Lêi nãi ®Çu
Bíc lªn tõ nÒn kinh tÕ phong kiÕn l¹c hËu, tr× trÖ, l¹i ph¶i tr¶i qua hai cuéc
chiÕn tranh gi÷ níc khèc liÖt, nÒn kinh tÕ níc ta vèn ®· l¹c hËu l¹i cµng thªm
kiÖt quÖ bëi chiÕn tranh. Vµo thêi b×nh, b¾t ®Çu tõ c¬ së kinh tÕ l¹c hËu, tr× trÖ
®ã, níc ta x©y dùng nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung quan liªu bao cÊp, khiÕn
cho ®Êt níc l©m vµo t×nh tr¹ng khñng ho¶ng kinh tÕ nghiªm träng. Trong khi ®ã,
nhê sö dông triÖt ®Ó kinh tÕ thÞ trêng mµ CNTB ®· ®¹t ®îc nh÷ng thµnh tùu vÒ
kinh tÕ- x· héi, ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. Còng
nhê kinh tÕ thÞ trêng, qu¶n lý x· héi ®¹t ®îc nh÷ng thµnh qu¶ vÒ v¨n minh hµnh
chÝnh, v¨n minh c«ng céng; con ngêi nh¹y c¶m, tinh tÕ, víi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o,
sù th¸ch thøc ®ua tranh ph¸t triÓn. Tríc t×nh h×nh ®ã, trong §¹i héi §¶ng VI,
§¶ng ta kÞp thêi nhËn ra sai lÇm vµ tiÕn hµnh söa ®æi, chuyÓn sang x©y dùng
kinh tÕ thÞ trêng theo ®Þnh híng XHCN, kÝch thÝch s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ
nh»m môc tiªu d©n giµu níc m¹nh x· héi c«ng b»ng v¨n minh.
Míi chËp ch÷ng bíc vµo nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Çy gian khã, phøc t¹p, nÒn kinh
tÕ ViÖt Nam ®ßi hái sù häc tËp, tiÕp thu kinh nghiÖm cña nh©n lo¹i trªn c¬ së c©n
nh¾c, chän lùa cho phï hîp víi hoµn c¶nh vµ ®iÒu kiÖn cña ViÖt Nam. Trong qu¸
tr×nh häc hái ®ã, triÕt häc M¸c- Lªnin, ®Æc biÖt lµ ph¹m trï triÕt häc c¸i chung vµ
c¸i riªng cã vai trß lµ kim chØ nam cho mäi ho¹t ®éng nhËn thøc vÒ kinh tÕ thÞ trêng.
§Ó gãp thªm mét tiÕng nãi ñng hé ®êng lèi ph¸t triÓn kinh tÕ mµ §¶ng vµ
nhµ níc ta ®ang x©y dùng, t«i chän vÊn ®Ò "Mèi quan hÖ gi÷a c¸i riªng vµ c¸i
chung vµ vËn dông trong qu¸ tr×nh x©y dùng kinh tÕ thÞ trêng ë níc ta" lµm
c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh.
Hoµn thµnh tiÓu luËn nµy, t«i hi väng cã thÓ gãp mét phÇn nhá cña m×nh
trong viÖc lµm râ, cñng cè lßng tin cña mäi ngêi vµo c«ng cuéc ®æi míi cña nhµ
níc ta, vµ gióp mäi ngêi quen thuéc h¬n víi mét nÒn kinh tÕ míi ®îc ¸p dông ë
ViÖt Nam- nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN trong ®iÒu kiÖn thÕ giíi hiÖn
nay.
1
Ch¬ng 1
C¸i riªng vµ c¸i chung díi c¸i nh×n
cña triÕt häc Macxit
1.1. C¸c kh¸i niÖm:
Trong cuéc sèng h»ng ngµy, chóng ta thêng tiÕp xóc víi mét sè sù vËt hiÖn
tuîng qu¸ tr×nh kh¸c nhau.Mçi sù vËt hiÖn tuîng ®ã ®îc gäi lµ mét c¸i riªng
,®ång thêi chóng ta còng thÊy gi÷a chung l¹i cã mÆt gièng nhau tc lµ tån t¹i c¸i
chung gi÷a chóng .
C¸i riªng lµ ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ mét sù vËt, mét hiÖn tîng, mét
qu¸ tr×nh riªng lÎ nhÊt ®Þnh trong thÕ giíi kh¸ch quan.
VÝ dô: Mét hµnh tinh nµo ®Êy hay mét thùc vËt, ®éng vËt nµo ®Êy lµ c¸i ®¬n
nhÊt trong giíi tù nhiªn. C¸i riªng trong lÞch sö x· héi lµ mét sù kiÖn riªng lÎ nµo
®ã, nh lµ cuéc c¸ch m¹ng th¸ng T¸m cña ViÖt nam ch¼ng h¹n. Mét con ngêi nµo
®ã: HuÖ, Trang,... còng lµ c¸i riªng. C¸i riªng cßn cã thÓ hiÓu lµ mét nhãm sù
vËt gia nhËp vµo mét nhãm c¸c sù vËt réng h¬n, phæ biÕn h¬n. Sù tån t¹i c¸ biÖt
®ã cña c¸i riªng cho thÊy nã chøa ®ùng trong b¶n th©n nh÷ng thuéc tÝnh kh«ng
lÆp l¹i ë nh÷ng cÊu tróc sù vËt kh¸c. TÝnh chÊt nµy ®îc diÔn ®¹t b»ng kh¸i niÖm
c¸i ®¬n nhÊt. C¸i ®¬n nhÊt lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ nh÷ng thuéc
tÝnh, nh÷ng mÆt chØ cã ë mét sù vËt nhÊt ®Þnh mµ kh«ng lÆp l¹i ë nh÷ng sù vËt
kh¸c. VÝ dô chiÒu cao, c©n nÆng, vãc d¸ng... cña mét ngêi lµ c¸i ®¬n nhÊt. Nã
cho biÕt nh÷ng ®Æc ®iÓm cña chØ riªng ngêi ®ã, kh«ng lÆp l¹i ë mét ngêi nµo
kh¸c. CÇn ph©n biÖt “c¸i riªng” víi c¸i “®¬n nhÊt”.
MÆt kh¸c, gi÷a nh÷ng c¸i riªng cã thÓ chuyÓn hãa qua l¹i víi nhau, chøng
tá gi÷a chóng cã mét sè ®Æc ®iÓm chung nµo ®ã. Nh÷ng ®Æc ®iÓm chung ®ã ®îc
triÕt häc kh¸i qu¸t thµnh kh¸i niÖm c¸i chung.
C¸i chung lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ nh÷ng mÆt, nh÷ng thuéc
tÝnh chung kh«ng nh÷ng cã ë mét kÕt cÊu vËt chÊt nhÊt ®Þnh ,mµ cßn ®îc lÆp l¹i
trong nhiÒu sù vËt hiÖn tîng hay qu¸ tr×nh riªng lÎ kh¸c, nh÷ng mèi liªn hÖ
gièng nhau, hay lÆp l¹i ë nhiÒu c¸i riªng.
C¸i chung thêng chøa ®ùng ë trong nã tÝnh qui luËt, sù lÆp l¹i. VÝ dô nh qui
luËt cung- cÇu, qui luËt gi¸ trÞ thÆng d lµ nh÷ng ®Æc ®iÓm chung mµ mäi nÒn kinh
tÕ thÞ trêng b¾t buéc ph¶i tu©n theo.
2
1.2. Mèi quan hÖ biÖn chøng gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung:
Trong lÞch sö triÕt häc, mèi liªn hÖ gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung ®îc quan niÖm
kh¸c nhau. Ph¸i duy thùc ®ång nhÊt thîng ®Õ víi c¸i chung vµ cho r»ng chØ cã
c¸i chung míi tån t¹i ®éc lËp kh¸ch quan vµ lµ ngu«nhiÒu s¶n sinh ra c¸i riªng.
§èi lËp l¹i chñ nghÜa duy thùc, c¸c nhµ triÕt häc duy danh nh P. Ab¬la (10791142), §umxcot (1265- 1308) cho r»ng chØ nh÷ng sù vËt, hiÖn tîng tån t¹i riªng
biÖt víi nh÷ng chÊt lîng riªng cña chóng míi lµ cã thùc cßn kh¸i niÖm c¸i chung
chØ lµ s¶n phÈm cña t duy cña con ngêi. ThÊy ®îc vµ kh¾c phôc h¹n chÕ cña hai
quan niÖm trªn, triÕt häc duy vËt biÖn chøng cho r»ng c¸i chung vµ c¸i riªng cã
mèi liªn hÖ biÖn chøng mËt thiÕt víi nhau, vµ c¶ hai ®Òu tån t¹i mét c¸ch kh¸ch
quan.
