Lêi nãi ®Çu
L¹m ph¸t lµ mét hiÖn t-îng cña nÒn kinh tÕ, ®· ®-îc rÊt nhiÒu nhµ
kinh tÕ nghiªn cøu. Qua rÈt nhiÒu lÇn x¶y ra hiÖn t-îng l¹m ph¸t ®èi víi
nhiÒu n-íc trªn thÕ giíi, nã ®· cã nh÷ng t¸c h¹i rÊt lín ®èi víi nÒn kinh tÕ
cña mét quèc gia tiªu biÓu lµ hiÖn t-îng x¶y ra ë §øc, ë tÊt c¶ nh÷ng n-íc
Mü la tinh trong thËp kû 1980- 1990, ë Achentina.... cßn ë ViÖt Nam ®· x¶y
ra hiÖn t-îng l¹m ph¸t vµ siªu l¹m ph¸t,trong nh÷ng n¨m 1982-1990.
Thµnh c«ng trong viÖc chÆn ®øng l¹m ph¸t phi m· n¨m 1989 nhê ¸p
dông c«ng cô l·i suÊt ng©n hµng (®-a l·i suÊt huy ®éng tiÒn göi tiÕt kiÖm
lªn cao v-ît tèc ®é l¹m ph¸t), ®· cho thÊy tÇm quan träng cña viÖc sö dông
c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« nh»m ®¹t c¸c
môc tiªu ng¾n h¹n æn ®Þnh thÞ tr-êng. Trong nÒn kinh tÕ t¨ng tr-ëng nhanh
cña n-íc ta lu«n th-êng trùc nguy c¬ t¸i l¹m ph¸t cao, do ®ã mét c«ng cô
®iÒu tiÕt vÜ m« hiÖu nghiÖm nh- chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®-îc tËn dông tr-íc tiªn
v¬Ý hiÖu suÊt cao còng lµ ®iÒu tÊt yÕu. Tuy nhiªn gÇn ®©y ë ViÖt Nam cã dÊu
hiÖu cña sù l¹m dông c¸c c«ng cô cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong nhiÖm vô
kiÒm chÕ l¹m ph¸t. §iÒu nµy thÓ hiÖn sù yÕu kÐm trong viÖc qu¶n lý vµ sö
dông chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña chóng ta. V× vËy ®øng tr-íc nguy c¬ tiÒm Èn cña
l¹m ph¸t, viÖc nghiªn cøu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh»m kiÓm so¸t l¹m ph¸t lµ v«
cïng cÇn thiÕt.
Trong ®Ò tµi "Sö dông chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh»m kiÓm so¸t l¹m ph¸t"
em xin tr×nh bµy ba phÇn chÝnh.
1
L¹m ph¸t vµ vai trß cña CSTT trong viÖc kiÓm so¸t
l¹m ph¸t
2
Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông CSTT trong viÖc kiÓm
so¸t l¹m ph¸t nh÷ng n¨m qua.
3
Gi¶i ph¸p
L¹m ph¸t ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi ®êi sèng kinh tÕ x· héi, cho nªn ¶nh
h-ëng ®Õn mçi c¸ nh©n trong x· héi. MÆt kh¸c viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi "Sö
dông CSTT trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t" gióp cho b¶n th©n em n¾m v÷ng
nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n cña ngµnh TC-NH, nh»m phôc vô tèt cho viÖc häc
tËp. Do ®ã ®Ò tµi "Sö dông CSTT trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t" cã ý nghÜa
thiÕt thùc ®èi víi b¶n th©n.
PhÇn I
I/ L¹m ph¸t vµ vai trß cña CSTT trong viÖc kiÓm
so¸t l¹m ph¸t
1.
Nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ l¹m ph¸t
C¸c ®Þnh nghÜa l¹m ph¸t.
Theo nhµ kinh tÕ häc Makxit: l¹m ph¸t lµ sù trµn ®Çy c¸c kªnh l-u
th«ng tê giÊy b¹c thõa. Khi l-îng tiÒn thùc tÕ trong l-u th«ng lín h¬n l-îng
tiÒn cÇn thiÕt trong l-u th«ng. Th× x¶y ra hiÖn t-îng l¹m ph¸t.
Theo Lª-Nin: l¹m ph¸t lµ sù bãc lèt tinh vi cña c¸c nhµ t- b¶n, bëi v×
cø l¹m ph¸t x¶y ra th× ng-êi lao ®éng nghÌo ®i, c¸c nhµ t- b¶n giµu lªn.
Theo P.Asamelson l¹m ph¸t lµm møc chung cña gi¸ c¶ t¨ng lªn.
C¸c quan ®iÓm vÒ l¹m ph¸t
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c kh¸i niÖm vµ nhËn thøc b¶n chÊt kinh tÕ
cña l¹m ph¸t còng lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña t- duy ®i tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc
t¹p, ®i tõ hiÖn t-îng bÒ ngoµi ®Õn b¶n chÊt bªn trong, ®Õn c¸c thuéc tÝnh cña
l¹m ph¸t, lµ qu¸ t×nh sµng läc nh÷ng hiÓu biÕt sai vµ ®óng, lÉn lén gi÷a hiÖn
t-îng vµ b¶n chÊt, gi÷a nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ ®Ó ph¶n ¸nh ®óng ®¾n b¶n
chÊt cña tÝnh quy luËt cña l¹m ph¸t.
- Quan ®iÓm tÜnh vÒ l¹m ph¸t: tiªu biÓu lµ nhµ kinh tÕ häc Hoa Kú
Ivingfisher: trong ngµnh kinh tÕ bao giê còng cã hai khèi hµng ho¸ vµ dÞch
vô c©n b»ng víi khèi tiÒn tÖ.
MV =PxY
M:møc cung tiÒn tÖ.
V: vßng quay cña tiÒn.
P: gi¸ c¶.
Y:s¶n l-îng.
M t¨ng
P t¨ng. NÕu V t¨ng
P t¨ng víi tèc ®é cao h¬n.Hay nãi
kh¸c r»ng khi møc cung tiÒn tÖ t¨ng lªn th× nÒn kinh tÕ ®ã sÏ cã l¹m ph¸t.
Quan ®iÓm nµy kh«ng thuyÕt phôc ®-îc ng-êi nghe, khi cã sù M t¨ng,V
t¨ng nh-ng P kh«ng t¨ng.
Quan ®iÓm “®éng” vÒ l¹m ph¸t: tiªu biÓu cho quan ®iÓm n¯y l¯ nh¯ kinh tÕ
häc ng-êi Anh J.Keynes
Chia nÒn kinh tÕ : nÒn kinh tÕ toµn dông vµ ch-a toµn dông.
NÒn kinh tÕ ch-a toµn dông: lµ nÒn kinh tÕ cã rÊt nhiÒu nh÷ng xý
nghiÖp nhµ m¸y ®ãng cöa c¸c nguån vèn nhµn rçi vËy tû lÖ thÊt nghiÖp cao,
c¸c nguån tµi nguyªn ch-a ®-îc khai th¸c. Khi nµy, cung tiÒn tÖ t¨ng lªn
lµm l·i xuÊt gi¶m khuyÕn khÝch ®Çu t- t¨ng, më cöa ho¹t ®éng cã l·i, lµm
c¸c nhµ m¸y sö dông vèn tµi nguyªn, lao ®éng t¨ng lªn lµm s¶n l-îng trong
nÒn kinh tÕ t¨ng lªn, lµm cho s¶n l-îng Y t¨ng ®Ó c©n b¨ng víi møc t¨ng
cung tiÒn lµm cho P kh«ng cÇn t¨ng. Cø nh- vËy, nÒn kinh tÕ sÏ ®¹t nÒn kinh
tÕ toµn dông.
NÒn kinh tÕ ch-a toµn dông: lµ nÒn kinh tÕ mµ c¸c nhµ m¸y, xý
nghiÖp ho¹t ®éng hÕt c«ng suÊt, tû lÖ thÊt nghiÖp thÊp, viÖc lµm nhiÒu, trong
nguån tµi nguyªn ®-îc khai th¸c ë møc ®é cao.
