tiÓu luËn triÕt häc -
lêi më ®Çu
Trong c«ng cuéc x©y dùng vµ ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, vËn
hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc, theo ®Þnh híng x· héi chñ
nghÜa ë níc ta hiÖn nay, lý luËn nhËn thøc, vÊn ®Ò c¶i t¹o thùc tiÔn nÒn kinh tÕ lu«n
thu hót sù quan t©m cña nhiÒu ®èi tîng.
Ngµy nay, triÕt häc lµ mét bé phËn kh«ng thÓ t¸ch rêi víi sù ph¸t triÓn cña bÊt
cø h×nh th¸i kinh tÕ nµo. Nh÷ng vÊn ®Ò triÕt häc vÒ lý luËn nhËn thøc vµ thùc tiÔn,
ph¬ng ph¸p biÖn chøng... lu«n lµ c¬ së, lµ ph¬ng híng, lµ t«n chØ cho ho¹t ®éng thùc
tiÔn, x©y dùng vµ ph¸t triÓn x· héi. NÕu xuÊt ph¸t tõ mét lËp trêng triÕt häc ®óng
®¾n, con ngêi cã thÓ cã ®îc nh÷ng c¸ch gi¶i quyÕt phï hîp víi c¸c vÊn dÒ do cuéc
sèng ®Æt ra. ViÖc chÊp nhËn hay kh«ng chÊp nhËn mét lËp trêng triÕt häc nµo ®ã sÏ
kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµ sù chÊp nhËn mét thÕ giíi quan nhÊt ®Þnh, mét c¸ch lý gi¶i
nhÊt ®Þnh vÒ thÕ giíi, mµ cßn lµ sù chÊp nhËn mét c¬ së ph¬ng ph¸p luËn nhÊt ®Þnh
chØ ®¹o cho ho¹t ®éng.
Chóng ta biÕt r»ng, triÕt häc lµ mét trong ba bé phËn cÊu thµnh cña chñ nghÜa
M¸c. Lªnin ®· chØ râ r»ng chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng ®ã chÝnh lµ triÕt häc cña chñ
nghÜa M¸c. Cho ®Õn nay, chØ cã triÕt häc M¸c lµ mang tÝnh u viÖt h¬n c¶. Trªn c¬ së
nÒn t¶ng triÕt häc M¸c - Lªnin, §¶ng vµ Nhµ níc ta ®· häc tËp vµ tiÕp thu t tëng tiÕn
bé, ®Ò ra nh÷ng môc tiªu, ph¬ng híng chØ ®¹o chÝnh x¸c, ®óng ®¾n ®Ó x©y dùng vµ
ph¸t triÓn x· héi, phï hîp víi hoµn c¶nh ®Êt níc. MÆc dï cã nh÷ng khiÕm khuyÕt
kh«ng thÓ tr¸nh khái song chóng ta lu«n ®i ®óng híng trong c¶i t¹o thùc tiÔn, ph¸t
triÓn kinh tÕ, tõng bíc ®a ®Êt níc ta tiÕn kÞp tr×nh ®é c¸c níc trong khu vùc vµ thÕ
giíi vÒ mäi mÆt. ChÝnh nh÷ng thµnh tùu cña x©y dùng chñ nghÜa x· héi vµ qua mêi
n¨m ®æi míi lµ minh chøng x¸c ®¸ng cho vÊn ®Ò nªu trªn. Ho¹t ®éng nhËn thøc vµ
c¶i t¹o thùc tiÔn cïng víi sù n¾m b¾t c¸c quy luËt kh¸ch quan trong vËn hµnh nÒn
kinh tÕ ë níc ta lµ mét vÊn ÒÒ cßn nhiÒu xem xÐt vµ tranh c·i, nhÊt lµ trong qu¸ tr×nh
®æi míi hiÖn nay.V× vËy, em quyÕt ®Þnh chän ®Ò tµi “Trong thêi kú ®æi míi chóng
ta kh¼ng ®Þnh ph¶i ®æi míi t duy lý luËn tríc khi ®æi míi thùc tiÔn. Anh hay
vËn dông nh÷ng t tëng c¬ b¶n cña triÕt häc Macxit ®Ó gi¶i thÝch cho luËn ®iÓm
trªn” .
Vò Ngäc Khoa
1
tiÓu luËn triÕt häc -
giíi thiÖu tiÓu luËn
I, t×nh h×nh nghiªn cøu
Sù tÊt th¾ng cña chñ nghÜa céng s¶n, sù thay thÕ x· héi t b¶n chñ nghÜa b»ng
x· héi céng s¶n chñ nghÜa trong tiÕn tr×nh lÞch sö cña nh©n lo¹i lµ mét quy luËt
kh¸ch quan. ViÖt Nam hiÖn nay ®ang ë vµo thêi kú qu¸ ®é, chóng ta ®· bá qua giai
®o¹n t b¶n chñ nghÜa, tiÕn th¼ng lªn chñ nghÜa x· héi. V× vËy trong qu¸ tr×nh ph¸t
triÓn, lu«n lu«n n¶y sinh nh÷ng m©u thuÉn cÇn gi¶i quyÕt. Víi sù l·nh ®¹o ®óng ®¾n
cña §¶ng vµ ChÝnh phñ, chóng ta ®· cã nh÷ng chiÕn lîc vµ s¸ch lîc ®óng ®¾n.
Trªn c¬ së nÒn t¶ng cña chñ nghÜa M¸c- Lªnin, ®Æc biÖt lµ lý luËn triÕt häc
M¸c- Lªnin, chóng ta ®· v¹ch râ ®îc con ®êng ph¸t triÓn kinh tÕ ®óng ®¾n ®ã lµ:
”lu«n lu«n xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn, t«n träng vµ ho¹t ®éng theo quy luËt kh¸ch
quan.’(TrÝch’V¨n kiÖn ®¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn thø VI”). Tõ n¨m 1986, chóng
ta ®· tæng kÕt ®îc nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm quý b¸u ®Ó ®æi míi vµ c¶i c¸ch kinh
tÕ. X©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng, mét nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn, lµnh m¹nh
chÝnh lµ sù vËn dông s¸ng t¹o quan ®iÓm chØ ®¹o cña §¶ng vµo thùc tiÔn hoµn c¶nh
trong níc vµ trªn thÕ giíi. Nh÷ng quan ®iÓm ®æi míi, tiÕn bé ®ã lµ sù t«n träng hoµn
toµn nh÷ng lý luËn nhËn thøc vµ thùc tiÔn chi phèi nÒn kinh tÕ.
§øng trªn quan ®iÓm triÕt häc M¸c- Lªnin, ta cµng cã c¬ së ®Ó kh¼ng ®Þnh
nh÷ng khëi s¾c trong mêi n¨m ®æi míi cho dÕn nay tõ sau §¹i héi §¶ng lÇn thø VI
lµ nh÷ng thµnh c«ng mang tÝnh tÊt yÕu do chóng ta ®· vËn dông ®óng ®¾n c¸c quy
luËt kh¸ch quan vµo c¶i t¹o thùc tiÔn. Chóng ta ®· t«n träng nh÷ng bíc ph¸t triÓn cã
tÝnh quy luËt cña lÞch sö, kh«ng ®i ngîc l¹i “guång quay” cña lÞch sö.
II, Môc ®Ých vµ nhiÖm vô
Lu«n lu«n g¾n lý thuyÕt víi thùc hµnh, n¾m v÷ng kiÕn thøc th«ng qua sù hiÓu
biÕt s©u réngvÊn ®Ò lµ mét ph¬ng ch©m hµnh ®éng cña sinh viªn trong thêi ®¹i míi.
Nghiªn cøu lý luËn nhËn thøc vµ thùc tiÔn lµ mét sù nghiªn cøu s©u réng cña triÕt
häc trong mèi liªn quan víi ph¸t triÓn kinh tÕ vµ ph¸t triÓn x· héi.
H¬n thÕ n÷a, ®øng tríc ngìng cöa thÕ kû 21, khi mµ xu thÐ héi nhËp ®ang t¨ng
cao, nÒn kinh tÕ ngµy cµng ph¸t triÓn m¹nh mÏ th× c¸c hµnh ®éng ®Òu xuÊt ph¸t tõ
qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ c¶i t¹o thùc tiÔn lµ ph¬ng ch©m chØ ®¹o vµ ho¹t ®éng cña
§¶ng, Nhµ níc ta.
Muèn ph¸t triÓn kinh tÕ v÷ng m¹nh th× ph¶i lu«n ®Æt nã víi mèi quan hÖ víi
nh÷ng khoa häc kh¸c, ®Æc biÖt lµ triÕt häc. Sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i, ph¸t triÓn hay
l¹c hËu cña bÊt cø nÒn kinh tÕ nµo lµ do cã lËp trêng triÕt häc ®óng ®¾n. Bëi v× xuÊt
ph¸t tõ mét lËp trêng triÕt häc ®óng ®¾n, con ngêi cã thÓ cã ®îc c¸ch gi¶i quyÕt phï
hîp víi nh÷ng vÊn ®Ò do cuéc sèng ®Æt ra. Cßn ngîc l¹i, xuÊt ph¸t tõ mét lËp trêng
triÕt häc sai lÇm, con ngßi khã cã thÓ tr¸nh khái hµnh ®éng sai lÇm. Trong ho¹t d«ng
Vò Ngäc Khoa
2
tiÓu luËn triÕt häc -
kinh tÕ, mét lËp trêng triÕt häc ®óng ®¾n lµ tèi cÇn thiÕt. ChØ cã triÕt häc M¸c - Lªnin
míi cã ®îc nh÷ng tÝnh u viÖt nµy.
§èi víi mét sinh viªn ng©n hµng nãi riªng vµ nh÷ng c¸n bé kinh tÕ nãi chung,
viÕc n¾m v÷ng triÐt häc víi nh÷ng quy luËt, lý luËn, ph¬ng ph¸p cña nã lµ kh«ng thÓ
thiÕu ®îc. V× khi gi¶i quyÕt nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p cô thÓ nh: c¸c c¸n bé lµm c«ng
t¸c thùc tiÔn nµy kh«ng thÓ t×m thÊy ®îc ë nh÷ng c¸n bé thuéc lÜnh vùc chuyªn
ngµnh triÕt häc mét c©u tr¶ lêi cô thÓ vÒ vÊn ®Ò ®ã dîc, nhng trong ho¹t ®éng thùc
tiÔn, nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p nµy l¹i lu«n n¶y sinh.
III, ph¹m vi nghiªn cøu
TriÕt häc M¸c - Lªnin vÒ vËt chÊt, vËn ®éng trong kh«ng gian, thêi gian vµ vÒ
sù thèng nhÊt vËt chÊt cña thÕ giíi ®· gãp phÇn x¸c lËp thÕ giíi quan duy vËt khoa
häc vµ cã ý nghÜa vÒ ph¬ng ph¸p luËn to lín trong nhËn thøc khoa häc vµ ho¹t ®éng
thùc tiÔn. TriÕt häc kh«ng ph¶i lµ mét c¸i g× qu¸ xa x«i, viÓn v«ng, ngîc l¹i nã g¾n
bã hÕt søc chÆt chÏ víi cuéc sèng, thùc tiÔn, chØ ®¹o cho con ngêi hµnh ®éng. N¾m
v÷ng ®îc mäi néi dung cña triÕt häc, ®Æc biÖt lµ lý luËn nhËn thøc vµ c¶i t¹o thùc tiÔn
sÏ lµm cho con ngêi lµm chñ thÕ giíi, chinh phôc thiªn nhiªn, c¶i t¹o ®îc x· héi,
ph¸t triÓn kinh tÕ m¹nh mÏ.
