Môc lôc
Lêi giíi thiÖu...........................................................
..........................3
PhÇN A
Giíi thiÖu ®Ò tµi
I. Kh¸i niÖm vÒ h×nh th¸i kinh tÕ x· héi ............................... 4
II. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi...................................................... 4
III. Môc ®Ých,ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi ..................... 5
PHÇN B
Néi dung
I. Häc thuyÕt H×nh th¸i kinh tÕ x· héi ................................... 5
II. Qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi,con ®-êng ph¸t triÓn tÊt yÕu
cña c¸ch m¹ng X· héi Chñ nghÜa ë n-íc ta hiÖn nay ............. 11
PHÇN C
KÕt luËn ................................................................................... 18
Danh môc tµi liÖu tham kh¶o .................................................... 20
Lêi giíi thiÖu
«n ” TriÕt häc M¸c - LªNin ” cã thÓ nãi lµ mét m«n
häc rÊt khã ®Ó cã thÓ hiÓu ®-îc cÆn kÏ, râ rµng vÒ nã. Do vËy viÖc
lµm bµi ” TiÓu luËn TriÕt häc ” còng h¼n kh«ng n»m ngoµi môc
®Ých gióp cho sinh viªn cã thÓ hiÓu s©u, réng h¬n vÒ m«n häc nµy.
Muèn vËy mçi ng-êi ph¶i tù t×m tßi, tra kh¶o c¸c tµi liÖu, s¸ch b¸o
®Ó phôc vô cho c«ng viÖc cña m×nh.Vµ v× thÕ bÒ dÇy kiÕn thøc cña
mçi ng-êi sÏ ®-îc t¨ng lªn.VÒ ®Ò tµi "VËn dông Lý luËn vÒ
H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi gi¶i thÝch qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña
ViÖt Nam ngµy nay” h¼n rÊt bæ Ých vµ cÇn thiÕt v× tõ x-a con
ng-êi ®· muèn t×m hiÓu vÒ chÝnh m×nh, vÒ thÕ giíi xung quanh
mµ vÊn ®Ò ®Æt ra hÕt søc bøc xóc lµ Kinh tÕ - X· héi nã bao trïm
lªn tÊt c¶, nã g¾n liÒn víi mçi ng-êi mµ ë ®©y h×nh th¸i Kinh tÕ X· héi cña M¸c lµ mét b-íc ®ét ph¸, lµ nÒn t¶ng lý luËn cña Chñ
nghÜa duy vËt lÞch sö. ViÖc nghiªn cøu nã nh- thÕ nµo ®Ó vËn
dông vµo thùc tiÔn n-íc ta, qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi lµ hÕt søc
cÇn thiÕt.
Tõ nh÷ng nhËn thøc trªn t«i ®· m¹nh d¹n chän ®Ò tµi nµy ®Ó
viÕt chi bµi tiÓu luËn cña m×nh. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ lµm
®Ò tµi, mÆc dï ®· rÊt cè g¾ng nh-ng ch¾c ch¾n cßn nhiÒu thiÕu sãt.
T«i rÊt mong cã ®-îc sù gãp ý cña thÇy vµ c¸c ®ång chÝ ®Ó bµi
lµm cã thÓ hoµn thiÖn h¬n.
Bè côc cña bµi tiÓu luËn gåm ba phÇn chÝnh nh- sau:
PhÇN A: Giíi thiÖu ®Ò tµi
I. Kh¸i niÖm vÒ h×nh th¸i kinh tÕ
IV. TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi.
V. Môc ®Ých,ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi
PHÇN B: Néi dung
I. Häc thuyÕt H×nh th¸i kinh tÕ x· héi
2
II. Qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi,con ®-êng ph¸t triÓn tÊt yÕu
cña c¸ch m¹ng X· héi Chñ nghÜa ë n-íc ta hiÖn nay
PHÇN C: KÕt luËn
3
phÇn a
Giíi thiÖu ®Ò tµi
I.
Kh¸i niÖm vÒ H×nh th¸i kinh tÕ X· héi.
×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi lµ mét ph¹m trï cña Chñ
nghÜa duy vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n lÞch sö
nhÊt ®Þnh víi mét kiÓu Quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc tr-ng cho x· héi ®ã
phï hîp víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña Lùc l-îng s¶n xuÊt vµ víi
mét KiÕn tróc th-îng tÇng phï hîp ®-îc x©y dùng trªn nh÷ng
quan hÖ Êy.
Ngoµi nh÷ng mèi quan hÖ c¬ b¶n trªn ®©y H×nh th¸i Kinh tÕ X· héi cßn cã nh÷ng quan hÖ vÒ d©n téc, giai ®o¹n lÞch sö vµ c¸c
quan hÖ kh¸c. C¸c quan hÖ trªn ®©y tuy cã vai trß ®éc lËp nhÊt
®Þnh nh-ng còng bÞ chi phèi bëi nh÷ng ®iÒu kiÖn vËt chÊt kinh tÕ
cô thÓ vµ nh÷ng quan hÖ c¬ b¶n kh¸c cña x· héi.
II.
TÝnh cÊp thiÕt cña ®Ò tµi.
Häc thuyÕt cña M¸c vÒ H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi ra ®êi lµ
mét cuéc c¸ch m¹nh trong toµn bé quan niÖm vÒ lÞch sö x· héi, lµ
c¬ së ph-¬ng ph¸p luËn cña sù ph¸t triÓn khoa häc vÒ qu¸ tr×nh
vËn ®éng vµ ph¸t triÓn x· héi. Nhê cã lý luËn H×nh th¸i Kinh tÕ X· héi nµy lÇn ®Çu tiªn trong lÞch sö M¸c ®· chØ râ ®-îc b¶n chÊt
cña tõng chÕ ®é x· héi. Nh- vËy, lý luËn h×nh th¸i Kinh tÕ - X·
héi gióp chóng ta nghiªn cøu mét c¸ch ®óng ®¾n vµ khoa häc vÒ
sù vËn hµnh cña x· héi trong giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh.
Do ®Æc ®iÓm vÒ lÞch sö vÒ nh÷ng quan hÖ vµ thêi gian, kh«ng
ph¶i quèc gia nµo còng ph¶i tr¶i qua tÊt c¶ c¸c h×nh th¸i Kinh tÕ X· héi theo mét s¬ ®å chung.LÞch sö cho thÊy cã nh÷ng n-íc ®·
bá qua mét h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi nµo ®ã trong tiÕn tr×nh ph¸t
triÓn cña m×nh. VËn dông ®iÒu nµy vµo hoµn c¶nh cô thÓ ë n-íc ta
4
hiÖn nay chóng ta cã c¬ së khoa häc ®Ó chøng minh r»ng con
®-êng qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa x· héi bá qua T- b¶n chñ nghÜa ë
n-íc ta - c¶ trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay - vÉn lµ tÊt yÕu vµ hoµn toµn
cã kh¶ n¨ng thùc hiÖn ®-îc.
Nh- vËy, viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi : "VËn dông Lý luËn vÒ
H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi gi¶i thÝch qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña
ViÖt Nam ngµy nay” lµ rÊt thùc tiÔn vµ cÊp b¸ch c¶ vÒ mÆt lý
luËn lÉn thùc tiÔn.
III.
1.
Môc ®Ých vµ ý nghÜa cña viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi.
Môc ®Ých
Nghiªn cøu ®Ò tµi "VËn dông Lý luËn vÒ H×nh th¸i kinh tÕ x· héi gi¶i thÝch qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ViÖt Nam ngµy nay”
gióp chóng ta thªm phÇn hiÓu râ vÒ h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi cña
M¸c vµ ¸p dông lý luËn nµy vµo thùc tiÔn ë n-íc ta hiÖn nay.
2.
