Tài liệu Suy nghĩ về dạy dạng bài “luyện tập xây dựng cốt truyện”- tập làm văn kể chuyện lớp 4 tại trường th số 2 liên thủy

SUY NGHĨ VỀ DẠY DẠNG BÀI “LUYỆN TẬP XÂY DỰNG CỐT TRUYỆN”- TẬP LÀM VĂN KỂ CHUYỆN LỚP 4 TẠI TRƯỜNG TH SỐ 2 LIÊN THỦY Phã hiÖu trëng: §Æng ThÞ Lan V¨n kÓ chuyÖn rÊt gÇn gòi víi häc sinh tiÓu häc. Tõ nh÷ng líp díi, häc sinh ®· ®îc luyÖn tËp ë møc ®é ®¬n gi¶n vÒ kÜ n¨ng kÓ l¹i c©u chuyÖn ®· nghe, ®· ®äc hoÆc ®· chøng kiÕn. Lªn líp 4, th«ng qua c¸c bµi TËp lµm v¨n, häc sinh ®îc t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó n©ng hiÓu biÕt ®· cã tõ nh÷ng líp díi thµnh nh÷ng tri thøc s¬ gi¶n nhng cã hÖ thèng vÒ lo¹i v¨n kÓ chuyÖn, phôc vô cho yªu cÇu rÌn c¸c kÜ n¨ng bé phËn trong qu¸ tr×nh s¶n sinh ng«n b¶n. Néi dung kiÕn thøc vµ yªu cÇu luyÖn tËp kÜ n¨ng ®èi víi lo¹i v¨n kÓ chuyÖn d¹y ë líp 4 ®îc thÓ hiÖn qua 19 tiÕt kÓ tõ tuÇn 1 ®Õn tuÇn 18 chiÕm gÇn 1/3 tæng sè tiÕt TLV4( 19/ 62 tiÕt ), sè tiÕt TLV kÓ chuyÖn kh«ng Ýt. §èi víi d¹ng bµi “ LuyÖn tËp x©y dùng cèt truyÖn” TuÇn 4, ®©y lµ d¹ng bµi luyÖn tËp thùc hµnh, chñ yÕu rÌn c¸c kÜ n¨ng lµm v¨n, cã tÇm quan träng gióp häc sinh thùc hµnh tëng tîng gÇn gòi, t¹o lËp mét cèt truyÖn ®¬n gi¶n theo gîi ý khi ®· cho s½n nh©n vËt, chñ ®Ò c©u chuyÖn. Tríc hÕt gi¸o viªn gióp häc sinh biÕt ®Æt kiÕn thøc tiÕt häc nµy vµo trong hÖ thèng kiÕn thøc, kÜ n¨ng ®· häc ngay tõ nh÷ng tuÇn ®Çu( TuÇn 1,2,3,4) vµ tiÒn ®Ò cho nh÷ng kiÕn thøc, kÜ n¨ng cña nh÷ng tiÕt häc tiÕp theo. Gióp c¸c em t¸i hiÖn ®îc kiÕn thøc ®· ®îc häc, ®îc luyÖn tËp nh: kh¸i niÖm thÕ nµo lµ kÓ chuyÖn; biÕt kÓ c©u chuyÖn ®¬n gi¶n; nhËn biÕt ®îc nh©n vËt, tÝnh c¸ch nh©n vËt. BiÕt lùa chän s¾p xÕp c¸c hµnh ®éng cña mçi nh©n vËt sao cho phï hîp víi tÝnh c¸ch nh©n vËt Êy ®óng víi t×nh tù x¶y ra; biÕt kÓ l¹i lêi nãi, ý nghÜ cña nh©n vËt. N¾m ® îc kiÕn thøc s¬ gi¶n vÒ cèt truyÖn, cÊu tróc cèt truyÖn, bíc ®Çu luyÖn tËp s¾p xÕp c¸c c¸c sù viÖc trong c©u chuyÖn thµnh cèt truyÖn víi nh÷ng ng÷ liÖu cho s½n nh: chuyÖn “ DÕ MÌn bªnh vùc kÎ yÕu”; truyÖn“ C©y khÕ”… Dùa vµo cèt truyÖn ®· s¾p xÕp ®Ó kÓ l¹i c©u chuyÖn (TiÕt 1- tuÇn 4). TiÕt 2 cña tuÇn 4 dùa