VÊn ®Ò ®· nªu trong v¨n kiÖn §¹i héi §¶ng VI cã t¸c dông tÝch cùc ®èi víi sù
ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ hiÖn nay. Sau h¬n mêi n¨m ®æi míi víi nh÷ng thµnh tùu
nhÊt ®Þnh ta cµng thÊy râ sù ®óng ®¾n vµ cÇn thiÕt cña bµi häc kinh nghiÖm ®ã. Trong
bµi viÕt nµy, chØ tËp trung ph©n tÝch vÊn ®Ò lý luËn nhËn thøc vµ c¶i t¹o thùc tiÔn cña
nÒn kinh tÕ ViÖt Nam trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn. Cïng víi sù tæng kÕt cña ®¹i héi
§¶ng toµn quèc lÇn thø VI trong v¨n kiÖn ®· ®¸nh dÊu mét mèc son lÞch sö cña ViÖt
Nam chuyÓn tõ c¬ chÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp sang nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh
phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng díi sù qu¶n lý cña nhµ níc, theo ®Þnh híng x·
héi chñ nghÜa. Ho¹t ®éng x©y dùng kinh tÕ, ®æi míi kinh tÕ nh÷ng n¨m gÇn ®©y vµ
mèi liªn hÖ cña nã víi thùc tiÔn vµ c¸c quy luËt triÕt häc lµ trung t©m cña néi dung
nµy.
IV, C¬ së lý luËn
§¹i héi §¶ng lÇn thø VI ®· ®¸nh dÊu mét bíc ngoÆt quan träng trong qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña ViÖt Nam. Tríc v¨n kiÖn nµy, nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm
®· ®îc rót ra trong triÕt häc M¸c - Lªnin vµ §¶ng ta lÊy ®ã lµm “kim chØ nam’ cho
ho¹t ®éng cña m×nh. TriÕt häc lµ mét bé phËn cÊu thµnh cña chñ nghÜa M¸c- Lªnin
®· chØ râ; triÕt häc cña chñ nghÜa M¸c lµ chñ nghÜa duy vËt. Nhng M¸c kh«ng dõng
l¹i ë chñ nghÜa duy vËt thÕ kû XVIII mµ nh÷ng thiÕu sãt chñ yÕu nhÊt cña nã lµ m¸y
mãc, siªu h×nh vµ duy t©m khi xem xÐt c¸c hiÖn tîng x· héi. C.M¸c vµ F.Enghen ®·
kh¾c phôc nh÷ng thiÕu sãt Êy, ®Èy triÕt häc tiÕn lªn h¬n n÷a b»ng c¸ch tiÕp thu mét
c¸ch cã phª ph¸n vµ cã chän läc nh÷ng thµnh qu¶ cña triÕt hoc cæ ®iÓn §øc vµ nhÊt
Vò Ngäc Khoa
3
tiÓu luËn triÕt häc -
lµ cña hÖ thèng triÕt häc Hªghen. Trong nh÷ng thµnh qu¶ ®ã th× thµnh qu¶ chñ yÕu lµ
phÐp biÖn chøng, tøc lµ häc thuyÕt vÒ sù ph¸t triÓn díi h×nh thøc toµn diÖn nhÊt, s©u
s¾c nhÊt vµ tho¸t h¼n ®îc tÝnh phiÕn diÖn. Nhng phÐp biÖn chøng cña Heeghen lµ
phÐp biÖn chøng duy t©m nªn M¸c vµ Enghen ®· c¶i t¹o nã. ChÝnh trong qu¸ tr×nh
c¶i t¹o nµy, M¸c vµ Enghen ®· g¾n phÐp biÖn chøng Hªghen víi thùc tiÔn, ph¸t triÓn
tiÕp tôc chñ nghÜa duy vËt cò, ®Èy nã lªn thµnh chñ nghÜa duy vËt bÞªn chøng.V× vËy
chÝnh M¸c vµ Enghen ®· x©y dùng mét triÕt häc míi víi thÕ giíi quan duy vËt nhÊt
qu¸n trong viÖc nhËn thøc x· héi. C¬ së cña nh÷ng lÝ luËn trong häc thuyÕt ®ã lµ
nh÷ng quy luËt kh¸ch quan vµ thùc tiÔn x· héi (“TriÕt häc M¸c- Lªnin”- Ch¬ng tr×nh
cao cÊp. TËp I;TËp san triÕt häc).
VËy trong qu¸ tr×nh x©y dùng nªn triÕt häc M¸c, C.M¸c vµ Enghen ®· lu«n ®i
tõ thùc tiÔn vµ nh÷ng quy luËt kh¸ch quan ®Ó ®Þnh híng lý luËn nghiªn cøu. Nh÷ng
lý luËn ®ã v× thÕ cã c¬ së khoa häc v÷ng ch¾c, kh«ng sa vµo siªu h×nh hay nhÞ
nguyªn luËn nh c¸c nhµ triÕt häc ®i tríc.
§Ó chØ ®¹o ho¹t ®éng ®îc ®óng ®¾n, triÕt häc M¸c- Lªnin chÝnh lµ nÒn t¶ng
bÒn v÷ng cho mäi môc tiªu, ph¬ng híng ph¸t triÓn mäi mÆt cña §¶ng vµ Nhµ níc ta.
mét sè kh¸i niÖm
liªn quan ®Õn c¬ së lý luËn cña ®Ò tµi nghiªn cøu
I. Thùc tiÔn
1. Kh¸i niÖm
Ho¹t ®éng con ngêi chia lµm hai lÜnh vùc c¬ b¶n. Mét trong hai lÜnh vùc quan
träng ®ã lµ: ho¹t ®éng thùc tiÔn.
Thùc tiÔn: (theo quan ®iÓm triÕt häc M¸c xÝt):
Lµ nh÷ng ho¹t ®éng vËt chÊt c¶m tÝnh, cã môc ®Ých, cã tÝnh lÞch sö - x· héi
cña con ngêi nh»m c¶i t¹o, lµm biÕn ®æi tù nhiªn vµ x· héi.
2. TÝnh vËt chÊt trong ho¹t ®éng thùc tiÔn
§ã lµ ho¹t ®éng cã môc ®Ých cña x· héi, ph¶i sö dông nh÷ng ph¬ng tiÖn vËt
chÊt ®Ò t¸c ®éng tíi ®èi tîng vËt chÊt nhÊt ®Þnh cña tù nhiªn hay x· héi, lµm biÕn ®æi
nã, t¹o ra s¶n phÈm vËt chÊt nh»m tho¶ m·n nhu cÇu cña con ngêi.
ChØ cã thùc tiÔn míi trùc tiÕp lµm thay ®æi thÕ giíi hiÖn thùc, míi thùc sù
mang tÝnh chÊt phª ph¸n vµ c¸ch m¹ng. §©y lµ ®Æc ®iÓm quan träng nhÊt cña thùc
tiÔn, lµ c¬ së ®Ò ph©n biÖt ho¹t ®éng thùc tiÔn kh¸c víi ho¹t ®éng lý luËn cña con
ngêi.
3. TÝnh chÊt lÞch sö x· héi
ë nh÷ng giai ®o¹n lÞch sö kh¸c nhau, ho¹t ®éng thùc tiÔn diÔn ra lµ kh¸c nhau,
thay ®æi vÒ ph¬ng thøc ho¹t ®éng.
Vò Ngäc Khoa
4
tiÓu luËn triÕt häc -
Thùc tiÔn lµ s¶n phÈm lÞch sö toµn thÕ giíi, thÓ hiÖn nh÷ng mèi quan hÖ mu«n
vÎ vµ v« tËn gi÷a con ngêi víi giíi tù nhiªn vµ con ngêi víi con ngêi trong qu¸ tr×nh
s¶n xuÊt vËt chÊt vµ tinh thÇn, lµ ph¬ng thóc c¬ b¶n cña sù tån t¹i x· héi cña con ngêi.
4. Thùc tiÔn cña con ngêi ®îc tiÕn hµnh díi nhiÒu h×nh thøc
Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng c¶i t¹o thÕ giíi, con ngêi t¹o ra mét hiÖn thùc míi,
mét ”thiªn nhiªn thø hai”. §ã lµ thÕ giíi cña v¨n hãa tinh thÇn vµ vËt chÊt, nh÷ng
®iÒu kiÖn míi cho sù tån t¹i cña con ngêi, nh÷ng ®iÒu kiÖn nµy kh«ng ®îc giíi tù
nhiªn mang l¹i díi d¹ng cã s½n. §ång thêi víi qu¸ tr×nh ®ã, con ngêi còng ph¸t triÓn
vµ hoµn thiÖn b¶n th©n m×nh. ChÝnh sù c¶i t¹o hiÖn thùc th«ng qua ho¹t ®éng thùc
tiÔn lµ c¬ së cña tÊt c¶ nh÷ng biÓu hiÖn kh¸c cã tÝnh tÝch cùc, s¸ng t¹o cña con ngêi.
Con ngêi kh«ng thÝch nghi mét c¸ch thô ®éng mµ th«ng qua ho¹t ®éng cña m×nh, t¸c
®éng mét c¸ch tÝch cùc ®Ó biÕn ®æi vµ c¶i t¹o thÕ giíi bªn ngoµi. Ho¹t ®éng ®ã chÝnh
lµ thùc tiÔn.
a,Ho¹t ®éng s¶n xuÊt vËt chÊt
Lµ ho¹t ®éng thùc tiÔn quan träng nhÊt cña x· héi.Thùc tiÔn s¶n xuÊt vËt chÊt
lµ tiÒn ®Ò xuÊt ph¸t ®Ó h×nh thµnh nh÷ng mèi quan hÖ ®Æc biÖt cña con ngêi ®èi víi
thÕ giíi, gióp con ngêi vît ra khái khu«n khæ tån t¹i cña c¸c loµi vËt.
b.Ho¹t ®éng chÝnh trÞ x· héi
Lµ ho¹t déng cña con ngêi trong c¸c lÜnh vùc chÝnh trÞ x· héi nh»m ph¸t triÓn
vµ hoµn thiÖn c¸c thiÕt chÕ x· héi, c¸c quan hÖ x· héi lµm ®Þa bµn réng r·i cho ho¹t
®éng s¶n xuÊt vµ t¹o ra nh÷ng m«i trêng x· héi xøng ®¸ng víi b¶n chÊt con ngêi
b»ng c¸ch ®Êu tranh giai cÊp vµ c¸ch m¹ng x· héi.
c. Ho¹t ®éng thùc nghiÖm khoa häc
Lµ ho¹t ®éng thùc tiÔn ®Æc biÖt v× con ngêi ph¶i t¹o ra mét thÕ giíi riªng cho
thùc nghiÖm cña khoa häc tù nhiªn vµ c¶ khoa häc x· héi.