C¸i chung tån t¹i bªn trong c¸i riªng, th«ng qua c¸i riªng mµ biÓu hiÖn
sù tån t¹i. Kh«ng cã c¸i chung tån t¹i ®éc lËp bªn ngoµi c¸i riªng. VÝ dô qui luËt
bãc lét gi¸ trÞ thÆng d cña nhµ t b¶n lµ mét c¸i chung, kh«ng thÕ th× kh«ng ph¶i
lµ nhµ t b¶n, nhng qui luËt ®ã ®îc thÓ hiÖn ra ngoµi díi nh÷ng biÓu hiÖn cña c¸c
nhµ t b¶n (c¸i riªng).
C¸i riªng chØ tån t¹i trong mèi liªn hÖ víi c¸i chung. NghÜa lµ kh«ng cã
c¸i Riªng nµo tån t¹i tuyÖt ®èi ®éc lËp ,ThÝ dô:Mçi con ngêi lµ mét c¸i riªng nhng mçi con ngêi kh«ng thÓ tån t¹i ngoµI mèi liªn hÖ víi tù nhiªn vµ x· héi. NÒn
kinh tÕ nµo còng bÞ chi phèi bëi quy luËt cung-cÇu,quy luËt QHSX phï hîp víi
tÝnh chÊt vµ tr×nh ®é cña LLSX,dã lµ c¸i chung .Nh vËy sù vËt hiÖn tîng nµo
còng bao hµm c¸i chung
C¸i chung lµ bé phËn,nhng s©u s¾c h¬n c¸i riªng, cßn c¸i riªng lµ toµn bé
nhng phong phó h¬n c¸i chung. C¸i riªng phong phó h¬n c¸i chung v× ngoµi ®Æc
®iÓm chung ,c¸i riªng cßn cã c¸i ®¬n nhÊt. C¸i chung s©u s¾c h¬n c¸i riªng v×
c¸i riªng ph¶n ¸nh nh÷ng thuéc tÝnh ,nh÷ng mèi liªn hÖ æn ®Þnh,tÊt nhiªn, lÆp l¹i
ë nhiÒu c¸i riªng cïng lo¹i .Do vËy c¸i chung lµ c¸i g¾n liÒn víi b¶n chÊt,quy
®Þnh ph¬ng híng tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña c¸i chung.
Cã thÓ kh¸i qu¸t mét c«ng thøc nh sau:
C¸i riªng = c¸i chung + c¸i ®¬n nhÊt
C«ng thøc trªn cã thÓ lµ kh«ng hoµn toµn ®óng mét c¸ch tuyÖt ®èi, nhng
trong mét chõng mùc nµo ®ã th× nã cã thÓ nãi ®îc mét c¸ch chÝnh x¸c quan hÖ
bao trïm gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng. C¸i chung chØ gi÷ phÇn b¶n chÊt, h×nh
thµnh nªn chiÒu s©u cña sù vËt, cßn c¸i riªng lµ c¸i toµn bé v× nã lµ mét thùc thÓ
sèng ®éng. Trong mçi c¸i riªng lu«n tån t¹i ®ång thêi c¶ c¸i chung vµ c¸i ®¬n
nhÊt. Nhê thÕ, gi÷a nh÷ng c¸i riªng võa cã sù t¸ch biÖt, võa cã thÓ t¸c ®éng qua
l¹i víi nhau, chuyÓn hãa lÉn nhau. Sù " va ch¹m" gi÷a nh÷ng c¸i riªng võa lµm
cho c¸c sù vËt xÝch l¹i gÇn nhau bëi c¸i chung, võa lµm cho sù vËt t¸ch xa nhau
bëi c¸i ®¬n nhÊt. Còng nhê sù t¬ng t¸c nµy gi÷a nh÷ng c¸i riªng mµ c¸i chung cã
thÓ ®îc ph¸t hiÖn. VÒ ®iÓm nµy, Lªnin nãi: "... C¸i riªng chØ cã thÓ tån t¹i trong
mèi liªn hÖ dÉn tíi c¸i chung". VÝ dô, nguyªn tö cña mäi nguyªn tè ®Òu kh¸c
nhau, ®Òu lµ c¸i " riªng", chóng cã träng lîng nguyªn tö cña m×nh, cã ho¸ trÞ cña
3
m×nh, cã ®iÖn tÝch h¹t nh©n cña m×nh, cã cÊu t¹o vá nguyªn tö cña m×nh... Nhng
tÊt c¶ nh÷ng nguyªn tö ®Òu cã c¸i chung: trong mäi nguyªn tö ®Òu cã h¹t nh©n,
vá ®iÖn tö, ®Òu cã nh÷ng h¹t nguyªn tè; h¹t nh©n cña mäi nguyªn tö ®Òu cã thÓ
bÞ ph¸ vì. ChÝnh nhê cã nh÷ng ®Æc tÝnh chung cho mäi nguyªn tö mµ khoa häc
míi cã kh¶ n¨ng biÕn nguyªn tö cña mét nguyªn tè nµy thµnh nguyªn tö cña mét
nguyªn tè kh¸c. Nguyªn tö, còng nh bÊt cø hiÖn tîng nµo kh¸c trong thÕ giíi
kh¸ch quan, lµ sù thèng nhÊt cña c¸i kh¸c nhau vµ c¸i gièng nhau, c¸i ®¬n nhÊt
vµ c¸i phæ biÕn.
Trong nh÷ng hoµn c¶nh kh¸c nhau, c¸i chung cã thÓ chuyÓn ho¸ thµnh c¸i
®¬n nhÊt vµ ngîc l¹i. VÝ dô: tríc §¹i héi §¶ng VI th× kinh tÕ thÞ trêng, kho¸n s¶n
phÈm chØ lµ c¸i ®¬n nhÊt, cßn c¸i chung lµ c¬ chÕ bao cÊp; nhng tõ sau §¹i héi
§¶ng VI th× kinh tÕ thÞ trêng l¹i dÇn trë thµnh c¸i chung, cßn kinh tÕ tËp trung
bao cÊp thµnh c¸i ®¬n nhÊt, chØ cßn tån t¹i trong mét sè ngµnh nh an ninh quèc
phßng...
Sù ph©n biÖt gi÷a c¸i chung vµ c¸i ®¬n nhÊt nhiÒu khi chØ mang tÝnh t¬ng
®èi. Cã nh÷ng ®Æc ®iÓm xÐt ë trong nhãm sù vËt nµy lµ c¸i ®¬n nhÊt, nhng nÕu
xÐt ë trong nhãm sù vËt kh¸c l¹i lµ c¸i chung. VÝ dô nh c©y cèi lµ mét ®Æc ®iÓm
chung khi xÐt tËp hîp c¸c c©y nh b¹ch ®µn, phîng vÜ, bµng… nhng nÕu xÐt trong
ph¹m vi thùc vËt th× c©y cèi chØ lµ mét ®Æc ®iÓm ®¬n nhÊt chØ c¸c lo¹i c©y, mµ
ngoµi ra thùc vËt cßn cã cá, bôi rËm, nÊm... XÐt mét vÝ dô kh¸c, qui luËt cungcÇu lµ c¸i chung trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nhng trong toµn bé c¸c h×nh thøc
kinh tÕ trong lÞch sö th× nã l¹i chØ lµ c¸i ®¬n nhÊt, ®Æc trng cho kinh tÕ thÞ trêng
mµ kh«ng thÓ lµ ®Æc ®iÓm chung cho mäi h×nh thøc kh¸c nh kinh tÕ tù cung tù
cÊp ch¼ng h¹n.
