Tài liệu Sử dụng tài liệu văn học dân gian phục vụ giảng dạy và học tập lịch sử việt nam lớp 10 (chương trình chuẩn)

TRƯỜNG ĐẠI HỌC CẦN THƠ KHOA SƯ PHẠM BỘ MÔN SƯ PHẠM LỊCH SỬ SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC DÂN GIAN PHỤC VỤ GIẢNG DẠY VÀ HỌC TẬP LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 (Chương trình chuẩn) Luận văn Tốt nghiệp Ngành : SƯ PHẠM LỊCH SỬ Cán bộ hướng dẫn : Sinh viên thực hiện : ThS.Trần Minh Thuận Đặng Hoàng Sang MSSV : 6086346 Lớp SP Lịch sử K34 Cần Thơ, 2012 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 LỜI CÁM ƠN Với mong muốn góp một phần nhỏ công sức của mình vào việc nâng cao chất lượng dạy học lịch sử ở trường phổ thông hiện nay, tác giả mạnh dạn tìm đến nghiên cứu đề tài “Sử dụng tài liệu Văn học dân gian phục vụ giảng dạy và học tập Lịch sử Việt Nam lớp 10 (Chương trình chuẩn)”. Là sinh viên năm cuối đảm nhận một đề tài nghiên cứu nặng nề và to lớn này, tác giả ý thức được rằng muốn thành công ngoài sự nổ lực không ngừng của bản thân, thì tất yếu phải nhờ đến sự giúp đỡ chân tình từ nhiều phía. Đầu tiên, tác giả bày tỏ lòng biết ơn chân thành nhất đến Ban chủ nhiệm Bộ môn Sư phạm Lịch sử, khoa Sư phạm trường Đại học Cần Thơ – nơi đào tạo và nuôi dưỡng nên bao ước mơ cao đẹp. Ở đây, với những Thầy Cô tận tâm và yêu nghề đã truyền cho các thế hệ sinh viên những kiến thức và kinh nghiệm quý báu để làm hành trang trên bước đường nghiên cứu khoa học và giảng dạy sau này, trong đó có tác giả. Tác giả trân trọng và khắc sâu lời dạy bảo tâm quyết của những Thầy Cô đã về hưu và đang công tác, xem đó như là món quà quý giá nhất mà Thầy Cô ưu ái dành tặng cho mình trong suốt bốn năm ngồi trên ghế giảng đường đại học. Tác giả cảm kích và xin bày tỏ lòng biết ơn sâu sắc nhất đến ThS.Trần Minh Thuận đã khuyến khích và trực tiếp hướng dẫn đề tài với những lời chỉ bảo tận tình để đề tài được hoàn thành một cách tốt nhất. Tác giả không quên gửi lời cám ơn chân thành đến ThS.Trịnh Thị Hương, Bộ môn Sư phạm Toán, khoa Sư phạm trường Đại học Cần Thơ đã có những gợi mở và ý kiến đóng góp hiệu quả cho đề tài được hoàn chỉnh hơn. Trong bốn năm học tập và rèn luyện, tác giả luôn đồng hành cùng lớp Sư phạm Lịch sử K34, ở đây với những kỷ niệm vui buồn đáng nhớ đã giúp cho tác giả có những động lực học tập và phấn đấu trong nghiên cứu khoa học với những lời động viên và chia sẽ chân thành, gần gũi. Nhân đây, xin được gửi lời cám ơn của cá nhân tác giả đến tất cả các bạn cùng lớp ; đặc biệt là hai bạn : Nguyễn Thanh Tú và Cao Quốc Thái đã giúp đỡ và động viên tinh thần tác giả rất nhiều trong quá trình thực hiện đề tài nghiên cứu này. Luận Văn Tốt Nghiệp 1 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 Tác giả sẽ không hoàn thành được đề tài nếu không nhận được sự giúp đỡ hết sức hiệu quả và quý báu về mặt tư liệu của các cán bộ Thư viện khoa Sư phạm trường Đại học Cần Thơ và Thư viện TP. Cần Thơ. Tác giả xin trân trọng cám ơn sự giúp đỡ kịp thời và nhiệt tình đó. Để hoàn thành đề tài luận văn này, tác giả nhận được sự giúp đỡ tận tình của các Thầy Cô ở Tổ Lịch sử và học sinh của hai trường THPT Thới Long (Phường Long Hưng, Quận Ô Môn, TP. Cần Thơ) và THPT Châu Văn Liêm (Số 01, Đường Xô Viết Nghệ Tĩnh, Phường An Cư, Quận Ninh Kiều, TP. Cần Thơ). Tác giả gửi lời cám ơn sâu sắc đến các Thầy Cô và các em học sinh đã giúp tác giả hoàn thành một cách tốt nhất phần thực nghiệm sư phạm trong đề tài. Cuối cùng, tự đáy lòng tác giả xin được bày tỏ lòng tri ân sâu sắc nhất đến NGƯT. Phạm Hồng Việt, nguyên Chủ nhiệm khoa Lịch sử trường Đại học sư phạm Huế đã cung cấp nhiều tư liệu quý và có những lời động viên, chỉ bảo tận tâm cho đề tài nghiên cứu được hoàn chỉnh và khoa học nhất. * * * Mặc dù đã hết sức cố gắng và thận trọng trong việc đưa ra và giải quyết vấn đề “Sử dụng tài liệu Văn học dân gian phục vụ giảng dạy và học tập Lịch sử Việt Nam lớp 10 (Chương trình chuẩn)”, song do đây là đề tài nghiên cứu phức tạp và rộng lớn mà năng lực tác giả còn nhiều hạn chế trong cách nhìn nhận vấn đề, cho nên luận văn khó tránh khỏi có nhiều khiếm khuyết. Vì vậy, tác giả chân thành cám ơn và mong mỏi nhận được nhiều ý kiến đóng góp của quý Thầy Cô và các độc giả hữu duyên đọc được luận văn này để có những sửa chữa, bổ sung cho hoàn thiện và mang tính ứng dụng cao hơn. TP. Cần Thơ, những ngày tháng 04 năm 2012 Sinh viên thực hiện, Đặng Hoàng Sang Luận Văn Tốt Nghiệp 2 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 MỤC LỤC Trang Quy ước từ viết tắt 6 Danh mục các biểu bảng và biểu đồ 7 Lời mở đầu 8 1. Lý do chọn đề tài 8 