Khi nÒn kinh tÕ toµn dông ch¾c ch¾n dÉn ®Õn mét vµi kªnh t¾c nghÏn
trong l-u th«ng nh-: thiÕu lao ®éng, thiÕu n¨ng l-îng hoÆc thiÕu nguyªn
liÖu... lµm s¶n l-îng kh«ng t¨ng ®-îc n÷a. Khi nµy nÕu møc cung tiÒn tÖ
tiÕp tôc t¨ng sÏ lµm cho P t¨ng, lµm cho hiÖn t-îng l¹m ph¸t x¶y ra.
Theo tr-êng ph¸i l¹m ph¸t "l-u th«ng tiÒn tÖ" (®¹i diÖn lµ Milt¬n
Priedman) hä cho r»ng l¹m ph¸t tiÒn tÖ lµ ®-a nhiÒu tiÒn thõa (bÊt kÓ lµ kim
lo¹i hay tiÒn giÊy) vµ l-u th«ng lµm cho gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng lªn. Chóng ta
®Òu biÕt r»ng kh«ng ph¶i bÊt cø sè l-îng tiÒn nµo t¨ng lªn trong l-u th«ng
víi nhÞp ®iÖu nhanh h¬n s¶n xuÊt còng ®Òu lµ l¹m ph¸t, nÕu nh- nhµ n-íc
kh«ng gi¶m bít néi dung vµng hoÆc gi¸ trÞ t-îng tr-ng trong ®ång tiÒn ®Ó
bï ®¾p cho béi chi ng©n s¸ch. K.Mazx ®· chØ ra r»ng ý nghÜ vÒ l¹m ph¸t cña
häc thuyÕt nµy lµ qu¸ ®¬n gi¶n. Nh÷ng ng-êi theo häc thuyÕt nµy ®· dïng
logic h×nh thøc ®Ó kÕt hîp mét c¸ch m¸y mãc hiÖn t-îng t¨ng sè l-îng tiÒn
víi hiÖn t-îng t¨ng gi¸ ®Ó rót ra b¶n chÊt kinh tÕ cña l¹m ph¸t.
Trêng ph¸i l¹m ph¸t "cÇn d thõa tæng qu¸t" (hay “cÇu kÐo") m¯ ®¹i
diÖn lµ J.Keynes cho r»ng. L¹m ph¸t lµ "cÇu d- thõa tæng qu¸t cho ph¸t
hµnh tiÒn ra qu¸ møc s¶n xuÊt trong thêi kú toµn dông dÉn ®Õn møc gi¸
chung t¨ng. Chóng ta nhËn thøc ®-îc r»ng nãi l¹m ph¸t lµ "cÇu d- thõa tæng
qu¸t" lµ kh«ng chÝnh x¸c, v× trong giai ®o¹n khñng ho¶ng ë thêi kú CNTB
ph¸t triÓn mÆc dï cã khñng ho¶ng s¶n xuÊt thõa mµ kh«ng cã l¹m ph¸t. Cßn
ë ViÖt Nam trong n¨m 1991 cã t×nh tr¹ng cung lín h¬n cÇu mµ vÉn cã l¹m
ph¸t gi¸ c¶ vµ l¹m ph¸t tiÒn tÖ. Tuy Keynes ®· tiÕn s©u h¬n tr-êng ph¸i l¹m
ph¸t l-u th«ng tiÒn tÖ lµ kh«ng lÊy hiÖn t-îng bÒ ngoµi, kh«ng coi ®iÒu kiÖn
cña l¹m ph¸t lµ nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t nh-ng l¹i m¾c sai lÇm vÒ mÆt
logÝc lµ ®em kÕt qu¶ cña l¹m ph¸t quy vµo b¶n chÊt cña l¹m ph¸t. Kh¸i niÖm
cña Keynes vÉn ch-a nªn ®-îc ®óng b¶n chÊt kinh tÕ - x· héi cña l¹m ph¸t.
Tr-êng ph¸i l¹m ph¸t gi¸ c¶ hä cho r»ng l¹m ph¸t lµ sù t¨ng gi¸. Thùc
chÊt l¹m ph¸t chØ lµ mét trong nhiÒu nguyªn nh©n cña t¨ng gi¸. Cã nh÷ng
thêi kú gi¸ mµ kh«ng cã l¹m ph¸t nh-: thêi kú "c¸ch m¹ng gi¸ c¶" ë thÕ kû
XVI ë ch©u ¢u, thêi kú h-ng thÞnh cña mét chu kú s¶n xuÊt, nh÷ng n¨m
mÊt mïa... t¨ng gi¸ chØ lµ hÖ qu¶ lµ mét tÝn hiÖu dÔ thÊy cña l¹m ph¸t nh-ng
cã lóc t¨ng gi¸ l¹i trë thµnh nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t. L¹m ph¸t x¶y ra lµ
do t¨ng nhiÒu c¸i chø kh«ng ph¶i chØ ®¬n thuÇn do t¨ng gi¸. V× vËy quan
®iÓm cña tr-êng ph¸i nµy ®· lÉn lén gi÷a hiÖn t-îng vµ b¶n chÊt, lµm cho
ng-êi ta dÔ ngé nhËn gi÷a t¨ng gi¸ vµ l¹m ph¸t.
K.Marx ®· cho r»ng "l¹m ph¸t lµ sù trµn ®Çy c¸c kªnh, c¸c luång l-u
th«ng nh÷ng tê giÊy b¹c thõa lµm cho gi¸ c¶ (møc gi¸) t¨ng vät vµ viÖc ph©n
phèi l¹i s¶n phÈm x· héi gi÷a c¸c giai cÊp trong d©n c- cã lîi cho giai cÊp ts¶n. ë ®©y Marx ®· ®øng trªn gãc ®é giai cÊp ®Ó nh×n nhËn l¹m ph¸t, dÉn
tíi ng-êi ta cã thÓ hiÓu l¹m ph¸t lµ do nhµ n-íc do giai cÊp t- b¶n, ®Ó bãc
lét mét lÇn n÷a giai cÊp v« s¶n. Quan ®iÓm nµy cã thÓ xÕp vµo quan ®iÓm
l¹m ph¸t "l-u th«ng tiÒn tÖ" song ®Þnh nghÜa nµy hoµn h¶o h¬n v× nã ®Ò cÊp
tíi b¶n chÊt kinh tÕ - x· héi cña l¹m ph¸t. Tuy nhiªn nã cã nh-îc ®iÓm lµ
cho r»ng l¹m ph¸t chØ lµ ph¹m trï kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ t- b¶n chñ nghÜa
vµ ch-a nªu ®-îc ¶nh h-ëng cña l¹m ph¸t trªn ph¹m vi quèc tÕ.
Trªn ®©y lµ c¸c quan ®iÓm cña c¸c tr-êng ph¸i kinh tÕ häc chÝnh. Nãi
chung c¸c quan ®iÓm ®Òu ch-a hoµn chØnh, nh-ng ®· nªu ®-îc mét sè mÆt
cña hai thuéc tÝnh c¬ b¶n cña l¹m ph¸t. Bµn l¹m ph¸t lµ vÊn ®Ò réng vµ ®Ó
®Þnh nghÜa ®-îc nã ®ßi hái ph¶i cã sù ®Çu t- s©u vµ kü cµng. ChÝnh v× thÕ
b¶n th©n còng chØ m¹nh d¹n nªu ra c¸c quan ®iÓm vµ suy nghÜ cña m×nh vÒ
l¹m ph¸t mét c¸ch ®¬n gi¶n chø kh«ng ®Çy ®ñ bèn yÕu tè chñ yÕu "b¶n
chÊt, nguyªn nh©n c¸c hËu qu¶ KTXH vµ h×nh thøc biÓu hiÖn".
- Chóng ta cã thÓ dÔ chÊp nhËn quan ®iÓm cña tr-êng ph¸i gi¸ c¶, (ë
n-íc ta vµ nhiÒu n-íc quan niÖm nµy t-¬ng ®èi phæ biÕn). Së dÜ nh- vËy lµ
v× thÕ kû XX lµ thÕ kû l¹m ph¸t, l¹m ph¸t hÇu nh- diÔn ra ë tuyÖt ®¹i bé
phËn c¸c n-íc mµ sù t¨ng gi¸ l¹i lµ tÝn hiÖu nh¹y bÐn, dÔ thÊy cña l¹m ph¸t.
