÓ cña sù ph¸t triÓn x· héi, cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt vµ ho¹t ®éng x· héi kh¸c. Víi t c¸ch lµ chñ thÓ cña lÞch sö, c¸ nh©n hµnh ®éng kh«ng ph¶i riªng rÏ mµ víi t c¸ch lµ mét bé phËn cña tËp thÓ x· héi (gia ®×nh, giai cÊp, d©n téc, nh©n d©n). Nh©n d©n lµ céng ®ång lín nhÊt, trong ®ã c¸ nh©n hµnh ®éng nh chñ thÓ lÞch sö. C¸ nh©n chØ ®îc h×nh thµnh ph¸t triÓn trong x· héi, trong tËp thÓ. Sù t¸c ®éng c¸ nh©n vµ x· héi mang h×nh thøc ®Æc thï tuú thuéc vµo c¸c chÕ ®é x· héi vµ tr×nh ®é v¨n minh kh¸c nhau. LÞch sö ph¸t triÓn cña loµi ngêi lµ lÞch sö ®Êu tranh ®Ó giµnh tù do ngµy cµng cao. Trong c¸c x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, tù do cña ngêi nµy ®îc thùc hiÖn b»ng c¸ch tíc ®o¹t tù do cña ngêi kh¸c. Tù do c¸ nh©n cña giai cÊp thèng trÞ ®îc ®¶m b¶o b»ng c¸ch tíc ®o¹t tù do cña giai cÊp bÞ trÞ. Cho nªn, qu¸ tr×nh ®Êu tranh cña giai cÊp vµ quÇn chóng lao ®éng lµ qu¸ tr×nh giµnh tù do cña hä ®· bÞ giai cÊp thèng trÞ cíp ®o¹t. Tù do cña con ngêi kh«ng t¸ch rêi nh÷ng ®iÒu kiÖn x· héi, kh«ng t¸ch rêi tr×nh ®é cña con ngêi chinh phôc thiªn nhiªn. ChØ ®Õn chñ nghÜa x· héi vµ chñ nghÜa céng s¶n con ngêi míi thùc sù cã tù do. ë ®©y, tÊt c¶ nh÷ng vÊn ®Ò vÒ lùc lîng s¶n xuÊt, quan hÖ kinh tÕ, hÖ thèng chÝnh trÞ, ®Êu tranh giai cÊp… ®Òu ®îc thùc hiÖn theo môc ®Ých ph¸t triÓn tèi ®a n¨ng lùc con ngêi vµ v× con ngêi. Tríc ®©y C.M¸c vµ Ph. ¡nghen ®· chØ ra r»ng, nÒn s¶n xuÊt t b¶n chñ nghÜa ®· lµm ph¸t triÓn nh÷ng quan hÖ phæ biÕn, sù phô thuéc phæ biÕn gi÷a c¸c d©n téc, vµ "s¶n xuÊt vËt chÊt ®· nh thÕ th× s¶n xuÊt tinh thÇn còng kh«ng kÐm nh thÕ". Chñ nghÜa t b¶n hiÖn ®¹i ®ang ®Èy m¹nh qu¸ tr×nh nµy, nhng vÒ thùc chÊt ®ã vÉn lµ sù më réng quan hÖ bãc lét vµ n« dÞch con ngêi sang c¸c d©n téc kh¸c. Nã t¹o ra mét sè níc t b¶n ph¸t triÓn cao, giµu cã, th× ®ång thêi còng lµm cho ch©u Phi ®ãi, ch©u ¸ nghÌo, ch©u Mü Latinh nî nÇn chång chÊt. Chñ nghÜa x· héi thùc hiÖn qu¸ tr×nh quèc tÕ ho¸ ®êi sèng nh©n lo¹i ®Ó mçi d©n téc cã ®iÒu kiÖn tiÕp cËn nhanh chãng nh÷ng gi¸ trÞ tiÕn bé cña nh©n lo¹i, lµm cho con ngêi ph¸t triÓn nh©n c¸ch phong phó, biÕt ®Êu tranh chèng nh÷ng quan hÖ kh«ng cã tÝnh ngêi trong cuéc sèng nh©n lo¹i. §ã lµ ®Æc trng cña chñ nghÜa nh©n ®¹o x· héi chñ nghÜa trong quan hÖ gi÷a c¸ nh©n vµ x· héi. 3. C¸ nh©n vµ quÇn chóng nh©n d©n trong lÞch sö 7 LÞch sö ch¼ng qua lµ ho¹t ®éng cña con ngêi theo ®uæi môc ®Ých cña m×nh. Nhng lÞch sö kh«ng diÔn ra qua ho¹t ®éng cña tõng c¸ nh©n c« lËp, t¸ch rêi mµ ph¶i th«ng qua ho¹t ®éng cña quÇn chóng ®«ng ®¶o theo nh÷ng môc ®Ých nhÊt ®Þnh. Kh¸i niÖm quÇn chóng nh©n d©n cã tÝnh lÞch sö, nghÜa lµ ë c¸c chÕ ®é x· héi kh¸c nhau th× kÕt cÊu quÇn chóng nh©n d©n còng kh¸c nhau vµ lu«n lu«n biÕn ®æi theo sù ph¸t triÓn cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt. Nãi chung, quÇn chóng nh©n d©n bao gåm tÊt c¶ nh÷ng lùc lîng, giai cÊp, nh÷ng tËp ®oµn, nh÷ng c¸ nh©n thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña x· héi, trong ®ã chñ yÕu lµ quÇn chóng lao ®éng. Tríc M¸c, triÕt häc duy t©m vµ duy vËt ®Òu hiÓu kh«ng ®óng ®¾n vai trß cña quÇn chóng nh©n d©n vµ mèi quan hÖ gi÷a quÇn chóng nh©n d©n vµ c¸ nh©n trong lÞch sö. T tëng t«n gi¸o cho r»ng, mäi sù thay ®æi trong x· héi lµ do ý chÝ cña ®Êng tèi cao, lµ do "mÆt trêi", ý chÝ ®ã ®îc c¸c c¸ nh©n thùc hiÖn. TriÕt häc duy t©m cho r»ng lÞch sö nh©n lo¹i lµ lÞch sö cña c¸c bËc vua chóa, anh hïng hµo kiÖt, thiªn tµi lçi l¹c. Cßn quÇn chóng nh©n d©n chØ lµ "lùc lîng tiªu cùc", lµ "ph¬ng tiÖn" mµ c¸c vÜ nh©n cÇn ®Õn ®Ó ®¹t môc ®Ých cña m×nh. C¸c nhµ duy vËt tríc M¸c tuy kh«ng tin vµo Thîng ®Õ, thÇn linh, nhng l¹i cho r»ng nh©n tè quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña x· héi lµ ®¹o ®øc, t tëng, lµ c¸c vÜ nh©n sím nhËn thøc ®îc ch©n lý vÜnh cöu. Quan ®iÓm cña chñ nghÜa M¸c - Lªnin kh¼ng ®Þnh quÇn chóng nh©n d©n lµ lùc lîng quyÕt ®Þnh sù ph¸t triÓn cña lÞch sö v× nh÷ng lý do sau: - T tëng tù nã kh«ng dÉn ®Õn biÕn ®æi x· héi. T tëng chØ cã gi¸ trÞ khi nã dÉn ®Õn hµnh ®éng lµm biÕn ®æi lÞch sö, sù thèng nhÊt gi÷a t tëng vµ hµnh ®éng lµm ph¸t triÓn x· héi chØ cã thÓ x¶y ra qua ho¹t ®éng cña quÇn chóng nh©n d©n. Søc m¹nh quÇn chóng nh©n d©n lµ søc m¹nh vËt chÊt vµ mäi sù vËn ®éng lÞch sö ®Òu do quÇn chóng trùc tiÕp t¹o ra. Nãi quÇn chóng nh©n d©n quyÕt ®Þnh lÞch sö lµ nãi tíi søc m¹nh nµy. - QuÇn chóng nh©n d©n lµ lùc lîng c¬ b¶n cña mäi cuéc c¸ch m¹ng x· héi. C¸ch m¹ng lµ ngµy héi cña quÇn chóng, lµ sù nghiÖp cña quÇn chóng. Cuéc ®Êu tranh cña quÇn chóng nh©n d©n lao ®éng lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña x· héi. - QuÇn chóng nh©n d©n lµ ngêi ®ãng vai trß to lín trong sù ph¸t triÓn v¨n ho¸, nghÖ thuËt vµ khoa häc. Trong lÞch sö, do sù ph©n c«ng lao ®éng dÉn ®Õn t¹o ra mét líp ngêi chuyªn vÒ s¸ng t¹o tinh thÇn t tëng, nh÷ng ho¹t ®éng nµy cña hä còng chØ diÔn ra ®îc trªn c¬ së ®êi sèng tinh thÇn vµ s¸ng t¹o cña 8 quÇn chóng. QuÇn chóng nh©n d©n lµ ngêi trùc tiÕp s¸ng t¹o ra v¨n häc nghÖ thuËt. Ho¹t ®éng thùc tiÔn cña quÇn chóng lµ c¸i gèc, lµ nguån v« tËn cho v¨n häc nghÖ thuËt s¸ng t¹o, ®ång