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề 11 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu 14 4. Phương pháp nghiên cứu 15 5. Bố cục luận văn 15 Chương 1. KHÁI LUẬN VỀ VIỆC SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC DÂN GIAN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 16 1. Khái quát chung về Văn học dân gian 16 1.1. Khái niệm 16 1.2. Những giá trị xã hội của Văn học dân gian 17 2. Sự cần thiết phải vận dụng nguyên tắc dạy học liên môn trong dạy học lịch sử 18 3. Tài liệu Văn học dân gian trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 20 3.1. Tài liệu trong dạy học lịch sử 20 3.2. Mối quan hệ giữa Văn học dân gian với Lịch sử 21 3.3. Cơ sở lựa chọn tài liệu Văn học dân gian trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 24 3.3.1. Mục tiêu chung và nội dung cơ bản chương trình Lịch sử Việt Nam lớp 10 24 3.3.2. Nội dung của Văn học dân gian 28 3.4. Lựa chọn tài liệu Văn học dân gian trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 30 3.5. Ý nghĩa của việc sử dụng tài liệu Văn học dân gian trong dạy học Lịch sử Việt Nam Luận Văn Tốt Nghiệp 33 3 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 Chương 2. THỰC TRẠNG SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC DÂN GIAN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 39 1. Thực trạng dạy học Lịch sử ở trường phổ thông hiện nay 39 2. Vấn đề giáo dục lịch sử 42 3. Điều tra thực trạng việc sử dụng tài liệu Văn học dân gian trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 44 3.1. Mục đích điều tra 44 3.2. Nội dung điều tra 44 3.3. Kết quả điều tra 45 Chương 3. SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC DÂN GIAN PHỤC VỤ DẠY VÀ HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 Ở TRƯỜNG PHỔ THÔNG 50 1. Nguyên tắc chung khi sử dụng tài liệu Văn học dân gian trong dạy học Lịch sử Việt Nam 50 1.1. Đảm bảo tính tư tưởng 50 1.2. Đảm bảo tính khoa học 50 1.3. Đảm bảo sư phạm 51 2. Một số lưu ý khi sử dụng tài liệu Văn học dân gian trong dạy học Lịch sử Việt Nam 52 3. Các biện pháp sử dụng tài liệu Văn học dân gian trong dạy học Lịch sử Việt Nam lớp 10 3.1. Sử dụng tài liệu Văn học dân gian trong giờ học nội khóa 54 54 3.1.1. Sử dụng tài liệu Văn học dân gian kết hợp kênh hình để xây dựng biểu tượng lịch sử 55 3.1.2. Sử dụng tài liệu Văn học dân gian để nêu quy luật và rút ra bài học lịch sử 56 3.1.3. Sử dụng tài liệu Văn học dân gian kết hợp nêu câu hỏi, bài tập nhận thức 57 3.1.4. Sử dụng tài liệu Văn học dân gian để kiểm tra, đánh giá kết quả học tập của học sinh Luận Văn Tốt Nghiệp 59 4 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 3.2. Sử dụng tài liệu Văn học dân gian trong giờ học ngoại khóa 61 3.2.1. Một số vấn đề hoạt động ngoại khóa trong dạy học lịch sử 61 3.2.2. Các hình thức tổ chức ngoại khóa 61 3.2.2.1. Đọc sách 62 3.2.2.2. Dạ hội lịch sử 67 4. Thực nghiệm sư phạm 71 4.1. Thời gian, địa điểm và đối tượng 71 4.2. Mục đích 72 4.3. Nội dung 72 4.4. Phương pháp 72 4.5. Quy trình tiến hành 72 4.6. Kết quả thực nghiệm và đối chứng 73 4.6.1. Mức độ hứng thú của học sinh đối với giờ học 73 4.6.2. Kết quả kiểm tra, đánh giá sau giờ học 74 Kết luận 76 Phụ lục 80 Phụ lục 1 : Phiếu thăm dò ý kiến giáo viên 81 Phụ lục 2 : Phiếu thăm dò ý kiến học sinh 82 Phụ lục 3 : Giáo án thực nghiệm 83 Phụ lục 4 : Giáo án đối chứng 92 Phụ lục 5 : Đề kiểm tra 10 phút sau giờ học 99 Phụ lục 6 : Dạy và học Lịch sử địa phương qua truyền thuyết và ca dao 100 Phụ lục 7 : Những hình ảnh thực nghiệm sư phạm 107 Tài liệu tham khảo 109 Luận Văn Tốt Nghiệp 5 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 QUY ƯỚC TỪ VIẾT TẮT Luận Văn Tốt Nghiệp DHLS : Dạy học Lịch sử GV : Giáo viên HS : Học sinh PT : Phổ thông PPDH : Phương pháp dạy học PPDHLS : Phương pháp dạy học Lịch sử SGK : Sách giáo khoa THPT : Trung học phổ thông VHDG : Văn học dân gian 6 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 DANH MỤC CÁC BIỂU BẢNG VÀ BIỂU ĐỒ BIỂU BẢNG : Trang Bảng 2.1. Tình cảm của HS đối với môn Lịch sử 47 Bảng 2.2. Vị trí của môn Lịch sử ở trường PT hiện nay qua khảo sát ý kiến HS 48 Bảng 2.3. Khảo sát mức độ hứng thú của HS khi GV sử dụng tài liệu VHDG trong DHLS 48 Bảng 3.1. Danh mục sách VHDG và sách Lịch sử cần đọc của chương 1 63 Bảng 3.2. Quá trình đọc sách và kết quả thu được 66 Bảng 3.3. Mức độ hứng thú của HS đối với giờ học thực nghiệm và đối chứng 73 Bảng 3.4. Kết quả điểm kiểm tra lớp thực nghiệm và lớp đối chứng 74 BIỂU ĐỒ : Biểu đồ 2.1. Biểu đồ thể hiện hiện tình cảm của HS đối với môn Lịch sử 47 Biểu đồ 2.2. Biểu đồ thể hiện vị trí môn Lịch sử ở trường