Trong mét sè trêng hîp ta ®ång nhÊt c¸i riªng víi c¸i chung, kh¼ng ®Þnh
c¸i riªng lµ c¸i chung. VÝ dô nh nh÷ng c©u sau: “hoa hång lµ hoa”, “kinh tÕ thÞ
trêng theo ®Þnh híng XHCN lµ kinh tÕ thÞ trêng”... Nh÷ng trêng hîp ®ã thÓ hiÖn
m©u thuÉn gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung. Quan hÖ bao trïm cña c¸i riªng ®èi víi
c¸i chung ®· trë thµnh quan hÖ ngang b»ng. Tuy nhiªn nh÷ng ®Þnh nghÜa nh trªn
chØ nh»m môc ®Ých t¸ch sù vËt ra khái nh÷ng ph¹m vi kh«ng thuéc sù vËt Êy, chø
kh«ng dïng ®Ó chØ toµn bé nh÷ng ®Æc tÝnh cña sù vËt.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña sù vËt hiÖn tîng,trong nh÷ng ®iÒu kiÖn nhÊt
®Þnh “c¸i ®¬n nhÊt” cã thÓ biÕn thµnh “c¸i chung” vµ ngîc l¹i “c¸i chung” cã thÓ
biÕn thµnh “c¸i ®¬n nhÊt” ,nªn trong ho¹t ®éng thùc tiÔn cã thÓ vµ cÇn ph¶i t¹o
®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó “c¸i ®¬n nhÊt” cã lîi cho con ngêi trë thµnh”c¸i chung” vµ
“c¸i chung” bÊt lîi trë thµnh “c¸i ®¬n nhÊt”.
Trªn c¬ së nguyªn lý vÒ mèi liªn hÖ gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung, ta ®· ®a ra mét
sè gi¶i ph¸p nh»m ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ thÞ trêng cña ViÖt nam mét c¸ch thÝch
hîp, cè g¾ng theo kÞp tèc ®é t¨ng trëng cña c¸c níc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi, t¨ng
cêng c¬ së vËt chÊt cho c«ng cuéc x©y dùng chñ nghÜa x· héi.
4
Ch¬ng 2:
C¸i chung vµ c¸i riªng nh×n díi vÊn ®Ò
Kinh tÕ ViÖt Nam vµ kinh tÕ thÕ giíi
XÐt vÒ mèi quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i ta thÊy nÒn kinh tÕ níc ta ®ang hoµ
nhËp víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng thÕ giíi, sù giao lu vÒ hµng ho¸, dÞch vô vµ ®Çu t
trùc tiÕp cña níc ngoµi lµm cho sù vËn ®éng cña nÒn kinh tÕ níc ta gÇn gòi h¬n
víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng thÕ giíi. T¬ng quan gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i hµng ho¸ trong
níc gÇn gòi h¬n víi t¬ng quan gi¸ c¶ hµng ho¸ quèc tÕ. ThÞ trêng trong níc g¾n
liÒn víi thÞ tr¬ng thÕ giíi . NÒn Kinh tÕ ViÖt Nam lµ mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ
thÕ giíi. ChÝnh ®iÒu nµy t¹o nªn mét chØnh thÓ hoµn chØnh cña nÒn kinh tÕ thÕ
giíi
Xu híng chung ph¸t triÓn kinh tÕ cña thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña
mçi níc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn vµ hoµ nhËp quèc tÕ, sù c¹nh tranh gi÷a
c¸c quèc gia ®· thay ®æi h¼n vÒ chÊt, kh«ng cßn lµ d©n sè ®«ng, vò khÝ nhiÒu,
qu©n ®éi m¹nh mµ lµ tiÒm lùc kinh tÕ. Môc ®Ých cña c¸c chÝnh s¸ch, cña c¸c
quèc gia lµ t¹o ®îc nhiÒu cña c¶i vËt chÊt trong quèc gia cña m×nh, lµ tèc ®é ph¸t
triÓn kinh tÕ cao, ®êi sèng nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn, thÊt nghiÖp thÊp. TiÒm lùc
kinh tÕ ®· trë thµnh thíc ®o chñ yÕu, vai trß vµ søc m¹nh cña mçi d©n téc, lµ
c«ng cô chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ uy tÝn vµ duy tr× søc m¹nh cña c¸c ®¶ng cÇm quyÒn.
Nh vËy víi t c¸ch lµ mét bé phËn cña nÒn kinh tÕ thÕ giíi th× viÖc tiÕp thu
nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n nh÷ng nÐt chung trong tæng thÓ ®ã ®Ó hoµn thiÖn nÒn kinh
tÕ ViÖt Nam lµ tÊt yÕu . Tuy nhiªn ta kh«ng ®îc phÐp chØ tiÕp thu mét c¸ch h×nh
thøc ph¶i tiÕp thu cã chän läc cho phï hîp víi ®iÌu kiÖn ®Êt níc .Ph¶i gi÷ dîc
nhng nÐt ®Æc trng riªng tc lµ ph¶i b¶o tån c¸i ®¬n nhÊt cña kinh tÕ ViÖt Nam tõ
®ã cßn ph¶i x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng míi vÒ chÊt, thÓ hiÖn sù ph¸t
triÓn, phñ ®Þnh biÖn chøng ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng TBCN.
5
Ch¬ng 3
Nh÷ng gi¶i ph¸p ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ë ViÖt
Nam trªn c¬ së nguyªn lý vÒ c¸i chung vµ c¸i riªng
3.1. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan:
3.1.1. Kh¸i niÖm kinh tÕ thÞ trêng:
Trªn gãc ®é vÜ m«, thÞ trêng lµ mét ph¹m trï kinh tÕ tån t¹i mét c¸ch
kh¸ch quan cïng víi sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña s¶n xuÊt hµng ho¸, vµ lu th«ng
hµng ho¸. ë ®©u vµ khi nµo cã s¶n xuÊt hµng ho¸ th× ë ®ã vµ khi Êy cã thÞ trêng.
"Khi thÞ trêng, nghÜa lµ lÜnh vùc trao ®æi më réng ra th× quy m« s¶n xuÊt còng
t¨ng lªn, sù ph©n c«ng s¶n xuÊt còng trë nªn s©u s¾c h¬n" (1). Theo David Begg,
thÞ trêng "lµ sù biÓu hiÖn thu gän cña qu¸ tr×nh mµ th«ng qua ®ã c¸c quyÕt ®Þnh
cña c¸c gia ®×nh vÒ tiªu dïng c¸c mÆt hµng nµo, c¸c quyÕt ®Þnh cña c¸c c«ng ty
vÒ s¶n xuÊt c¸i g×, s¶n xuÊt nh thÕ nµo vµ c¸i quyÕt ®Þnh cña ngêi c«ng nh©n vÒ
viÖc lµm bao l©u, cho ai ®Òu ®îc dung hßa b»ng sù ®iÒu chØnh gi¸ c¶". Ta còng cã
thÓ ®Þnh nghÜa thÞ trêng lµ n¬i diÔn ra ho¹t ®éng mua b¸n hµng hãa, n¬i cung gÆp
cÇu.
Kinh tÕ thÞ trêng lµ mét hÖ thèng tù ®iÒu chØnh nÒn kinh tÕ, b¶o ®¶m cã n¨ng
suÊt, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ cao; d thõa vµ phong phó hµng ho¸; dÞch vô ®îc më
réng vµ coi nh hµng ho¸ thÞ trêng; n¨ng ®éng, lu«n lu«n ®æi
míi mÆt hµng, c«ng nghÖ vµ thÞ trêng. §ã lµ mét nÒn kinh tÕ ho¹t ®éng theo c¬
chÕ thÞ trêng, víi nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n nh: ph¸t triÓn kinh tÕ hµng ho¸, më réng
thÞ trêng, tù do kinh doanh, tù do th¬ng m¹i, tù ®Þnh gi¸ c¶, ®a d¹ng ho¸ së h÷u,
ph©n phèi do quan hÖ cung- cÇu...
3.1.2. ChuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan
XÐt vÒ hoµn c¶nh lÞch sö, xuÊt ph¸t ®iÓm cña nÒn kinh tÕ níc ta lµ kinh tÕ
phong kiÕn. Ngoµi ra níc ta võa míi tr¶i qua hai cuéc chiÕn tranh gi÷ níc khèc
liÖt, mµ ë ®ã, c¬ së vËt chÊt vèn ®· Ýt ái cßn bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ.
Sau chiÕn tranh, ta tiÕp tôc x©y dùng nÒn kinh tÕ bao cÊp, kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung dùa trªn h×nh thøc së h÷u c«ng céng vÒ TLSX. Trong thêi gian ®Çu sau
chiÕn tranh, víi sù nç lùc cña nh©n d©n ta, cïng sù gióp ®ì cña c¸c níc trong hÖ
thèng XHCN mµ m« h×nh kÕ ho¹ch ho¸ ®· ph¸t huy ®îc tÝnh u viÖt cña nã. Tõ
mét nÒn kinh tÕ l¹c hËu vµ ph©n t¸n, b»ng c«ng cô kÕ ho¹ch ho¸ nhµ níc ®· tËp
trung vµo tay m×nh mét lîng vËt chÊt quan träng vÒ ®Êt ®ai, tµi s¶n vµ tiÒn b¹c ®Ó
æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ. NÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ trong thêi kú nµy tá ra
phï hîp, ®· huy ®éng ë møc cao nhÊt søc ngêi søc cña cho tiÒn tuyÕn.