thêi quÇn chóng nh©n d©n cßn lµ ngêi thëng thøc, phª ph¸n, kiÓm nghiÖm c¸c gi¸ trÞ ®ã. Trong lÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi, kh«ng cã v¨n häc d©n gian th× còng kh«ng thÓ cã v¨n häc b¸c häc, kh«ng cã kinh nghiÖm cña ®a sè ngêi lao ®éng th× còng kh«ng cã c¸c khoa häc. §©y lµ hai mÆt kh«ng thÓ t¸ch rêi cña ®êi sèng tinh thÇn trong x· héi. - Ho¹t ®éng thùc tiÔn cña quÇn chóng nh©n d©n lµ c¸i n«i, lµ c¬ së cho sù h×nh thµnh c¸c nh©n vËt u tó cña x· héi. Søc m¹nh vµ tµi n¨ng cña l·nh tô còng chØ ®îc ph¸t huy trong phong trµo quÇn chóng, g¾n bã mËt thiÕt víi quÇn chóng. Mét nh©n d©n anh hïng, mét ®¹i chóng c¸ch m¹ng n¨ng ®éng sÏ lµ c¬ së ®Ó s¶n sinh ra nh÷ng anh hïng, nh÷ng l·nh tô tiªu biÓu cña m×nh. Nh vËy, xÐt tÊt c¶ c¸c mÆt trong ®êi sèng x· häi tõ kinh tÕ ®Õn chÝnh trÞ, tõ thùc tiÔn ®Õn tinh thÇn t tëng, khi quÇn chóng nh©n d©n ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh lÞch sö. Song, theo quan niÖm duy vËt lÞch sö, quÇn chóng nh©n d©n vµ c¸ nh©n l·nh tô trong lÞch sö kh«ng t¸ch rêi nhau. C¸ nh©n l·nh tô lµ nh÷ng ngêi cã n¨ng lùc vµ phÈm chÊt tiªu biÓu nhÊt trong phong trµo quÇn chóng, ®îc quÇn chóng tin yªu. Vai trß to lín cña hä trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö ®îc thÓ hiÖn ë nh÷ng ®iÓm sau: - L·nh tô lµ ngêi ®óc kÕt trÝ tuÖ, nhu cÇu nguyÖn väng cña quÇn chóng ®Ó ®Þnh híng cho ho¹t ®éng cña quÇn chóng. C¸ nh©n u tó lµ con ®Î cña quÇn chóng vµ chØ cã nh÷ng c¸ nh©n nh thÕ míi "sèng m·i" víi lÞch sö. - L·nh tô do cã tr×nh ®é nhËn thøc cao, hä nh×n xa tr«ng réng, thÊy ®îc xu híng tÊt yÕu kh¸ch quan cña lÞch sö, tõ ®ã, hä ®a ra nh÷ng dù ®o¸n khoa häc thiªn tµi vµ chñ ®éng tæ chøc quÇn chóng ho¹t ®éng thèng nhÊt tiÕp nhËn vµ thùc hiÖn xu híng lÞch sö ®ã. - L·nh tô lµ ngêi gi¸o dôc, thøc tØnh, tæ chøc, tËp hîp quÇn chóng ®Êu tranh, híng phong trµo qua nh÷ng khã kh¨n, ®a ph¸t triÓn ph¸t triÓn nhanh chãng. Vµ, quÇn chóng chuyÓn ho¹t ®éng tõ tù ph¸t sang tù gi¸c, tõ kinh nghiÖm sang khoa häc, tõ ph©n t¸n sang cã tæ chøc thèng nhÊt, tõ nhu cÇu hµng ngµy sang biÕn ®æi lÞch sö ph¶i qua mÊt kh©u trung gian lµ ho¹t ®éng kh¸i qu¸t t tëng vµ tæ chøc l·nh ®¹o cña c¸c c¸ nh©n l·nh tô, ®¹i diÖn cho lîi Ých quÇn chóng. Hä kh«ng ph¶i lµ ngêi ®øng bªn ngoµi, hay bªn trªn quÇn chóng mµ lµ s¶n phÈm, lµ mét nh©n tè tù nhiªn cña phong trµo quÇn chóng, sèng vµ ph¸t triÓn phô thuéc vµo sù chÊp nhËn tÝn nhiÖm cña quÇn chóng. 