PT hiện nay qua khảo sát ý kiến HS 48 Biểu đồ 2.3. Biểu đồ khảo sát mức độ hứng thú của HS khi GV sử dụng tài liệu VHDG trong DHLS 49 Biểu đồ 3.1. Biểu đồ thể hiện mức độ hứng thú của HS đối với giờ học thực nghiệm và đối chứng 73 Biểu đồ 3.2. Biểu đồ thể hiện kết quả điểm kiểm tra lớp thực nghiệm và lớp đối chứng Luận Văn Tốt Nghiệp 75 7 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 LỜI MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài “Lịch sử là một thành phần mà thiếu nó thì không một ý thức dân tộc nào đứng vững được”1 (Fernand Braudel). Cho nên, hiểu biết sâu sắc về đất nước mình, tự hào về những trang sử vẻ vang của dân tộc mình là nền tảng cơ bản để hình thành lòng yêu nước, một phẩm chất đặc biệt và cũng là một động lực lớn lao của con người Việt Nam qua mọi thời đại. Chính vì thế, “môn Lịch sử giữ vai trò quan trọng bậc nhất trong giáo dục chủ nghĩa yêu nước, các giá trị truyền thống và cách mạng, góp phần xây dựng nhân cách, bản lĩnh con người, giữ gìn bản sắc dân tộc”2 như sự khẳng định của Đại tướng Võ Nguyên Giáp, Chủ tịch danh dự của Hội khoa học lịch sử Việt Nam trong thư gửi “Hội thảo bàn về thực trạng dạy và học lịch sử” năm 2006. Với vị trí và chức năng đó, môn Lịch sử góp phần to lớn trong việc giáo dục thế hệ trẻ thành nguồn nhân lực chất lượng cao để phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước hiện nay. Để hoàn thành sứ mệnh cao cả đó, việc nâng cao chất lượng giáo dục được xem là vấn đề sống còn. Thế nên, từ Đại hội lần thứ VIII của Đảng (1996) đã xem “Giáo dục là quốc sách hàng đầu”3. Đến Đại hội lần thứ X của Đảng (2006) khẳng định : “Tiếp tục đổi mới mạnh mẽ phương pháp giáo dục, phát huy tính sáng tạo của người học, khắc phục lối truyền thụ một chiều”4. Gần đây, Đại hội lần thứ XI của Đảng (2011) tiếp tục định hướng : “Đổi mới mạnh mẽ nội dung, chương trình, phương pháp dạy và học ở tất cả các cấp, bậc học”5. Điều 5, Luật Giáo dục cũng quy định : “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, tư duy sáng tạo của người học ; bồi 1 Dẫn theo Tương Lai : Tính trung thực lịch sử, Tạp chí Xưa & Nay, Số 318, tháng 10-2008, tr.,13. Tương Lai : như trên, tr.,13. 3 Đảng cộng sản Việt Nam : Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ VIII, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 1996, tr.,151. 4 Đảng cộng sản Việt Nam : Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ X, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2006, tr.,97. 5 Đảng cộng sản Việt Nam : Văn kiện Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ XI, Nxb Chính trị quốc gia – Sự thật, Hà Nội, 2011, tr.,131. 2 Luận Văn Tốt Nghiệp 8 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 dưỡng cho người học năng lực tự học, khả năng thực hành, lòng say mê học tập và ý chí vươn lên”6. Tuy nhiên, khác với những kỳ vọng trên, thực trạng dạy học nói chung và DHLS nói riêng hiện nay đã có nhiều hồi chuông báo động. Riêng môn Lịch sử, trong các kỳ thi tốt nghiệp THPT và Đại học – cao đẳng những năm gần đây kết quả điểm thi môn Lịch sử đã làm cho cả xã hội phải phản ứng một cách bức xúc. Với hàng nghìn điểm 0 (không) như kỳ thi Đại học – cao đẳng năm 2011 đã nói lên phần nào vấn đề DHLS ở trường PT hiện nay. Đã có nhiều phân tích sâu sắc nguyên nhân dẫn đến thực trạng này, trong đó có nguyên nhân chậm đổi mới PPDHLS theo hướng phát huy tính tích cực, tư duy độc lập sáng tạo của HS. Qua các phương tiện thông tin đại chúng và sự tìm hiểu thực tế tác giả thấy rằng, hầu hết các GV Lịch sử ở các trường PT đều thấy được tầm quan trọng của việc đổi mới PPDHLS, nhưng do những điều kiện khách quan và chủ quan khác nhau dẫn đến các GV chậm hoặc không chịu đổi mới PPDH. Tình trạng “dạy chay”, “thầy đọc – trò chép”, “thầy chiếu – trò chép” vẫn còn khá phổ biến. Một số GV ngại đổi mới, bằng lòng với cách dạy truyền thống, xem SGK là công cụ tuyệt đối và duy nhất. Nhiều nơi, đặc biệt là vùng sâu, vùng xa còn rất thiếu thốn về cơ sở vật chất, phương tiện và đồ dùng dạy học cũng như các loại tài liệu tham khảo. HS thì chán và không thích học môn Sử nên không dành thời gian cho môn Lịch sử hoặc chỉ “học vẹt” để đối phó thi cử. Đây là một thực trạng và cũng là một hạn chế rất lớn cần được khắc phục để môn Lịch sử hấp dẫn hơn, lôi cuốn HS, sửa chữa quan niệm cho rằng Lịch sử là môn phụ, tẻ nhạt, không mang lại lợi ích thực tế cho HS. Đó là những điều trăn trở hết sức trách nhiệm của những GV có chung lòng yêu nghề và tâm quyết với môn Lịch sử. Khi còn là HS ngồi trên ghế nhà trường PT, tác giả rất yêu Lịch sử nhưng cũng rất thích Văn học. Nhưng