II, Thùc tiÔn cã vai trß rÊt to lín ®èi víi nhËn thøc
Ho¹t ®éng thùc tiÔn lµ c¬ së , lµ nguån gèc, lµ ®éng lùc, lµ môc ®Ých, lµ tiªu
chuÈn cña nhËn thøc.
1.Thùc tiÔn lµ c¬ së, nguån gèc cña nhËn thøc
Trong ho¹t ®éng thùc tiÔn, con ngêi lµm biÕn ®æi thÕ giíi kh¸ch quan, b¾t c¸c
sù vËt, hiÖn tîng cña thÕ giíi kh¸ch quan ph¶i béc lé nh÷ng thuéc tÝnh vµ quy luËt
cña chóng. Trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng thùc tiÔn lu«n lu«n n¶y sinh c¸c vÊn ®Ò ®ßi hái
con ngêi ph¶i gi¶i ®¸p vµ do ®ã nhËn thøc ®îc h×nh thµnh. Nh vËy, qua ho¹t ®éng
thùc tiÔn mµ con ngêi tù hoµn thiÖn vµ ph¸t triÓn thÕ giíi quan( t¹o ®iÒu kiÖn cho
nhËn thøc cao h¬n).
Vò Ngäc Khoa
5
tiÓu luËn triÕt häc -
Qua ho¹t ®éng thùc tiÔn, n·o bé con ngêi còng ngµy cµng ph¸t triÓn h¬n, c¸c
gi¸c quan ngµy cµng hoµn thiÖn h¬n.
Thùc tiÔn lµ nguån tri thøc, ®ång thêi còng lµ ®èi tîng cña nhËn thøc.
ChÝnh ho¹t ®éng thùc tiÔn ®· ®Æt ra c¸c nhu cÇu cho nhËn thøc, t¹o ra c¸c ph¬ng tiÖn hiÖn ®¹i gióp con ngêi ®i s©u t×m hiÓu tù nhiªn.
1,Thùc tiÔn lµ ®éng lùc cña nhËn thøc
Ngay tõ ®Çu, nhËn thøc ®· b¾t nguån tõ thùc tiÔn, do thùc tiÔn quy ®Þnh. Mçi bíc
ph¸t triÓn cña thùc tiÔn l¹i lu«n lu«n ®Æt ra nh÷ng vÊn ®Ò míi cho nhËn thøc, thóc
®Èy nhËn thøc tiÕp tôc ph¸t triÓn. Nh vËy thùc tiÔn trang bÞ nh÷ng ph¬ng tiÖn míi,
®Æt ra nh÷ng nhu cÇu cÊp b¸ch h¬n, nã rµ so¸t sù nhËn thøc. Thùc tiÔn l¾p ®i l¾p l¹i
nhiÒu lÇn, c¸c tµi liÖu thu thËp ®îc phong phó, nhiÒu vÎ, con ngêi míi ph©n biÖt ®îc
®©u lµ mèi quan hÖ ngÉu nhiªn bÒ ngoµi, ®©u lµ mèi liªn hÖ b¶n chÊt, nh÷ng quy luËt
vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña sù vËt.
2,Thùc tiÔn lµ môc ®Ých cña nhËn thøc
Nh÷ng tri thøc khoa häc chØ cã ý nghÜa thùc tiÔn khi nã ®îc vËn dông vµo thùc tiÔn.
Môc ®Ých cuèi cïng cña nhËn thøc kh«ng ph¶i lµ b¶n th©n c¸c tri thøc mµ lµ nh»m
c¶i t¹o hiÖn thøc kh¸ch quan, ®¸p øng nh÷ng nhu cÇu vËt chÊt vµ tinh thÇn x· héi. Sù
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña nhËn thøc lµ b¾t nguån tõ thùc tiÔn, do yªu cÇu cña thùc
tiÔn.
NhËn thøc chØ trë vÒ hoµn thµnh chøc n¨ng cña m×nh khi nã chØ ®¹o ho¹t ®éng
thùc tiÔn, gióp cho ho¹t ®éng thùc tiÔn cã hiÖu qu¶ h¬n. ChØ cã th«ng qua ho¹t ®éng
thùc tiÔn, th× tri thøc con ngêi míi thÓ hiÖn ®îc søc m¹nh cña m×nh, sù hiÓu biÕt cña
con ngêi míi cã ý nghÜa.
3,Thùc tiÔn lµ tiªu chuÈn cña nhËn thøc
B»ng thùc tiÔn mµ kiÓm chøng nhËn thøc ®óng hay sai. Khi nhËn thøc ®óng th× nã
phôc vô thùc tiÔn ph¸t triÓn vµ ngîc l¹i.
4,Thùc tiÔn lµ tiªu chuÈn cña ch©n lý
a.Ch©n lý
Lµ nh÷ng tri thøc ph¶n ¸nh ®óng ®¾n thÕ giíi kh¸ch quan ®îc thùc tiÔn kh¼ng
®Þnh ( néi dung kh¸ch quan, cã ý nghÜa gi¸ trÞ ®èi víi ®êi sèng con ngêi)
Ch©n lý mang tÝnh kh¸ch quan, nã kh«ng phô thuéc vµo sè ®«ng (vÝ dô: ch©n
lý t«n gi¸o).
Ch©n lý mang tÝnh hai mÆt ( tuyÖt ®èi vµ t¬ng ®èi ) v× tÝnh hai mÆt trong qu¸
tr×nh nhËn thøc cña nh©n lo¹i.
b.Thùc tiÔn lµ tiªu chuÈn cña ch©n lý
Vò Ngäc Khoa
6
tiÓu luËn triÕt häc -
Theo quan ®iÓm cña chñ nghÜa duy vËt biÖn chøng, tiªu chuÈn ®Ó kiÓm tra
ch©n lý kh«ng ph¶i lµ ý thøc t tëng, t duy mµ lµ thùc tiÔn. Bëi v× chØ cã th«ng qua
ho¹t ®éng thùc tiÔn, tri thøc míi trë l¹i t¸c ®éng vµo thÕ giíi vËt chÊt, qua ®ã nã ® îc
”hiÖn thùc ho¸”, “vËt chÊt h¬n” thµnh c¸c kh¸ch thÓ c¶m tÝnh. Tõ ®ã míi cã c¨n cø
®Ó ®¸nh gi¸ nhËn thøc cña con ngêi ®óng hay sai, cã ®¹t tíi ch©n lý hay kh«ng.
Thùc tiÔn cã rÊt nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau, nªn nhËn thøc cña con ngêi còng
®îc kiÓm tra th«ng qua rÊt nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau.
+Thùc tiÔn cña x· héi lu«n lu«n vËn ®éng vµ ph¸t triÓn.
+Thùc tiÔn trong mçi giai ®o¹n lÞch sö ®Òu cã giíi h¹n. Nã kh«ng thÓ chøng
minh hay b¸c bá hoµn toµn mét tri thøc nµo ®ã cña con ngêi mµ nã ®îc thùc tiÔn tiÕp
theo chøng minh, bæ sung thªm.
Nh vËy tiªu chuÈn thùc tiÔn còng mang tÝnh chÊt biÖn chøng vµ nh vËy míi cã
kh¶ n¨ng kiÓm tra mét c¸ch chÝnh x¸c sù ph¸t triÓn biÖn chøng cña nhËn thøc.
c.ý nghÜa:
Thùc tiÔn lín nhÊt ë níc ta hiÖn nay lµ thùc tiÔn x©y dùng nÒn kinh tÕ thÞ trêng
míi, nÒn v¨n ho¸ míi ®Ëm ®µ b¶n s¾c d©n téc vµ chÕ ®é x· héi míi: c«ng b»ng, b×nh
®¼ng, tiÐn bé.
Trong lÜnh vùc kinh tÕ, ®êng lèi, chÝnh s¸ch hay c¸c gi¶i ph¸p kinh tÕ cô thÓ
muèn biÕt ®óng hay sai ®Òu ph¶i th«ng qua vËn dông chóng trong s¶n xuÊt, kinh
doanh còng nh qu¶n lý c¸c qu¸ tr×nh ®ã. §êng lèi chÝnh s¸ch còng nh c¸c gi¶i ph¸p
kinh tÕ chØ ®óng khi chóng mang l¹i hiÖu qu¶ kinh tÕ, thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn,
n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng, lµm cho d©n giµu, níc m¹nh, x· héi c«ng b»ng, v¨n
minh.
C«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi sau nh÷ng bíc tiÕn vµ nh÷ng thµnh tùu
to lín mang l¹i ý nghÜa lÞch sö, giê ®©y l¹i ®Æt ra nhiÒu vÊn ®Ò cÇn gi¶i quyÕt. Nh÷ng
ho¹t ®éng nghiªn cøu lý luËn chÝnh lµ nh»m t×m ra lêi gi¶i ®¸p cho nh÷ng vÊn ®Ò cña
giai ®o¹n c¸ch m¹ng hiÖn nay. C«ng cuéc ®æi míi ë níc ta võa lµ môc tiªu, võa lµ
®éng lùc m¹nh mÏ thóc ®Èy ho¹t ®éng nhËn thøc nãi chung vµ c«ng t¸c lý luËn nãi
riªng, nhÊt ®Þnh sÏ ®em l¹i cho chóng ta nh÷ng hiÓu biÕt míi, phong phó h¬n vµ cô
thÓ h¬n vÒ m« h×nh chñ nghÜa x· héi, vÒ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta.
III. Mèi quan hÖ gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn
1. Lý luËn
a. Kh¸i niÖm
Lµ mét hÖ thèng nh÷ng tri thøc ®îc kh¸i qu¸t tõ thùc tiÔn. Nã ph¶n ¸nh nh÷ng
quy luËt, cña tõng lÜnh vùc trong hiÖn thùc kh¸ch quan.
b. §Æc ®iÓm
Vò Ngäc Khoa
7
tiÓu luËn triÕt häc -
Lý luËn mang tÝnh hÖ thèng, nã ra ®êi trªn c¬ së ®¸p øng nhu cÇu cña x· héi
nªn bÊt kú mét lý luËn nµo còng mang tÝnh môc ®Ých vµ øng dông.
Nã mang tÝnh hÖ thèng cao, tæ chøc cã khoa häc.
2. Mèi quan hÖ gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn
§îc thÓ hiÖn b»ng mèi quan hÖ gi÷a nhËn thøc vµ thùc tiÔn. GI÷a lý
luËn vµ thùc tiÔn thèng nhÊt biÖn chøng víi nhau. Sù thèng nhÊt ®ã b¾t nguån tõ chç:
chóng ®Òu lµ ho¹t ®éng cña con ngêi, ®Òu nh»m môc ®Ých c¶i t¹o tù nhiªn vµ c¶i t¹o
x· héi ®Ó tho¶ m·n nhu cÇu cña con ngêi.
a. Lý luËn b¾t nguån tõ thùc tiÔn
Lý luËn dùa trªn nhu cÇu cña thùc tiÔn vµ lÊy ®îc chÊt liÖu cña thùc tiÔn. Thùc
tiÔn lµ ho¹t ®éng c¬ b¶n nhÊt cña con ngêi, quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn x· héi.