trªn c¬ së kiÕn thøc ®· häc tæ chøc luyÖn tËp thùc hµnh cho häc sinh tËp kÓ l¹i c©u chuyÖn trªn c¬ së tëng tîng vµ t¹o lËp mét cèt truyÖn ®¬n gi¶n theo gîi ý vÒ nh©n vËt vµ chñ ®Ò cho tríc. KÜ n¨ng x©y dùng cèt truyÖn ®îc rÌn luyÖn kÜ ®Ó t¹o c¬ së v÷ng ch¾c cho kÜ n¨ng ph¸t triÓn ý x©y dùng ®o¹n v¨n ( ë tuÇn 6,7) vµ kÜ n¨ng x©y dùng bµi v¨n hoµn chØnh ( TuÇn 8,9….). §èi víi d¹ng bµi nµy s¸ch gi¸o viªn còng thÓ hiÖn quy tr×nh gi¶ng d¹y vµ nh÷ng ®Þnh híng c¬ b¶n. Qua thùc tÕ tæ chøc dù giê ë trêng, b¶n th©n t«i nhËn thÊy: Gi¸o viªn ®· x¸c ®Þnh ®óng kiÕn thøc, kÜ n¨ng träng t©m cña tiÕt häc; kiÕn thøc truyÒn thô ®¶m b¶o chÝnh x¸c; tæ chøc c¸c ho¹t ®éng gi÷a thÇy vµ trß kh¸ nhÞp nhµng, ph¸t huy ®îc tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng cña HS, ®a phÇn HS biÕt tëng tîng x©y dùng cèt truyÖn theo yªu cÇu ®Ò ra; häc sinh giái kh¸ biÕt dïng tõ ng÷ ®Ó viÕt c©u v¨n kh¸ sinh ®éng; bíc ®Çu biÕt kÓ l¹i c©u chuyÖn do m×nh t¹o lËp. Tuy nhiªn trong tiÕt d¹y ®©y ®ã trong tõng ho¹t ®éng häc sinh v½n cßn béc lé mét sè h¹n chÕ nhÊt ®Þnh (KÜ n¨ng dïng tõ viÕt c©u v¨n, liªn kÕt c¸c sù viÖc thµnh ®o¹n v¨n cã ®ñ ba phÇn: më bµi, diÔn biÕn sù viÖc, kÕt bµi; ng«n ng÷ kÓ(nãi) chñ yÕu ®äc; ®èi tîng HS trung b×nh, yÕu tham gia kÓ cha nhiÒu; kh©u tæ chøc ®¸nh gi¸ nhËn xÐt cha thËt chó ý ®Õn c¸c yªu cÇu ph¸t hiÖn chç hay ®¸ng häc tËp cña b¹n, häc sinh nhËn xÐt chung chung. §Ó kh¾c phôc phÇn nµo nh÷ng víng m¾c trong thùc tÕ nh ®· nªu ë trªn, t«i thiÕt nghÜ: §iÒu quan träng lµ gi¸o viªn cÇn lµm tèt mét sè kh©u trong qu¸ tr×nh tæ chøc d¹y häc, cô thÓ: VÝ dô vÒ tiÕt: LuyÖn tËp x©y dùng cèt truyÖn – TuÇn 4 ( TiÕng ViÖt 4, tËp 1) Ho¹t ®éng 1: Tæ chøc häc sinh tëng tîng vµ thiÕt lËp cèt truyÖn ViÖc 1: X¸c ®Þnh yªu cÇu cña ®Ò bµi - yªu cÇu häc sinh ®äc kÜ ®Ò bµi, t×m hiÓu néi dung yªu cÇu cÇu ®Ò. - Gi¸o viªn cïng HS ph©n tÝch ®Ò, g¹ch ch©n nh÷ng tõ ng÷ quan träng: H·y tëng tîng vµ kÓ l¹i v¾n t¾t mét c©u chuyÖn cã 3 nh©n vËt : bµ mÑ èm, ngêi con b»ng tuæi em vµ mét bµ tiªn. - Híng dÉn HS nhËn biÕt ®Ó x©y dùng cèt truyÖn víi c¸c ®iÒu kiÖn ®· cho, em ph¶i tëng tîng vµ h×nh dung ra ®iÒu