Nh- vËy chóng ta sÏ hiÓu ®¬n gi¶n lµ "l¹m ph¸t lµ sù t¨ng gi¸ kÐo dµi, lµ sù
thõa c¸c ®ång tiÒn trong l-u th«ng, lµ viÖc nhµ n-íc ph¸t hµnh thªm tiÒn
nh»m bï ®¾p béi chi ng©n s¸ch". Hay l¹m ph¸t lµ chÝnh s¸ch ®Æc biÖt nhanh
chãng vµ tèi ®a nhÊt trong c¸c h×nh thøc ph©n phèi l¹i gi¸ trÞ vËt chÊt x· héi
mµ giai cÊp cÇm quyÒn sö dông ®Ó ®¸p øng nhu cÇu chi tiªu. Nh-ng nãi
chung l¹m ph¸t lµ mét hiÖn t-îng cña c¸c nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng. §Þnh nghÜa
l¹m ph¸t cßn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò ®Ó chóng ta cã thÓ nghiªn cøu mét c¸ch s©u
s¾c. Nh-ng khi x¶y ra l¹m ph¸t (võa ph¶i, phi m·, hay siªu l¹m ph¸t) th× t¸c
®éng cña nã sÏ ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi ®êi sèng kinh tÕ x· héi.
2. T¸c ®éng cña l¹m ph¸t
Trªn thùc tÕ, nhiÒu n-íc chøng tá kh«ng thÓ triÖt tiªu ®-îc l¹m ph¸t
trong kinh tÕ thÞ tr-êng dï ®¹t tr×nh ®é ph¸t triÓn rÊt cao cña lùc l-îng s¶n
xuÊt . NÕu gi÷ ®-îc l¹m ph¸t ë møc ®é nÒn kinh tÕ chÞu ®-îc, cho phÐp cã
thÓ më thªm viÖc lµm, huy ®éng thªm c¸c nguån lùc phôc vô cho sù t¨ng
tr-ëng kinh tÕ, th× còng lµ mét thùc tÕ ®iÒu hµnh thµnh c«ng c«ng cuéc
chèng l¹m ph¸t ë nhiÒu n-íc. Nh-ng møc ®é l¹m ph¸t lµ bao nhiªu th× phï
hîp. NÕu tû lÖ t¨ng tr-ëng cao, tû lÖ l¹m ph¸t qu¸ thÊp th× dÉn tíi t×nh tr¹ng
c¸c ng©n hµng ø ®äng vèn, lµm ¶nh h-ëng tíi sù ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc. V×
thÕ trong tr-êng hîp ®ã ng-êi ta ph¶i cè g¾ng t¨ng tû lÖ l¹m ph¸t lªn. Khi
chÝnh phñ kiÓm so¸t l¹m ph¸t ë møc ®é mµ nÒn kinh tÕ chÞu ®-îc (tû lÖ l¹m
ph¸t d-íi 10%) th× võa kh«ng g©y ®¶o lén lín, c¸c hÖ qu¶ cña l¹m ph¸t
®-îc kiÓm so¸t, võa søc che ch¾n hoÆc chÞu ®ùng ®-îc cña nÒn kinh tÕ vµ
cña c¸c tÇng líp x· héi. H¬n n÷a, mét sù hy sinh nµo ®ã do møc l¹m ph¸t
®-îc kiÓm so¸t ®ã mang l¹i ®-îc ®¸nh ®æi b»ng sù t¨ng tr-ëng , ph¸t triÓn
kinh tÕ më ra nhiÒu viÖc lµm h¬n, thu nhËp danh nghÜa cã thÓ ®-îc t¨ng lªn
cho mçi ng-êi lao ®éng nhê cã ®ñ viÖc lµm h¬n trong tuÇn, trong th¸ng
hoÆc t¨ng thªm ng-êi cã viÖc lµm, cã thu nhËp trong gia ®×nh vµ c¶ tÇng líp
lao ®éng do gi¶m thÊt nghiÖp . §Õn l-ît nã, thu nhËp b»ng tiÒn t¨ng lªn th×
t¨ng thªm søc kÝch thÝch cña nhu cÇu cña tiÒn tÖ vµ søc mua ®èi víi ®Çu t-,
t¨ng tr-ëng tæng s¶n phÈm trong n-íc (GDP). Nh-ng khi tû lÖ l¹m ph¸t ®Õn
2 con sè trë lªn (l¹m ph¸t phi m· hoÆc siªu l¹m ph¸t) th× hÇu nh- t¸c ®éng
rÊt xÊu tíi nÒn kinh tÕ nh- sù ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i mét c¸ch bÊt hîp
lý gi÷a c¸c nhãm d©n c- hoÆc c¸c tÇng líp trong x· héi vµ c¸c chñ thÓ trong
c¸c quan hÖ vÒ mÆt tiÒn tÖ trªn c¸c chØ tiªu mang tÝnh chÊt danh nghÜa (chØ
tiªu kh«ng tÝnh ®Õn yÕu tè l¹m ph¸t, kh«ng tÝnh ®Õn sù tr-ît gi¸ cña ®ång
tiÒn). MÆt kh¸c tû lÖ l¹m ph¸t cao ph¸ ho¹i vµ ®×nh ®èn nÒn s¶n xuÊt x· héi
do lóc ®ã ®é rñi ro cao, kh«ng ai d¸m tÝnh to¸n ®Çu t- l©u dµi, nh÷ng ho¹t
®éng kinh tÕ ng¾n h¹n tõng th-¬ng vô, tõng ®ît, tõng chuyÕn diÔn ra phæ
biÕn, Trong x· héi xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng ®Çu c¬ tÝch tr÷, dÉn tíi khan hiÕm
hµng ho¸ . §iÒu ®ã l¹i lµm gi¸ cµng t¨ng, vµ x· héi r¬i vµo vßng luÈn quÈn,
l¹m ph¸t cµng t¨ng dÉn tíi mÊt æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ x· héi. Tû lÖ l¹m ph¸t
cao cßn cã ¶nh h-ëng xÊu tíi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Tãm l¹i khi l¹m ph¸t
cao tíi møc hai con sè (ë ViÖt nam gi÷a nh÷ng n¨m 80 ®· x¶y ra t×nh tr¹ng
l¹m ph¸t tíi møc 3 con sè) trë lªn, th× cã ¶nh h-ëng xÊu tíi x· héi. Do ®ã
chÝnh phñ ph¶i cã gi¶i ph¸p kh¾c phôc, kiÒm chÕ, vµ kiÓm so¸t l¹m ph¸t. Cã
rÊt nhiÒu gi¶i ph¸p ®Ó kiÓm so¸t l¹m ph¸t nh-ng ë ®Ò tµi nµy t«i chØ nªu ra
gi¶i ph¸p sö dông chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®Ó kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
3. Kh¸i niÖm vÒ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ.
ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ, lµ mét bé phËn trong tæng thÓ hÖ thèng chÝnh s¸ch
kinh tÕ cña nhµ n-íc ®Ó thùc hiÖn viÖc qu¶n lý vÜ m« ®èi víi nÒn kinh tÕ
nh»m ®¹t ®-îc c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi trong tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh.
ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ cã thÓ ®-îc hiÓu theo nghÜa réng vµ nghÜa th«ng
th-êng. Theo nghÜa réng th× chÝnh s¸ch tiÒn tÖ lµ chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh toµn
bé khèi l-îng tiÒn trong nÒn kinh tÕ quèc d©n nh»m t¸c ®éng ®Õn 4 môc
tiªu lín cña kinh tÕ vÜ m«, trªn c¬ së ®ã ®¹t ®-îc môc tiªu c¬ b¶n lµ æn ®Þnh
tiÒn tÖ, gi÷ v÷ng søc mua cña ®ång tiÒn, æn ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸. Theo
nghÜa th«ng th-êng lµ chÝnh s¸ch quan t©m ®Õn khèi l-îng tiÒn cung øng
t¨ng thªm trong thêi kú tíi (th-êng lµ mét n¨m) phï hîp víi møc t¨ng
tr-ëng kinh tÕ dù kiÕn vµ chØ sè l¹m ph¸t nÕu cã, tÊt nhiªn còng nh»m æn
®Þnh tiÒn tÖ vµ æn ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸ .
Chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, nÕu nh- chÝnh s¸ch tµi chÝnh chØ tËp
trung vµo thµnh phÇn. KÕt cÊu c¸c møc chi phÝ thuÕ kho¸ cña nhµ n-íc, th×
chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia l¹i tËp trung vµo møc ®é kh¶ n¨ng thanh to¸n
cho toµn bé nÒn KTQD, bao gåm viÖc ®¸p øng khèi l-îng tÇn cung øng cho
l-u th«ng, ®iÒu khiÓn hÖ thèng tiÒn tÖ vµ khèi l-îng tÝn dông ®¸p øng vèn
cho nÒn kinh tÕ , t¹o ®iÒu kiÖn vµ thóc ®Èy ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng tiÒn tÖ,
thÞ tr-êng vèn theo nh÷ng quü ®¹o ®· ®Þnh, kiÓm so¸t hÖ thèng c¸c ng©n
hµng th-¬ng m¹i, cïng víi viÖc x¸c ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i hîp lý nh»m æn
®Þnh vµ thóc ®Èy kinh tÕ ®èi ngo¹i vµ kinh tÕ ngo¹i th-¬ng nh»m môc tiªu
cuèi cïng lµ æn ®Þnh tiÒn tÖ, gi÷ v÷ng søc mua cña ®ång tiÒn, æn ®Þnh gi¸ c¶
hµng ho¸ .
ChÝnh v× vËy chÝnh s¸ch tiÕn tÖ t¸c ®éng nh¹y bÐn tíi l¹m ph¸t vµ ®©y
lµ gi¶i ph¸p kh¸ h÷u hiÖu trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
4. Vai trß cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
§Ó thÊy râ t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tíi tû lÖ l¹m ph¸t ta sÏ ®i t×m
hiÓu tõng c«ng cô mét cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ.
4.1. Dù trò b¾t buéc.
Tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc.(DTBB) lµ tû lÖ gi÷a sè tiÒn cÇn v« hiÖu ho¸ trªn
tèng sè tiÒn huy ®éng cña ng©n hµng th-¬ng m¹i cña c¸c tæ chøc tÝn dông.
Ng©n hµng trung -¬ng cã thÓ t¨ng hoÆc gi¶m tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc,nÕu
thÊy cÇn ph¶i gi¶m hoÆc t¨ng møc cung tiÒn.
NÕu t¨ng tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc sÏ t¨ng sè tiÒn cÇn v« hiÖu hãa
Lµm gi¶m kh¶ n¨ng cung øng tÝn dông
gi¶m kh¶ n¨ng t¹o tiÒn
thay ®æi hÖ sè nh©n tiÒn
gi¶m møc cung tiÒn
kh¾c phôc l¹m
ph¸t.
Trong ho¹t ®éng tÝn dông vµ thanh to¸n, c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i cã
kh¶ n¨ng biÕn nh÷ng kho¶n tiÒn göi ban ®Çu thµnh nh÷ng kho¶n tiÒn göi
míi cho c¶ hÖ thèng, kh¶ n¨ng sinh ra béi sè tÝn dông, tøc lµ kh¶ n¨ng t¹o
tiÒn. §Ó khèng chÕ kh¶ n¨ng nµy, ng©n hµng trung -¬ng buéc c¸c ng©n hµng
th-¬ng m¹i ph¶i trÝch mét phÇn tiÒn huy ®éng ®-îc theo mét tû lÖ quy ®Þnh
göi vµo ng©n hµng trung -¬ng kh«ng ®-îc h-ëng l·i. Do ®ã c¬ chÕ ho¹t
®éng cña c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc nh»m khèng chÕ kh¶ n¨ng t¹o tiÒn, h¹n
chÕ møc t¨ng béi sè tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i.
Tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc lµ tû lÖ gi÷a sè l-îng ph-ong tiÖn thanh to¸n cÇn
khèng chÕ (bÞ "v« hiÖu ho¸" vÒ mÆt thanh to¸n) trªn tæng sè tiÒn göi nh»m
®iÒu chØnh kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ kh¶ n¨ng tÝn dông cña c¸c ng©n hµng
th-¬ng m¹i.
Khi l¹m ph¸t cao, ng©n hµng trung -¬ng n©ng tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc, kh¶
n¨ng cho vay vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n cña c¸c ng©n hµng bÞ thu hÑp (do sè
nh©n tiÒn tÖ gi¶m), khèi l-îng tÝn dông trong nÒn kinh tÕ gi¶m (cung tiÒn
gi¶m) dÉn tíi l·i suÊt t¨ng, ®Çu t- gi¶m do ®ã tæng cÇu gi¶m vµ lµm cho gi¸
gi¶m (tû lÖ l¹m ph¸t gi¶m). Ng-îc l¹i nÕu ng©n hµng trung -¬ng h¹ thÊp tû
lÖ dù tr÷ b¾t buéc tøc lµ t¨ng kh¶ n¨ng t¹o tiÒn, th× cung vÒ tÝn dông cña c¸c
ng©n hµng th-¬ng m¹i còng t¨ng lªn, khèi l-îng tÝn dông vµ khèi l-îng
thanh to¸n cã xu h-íng t¨ng, ®ång thêi t¨ng xu h-íng më réng khèi l-îng
tiÒn. Lý luËn t-¬ng tù nh- trªn th× viÖc t¨ng cung tiÒn sÏ dÉn tíi t¨ng gi¸ (tû
lÖ l¹m ph¸t t¨ng). Nh- vËy c«ng cô DTBB mang tÝnh hµnh chÝnh ¸p ®Æt trùc
tiÕp , ®Çy quyÒn lùc vµ cùc kú quan träng ®Ó c¾t c¬n sèt l¹m ph¸t, kh«i phôc
ho¹t ®éng kinh tÕ trong tr-êng hîp nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ch-a æn ®Þnh vµ
khi c¸c c«ng cô thÞ tr-êng më t¸i chiÕt khÊu ch-a ®ñ m¹nh ®Ó cã thÓ ®¶m
tr¸ch ®iÒu hoµ møc cung tiÒn tÖ cho nÒn kinh tÕ. Nh-ng c«ng cô dù tr÷ b¾t
buéc qu¸ nh¹y c¶m, v× chØ thay ®æi nhá trong tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®· lµm
cho khèi l-îng tiÒn t¨ng lªn rÊt lín khã kiÓm so¸t. MÆt kh¸c mét ®iÒu bÊt
lîi n÷a lµ khi sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®Ó kiÓm so¸t cung øng tiÒn tÖ
nh- viÖc t¨ng dù tr÷ b¾t buéc cã thÓ g©y nªn vÊn ®Ò kh¶ n¨ng thanh kho¶n
ngay ®èi víi mét ng©n hµng cã dù tr÷ v-ît møc qu¸ thÊp, thay ®æi tû lÖ dù
tr÷ b¾t buéc kh«ng ngõng còng g©y nªn t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh cho c¸c
ng©n hµng.ChÝnh v× vËy sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®Ó kiÓm so¸t cung
tiÒn tÖ qua ®ã kiÓm so¸t l¹m ph¸t Ýt ®-äc sö dông trªn thÕ giíi (®Æc biÖt lµ
nh÷ng n-íc ph¸t triÓn , cã nÒn kinh tÕ æn ®Þnh)
4.2. T¸i chiÕt khÊu
T¸i chiÕt khÊu lµ ph-¬ng thøc ®Ó ng©n hµng trung -¬ng ®-a tiÒn vµo
l-u th«ng, thùc hiÖn vai trß ng-êi cho vay cuèi cïng. Th«ng qua viÖc t¸i
chiÕt khÊu, ng©n hµng trung -¬ng ®· t¹o c¬ së ®Çu tiªn thóc ®Èy hÖ thèng
ng©n hµng th-¬ng m¹i thùc hiÖn viÖc t¹o tiÒn, ®ång thêi khai th«ng thanh
to¸n. T¸i chiÕt khÊu lµ ®Çu mèi t¨ng tiÒn trung -¬ng, t¨ng khèi l-îng tiÒn tÖ
vµo l-u th«ng. Do ®ã ¶nh h-ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn khèi
l-îng tiÒn vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Tuú theo t×nh h×nh tõng giai
®o¹n, tuú thuéc yªu cÇu cña viÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong giai ®o¹n
Êy, cÇn thùc hiÖn chÝnh s¸ch "níi láng" hay "th¾t chÆt" tÝn dông mµ ng©n
hµng trung -¬ng quy ®Þnh l·i suÊt thÊp hay cao. L·i suÊt t¸i chiÕt khÊu ®Æt
ra tõng thêi kú ph¶i cã t¸c dông h-íng dÉn, chØ ®¹o l·i suÊt tÝn dông trong
nÒn kinh tÕ cña giai ®o¹n ®ã. Khi ng©n hµng trung -¬ng n©ng l·i suÊt t¸i
chiÕt khÊu buéc c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i còng ph¶i n©ng l·i suÊt tÝn dông
cña m×nh lªn ®Ó kh«ng bÞ lç vèn. Do l·i suÊt tÝn dông t¨ng lªn, gi¶m "cÇu"
vÒ tÝn dông vµ kÐo theo gi¶m cÇu vÒ tiÒn tÖ (nhu cÇu vÒ gi÷ tiÒn cña nh©n
d©n gi¶m ®i). Do ®ã ®Çu t- gi¶m ®i dÉn tíi tæng cÇu gi¶m vµ lµm cho gi¸
gi¶m (tû lÖ l¹m ph¸t gi¶m). Tr-êng hîp ng-îc l¹i tøc lµ ng©n hµng trung
-¬ng kÝch thÝch t¨ng cung cÇu tiÒn tÖ vµ lµm cho gi¸ t¨ng (tû lÖ l¹m ph¸t
t¨ng). ë c¸c n-íc c«ng cô nghiÖp vô trùc tiÕp ®Ó thùc hiÖn t¸i chiÕt khÊu lµ
th-¬ng phiÕu, hoÆc c¸c lo¹i tÝn phiÕu lµ nh÷ng c«ng cô rÊt th«ng dông trªn
thÞ tr-êng tiÒn tÖ vµ thÞ tr-êng vèn nh-ng ë n-íc ta ch-a cã c«ng cô truyÒn
thèng ®Ó thùc hiÖn viÖc chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu. MÆt kh¸c c«ng cô t¸i
chiÕt khÊu võa cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt kh¶ n¨ng thanh to¸n võa cã kh¶ n¨ng
më réng khèi l-îng tÝn dông cho nÒn kinh tÕ. Cho nªn cã thÓ vÝ c«ng cô t¸i
chiÕt khÊu lµ c¸Ý b¬m hai chiÒu võa hót võa ®Èy. Khi b¬m ®¶y ra lµ cung
thªm tiÒn cho nÒn kinh tÕ, khi cã hiÖn t-îng thiÓu ph¸t. Vµ b¬m hót vµo thu
håi l-îng tiÒn khi nÒn kinh tÕ cã hiÖn t-îng l¹m ph¸t.