Sau ngµy gi¶i phãng miÒn Nam, trªn bøc tranh vÒ nÒn kinh tÕ níc ta tån
t¹i mét lóc c¶ ba gam mµu: kinh tÕ tù cÊp tù tóc, kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung
vµ kinh tÕ hµng ho¸. Do sù kh«ng hµi hoµ gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ vµ sù chñ quan
cøng nh¾c kh«ng c©n nh¾c tíi sù phï hîp cña c¬ chÕ qu¶n lý mµ chóng ta ®·
kh«ng t¹o ra ®îc ®éng lùc thóc ®Èy nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn mµ cßn g©y l·ng phÝ
tµi nguyªn, « nhiÔm m«i trêng... Lóc nµy, níc ta ®ång thêi còng bÞ c¾t gi¶m
6
nguån viÖn trî tõ c¸c níc XHCN. TÊt c¶ nh÷ng nguyªn nh©n ®ã ®· khiÕn cho
nÒn kinh tÕ níc ta trong nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80 l©m vµo khñng ho¶ng trÇm
träng, ®êi sèng nh©n d©n bÞ gi¶m sót, thËm chÝ ë mét sè n¬i cßn bÞ n¹n ®ãi ®e
do¹. Nguyªn nh©n cña sù suy tho¸i nµy lµ tõ nh÷ng sai lÇm c¬ b¶n nh:
Ta ®· thùc hiÖn chÕ ®é së h÷u toµn d©n vÒ t liÖu s¶n xuÊt trªn mét qui m«
lín trong ®iÒu kiÖn cha cho phÐp, khiÕn cho mét bé phËn tµi s¶n v« chñ vµ
kh«ng sö dông cã hiÖu qu¶ nguån lùc vèn ®ang rÊt khan hiÕm cña ®Êt níc
trong khi d©n sè ngµy mét gia t¨ng víi tØ lÖ kh¸ cao 2, 2%.
Thùc hiÖn viÖc ph©n phèi theo lao ®éng còng trong ®iÒu kiÖn cha cho
phÐp. Khi tæng s¶n phÈm quèc d©n thÊp ®· dïng h×nh thøc võa ph©n phèi
b×nh qu©n võa ph©n phèi l¹i mét c¸ch gi¸n tiÕp ®· lµm mÊt ®éng lùc cña sù
ph¸t triÓn.
ViÖc qu¶n lý kinh tÕ cña nhµ níc l¹i sö dông c¸c c«ng cô hµnh chÝnh, mÖnh
lÖnh theo kiÓu thêi chiÕn kh«ng thÝch hîp víi yªu cÇu tù do lùa chän cña ngêi
s¶n xuÊt vµ ngêi tiªu dïng ®· kh«ng kÝch thÝch sù s¸ng t¹o cña hµng triÖu ngêi
lao ®éng.
Trong khi ®ã, nhê sö dông triÖt ®Ó kinh tÕ thÞ trêng, CNTB ®· ®¹t ®îc
nh÷ng thµnh tùu vÒ kinh tÕ- x· héi, ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, n©ng cao n¨ng
suÊt lao ®éng. Còng nhê kinh tÕ thÞ trêng, qu¶n lý x· héi ®¹t ®îc nh÷ng thµnh
qu¶ vÒ v¨n minh hµnh chÝnh, v¨n minh c«ng céng; con ngêi nh¹y c¶m, tinh tÕ,
víi kh¶ n¨ng s¸ng t¹o, sù th¸ch thøc ®ua tranh ph¸t triÓn. Do m¾c ph¶i nh÷ng
sai lÇm nh trªn mµ ®Ó ph¸t triÓn kinh tÕ XHCN ë níc ta kh«ng thÓ chÊp nhËn
viÖc tiÕp tôc kÕ ho¹ch ho¸ tËp trung nh tríc. Víi tinh thÇn tÝch cùc söa ®æi, sau
khi ®· nhËn ra nh÷ng sai lÇm, t¹i ®¹i héi VI cña §¶ng ®· chñ tr¬ng ph¸t triÓn
nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn vµ thùc hiÖn chuyÓn ®æi c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ tõ
c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ sang c¬ chÕ h¹ch to¸n kinh doanh XHCN. §Õn ®¹i héi VII
§¶ng ta x¸c ®Þnh viÖc ®æi míi c¬ chÕ kinh tÕ ë níc ta lµ mét tÊt yÕu kh¸ch quan
vµ trªn thùc tÕ ®ang diÔn ra viÖc ®ã, tøc lµ chuyÓn tõ nÒn kinh tÕ kÕ ho¹ch ho¸
tËp trung sang nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng
XHCN. §©y lµ mét sù thay ®æi vÒ nhËn thøc cã ý nghÜa rÊt quan träng trong lý
luËn còng nh trong thùc tÕ.
Ta ®· chÝnh thøc chÊp nhËn kinh tÕ thÞ trêng mét c¸ch c¬ b¶n, cïng nh÷ng
u ®iÓm cña nã mét c¸ch tæng thÓ, l©u dµi mµ kh«ng cßn ®¬n thuÇn phñ nhËn nh
tríc n÷a (r»ng kinh tÕ thÞ trêng chØ lµ ®Æc trng riªng cã cña CNTB; níc ta kh«ng
®i theo CNTB thÞ còng kh«ng thÓ ¸p dông kinh tÕ thÞ trêng trong ph¸t triÓn kinh
tÕ). §¶ng ta cßn chØ râ r»ng nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù phï hîp víi thùc tÕ níc
ta, phï hîp víi c¸c qui luËt kinh tÕ vµ víi xu thÕ cña thêi ®¹i:
NÕu kh«ng thay ®æi c¬ chÕ kinh tÕ, vÉn gi÷ c¬ chÕ kinh tÕ cò th× kh«ng thÓ
nµo cã ®ñ s¶n phÈm ®Ó tiªu dïng chø cha muèn nãi ®Õn tÝch luü vèn ®Ó
më réng s¶n xuÊt. Thùc tÕ nh÷ng n¨m cuèi cña thËp kû t¸m m¬i ®· chØ râ
thùc hiÖn c¬ chÕ kinh tÕ cò cho dï chóng ta ®· liªn tôc chóng ta ®· liªn tôc
7
®æi míi hoµn thiÖn c¬ chÕ qu¶n lý kinh tÕ, nhng hiÖu qu¶ cña nÒn s¶n xuÊt
x· héi ®¹t møc rÊt thÊp. S¶n xuÊt kh«ng ®¸p øng næi nhu cÇu tiªu dïng
cña x· héi, tÝch luü hÇu nh kh«ng cã, ®«i khi cßn ¨n l¹m c¶ vµo vèn vay
cña níc ngoµi.
Do ®Æc trng cña nÒn kinh tÕ tËp trung lµ rÊt cøng nh¾c nªn nã chØ cã t¸c
dông thóc ®Èy t¨ng trëng kinh tÕ trong giai ®o¹n ng¾n vµ chØ cã t¸c dông
ph¸t triÓn kinh tÕ theo chiÒu réng. NÒn kinh tÕ chØ huy ë níc ta tån t¹i qu¸
dµi nªn nã kh«ng nh÷ng kh«ng cßn t¸c dông ®¸ng kÓ trong viÖc thóc ®Èy
s¶n xuÊt ph¸t triÓn mµ nã cßn sinh ra nhiÒu hiÖn tîng tiªu cùc lµm gi¶m
n¨ng suÊt, chÊt lîng vµ hiÖu qu¶ s¶n xuÊt.
XÐt vÒ sù tån t¹i thùc tÕ ë níc ta nh÷ng nh©n tè cña kinh tÕ thÞ trêng. VÒ
vÊn ®Ò nµy cã nhiÒu ý kiÕn ®¸nh gi¸ kh¸c nhau. NhiÒu ý kiÕn cho r»ng thÞ
trêng ë níc ta lµ thÞ trêng s¬ khai. Nhng thùc tÕ kinh tÕ thÞ trêng ®· h×nh
thµnh vµ ph¸t triÓn ®¹t ®îc nh÷ng møc ph¸t triÓn kh¸c nhau ë hÇu hÕt c¸c
®« thÞ vµ c¸c vïng ®ång b»ng ven biÓn. ThÞ trêng trong nuíc ®· ®îc th«ng
suèt vµ v¬n tíi c¶ nh÷ng vïng hÎo l¸nh vµ ®ang ®îc më réng víi thÞ trêng
quèc tÕ. Nhng thÞ trêng ë níc ta ph¸t triÓn cha ®ång bé, cßn thiÕu h¼n thÞ
trêng ®Êt ®ai vµ vÒ c¬ b¶n vÉn lµ thÞ trêng tù do, møc ®é can thiÖp cña nhµ
níc cßn rÊt thÊp.