g× sÏ x¶y ra, diÔn biÕn cña c©u chuyÖn. Kh¾c s©u cho HS ë ho¹t ®éng nµy lµ x©y dùng cèt truyÖn cã nghÜa chØ cÇn nh÷ng sù viÖc chÝnh cã ®Çu, cã cuèi liªn quan ®Õn c¸c nh©n vËt vµ cã ý nghÜa nh lµ bé khung cña c©u chuyÖn. Gi¸o viªn gîi ý cho häc sinh x¸c ®Þnh râ nh©n vËt, sù viÖc hay c¸c chi tiÕt nµo cña cèt truyÖn ®©u lµ “ chÝnh” , “ phô” ®Ó “ nhÊn” , “ lít” nh»m lµm næi bËt chñ ®Ò vµ ý nghÜa cña truyÖn. ViÖc 2: Lùa chän chñ ®Ò cña c©u chuyÖn - Gi¸o viªn cho häc sinh ®äc thÇm gîi ý 1 vµ 2 trong s¸ch gi¸o khoa, t×m hiÓu: C©u chuyÖn víi 3 nh©n vËt (bµ mÑ èm, ngêi con, bµ tiªn) cã thÓ lµ mét c©u chuyÖn vÒ sù hiÕu th¶o hoÆc mét c©u chuyÖn kÓ vÒ tÝnh trung thùc. - Gi¸o viªn gîi ý HS lùa chän chñ ®Ò c©u chuyÖn ( kÓ c©u chuyÖn vÒ sù hiÕu th¶o hay c©u chuyÖn vÒ tÝnh trung thùc.)Híng dÉn HS cã thÓ tëng tîng ra nh÷ng cèt truyÖn kh¸c nhau ( 1 trong 2 chñ ®Ò ) nh»m t¹o sù phong phó trong HS tr¸nh rËp khu«n, gß Ðp kh«ng ph¸t huy ®îc tÝnh chñ ®«ng, s¸ng t¹o cña häc sinh. ViÖc 3: Thùc hµnh x©y dùng cèt truyÖn Môc tiªu chÝnh cña ho¹t ®éng nµy lµ rÌn kÜ n¨ng tëng tîng vµ s¾p xÕp c¸c sù viÖc trong cèt truyÖn theo t×nh tù hîp lÝ. T«i thiÕt nghÜ ®©y lµ kh©u cùc k× quan träng, gi¸o viªn kh«ng nªn ngé nhËn trong d¹y häc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña HS, lÊy HS lµm nh©n vËt trung t©m cã nghÜa lµ vai trß cña gi¸o viªn cã phÇn mê nh¹t ®i, chØ cã giao viÖc, kiÓm so¸t, tæ chøc ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ thùc hµnh cña HS lµ ®ñ. Thùc tÕ kÜ n¨ng tëng tîng, dïng tõ ng÷ ®Ó viÕt c©u v¨n diÔn t¶ c¸c sù viÖc trong cèt truyÖn cña HS tiÓu häc vïng n«ng th«n nh TH sè 2 Liªn Thñy cßn nhiÒu h¹n chÕ nhÊt ®Þnh, nhÊt lµ HS trung b×nh, yÕu. §Ó kh¾c phôc nh÷ng h¹n chÕ trªn, ®ßi hái vai trß “ tæ chøc, híng dÉn, ®iÒu hµnh” cña gi¸o viªn cµng cÇn ®îc ph¸t huy. Tríc hÕt tæ chøc cho häc sinh ho¹t ®éng c¸ nh©n giao viÖc cô thÓ, râ rµng, têng minh(®äc t×m hiÓu c¸c c©u hái gîi ý ë SGK) theo chñ ®Ò em ®· chän; ®Æt c©u hái gîi ý, tiÕp søc, ®Þnh híng cho HS khi cÇn thiÕt; cã thÓ sö dông HS giái, kh¸ lÇn lît tr¶ lêi c¸c c©u hái ë SGK dùng mÉu, nh»m kh¬i gîi trÝ tëng