Tuy nhiªn khi NHTW Ên ®Þnh l·i suÊt chiÕt khÊu t¹i mét møc nµo ®ã sÏ
x¶y ra nh÷ng biÕn ®éng lín trong kho¶ng c¸ch gi÷a l·i suÊt thÞ tr-êng vµ l·i
suÊt chiÕt khÊu v× khi ®ã l·i suÊt cho vay thay ®æi. Nh÷ng biÕn ®éng nµy
dÉn ®Õn nh÷ng thay ®æi ngoµi ý ®Þnh trong khèi l-îng cho vay chiÕt khÊu vµ
do ®ã thay ®æi trong cung øng tiÒn tÖ lµm cho viÖc kiÓm so¸t cung øng tiÒn
tÖ vÊt v¶ h¬n. §©y chÝnh lµ h¹n chÕ cña c«ng cô t¸i chiÕt khÊu trong viÖc
kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
4.3. Ho¹t ®éng thÞ tr-êng më.
NÕu nh- c«ng cô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu lµ c«ng cô thô ®éng cña
NHTW, tøc lµ NHTW ph¶i chê NHTM ®ang cÇn vèn ®-a th-¬ng phiÕu, kú
phiÕu... ®Õn ®Ó xin "t¸i cÊp vèn" th× nghiÖp vô thÞ tr-êng më lµ c«ng cô chñ
®éng cña ng©n hµng trung -¬ng ®Ó ®iÒu khiÓn khèi l-îng tiÒn, qua ®ã ®·
kiÓm so¸t ®-îc l¹m ph¸t.
Qua nghiÖp vô thÞ tr-êng më, NHTW chñ ®éng ph¸t hµnh tiÒn trung
-¬ng vµo l-u th«ng hoÆc rót bít tiÒn khái l-u th«ng b»ng c¸ch mua b¸n c¸c
lo¹i tr¸i phiÕu ng©n hµng quèc gia nh»m t¸c ®éng tr-íc hÕt ®Õn khèi l-îng
tiÒn dù tr÷ trong quü dù tr÷ cña c¸c NHTM vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh, h¹n chÕ
tiÒm n¨ng tÝn dông vµ thanh to¸n cña c¸c ng©n hµng nµy, qua ®ã ®iÒu khiÓn
khèi l-îng tiÒn trong thÞ tr-êng tiÒn tÖ chóng ta. Khi nghiªn cøu phÇn tr-íc
®· biÕt r»ng khèi l-îng tiÒn tÖ ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi tû lÖ l¹m ph¸t , viÖc
thay ®æi cung tiÒn tÖ sÏ lµm thay ®æi tû lÖ l¹m ph¸t.
Trong nghiÖp vô thÞ tr-êng më, ng©n hµng trung -¬ng ®iÒu khiÓn c¶
khèi l-îng tiÒn tÖ vµ l·i suÊt tÝn dông th«ng qua "gi¸ c¶" mua vµ b¸n tr¸i
phiÕu. TÊt c¶ nh÷ng cuéc can thiÖp vµo khèi l-îng tiÒn b»ng c«ng cô thÞ
tr-êng më ®Òu ®-îc tiÕn hµnh d-êng nh- lµ lÆng lÏ vµ v« h×nh, "kh«ng can
thiÖp th« b¹o", ®iÒu khiÓn m¹nh mµ kh«ng chøa ®ùng "mét chót mÖnh
lÖnh". Mét mÆt nghiÖp vô thÞ tr-êng më cã thÓ dÔ dµng ®¶o ng-îc l¹i. Khi
cã mét sai lÇm trong lóc tiÕn hµnh nghiÖp vô thÞ tr-êng më, nh- khi thÊy
cung tiÒn tÖ t¨ng hoÆc gi¶m qu¸ nhanh ng©n hµng th-¬ng m¹i cã thÓ lËp tøc
®¶o ng-îc l¹i b»ng c¸ch b¸n tr¸i phiÕu hoÆc mua tr¸i phiÕu vµ ng-îc l¹i.
§©y lµ c«ng cô cùc kú quan träng cña nhiÒu NHTW, vµ ®-îc coi lµ vò
khÝ s¾c bÐn nhÊt ®em l¹i sù æn ®Þnh kinh tÕ nãi chung, æn ®Þnh l¹m ph¸t nãi
riªng.
Nh-ng ë n-íc ta ®ang ë trong thêi kú ®Æt nÒn mãng. Bëi v× nghiÖp vô
nµy ®ßi hái ph¶i cã m«i tr-êng ph¸p lý nhÊt ®Þnh. Trong thêi kú l¹m ph¸t
®Õn 3 con sè, ViÖt nam ®· ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt ®Ó ®Èy lïi l¹m ph¸t
rÊt nhanh chãng. (nhê vµo ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña l¹m ph¸t ë ViÖt nam).
Chóng ta sÏ nghiªn cøu xem chÝnh s¸ch l·i suÊt t¸c ®éng tíi l¹m ph¸t nhthÕ nµo.
4.4. L·i suÊt.
L·i suÊt lµ mét c«ng cô quan träng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Nã ®-îc ¸p
dông nhÊt qu¸n trong mét l·nh thæ vµ ®-îc ng©n hµng nhµ n-íc ®iÒu hµnh
chÆt chÏ vµ mÒm dÎo tuú theo tõng thêi kú cho phï hîp víi nhu cÇu huy
®éng vèn vµ cung øng vèn. Nh- vËy chóng ta cã thÓ thÊy r»ng l·i suÊt t¸c
®éng lµm thay ®æi cÇu tiÒn tÖ trong d©n c-, vµ lµm thay ®æi tû lÖ l¹m ph¸t.
ThËt vËy, khi cã l¹m ph¸t. Ng©n hµng nhµ n-íc sÏ t¨ng l·i suÊt tiÒn göi.