vì không có duyên nợ với Văn học nên đành đi vào nghề giảng dạy Lịch sử và xem đó là con đường gắn chọn với cuộc đời mình. Nhưng càng học Sử tác giả lại càng nhận thức được rằng giữa tri thức Văn học và Sử học 6 Quốc hội nước Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam : Luật Giáo dục, Nxb Chính trị quốc gia, Hà Nội, 2007, tr.,9. Luận Văn Tốt Nghiệp 9 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 hỗ trợ cho nhau rất nhiều, đôi lúc hai ngành tưởng như hoàn toàn xa lạ với nhau nhưng nó lại rất gần gũi, có mối quan hệ hữu cơ với nhau hết sức chặt chẽ. Tùy vào mỗi thời điểm, trên con đường đi lên của dân tộc, tác phẩm văn học nói chung và VHDG nói riêng luôn phản ánh sinh động và rõ rệt những dòng lịch sử chính diện và phản diện khác nhau, chính nó không chỉ có giá trị như những tài liệu lịch sử mà còn phản ánh được “cái thần” của sự kiện, của mỗi thời kỳ lịch sử cụ thể. Giở đọc lại từng trang sách văn học, ở đâu đó ta bắt gặp những lời nhắn nhủ hết sức chân tình và thật đầy ý nghĩa : “Thơ văn Việt Nam qua các thế kỷ soi rọi cho những ai muốn … tìm về nguồn gốc sâu xa của dân tộc”7, như lời của cố GS.VS Phạm Huy Thông (1916 – 1988). Tuy vẫn biết tác phẩm văn học không thể thay thế cho sử học thật sự để giúp người viết khám phá lịch sử và giải thích lịch sử. Nhưng nhờ đó, các sử gia hiểu được hơn, thấm thía được những băn khoăn, những suy tư, những tình cảm lớn, những nổi vui buồn riêng ở từng thời đại tương ứng. Và vì thế, lịch sử được nhận thức sống động hơn8. Thấy rõ điều đó đã giúp tác giả nhận ra và chọn cho mình một hướng đi phù hợp trong nghiên cứu PPDHLS sao cho đem lại kết quả vận dụng thiết thực nhất. Đứng trước thực trạng đáng buồn nêu trên, là một sinh viên chuyên ngành sư phạm Lịch sử và trong tương lai là một GV THPT, tác giả luôn trăn trở, băn khoăn với nhiều biện pháp để sau này góp phần nâng cao chất lượng DHLS, dẫu biết rằng “Một con chim én không làm nên được mùa xuân”, nhưng có thể làm con chim én nhỏ để góp phần báo hiệu một mùa xuân tươi đẹp đang đến thì đó cũng là thành công và có ý nghĩa rất lớn trong bốn năm học tập trong môi trường giáo dục đại học. Với những suy nghĩ đó, tác giả mạnh dạn tìm đến để nghiên cứu đề tài “Sử dụng tài liệu Văn học dân gian phục vụ giảng dạy và học tập Lịch sử Việt Nam lớp 10 (Chương trình chuẩn)” trong mối quan hệ liên môn nhằm tìm ra một hướng đi mới mang lại hiệu quả cho công việc giảng dạy sau này. 7 Phạm Huy Thông : Lời bạt, in trong Tổng tập văn học Việt Nam, tập 31, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1981, tr.,696. 8 Phạm Huy Thông : sđd, tr.,695. Luận Văn Tốt Nghiệp 10 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 2. Lịch sử nghiên cứu vấn đề Vấn đề sử dụng tài liệu tham khảo nói chung và tài liệu VHDG nói riêng trong DHLS là một vấn đề hay và khá hấp dẫn đối với các nhà nghiên cứu giáo dục lịch sử. Bởi vì tính ứng dụng thực tiễn của nó rất cao và vì thế đem lại mục đích cần đạt cho người nghiên cứu. Với đề tài này cũng vậy, tính hấp dẫn của nó đã tạo sự hứng thú cho nhiều nhà nghiên cứu và cho ra đời rất nhiều công trình có giá trị cao. Mặc dù trình bày với những mức độ và cách thức khác nhau nhưng các tác giả đều nhấn mạnh đến vai trò của tài liệu VHDG trong DHLS ở trường PT. Ở nước ta hiện nay, đề tài này đã được các nhà giáo dục lịch sử nêu lên và nghiên cứu sâu rộng. Ở mức độ rộng mang tính lý luận và khái quát phải kể đến “Phương pháp dạy học lịch sử, 2 tập” do Phan Ngọc Liên, Trịnh Đình Tùng, Nguyễn Thị Côi biên soạn (Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội, 2002). Đây là bộ giáo trình được sử dụng rộng rãi, sửa chữa và bổ sung để tái bản nhiều lần. Nội dung trong sách được các tác giả đề cập rất rộng giúp cho GV nâng cao nhận thức lý luận của bộ môn và góp phần rèn luyện năng lực nghiệp vụ sư phạm cho sinh viên. Trong đó, các tác giả đã đề cập đến vai trò to lớn của việc sử dụng tài liệu văn học nói chung và VHDG nói riêng trong DHLS ở trường PT. Qua đó, đưa ra nhiều cách sử dụng loại tài liệu này trong DHLS. Đây là những cơ sở lý luận cần thiết hình thành những biện pháp cụ thể cho việc sử dụng tài liệu VHDG phục vụ giảng dạy và học tập Lịch sử Việt Nam. Tiếp theo, quyển sách “Đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử ở trường phổ thông” (Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội, 2005) do Phan Ngọc Liên chủ biên, được viết dưới dạng chuyên đề. Bài viết của tác giả Nguyễn Anh Dũng với việc đưa ra phương pháp “Tích hợp các bộ môn khoa học xã hội trong dạy học Lịch sử ở trường phổ thông” trong chuyên đề 1 đã chỉ ra được mối