9 Chñ nghÜa M¸c LªNin ®¸nh gi¸ cao vai trß cña c¸ nh©n l·nh tô trong sù ph¸t triÓn cña lÞch sö, ®ång thêi kiªn quyÕt chèng tÖ sïng b¸i c¸ nh©n. TÖ sïng b¸i c¸ nh©n lµ thÇn th¸nh ho¸ c¸ nh©n, l·nh ®¹o, ®i ®Õn chç chØ thÊy vai trß cña c¸ nh©n quyÕt ®Þnh tÊt c¶ mµ kh«ng thÊy, hoÆc coi nhÑ vai trß cña quÇn chóng. §©y lµ biÓu hiÖn cña quan niÖm duy t©m vÒ lÞch sö, hoµn toµn tr¸i ngîc víi thÕ giíi quan cña giai cÊp v« s¶n. Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp, quÇn chóng nh©n d©n lµ nh÷ng bÞ trÞ, sèng phô thuéc vµo lîi Ých vµ quyÒn lùc cña thiÓu sè giai cÊp bãc lét vµ cÇm quyÒn lùc cña thiÓu sè giai cÊp bãc lét vµ cÇm quyÒn thèng trÞ. Trong chñ nghÜa x· héi, quÇn chóng nh©n d©n lµ ngêi lµm chñ x· héi. TÊt c¶ nh÷ng c¸ nh©n vµ bé m¸y l·nh ®¹o, qu¶n lý ®Òu lµ c«ng cô thùc hiÖn quyÒn lµm chñ cña quÇn chóng nh©n d©n. Nh÷ng ngêi cÇm ®Çu cña giai cÊp bãc lét cã t¸c dông tiÕn bé trong thêi kú mµ vai trß lÞch sö cña giai cÊp ®ã cßn phï hîp víi tiÕn tr×nh lÞch sö.Nhng khi giai cÊp ®ã trë thµnh ph¶n ®éng, nh÷ng ngêi cÇm ®µu cña nã trë thµnh lùc lîng c¶n trë, k×m h·m sù ph¸t triÓn cña lÞch sö. Nãi mét c¸ch kh¸c lµ, trong nh÷ng thêi kú lÞch sö nhÊt ®Þnh cã nh÷ng c¸nh©n ®¹i diÖn cho c¸c lùc lîng tiÕn bé vµ nh÷ng c¸ nh©n cÇm ®Çu c¸c lùc lîng x· héi ph¶n ®éng. C«ng lao to lín cña C.M¸c, Ph.¡ngghen, V.I. Lªnin vµ l·nh tô v« s¶n vÜ ®¹i kh¸c lµ ë chç, c¸c «ng ®· chØ cho giai cÊp v« s¶n vµ quÇn chóng bÞ ¸p bøc hiÓu ®îc nhiÖm vô lÞch sö cña hä, søc m¹nh vÜ ®¹i cña hä vµ con ®êng ®i ®Õn tù gi¶i phãng khái mäi ¸ch ¸p bøc bãc lét. Giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n ViÖt Nam v« cïng tù hµo cã vÞ l·nh tô lµ Chñ tÞch Hå ChÝ Minh. ë Ngêi ®· kÕt tinh nh÷ng phÈm chÊt tiªu biÓu nhÊt cña mét l·nh tô v« s¶n. Th¾ng lîi cña "c¸ch m¹ng ViÖt Nam, ngãt löa thÕ kû nay m·i m·i g¾n liÒn víi tªn tuæi cña chñ tÞch Hå ChÝ Minh, ngêi s¸ng lËp vµ rÌn luyÖn §¶ng ta, ngêi khai sinh nÒn Céng hoµ d©n chñ ViÖt Nam, ngêi vun trång khèi ®¹i ®oµn kÕt d©n téc vµ x©y dùng lùc lîng vò trang c¸ch m¹ng, vÞ l·nh tô thiªn tµi cña giai cÊp c«ng nh©n vµ nh©n d©n ta, ngêi anh hïng d©n téc vÜ ®¹i, ngêi chiÕn sÜ lçi l¹c cña phong trµo céng s¶n quèc tÕ. 10 II. VÊn ®Ò con ngêi trong sù nghiÖp ®æi míi ë ViÖt Nam 1. Kh¸i niÖm nh©n tè con ngêi, chiÕn lîc con ngêi NhËn thøc ®óng ®¾n vÒ kh¸i niÖm nh©n tè con ngêi lµ sù ph¸t triÓn s¸ng t¹o quan ®iÓm M¸c - Lªnin vÒ con ngêi víi t c¸ch lµ ngêi s¸ng t¹o cã ý thøc, lµ chñ thÓ cña lÞch sö. Trong thêi igan gÇn ®©y, xuÊt hiÖn nhiÒu kh¸i niÖm: nh©n tè con ngêi, nguån nh©n lùc, nguån lùc con ngêi, ph¸t triÓn ngêi… Kh¸i niÖm nh©n tè con ngêi ®· ®îc nhiÒu t¸c gi¶ trong vµ ngoµi níc ®Ò cËp víi nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau, c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau. Cã t¸c gi¶ ®Ò cËp díi gãc ®é qu¶n lý, cã t¸c gi¶ ®Ò cËp díi gãc ®é ph©n tÝch t©m lý - x· héi. Trong tµi liÖu triÕt häc - x· héi vÒ nh©n tè con ngêi còng næi lªn nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau. Tùu trung l¹i, cã hai c¸ch tiÕp cËn chÝnh: - Thø nhÊt, coi nh©n tè con ngêi nh lµ ho¹t ®éng cña nh÷ng con ngêi riªng biÖt, nh÷ng n¨ng lùc vµ kh¶ n¨ng cña hä do c¸c nhu cÇu vµ lîi Ých còng nh tiÒm n¨ng trÝ lùc vµ thÓ lùc cña mçi ngêi quyÕt ®Þnh. - Thø hai, coi nh©n tè con ngêi nh lµ mét tæng hoµ c¸c phÈm chÊt thuéc tÝnh, ®Æc trng, n¨ng lùc ®a d¹ng cña con ngêi, biÓu hiÖn trong c¸c d¹ng thøc ho¹t ®éng kh¸c nhau. Nh vËy, c¸i chung trong c¸c quan niÖm nµy lµ coi nh©n tè con ngêi vÒ b¶n chÊt lµ nh©n tè x· héi, quy ®Þnh vai trß chñ thÓ cña con ngêi. Nhng sù kh¸c nhau lµ quan niÖm thø nhÊt lÊy ho¹t ®éng lµm ®Æc trng c¬ b¶n, cßn phÈm chÊt, n¨ng lùc ®îc thÓ hiÖn trong ho¹t ®éng. Quan niÖm thø hai, lÊy ®Æc trng c¬ b¶n lµ nh÷ng phÈm chÊt n¨ng lùc, cßn ho¹t ®éng lµ sù thÓ hiÖn nã. Tõ ®©y, cã thÓ ®a ra mét quan niÖm chung ®Çy ®ñ h¬n vÒ nh©n tè con ngêi lµ: nh©n tè con ngêi lµ hÖ thèng c¸c yÕu tè, c¸c ®Æc trng quy ®Þnh vai trß cña chñ thÓ tÝch cùc, s¸ng t¹o cña con ngêi, bao gåm mét chØnh thÓ thèng nhÊt gi÷a mÆt ho¹t ®éng víi tæng hoµ c¸c ®Æc trng vÒ phÈm chÊt, n¨ng lùc cña con ngêi trong mét qu¸ tr×nh biÕn ®æi vµ ph¸t triÓn x· héi nhÊt ®Þnh. Nh©n tè con ngêi lµ kh¸i niÖm kh«ng chØ ®Ó ph©n biÖt nh©n tè "ngêi" víi c¸c yÕu tè kh¸c: kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi … trong ®êi sèng x· héi, mµ quan träng h¬n lµ ®Ó kh¼ng ®Þnh vai trß cña nh©n tè "ngêi" ®èi víi c¸c yÕu tè ®ã. Tøc lµ kh«ng cã kh¸i niÖm nh©n tè con ngêi t¸ch khái ho¹t ®éng, dï ®ã lµ ho¹t ®éng trong lÜnh vùc kinh tÕ, chÝnh trÞ, x· héi. TÞch cùc ho¸ nh©n tè con ngêi lµ ph¸t hiÖn, nh béc lé, h×nh thµnh vµ sö dông tiÒm n¨ng s¸ng t¹o cña ngêi lao ®éng vµ ph¸t huy nh©n tè con ngêi chÝnh lµ ch¨m lo t¹o ra nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó mçi ngêi, mçi céng ®ång ngêi thÓ hiÖn tèi ®a n¨ng lùc cña m×nh trong lao ®éng, trong ho¹t ®éng s¸ng t¹o nh»m ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi v× h¹nh phóc cña mçi con 11 ngêi. §©y còng chÝnh lµ qu¸ tr×nh lµm cho mçi con ngêi trë thµnh chñ thÓ cã ý thøc trong s¸ng t¹o lÞch sö Ph¸t triÓn ngêi tùu trung lµ gia t¨ng gi¸ trÞ cho con ngêi, gi¸ trÞ tinh thÇn, gi¸ trÞ thÓ chÊt, vËt chÊt. Con ngêi ë ®©y ®îc xem xÐt nh mét tµi