ý nghÜa
ViÖc n¾m v÷ng b¶n chÊt khoa häc cña lý luËn vÒ h×nh th¸i
Kinh tÕ X· héi sÏ thÓ hiÖn ®-îc chÝnh x¸c nh÷ng vÊn ®Ò cßn yÕu
nhÊt cña ®êi sèng Kinh tÕ X· héi. Mµ muèn thùc hiÖn tèt mét ®iÒu
g× th× ph¶i hiÓu ®-îc b¶n chÊt cña nã, do vËy ®èi víi c¸ch m¹ng
Chñ nghÜa X· héi mµ ë ®©y ta nãi ®Õn lµ n-íc ta qu¸ ®é lªn Chñ
nghÜa X· héi bá qua chÕ ®é T- b¶n th× viÖc nghiªn cøu kÜ vÒ H×nh
th¸i Kinh tÕ X· héi ®Ó ¸p dông nã thËt linh ®éng vµo thùc tiÔn ë
n-íc ta lµ mét viÖc lµm hÕt søc quan träng vµ cÇn thiÕt.
phÇn b
néi dung
5
I.
Häc thuyÕt vÒ H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi. NÒn t¶ng lý luËn
cña chñ nghÜa duy vËt lÞch sö.
1.
Nh÷ng c¬ së xuÊt ph¸t ®Ó ph©n tÝch ®êi sèng x· héi
hi x©y dùng quan niÖm duy vËt vÒ lÞch sö M¸c vµ
F.¡ngen ®· xuÊt ph¸t tõ nh÷ng tiªu ®Ò sau ®©y :
" Tiªn ®Ì ®Çu tiªn cña toµn bé lÞch sö nh©n lo¹i th× dÜ
nhiªn lµ sù tån t¹i cña nh÷ng c¸ nh©n, con ng-êi sèng ” . X·
héi d-íi bÊt k× mét h×nh thøc nµo còng lµ sù liªn hÖ vµ t¸c ®éng
qua l¹i gi÷a ng-êi víi ng-êi. Ngay tõ khi míi ra ®êi, con ng-êi ®·
cã nhu cÇu t×m hiÓu vÒ chÝnh m×nh vµ vÒ ThÕ giíi xung quanh.
C¸c nhµ t- t-ëng ®· tõng tiÕp cËn vÊn ®Ò con ng-êi d-íi nhiÒu
h×nh thøc, nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau vµ cã nhiÒu ®ãng gãp quý b¸u :
Ph¸t hiÖn ra nhiÒu thuéc tÝnh, phÈm chÊt, n¨ng lùc phong phó, k×
diÖu cña con ng-êi vÒ mäi mÆt sinh häc, x· héi còng nh- t©m lý,
ý thøc. Trªn c¬ së ®ã, hä cã ®Ò xuÊt nh÷ng con ®-êng, biÖn ph¸p
h-íng con ng-êi ®Õn cuéc sèng tèt ®Ñp. Nh-ng do nh÷ng h¹n chÕ
lÞch sö, nªn nh÷ng nhµ t- t-ëng tr-íc ®©y ch-a cã c¸i nh×n ®Çy ®ñ
vÒ tån t¹i cña con ng-êi còng nh- vÒ lÞch sö x· héi loµi ng-êi, do
vËy, hä ®· m¾c mét sai lÇm lín. §Ó kh¾c phôc ®iÒu nµy triÕt häc
M¸c ®· cã nh÷ng ph¸t hiÖn míi, nh÷ng ®ãng gãp míi. LÇn ®Çu
tiªn M¸c v¹ch ra ph-¬ng thøc tån t¹i cña con ng-êi, xuÊt ph¸t tõ
cuéc sèng cña con ng-êi hiÖn thùc. M¸c ®-a ra mét trong nh÷ng
luËn ®iÓm ®-îc coi lµ quan träng nhÊt trong quan ®iÓm duy vËt vÒ
lÞch sö cña «ng : ” Trong tÝnh hiÖn thùc cña nã, b¶n chÊt cña
con ng-êi lµ tæng hoµ c¸c mèi quan hÖ x· héi ” . Theo C.M¸c
con ng-êi tån t¹i trong x· héi víi t- c¸ch lµ s¶n phÈm cña x· héi,
h¬n n÷a con ng-êi kh«ng ph¶i lµ s¶n phÈm cña x· héi nãi chung
mµ bao giê còng lµ s¶n phÈm cña mét h×nh th¸i x· héi nhÊt ®Þnh.
MÆt kh¸c, M¸c nhËn thÊy ph-¬ng thøc tån t¹i cña con ng-êi
chÝnh lµ ho¹t ®éng cña hä. C¸c quy ®Þnh hµnh vi lÞch sö ®Çu tiªn
vµ còng lµ ®éng lùc thóc ®Èy con ng-êi ho¹t ®éng trong suèt lÞch
sö cña m×nh lµ nhu cÇu vµ lîi Ých. F.¡ngen ®· viÕt: ” ... ®· ph¸t
hiÖn ra quy luËt ph¸t triÓn cña lÞch sö loµi ng-êi nghÜa lµ t×m
6
ra sù thùc ®¬n gi¶n... lµ tr-íc hÕt con ng-êi cÇn ph¶i ¨n mÆc,
ë uèng tr-íc khi cã thÓ lo ®Õn chuyÖn lµm chÝnh trÞ, khoa häc,
nghÖ thuËt, t«n gi¸o... ” . Nh- vËy, nhu cÇu tån t¹i cña con ng-êi
h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan vµ cã nhiÒu thang bËc mµ tr-íc
®ã lµ nhu cÇu sèng (¨n, uèng, mÆc, ë...) sau ®ã míi ®Õn nhu cÇu
kh¸c nh- giao tiÕp vµ tham gia vµo c¸c sinh ho¹t céng ®ång, nhu
cÇu ph¸t triÓn t©m hån vµ trÝ tuÖ,... V× vËy mµ ho¹t ®éng lÞch sö
®Çu tiªn cña con ng-êi lµ s¶n xuÊt ra nh÷ng t- liÖu cÇn thiÕt ®Ó
tho¶ m·n nh÷ng nhu cÇu cña m×nh. Víi quan niÖm ®ã C.M¸c ®·
®i dÕn kÕt luËn r»ng : Ph-¬ng thøc s¶n xuÊt lµ c¸i quyÕt ®Þnh toµn
bé ®êi sèng x· héi vµ nh-ng mÆt c¬ b¶n cña ho¹t ®éng x· héi thÓ
hiÖn ra víi t- c¸ch lµ nh÷ng h×nh thøc kh¸c cña s¶n xuÊt vËt
chÊt.S¶n xuÊt vËt chÊt chÝnh lµ yÕu tè nÒn t¶ng v× nã t¹o ra nh÷ng
®iÒu kiÖn vËt chÊt cho x· héi tån t¹i, lµ ®éng lùc ph¸t triÓn cña x·
héi, chi phèi nh÷ng yÕu tè kh¸c trong cÊu tróc x· héi, lµ c¬ së cña
lÞch sö loµi ng-êi, t¹o ra nh÷ng t- liÖu sinh ho¹t, mµ nh÷ng t- liÖu
sinh ho¹t nµy ®¸p øng nhu cÇu sèng cña con ng-êi, t¹o ra nh÷ng
t- liÖu s¶n xuÊt mµ nh÷ng t- liÖu s¶n xuÊt nµy t¹o ra nh÷ng thêi
®¹i lÞch sö cña loµi ng-êi. Còng nh- trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt vËt
chÊt th× con ng-êi tù t¹o ra vµ hoµn thiÖn chÝnh b¶n th©n m×nh.
Nh- vËy, s¶n xuÊt vËt chÊt lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu trong
bÊt k× mét x· héi nµo. Tuy nhiªn s¶n xuÊt chØ lµ yÕu tè nÒn t¶ng
cña ho¹t ®éng s¶n xuÊt. Trªn c¬ së vËt chÊt vµ s¶n xuÊt vËt chÊt
hay trªn c¬ së tån t¹i x· héi th× con ng-êi ®· s¶n sinh ra ý thøc mµ
®Æc tr-ng lµ hÖ t- t-ëng ®¹o ®øc, t«n gi¸o. C¸c nhµ s¸ng lËp ra
chñ nghÜa duy vËt lÞch sö ®· ®Æt ra vµ gi¶i quyÕt ®óng ®¾n mèi
quan hÖ biÖn chøng gi÷a tån t¹i x· héi vµ ý thøc x· héi nµy.