Xu híng chung ph¸t triÓn kinh tÕ cña thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña
mçi níc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t triÓn vµ hoµ nhËp quèc tÕ chÝnh lµ tiÒm
lùc kinh tÕ. Môc ®Ých cña c¸c chÝnh s¸ch, cña c¸c quèc gia lµ t¹o ®îc tèc
®é ph¸t triÓn kinh tÕ cao, ®êi sèng nh©n d©n ®îc c¶i thiÖn, thÊt nghiÖp
thÊp. Kinh tÕ ®· trë thµnh thíc ®o chñ yÕu, vai trß vµ søc m¹nh cña mçi
d©n téc, lµ c«ng cô chñ yÕu ®Ó b¶o vÖ uy tÝn vµ duy tr× søc m¹nh cña c¸c
®¶ng cÇm quyÒn.
Nh vËy viÖc chuyÓn sang kinh tÕ thÞ trêng lµ ®iÒu kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®Ó
ph¸t triÓn kinh tÕ. Tuy nhiªn ta kh«ng ®îc phÐp chØ tiÕp thu h×nh thøc kinh tÕ thÞ
trêng tõ chÕ ®é TBCN (vèn ®îc ®Èy lªn giai ®o¹n ph¸t triÓn rÊt cao so víi nh÷ng
thêi kú tríc) mµ tõ ®ã cßn ph¶i x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng míi vÒ chÊt,
thÓ hiÖn sù ph¸t triÓn, phñ ®Þnh biÖn chøng ®èi víi nÒn kinh tÕ thÞ trêng TBCN.
3.2. Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë níc ta:
3.2.1. NÒn kinh tÕ níc ta mang b¶n chÊt cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng thÕ giíi:
Tríc hÕt, nÒn kinh tÕ níc ta lµ nÒn kinh tÕ thÞ trêng, nªn nã tu©n theo mäi
quy luËt cña kinh tÕ thÞ trêng: quy luËt cung- cÇu, quy luËt gi¸ trÞ thÆng d, quy
luËt lu th«ng tiÒn tÖ...
C¸c lo¹i thÞ trêng, c¸c mèi quan hÖ thÞ trêng ®îc ph¸t triÓn phong phó, ®a
d¹ng, thÓ hiÖn tr×nh ®é cao trong viÖc ph©n c«ng lao ®éng thµnh nhiÒu ngµnh
nghÒ. Sù kh¸c biÖt vÒ së h÷u tµi s¶n ®· ®îc chÊp nhËn (kh«ng cßn chØ chÊp nhËn
h×nh thøc së h÷u nhµ níc, tËp thÓ nh tríc) vµ lîi nhuËn trë thµnh ®éng lùc ph¸t
8
triÓn. Theo ®ã, ®· h×nh thµnh mét líp ngêi míi n¨ng ®éng h¬n, b¸m s¸t thÞ trêng
h¬n vµ "biÕt lµm kinh tÕ h¬n". ë níc ta hiÖn nay còng h×nh thµnh vµ tån t¹i c¶
nh÷ng khuyÕt tËt cña kinh tÕ thÞ trêng: t©m lý qu¸ coi träng ®ång tiÒn, ch¹y theo
lîi nhuËn, sù ph©n cùc giµu nghÌo qu¸ møc, kinh tÕ ph¸t triÓn mÊt c©n ®èi ….
Kinh tÕ thÞ trêng níc ta còng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc ®Ó khèng chÕ, gi¶m bít
nh÷ng khuyÕt tËt ®ã cïng nh÷ng t¸c h¹i cña nã. Nhng tuy nhiªn, nh÷ng khuyÕt
tËt ®ã vÉn cßn tån t¹i ©m Ø trong x· héi vµ trong suy nghÜ cña mét sè ngêi.
NÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay còng tu©n theo xu híng chung ph¸t triÓn
kinh tÕ thÕ giíi lµ sù ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi níc kh«ng thÓ t¸ch rêi sù ph¸t
triÓn vµ hoµ nhËp quèc tÕ, tiÕn tíi hoµ nhËp thµnh mét thÞ trêng chung trªn toµn
thÕ giíi. T¬ng quan gi¸ c¶ cña c¸c lo¹i hµng ho¸ trong níc còng ngµy cµng gÇn
gòi h¬n víi t¬ng quan gi¸ c¶ hµng ho¸ quèc tÕ.
3.2.2. Nh÷ng nÐt ®Æc thï cña nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng
XHCN ë ViÖt nam:
NÕu trong CNTB hiÖn ®¹i, kinh tÕ thÞ trêng ®Æt díi sù qu¶n lý cña nhµ níc
t s¶n ®éc quyÒn v× lîi Ých cña giai cÊp t s¶n, th× trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng n»m
díi sù qu¶n lý cña nhµ níc XHCN nh»m phôc vô lîi Ých cña nh©n d©n, gãp phÇn
thùc hiÖn môc tiªu gi¶i phãng con ngêi, vµ v× con ngêi. §Ó thùc hiÖn môc tiªu
®ã, ph¶i t×m kiÕm nhiÒu gi¶i ph¸p, kh«ng gi¶n ®¬n chØ xem xÐt quan hÖ së h÷u
mµ lµ gi¶i quyÕt ®ång bé tõ vÊn ®Ò së h÷u, qu¶n lý, ph©n phèi; t×m ®éng lùc cho
sù ph¸t triÓn trªn c¬ së x©y dùng vËt chÊt- kü thuËt cho x· héi míi, lµ qu¸ tr×nh
c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸, biÕn níc ta tõ mét níc n«ng nghiÖp l¹c hËu thµnh
mét níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn. §êng lèi ph¸t triÓn ®ã ®· ®îc §¶ng ta chØ râ:
X©y dùng kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña nhµ níc theo ®Þnh híng XHCN;
lu«n gi÷ v÷ng ®Þnh híng XHCN trong qu¶ tr×nh ®æi míi, kÕt hîp víi sù kiªn
®Þnh vÒ môc tiªu, nguyªn t¾c vµ linh ho¹t trong gi¶i ph¸p.
Chóng ta kh«ng coi kinh tÕ thÞ trêng lµ môc tiªu mµ chØ lµ mét c«ng cô,
gi¶i ph¸p, ph¬ng tiÖn ®Ó ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt, ph¸t triÓn kinh tÕ phôc vô
lîi Ých cña ®a sè nh©n d©n lao ®éng, nh»m môc tiªu d©n giµu, níc m¹nh, x· héi
c«ng b»ng, v¨n minh. Cïng víi viÖc sö dông ®éng lùc cña kinh tÕ thÞ trêng, ngay
tõ ®Çu, §¶ng ta chñ tr¬ng ph¸t triÓn lùc lîng s¶n xuÊt ph¶i ®i ®«i víi x©y dùng
quan hÖ s¶n xuÊt, ®Æc biÖt lµ nh÷ng yÕu kÐm vÒ qu¶n lý vµ ph©n phèi, x©y dùng
quan hÖ con ngêi víi con ngêi, mét x· héi giµu t×nh th¬ng vµ lßng nh©n ¸i; t¨ng
trëng kinh tÕ ph¶i ®i ®«i víi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo, lµm cho thÞ trêng mang tÝnh
nh©n v¨n h¬n.
Díi CNTB, kinh tÕ thÞ trêng mang tÝnh c¹nh tranh theo kiÓu c¸ lín nuèt c¸
bÐ, bÊt b×nh ®¼ng, bÊt c«ng; nhng nÒn kinh tÕ thÞ trêng trong x· héi XHCN vÉn
mang tÝnh c¹nh tranh, sö dông c¹nh tranh lµm ®éng lùc ph¸t triÓn nhng kh«ng
c¹nh tranh d· man; t¨ng trëng kinh tÕ ®i ®«i víi c«ng b»ng x· héi, khuyÕn khÝch
lµm giµu g¾n víi xo¸ ®ãi gi¶m nghÌo vµ kh¾c phôc sù ph©n cùc giµu nghÌo, gia
t¨ng vÒ møc sèng nhng vÉn gi÷ g×n ®îc ®¹o ®øc, b¶n s¾c v¨n ho¸ d©n téc.