quan hệ giữa các môn khoa học xã hội ở trường PT, trong đó có Văn học và Sử học để đi đến khẳng định:“Khi nghiên cứu và học tập, kiến thức của những môn này hỗ trợ cho nhau, giúp học sinh nhận thức sâu sắc về xã hội và đời sống của con người”9. Trước đó, trên Tạp chí Giáo dục (Số 17, tháng 11-2001), tác giả cũng đã công bố bài viết 9 Phan Ngọc Liên (Chủ biên) : sđd, tr.,99. Luận Văn Tốt Nghiệp 11 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 “Tích hợp các môn khoa học xã hội trong sự phát triển nội dung chương trình ở trường phổ thông” đề ra những yêu cầu của việc tích hợp các môn như Văn học, Địa lý, Giáo dục công dân trong DHLS. Tuy nhiên, với nội dung nghiên cứu rộng lớn nên tác giả chưa đi sâu vào cụ thể những biện pháp thực hiện của từng bộ môn, nên đó chỉ còn ở dạng đặt vấn đề mang tính gợi mở để nghiên cứu sâu hơn. Công trình nghiên cứu công phu của Nguyễn Thị Côi về “Các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học lịch sử ở trường phổ thông” (Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội, 2008) đi sâu gợi mở các con đường, biện pháp nâng cao hiệu quả DHLS ở trường PT. Từ đó, đưa ra bài học lịch sử trong thực tiễn dạy học ở trường PT hiện nay. Công trình đã mang lại cho người đọc những gợi mở quý báu trong việc thực hiện các biện pháp nâng cao hiệu quả DHLS, trong đó, có việc sử dụng tài liệu VHDG vào bài học lịch sử. Hai tác giả Nguyễn Hải Châu và Nguyễn Xuân Trường trong “Những vấn đề chung về đổi mới giáo dục trung học phổ thông môn Lịch sử” (Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2007), cũng đưa ra một số biện pháp nâng cao năng lực GV trong DHLS ở trường THPT, trong đó đã cơ bản nêu lên được mối quan hệ giữa Văn học và Sử học trong DHLS, từ đó bước đầu đề xuất các phương pháp sử dụng loại tài liệu này trong bài giảng lịch sử. Hồn sử Việt – những truyền thuyết và giai thoại nổi tiếng do Minh Châu & DSC (Sưu tầm và biên soạn) vừa cho ra mắt độc giả (Nxb Lao động, Hà Nội, 2010). Tác giả tập hợp các câu chuyện được truyền khẩu trong dân gian, đây là nguồn tài liệu phong phú cho GV sử dụng trong DHLS. Tuy nhiên, tác giả cũng chưa nêu lên được những biện pháp cụ thể để sử dụng các mẫu chuyện này, vì vậy, nó được xem như quyển sách tham khảo là chủ yếu. Sau nhiều năm nghiên cứu lịch sử, Phạm Hồng Việt là học giả được xem như người mở đường cho phương pháp sử dụng tài liệu văn học nói chung và VHDG nói riêng để phục vụ giảng dạy và học tập lịch sử dân tộc trong trường PT. “Lịch sử dân tộc trên các trang văn học (từ nguồn gốc đến năm 1858)” (Nxb Thuận Hóa, Huế, 2007) là công trình đánh giá và nêu lên cụ thể giữa Văn học và Sử học trong nghiên cứu có mối quan hệ liên ngành hữu cơ với nhau hết sức chặt chẽ. Đây cũng Luận Văn Tốt Nghiệp 12 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 là công trình phản ánh cho độc giả được cái cốt lõi của vấn đề : trong mỗi bước tiến của lịch sử dân tộc đều có in dấu ấn đậm nét trên các trang văn học. Tuy chưa đưa ra được phương pháp sử dụng tài liệu văn học vào phục vụ giảng dạy và học tập lịch sử, nhưng quyển sách là nguồn tài liệu quý giá để định hướng cho đề tài. Thêm vào đó, khi nghiên cứu việc sử dụng tài liệu VHDG trong DHLS mà không đọc quyển “Ca dao lịch sử” (Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2007) là một sự thiếu sót nghiêm trọng. Trong quyển sách này, Phạm Hồng Việt đã sưu tầm, chú thích công phu những câu ca dao lịch sử trong từng giai đoạn cụ thể từ nguồn gốc đến năm 1975. Đây là một cuốn sách có giá trị về mặt vận dụng PPDH liên môn trong DHLS. Ngoài ra, trong các hội thảo khoa học và trên các trang tạp chí khoa học, Phạm Hồng Việt cũng nêu lên sự cần thiết của việc sử dụng tài liệu văn học nói chung và VHDG nói riêng trong giảng dạy lịch sử như: 1. Phạm Hồng Việt : Về vấn đề sử dụng tác phẩm văn học để phục vụ giảng dạy và học tập lịch sử, Kỷ yếu khoa học, Đại học Đà Nẵng, 1998. 2. Phạm Hồng Việt : Sử dụng tài liệu văn học trong bài giảng lịch sử ở lớp 10 và 11, Kỷ yếu khoa học, khoa Lịch sử trường Đại học sư phạm Huế, tháng 112008. 3. Phạm Hồng Việt : Người học sử và dạy sử rất cần đọc tác phẩm văn học, Tạp chí Đại học Huế, số 67, 11 – 2008. 