Lý luËn kh«ng cã môc ®Ých tù nã mµ môc ®Ých cuèi cïng lµ phôc vô thùc tiÔn. Søc
sèng cña lý luËn chÝnh lµ lu«n lu«n g¾n liÒn víi thùc tiÔn, phôc vô cho yªu cÇu cña
thùc tiÕn.
b. Lý luËn më ®êng vµ híng dÉn ho¹t ®éng cña thùc tiÔn
VÝ dô: lý luËn M¸c - Lªnin híng dÉn con ®êng ®Êu tranh cña giai cÊp v« s¶n.
Sù thµnh c«ng hay thÊt b¹i cña ho¹t ®éng thùc tiÔn lµ tuú thuéc vµo nã ®îc híng dÉn
bëi lý luËn nµo, cã khoa häc hay kh«ng? Sù ph¸t triÓn cña lý luËn lµ do yªu cÇu cña
thùc tiÔn, ®iÒu ®ã còng nãi lªn thùc tiÔn kh«ng t¸ch rêi lý luËn, kh«ng thÓ thiÕu sù híng dÉn cña lý luËn.
Vai trß cña lý luËn khoa häc lµ ë chç: nã ®a l¹i cho thùc tiÔn c¸c tri thøc ®óng
®¾n vÒ c¸c quy luËt vËn ®éng, ph¸t triÓn cña hiÖn thùc kh¸ch quan, tõ ®ã míi cã c¬
së ®Ó ®Þnh ra môc tiªu vµ ph¬ng ph¸p ®óng ®¾n cho ho¹t ®éng thùc tiÔn.
Quan hÖ lý luËn vµ thùc tiÔn mang tÝnh chÊt phøc t¹p, quan hÖ ®ã cã thÓ lµ
thèng nhÊt hoÆc m©u thuÉn ®èi lËp.
c. Lý luËn vµ thùc tiÔn lµ thèng nhÊt
Lý luËn vµ thùc tiÔn thèng nhÊt khi giai cÊp thèng trÞ cßn mang tinh thÇn tiÕn
bé vµ cßn gi÷ sø mÖnh lÞch sö. Khi lý luËn vµ thùc tiÔn thèng nhÊt th× chóng sÏ t¨ng
cêng lÉn nhau vµ ph¸t huy vai trß cña nhau. Sù thèng nhÊt ®ã lµ mét trong nh÷ng
nguyªn lý c¨n b¶n cña triÕt häc M¸c- Lªnin.
d. Sù m©u thuÉn cña lý luËn vµ thùc tiÔn
X¶y ra khi giai cÊp thèng trÞ trë nªn ph¶n ®éng, lçi thêi, l¹c hËu. Khi m©u
thuÉn n¶y sinh, chóng sÏ lµm gi¶m ¶nh hëng cña nhau. §iÒu ®ã dÉn ®Õn mäi ®êng
lèi, chÝnh s¸ch x· héi trë nªn l¹c hËu vµ ph¶n ®éng.
*ý nghÜa:
Vò Ngäc Khoa
8
tiÓu luËn triÕt häc -
CÇn ph¶i t¨ng cêng, ph¸t huy vai trß cña lý luËn ®èi víi x· héi, ®Æc biÖt lµ lý
luËn x· héi mµ quan träng lµ lý luËn M¸c - Lªnin vµ c¸c lý luËn vÒ kinh tÕ.
Tríc chñ nghÜa M¸c, trong lý luËn nhËn thøc, ph¹m trï thùc tiÔn hÇu nh kh«ng
cã chç ®øng nµo. NhiÒu ngêi cßn h×nh dung thùc tiÔn víi bé mÆt xÊu xÝ cña con
bu«n (Ph¬-B¸ch). Trong “Chñ nghÜa duy vËt vµ chñ nghÜa kinh nghiÖm phª ph¸n”,
sau khi phª ph¸n E. Ma Kh¬ vµ mét sè ng¬i kh¸c ®· ”cè g¹t thùc tiÔn ra khái lý luËn
nhËn thøc, coi thùc tiÔn nh mét c¸i g× kh«ng ®¸ng nghiªn cøu vÒ mÆt nhËn thøc luËn,
®· ”®em c¸i tiªu chuÈn thùc tiÔn lµ c¸i gióp cho mçi ngêi ph©n biÖt ®îc ¶o tëng víi
hiÖn thùc ®Æt ra ngoµi giíi h¹n cña khoa häc, cña lý luËn nhËn thøc... ®Ó dän chç cho
chñ nghÜa duy t©m vµ thuyÕt bÊt kh¶ tri”.
V.I.Lªnin ®· kh¼ng ®Þnh: quan ®iÓm vÒ ®êi sèng, vÒ thùc tiÔn ph¶i lµ quan
®iÓm thø nhÊt vµ c¬ b¶n cña lý luËn vÒ nhËn thøc. (“V.I.Lªnin toµn tËp” – 1980)
ChÝnh v× sù quan träng cña mèi quan hÖ gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn nªn ®èi víi
níc ta trong giai ®o¹n nµy cÇn ®¶m b¶o sù thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ ho¹t ®éng.
HiÖn nay, níc ta ®ang tiÕn hµnh ®æi míi mét c¸ch toµn diÖn c¸c mÆt cña ®êi sèng x·
héi, mµ trong ®ã ®æi míi kinh tÕ lµ trung t©m. §æi míi tõ nÒn kinh tÕ tËp trung quan
liªu sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc lµ mét vÊn ®Ò hÕt søc míi
mÎ cha cã lêi gi¶i ®¸p s½n. Vµ chóng ta còng kh«ng bao giê cã thÓ cã mét lêi gi¶i
s½n sau ®ã míi ®i vµo tiÕn hµnh ®æi míi. Qu¸ tr×nh ®æi míi nãi chung, ®æi míi kinh
tÕ nãi riªng vµ viÖc nhËn thøc qu¸ tr×nh ®æi míi ®ã kh«ng t¸ch rêi nhau, t¸c ®éng
qua l¹i lÉn nhau cïng ph¸t triÓn.
VËy trong nhËn thøc vµ ho¹t ®éng thùc tiÔn, ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ kh¸ch
quan, ph¶i lÊy hiÖn thùc kh¸ch quan lµm c¬ së cho ho¹t ®éng cña m×nh. G¾n lý luËn
vµo thùc tiÔn ®Ó ho¹t ®éng trë nªn khoa häc, cã c¬ së v÷ng ch¾c. Tinh thÇn Êy chÝnh
lµ vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu trong v¨n kiÖn §¹i héi §¶ng lÇn thø VI.
e. Thèng nhÊt gi÷a lý luËn vµ thùc tiÔn lµ mét nguyªn t¾c c¨n b¶n cña chñ
nghÜa M¸c- Lªnin.
Thùc tiÔn kh«ng cã lý luËn híng ®Én th× thµnh thùc tiÔn mï qu¸ng. Lý luËn
mµ kh«ng liªn hÖ víi thùc tiÔn lµ lý luËn su«ng. V× vËy cho nªn trong khi nhÊn m¹nh
sù quan träng cña lý luËn, ®· nhiÒu lÇn Lªnin nh¾c ®i nh¾c l¹i r»ng lý luËn c¸ch
m¹ng kh«ng ph¶i lµ gi¸o ®iÒu, nã lµ kim chØ nang cho hµnh ®éng c¸ch m¹ng, vµ lý
luËn kh«ng ph¶i lµ mét c¸i g× cøng nh¾c, nã ®Çy tÝnh s¸ng t¹o. Lý luËn lu«n lu«n cÇn
®îc bæ sung b»ng nh÷ng kÕt luËn míi rót ra tõ trong thùc tiÔn sinh ®éng. Nh÷ng ngêi
céng s¶n c¸c níc ph¶i cô thÓ ho¸ chñ nghÜa M¸c _ Lªnin cho thÝch hîp víi ®iÒu
kiÖn, hoµn c¶nh tõng lóc vµ tõng n¬i (“Hå ChÝ Minh: toµn tËp”-1996)
*Con ®êng biÖn chøng cña sù nhËn thøc:
Vò Ngäc Khoa
9
tiÓu luËn triÕt häc -
NhËn thøc cña con ngêi diÔn ra trªn c¬ së thùc tiÔn vµ kh«ng ngõng vËn ®éng,
ph¸t triÓn. Sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña nhËn thøc diÔn ra mét c¸ch biÖn chøng:
- “Tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t duy tr×u tîng vµ tõ t duy tr×u tîng ®Õn thùc
tiÔn - ®ã lµ con ®êng biÖn chøng cña sù nhËn thøc ch©n lý, cña sù nhËn thøc thùc t¹i
kh¸ch quan”.
+Trùc quan sinh ®éng (hay nhËn thøc c¶m tÝnh) lµ giai ®o¹n ®Çu cña qu¸ tr×nh
nhËn thøc, ®îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh thùc tiÔn.Giai ®o¹n nµy ®îc h×nh thµnh
th«ng qua c¸c h×nh thøc c¬ b¶n nèi tiÕp nhau: c¶m gi¸c, tri gi¸c, biÓu tîng...
+T duy tr× tîng (hay nhËn thøc lý tÝnh) lµ giai ®o¹n cao cña qu¸ tr×nh nhËn
thøc dùa trªn c¬ së nh÷ng tµi liÖu do giai ®o¹n trùc quan sinh ®éng mang l¹i.
- NhËn thøc cña con ngêi ph¸t triÓn ®Õn giai ®o¹n t duy tr×u tîng cha ph¶i lµ
chÊm døt, mµ nã l¹i tiÕp tôc vËn ®éng trë vÒ víi thùc tiÔn. NhËn thøc ph¶i trë vÒ víi
thùc tiÔn v×:
+ Môc ®Ých cña nhËn thøc lµ phôc vô ho¹t ®éng thùc tiÔn. V× vËy nã ph¶i trë
vÒ chØ ®¹o ho¹t ®éng thùc tiÔn c¶i t¹o thÕ giíi.
+§Õn giai ®o¹n t duy tr×u tîng vÉn cã kh¶ n¨ng ph¶n ¸nh sai l¹c hiÖn thùc. V×
vËy, nhËn thøc ph¶i quay trë vÒ thùc tiÔn ®Ó kiÓm tra kÕt qu¶ nhËn thøc, ph©n biÖt
®©u lµ nhËn thøc ®óng, ®©u lµ nhËn thøc sai lÇm.
+Thùc tiÔn lu«n lu«n vËn ®éng, ph¸t triÓn. V× vËy nhËn thøc ph¶i trë vÒ víi
thùc tiÔn ®Ó trªn c¬ së thùc tiÔn míi tiÕp tôc bæ sung, ph¸t triÓn nhËn thøc.
- Tõ trùc quan sinh ®éng dÕn t duy tr×u tîng, vµ tõ t duy tr×u tîng ®Õn thùc tiÔn
lµ mét vßng kh©u cña qu¸ tr×nh nhËn thøc. Nã cø lÆp ®i lÆp l¹i lµm cho nhËn thøc cña
con ngêi ph¸t triÓn kh«ng ngõng, ngµy cµng ph¶n ¸nh s©u s¾c b¶n chÊt, quy luËt cña
thÕ giíi kh¸ch quan.