nguyªn, mét nguån lùc. V× thÕ, ph¸t triÓn ngêi hoÆc ph¸t triÓn nguån lùc con ngêi trë thµnh mét lÜnh vùc nghiªn cøu hÕt søc cÇn thiÕt trong hÖ thèng ph¸t triÓn c¸c lo¹i nguån lùc nh vËt lùc, tµi lùc, nh©n lùc, trong ®ã ph¸t triÓn nguån nh©n lùc gi÷ vai trß trung t©m. LÞch sö ph¸t triÓn nh©n lo¹i lµ lÞch sö gi¶i phãng tõng bíc con ngêi c¶ vËt chÊt vµ tinh thÇn. Vµ kh«ng ph¶i ®Õn chñ nghÜa x· héi míi bµn ®Õn chiÕn lîc con ngêi, khai th¸c yÕu tè ngêi, v× trong lÞch sö, kh«ng chÕ ®é nµo tån t¹i l¹i kh«ng nh¾c ®Õn yÕu tè ngêi, nhng vÊn ®Ò lµ khai th¸c, ph¸t huy theo lîi Ých giai cÊp nµo vµ b»ng ph¬ng thøc nµo. Thùc chÊt chiÕn lîc con ngêi lµ t¹o ra m«i trêng x· héi kÝch thÝch con ngêi ho¹t ®éng s¸ng t¹o vµ tho¶ m·n nhu cÇu tèi ®a cña con ngêi trong nh÷ng ®iÒu kiÖn lÞch sö cô thÓ. §ã lµ m«i trêng kinh tÕ x· héi, m«i trêng chÝnh trÞ x· héi, m«i trêng v¨n ho¸ x· héi. 2. ChiÕn lîc con ngêi trong sù nghiÖp ®æi míi ë ViÖt Nam. Con ngêi võa lµ môc tiªu, võa lµ ®éng lùc cña qu¸ tr×nh x©y dùng x· héi míi. Sù ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, ®Èy m¹nh c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc theo lèi "vùot tríc, ®i t¾t, ®ãn ®Çu" nhÊt thiÕt g¾n liÒn víi ph¸t triÓn con ngêi vµ coi con ngêi lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh th¾ng lîi cña sù nghiÖp ®æi míi. §¶ng ta kh¼ng ®Þnh lÊy viÖc ph¸t huy nguån lùc con ngêi lµm yÕu tè c¬ b¶n cho sù ph¸t triÓn nhanh vµ bÒn v÷ng.. §Ó x©y dùng con ngêi ViÖt Nam míi trong giai ®o¹n ®Èy m¹nh sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, cÇn thùc hiÖn ®ång bé c¸c vÊn ®Ò c¬ b¶n sau: Mét lµ, ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. Kinh tÕ thÞ trêng kh«ng ®èi lËp víi chñ nghÜa x· héi mµ lµ thµnh tùu ph¸t triÓn cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i, nã tån t¹i kh¸ch quan trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi. Tuy nhiªn, kinh tÕ thÞ trêng ph¶i cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc. Thùc chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa lµ mét kiÓu tæ chøc võa dùa trªn nguyªn t¾c vµ quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng, võa dùa trªn nh÷ng nguyªn t¾c vµ b¶n chÊt cña chñ nghÜa x· héi. Thùc tiÔn chøng minh, nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ cña §¶ng vµ Nhµ níc ta trong gÇn 20 n¨m ®æi míi võa qua ®· t¹o nªn ®éng lùc kinh tÕ gi¶i phãng søc s¶n xuÊt, trùc tiÕp thóc ®Èy kinh tÕ ph¸t triÓn, t¹o ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho viÖc x©y dùng con ngêi ViÖt Nam míi. 12 Hai lµ, æn ®Þnh chÝnh trÞ vµ më réng d©n chñ. BÊt kú mét quèc gia d©n téc nµo, dï ë chÕ ®é chÝnh trÞ nµo còng cÇn cã sù æn ®Þnh chÝnh trÞ - x· héi. Bëi v×, ®ã lµ tiÒn ®Ò ®Ó ph¸t triÓn vµ tiÕn bé x· héi. æn ®Þnh chÝnh trÞ, tríc hÕt thÓ hiÖn sù æn ®Þnh hÖ thèng chÝnh trÞ, c¬ cÊu hîp lý vµ thÓ chÕ chÝnh trÞ hoµn chØnh. ë ViÖt Nam, khi bíc vµo c«ng cuéc ®æi míi, vÊn ®Ò quan träng ®îc ®Æt ra gi÷a ®æi míi kinh tÕ vµ ®æi míi chÝnh trÞ lµ ph¶i cã sù kÕt hîp ngay tõ ®Çu, lÊy ®æi míi kinh tÕ lµm träng t©m, vµ tõng bíc ®æi míi chÝnh trÞ, nh»m lµm cho hÖ thèng chÝnh trÞ phï hîp víi yªu cÇu ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. §ã còng lµ qu¸ tr×nh cñng cè vµ ph¸t triÓn hÖ thèng chÝnh trÞ tõ nÒn t¶ng kinh tÕ cña nã. Môc tiªu ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ lµ nh»m thùc hiÖn tèt d©n chñ x· héi chñ nghÜa, ph¸t huy ®Çy ®ñ quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n. Ba lµ, n©ng cao hiÖu qu¶ cña c«ng t¸c gi¸o dôc. Ngµy nay, cïng víi viÖc ®æi míi c«ng nghÖ, ph¶i chó ý ®æi míi c«ng t¸c gi¸o dôc, víi ph¬ng ch©m: "Gi¸o dôc c¸i mµ ®Êt níc cÇn, chø kh«ng ph¶i gi¸o dôc c¸i mµ ta cã". MÆc kh¸c, gi¸o dôc toµn diÖn: gi¸o dôc chÝnh trÞ, gi¸o dôc lao ®éng nghÒ nghiÖp, gi¸o dôc ®¹o ®øc, ph¶i sö dông nhiÒu h×nh thøc gi¸o dôc ®µo t¹o ®a d¹ng phong phó, t¹o ®iÒu kiÖn cho con ngêi tù gi¸c, tù gi¸o dôc, chñ ®éng s¸ng t¹o. §Çu t cho gi¸o dôc ®îc coi lµ ®Çu t c¬ b¶n, ®Çu t cho t¸i s¶n xuÊt søc lao ®éng, ®Çu t cho t¬ng lai Kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ ë nhiÒu níc trªn thÕ giíi, trong kÕ ho¹ch ph¸t triÓn ®Êt níc, c¸c quèc gia nµy ®Òu ®Æt gi¸o vµo hÖ thèng ba chiÕn lîc: gi¸o dôc khoa häc vµ më cöa. Cã thÓ nãi, ngµy nay, sù l¹c hËu vÒ gi¸o dôc sÏ ph¶i tr¶ gi¸ ®¾t trong cuéc ch¹y ®ua ë thÕ kû XXI mµ thùc chÊt lµ ch¹y ®ua vÒ trÝ tuÖ vµ ph¸t triÓn gi¸o dôc trong c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ. Bèn lµ, më réng giao lùc quèc tÕ, §Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho con ngêi ViÖt Nam s¸ng t¹o tr¸nh ®îc nh÷ng sai lÇm quanh co, ®Ó ®a ®Êt níc ®i lªn tiÕn kÞp trªn con ®êng tiÕn ho¸ cña nh©n lo¹i ®ßi hái ph¶i kÕt hîp viÖc tæng kÕt kinh nghiÖm trong níc vµ kinh nghiÖm cña thÕ giíi. Kh«ng chØ t×m ph¬ng thøc, h×nh thøc x©y dùng chñ nghÜa x· héi néi bé níc m×nh, d©n téc m×nh, c¸c níc x· héi chñ nghÜa mµ cßn t×m ngay trong c¸c níc t b¶n chñ nghÜa. TiÕp thu cã phª ph¸n chän läc nh÷ng gi¸ trÞ phong phó cña loµi ngêi sÏ t¹o thµnh mét ®éng lùc m¹nh mÏ ®Ó h×nh thµnh tõng bíc mét chñ thÓ míi cña lÞch sö - con ngêi ViÖt Nam míi võa mang b¶n chÊt giai cÊp c«ng nh©n, võa ®¹i biÓu cho sù ph¸t triÓn cña d©n téc. Vµ ch¾c ch¾n r»ng "ThÕ kû XXI sÏ lµ thÕ kû nh©n d©n ta tiÕp tôc giµnh thªm nhiÒu th¾ng lîi to lín trong sù nghiÖp x©y dùng chñ 13 nghÜa x· héi vµ b¶o vÖ Tæ quèc, ®a níc ta s¸nh vai cïng víi c¸c níc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi". 