9
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, kinh tÕ nhµ níc ®îc chän läc, s¾p xÕp l¹i, kh¼ng
®Þnh hîp lý ph¹m vi cÇn n¾m gi÷, n¾m lÊy nh÷ng m¹ch m¸u chñ yÕu lµm ®éi
qu©n chñ lùc trong x©y dùng vµ ®iÒu tiÕt kinh tÕ, lµm nßng cèt híng dÉn cac
thµnh phÇn kinh tÕ kh¸c ho¹t ®éng ®óng híng.
Quan hÖ ph©n phèi trong kinh tÕ thÞ trêng TBCN lµ nhµ t b¶n n¾m gi÷ ph©n
lín s¶n phÈm.Ta chñ tr¬ng ph©n phèi theo lao ®éng, theo vèn trªn c¬ sá khuyÕn
khÝch mäi ngêi tù do s¶n xuÊt kinh doanh c«ng khai hîp ph¸p, ®ång thêi thùc
hiÖn chÝnh s¸ch c«ng b»ng x· héi. Ta chñ tr¬ng chèng bãc lét, bÊt c«ng, ch¨m lo
sù nghiÖp y tÕ, gi¸o dôc, ®Êu tranh cho mét nÒn ®¹o ®øc míi, mét lèi sèng lµnh
m¹nh. ChØ cã kÕt hîp môc tiªu kinh tÕ víi môc tiªu x· héi míi thÓ hiÖn ®îc b¶n
chÊt cña chÕ ®é míi. Tuy nhiªn, ®Ó cã ®éng lùc cho sù ph¸t triÓn ph¶i khuyÕn
khÝch tÝch tô, tÝch luü, s¸ng kiÕn c¸ nh©n, chÊp nhËn ph©n ho¸ do lao ®éng s¸ng
t¹o (nhng kiªn quyÕt xo¸ bá ph©n ho¸ do bÊt c«ng).
XuÊt ph¸t ®iÓm cña nÒn kinh tÕ níc ta lµ mét nÒn s¶n xuÊt nhá, l¹c hËu, trong
®ã n«ng nghiÖp chiÕm vai trß chñ chèt (chiÕm 75% d©n sè) nhng l¹i tån t¹i ph¬ng thøc s¶n xuÊt víi tr×nh ®é thÊp "con tr©u ®i tríc c¸i cµy theo sau". Ngoµi ra,
níc ta míi chØ bíc vµo x©y dùng kinh tÕ thÞ trêng trong vµi n¨m gÇn ®©y nªn cha
cã nhiÒu kinh nghiÖm qu¶n lý. KÕt qu¶ lµ hiÖn nay, tr×nh ®é ph¸t triÓn kinh tÕ níc ta cßn thÊp, mang tÝnh tù tóc lµ chñ yÕu, c¬ së vËt chÊt yÕu kÐm, thu nhËp
thÊp 400 USD/ ngêi, tr×nh ®é qu¶n lý kinh tÕ cßn non yÕu, kh¶ n¨ng c¹nh tranh
kÐm. Do vËy mµ ta cÇn cã thêi gian lµm quen, häc hái kinh nghiÖm cña níc
ngoµi trong nhiÒu lÜnh vùc, ®Æc biÖt lµ qu¶n lý vµ ph¸t triÓn kinh tÕ.
Kh«ng chØ cã xuÊt ph¸t ®iÓm thÊp mµ cßn ph¶i tr¶i qua hai cuéc chiÕn tranh
khèc liÖt, kÐo dµi. Do hai cuéc chiÕn tranh ®ã mµ c¬ së h¹ tÇng vèn ®· thÊp l¹i
cßn bÞ tµn ph¸ nÆng nÒ. Ta kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng vÒ vèn, kü thuËt ®Ó cã thÓ bíc
ngay vµo x©y dùng mét nÒn kinh tÕ thÞ trêng thùc sù hiÖn ®¹i, víi c¸c c«ng nghÖ
cã hµm lîng kü thuËt cao nh nhiÒu níc t b¶n vèn ®· cã tíi ba thÕ kû tÝch luü.
ThÞ trêng níc ta vÉn cßn nhá hÑp, s¬ khai, cßn nh÷ng rèi lo¹n vµ nhiÒu yÕu tè
tù ph¸t. Ngoµi ra thÞ trêng ë níc ta vÉn cha ®Çy ®ñ, nhiÒu h×nh thøc thÞ trêng cßn
thiÕu hoÆc míi chØ ë d¹ng manh nha nh thÞ trêng tiÒn tÖ, thÞ trêng vèn, thÞ trêng
søc lao ®éng..., nªn cha thÓ thùc sù hoµ nhËp víi thÞ trêng thÕ giíi.
Níc ta cã truyÒn thèng v¨n ho¸ l©u ®êi, nh©n d©n ta vèn cã sù khÐo lÐo cao
nªn cã thÓ ph¸t triÓn nhiÒu thµnh phÇn kinh tÕ cÇn cã ®é tinh x¶o, khÐo lÐo cao
nh tr¹m kh¾c, ®an... ®Æc biÖt lµ nh÷ng thµnh phÇn kinh tÕ truyÒn thèng, ë c¸c
lµng nghÒ truyÒn thèng nh tranh §«ng Hå, s¬n mµi kh¶m trai... Tuy nhiªn, trong
lÞch sö níc ta cã thÓ nãi chØ lµ lÞch sö cña nh÷ng cuéc chiÕn tranh chèng x©m lîc
mµ kh«ng cã trang nµo vÒ viÖc ph¸t triÓn kinh tÕ, trong vèn tõ truyÒn th«ng dêng
nh rÊt xa l¹ víi thuËt ng÷ "lµm kinh tÕ". Ngoµi ra, ta míi ®æi míi nÒn kinh tÕ nªn
vÉn cßn nh÷ng ngêi thuéc "thÕ hÖ cò"- thÕ hÖ cña c¬ chÕ bao cÊp. Hä "dÞ øng"
víi kinh tÕ thÞ trêng, coi kinh tÕ thÞ trêng lµ mét thø g× ®ã rÊt xÊu xa mµ m×nh
kh«ng thÓ chÊp nhËn, vµ lµm theo ®îc; vµ hä còng kh«ng ®ñ n¨ng ®éng ®Ó thÝch
øng víi tèc ®é ph¸t triÓn cña kinh tÕ thÞ trêng.
10
Quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò chÝnh s¸ch x· héi, bï ®¾p nh÷ng tæn thÊt cho nh÷ng
ngêi, gia ®×nh cã c«ng víi c¸ch m¹ng, thµnh lËp nh÷ng lµng t×nh th¬ng gióp ®ì
nhiÒu ngêi kh«ng n¬i n¬ng tùa..., kiÓm so¸t, gi¶m thiÓu nh÷ng mÆt tiªu cùc so
kinh tÕ thÞ trêng g©y ra; ®ã lµ nh÷ng biÖn ph¸p gi¶m khuyÕt tËt x· héi cña kinh tÕ
thÞ trêng mµ nhµ níc ta ®· thùc hiÖn. Nhê ®ã, nhµ níc kh«ng cßn lµ "kÎ g¸c cæng
trung thµnh cho së h÷u t nh©n" mµ ®· trë thµnh mét lùc lîng quan träng trong
viÖc ®iÒu tiÕt x· héi, khèng chÕ khuyÕt tËt x· héi.
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ, héi nhËp víi kinh tÕ thÞ trêng thÕ giíi, ta
lu«n chó ý tíi viÖc ®¶m b¶o ®éc lËp, tù chñ vÒ kinh tÕ, chÝnh trÞ vµ ®¶m b¶o ®éc
lËp, tù do cho d©n téc, gi÷ g×n b¶n s¾c d©n téc.
3.2.3. Nh÷ng th¾ng lîi bíc ®Çu mµ kinh tÕ thÞ trêng mang l¹i:
XÐt vÒ lÜnh vùc con ngêi, ngêi ViÖt nam hiÖn nay ®· thÓ hiÖn sù n¨ng ®éng,
tinh tÕ, nh¹y c¶m( ®Æc biÖt lµ víi thÞ trêng) h¬n h¼n so víi nh÷ng n¨m t¸m m¬i.