ChÝnh v× thÕ ng-êi d©n vµ c¸c c«ng ty sÏ ®Çu t- vµo ng©n hµng (göi tiÒn vµo
ng©n hµng) cã lîi h¬n lµ ®Çu t- vµo s¶n xuÊt kinh doanh. Nh- vËy cÇu tiÒn
gi¶m do ®ã tæng ®Çu t- gi¶m, lµm cho tæng cÇu gi¶m dÉn tíi gi¸ gi¶m.
Nh-ng chóng ta biÕt r»ng in= ii + ir trong ®ã in lµ tû lÖ l·i suÊt danh nghÜa, i l:
tû lÖ l·i suÊt thùc tÕ vµ ii lµ tû lÖ l¹m ph¸t, do ®ã khi cã l¹m ph¸t cao, ¸p
dông chÝnh s¸ch l·i suÊt ë ®©y chÝnh lµ viÖc t¨ng tû lÖ l·i suÊt danh nghÜa
cao h¬n h¼n tû lÖ l¹m ph¸t (®Ó duy tr× l·i suÊt thùc d-¬ng) qua ®ã míi t¹o
®-îc cÇu tiÒn danh nghÜa t-¬ng øng víi cÇu tiÒn thùc tÕ. Tãm l¹i khi l·i suÊt
tiÒn göi cao th× ®éng viªn ®-îc nhiÒu ng-êi göi tiÒn vµo NHTM vµ ng-îc
l¹i. NHTM mua tÝn phiÕu NHNN víi l·i suÊt kinh doanh cã l·i th× sÏ gi¶m
®-îc khèi l-îng tÝn dông. NÕu l·i suÊt tiÒn (cho vay) cao sÏ lµm n¶n lßng
ng-êi vay v× kinh doanh b»ng vèn vay NHTM kh«ng cã lîi nhuËn. Nh- vËy
dïng c«ng cô l·i suÊt cã thÓ t¨ng hoÆc gi¶m khèi l-îng tÝn dông cña NHTM
®Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ (æn ®Þnh tû lÖ l¹m ph¸t). Tuú
tõng thêi ®iÓm mµ chÝnh s¸ch l·i suÊt ®-îc ¸p dông thµnh c«ng trong viÖc
chèng l¹m ph¸t. ë ViÖt nam ®· ¸p dông rÊt thµnh c«ng chÝnh s¸ch l·i suÊt
vµo nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80 trong viÖc gi¶m tû lÖ l¹m ph¸t tõ 3 con sè
xuèng cßn mét con sè do nÒn kinh tÕ ë n-íc ta lóc ®ã lµ nÒn kinh tÕ tuy ®·
më cöa nh-ng ch-a më h¼n, do ®ã chØ cã t¸c ®éng trong n-íc ®Çu t- b»ng
ViÖt nam ®ång chø quèc tÕ Ýt ®Çu t- vµo. ChÝnh v× thÕ ngµy nay kh«ng thÓ
¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt víi tû lÖ l·i suÊt rÊt cao ®Ó gi¶m tû lÖ l¹m ph¸t
mµ ph¶i quan t©m ®Õn mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt trong n-íc vµ l·i suÊt n-íc
ngoµi . Trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t ®©y lµ c«ng cô cæ ®iÓn, c¸c n-íc ngµy
cµng Ýt sö dông h¬n. Tuy ®©y lµ mét c«ng cô rÊt quan träng trong viÖc kiÓm
so¸t l¹m ph¸t vµ huy ®éng vèn còng nh- cung cÊp vèn.
4.5. H¹n møc tÝn dông:
Ngoµi nh÷ng c«ng cô c¬ b¶n trªn, ng©n hµng nhµ n-íc cßn sö dông
c«ng cô h¹n møc tÝn dông ®Ó ®iÒu hµnh, lµm cho khèi l-îng tÝn dông ®èi
víi NHTM kh«ng v-ît qu¸ møc cho phÐp ®Ó tõ ®ã b¶o ®¶m møc l¹m ph¸t
®· ®-îc phª duyÖt. H¹n møc tÝn dông lµ khèi l-îng tÝn dông tèi ®a mµ
NHTW cã thÓ cung øng cho tÊt c¶ c¸c NHTM trong thêi kú nhÊt ®Þnh phï
hîp víi møc t¨ng tr-ëng kinh tÕ cña thêi kú. §©y lµ mét chØ tiªu cã quan hÖ
trùc tiÕp ®Õn khèi l-îng tiÒn trung -¬ng ®-îc cung øng thªm (hay gi¶m bít)
®èi víi c¸c NHTM. Khi h¹n møc tÝn dông gi¶m, dÉn tíi cung tiÒn gi¶m do
®ã tæng ®Çu t- gi¶m lµm cho tæng cÇu gi¶m vµ cuèi cïng lµ gi¸ gi¶m. Víi
môc tiªu æn ®Þnh ®ång tiÒn vµ chèng l¹m ph¸t ®-îc coi lµ môc tiªu sè 1, th×
c«ng cô h¹n møc tÝn dông lµ cÇn thiÕt. Song viÖc sö dông c«ng cô h¹n møc
tÝn dông còng lµ vÊn ®Ò khã kh¨n kh«ng nhá cho c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i.
TiÒn göi cña nh©n d©n kh«ng thÓ kh«ng thu nhËn hµng ngµy hµng giê. NÕu
nhËn tiÒn göi mµ kh«ng ®-îc cho vay th× ch¼ng kh¸c nµo cã ®Çu vµo mµ
kh«ng cã ®Çu ra. Nh- vËy ®Çu ra cña vèn huy ®éng bÞ bÕ t¾c bëi h¹n møc tÝn
dông. ViÖc x¸c ®Þnh h¹n møc tÝn dông lµ rÊt cÇn thiÕt, ®Ó thùc hiÖn môc tiªu
chèng l¹m ph¸t. Song nã còng cã nh÷ng mÆt tr¸i g©y khã kh¨n cho NHTM.
CÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n ®ã.
PhÇn II
II/ Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông c¸c c«ng cô cña
chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh»m kiÓm so¸t L¹m ph¸t nh÷ng
n¨m qua ë ViÖt Nam.
1.
Dù tr÷ b¾t buéc
C«ng cô nµy ®-îc ¸p dông ë ViÖt Nam n¨m 1992 lóc nµy tû lÖ dù
tr÷ b¾t buéc lµ 10% cho c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i. TÊt c¶ c¸c ng©n
hµng th-¬ng m¹i ph¶i duy tr× më hai tµi kho¶n t¹i NHNN, tµi kho¶n dù
tr÷ b¾t buéc vµ tµi kho¶n thanh to¸n. Cã nghÜa lµ lóc nµy c¸c NHTM
th-êng xuyªn duy tr× ®ñ tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc, do ®ã tµi kho¶n dù tr÷
b¾t buéc lu«n lu«n ®¶m b¶o gióp nhµ n-íc l¾m b¾t ®-îc kh¶ n¨ng
cung øng tÝn dông cña tõng NHTM cßn NHTW kh«ng l¾mb¾t ®-îc kh¶
n¨ng cung øng ®ã. §Ó kh¾c phôc hiÖn t-îng trªn n¨m 1995 NHNN cho
phÐp s¸t nhËp hai tµi kho¶n nµy víi nhau ®Ó duy tr× mét tµi kho¶n lµ dù
tr÷ b¾t buéc. V× c¨n cø trªn sè dù tr÷ b¾t buéc v-ît møc NHTW cã thÓ
l¾m b¾t ®-îc kh¶ n¨ng cung øng tÝn dông. §ång thêi NHNN cho phÐp
duy tr× 70%( cña 10%tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc) t¹i NHTW cßn 30% NHTM
®-îc phÐp gi÷ lÊy ®Ó ho¹t ®éng kinh doanh.
Sau khi hai luËt ng©n hµng ra ®êi ®ù¬c quèc héi th«ng qua ngµy 12
th¸ng 12 n¨m 1997, quy ®Þnh tû lÖ dù tr÷ b¨t buéc lµ 0%-20% ¸p dông
cho tÊt c¶ c¸c NHTM vµ c¸c tæ chøc tÝn dông. B-íc tiÕp theo c¸c
NHTM duy tr× tû lÖ dù tr÷ b¨t buéc b×nh qu©n theo kú ®· t¹o ®iÒu kiÖn
cho c¸c NHTM linh ho¹t trong viÖc sö dông vèn.