tîng trong HS, biÕt lùa chän tõ, t¹o c©u ®Ó triÓn khai c¸c ý cÇn nãi thµnh ®o¹n v¨n cô thÓ, biÕt liªn kÕt c¸c sù viÖc thµnh cèt truyÖn theo yªu cÇu ®Ò bµi. VÝ dô: *Víi chñ ®Ò 1: C©u chuyÖn vÒ sù hiÕu th¶o, GV gîi ý häc sinh tëng tîng : Gîi cho HS cã nhiÒu c¸ch diÔn ®¹t kh¸c nhau trong mçi c©u hái, mçi sù viÖc. - Bµ mÑ èm nh thÕ nµo?( èm rÊt nÆng/ èm nÆng ph¶i n»m liÖt giêng/) - Ngêi con ch¨m sãc mÑ nh thÕ nµo?( Ngêi con th¬ng mÑ l¾m, cø quÊn quýt bªn mÑ./ Ngêi con th¬ng mÑ nhiÒu l¾m, lóc th× bãn tõng th×a ch¸o, lóc th× qu¹t cho mÑ ngò….ch¨m sãc mÑ tËn t×nh, chu ®¸o suèt ngµy ®ªm….) - §Ó ch÷a khái bÖnh cho mÑ, ngêi con gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n g×? Em ®i t×m thuèc quý hiÕm ch÷a bÖnh cho mÑ tËn rõng s©u, ®êng l¾m nçi gian tru©n, vÊt v¶….nhng em kh«ng n¶n vµ quyÕt t©m lÆn léi trong ma rÐt, ®ãi kh¸t…( Sù viÖc nµy béc lé râ tÝnh c¸ch nh©n vËt ngêi con ) dÉn ®Õn cao ®iÓm, t×nh huèng “Th¾t nót” g©y sù håi hép, chó ý cao cho ngêi nghe. - Bµ tiªn ®· gióp hai mÑ con nh thÕ nµo? Bµ tiªn c¶m ®éng tríc nh÷ng viÖc lµm, hµnh ®éng, suy nghÜ, bÊt chÊp khã kh¨n, gian khæ… ®ã lµ t×nh yªu th ¬ng, lßng hiÕu th¶o cña ngêi con dµnh cho mÑ nªn bµ tiªn ®· gióp cËu t×m ®îc c©y thuèc quý. Gi¸o viªn cÇn hiÓu ®©y lµ t×nh tiÕt më ra híng “ Cëi nót “ mét c¸ch khÐo lÐo. - KÕt qu¶: Bµ mÑ lµnh bÖnh, hai mÑ con sèng ®Çm Êm nh xa. Rót ra ý nghÜa cèt truyÖn gi¸o dôc häc sinh. * Víi chñ ®Ò 2: C©u chuyÖn víi ba nh©n vËt nh trªn cã thÓ lµ mét c©u chuyÖn vÒ tÝnh trung thùc. Gi¸o viªn gîi ý häc sinh cÇn tëng tîng : - Bµ mÑ èm nh thÕ nµo? - Ngêi con ch¨m sãc mÑ nh thÕ nµo? - §Ó ch÷a khái bÖnh cho mÑ, ngêi con gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n g×? -Bµ tiªn lµm c¸ch nµo ®Ó biÕt ngêi con lµ trung thùc ? - Bµ tiªn gióp ®ì ngêi con trung thùc b»ng c¸ch nµo? (víi chñ ®Ò 2 c¸ch lµm t¬ng tù c©u chuyÖn ë chñ ®Ò 1). Ho¹t ®éng 2: Tæ chøc kÓ v¾n t¾t cèt truyÖn võa t¹o lËp Môc tiªu ho¹t ®éng nµy lµ rÌn kÜ n¨ng kÓ(nãi) theo yªu cÇu ®Ò ra, biÕt tr×nh bµy néi dung cèt truyÖn râ rµng, rµnh m¹ch; biÕt sö dông giäng nãi(ng÷ ®iÖu, ®iÖu bé diÔn t¶ nh»m bæ trî cho sù thÓ hiÖn