4. Phạm Hồng Việt : Chiến công đánh tan quân xâm lược Thanh vào những ngày xuân Kỷ Dậu 1789 trong tác phẩm văn học, Tạp chí Đại học Huế, Xuân Kỷ Sửu, 2009. Đây chính là những nghiên cứu sâu rộng nói lên được bản chất của đề tài, có nhiều ý kiến giá trị làm cơ sở cho việc vận dụng và phát triển nội dung đề tài. Tác giả Nguyễn Hoàng Vinh trong Nâng cao kiến thức Lịch sử và ý thức tự học của sinh viên thông qua việc sử dụng các tài liệu tham khảo (Kỷ yếu Hội thảo khoa học “Đổi mới nội dung và phương pháp dạy học ở các trường Đại học sư phạm”, Hà Nội, 2004), cũng đã nêu lên những định hướng và cách thức cho việc sử dụng các loại tài liệu tham khảo trong DHLS, trong đó có tài liệu VHDG. Luận Văn Tốt Nghiệp 13 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 Ngoài ra, trên các tạp chí, các nghiên cứu được công bố liên quan đến đề tài được tác giả tham khảo và sử dụng như : 1. Nguyễn Tuấn Anh : Sử dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Lịch sử, Tạp chí Dạy và Học ngày nay, tháng 12-2010 ; 2. Nguyễn Thị Thế Bình : Tạo hứng thú tự học bộ môn Lịch sử cho học sinh, Tạp chí Giáo dục, Số 258 (kì 2), tháng 03-2011 ; 3. Nguyễn Hữu Châu : Vai trò của giáo viên trong các phương pháp dạy học được lựa chọn, Tạp chí Giáo dục, Số 101, tháng 11-2004 ;… Từ tình hình nghiên cứu trên, tác giả thấy rằng việc sử dụng tài liệu VHDG phục vụ giảng dạy và học tập lịch sử dân tộc ở trường THPT được đề cập ở nhiều khía cạnh và góc độ khác nhau, song chủ yếu được trình bày theo các vấn đề sau : Một là, chỉ ra những định hướng khái quát, lý luận chung về sự cần thiết và vai trò của việc sử dụng tài liệu VHDG trong DHLS. Hai là, tập hợp một số tài liệu VHDG liên quan ít nhiều đến những sự kiện lịch sử nhất định. Nói tóm lại, đây là một đề tài không phải mới mẻ trong “ngôi nhà nghiên cứu về PPDHLS”, các khía cạnh liên quan đến vấn đề đều đã được các nhà nghiên cứu đề cập và phân tích sâu sắc. Tuy nhiên, trong ngôi nhà chung đó vẫn còn chưa có một đề tài phương pháp riêng về sử dụng tài liệu VHDG cho một giai đoạn dài của lịch sử dân tộc từ nguồn gốc đến giữa thế kỷ XIX. Tuy vậy, những công trình nghiên cứu nói trên là nguồn tài liệu tham khảo quý giá để tác giả xác định hướng giải quyết các vấn đề lý luận đặt ra, để từ đó đi sâu nghiên cứu thực tiễn của đề tài. Với ý nghĩ như vậy, hy vọng đề tài này sẽ đạt được nhiều hiệu quả cho việc áp dụng nguyên tắc dạy học liên môn trong DHLS. 3. Đối tượng và phạm vi nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu là việc sử dụng tài liệu VHDG phục vụ giảng dạy và học tập lịch sử Việt Nam lớp 10 (Chương trình chuẩn). Phạm vi nghiên cứu : Phạm vi nội dung : VHDG bao gồm nhiều thể loại hợp thành như thần thoại, truyền thuyết, truyện cổ tích, ca dao, dân ca, tục ngữ, hò, vè, câu đố,… rất đa dạng Luận Văn Tốt Nghiệp 14 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 và phong phú. Tuy ở mỗi thể loại đều có chất lịch sử riêng nếu biết khai thác hợp lý sẽ mang lại hiệu quả cao cho bài giảng lịch sử, nhưng do trình độ nhận thức của tác giả còn nhiều hạn chế nên bước đầu chỉ tập trung nghiên cứu các thể loại như thần thoại, truyền thuyết, ca dao và tục ngữ để ứng dụng phục vụ đề tài nghiên cứu này. Và, những thể loại này được vận dụng vào nội dung bài học lịch sử dân tộc giai đoạn từ nguồn gốc đến năm 1858 trong chương trình Lịch sử lớp 10 (Chương trình chuẩn). Phạm vi không gian : nghiên cứu thực nghiệm được triển khai tại hai lớp 10D1 và 10D2, trường THPT Châu Văn Liêm, Số 01, Đường Xô Viết Nghệ Tĩnh, Phường An Cư, Quận Ninh Kiều, TP. Cần Thơ. 4. Phương pháp nghiên cứu Để có thể hoàn thành được đề tài luận văn này, trước tiên tác giả tiến hành các bước nghiên cứu như : thu thập tài liệu, tổng hợp tài liệu, khái quát hóa những tài liệu từ sách, tạp chí,… Sau đó, tác giả đi đến phân tích và so sánh các tài liệu đó, cùng với đó là xử lý các tư liệu cho khoa học. Cuối cùng, tác giả sử dụng phương pháp thực nghiệm như điều tra bằng phiếu câu hỏi, xử lý kết quả điều tra bằng thống kê toán học đơn giản,… 5. Bố cục luận văn Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục và tài liệu tham khảo luận văn gồm ba chương : Chương 1. Khái luận về việc sử dụng tài liệu Văn học dân gian trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10. Chương 2. Thực trạng sử dụng tài liệu Văn học dân gian trong dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10. Chương 3. Sử dụng tài liệu Văn học dân gian phục vụ dạy học lịch sử Việt Nam lớp 10 ở trường phổ thông. Luận Văn Tốt Nghiệp 15 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 Chương 1 KHÁI LUẬN VỀ VIỆC SỬ DỤNG TÀI LIỆU VĂN HỌC DÂN GIAN TRONG DẠY HỌC LỊCH SỬ VIỆT NAM LỚP 10 1. Khái quát chung về Văn học dân gian 1.1. Khái niệm Ở Việt Nam cũng như ở nhiều nước trên thế giới, từ hàng ngàn năm trước đây đã nảy sinh, phát triển và lưu truyền các sáng tác ngôn từ của quần chúng nhân dân. Nhân dân gọi những sáng tác ấy bằng cái tên nôm na như : chuyện đời xưa, hò, vè… Nhận thấy các sáng tác ngôn từ này của nhân