XÐt vÒ lÜnh vùc kinh tÕ, nhê chuyÓn sang x©y dùng kinh tÕ thÞ trêng theo
mét ®êng lèi ®óng ®¾n, phï hîp víi ®iÒu kiÖn, hoµn c¶nh riªng( con ngêi, tù
nhiªn, x· héi, ®iÒu kiÖn lÞch sö...) cñaViÖt nam mµ nÒn kinh tÕ còng nh ®êi sèng
cña ngêi d©n ®îc c¶i thiÖn ®¸ng kÓ:
So víi n¨m 1993, tæng s¶n phÈm trong níc n¨m 1994 t¨ng 8,5%, trong ®ã
s¶n xuÊt c«ng nghiÖp t¨ng 13%, s¶n xuÊt n«ng nghiÖp t¨ng 4%, kim ng¹ch
xuÊt khÈu t¨ng 20,8%; l¹m ph¸t ®îc kiÒm chÕ. Bíc ®Çu thu hót ®îc vèn ®Çu
t níc ngoµi víi sè vèn ®¨ng ký 10 tû USD. NÒn kinh tÕ ®· b¾t ®Çu cã tÝch
luü néi bé. XuÊt khÈu vµ nhËp khÈu ®· lÊy l¹i thÕ c©n b»ng, dÇn dÇn biÕt
ph¸t huy vµ tËn dông ®îc lîi thÕ so s¸nh trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ.
S¶n xuÊt n«ng nghiÖp ph¸t triÓn tõ chç thiÕu l¬ng thùc triÒn miªn ®Õn nay
ta ®· ®øng thø hai trong sè nh÷ng níc xuÊt khÈu g¹o lín nhÊt thÕ giíi.
Theo sè liÖu thu thËp ®îc, íc tÝnh chØ sè GNP cña ViÖt nam ®· t¨ng ®¸ng
kÓ sau vµi n¨m ®æi míi:
ChØ tiªu
1971
1983
1986
1996
Thu nhËp quèc d©n (tû ®« la)
4,97
5,14
5,78
12,46
Trªn ®Çu ngêi
101
94
101
175
Nh÷ng íc tÝnh GNP cña ViÖt nam tríc vµ sau ®æi míi
( Nhµ xuÊt b¶n thèng kª 1996)
C«ng t¸c x· héi còng ®ang ngµy cµng ®îc coi träng. Ta ®· vµ ®ang kiÓm
so¸t ®îc phÇn nµo nh÷ng khuyÕt tËt x· héi do kinh tÕ thÞ trêng mang l¹i, bï ®¾p
nh÷ng mÊt m¸t cho c¸c gia ®×nh c¸ch m¹ng, thùc hiÖn mét sè phóc lîi x· héi,
tiÕn hµnh x©y dùng chÕ ®é XHCN trªn ph¬ng diÖn x· héi...
3.2.4. Mét sè gi¶i ph¸p tiÕp tôc ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ViÖt
Nam nh÷ng n¨m tíi tõ gãc ®é nh÷ng ®Æc ®iÓm riªng cñaViÖt Nam
Níc ta ®i lªn tõ mét nÒn s¶n xuÊt n«ng nghiÖp l¹c hËu, c¬ së vËt chÊt
nghÌo nµn. MÆt kh¸c, cã thÓ nãi lÞch sö 4000 n¨m cña níc ta lµ lÞch sö cña
nh÷ng cuéc chiÕn tranh gi÷ níc, chèng giÆc ngo¹i x©m mµ kh«ng ph¶i lµ lÞch sö
11
cña nh÷ng qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ. Céng thªm víi c¬ chÕ bao cÊp nhµ níc ta
¸p dông sau chiÕn tranh ®· khiÕn cho nÒn kinh tÕ níc ta vèn ®· bÞ tµn ph¸ nÆng
nÒ cßn "ch©y lêi", û l¹i vµo nguån tµi trî cña níc ngoµi. TÝnh chÊt bao cÊp ®· ¨n
s©u vµo tËn trong ý nghÜ cña nhiÒu ngêi. XuÊt ph¸t tõ c¬ së vËt chÊt l¹c hËu cïng
ph¬ng c¸ch qu¶n lý kÐm hiÖu qu¶ ®ã, nÒn kinh tÕ thÞ trêng níc ta cã tr×nh ®é
ph¸t triÓn thÊp, c¬ cÊu qu¶n lý cßn non yÕu. Kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay ®îc
®¸nh gi¸ lµ chËm so víi thÕ giíi hµng thÕ kû. Muèn ®uæi kÞp tèc ®é ph¸t triÓn, c¬
së vËt chÊt cña c¸c níc ph¸t triÓn trªn thÕ giíi ta kh«ng thÓ ®i tuÇn tù tõ kinh tÕ
thÞ trêng tù do sang kinh tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i nh lµ híng ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng chung cña toµn thÕ giíi mµ ph¶i chän c¸ch "®i t¾t" sang kinh tÕ thÞ trêng
hiÖn ®¹i. Nhng muèn "®i t¾t" ®îc nh vËy ®ßi hái ta ph¶i chÊp nhËn nh÷ng th¸ch
thøc rÊt gay g¾t, vµ sù nç lùc ghª gím. Ta "®ãn ®Çu", ¸p dông nh÷ng tiÕn bé míi
cña khoa häc kü thuËt nh©n lo¹i vµo s¶n xuÊt, ®Èy m¹nh n¨ng suÊt lao ®éng c¶
vÒ sè lîng vµ chÊt lîng. §iÒu nµy ®ßi hái ta ph¶i ®µo t¹o ®îc "líp ngêi míi",
quen thuéc víi khoa häc kü thuËt, kh«ng c¶m thÊy l¹ lÉm víi nh÷ng m¸y mãc
hiÖn ®¹i, ®ßi hái ngêi lao ®éng ph¶i cã tr×nh ®é cao. §Ó ®¸p øng yªu cÇu ®ã, ta
ph¶i ®Èy m¹nh ph¸t triÓn khoa häc, gi¸o dôc ®µo t¹o, còng nh cã nh÷ng chÝnh
s¸ch ph¸t hiÖn, nu«i dìng vµ gi÷ g×n nh©n tµi, tr¸nh hiÖn tîng ch¶y m¸u chÊt
x¸m.
Níc ta cã vÞ trÝ v« cïng thuËn lîi, ®ång thêi l¹i cã nhiÒu danh lam th¾ng
c¶nh ®Ñp ®îc thÕ giíi c«ng nhËn. Do ®ã, ®iÒu kiÖn ®Ó ph¸t triÓn giao th«ng vËn
t¶i vµ du lÞch lµ rÊt lín. NhiÒu níc nãi r»ng hä "thÌm" ®îc cã ®iÒu kiÖn nh ViÖt
nam vÒ vÞ trÝ ®Þa lý, vµ nÕu cã ®îc th× hä sÏ thu vÒ mét doanh thu khæng lå tõ
ngµnh du lÞch. Nhng hiÖn nay viÖc ph¸t triÓn du lÞch ë níc ta cßn rÊt h¹n chÕ, cha
t¬ng xøng víi tiÒm n¨ng. §iÒu ®ã ®Æt ra mét yªu cÇu n÷a cho c«ng cuéc ph¸t
triÓn kinh tÕ ë níc ta: ph¶i ®Èy m¹nh ph¸t triÓn du lÞch sao cho t¬ng xøng víi
tiÒm n¨ng cña m×nh, tÝch cùc thu ngo¹i tÖ tõ ngµnh du lÞch ®Ó ph¸t triÓn chÝnh
b¶n th©n ngµnh cïng nhiÒu ngµnh nghÒ kh¸c trong nÒn kinh tÕ.
Ngêi ViÖt nam ®îc ®¸nh gi¸ lµ khÐo lÐo. Ta cã nhiÒu lµng nghÒ thñ c«ng mü
nghÖ næi tiÕng nh lµng tranh §«ng Hå ch¼ng h¹n. NhiÒu níc tá ra a chuéng hµng
thñ c«ng cña ta, muèn ®Æt hµng cïng ta nhng do hµng rµo thuÕ quan, phong c¸ch
qu¶n lý g©y khã kh¨n, cïng víi viÖc "ng¹i" ¸p dông khoa häc kü thuËt vµo s¶n
xuÊt truyÒn thèng, khiÕn cho lîng hµng s¶n xuÊt ra Ýt, kh«ng ®ñ trang tr¶i cho
nh÷ng lÖ phÝ ph¶i chÞu do thuÕ quan nªn ta ®· mÊt nhiÒu hîp ®ång. §Ó ®Èy m¹nh
sù ph¸t triÓn cña c¸c lµng nghÒ thñ c«ng nh §¶ng ta ®· dù kiÕn ®ßi hái mét sù
®æi míi toµn diÖn trong c¸ch lµm viÖc cña nh÷ng thî giái, t¨ng hµm lîng khoa
häc kü thuËt trong s¶n xuÊt, kh«ng chØ ®¬n thuÇn lµm b»ng tay nh tríc; ®ång thêi
ph¶i lµm gi¶m sù rèi r¾m trong hµng rµo thuÕ quan, g©y c¶n trë cho sù ®Çu t cña
níc ngoµi vµo ViÖ nam.