néi dung). N©ng cao n¨ng lùc giao tiÕp cho häc sinh. - GV khuyÕn khÝch häc sinh nãi cho nhau nghe theo nhãm ®«i, tËp diÔn t¶ ®óng, ®ñ ý, râ sù viÖc b»ng lêi v¨n tù nhiªn, gi¶n dÞ, ch©n thµnh cha cã sù “ trau chuèt” , “ bãng bÈy” vÒ lêi v¨n nh bµi viÕt. Cã thÓ chÊp nhËn HS dïng nhiÒu tõ ng÷ th«ng dông, cã phÇn “n«m na” theo phong c¸ch khÈu ng÷( vÝ dô: thËt lµ ®Çm Êm; th¬ng mÑ l¾m; th¬ng mÑ qu¸; th× cËu bÐ bçng nh×n thÊy…cã thÓ dïng c©u v¨n ng¾n hoÆc c©u v¨n dµi vµ c¸c tõ nèi “th×” ,” lµ” ,” vµ” ,” mµ” ,” nhng”. … KÕt hîp víi ng÷ ®iÖu nhÊn giäng hoÆc kÐo dµi giäng hay cö chØ, th¸i ®é nh»m t¨ng thªm søc truyÒn c¶m cña lêi nãi. - GV cÇn t¹o kh«ng khÝ hµo høng, kÝch thÝch häc sinh kÓ tríc líp m¹nh d¹n tù nhiªn. Tïy vµo c¸c lo¹i ®ãi tîng HS trong líp ®Ó ®a ra yªu cÇu luyÖn kÓ phï hîp: Nãi 1 sù viÖc hay 2, 3 sù viÖc hoÆc nãi c¶ phÇn diÔn biÕn sù viÖc hay liªn kÕt c¶ c¸c sù viÖc vµ kÓ toµn bé cèt truyÖn( HS G,K).VÝ dô bµi cña 1HG: * Sù viÖc 1( Më bµi): ë mét nhµ kia cã hai mÑ con tuy cuéc sèng lam lò, nghÌo khã nhng sèng bªn nhau thËt lµ ®Çm Êm, h¹nh phóc. Mét h«m, sau ngµy ®i lµm ®ång vÒ, ngêi mÑ èm rÊt nÆng kh«ng thÓ dËy ®îc. Tõ sù viÖc 2,3,4: DiÔn biÕn cña sù viÖc. *Sù viÖc 2: Ngêi con th¬ng mÑ nhiÒu l¾m. Ban ngµy cËu bÐ cø qu¸n quýt bªn mÑ, an ñi ®éng viªn vç vÒ mÑ, bãn cho mÑ tõng th×a ch¸o, tõng ngôm níc. §ªm ®Õn, cËu bÐ ngåi canh, qu¹t cho mÑ ngò. Nh×n nÐt mÆt mái mÖt cña mÑ cËu bÐ cµng lo l¾ng….. CËu n»m m¬ t×m gÆp c©y thuèc quý trong rõng s©u... *Sù viÖc 3: Mê s¸ng h«m sau, cËu bÐ nhê c« em hä ®Õn tr«ng coi mÑ råi véi v· kh¨n gãi lªn ®êng, ph¶i vît qua bao dèc cao, suèi th¼m, chÞu ®ùng c¸i ®ãi, c¸i rÐt…th©n thÓ r· rêi t ëng chõng nh kh«ng thÓ nhÊc ®îc bíc ch©n n÷a. ThÕ nhng cËu bÐ vÉn quyÕt t©m, kh«ng n¶n chÝ ….. bçng nhiªn cËu nh×n thÊy c©y thuèc quý trªn ngän c©y cao nhng lµm sao ®Ó lÊy ®îc. *Sù viÖc 4: Gi÷a lóc Êy, bµ tiªn ®· c¶m ®éng tríc nh÷ng suy nghÜ, hµnh ®éng, th¸i ®é, tÝnh c¸ch cña cËu bÐ nªn ®· hiÖn ra gióp cËu lÊy ®îc c©y thuèc quý ch÷a bÖnh cho mÑ. * Sù viÖc 5(KÕt thóc): Nhê cã c©y thuèc quý nªn mÑ lµnh bÖnh. Hai mÑ con l¹i sèng vui vÎ, ®Çm Êm, h¹nh