Vò Ngäc Khoa
10
tiÓu luËn triÕt häc -
Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam
I,VÞ trÝ ®Þa lý
-ViÖt Nam n»m ë phÝa ®«ng cña b¸n ®¶o §«ng D¬ng, gÇn trung t©m §«ng
Nam ¸, cã mét vïng biÓn réng, giµu tiÒm n¨ng.
-VÞ trÝ tiÕp gi¸p trªn ®Êt liÒn vµ trªn biÓn t¹o ®iÒu kiÖn cho níc ta cã thÓ dÔ
dµng giao lu víi c¸c níc trªn thÕ giíi.
+Trªn ®Êt liÒn, níc ta gi¸p Trung Quèc, Lµo, Campuchia. Th«ng qua c¸c tuyÕn
giao th«ng (®êng bé, ®êng s¾t...) víi c¸c cöa khÈu quan träng, ViÖt Nam cã thÓ liªn
hÖ víi nhiÒu níc trªn thÕ giíi.
+ Níc ta n»m gÇn c¸c tuyÕn ®êng biÓn quèc tÕ. Th«ng qua ®êng biÓn, cã thÓ
quan hÖ víi nhiÒu quèc gia.
+Vïng biÓn réng lín, giµu tiÒm n¨ng cho phÐp ph¸t triÓn kinh tÕ biÓn.
-ViÖt Nam lµ n¬i giao thoa cña c¸c nÒn v¨n ho¸ kh¸c nhau. §iÒu ®ã gãp phÇn
lµm giµu b¶n s¾c v¨n ho¸.
-ViÖt Nam n»m ë khu vùc ®ang diÔn ra nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ s«i ®éng cña
thÕ giíi. Tõ ®ã cho phÐp níc ta cã thÓ dÔ dµng héi nhËp víi c¸c níc trong khu vùc vµ
trªn thÕ giíi. Ta cã thÓ tiÕp thu vµ chän läc nh÷ng bµi häc, kinh nghiÖm thµnh c«ng
còng nh thÊt b¹i vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c níc vµ vËn dông vµo ®iÒu kiÖn, hoµn
c¶nh cô thÓ cña níc ta.
II, Qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ë ViÖt Nam
1.T×nh h×nh:
- Sau kh¸ng chiÕn chèng Ph¸p th¾ng lîi, dùa vµo kinh nghiÖm cña c¸c níc x·
héi chñ nghÜa lóc ®ã, níc ta b¾t ®Çu x©y dùng mét m« h×nh kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung dùa trªn chÕ ®é c«ng h÷u vÒ t liÖu s¶n xuÊt. C¸c h×nh thøc tæ chøc s¶n xuÊt vµ
dÞch vô quèc doanh ®îc ph¸t triÓn. Cïng víi quèc doanh, hîp t¸c x· ®îc tæ chøc
réng r·i ë n«ng th«n vµ thµnh thÞ. Víi hai h×nh thøc së h÷u toµn d©n vµ tËp thÓ, së
h÷u t nh©n bÞ thu hÑp l¹i, kh«ng cßn c¬ së cho t nh©n ph¸t triÓn. Cïng víi quèc
doanh, hîp t¸c x· ®îc tæ chøc réng r·i v× ta ®· häc tËp ®îc m« h×nh tæ chøc kinh tÕ
cña Liªn X« cò. Víi sù nç lùc cao ®é cña nh©n d©n ta, cïng víi sù gióp ®ì tËn t×nh
cña c¸c níc x· héi chñ nghÜa lóc ®ã, m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung ®· ph¸t huy ®îc nh÷ng tÝnh u viÖt ®ã.
- Tõ mét nÒn kinh tÕ n«ng nghiÖp l¹c hËu, ph©n t¸n vµ manh món, b»ng c«ng
cô kÕ ho¹ch hãa, ta ®· tËp trung ®îc vµo trong tay mét lùc lîng vËt chÊt quan träng
vÒ c¬ së vËt chÊt kü thuËt, c¬ së h¹ tÇng thµnh thÞ vµ n«ng th«n, ®Êt ®ai, m¸y mãc,
tiÒn vèn ®Ó æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.
Vò Ngäc Khoa
11
tiÓu luËn triÕt häc -
Vµo nh÷ng n¨m sau cña thËp niªn 60, ë MiÒn B¾c ®· cã nh÷ng chuyÒn biÕn vÒ
kinh tÕ, x· héi. Trong thêi kú ®Çu, nÒn kinh tÕ tËp trung bao cÊp ®· tá ra phï hîp víi
nÒn kinh tÕ tù cung, tù cÊp, phï hîp víi ®iÒu kiÖn hai nhiÖm vô s¶n xuÊt vµ chiÕn ®Êu
trong chiÕn tranh lóc ®ã.
- N¨m 1975, sau ngµy gi¶i phãng miÒn Nam, mét bøc tranh míi vÒ hiÖn tr¹ng
kinh tÕ ViÖt Nam ®· thay ®æi. §ã lµ sù duy tr× mét nÒn kinh tÕ tån t¹i c¶ ba lo¹i
h×nh:
+Kinh tÕ cæ truyÒn (tù cung tù cÊp)
+Kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung bao cÊp (ë miÒn B¾c)
+Kinh tÕ thÞ trêng (®Æc trng ë miÒn Nam).
MÆc dï ®©y lµ mét tån t¹i kh¸ch quan sau n¨m 1975 nhng chóng ta vÉn tiÕp
tôc x©y dùng nÒn kinh tÕ tËp trung theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ trªn ph¹m vi c¶ níc. §ã
lµ sù ¸p ®Æt rÊt bÊt lîi.
2. HËu qu¶:
Do chñ quan nãng véi, cøng nh¾c, chóng ta ®· kh«ng qu¶n lý ®îc hiÖu qu¶
c¸c nguån lùc dÉn tíi viÖc sö dông l·ng phÝ nghiªm träng c¸c nguån lùc cña ®Êt níc.
- Tµi nguyªn bÞ ph¸ ho¹i, sö dông khai th¸c kh«ng hîp lý, m«i trêng bÞ «
nhiÔm.
- Nhµ níc bao cÊp vµ tiÕn hµnh bï lç phæ biÕn g©y hËu qu¶ nghiÖm träng cho
nÒn kinh tÕ.
+ Sù t¨ng trëng kinh tÕ chËm l¹i, t¨ng trëng kinh tÕ trªn lý thuyÕt, giÊy tê.
+Hµng ho¸, s¶n phÈm trë nªn khan hiÕm, kh«ng ®¸p øng ®îc nhu cÇu trong níc.
+Ng©n s¸ch th©m hôt nÆng nÒ. Vèn nî ®äng níc ngoµi ngµy cµng t¨ng vµ
kh«ng cã kh¶ n¨ng cho chi tr¶.
+Thu nhËp tõ nÒn kinh tÕ quèc d©n kh«ng ®ñ chi dïng, tÝch luü hÇu nh kh«ng
cã.
+Vèn ®Çu t cho s¶n xuÊt vµ x©y dùng chñ yÕu lµ dùa vµo vay vµ viÖn trî níc
ngoµi.
- Cïng víi ®ã lµ sù tho¸i ho¸ vÒ mÆt con ngêi vµ x· héi.
- §Õn n¨m 1979, nÒn kinh tÕ rÊt suy yÕu, s¶n xuÊt tr× trÖ, ®êi sèng nh©n d©n
khã kh¨n, nguån trî gióp tõ bªn ngoµi gi¶m m¹nh.
- Tõ n¨m 1975 ®Õn n¨m 1985, c¸c thµnh phÇn kinh tÕ t b¶n t nh©n, c¸ thÓ bÞ
tiªu diÖt hoÆc kh«ng cßn ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn dÉn ®Õn thùc tr¹ng tiÒm n¨ng to lín cña
c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy kh«ng ®îc khai th¸c vµ phôc vô cho môc tiªu chung cña
Vò Ngäc Khoa
12
tiÓu luËn triÕt häc -
nÒn kinh tÕ. Ngîc l¹i, thµnh phÇn kinh tÕ quèc doanh ®· ph¸t triÓn å ¹t, trµn lan trªn
mäi lÜnh vùc trë thµnh ®Þa vÞ ®äc t«n trong hÇu hÕt c¸c ngµnh c«ng nghiÖp, x©y dùng,
dÞch vô (trõ ngµnh n«ng nghiÖp, thµnh phÇn kinh tÕ tËp thÓ lµ chñ yÕu).Thêi ®iÓm
cao nhÊt, thµnhphÇn kinh tÕ quèc doanh®· câ gÇn 13 ngh×n doanh nghiÖp víi sè tµi
s¶n cè ®Þnh chiÕm 70% tæng sè tµi s¶n cè ®Þnh cña nÒn kinh tÕ. Thêi kú nµy, kinh tÕ
níc ta tuy cã ®¹t ®îc tèc ®é t¨ng trëng nhÊt ®Þnh nhng sù t¨ng trëng ®ã kh«ng cã c¬
së ®Ó ph¸t triÓn v× ®· dùa vµo ®iÒu kiÖn bao cÊp, béi chi ng©n s¸ch, l¹m ph¸t vµ vay
nî níc ngoµi.
- Do ph¸t triÓn trµn lan l¹i qu¶n lý theo c¬ chÕ bao cÊp, kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung
nªn nhµ níc gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc qu¶n lý, ®iÒu hµnh c¸c doanh nghiÖp
quèc doanh, nhiÒu doanh nghiÖp quèc doanh lµm ¨n thua lç, lùc lîng s¶n xuÊt kh«ng
®îc gi¶i phãng, nÒn kinh tÕ l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng vµ tôt hËu.
3.Nguyªn nh©n
Trong nhËn thøc còng nh trong hµnh ®éng, chóng ta cha thËt sù thõa nhËn c¬
cÊu kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cßn tån t¹i trong thêi gian t¬ng ®èi dµi, cha n¾m v÷ng
vµ vËn dông ®óng lý luËn vµ thùc tiÔn vµo tinh h×nh níc ta.
§Õn n¨m 1986, c¬ chÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp vÒ c¨n b¶n vÉn cha bÞ xo¸
bá. C¬ chÕ míi cha ®îc thiÕt lËp ®ång bé, nhiÒu chÝnh s¸ch, thÓ chÕ lçi thêi cha ®îc
thay ®æi. T×nh tr¹ng tËp trung quan liªu cßn nÆng, ®ång thêi nh÷ng hiÖn tîng v« tæ
chøc, v« kû luËt cßn kh¸ phæ biÕn.
ViÖc ®æi míi c¬ chÕ vµ bé m¸y qu¶n lý, viÖc ®iÒu hµnh kh«ng nh¹y bÐn, lµ
nh÷ng nguyªn nh©n quan träng dÉn tíi hµnh ®éng kh«ng thèng nhÊt tõ trªn xuèng
díi.
Chóng ta míi nªu ra ®îc ph¬ng híng chñ yÕu cña c¬ chÕ míi, h×nh thøc, bíc
®i, c¸ch lµm cô thÓ th× cßn nhiÒu vÊn ®Ò cha gi¶i quyÕt ®îc tho¶ ®¸ng c¶ vÒ lý luËn
vµ thùc tiÔn.