NÒn kinh tÕ cã sù ®a d¹ng vÒ h×nh thøc së h÷u, vÒ thµnh phÇn kinh tÕ, vÒ
h×nh thøc ph©n phèi nhng trong ®ã kinh tÕ quèc doanh vÉn ph¶i gi÷ vai trß chñ
®¹o vµ lµ nh©n tè ®¶m b¶o cho sù ®Þnh híng XHCN nÒn kinh tÕ thÞ trêng. Do ®ã
12
muèn ph¸t triÓn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN thùc sù th× ph¶i n©ng cao
hiÖu qu¶ s¶n xuÊt cña c¸c doanh nghiÖp nhµ níc. Ta vÉn cßn chÞu ¶nh hëng cña
c¬ chÕ bao cÊp ë tÝnh chÊt thiÕu n¨ng ®éng, û l¹i vµo nhµ níc, kh«ng quan t©m
nhiÒu ®Õn hiÖu qu¶ kinh doanh cña ®¬n vÞ. §iÒu nµy ®ang dÇn dÉn tíi viÖc c¸c
doanh nghiÖp nhµ níc trë thµnh g¸nh nÆng cho nÒn kinh tÕ, kh«ng thÓ gi÷ vai trß
chñ ®¹o nh tríc. Theo thèng kª, hµng n¨m tuy 75% sè vèn ®Çu t cho ph¸t triÓn
kinh tÕ nhµ níc, vµ chØ cã 25% dµnh cho c¸c doanh nghiÖp t nh©n nhng hiÖu qu¶
kinh tÕ mang l¹i cña hai thµnh phÇn kinh tÕ nµy chØ chªnh lÖch rÊt nhá so víi tû
lÖ vèn ®Çu t. Trong nh÷ng ®iÒu kiÖn míi, ta buéc ph¶i ®Æt ra vÊn ®Ò n©ng cao
n¨ng suÊt lµm viÖc cña doanh nghiÖp nhµ níc, khiÕn cho c¸c c¬ quan nhµ níc
ph¶i trë nªn n¨ng ®éng h¬n, b¸m s¸t víi nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ trêng h¬n vµ
quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ s¶n xuÊt h¬n th× míi cã thÓ tiÕp tôc gi÷ vai trß chñ ®¹o,
®Þnh híng nh tríc.
HiÖn nay, sù qu¶n lý b»ng ph¸p luËt cña ta vÉn cßn nhiÒu s¬ hë, t¹o ®iÒu
kiÖn cho téi ph¹m kinh tÕ ph¸t triÓn. Do ®ã yªu cÇu ®Æt ra lµ ph¶i thiÕt lËp luËt
ph¸p chÆt chÏ, dÇn ®a con ngêi tíi hµnh ®éng tù gi¸c tu©n theo ph¸p luËt, s«ng
v¨n minh, cã v¨n hãa, vµ t¹o mét m«i trêng c¹nh tranh c«ng b»ng, l¹nh m¹nh, cã
trËt tù cho c¸c chñ thÓ kinh doanh.
NÒn kinh tÕ cã sù l·nh ®¹o cña §¶ng Céng s¶n va cã sù qu¶n lý cña nhµ níc sao cho võa ®¶m b¶o ph¸t triÓn kinh tÕ võa ®¶m b¶o ph¸t triÓn x· héi vµ con
ngêi, gi¶m thiÓu nh÷ng khuyÕt tËt x· héi mµ kinh tÕ thÞ trêng mang l¹i.
13
KÕt luËn
C¸i riªng lµ ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ mét sù vËt, mét hiÖn tîng, mét
qu¸ tr×nh riªng lÎ nhÊt ®Þnh trong thÕ giíi kh¸ch quan.
C¸i chung lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó chØ nh÷ng thuéc tÝnh, nh÷ng
mÆt, nh÷ng mèi liªn hÖ gièng nhau, hay lÆp l¹i ë nhiÒu c¸i riªng. C¸i chung thêng chøa ®ùng ë trong nã tÝnh qui luËt, sù lÆp l¹i.
Gi÷a c¸i riªng vµ c¸i chung lu«n cã mèi quan hÖ g¾n bã chÆt chÏ víi nhau.
C¸i chung tån t¹i bªn trong c¸i riªng, th«ng qua c¸i riªng ®Ó thÓ hiÖn sù tån t¹i
cña minh; cßn c¸i riªng tån t¹i trong mèi liªn hÖ dÉn ®Õn c¸i chung.
Víi vai trß lµ mét c¸i riªng, nÒn kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN ë ViÖt
nam còng tu©n theo nh÷ng quy luËt chung mang tÝnh b¶n chÊt cña kinh tÕ thÞ trêng, ®ång thêi còng chøa ®ùng nh÷ng ®Æc ®iÓm, b¶n s¾c ®Æc trng, vèn cã, riªng
cña ViÖt nam.
Chñ tr¬ng l·nh ®¹o cña §¶ng ®· thÓ hiÖn sù s¸ng suèt trong nhËn thøc nhng trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn vÉn cßn nhiÒu thiÕu sãt khiÕn cho kinh tÕ thÞ trêng
níc ta cha vËn dông ®îc hÕt c¸c lîi Ých, còng nh kh¾c phôc hoµn toµn nh÷ng nhîc ®iÓm cña kinh tÕ thÞ trêng nãi chung, vµ cha thÓ hiÖn ®îc thµnh mét nÒn kinh
tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i mang b¶n s¾c cña ViÖt nam. Trong viÖc qu¶n lý vÉn cßn
nhiÒu phiÒn hµ, g©y nhiÒu khã kh¨n cho c¸c doanh nghiÖp trong viÖc lµm ¨n. V×
thÕ mµ nhiÒu doanh nghiÖp níc ngoµi kh«ng muèn ®Çu t vµo ViÖt nam cho dï
nhËn thÊy mét thÞ trêng réng më, cã nhiÒu tiÒm n¨ng ®Ó ph¸t triÓn.
14
tµi liÖu tham kh¶o
Mai Ngäc Cêng
Lý thuyÕt hiÖn ®¹i vÒ kinh tÕ thÞ trêng
NguyÔn Sinh Cóc
Kinh tÕ thÞ trêng ®Þnh híng XHCN
Ph¹m ViÖt §µi
MÆt tr¸i cña c¬ chÕ thÞ trêng
Lª TrÇn H¶o
NXBTK
Gi¸o tr×nh triÕt häc M¸c- Lªnin
NXBCTQG
Thèng kª th¬ng m¹i trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
NXBTK
Kinh tÕ thÞ trêng vµ nh÷ng vÊn ®Ò x· héi
V. I. Lªnin
Bµn vÒ c¸i gäi lµ vÊn ®Ò thÞ trêng
§Æng Kim Nhung ChuyÓn giao c«ng nghÖ trong nÒn kinh tÕ thÞ trêng
vµ vËn dông vµo ViÖt nam
Nh÷ng vÊn ®Ò: Tæ chøc vµ ®iÒu tiÕt thÞ trêng. Mét
sè kinh nghiÖm níc ngoµi
§ç §øc ThÞnh
T¹p chÝ céng s¶n
sè 9/ 1998
T¹p chÝ kinh tÕ vµ ph¸t triÓn
sè 13/ 1996
T¹p chÝ nghiªn cøu kinh tÕ
sè 4/ 1996
T¹p chÝ ph¸t triÓn kinh tÕ
sè 68/ 1996
T¹p chÝ th¬ng m¹i
sè 5/ 1996
Nhµ níc trong kinh tÕ thÞ trêng c¸c níc ®ang ph¸t
triÓn ë ch©u ¸
TÝnh chñ ®¹o cña doanh nghiÖp nhµ níc trong nÒn
kinh tÕ thÞ trêng níc ta hiÖn nay
Phan Quang TuÖ
Mét sè häc thuyÕt kinh tÕ tiÒn tÖ cña c¸c nhµ kinh
tÕ thÞ trêng
Vò Huy Tõ
Doanh nghiÖp nhµ níc trong c¬ chÕ thÞ trêng ë
ViÖt nam
15
16
- Xem thêm -
.DOC 
16 
155 
119 