phóc nh xa. ( Rót ra ý nghÜa bµi häc) - Mçi ý, mçi sù viÖc nªn cho 2-3 HS tËp nãi. Sau mçi HS nãi yªu cÇu HS kh¸c nhËn xÐt qu¸ tr×nh tr×nh bµy cña b¹n vÒ ý ®· ®óng, ®ñ, cô thÓ cha; vÒ lêi chó ý dïng tõ ®Æt c©u, diÔn ®¹t…cã ®iÓm nµo hay ®¸ng ®Ó häc tËp. - Gi¸o viªn cã thÓ dùa vµo nh÷ng ý HS ®· kÓ(nãi) chØ ra nh÷ng u ®iÓm, nhîc ®iÓm nhng diÔn ®¹t khÐo lÐo, tÕ nhÞ sao cho mçi em vÉn c¶m thÊy m×nh ®ang cã nh÷ng thµnh c«ng ®îc c« gi¸o, bÌ b¹n ghi nhËn biÓu d¬ng. Tr¸nh chØ chª bai khuyÕt ®iÓm; cÇn khen ngîi nh÷ng thµnh c«ng dï nhá nhÊt cña ®èi tîng häc sinh trung b×nh, yÕu ®Ó c¸c em thªm phÊn khÝch, tù tin vµ ngµy cµng tiÕn bé trong häc tËp. - Trong qu¸ tr×nh tæ chøc rÌn kÜ n¨ng kÓ (nãi) gi¸o viªn cÇn chñ ®éng, linh ho¹t xö lÝ t×nh huèng s ph¹m, kÞp thêi tiÕp søc khi HS tá ra lóng tóng trong diÔn ®¹t. Bëi lÏ ®©y lµ c¬ héi gióp c¸c em n©ng cao n¨ng lùc giao tiÕp b»ng ng«n ng÷, ph¸t triÓn t duy, võa t¹o ®iÒu kiÖn cho kÜ n¨ng viÕt ph¸t triÓn tèt. - Kiªn tr× rÌn kÜ n¨ng kÓ(nãi) theo cèt truyÖn ®· t¹o lËp, kiªn quyÕt kh¾c phôc thãi quen ®äc truyÖn. Muèn tiÕt d¹y“ LuyÖn tËp x©y dùng cèt truyÖn” ®¹t môc tiªu: “ nhÑ nhµng, tù nhiªn, hiÖu qu¶ ” th× vai trß gi¸o viªn lµ rÊt lín, cã tÝnh quyÕt ®Þnh. HS líp 4 nãi riªng bËc tiÓu häc nãi chung ®îc xem lµ bËc häc rÌn kÜ n¨ng, v× vËy ®ßi hái ngêi gi¸o viªn võa cã tr×nh ®é nghiÖp vô s ph¹m v÷ng vµng(hiÓu thÊu ®¸o ý ®å cña tiÕt d¹y ë s¸ch gi¸o viªn, s¸ch gi¸o khoa), võa cã nghÖ thuËt tõ kh©u chuÈn bÞ cña thÇy vµ trß ®Õn kh©u vËn dông ph¬ng ph¸p, h×nh thøc, ph¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i bæ trî cho PP…Ng«n ng÷ gi¸o viªn ph¶i ® îc trau chuèt, nãi râ rµng, m¹ch l¹c, truyÒn c¶m, cã c¸ch nh×n bao qu¸t líp, gÇn gòi th©n thiÖn cã søc thu hót sù tËp trung chó ý cña häc sinh. Trªn ®©y chØ lµ nh÷ng suy nghÜ, viÖc lµm cña t«i ®óc rót tõ thùc tÕ chuyªn ®Ò dù giê båi dìng gi¸o viªn t¹i trêngTH sè 2 Liªn Thñy, kh«ng tr¸nh khái nh÷ng khiÕm khuyÕt. RÊt mong sù gãp ý ch©n thµnh cña quý l·nh ®¹o vµ bÌ b¹n ®ång nghiÖp ®Ó nh÷ng suy nghÜ, c¸ch lµm nªu trªn cã tÝnh kh¶ thi h¬n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n!