T¹i ®iÒu 45 ph¸p lÖnh ng©n hµng nhµ n-íc ®· quy ®Þnh "NHNN quy
®Þnh tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc Ýt nhÊt ë møc 10% vµ nhiÒu nhÊt ë møc 35% trªn
toµn bé tiÒn göi ë c¸c tæ chøc tÝn dông. Trong tr-êng hîp cÇn thiÕt héi ®ång
qu¶n trÞ ng©n hµng nhµ n-íc quyÕt ®Þnh t¨ng tû lÖ dù tr÷ trªn møc 35% vµ
NHNN tr¶ l·i møc t¨ng ®ã. Trªn thùc tÕ c«ng cô nµy ®-îc b¾t ®Çu sö dông
tõ cuèi n¨m 1989 víi tæng sè tiÒn c¸c NHTM ph¶i ký göi h¬n 100 tû ®ång,
n¨m 1990 lµ 356 tû ®ång vµ c¸c n¨m sau vÉn ®-îc thùc hiÖn theo møc 10%
tÝnh trªn sè tiÒn göi cña kh¸ch hµng.
Trong thêi gian ®Çu, tuy ph¸p lÖnh ng©n hµng ®· quy ®Þnh nh- trªn
nh-ng thùc tÕ trong mét thêi gian dµi, tû lÖ 10% ®-îc æn ®Þnh mét c¸ch cè
®Þnh, mÆc dï chÝnh s¸ch tÝn dông tõ n¨m 1989 ®Õn nay ®· tr¶i qua nhiÒu
thêi kú kh¸c nhau theo chñ tr-¬ng lóc th× th¾t chÆt, lóc th× níi láng (nh»m
kiÓm so¸t l¹m ph¸t). NghÜa lµ viÖc thùc hiÖn ®-a tiÒn vµo l-u th«ng ®iÒu
khiÓn khèi l-îng tiÒn l-u th«ng lu«n ®-îc thùc hiÖn theo nh÷ng dù kiÕn
nhÊt ®Þnh, b»ng nh÷ng c«ng cô kh¸c nhau. Nh-ng c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc
vÉn ®-îc thùc hiÖn víi mét tû lÖ cè ®Þnh.
§Çu n¨m 1994, Ng©n hµng trung -¬ng ®· cã quy ®Þnh bæ sung : tû lÖ
dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi lo¹i tiÒn göi kh«ng kú h¹n lµ 13%, ®èi víi lo¹i tiÒn
göi lµ 7% nh-ng còng lµ ®Ó thi hµnh cho mét thêi gian dµi. Sù æn ®Þnh nhvËy ®· nãi lªn r»ng, ë n-íc ta vµo thêi kú nµy míi b-íc ®Çu sö dông c«ng
cô nµy , nªn ch-a cã kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn nã mét c¸ch linh ho¹t theo t×nh
h×nh tiÒn tÖ lu«n biÕn ®éng trong l-u th«ng, nªn ch-a thùc hiÖn ®Çy ®ñ vai
trß ®iÒu khiÓn khèi l-îng tiÒn l-u th«ng h¹n chÕ béi sè tÝn dông cña c¸c
NHTM nh- chøc n¨ng vèn cã cña c«ng cô nµy. §Æc biÖt ë n¨m 1991-1992
c¸c ng©n hµng quèc doanh ngoµi sè vèn dù tr÷ tèi thiÓu theo luËt ®Þnh cßn
cã mét l-îng vèn tiÒn göi kh¸ lín taÞ NHTW. §iÒu nµy trong mét chõng
mùc nhÊt ®Þnh ®· v« hiÖu ho¸ c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc v× nh- vËy khi n©ng
cao hay h¹ thÊp tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc th× hÇu nh- còng ch¼ng ¶nh h-ëng g×
®Õn kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ khèi l-îng tÝn dông cung øng. MÆt kh¸c mét sè
vÊn ®Ò tån t¹i vÒ mÆt nghiÖp vô vµ tæ chøc thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc ®· gi¶m
tÝnh chÊt nhaþ c¶m cña c«ng cô.
Tuy nhiªn, thêi gian qua NHNN còng ®· sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t
buéc nh»m môc tiªu gãp phÇn ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong tõng thêi
kú vµ ®· ®¹t ®-îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t ë
møc thÊp. §Õn nay ®Ó chuÈn bÞ cho luËt NHNN cã hiÖu lùc thi hµnh kÓ tõ
ngµy 1/10/1998, vÊn ®Ò cÇn ®Æt ra lµ ph¶i nghiªn cøu néi dung cña luËt
NHNN nh»m ®-a ra quy chÕ dù tr÷ b¾t buéc phï hîp víi môc tiªu ®iÒu
hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ giai ®o¹n míi trong ®ã môc tiªu æn ®Þnh vµ ph¸t
triÓn kinh tÕ còng nh- kiÓm so¸t l¹m ph¸t lµ quan träng nhÊt.
§Õn n¨m 2001 c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc tiÕp tôc ®-îc ®iÒu chØnh phï
hîp víi diÔn biÕn tiÒn tÖ vµ môc tiªu ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. N¨m
2001 NHTW ®· ®Æt tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc lµ 15% ®èi víi ngo¹i tÖ vµ gi¶m tû
lÖ DTBB xuèng 3% víi VND, ®©y lµ mét chÝnh s¸ch hîp lý ®èi víi thêi
®iÓm nµy, nã gãp phÇn thu hÑp chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt tiÒn göi ngo¹i tÖ so
víi l·i suÊt tiÒn VND qua ®ã gãp phÇn h¹n chÕ t×nh tr¹ng ®« la ho¸. §Ó phñ
hîp víi diÔn biÕn thÞ tr-êng quèc tÕ vµ trong n-íc nhÊt lµ xu h-íng gi¶m
m¹nh l·i suÊt trªn thÞ tr-êng quèc tÕ th¸ng 12 n¨m 2001 NHNN ®· quyÕt
®Þnh ®iÒu chØnh gi¶m tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi tiÒn göi VND lµ 3% ®èi
víi c¸c NHTM vµ kho¶ng 2 ®Õn 2,5% ®èi víi NHNN0.
2. T¸i chiÕt khÊu
T¸i chiÕt khÊu lµ mét c«ng cô kh¸ nh¹y c¶m trong qu¸ tr×nh ®iÒu hµnh
khèi l-îng tiÒn tÖ vµ ®· ®-îc nhµ n-íc cho phÐp sö dông t¹i ®iÒu 41 vµ 43
ph¸p lÖnh NHNN ViÖt Nam. Nh-ng trong thùc tÕ ë n-íc ta nh÷ng n¨m qua
do thõa h-ëng tiÒm thÕ cña mét nÒn l-u th«ng trong ®ã kh«ng ®-îc phÐp
tån t¹i tÝn dông th-¬ng m¹i, v× vËy ch-a cã c¸c c«ng cô truyÒn thèng trùc
tiÕp ®Ó thùc hiÖn viÖc chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu nh- c¸c lo¹i kú phiÕu,
th-¬ng phiÕu... LuËt th-¬ng m¹i n-íc ta míi ®-îc c«ng bè vµ tõ ngµy 1-11998 míi cã gi¸ trÞ thi hµnh, bëi vËy nghiÖp vô chiÕt khÊu th-¬ng phiÕu cña
NHTM ch-a ®-îc quy ®Þnh. Do ®ã viÖc t¸i chiÕt khÊu ®-îc thùc hiÖn dùa
trªn c¨n cø c¸c chøng tõ do NHTM ®· cho vay, nh-ng ch-a ®Õn h¹n c¸c
doanh nghiÖp ph¶i tr¶ nî l·i. C¨n cø vµo chøng tõ ®ã NHNN cho c¸c
NHTM vay l¹i nh÷ng kho¶n nî mµ c¸c NHTM ®· cho c¸c doanh nghiÖp
vay. Mét mÆt NHTW cßn thùc hiÖn ph-¬ng thøc "mua l¹i" c¸c dù ¸n ®·
®-îc c¸c ng©n hµng thÈm ®Þnh tr-íc khi ®Çu t- nh-ng NHTM kh«ng ®ñ
vèn. Trong thêi gian qua do ch-a cã nh÷ng c«ng cô nghiÖp vô ®Ó thùc hiÖn
c«ng cô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu nªn ng©n hµng nhµ n-íc ViÖt Nam ®· sö
dông h×nh thøc cho vay cÇm cè. H×nh thøc nµy ®-îc thùc hiÖn b»ng c¸ch,
c¸c NHTM vµ c¸c tæ chøc tÝn dông ®em mét sè lo¹i giÊy tê cã gi¸ trÞ ®Õn
NHTW lµm vËt thÕ chÊp ®Ó vay tiÒn. Lo¹i tÝn dông nµy nh»m gi¶i quyÕt khã
kh¨n tµi chÝnh t¹m thêi cho c¸c NHTM. H×nh thøc mua l¹i c¸c dù ¸n ®Çu tt¸i cÊp vèn theo h×nh thøc cho vay thÕ chÊp mét thêi gian dµi lµ c«ng cô
thay thÕ cho th-¬ng phiÕu vµ kú phiÕu . Nh÷ng h¹n chÕ cña c«ng cô t¸i chiÕt
khÊu ë n-íc ta trong thêi gian qua ®ã lµ tÊt yÕu trong thêi kú ®Çu chuyÓn
sang kinh tÕ thÞ tr-êng . Tuy nhiªn cïng víi c¸c c«ng cô kh¸c cña chÝnh
s¸ch tiÒn tÖ c«ng cô t¸i chiÕt khÊu (ch-a hoµn thiÖn) ®· gãp phÇn ®-a tû lÖ
l¹m ph¸t ë n-íc ta tõ møc 2 con sè ë c¸c n¨m tr-íc xuèng møc 1 con sè ë
n¨m 1993.