C.M¸c x¸c lËp nguyªn lý cã tÝnh chÊt ph-¬ng ph¸p luËn ®Ó gi¶i
quyÕt vÊn ®Ò nµy lµ : ” kh«ng ph¶i ý thøc con ng-êi quyÕt ®Þnh
tån t¹i cña hä, tr¸i l¹i, chÝnh sù tån t¹i x· héi cña hä quyÕt
®Þnh ý thøc cña hä ” .
X· héi lµ bé phËn ®Æc thï cña thÕ giíi vËt chÊt,vËn ®éng vµ
ph¸t triÓn theo quy luËt kh¸ch quan. Quy luËt x· héi lµ nh÷ng mèi
liªn hÖ b¶n chÊt, tÊt yÕu, l¾p ®i l¾p l¹i cña c¸c qu¸ tr×nh,hiÖn t-îng
cña ®êi sèng x· héi, ®Æc tr-ng cho khuynh h-íng c¬ b¶n ph¸t
triÓn cña x· héi tõ thÊp ®Õn cao.
7
2.
H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi
a) H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi lµ mét ph¹m trï cña Chñ nghÜa duy
vËt lÞch sö dïng ®Ó chØ x· héi ë tõng giai ®o¹n lÞch sö nhÊt ®Þnh
víi mét kiÓu quan hÖ s¶n xuÊt ®Æc tr-ng cho x· héi ®ã, phï hîp
víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña lùc l-îng s¶n xuÊt vµ víi mét kiÕn
tróc th-îng tÇng ®-îc x©y dùng trªn nh÷ng quan hÖ Êy.
H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi ®Æt nguyªn t¾c ph-¬ng ph¸p luËn
khoa häc ®Ó nghiªn cøu tÊt c¶ c¸c mÆt cña x· héi. Ch¼ng nh÷ng
nã ®· ®-a ra b¶n chÊt cña mét x· héi cô thÓ, ph©n biÖt chÕ ®ä x·
héi nµy víi chÕ ®é x· héi kh¸c, mµ cßn thÊy ®-îc tÝnh lÆp l¹i, tÝnh
liªn tôc cña mèi quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi trong qu¸ tr×nh s¶n
xuÊt vµ sinh ho¹t ë nh÷ng x· héi kh¸c nhau. Nãi c¸ch kh¸c, ph¹m
trï H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi cho phÐp nghiªn cøu x· héi c¶ vÒ
mÆt lo¹i h×nh vµ vÒ mÆt lÞch sö. Xem xÐt ®êi sèng x· héi ë mét
giai ®o¹n ph¸t triÓn lÞch sö nhÊt ®Þnh, coi nh- mét cÊu tróc thèng
nhÊt t-¬ng ®èi æn ®Þnh ®ang vËn ®éng trong khu«n khæ cña chÝnh
h×nh th¸i Êy.
b)
KÕt cÊu vµ chøc n¨ng cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh H×nh th¸i Kinh
tÕ - X· héi.
X· héi kh«ng ph¶i lµ tæng sè nh÷ng hiÖn t-îng, sù kiÖn rêi
r¹c, nh÷ng c¸i nh×n riªng lÎ, x· héi lµ mét chØnh thÓ toµn diÖn cã
c¬ cÊu phøc t¹p. Trong ®ã cã nh÷ng mÆt c¬ b¶n nhÊt lµ Lùc l-îng
s¶n xuÊt, Quan hÖ s¶n xuÊt vµ KiÕn tróc th-îng tÇng. Mçi mÆt ®ã
cã vai trß nhÊt ®Þnh vµ t¸c ®éng lªn nh÷ng mÆt kh¸c t¹o nªn sù
vËn ®éng cña c¬ thÓ x· héi. ChÝnh tÝnh toµn vÑn ®ã ®-îc ph¶n ¸nh
b»ng kh¸i niÖm H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi.
Lùc l-îng s¶n xuÊt.
8
Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ nÒn t¶ng vËt chÊt, kü thuËt mµ mçi H×nh
th¸i Kinh tÕ - X· héi. Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña mçi H×nh
th¸i Kinh tÕ - X· héi xÐt ®Õn cïng lµ do Lùc l-îng s¶n xuÊt quyÕt
®Þnh. Lùc l-îng s¶n xuÊt ph¸t triÓn qua c¸c H×nh th¸i Kinh tÕ - X·
héi nèi tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao thÓ hiÖn tÝnh liªn tôc trong sù
ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng-êi. Lùc l-îng s¶n xuÊt bao gåm :
Ng-êi lao ®éng víi nh÷ng kinh nghiÖm s¶n xuÊt, thãi quen
lao ®éng, biÕt sö dông t- liÖu s¶n xuÊt ®Ó t¹o ra cña c¶i vËt
chÊt.
T- liÖu s¶n xuÊt do x· héi t¹o ra bao gåm T- liÖu lao ®éng
vµ §èi t-îng lao ®éng. §èi t-îng lao ®éng lµ bé phËn cña
giíi tù nhiªn ®-îc ®-a vµo trong s¶n xuÊt nh- lµ ®Êt canh
t¸c, n-íc...ngoµi ra, cßn cã ®èi t-îng kh«ng cã s½n trong tù
nhiªn mµ con ng-êi s¸ng t¹o ra. T- liÖu lao ®éng lµ nh÷ng
vËt thÓ mµ con ng-êi dïng ®Ó t¸c ®éng vµo ®èi t-îng lao
®éng nh»m t¹o ra nh÷ng t- liÖu sinh ho¹t nh»m phôc vô cho
nhu cÇu cña con ng-êi. T- liÖu lao ®éng chØ trë thµnh lùc
l-îng tÝch cùc c¶i biÕn ®èi t-îng lao ®éng khi chóng kÕt
hîp v¬Ý lao ®éng sèng. ChÝnh con ng-êi víi trÝ tuÖ vµ kinh
nghiÖm cña m×nh ®· chÕ t¹o ra t- liÖu lao ®éng vµ sö dông
nã ®Ó thùc hiÖn s¶n xuÊt. T- liÖu lao ®éng dï cã ý nghÜa lín
lao ®Õn ®©u nh-ng nÕu t¸ch khái ng-êi lao ®éng th× còng
kh«ng ph¸t huy ®-îc t¸c dông, kh«ng thÓ trë thµnh lùc
l-îng s¶n xuÊt cña x· héi. LªNin viÕt : ” Lùc l-îng s¶n
xuÊt hÊp dÉn cña toµn thÓ nh©n lo¹i lµ c«ng nh©n, lµ
ng-êi lao ®éng” . Gi÷a c¸c yÕu tè cña Lùc l-îng s¶n xuÊt
cã sù t¸c ®éng biÖn chøng. Sù t¸c ®éng cña t- liªu lao ®éng
phô thuéc vµo trÝ th«ng minh, sù hiÓu biÕt, kinh nghiÖm cña
con ng-êi. §ång thêi b¶n th©n nh÷ng phÈm chÊt cña con
ng-êi, nh÷ng kinh nghiÖm vµ thãi quen cña hä ®Òu phô
thuéc vµo T- liÖu s¶n xuÊt hiÖn cã, phô thuéc vµo chç hä sö
dông nh÷ng t- liÖu lao ®éng nµo.
Quan hÖ s¶n xuÊt .
9
Quan hÖ gi÷a ng-êi víi ng-êi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt lµ nh÷ng
quan hÖ c¬ b¶n ban ®Çu vµ quyÕt ®Þnh mäi quan hÖ x· héi kh¸c,
kh«ng cã nh÷ng mèi quan hÖ ®ã th× kh«ng thµnh x· héi vµ kh«ng
cã quy luËt x· héi. Mçi h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi l¹i cã mét kiÓu
quan hÖ s¶n xuÊt cña nã t-¬ng øng víi mét tr×nh ®é nhÊt ®Þnh cña
lùc l-îng s¶n xuÊt. Quan hÖ s¶n xuÊt ®ã lµ tiªu chuÈn kh¸ch quan
®Ó nhËn biÕt x· héi cô thÓ nµy víi x· héi cô thÓ kh¸c ®ång thêi
tiªu biÓu cho mét giai ®o¹n ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh cña lÞch sö.