4. T tëng chØ ®¹o
Ta ®· béc lé sù l¹c hËu vÒ nhËn thøc lý luËn trong thêi kú qu¸ ®é:”Khuynh híng t tëng chñ yÕu cña nh÷ng sai lÇm Êy,®Æc biÖt lµ nh÷ng chÝnh s¸ch kinh tÕ lµ bÖnh
chñ quan, duy ý chÝ, lèi suy nghÜ vµ hµnh ®éng gi¶n ®¬n, nãng véi ch¹y theo nguyÖn
väng chñ quan” (§¶ng c«ng s¶n ViÖt nam - V¨n kiÖn §¹i héi ®¹i biÓu toµn quèc lÇn
thø VI-1986). Chóng ta ®· cã nh÷ng thµnh kiÕn kh«ng ®óng, trªn thùc tÕ, cha thõa
nhËn thËt sù nh÷ng quy luËt cña s¶n xuÊt hµng hãa ®ang tån t¹i kh¸ch quan.
Chóng ta ®· u tiªn ph¸t triÓn c«ng nghiÖp nÆng mét c¸ch qu¸ møc mµ hiÖu qu¶
kinh tÕ ph¸t triÓn chËm. H¬n thÕ n÷a, ta cha chó ý ®óng møc tíi s¶n xuÊt n«ng
nghiÖp vµ s¶n xuÊt hµng tiªu dïng nªn ®êi sèng nh©n d©n gÆp nhiÒu khã kh¨n.
Vò Ngäc Khoa
13
tiÓu luËn triÕt häc -
- Bªn c¹nh ®ã, sù tan r· cña hÖ thèng c¸c níc x· héi chñ nghÜa vµo nh÷ng n¨m
cuèi thËp kû 80, ®Çu thËp kû 90 lµm cho chóng ta mÊt ®i mét thÞ trêng truyÒn thèng,
nguån viÖn trî quan träng, g©y nhiÒu khã kh¨n ®èi víi s¶n xuÊt vµ ®êi sèng.
- ChÝnh s¸ch cÊm vËn cña Hoa Kú kÐo dµi, sù thï ®Þch cña c¸c thÕ lùc ph¶n
®éng còng cã t¸c ®éng kh«ng nhá ®Õn sù ph¸t triÓn kinh tÕ - x· héi cña ®Êt níc.
TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n trªn céng víi thiªn tai, mÊt mïa liªn tiÕp vµo nh÷ng
n¨m 1979 - 1980 ®· ®a níc ta vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng, c«ng nghiÖp chØ t¨ng
0,6%, n«ng nghiÖp t¨ng 1,9% trong khi l¹m ph¸t ë møc siªu cÊp n¨m 1986 : 74%
ChÝnh v× vËy, bµi häc kinh nghiÖm ®îc rót ra trong “ V¨n kiÖn §¹i héi §¹i
biÓu toµn quèc lÇn thø VI vÒ ph¸t triÓn kinh tÕ ph¶i xuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn, t«n träng
vµ ho¹t ®éng theo quy luËt kh¸ch quan lµ hoµn toµn ®óng ®¾n. ChÝnh tõ nh÷ng khã
kh¨n trªn ®ßi hái ph¶i ®æi míi nÒn kinh tÕ, x· héi. §¹i héi §¶ng toµn quèc lÇn thø
VI ®· ®¸nh dÊu mét mèc ph¸t triÓn quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ®Êt níc.
III. BiÖn ph¸p gi¶i quyÕt t×nh h×nh ®Ó ph¸t triÓn kinh
tÕ
§Ó kh¾c phôc khuyÕt ®iÓm, chuyÓn biÕn ®îc t×nh h×nh, §¶ng ta tríc hÕt ph¶i
thay ®æi nhËn thøc , ®æi míi t duy. Ph¶i nhËn thøc vµ hµnh ®éng ®óng ®¾n, ®Ò ra
nh÷ng chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch phï hîp víi hÖ thèng quy luËt kh¸ch quan, trong ®ã c¸c
quy luËt ®Æc thï cña chñ nghÜa x· héi ngµy cµng chi phèi m¹nh mÏ ph¬ng híng ph¸t
triÓn chung cña x· héi. Mäi chñ tr¬ng, chÝnh s¸ch, biÖn ph¸p kinh tÕ g©y t¸c ®éng
ngîc l¹i ®Òu biÓu hiÖn sù vËn dông kh«ng ®óng quy luËt kh¸ch quan, ph¶i ®îc söa
®æi hoÆc huû bá.
- Trªn c¬ së ®ã, chóng ta ph¶i vËn dông tæng hîp hÖ thèng c¸c quy luËt ®ang
t¸c ®éng lªn nÒn kinh tÕ. Trong hÖ thèng c¸c quy luËt ®ã, quy luËt kinh tÕ c¬ b¶n
cïng víi c¸c quy luËt ®Æc thï kh¸c cña chñ nghÜa x· héi ngµy cµng ph¸t huy vai trß
chñ ®¹o, ®îc vËn dông trong mét thÓ thèng nhÊt víi c¸c quy luËt cña s¶n xuÊt hµng
ho¸, ®Æc biÖt lµ quy luËt gi¸ trÞ, quy luËt cïng cÇu, quy luËt c¹nh tranh... KÕ ho¹ch
ho¸ ph¶i lu«n lu«n g¾n liÒn víi viÖc sö dông c¸c ®ßn b¶y kinh tÕ.
- §¹i héi ®¶ng lÇn thø VI cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng . Nh÷ng quan ®iÓm,
®êng lèi do §¹i héi VI v¹ch ra lµ sù vËn dông ®óng ®¾n vµ s¸ng t¹o chñ nghÜa M¸c
Lª Nin, t tëng Hå ChÝ Minh vµo thùc tiÔn cña ®Êt níc . C«ng cuéc ®æi míi cña §¶ng
tõ sau §¹i héi VI ®Õn nay ë níc ta kh«ng n»m ngoµi nh÷ng quy luËt phæ biÕn cña
phÐp biÖn chøng, §¶ng ta ®· vËn dông phÐp biÖn chøng vµo nhËn thøc hiÖn thùc x·
héi, ph©n tÝch c¸c mèi liªn hÖ biÖn chøng cña ®êi sèng hiÖn thùc, t×m ra c¸c m©u
thuÉn ®ã vµ t¹o ra ®éng lùc m¹nh mÏ cho qu¸ tr×nh ®æi míi v÷ng ch¾c.
V× tríc ®©y, níc ta l©m vµo khñng ho¶ng kinh tÕ, x· héi víi nhiÒu khã kh¨n
phøc t¹p, gay g¾t, l¹m ph¸t phi m· do t duy lý luËn bÞ l¹c hËu, gi÷a lý luËn vµ thùc
Vò Ngäc Khoa
14
tiÓu luËn triÕt häc -
tiÔn cã kho¶ng c¸ch xa. T duy cò vÒ chñ nghÜa x· héi theo m« h×nh tËp trung quan
liªu bao cÊp ®· c¶n trë sù ph¸t triÓn cña thùc tiÔn s¶n xuÊt. BÞ chi phèi bëi quy luËt
m©u thuÉn kh¸ch quan nªn ®Ó gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã §¶ng ta ®· tiÕn hµnh ®æi míi
vµ c¶i c¸ch kinh tÕ.
- Bíc ®Çu t¹o ra mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp lý nh»m ph¸t triÓn s¶n xuÊt. §Ó lµm
®ñ ¨n vµ cã tÝch luü, ph¶i ra søc ph¸t triÓn s¶n xuÊt, x©y dùng mét c¬ cÊu kinh tÕ hîp
lý, tríc hÕt lµ c¬ cÊu c¸c ngµnh kinh tÕ phï hîp víi tÝnh quy luËt vÒ sù ph¸t triÓn c¸c
ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt, phï hîp víi sù ph©n c«ng lao ®éng vµ hîp t¸c quèc tÕ. C¬
cÊu kinh tÕ ®ã ®¶m b¶o cho nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn c©n ®èi víi nhÞp ®é t¨ng trëng æn
®Þnh. Ph¶i th«ng qua viÖc s¾p xÕp l¹i s¶n xuÊt, ®i ®«i víi viÖc x©y dùng thªm c¬ cÊu
kinh tÕ hîp lý.
- Híng vµo viÖc ®Èy m¹nh s¶n xuÊt n«ng nghiÖp, ®Èy m¹nh s¶n xuÊt hµng tiªu
dïng, xuÊt khÈu.
- X©y dùng vµ hoµn thiÖn mét bíc quan hÖ s¶n xuÊt míi phï hîp víi tÝnh chÊt
vµ tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Cñng cè thµnh phÇn kinh tÕ x· héi chñ
nghÜa bao gåm c¶ khu vùc quèc doanh, tËp thÓ. B»ng c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp, sö
dông mäi kh¶ n¨ng cña c¸c thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c trong sù liªn kÕt chÆt chÏ vµ díi
sù chØ ®¹o cña thµnh phÇn kinh tÕ x· héi chñ nghÜa. gi¶i ph¸p ®ã xuÊt ph¸t tõ thùc tÕ
cña níc ta vµ lµ sù vËn dông quan ®iÓm cña Lªnin coi nÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu nhiÒu
thµnh phÇn lµ mét ®Æc trng cña thêi kú qu¸ ®é. Thùc chÊt cña c¬ chÕ míi vÒ qu¶n lý
kinh tÕ lµ c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ theo ph¬ng thøc ho¹ch to¸n kinh doanh x· héi chñ
nghÜa, ®óng nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ.
- TiÕn hµnh ph©n cÊp qu¶n lý theo nguyªn t¾c tËp trung d©n chñ, chèng tËp
trung quan liªu, chèng tù do v« tæ chøc. B¶o ®¶m quyÒn tù chñ s¶n xuÊt, kinh doanh,
tù chñ tµi chÝnh cña c¸c ®¬n vÞ kinh tÕ c¬ së, quyÒn lµm chñ cña c¸c tËp thÓ lao ®éng.
Vò Ngäc Khoa
15
tiÓu luËn triÕt häc -
¸p dông lý luËn thùc tiÔn trong qu¸ tr×nh ®æi míi hiÖn nay
ViÖc §¶ng ta tæng kÕt nh÷ng bµi häc ë §¹i héi VI, lÇn ®Çu tiªn chØ râ sai lÇm
chñ quan, duy ý chÝ, coi thêng c¸c quy luËt kh¸ch quan dÉn tíi lµm sai, lµm háng vµ
ph¶i söa ch÷a trong c¸c chÝnh s¸ch x©y dùng kinh tÕ, ph¸t triÒn v¨n ho¸ cã ý nghÜa tù
gi¶i phãng vµ më ®êng cho sù ph¸t triÓn míi rÊt to lín.
Trªn thùc tÕ, ®æi míi do §¶ng ta khëi xíng vµ l·nh ®¹o cã mét sù t¬ng ®ång
vÒ hoµn c¶nh, néi dung vµ ý nghÜa nh”ChÝnh s¸ch kinh tÕ míi cña Lªnin”
(NEP). Víi ®æi míi, quan niÖm vÒ chñ nghÜa x· héi vµ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x·
héi cña §¶ng ta ®· ngµy ®îc x¸c ®Þnh râ h¬n. Nã thÊm nhuÇn quan ®iÓm lÞch sö cô
thÓ, quan ®iÓm thùc tiÔn vµ quan ®iÓm ph¸t triÓn.