14 KÕt luËn Ngµy nay, víi cuéc c¸ch m¹ng kü thuËt c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, ®· dÇn dÇn ®i ®Õn kh¼ng ®Þnh sù ph¸t triÓn con ngêi lµ yÕu tè quyÕt ®Þnh cña mäi sù ph¸t triÓn. Trong sù ph¸t triÓn con ngêi ®Æc biÖt nhÊn m¹nh vai trß cña trÝ tuÖ vµ ®i liÒn víi nã lµ vai trß cña gi¸o dôc ®µo t¹o nguån lùc con ngêi. §èi víi sù nghiÖp ®æi míi cña níc ta ph¶i coi nh©n tè con ngêi lµ nh©n tè quyÕt ®Þnh, tõ ®ã ph¶i n©ng cao d©n trÝ còng nh chuÈn bÞ tèt nguån nh©n lùc cã ®ñ trÝ tuÖ vµ nghÞ lùc, tay nghÒ vµ c«ng nghÖ, ý thøc vµ t©m hån thÊm ®îm s©u b¶n s¾c d©n téc, khoa häc vµ ý chÝ, thùc hiÖn sù chuyÓn m×nh tõ mét x· héi n«ng nghiÖp thµnh x· héi c«ng nghiÖp theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. C¸c cuéc ®¹i th¾ng cña d©n ®· ®i vµo lÞch sö suy cho cïng lµ th¾ng lîi cña chÝnh con ngêi ViÖt Nam. Bµi häc ®ã cßn nguyªn gi¸ trÞ cho tíi ngµy nay. Víi chiÕn lîc gi¸o dôc ®µo t¹o ®óng ®¾n vµ khoa häc cña §¶ng, víi trÝ tuÖ vµ phÈm chÊt cña con ngêi ViÖt Nam, chóng ta sÏ thùc hiÖn th¾ng lîi sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Víi kiÕn thøc vµ sù cè g¾ng, em ®· hoµn thµnh bµi tiÓu luËn song kh«ng tr¸nh khái cßn nhiÒu thiÕu sãt. KÝnh mong nhËn ®îc lêi nhËn xÐt vµ ®¸nh gi¸ cña thÇy ®Ó em rót kinh nghiÖm trong nh÷ng bµi sau. Em xin ch©n thµnh c¶m ¬n! 15 tµi liÖu tham kh¶o 1. Ph¹m Minh H¹c, nghiªn cøu con ngêi vµ nguån nh©n lùc ®i vµo c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, 2001. 2. Nghiªm §×nh Vú (chñ biªn), Ph¸t triÓn gi¸o dôc vµ ®µo t¹o nh©n tµi, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, 2002. 3. §¶ng céng s¶n ViÖt Nam, V¨n kiÖn §¹i héi §¹i biÓu toµn quèc, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, 2001. 4. Ng« §×nh Giao (chñ biªn), Suy nghÜ vÒ c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ë níc ta, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, 1996. 5. Nguån chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi 2001- 2010, Khoa gi¸o Trung ¬ng, Hµ Néi, 2000. 6. Dù th¶o tÇm nh×n ViÖt Nam 2020, Bé khoa häc c«ng nghÖ vµ m«i trêng, 2001. 7. Ph¹m Minh H¹c, Tæng kÕt mêi n¨m (1990 - 2000) xo¸ mï ch÷ vµ phæ cËp gi¸o dôc tiÓu häc, Nxb ChÝnh trÞ quèc gia, 2000. 16