Quan hÖ s¶n xuÊt bao gåm nh÷ng mÆt sau ®©y :
Quan hÖ së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt.
Quan hÖ tæ chøc qu¶n lý.
Quan hÖ ph©n phèi s¶n phÈm lao ®éng.
Ba mÆt nãi trªn cã quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, trong ®ã Quan hÖ
së h÷u vÒ t- liÖu s¶n xuÊt cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi tÊt c¶
nh÷ng quan hÖ kh¸c. B¶n chÊt cña bÊt kú mèi quan hÖ s¶n xuÊt
nµo còng phô thuéc vµo vÊn ®Ò nh÷ng T- liÖu s¶n xuÊt chñ yÕu
trong x· héi ®-îc gi¶i quyÕt nh- thÕ nµo.
Cã hai h×nh thøc së h÷u c¬ b¶n vÒ T- liÖu s¶n xuÊt : Së h÷u tnh©n vµ Së h÷u x· héi. Nh÷ng h×nh thøc së h÷u ®ã lµ nh÷ng quan
hÖ kinh tÕ thùc hiÖn gi÷a ng-êi víi ng-êi trong x· héi.
KiÕn tróc th-îng tÇng.
KiÕn tróc th-îng tÇng lµ toµn bé nh÷ng t- t-ëng x· héi, nh÷ng
thiÕt chÕ t-¬ng øng vµ nh÷ng quan hÖ néi t¹i cña th-îng tÇng h×nh
thµnh trªn mét c¬ së h¹ tÇng nhÊt ®Þnh.
Mçi yÕu tè cña KiÕn tróc th-îng tÇng cã ®Æc thï riªng, cã quy
luËt riªng nh-ng kh«ng tån t¹i t¸ch rêi nhau mµ liªn hÖ t¸c ®éng
qua l¹i lÉn nhau vµ ®Òu n¶y sinh trªn c¬ së h¹ tÇng, ph¶n ¸nh c¬
së h¹ tÇng. Song kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c yÕu tè cña KiÕn tróc
th-îng tÇng ®Òu liªn hÖ nh- nhau trªn c¬ së h¹ tÇng cña nã. Tr¸i
l¹i, mçi bé phËn nh- mét tæ chøc chÝnh trÞ, ph¸p luËt cã liªn hÖ
trùc tiÕp víi c¬ së h¹ tÇng con c¸c yÕu tè kh¸c nh- TriÕt häc, nghÖ
thuËt, t«n gi¸o... th× ë xa c¬ së h¹ tÇng vµ chØ liªn hÖ gi¸n tiÕp víi
nã.
10
C¬ së h¹ tÇng lµ toµn bé nh÷ng quan hÖ s¶n xuÊt hîp thµnh c¬
cÊu kinh tÕ cña H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi nhÊt ®Þnh. C¬ së h¹
tÇng cña mét x· héi cô thÓ bao gåm nh÷ng Quan hÖ s¶n xuÊt
thèng trÞ, Quan hÖ s¶n xuÊt tµn d- cña x· héi tr-íc lµ mÇm mèng
cña x· héi sau. Trong x· héi cã giai cÊp ®èi kh¸ng, tÝnh chÊt giai
cÊp cña C¬ së h¹ tÇng lµ do kiÓu Quan hÖ s¶n xuÊt thèng trÞ quy
®Þnh. TÝnh chÊt ®èi kh¸ng giai cÊp vµ sù xung ®ét giai cÊp b¾t
nguån ngay tõ trong c¬ së h¹ tÇng.
Trong x· héi cã ®èi kh¸ng giai cÊp, c¬ së h¹ tÇng tån t¹i
nh÷ng quan hÖ ®èi kh¸ng th× KiÕn tróc th-îng tÇng còng mang
tÝnh ®èi kh¸ng ph¶n ¸nh tÝnh ®èi kh¸ng cña C¬ së h¹ tÇng, biÓu
hiÖn ë sù xung ®ét, quan hÖ t- t-ëng vµ ë ®Êu tranh t- t-ëng cña
c¸c giai cÊp ®èi kh¸ng. Bé phËn cã quyÒn lùc m¹nh nhÊt cña
KiÕn tróc th-îng tÇng x· héi cã quyÒn lùc m¹nh nhÊt lµ Nhµ
n-íc, c«ng cô cña giai cÊp thèng trÞ tiªu biÓu cho chÕ ®é x· héi
vÒ mÆt chÝnh trÞ ph¸p lý. ChÝnh nhê cã nhµ n-íc mµ t- t-ëng cña
giai cÊp thèng trÞ míi thèng trÞ ®-îc toµn bé ®êi sèng cña x· héi.
Giai cÊp thèng trÞ nµo thèng trÞ vÒ mÆt kinh tÕ vµ n¾m gi÷ chÝnh
quyÒn nhµ n-íc th× hÖ t- t-ëng cung nh÷ng thÓ chÕ cña giai cÊp
Êy còng gi÷ ®Þa vÞ thèng trÞ. Nã quy ®Þnh vµ t¸c ®éng trùc tiÕp ®Õn
xu h-íng cña toµn bé ®êi sèng tinh thÇn cña x· héi vµ quyÕt ®Þnh
c¶ tÝnh chÊt ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña toµn bé KiÕn tróc th-îng tÇng x·
héi.
Ph¹m trï H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi lµ m« h×nh lý luËn vÒ x·
héi vµ nh- mäi m« h×nh, nã kh«ng bao qu¸t tÊt c¶ tÝnh ®a d¹ng
cña c¸c hiÖn t-îng ®êi sèng x· héi. V× vËy, hiÖn thùc x· héi vµ s¬
®å lý thuyÕt vÇ x· héi kh«ng ®ång nhÊt víi nhau. Trong thùc tÕ
c¸c sù kiÖn lÞch sö mang tÝnh chÊt kh«ng lÆp l¹i, hÕt søc phong
phó, c¸c yÕu tè tinh thÇn vµ vËt chÊt, kinh tÕ vµ chÝnh trÞ th-êng
xuyªn t¸c ®éng qua l¹i, x©m ph¹m,chuyÓn ho¸ lÉn nhau. H×nh th¸i
Kinh tÕ - X· héi chØ ph¶n ¸nh mÆt b¶n chÊt nh÷ng mèi liªn hÖ bªn
trong, tÊt yÕu, lÆp l¹i cña c¸c hiÖn t-îng Êy; Tõ tÝnh ®a d¹ng cô
thÓ, lÞch sö bá qua nhòng chi tiÕt c¸ biÖt, dùng l¹i cÊu tróc æn ®Þnh
vµ l«gic ph¸t triÓn cña qóa tr×nh lÞch sö. BÊt k× trong giíi tù nhiªn
hay trong x· héi ®Òu kh«ng cã vµ kh«ng thÓ cã hiÖn t-îng ”
11
thuÇn tuý ” .§ã chÝnh lµ ®iÒu mµ phÐp biÖn chøng cña C.M¸c ®·
nªu lªn.
H×nh th¸i Kinh tÕ - X· h«Þ ®em l¹i nh÷ng nguyªn t¾c ph-¬ng
ph¸p luËn xuÊt ph¸t ®Ó nghiªn cøu x· h«Þ, lo¹i bá ®i c¸i bÒ ngoµi,
c¸i ngÉu nhiªn, kh«ng ®i vµo c¸i chi tiÕt, v-ît qua khái tri thøc
kinh nghiÖm hoÆc x· héi häc m« t¶, ®i s©u v¹ch ra c¸i b¶n chÊt æn
®Þnh tõ c¸i phong phó cña hiÖn t-îng, v¹ch ra cai l«gic bªn trong
cña tÝnh nhiÒu vÎ cña lÞch sö.
3.
Sù ph¸t triÓn cña c¸c H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi.