I. Lý luËn vÒ thùc tiÔn trong sù nghiÖp ph¸t triÓn
kinh tÕ vµ ®æi míi kinh tÕ hiÖn nay.
C«ng cuéc ®æi míi chÝnh thøc b¾t ®Çu tõ viÖc §¶ng ta thõa nhËn vµ cho phÐp
ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng. §ã lµ
mét tÊt yÕu kh¸ch quan khi ë vµo thêi kú qu¸ ®é nh ë níc ta hiÖn nay. Ph¶i dung hoµ
vµ tån t¹i nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ lµ mét tÊt yÕu do lÞch sö ®Ó l¹i song ®a chóng
cïng tån t¹i vµ ph¸t triÓn míi lµ mét vÊn ®Ò nan gi¶i, khã kh¨n. Bªn c¹nh viÖc thõa
nhËn sù tån t¹i cña kinh tÕ t b¶n t nh©n, ®¬ng nhiªn ph¶i thêng xuyªn ®Êu tranh víi
xu híng tù ph¸t t b¶n chñ nghÜa vµ nh÷ng mÆt tiªu cùc trong c¸c thµnh phÇn kinh tÕ,
gi¶i quyÕt m©u thuÉn tån t¹i trong s¶n xuÊt gi÷a chóng ®Ó cïng ph¸t triÓn.
Sù nghiÖp ®æi míi ë níc ta cung cÊp mét bµi häc to lín vÒ nhËn thøc. §ã lµ
bµi häc vÒ qu¸n triÖt quan ®iÓm thùc tiÔn - nguyªn t¾c c¬ b¶n cña chñ nghÜa M¸c Lªnin, quan ®iÓm c¬ b¶n vµ hµng ®Çu cña triÕt häc M¸c xÝt. Sù nghiÖp ®æi míi víi
tÝnh chÊt míi mÎ vµ khã kh¨n cña nã ®ßi hái ph¶i cã lý luËn khoa häc soi s¸ng. Sù
kh¸m ph¸ vÒ lý luËn ph¶i trë thµnh tiÒn ®Ò vµ ®iÒu kiÖn c¬ b¶n lµm c¬ së cho sù ®æi
míi trong ho¹t ®éng thøc tiÔn. Tuy nhiªn, lý luËn kh«ng bçng nhiªn mµ cã vµ còng
kh«ng thÓ chê chuÈn bÞ xong xu«i vÒ lý luËn råi míi tiÕn hµnh ®æi míi. H¬n n÷a,
thùc tiÔn l¹i lµ c¬ së ®Ó nhËn thøc, cña lý luËn. Ph¶i qua thùc tiÔn råi míi cã kinh
nghiÖm, míi cã c¬ së ®Ò kh¸i qu¸t thµnh lý luËn.
V× vËy, qu¸ tr×nh ®æi míi ë níc ta chÝnh lµ qu¸ tr×nh võa häc võa lµm, võa lµm
võa tæng kÕt lý luËn, ®óc rót thµnh quan ®iÓm, thµnh ®êng lèi ®Ó råi quay trë l¹i qu¸
tr×nh ®æi míi. Cã nh÷ng ®iÒu chóng ta ph¶i mß mÉm trong thùc tiÔn, ph¶i tr¶i qua thÓ
nghiÖm, ph¶i lµm råi míi biÕt, thËm chÝ cã nhiÒu ®iÒu ph¶i chê thùc tiÔn. VÝ dô nh
vÊn ®Ì chèng l¹m ph¸t, vÊn ®Ò kho¸n trong n«ng nghiÖp, vÊn ®Ò ph©n phèi s¶n
phÈm... Trong qu¸ tr×nh ®ã, tÊt nhiªn sÏ kh«ng tr¸nh khái viÖc ph¶i tr¶ gi¸ cho nh÷ng
khuyÕt ®iÓm, lÖch l¹c nhÊt ®Þnh.
Vò Ngäc Khoa
16
tiÓu luËn triÕt häc -
ë ®©y, viÖc b¸m s¸t thùc tiÔn, ph¸t huy ãc s¸ng t¹o cña c¸n bé vµ nh©n d©n lµ
rÊt quan träng. Trªn c¬ së, ph¬ng híng chiÕn lîc ®óng, h·y lµm råi thùc tiÔn sÏ cho
ta hiÓu râ sù vËt h¬n n÷a - ®ã lµ bµi häc kh«ng chØ cña sù nghiÖp kh¸ng chiÕn chèng
ngo¹i x©m mµ cßn lµ bµi häc cña sù nghiÖp ®æi míi võa qua vµ hiÖn nay.
Trong khi ®Ò cao vai trß cña thùc tiÔn, §¶ng ta kh«ng hÒ h¹ thÊp, kh«ng hÒ coi
nhÑ lý luËn. Qu¸ tr×nh ®æi míi lµ qu¸ tr×nh §¶ng ta kh«ng ngõng n©ng cao tr×nh ®é
lý luËn cña m×nh, cè g¾ng ph¸t triÓn lý luËn, ®æi míi t duy lý luËn vÒ chñ nghÜa x·
héi vµ con ®êng ®i lªn chñ nghÜa x· héi ë níc ta. Nã ®îc thÓ hiÖn qua n¨m bíc
chuyÓn cña ®æi míi t duy phï hîp víi sù vËn ®éng cña thùc tiÔn cuéc sèng trong
nh÷ng hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn míi
1. Bíc chuyÓn thø nhÊt:
Tõ t duy, dùa trªn m« h×nh kinh tÕ hiÖn vËt víi sù tuyÖt ®èi ho¸ së h÷u x· héi
(Nhµ níc vµ tËp thÓ) víi sù ph¸t triÓn vît tríc cña quan hÖ s¶n xuÊt ®èi víi sù ph¸t
triÒn cña lùc lîng s¶n xuÊt dÉn tíi hËu qu¶ k×m h·m sù ph¸t triÓn s¶n xuÊt... sang t
duy míi. X©y dùng nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn trong ®ã kinh tÕ nhµ níc
gi÷ vai trß chñ ®¹o trong sù thèng nhÊt biÖn chøng víi tÝnh ®a d¹ng c¸c h×nh thøc së
h÷u, ®a d¹ng c¸c h×nh thøc ph©n phèi, lÊy ph©n phèi theo lao ®éng lµm ®Æc trng chñ
yÕu nh»m thóc ®Èy s¶n xuÊt ph¸t triÓn.
§©y chÝnh lµ bíc chuyÓn c¨n b¶n mµ cã ý nghÜa s©u xa v× nã lµ t«n träng quy
luËt kh¸ch quan vÒ sù phï hîp gi÷a quan hÖ s¶n xuÊt vµ lùc lîng s¶n xuÊt; tuú thuéc
vµo tr×nh ®é ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt mµ tõng bíc thiÕt lËp quan hÖ s¶n xuÊt
cho phï hîp .
2. Bíc chuyÓn thø hai:
Tõ t duy qu¶n lý dùa trªn m« h×nh mét nÒn kinh tÕ chØ huy tËp trung, kÕ ho¹ch
ho¸ tuyÖt ®èi víi c¬ chÕ bao cÊp vµ b×nh qu©n sang t duy qu¶n lý míi thÝch øng víi
nÒn kinh tÕ hµng ho¸ nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng, cã sù qu¶n lý
cña Nhµ níc theo ®Þnh híng X· héi Chñ nghÜa
3. Bíc chuyÓn thø ba:
§ã lµ tiÕn hµnh ®æi míi hÖ thèng chÝnh trÞ, tõ chÕ ®é tËp trung quan liªu víi
ph¬ng thøc qu¶n lý hµnh chÝnh mÖnh lÖnh sang d©n chñ ho¸ c¸c lÜnh vùc cña ®êi
sèng x· héi, thùc hiÖn d©n chñ toµn diÖn.
4. Bíc chuyÓn thø t:
§æi míi quan niÖm vÒ sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cña chñ nghÜa x· héi ë mét
níc ph¶i xuÊt ph¸t tõ chñ nghÜa M¸c - Lª nin trong ®iÒu kiÖn hoµn c¶nh lÞch sö cô
thÓ cña níc ®ã. Vµ ®©y còng chÝnh lµ tÝnh kh¸ch quan, lµ c¬ së kh¸ch quan quy ®Þnh
nhËn thøc vµ nh÷ng t×m tßi s¸ng t¹o cña chñ thÓ l·nh ®¹o sù nghiÖp x©y dùng chñ
Vò Ngäc Khoa
17
tiÓu luËn triÕt häc -
nghÜa x· héi. Nã còng ®ång thêi mét lÇn n÷a lµm s¸ng tá quan ®iÓm thùc tiÔn chi
phèi sù ho¹ch ®Þnh ®êng lèi chÝnh s¸ch.
5. Bíc chuyÓn thø n¨m:
§ã lµ sù h×nh thµnh quan niÖm míi cña §¶ng ta vÒ Chñ nghÜa X· héi nh÷ng
nhËn thøc míi vÒ nh©n tè con ngêi.
Søc m¹nh cña chñ nghÜa M¸c - Lª nin lµ ë chç trong khi kh¸i qu¸t thùc tiÔn
c¸ch m¹ng, lÞch sö x· héi, nã v¹ch râ quy luËt kh¸ch quan cña sù ph¸t triÓn, dù kiÕn
nh÷ng khuynh híng c¬ b¶n cña sù tiÕn ho¸ x· héi. Trong giai ®o¹n hiÖn nay cña sù
nghiÖp x©y dùng kinh tÕ x· héi ®ßi hái ph¶i n¾m v÷ng vµ vËn dông s¸ng t¹o vµ gãp
phÇn ph¸t triÓn chñ nghÜa M¸c - Lªnin. §Ó kh¾c phôc nh÷ng quan niÖm l¹c hËu tríc
®©y cÇn chóng ta ph¶i ®Èy m¹nh c«ng t¸c nghiªn cøu lý luËn, tæng kÕt cã hÖ thèng sù
nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi, ®Èy m¹nh sù nghiÖp ®æi míi. Cã nh vËy, lý luËn
míi thùc hiÖn vai trß tÝch cùc cña m×nh ®èi víi thùc tiÔn.
§æi míi nhËn thøc lý luËn vµ c«ng t¸c lý luËn lµ mét qu¸ tr×nh phøc t¹p, ®ßi
hái ph¶i ®Êu tranh víi tÝnh b¶o thñ vµ søc ú cña nh÷ng quan niÖm lý luËn cò. ®ång
thêi, ®Êu tranh víi nh÷ng t tëng, quan niÖm cùc ®oan tõ bá nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n
cña chñ nghÜa M¸c - Lª nin, phñ ®Þnh s¹ch tr¬n mäi gi¸ trÞ, mäi thµnh tùu cña chñ
nghÜa x· héi.
Tãm l¹i ®æi míi t duy chØ ®¹o trong sù nghiÖp ®æi míi nãi chung lµ mét bé
phËn kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña sù ph¸t triÓn x· héi còng nh sù ph¸t triÓn kinh tÕ x· héi
níc ta hiÖn nay. §iÒu ®ã cßn cho thÊy r»ng chØ cã g¾n lý luËn víi thùc tiÔn míi cã
thÓ hµnh ®éng ®óng ®¾n vµ phï hîp víi qu¸ tr×nh ®æi míi ë níc ta hiÖn nay. Sù kh¸m
ph¸ vÒ lý luËn ph¶i trë thµnh tiÒn ®Ò vµ lµm c¬ së cho sù ®æi míi trong ho¹t ®éng
thùc tiÔn. Thùc tiÔn chÝnh lµ ®éng lùc, lµ c¬ së cña nhËn thøc, lý luËn. V× vËy cÇn
kh¾c phôc ngay nh÷ng khiÕm khuyÕt sai lÇm song còng ph¶i t×m ra gi¶i ph¸p kh¾c
phôc ®Ó h¹n chÕ sù sai sãt vµ thiÖt h¹i.
II. ý nghÜa thùc tiÔn :
§¶ng céng s¶n ViÖt Nam, tríc sau nh mét, vÉn kh¼ng ®Þnh môc tiªu chñ nghÜa
x· héi cña c¸ch m¹ng ViÖt Nam . Nhng trong qu¸ tr×nh x©y dùng chñ nghÜa x· héi ë
níc ta ®· xuÊt hiÖn bÖnh chñ quan duy ý chÝ. §¹i Héi VII §¶ng céng s¶n ViÖt Nam
®· kh¼ng ®Þnh: Trong c¸ch m¹ng x· héi chñ nghÜa, §¶ng ta ®· cã nhiÒu cè g¾ng
nghiªn cøu, t×m tßi, x©y dùng ®êng lèi, x©y dùng môc tiªu vµ ph¬ng híng x· héi chñ
nghÜa. Nhng §¶ng ®· ph¹m sai lÇm chñ quan duy ý chÝ, vi ph¹m quy luËt kh¸ch quan
nãng véi trong c¶i t¹o x· héi chñ nghÜa, xo¸ bá ngay nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn,
duy tr× qu¸ l©u c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tËp trung quan liªu, bao cÊp... Qu¸n triÖt
nguyªn t¾c kh¸ch quan, kh¾c phôc bÖnh chñ quan duy ý chÝ lµ nhiÖm vô cña toµn
§¶ng, toµn d©n.
Vò Ngäc Khoa
18
tiÓu luËn triÕt häc -
B¶n th©n sù nghiÖp x©y dùng chñ nghÜa x· héi lµ mét nhiÖm vô míi mÎ, khã
kh¨n, phøc t¹p ®ßi hái ph¶i ph¸t huy cao ®é vai trß cña nh©n tè chñ quan vµ tÝnh
n¨ng ®éng chñ quan. V× thÕ ph¶i kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a nhiÖt t×nh c¸ch m¹ng vµ tri
thøc khoa häc bëi tri thøc khoa häc cã ®îc hay kh«ng lµ nhê ë lßng ham hiÓu biÕt,
trÝ th«ng minh, ý chÝ ngîc l¹i nÕu tri thøc khoa häc ph¸t huy ®îc t¸c dông trong thùc
tiÔn th× nã l¹i trë thµnh ®éng lùc t¨ng thªm tri thøc, nhËn thøc. Sù kÕt hîp xuÊt ph¸t
tõ thùc tÕ kh¸ch quan vµ ph¸t huy nç lùc chñ quan kh«ng nh÷ng ®em l¹i hiÖu qu¶
cao trong sù ph¸t triÓn nhËn thøc mµ cßn gióp cho lý luËn kh«ng bao giê xa rêi thùc
tiÔn cuéc sèng.
N¾m b¾t vµ vËn dông ®îc cã hiÖu qu¶ c¸c quy luËt tÊt yÕu kh¸ch quan ®Ó ho¹t
®éng vµ ®em nã vµo thùc tiÔn ®Ó kiÓm nghiÖm lµ mét ph¬ng t©m chñ ®¹o trong c«ng
cuéc ®æi míi hiÖn nay. ChØ cã d¸m nghÜ, d¸m lµm kÕt hîp víi tri thøc khoa häc ®îc
trang bÞ, chóng ta míi thµnh c«ng ®îc. §Æc biÖt lµ trong lÜnh vùc kinh tÕ, n¾m b¾t
quy luËt kinh tÕ, quy luËt s¶n xuÊt l¹i cµng cÇn thiÕt ®Ó c¶i t¹o thùc tiÔn, t¹o ra ph¬ng
híng`vµ môc tiªu ®óng ®¾n ph¸t triÓn ®i lªn. ChØ cã thÕ níc ta míi theo kÞp ®îc tr×nh
®é ph¸t triÓn kinh tÕ chung cña khu vùc vµ trªn thÕ giíi. Trong xu thÕ héi nhËp toµn
cÇu ho¸ hiÖn nay, nh÷ng chÝnh s¸ch ®æi míi cña §¶ng vµ Nhµ níc xuÊt ph¸t tõ thùc
tiÔn t×nh h×nh ®Êt níc ®¸ng ph¸t huy m¹nh mÏ tÝnh u viÖt cña nã.
III, §Ò xuÊt nhiÖm vô vµ gi¶i ph¸p cho t¬ng lai:
T¬ng lai ®Êt níc n»m trong tay mçi sinh viªn chóng ta, viÖc c¶i t¹o nã, biÕn
®æi nã lµm cho nã ngµy cµng ®Ñp ®Ï h¬n lµ nhiÖm vô cña bÊt cø ngêi d©n nµo. HiÖn
nay, ViÖt Nam cßn lµ mét níc ®øng vµo hµng nh÷ng níc nghÌo trªn thÕ giíi, viÖc ®a
níc ta tho¸t khái t×nh tr¹ng nµy ®ßi hái sù nç lùc hÕt m×nh cña mçi ngêi ®Æc biÖt lµ
ph¸t triÓn kinh tÕ . Môc tiªu cña chóng ta lµ ph¸t triÓn kinh tÕ ®i kÌm víi c«ng b»ng
vµ tiÕn bé x· héi. V× vËy, cÇn ®Èy m¹nh h¬n n÷a c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn
®¹i ho¸, ®æi míi mét c¸ch toµn diÖn mäi lÜnh vùc. Sù ®æi míi nµy ph¶i ®ång bé, tu©n
theo qu¸ tr×nh nhËn thøc vµ t×nh h×nh thùc tiÔn ®Êt níc. Ph¸t triÓn mét nÒn kinh tÕ
nhiÒu thµnh phÇn, vËn hµnh theo c¬ chÕ thÞ trêng nhng ph¶i díi sù qu¶n lý cña Nhµ
níc lµ theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa. V× nh÷ng môc tiªu trªn ®©y, cÇn thiÕt ph¶i
cã mét sè gi¶i ph¸p cho ph¸t triÓn kinh tÕ t¬ng lai.
- TËp trung ph¸t triÓn kinh tÕ vÒ chÊt vµ lîng. §Çu t cã träng ®iÓm cho n«ng
nghiÖp, ph¸t triÓn h×nh thøc n«ng tr¹i s¶n xuÊt cña t nh©n hoÆc tæ chøc nhá. T¹o
nguån vèn cho c«ng nghiÖp nhÑ, hiÖn ®¹i ho¸ d©y chuyÒn thiÕt bÞ. Ph¸t triÓn m¹nh
c«ng nghiÖp chÕ biÕn l¬ng thùc thùc phÈm ®a c«ng nghÖ th«ng tin vµo ®êi sèng s¶n
xuÊt.
- T¨ng nhanh kh¶ n¨ng vµ tiÒm lùc tµi chÝnh cho ®Êt níc b»ng c¸c ®Çu t cho
xuÊt khÈu thu lîi nhuËn cao vµ nguån vèn nhanh. Ph¸t triÓn c«ng t¸c thu vµ nép thuÕ,
Vò Ngäc Khoa
19
tiÓu luËn triÕt häc -
phæ biÕn b»ng mäi ph¬ng tiÖn th«ng tin ®¹i chóng. Ph¸t hµnh tr¸i phiÕu Nhµ níc theo
®Þnh kú, lµm lµnh m¹nh ho¸ nÒn tµi chÝnh quèc gia.
- Më réng vµ n©ng cao hiÖu qu¶ kinh tÕ ®èi ngo¹i, gäi vèn ®Çu t níc ngoµi
b»ng c¸ch më réng, níi láng chÝnh s¸ch vÒ ®Çu t, hÖ thèng ho¸ luËt ®Çu t níc ngoµi,
t¹o c¬ së kinh tÕ thuËn lîi vµ nh÷ng dù ¸n nhiÒu tiÒm n¨ng.
- Gi¶i quyÕt tèt mäi vÊn ®Ò kinh tÕ x· héi nh vÊn ®Ò t¹o viÖc lµm. Cã thÓ ph¸t
triÓn nhiÒu doanh nghiÖp võa vµ nhá ë c¶ n«ng th«n vµ thµnh thÞ ®Ó thu hót lao ®éng.
S¾p xÕp l¹i c¸c xÝ nghiÖp quèc doanh, t¹o c¬ héi c¹nh tranh lµnh m¹nh trªn thÞ trêng
vµ nhµ níc b¶o hé s¶n xuÊt trong níc ë mét bé phËn nµo ®ã .
- CÇn ®Ò ra nh÷ng môc tiªu cho mêi, hai m¬i n¨m tíi . Nh÷ng chÝnh s¸ch, chñ
tr¬ng lín phï hîp víi thùc tiÖn hoµn c¶nh ®Êt níc vµ xu thÕ ph¸t triÓn cña thÕ giíi.
§iÒu hµnh ®óng, cã tæ chøc cao vµ chÆt chÏ nÒn kinh tÕ thÞ trêng, chèng mäi biÓu
hiÖn nhËn thøc sai lÇm, lÖch l¹c lµm ®i kh«ng ®óng con ®êng ®· chän. VËn dông c¸c
quy luËt kh¸ch quan trong viÖc chØ ®¹o, tæ chøc ®Ò ra nh÷ng ph¬ng híng, gi¶i ph¸p
kinh tÕ t¸o b¹o, cã c¬ së vøng ch¾c.
- Nhµ níc t¹o mäi ®iÒu kiÖn cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ ph¸t triÓn b×nh ®¼ng,
hç trî vèn cho ngêi nghÌo kh«ng lÊy l·i.
- H¹ trÇn l·i suÊt tiÕt kiÖm ®Ó kÝch cÇu, tiªu thô trªn thÞ trêng míi t¨ng m¹nh,
s¶n xuÊt trong níc míi cã nhiÒu ®iÒu kiÖn c¹nh tranh, ph¸t triÓn.
- T¹o nguån c¸n bé kinh tÕ t¬ng lai víi nh÷ng tri thøc khoa häc vµ lý luËn
v÷ng ch¾c. G¾n ®µo t¹o víi thùc hµnh, ®Çu t thiÕt bÞ qu¶n lý kinh tÕ hiÖn ®¹i ®Ó gi¶ng
d¹y vµ thùc hµnh trong c¸c trêng kinh tÕ, x· héi ho¸ gi¸o dôc vµ ®µo t¹o .
Vò Ngäc Khoa
20
- Xem thêm -