dân có những điểm độc đáo, riêng biệt về nhiều phương diện so với văn học viết, các nhà nghiên cứu văn học đã tìm cách định danh cho nó bằng các thuật ngữ khác nhau như : văn học (hay văn chương) truyền miệng (truyền khẩu) ; văn chương bình dân10; VHDG,… Dần dần thuật ngữ VHDG đã thay thế cho các thuật ngữ khác. Nó được xuất hiện vào những năm 50 của thế kỷ XX và được dùng chính thức trong nhà trường và trong giới nghiên cứu văn học. Có rất nhiều quan niệm và cách diễn đạt khác nhau về khái niệm VHDG11, nhưng hiểu một cách đơn giản thì VHDG là “Toàn bộ những sáng tác nghệ thuật ngôn từ của nhân dân”12, phát sinh từ thời công xã nguyên thủy và phát triển qua các thời kỳ lịch sử cho tới ngày nay. Như vậy, trong loại hình nghệ thuật này, ngôn 10 Nghiêm Toản : Việt Nam văn học sử trích yếu, Nhà sách Vĩnh Bảo, Sài Gòn, 1949. Dương Quảng Hàm : Việt Nam văn học sử yếu (In lần thứ chín), Bộ quốc gia giáo dục xuất bản, Sài Gòn, 1964. 11 Xin tham khảo : - Đinh Gia Khánh – Chu Xuân Diên : Văn học dân gian, tập 1, Nxb Đại học và Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội, 1972. - Bùi Văn Nguyên… : Lịch sử văn học Việt Nam, tập 1 : Văn học dân gian, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1978. - Đỗ Bình Trị : Văn học dân gian Việt Nam, tập 1, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1991. - Lê Chí Quế (Chủ biên) : Văn học dân gian Việt Nam (In lần thứ ba), Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1998. - Hoàng Tiến Tựu : Văn học dân gian Việt Nam (Tái bản lần thứ nhất), Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1999. 12 Lê Bá Hán – Trần Đình Sử – Nguyễn Khắc Phi (Đồng chủ biên) : Từ điển thuật ngữ văn học, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 2004, tr.,404. Luận Văn Tốt Nghiệp 16 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 từ là chất liệu chủ yếu, cơ bản để tạo nên các hình tượng nghệ thuật, để thông báo một nội dung nào đó đến người nghe, người đọc. Từ khái niệm trên, vô hình trung chúng ta đã đề cập đến nguồn gốc lao động của dòng văn học này. Cũng như các loại hình nghệ thuật khác, VHDG là một hình thái ý thức xã hội, phát sinh trong quá trình lao động sản xuất có ý thức của tập thể. Trong VHDG của ta, nhiều bài ca lao động, nhiều điệu hò, nhiều truyện cổ tích, truyện cười,… đều nói lên công việc lao động sản xuất của nhân dân ta. Qua ca dao, truyện cổ,… đều có nguồn gốc từ cuộc sống, từ lao động của nhân dân. Chính vì phản ánh cuộc sống của quần chúng lao động, biểu hiện thế giới quan của quần chúng lao động, nên VHDG có tính nhân dân sâu sắc. Trong nghiên cứu VHDG, thể loại là vấn đề được quan tâm hàng đầu. Tuy vậy, hệ thống thể loại VHDG xác định thế nào cho chính xác là một vấn đề còn chưa có sự nhất trí trong giới nghiên cứu, giảng dạy VHDG ở nước ta13. Hiện nay, có một điểm được tất cả giới nghiên cứu thừa nhận : thể loại là đơn vị cơ bản của VHDG. Mỗi thể loại là một hệ thống tác phẩm có sự thống nhất tương đối trong sự biểu hiện đời sống xã hội nhất định, trong lối phô diễn và xây dựng hình tượng nhân vật. Hiểu một cách đơn giản thì trong VHDG có các thể loại như : thần thoại, sử thi, truyền thuyết, truyện cổ tích, truyện cười, truyện ngụ ngôn, ca dao, vè, tục ngữ, câu đố,… 1.2. Những giá trị xã hội của Văn học dân gian Sáng tác nghệ thuật truyền miệng của nhân dân có giá trị xã hội to lớn. Bởi vì, VHDG là một loại sáng tác nghệ thuật tập thể, là sự kết tinh rực rỡ của trí tuệ, tài năng, tư tưởng tình cảm của nhân dân qua bao thế hệ. Là một loại hình nghệ thuật gắn bó với mọi mặt hoạt động của đời sống nhân dân. VHDG tiềm tàng một lượng tri thức đời sống vô cùng phong phú và đa dạng. 13 Xin tham khảo : - Cao Huy Đỉnh : Tìm hiểu tiến trình văn học dân gian Việt Nam (In lần thứ hai), Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1976. Được tái bản trong Cao Huy Đỉnh : Bộ ba tác phẩm được tặng giải thưởng Hồ Chí Minh, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 2003. - Đinh Gia Khánh – Chu Xuân Diên : Văn học dân gian, tập 2, Nxb Đại học và Trung học chuyên nghiệp, Hà Nội, 1975. - Bùi Văn Nguyên… : Lịch sử văn học Việt Nam, tập 1 : Văn học dân gian, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1978. - Đỗ Bình Trị : Văn học dân gian Việt Nam, tập 1, Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1991. - Hoàng Tiến Tựu : Văn học dân gian Việt Nam (Tái bản lần thứ nhất), Nxb Giáo dục, Hà Nội, 1999. …v.v… Luận Văn Tốt Nghiệp 17 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 Cố nhà văn Hoài Thanh (1909 – 1982), trong bài phát biểu tại Đại hội thành lập Hội văn nghệ dân gian Việt Nam, tháng 11 – 1969 đã có nhận xét chí lí : “VHDG là một kho bách khoa từ điển Việt Nam, kho tài liệu vô tận cho mọi ngành có một sản phẩm nhân tạo, một sự vật thiên nhiên nào, một nếp nghĩ nào thực sự Việt Nam mà không tìm thấy hình ảnh ở kho tàng vĩ đại và vô giá ấy”14. Đó là sự khẳng định về giá trị nhận thức của VHDG, một giá trị cực kỳ quan trọng và nổi bật. Cùng với giá trị nhận thức, giá trị cải tạo cũng là một loại giá trị rất đáng lưu tâm của những sáng tác nghệ thuật ngôn từ do tập thể nhân dân tạo nên. Tục ngữ, ca dao,... ở thể loại nào, tác phẩm nào cũng thấm đượm tinh thần “răn dạy”, cũng mang ý nghĩa giáo dục, tin yêu cuộc sống, hướng người nghe, người đọc tới những giá trị đạo đức cao cả, tốt đẹp, khuyến khích con người vươn tới cái Chân – Thiện – Mỹ qua những hình tượng văn học rực rỡ, đẹp đẽ ; qua những ngôn từ vừa giản dị vừa trau chuốt ; qua những hình thức diễn xướng dân gian vô cùng sống động, tươi vui,... Trong cuộc đấu tranh chống thiên nhiên và chống áp bức bóc lột để thực hiện một cuộc sống hạnh phúc, tự do cho nhân dân, VHDG là bài ca cổ vũ, khích lệ nhân dân và hơn thế nữa nó là một loại vũ khí tinh thần có sức mạnh đáng kể của nhân dân trong cuộc đấu tranh này. VHDG trải qua hàng nghìn năm lịch sử hình thành và phát triển đã hun đúc nên các giá trị nghệ thuật. Ngôn từ, hình tượng nghệ thuật, phương thức biểu diễn,... phương diện nào, các thể loại VHDG cũng đạt được những thành tựu rất lớn lao. Mặt khác, nó cũng xây dựng nên bao quan niệm, tiêu chuẩn và thị hiếu thẩm mĩ hết sức lành mạnh, trong sáng và tiến bộ. Vì vậy, VHDG có giá trị, có tác dụng to lớn trong việc phát triển mĩ cảm, đáp ứng tốt nhu cầu sáng tạo và hưởng thụ nghệ thuật của quần chúng nhân dân. 2. Sự cần thiết phải vận dụng nguyên tắc dạy học liên môn trong dạy học lịch sử Lịch sử xã hội loài người là một quá trình phát triển từ thấp lên cao trên tất cả các lĩnh vực đời sống xã hội. Đó là quá trình con người tìm tòi, khám phá tự nhiên 14 Hoài Thanh : Về công tác sưu tầm, nghiên cứu và giới thiệu văn nghệ dân gian các dân tộc Việt Nam, in trong Những ý kiến về văn học nghệ thuật dân gian Việt Nam, Nxb Khoa học xã hội, Hà Nội, 1969, tr.,11. Luận Văn Tốt Nghiệp 18 Sử Dụng Tài Liệu Văn Học Dân Gian Phục Vụ Giảng Dạy Và Học Tập Lịch Sử Việt Nam Lớp 10 và khám phá chính bản thân mình. Thế giới mà con người sống và hoạt động không chỉ là thế giới tự nhiên mà còn là cộng đồng xã hội. Mỗi một khám phá về tự nhiên hay xã hội đều bổ khuyết cho con người phát triển một cách phong phú, toàn diện và đầy đủ hơn. Lịch sử xã hội loài người là một tổng thể thống nhất, bao gồm tất cả các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội. Do đó, việc nghiên cứu và trình bày lịch sử xã hội loài người không thể thực hiện một cách phiến diện. Chức năng của bộ môn Lịch sử là cung cấp những kiến thức cơ bản về quá trình phát triển của xã hội loài người (thế giới và dân tộc), việc nắm vững những sự kiện và quá trình lịch sử đòi hỏi phải nắm kiến thức liên quan đến nhiều khoa học xã hội & nhân văn và khoa học tự nhiên. Các khóa trình lịch sử ở trường PT trình bày và cung cấp cho HS tiến trình ra đời và phát triển của xã hội loài người trên mọi mặt đời sống xã hội bằng các loại bài chính trị, chiến tranh cách mạng, kinh tế, văn hóa, khoa học kỹ thuật,... Người GV trước khi chuẩn bị bài cho một tiết lên lớp không thể không lưu ý đến các dạng bài với những đặc trưng của nó để xác định nội dung và phương pháp cho phù hợp, trong đó, sự hiểu biết và vận dụng các kiến thức liên ngành là yếu tố quan trọng đảm bảo thành công cho bài giảng. Dạy học liên môn bằng cách sử dụng nội dung và phương pháp của các bộ môn khác như văn học, nghệ thuật, kiến trúc, âm nhạc, điêu khắc, hội họa,... là hết sức cần thiết. Mối quan hệ giữa các môn học này ở trường PT xuất phát từ mối quan hệ chặt chẽ giữa các môn khoa học với nhau. Các môn khoa học này tuy có đối tượng nghiên cứu khác nhau để tồn tại và phát triển, song trên một mặt nào đó lại cùng chung một khách thể : xã hội và đời sống con người. Vì vậy, khi nghiên cứu và học tập, kiến thức của những môn này hỗ trợ cho nhau, giúp HS “hiểu rõ sự phát triển của xã hội, thống nhất, nhận thấy mối liên hệ hữu cơ giữa các lĩnh vực của đời sống xã hội, tính toàn diện của lịch sử”15. Trong khi thực hiện nguyên tắc dạy học liên môn để tích hợp các kiến thức của nhiều môn học trong DHLS, chúng ta cần đảm bảo chức năng, nhiệm vụ, nội dung 15 Phan Ngọc Liên (Chủ biên) : Phương pháp dạy học lịch sử, tập 1, Nxb Đại học sư phạm, Hà Nội, 2002, tr.,343-344. Luận Văn Tốt Nghiệp 19