LÞch sö ph¸t triÓn cña x· héi ®· tr¶i qua nhiÒu qu¸ tr×nh nèi
tiÕp nhau tõ thÊp ®Õn cao. T-¬ng øng víi mçi giai ®o¹n lµ mét
h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi. Sù vËn ®éng thay thÕ nèi tiÕp nhau cña
c¸c H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi trong lÞch sö ®Òu do t¸c ®éng cña
c¸c quy luËt kh¸ch quan. §ã lµ qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn cña x·
héi. C.M¸c viÕt : ” T«i coi sù ph¸t triÓn cña nh÷ng H×nh th¸i
Kinh tÕ - X· héi lµ mét qu¸ tr×nh lÞch sö tù nhiªn ” . Qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn lÞch sö tù nhiªn cña x· héi cã nguån gèc s©u xa ë sù
ph¸t triÓn cña Lùc l-îng s¶n xuÊt. ChÝnh tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña
Lùc l-îng s¶n xuÊt ®· quy ®Þnh mét c¸ch kh¸ch quan cña Quan
hÖ s¶n xuÊt, vµ nh- vËy quyÕt ®Þnh qóa tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t
triÓn cña H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi nh- mét qu¸ tr×nh t- nhiªn.
Trong c¸c quy luËt kh¸ch quan chi phèi sù vËn ®éng, ph¸t triÓn
cña c¸c H×nh th¸i kinh tÕ - x· héi th× quy luËt vÒ sù phï hîp vÒ
Quan hÖ s¶n xuÊt víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña Lùc l-îng s¶n xuÊt
®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Mét mÆt cña nh÷ng Ph-¬ng thøc s¶n
xuÊt, Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ yÕu tè ®¶m b¶o tÝnh kÕ thõa trong sù
ph¸t triÓn, tiÕn lªn cña x· héi, quy ®Þnh khuynh h-íng ph¸t triÓn
tõ thÊp ®Õn cao.
MÆt kh¸c cña Ph-¬ng thøc s¶n xuÊt biÓu hiÖn tÝnh gi¸n ®o¹n
trong s¶n xuÊt ph¸t triÓn cña lich sö. Nh÷ng Quan hÖ s¶n xuÊt lçi
thêi ®· ®-îc xo¸ bá vµ thay thÕ b»ng nh÷ng kiÓu Quan hÖ s¶n
xuÊt míi cao h¬n vµ dÉn ®Õn H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi míi cao
h¬n giai ®o¹n ®Çu. Nh- vËy, sù xuÊt hiÖn vµ ph¸t triÓn cña H×nh
th¸i Kinh tÕ ®-îc gi¶i thÝch tr-íc hÕt b»ng sù t¸c ®éng cña c¸c
12
quy luËt. Trong qu¸ tr×nh tiÕn triÓn cña c¸c H×nh th¸i Kinh tÕ - X·
héi, h×nh th¸i míi kh«ng xo¸ bá mäi yÕu tè cña h×nh th¸i cò mµ
trong khi ph¸ vì cÊu tróc cña hÖ thèng cò l¹i b¶o tån vµ kÕ thõa vµ
®æi míi nh÷ng yÕu tè cña nã võa ®¶m b¶o tÝnh liªn tôc, võa t¹o ra
b-íc ph¸t triÓn. Do ®ã t¹o ra t×nh tr¹ng chång chÊt ®an xen nh÷ng
yÕu tè cña H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi kh¸c, cña nhiÒu thêi kú lÞch
sö kh¸c. LªNin ®· chØ râ : ” Trªn thÕ giíi kh«ng cã vµ còng
kh«ng thÓ cã thø Chñ nghÜa T- b¶n nµo lµ thuÇn tuý c¶ v×
Chñ nghÜa T- b¶n lu«n lu«n cã lÉn nh÷ng yÕu tè phong kiÕn,
tiÓu thÞ d©n vµ c¶ nh÷ng c¸i kh¸c n÷a ” .
Tuy nhiªn, v¹ch ra con ®-¬ng tæng qu¸t cña sù ph¸t triÓn lÞch
sö ®iÒu ®ã kh«ng cã nghÜa lµ ®· gi¶i thÝch ®ù¬c râ rµng sù ph¸t
triÓn x· héi trong mäi thêi ®iÓm lÞch sö ë mçi n-íc cña qu¸ tr×nh
lÞch sö cô thÓ v« cïng phong phó cã hµng lo¹t nh÷ng yÕu tè lµm
cho tiÕn tr×nh chung trong sù ph¸t triÓn trong sù ph¸t triÓn cña x·
héi loµi ng-êi cã nh÷ng biÓu hiÖn ®a d¹ng phong phó ë nh÷ng
n-íc, d©n téc kh¸c nhau. Kh«ng thÓ xem xÐt qu¸ tr×nh lÞch sö nhmét con ®-êng th¼ng, nh©n tè quyÕt ®Þnh trong qu¸ tr×nh lÞch sö
xÐt ®Õn cïng lµ nÒn s¶n xuÊt ®êi sèng hiÖn thùc. Nh÷ng nh©n tè
kinh tÕ kh«ng ph¶i lµ nh©n tè duy nhÊt quyÕt ®Þnh mµ nh÷ng nh©n
tè kh¸c cña KiÕn tróc th-îng t©ng ®Õu cã ¶nh h-ëng ®Õn qu¸
tr×nh lÞch sö. V× vËy ®Ó hiÓu ®-îc lÞch sö th× cÇn thiÕt ph¶i tÝnh
®Õn c¸c nh©n tè c¬ b¶n cã tham gia trong sù t¸c ®éng lÉn nhau cña
chóng.
TiÕn tr×nh lÞch sö cña mét d©n téc cña mét quèc gia cô thÓ
th-êng xuyªn bÞ yÕu tè bªn trong vµ bªn ngoµi kh¸c chi phèi nhhoµn c¶nh ®Þa lý, truyÒn thèng v¨n ho¸, t©m lý d©n téc, quan hÖ
giao l-u víi c¸c d©n téc kh¸c. TÊt c¶ c¸c yÕu tè ®ã ®Òu cã thÓ gãp
phÇn k×m h·m hoÆc thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña mét d©n téc nhÊt
®Þnh. TÝnh träng chiÕn tranh hay hoµ b×nh cña mét d©n téc còng
cã thÓ lµm gi¸n ®o¹n,ph¸ vì tiÕn tr×nh ph¸t triÓn tù nhiªn hoÆc t¹o
tiÒn ®Ò ph¸t triÓn cña lÞch sö mét d©n téc.
13
II. Qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi - Con ®-êng ph¸t triÓn tÊt
yÕu cña c¸ch m¹ng X· héi Chñ nghÜa ë n-íc ta hiÖn nay.
1. H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi cña M¸c trong cuéc c¸ch m¹ng
X· héi Chñ nghÜa ë n-íc ta hiÖn nay.
N-íc ta qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi kh«ng qua giai ®o¹n
ph¸t triÓn T- b¶n Chñ nghÜa kh«ng cã nghÜa lµ g¹t bá tÊt c¶ nh÷ng
quan hÖ së h÷u c¸ thÓ, t- nh©n, chØ cßn l¹i chÕ ®é c«ng h÷u vµ tËp
thÓ, tr¸i l¹i, tÊt c¶ nh÷ng g× thuéc vÒ së h÷u t- nh©n gãp phÇn vµo
s¶n xuÊt kinh doanh th× chÊp nhËn nã nh- mét bé phËn tù nhiªn
cña qu¸ tr×nh kinh tÕ x©y dùng Chñ nghÜa X· héi, khuyÕn khÝch
mäi h×nh thøc kinh tÕ ®Ó ph¸t triÓn s¶n xuÊt vµ n©ng cao cuéc
sèng cña nh©n d©n. Trong sù t¸c ®éng lÉn nhau cña c¸c yÕu tè cÊu
thµnh Quan hÖ s¶n xuÊt, quan hÖ tæ chøc qu¶n lý vµ quan hÖ ph©n
phèi cã vai trß quan träng. Nh÷ng quan hÖ nµy cã thÓ gãp phÇn
cñng cè Quan hÖ s¶n xuÊt , còng cã thÓ lµm biÕn d¹ng Quan hÖ së
h÷u. Trong c¶i t¹o X· héi Chñ nghÜa nh÷ng n¨m qua do kh«ng
h¹n chÕ ®Çy ®ñ vÊn ®Ò nµy chóng ta ®· m¾c ph¶i khuyÕt ®iÓm lµ
tuyÖt ®èi ho¸ quan hÖ së h÷u, coi nhÑ c¸c quan hÖ kh¸c dÉn ®Õn
viÖc c¶i t¹o Quan hÖ s¶n xuÊt kh«ng ®ång bé nªn quan hÖ s¶n xuÊt
” míi” chØ lµ h×nh thøc.
§¶ng ta kh¼ng ®Þnh lÊy Chñ nghÜa Mac - LªNin lµ kim chØ
nam cho hµnh ®éng vµ nªu cao t- t-ëng Hå ChÝ Minh. Néi dung
cèt lâi cña Chñ nghÜa Mac- LªNin lµ ë t- t-ëng gi¶i phãng con
ng-êi khái chÕ ®é lµm thuª, khái chÕ ®é t- h÷u dùa trªn c¬ së
ng-êi bãc lét ng-êi. V× vËy, trong sù nghiÖp x©y dùng Chñ nghÜa
X· héi cña nh©n d©n ta ®-¬ng nhiªn lÊy Chñ nghÜa Mac - LªNin
lµ kim chØ nam cho hµnh ®éng. T- t-ëng Hå ChÝ Minh lµ sù vËn
dông s¸ng t¹o Chñ nghÜa Mac - LªNin vµo hoµn c¶nh n-íc ta mµ
cèt lâi lµ sù kÕt hîp Chñ nghÜa Mac - LªNin víi phong trµo c«ng
nh©n vµ phong trµo yªu n-íc cña nh©n d©n ta. T- t-ëng ®ã ®· trë
thµnh mét di s¶n tinh thÇn quý b¸u cña §¶ng, cña nh©n d©n ta.
X©y dùng hÖ thèng chÝnh trÞ X· héi Chñ nghÜa, b¶n chÊt giai
cÊp c«ng nh©n do ®éi tiªn phong cña nã lµ §¶ng Céng s¶n l·nh
®¹o ®¶m b¶o cho nh©n d©n lµ ng-êi chñ thùc sù cña x· héi.toµn bé
14
quyÒn lùc x· héi thuéc vÒ nh©n d©n, thùc hiÖn nÒn d©n chñ X· héi
Chñ nghÜa,®m¶ b¶o ph¸t huy mäi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o tÝch cùc, chñ
®éng cña mäi c¸c nh©n,mäi tÇng líp x· héi trong c«ng cuéc ph¸t
triÓn kinh tÕ vµ v¨n ho¸, phôc vô ngµy cµng tèt h¬n cuéc sèng cña
nh©n d©n.
C¸c tæ chøc, bé m¸y t¹o thµnh hÖ thèng chÝnh trÞ x· héi
kh«ng tån t¹i nh- mét ôc ®Ých tù th©n mµ v× phôc vô con ng-êi
thùc hiÖn cho ®-îc lîi Ých vµ quyÒn lùc cña nh©n d©n lao ®éng.
1. NhËn thøc vÒ Chñ nghÜa X· héi vµ thêi kú qu¸ ®é.
a) NhËn thøc vÒ Chñ nghÜa X· héi
” Chñ nghÜa céng s¶n kh«ng ph¶i lµ mét tr¹ng th¸i cÇn
ph¶i s¸ng t¹o ra, kh«ng ph¶i lµ mét ý t-ëng mµ hiÖn thùc ph¶i
tu«n theo. Chóng ta gäi Chñ nghÜa Céng s¶n lµ mét phong
trµo hiÖn thùc, nã xo¸ bá tr¹ng th¸i hiÖn nay, nh÷ng ®iÒu kiÖn
cña phong trµo Êy lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng tiÒn ®Ò hiÖn ®ang tån
t¹i” . Dùa vµo sù ph¸t triÓn nh÷ng m©u thuÉn cña x· héi T- s¶n
trong giai ®o¹n ®Çu ph¸t triÓn cña nã, dùa vµo triÓn väng cña
phong trµo c«ng nh©n, C.M¸c vµ F.¡ngen ®· ®-a ra dù ®o¸n vÒ sù
ph¸t triÓn cña x· héi loµi ng-êi trong t-¬ng lai tÊt yÕu ph¶i tiÕn
®Õn H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi Céng s¶n Chñ nghÜa mµ Chñ nghÜa
X· h«i lµ giai ®o¹n ®Çu cña h×nh th¸i Êy.
LªNin còng chØ râ : ” Chóng ta kh«ng hÒ coi lý luËn cña
M¸c nh- lµ mét c¸i g× ®ã xong xu«i h¼n vµ bÊt kh¶ x©m
ph¹m, tr¸i l¹i, chóng ta tin r»ng lý luËn ®ã chØ ®Æt nÒn mãng
cho m«n khoa häc mµ nh÷ng ng-êi X· héi Chñ nghÜa ph¶i
ph¸t triÓn h¬n n÷a vÒ mäi mÆt nÕu hä kh«ng muèn trë thµnh
l¹c hËu víi cuéc sèng” . Còng nh- c¸c H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi
kh¸c, H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi Céng s¶n Chñ nghÜa tr¶i qua giai
®o¹n ph¸t triÓn tõ thÊp ®Õn cao, trong ®ã cã hai giai ®o¹n c¬ b¶n:
Chñ nghÜa X· héi vµ Chñ nghÜa Céng s¶n. §ã lµ hai giai ®o¹n kÕ
tiÕp nhau trong cïng mét H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi; Sù kh¸c
nhau c¬ b¶n cña hai giai ®o¹n nãi trªn lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn Kinh
tÕ - X· héi vµ tr-íc hÕt lµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña Lùc l-îng s¶n
15
xuÊt. C.M¸c coi hai giai ®o¹n ®ã lµ nh÷ng nÊc thang tr-ëng thµnh
vÒ Kinh tÕ cña H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi Céng s¶n chñ nghÜa.
§Æc tr-ng cña Chñ nghÜa X· héi lµ mét chÕ ®é x· héi ®-îc
x©y dùng trªn c¬ së tõng b-íc thiÕt lËp chÕ ®é së h÷u X· héi Chñ
nghÜa vÒ T- liÖu s¶n xuÊt bao gåm së h÷u toµn d©n vµ së h÷u tËp
thÓ. ChÕ ®é së h÷u nµy th-êng xuyªn ®-îc cñng cè, hoµn thiÖn
b¶o ®¶m lu«n lu«n thÝch øng víi tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña Lùc
l-îng s¶n xuÊt.
- Ph¸t triÓn nÒn s¶n xuÊt x· héi víi tèc ®é cao ngµy cµng
hiÖn ®¹i nh»m t¹o ra ngµy cµng nhiÒu cña c¶i cho x· héi, b¶o ®¶m
tho¶ m·n ngµy cµng ®Çy ®ñ nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt vµ v¨n ho¸
cho nh©n d©n, kh«ng ngõng n©ng cao phóc lîi x· héi cho toµn
d©n.
- B¶o ®¶m cho mäi ng-êi cã quyÒn b×nh ®¼ng trong lao
®éng, s¸ng t¹o vµ ®-îc h-ëng thï lao theo nguyªn t¾c: ” Lµm
theo n¨ng lùc,h-ëng theo lao ®éng” .
Khèi liªn minh c«ng - n«ng - tri thøc ngµy cµng ®-îc
cñng cè, t¨ng c-êng, quyÒn b×nh ®¼ng nam - n÷ ®-îc thùc
hiÖn, nh÷ng ng-êi giµ ®-îc x· héi quan t©m ch¨m sãc,
t-¬ng lai cña tuæi trÎ ®-îc b¶o ®¶m.
Nhµ n-íc X· héi Chñ nghÜa ngµy cµng ®-îc cñng cè
hoµn thiÖn, nÒn d©n chñ X· héi Chñ nghÜa ngµy cµng ®-îc
ph¸t huy.
B¶o ®¶m sù ph¸t triÓn toµn diÖn cña con ng-êi lµm cho
mäi ng-êi ngµy cµng ®-îc ph¸t huy ®Çy ®ñ tÝnh tÝch cùc
cña m×nh trong c«ng cuéc x©y dùng x· héi míi,lèi sèng
míi.
HÖ t- t-ëng Mac - LªNin gi÷ vÞ trÝ chñ ®¹o trong ®êi
s«ng tinh thÇn trong toµn x· héi, ®êi sèng v¨n ho¸ tinh thÇn
trong x· héi ngµy cµng phong phó lµnh m¹nh.
Cã quan hÖ h÷u nghÞ vµ hîp t¸c víi nh©n d©n c¸c n-íc,
kiªn quyÕt ñng hé nh©n d©n c¸c n-íc trong cuéc ®Êu tranh
v× hoµ b×nh, ®éc lËp d©n téc, d©n chñ vµ Chñ nghÜa X· héi.
Nh÷ng ®Æc tr-ng c¬ b¶n nãi trªn ph¶n ¸nh b¶n chÊt cña Chñ
nghÜa X· héi. MÆc dï trong nh÷ng n¨m qua t×nh h×nh thÕ giíi cã
16
nhiÒu diÔn biÕn phøc t¹p, chÕ ®é X· héi Chñ nghÜa ë Liªn X« vµ
§«ng ¢u sôp ®æ khiÕn Chñ nghÜa X· héi t¹m thêi l©m vµo tho¸i
trµo nh-ng b¶n chÊt thêi ®¹i kh«ng hÒ thay ®æi. Loµi ng-êi vèn ë
trong qu¸ tr×nh qu¸ ®é t- Chñ nghÜa T- b¶n lªn Chñ nghÜa X· héi
më ®Çu b»ng cuéc c¸ch m¹ng th¸ng 10 Nga vÜ ®¹i. Con ®-êng mµ
nh©n lo¹i ®ang ®i chÝnh lµ con ®-êng th¾ng lîi cña hoµ b×nh, ®éc
lËp d©n téc, d©n chñ vµ Chñ nghÜa X· héi.
LÞch sö ®· chøng minh, kh«ng ph¶i bÊt k× n-íc nµo còng ph¶i
tuÇn tù tr¶i qua c¸c h×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi ®· tõng cã trong
lÞch sö. ViÖc bá qua mét H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi nµo ®ã do
nh÷ng yÕu tè bªn trong quyÕt ®Þnh, xong ®ång thêi cßn tuú thuéc
ë sù t¸c ®éng cña tõng nh©n tè bªn ngoµi. ë n-íc ta còng ®· cã
nh÷ng tiÒn ®Ò vµ ®iÒu kiÖn cho phÐp chóng ta lùa chän con ®-êng
X· héi Chñ nghÜa, kÕt hîp søc m¹nh d©n téc víi søc m¹nh thêi ®¹i
®Ó qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi, nhanh chãng tho¸t khái nghÌo
nµn, l¹c hËu lµm cho ®Êt n-íc ngµy cµng phån vinh.
b)
VÒ thêi kú qu¸ ®é.
§Æc ®iÓm næi bËt cña thêi kú qu¸ ®é lªn chñ nghÜa x· héi cña
n-íc ta lµ nh÷ng nh©n tè cña x· héi míi vµ t©n tiÕn cña x· héi cò
®an xen lÉn nhau vµ ®Êu tranh víi nhau trªn mäi lÜnh vùc cña ®êi
sèng chÝnh trÞ, v¨n ho¸, x· héi, t- t-ëng... trong x· héi. C¸i biÖn
chøng nhÊt cña thêi kú qu¸ ®é lµ sù qu¸ ®é vÒ chÝnh trÞ. ë ®ã nhµ
n-íc chuyªn chÝnh v« s¶n ®-îc thiÕt lËp, cñng cè vµ ngµy cµng
hoµn thiÖn.
VÒ nÒn kinh tÕ : lµ nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, bªn
c¹nh nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ cña X· héi Chñ nghÜa cßn
cã nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c, trong ®ã cã c¶ thµnh
phÇn kinh tÕ T- b¶n.
VÒ mÆt x· héi : trong thêi kú nµy cßn c¬ së kh¸c biÖt c¬
b¶n, gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n, gi÷a c¸c miÒn cña ®Êt
n-íc, gi÷a lao ®éng trÝ ãc vµ lao ®éng ch©n tay.
VÒ v¨n ho¸, t- t-ëng : bªn c¹nh nÒn v¨n ho¸ míi vµ hÖ tt-ëng míi cßn tån t¹i râ tµn tÝch cña nÒn v¨n ho¸ cò, hÖ tt-ëng cò, l¹c hËu (thËm chÝ cßn ph¶n ®éng), lèi sèng cò...
17
Thùc chÊt cña thêi kú qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi lµ thêi kú
®Êu tranh quyÕt liÖt vÒ chÝnh trÞ, t- t-ëng, kinh tÕ, v¨n ho¸, x· héi,
gi÷a mét bªn lµ liªn minh giai cÊp c«ng nh©n víi giai cÊp n«ng
d©n vµ víi c¸c tÇng líp nh©n d©n lao ®éng kh¸c ®· giµnh ®-îc
chÝnh quyÒn, nhµ n-íc vµ ra søc ph¸t ®éng ®-a ®Êt n-íc qu¸ ®é
lªn X· héi Chñ nghÜa, víi mét bªn lµ c¸c giai cÊp bãc lét, c¸c thÕ
lùc ph¶n ®éng míi bÞ lËt ®æ nh-ng ch-a hoµn toµn bÞ xo¸ bá, vÉn
cßn nu«i hy väng quay l¹i c¸i ” Thiªn ®µng” ®· mÊt.
c)
N-íc ta qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi.
§¶ng ta chØ râ : ” N-íc ta qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi bá
qua chÕ ®é T- b¶n, tõ mét x· héi vÉn lµ thuéc ®Þa nöa phong
kiÕn, lùc l-îng s¶n xuÊt rÊt thÊp” .
Lùc l-îng s¶n xuÊt rÊt thÊp quy ®Þnh tÝnh tÊt yÕu Kinh tÕ - X·
héi cña x· héi ta ch-a ®Çy ®ñ, ch-a chÝn muåi trong sù ph¸t triÓn
tù nhiªn, néi t¹i cña nã;
Tån ®äng nhiÒu tµn d- quan hÖ t- t-ëng, ý thøc x· héi, t©m lý
do x· héi thùc d©n, phong kiÕn cò ®Ó l¹i.
§©y lµ nh÷ng khã kh¨n, trë ng¹i lín trong b-íc chuyÓn tiÕp
lÞch sö tõ mét x· héi kÐm ph¸t triÓn sang mét x· héi hiÖn ®¹i, phï
hîp víi nh÷ng chuÈn mùc vµ gi¸ trÞ cña nÒn v¨n minh nh©n lo¹i vµ
cña tiÕn bé x· héi.
§iÒu cÇn chó ý lµ cã thÓ bá qua chÕ ®é T- b¶n qu¸ ®é lªn X·
héi Chñ nghÜa, nh-ng kh«ng thÓ bá qua nh÷ng viÖc chuÈn bÞ
nh÷ng tiªu ®Ò cÇn thiÕt, nhÊt lµ tiªu ®Ò kinh tÕ cho sù qu¸ ®é Êy.
Nãi c¸ch kh¸c, cã thÓ bá qua chÕ ®é T- b¶n Chñ nghÜa nh-ng ph¶i
tiÕn hµnh sao cho sù bá qua nµy kh«ng hÒ vi ph¹m ®Õn tÝnh lÞch sö
tù nhiªn cña sù ph¸t triÓn. Do ®ã, cÇn cã sù ph¸t triÓn nhÊt ®Þnh,
coi nh©n tè T- b¶n Chñ nghÜa trong thêi kú qu¸ ®é lµ mét yªu cÇu
kh¸ch quan.
§¸ng tiÕc trong nhiÒu n¨m qua chóng ta ®· ¸p dông mét c¸ch
m¸y mãc, cã nh÷ng quan niÖm sai lÇm vÒ Chñ ngh· x· héi, chóng
ta ®· bá qua tÊt c¶ nh÷ng g× thuéc vÒ Chñ nghÜa t- b¶n. §iÒu nµy
vi ph¹m nghiªm träng vÒ lý luËn sù ph¸t triÓn cña M¸c.Chóng ta
18
®· phñ nhËn Chñ nghÜa T- b¶n mét c¸ch s¹ch tr¬n, kh«ng tiÕp thu
nh÷ng yÕu tè tÝch cùc cña nã vµo sù ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc.
Chóng ta v× n«n nãng muèn cã nhay Chñ nghÜa X· héi trong thêi
gian ng¾n ®· tiÕn hµnh c¶i t¹o å ¹t nh»m xo¸ bá chÕ ®é chiÕm h÷u
t- nh©n T- b¶n Chñ nghÜa, xo¸ bá thµnh phÇn kinh tÕ T- b¶n Chñ
nghÜa b»ng bÊt cø gi¸ nµo.
§øng tr-íc thùc tÕ tõ ®Çu nh÷ng n¨m 80 trë l¹i ®©y, khñng
ho¶ng Kinh tÕ - X· héi n¶y sinh vµ ngµy cµng trë nªn trÇm träng.
§Ó thùc hiÖn tèt c«ng cuéc ®æi míi ®Êt n-íc §¶ng ta ®· kh¼ng
®Þnh r»ng ph¶i kiªn tr× nghiªn cøu vµ vËn dông ®óng ®¾n, s¸ng t¹o
nh÷ng nguyªn lý, lý luËn cña Chñ nghÜa Mac-LªNin mµ tr-íc hÕt
lµ lý luËn H×nh th¸i Kinh tÕ - X· héi vµo viÖc ®Ò ra c¸c chñ
tr-¬ng, chÝnh s¸ch, c¸c gi¶i ph¸p x©y dùng ®Êt n-íc.ViÖc ®Ò ra
nh÷ng gi¶i ph¸p ®óng ®¾n vµo ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n-íc ta lµ mét
vÊn ®Ò hÕt søc khã kh¨n.
3. X©y dùng Chñ nghÜa X· héi ë n-íc ta.
a)
Môc tiªu
Do hoµn c¶nh lÞch sö cña n-íc ta qu¸ ®é lªn Chñ nghÜa X· héi
trong t×nh tr¹ng cßn l¹c hËu vÒ kinh tÕ, nh÷ng tµn d- cña cña chÕ
®é x· héi cò cßn nhiÒu, tr¶i qua mÊy chôc n¨m chiÕn tranh, c¸i
qu¸ ®é l¹i cßn nÆng nÒ, Chñ nghÜa X· héi thÕ giíi ®ang l©m vµo
cuéc khñng ho¶ng nghiªm träng, c¸c thÕ lùc thï ®Þch lu«n lu«n
t×m c¸ch bao v©y ph¸ ho¹i sù nghiÖp cña ViÖt Nam. §ã lµ nh÷ng
khã kh¨n lín nh-ng còng cã nh÷ng thuËn lîi: ChÝnh quyÒn nhµ
n-íc ngµy cµng ®-îc cñng cè, ®Êt n-íc ®i vµo giai ®o¹n hoµ b×nh
x· héi, nh©n d©n cã lßng yªu n-íc truyÒn thèng, cÇn cï trong lao
®éng, s¸ng t¹o, mét sè c¬ së vËt chÊt kü thuËt x©y dùng hiÖn ®¹i
®ang ph¸t huy hiÖu qu¶ cña nã, cuéc c¸ch m¹ng Khoa häc C«ng
nghÖ cïng víi xu thÕ quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ giíi lµ mét
th¬× c¬ ®Èy m¹nh sù ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc.
Môc tiªu tæng qu¸t ph¶i ®¹t tíi khi kÕt thóc thêi kú qu¸ ®é lµ
” X©y dùng x· héi vµ c¬ b¶n nh÷ng c¬ së kinh tÕ cña Chñ
19
nghÜa X· héi víi KiÕn tróc th-îng tÇng vµ chÝnh trÞ, vµ tt-ëng v¨n ho¸ phï hîp lµ cho ®Êt n-íc ta trë thµnh n-íc X·
héi Chñ ngh·i phån vinh ” .
Trong giai ®o¹n hiÖn nay, sau khi kÕt thóc chÆng ®-êng ®Çu
tiªn cña thêi kú qu¸ ®é, chóng ta b¾t ®Çu b-íc vµo thêi kú ®Èy
m¹nh C«ng nghiÖp ho¸, HiÖn ®¹i ho¸ víi môc tiªu tæng qu¸t lµ
x©y dùng n-íc ta thµnh mét n-íc c«ng nghiÖp cã c¬ së vËt chÊt
kü thuËt hiÖn ®¹i, c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý, Quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé
phï hîp víi sù ph¸t triÓn cña Lùc l-îng s¶n xuÊt, ®êi sèng vËt
chÊt vµ tinh thÇn cao, quèc phßng an ninh v÷ng ch¾c, d©n giµu,
n-íc m¹nh,x· héi c«ng b»ng, v¨n minh, tõ nay ®Õn n¨m 2020 ra
søc phÊn ®Êu ®-a n-íc ta trë thµnh n-íc c«ng nghiÖp.
b)
Ph-¬ng h-íng.
Coi träng vai trß vµ b¶n chÊt cña nhµ n-íc, thÓ hiÖn ®Çy ®ñ
quyÒn vµ nguyÖn väng cña nh©n d©n. X©y dùng nhµ n-íc X· héi
Chñ nghÜa, nhµ n-íc cña nh©n d©n, do nh©n d©n vµ v× nh©n d©n,
lÊy liªn minh giai cÊp c«ng nh©n, giai cÊp n«ng d©n vµ tÇng líp trÝ
thøc lµm nÒn t¶ng, do §¶ng céng s¶n l·nh ®¹o. Thùc hiÖn ®Çy ®ñ
quyÒn lµm chñ cña nh©n d©n,gi÷ nguyªn kû c-¬ng x· héi, chuyªn
chÝnh víi mäi hµnh ®éng x©m ph¹m lîi Ých cña tæ quèc vµ cña
nh©n d©n.
Thùc hiÖn nh÷ng biÕn ®æi cã tÝnh c«ng nghiÖp ho¸ trªn c¶ 3
lÜnh vùc : Lùc l-îng s¶n xuÊt, Quan hÖ s¶n xuÊt vµ KiÕn tróc
th-îng tÇng. Trong ®ã ph¸t triÓn Lùc l-îng s¶n xuÊt lµ nhiÖm vô
träng t©m hµng ®Çu t¹o tiÒn ®Ò kinh tÕ v÷ng ch¾c cho sù ra ®êi cña
ph-¬ng thøc s¶n xuÊt X· héi Chñ nghÜa. Ph¸t triÓn Lùc l-íng s¶n
xuÊt trong ®iÒu kiÖn cuéc c¸ch m¹ng khoa häc vµ c«ng nghÖ ®ang
diÔn ra dån dËp, m¹nh mÏ,® ßi hái chóng ta ph¶i cã quan niÖm
míi vÒ c«ng nghiÖp ho¸, kh«ng ph¶i lµ -u tiªn x©y dùng c¬ së vËt
chÊt víi nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp truyÒn thèng theo ®-êng c«ng
nghiÖp ho¸ cæ ®iÓn mµ lµ lùa chon nh÷ng ngµnh c«ng nghiÖp thÝch
hîp, x©y dùng kÕt cÊu h¹ tÇng, c¬ së vËt chÊt kü thuËt, hÖ thèng
th«ng tin t¹o tiÒm n¨ng nhanh chãng øng dông c«ng nghÖ míi.
Bªn c¹nh ®ã ph¶i ph¸t triÓn mét nÒn n«ng nghiÖp toµn diÖn lµ
20
- Xem thêm -