3. Ho¹t ®éng thÞ tr-êng më
§©y lµ mét trong nh÷ng c«ng cô quan träng ®-îc NHTW c¸c n-íc sö
dông ®Ó ®iÒu hµnh cã hiÖu qu¶ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. ThËm chÝ mét sè ng©n
hµng coi ®©y lµ c«ng cô s¾c bÐn nhÊt trong c¸c ho¹t ®éng cña m×nh.
Nh-ng ë ViÖt Nam, nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung bao cÊp gåm suèt 4 thËp kû qua, phï hîp víi c¬ chÕ ®ã NHNN ViÖt
Nam kh«ng thÓ sö dông c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp (dù tr÷ b¾t buéc, thÞ tr-êng
më, l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu) ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. C«ng cô ®ã chØ
cã thÓ vµ trªn thùc tÕ b-íc ®Çu ®· ph¸t huy t¸c dông khi hÖ thèng NHVN ®·
thùc sù ®æi míi. §iÒu 21 luËt NHNN ViÖt nam ®-îc quèc héi n-íc
CHXHCN ViÖt nam kho¸ 10 kú häp thø 2 th«ng qua quy ®Þnh "NHNN thùc
hiÖn nghiÖp vô thÞ tr-êng më th«ng qua viÖc mua b¸n tÝn phiÕu kho b¹c,
chøng chØ tiÒn göi, tÝn phiÕu NHNN vµ c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n kh¸c
trªn thÞ tr-êng tiÒn tÖ ®Ó thùc hiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Quy ®Þnh trªn
vÒ mÆt ph-¬ng diÖn ph¸p lý luËt NHNN ViÖt Nam ®· më ra cho c«ng cô thÞ
tr-êng më mét lèi ®i kh¸ th«ng tho¸ng, kh«ng bÞ øc chÕ bíi khÝa c¹nh nµo.
Trªn thùc tÕ ë ViÖt Nam tõ n¨m 1996 ®· cã nh÷ng ®ît ho¹t ®éng cña c¸c thÞ
tr-êng ®Êu thÇu tÝn phiÕu kho b¹c, ngo¹i tÖ bªn ng©n hµng. Trong ®ã n¨m
1996 lµ 19 ®ît, n¨m 1997 lµ 35 ®ît ®Êu thÇu tr¸i phiÕu, khèi l-îng tróng
thÇu lµ 2912,5 tû ®ång trong ®ã c¸c c«ng ty b¶o hiÓm mua 828 tû ®ång, ¸n
tæ chøc tÝn dông mua 2.084,5 tû ®ång. §iÒu nµy cho thÊy vèn n»m trong c¸c
®Þnh chÕ tµi chÝnh cßn kh¸ nhiÒu nh-ng cho vay ra cã nhiÒu rñi ro. C¸c ®Þnh
chÕ tµi chÝnh quay trë l¹i mua tÝn phiÕu kho b¹c ®Ó ®¶m b¶o an toµn vµ
chèng lç. Tuy nhiªn do thÞ tr-êng ®Êu thÇu chØ b¸n tÝn phiÕu kho b¹c cã kú
h¹n mét n¨m nªn kh«ng t¹o ra c«ng cô tiÒn tÖ ®Ó thóc ®Èy sù ra ®êi cña ho¹t
®éng thÞ tr-êng më cña NHTW. N¨m 1998 NHNN phèi hîp víi bé tµi chÝnh
tiÕp tôc ph¸t hµnh th-êng xuyªn tr¸i phiÕu kho b¹c, sè d- tr¸i phiÕu ®Õn
cuèi th¸ng 9/1998 lµ 3478,7 tû ®ång. Tuy nhiªn ®Õn nay cho thÊy c¸c ®iÒu
kiÖn ®Ó ®-a thÞ tr-êng më vµo ho¹t ®éng lµ ch-a chÝn muåi, vµ ch-a thùc sù
trë thµnh c«ng cô theo ®óng nghÜa cña nã. Chóng ta cã thÓ thÊy r»ng nghiÖp
vô thÞ tr-êng më lµ yÕu tè t¸c ®éng quyÕt ®Þnh nhÊt ®Õn nh÷ng biÕn ®éng
trong cung øng tiÒn tÖ, lµm thay ®æi c¬ së tiÒn tÖ trªn thÞ tr-êng. §Ó ®¸p øng
nhu cÇu trong n-íc vµ xu h-íng héi nhËp quèc tÕ cña ®Êt n-íc n¨m 2000
chóng ta ®· x©y dùng vµ ®i vµo ho¹t ®éng th¸ng 7/ 2000 së giao dÞch chøng
kho¸n. Së giao dÞch më ra ®· ®-a thÞ tr-êng tiÒn tÖ cña n-íc ta b-íc sang
mét giai ®o¹n míi ®Õn n¨m 2001 ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng më ra ®· ®-îc
t¨ng c-êng sö dông víi viÖc t¨ng ®Þnh kú lªn mét phiªn trªn mét tuÇn thay
cho mét phiªn trªn 10 ngµy thùc hiÖn vµo n¨m 2000. Qua thÞ tr-êng nµy
NHNN cã thÓ chñ ®éng thùc hiÖn viÖc mua b¸n giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n. §Ó
thùc hiÖn môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ vµ diÔn biÕn trªn thÞ tr-êng tiÒn tÖ.
ViÖc NHNN thùc hiÖn chµo mua giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n trong th¸ng 7 n¨m
2001 ®· gi÷ cho tØ lÖ l¹m ph¸t ë møc 0,8% vµ gióp cho c¸c tæ chøc tÝn dông
kh¾c phôc khã kh¨n vÒ nguån vèn VND. MÆc dï doanh sè giao dÞch qua
c¸c phiªn giao dÞch cña thÞ tr-êng chøng kho¸n ch-a lín, l-îng hµng ho¸
trªn thÞ tr-êng cßn h¹n hÑp. Nh-ng kÕt qu¶ giao dÞch cho thÊy viÖc sö dông
c«ng cô nghiÖp vô thÞ tr-êng më ®· cã nh÷ng dÊu hiÖu tÝch cùc gãp phÇn
thùc hiÖn môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. ChÝnh v× vËy ®©y lµ c«ng cô h÷u hiÖu
trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t. Do ®ã viÖc chÝnh phñ t×m nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó
mau chãng ®-a thÞ tr-êng më ho¹t ®éng mét c¸ch ®Çy ®ñ lµ v« cïng quan
träng vµ cÊp thiÕt.
4. L·i suÊt
Tr-íc n¨m 1933, hÖ thèng ng©n hµng ë ViÖt nam lµ hÖ thèng ng©n
hµng mét cÊp, vÒ thùc chÊt nã lµ mét bé phËn cña ng©n s¸ch nhµ n-íc. Mèi
quan hÖ cña ng©n hµng víi kinh tÕ ngoµi quèc doanh vµ víi d©n chóng lµ
h¹n chÕ : khi ng©n s¸ch nhµ n-íc th©m hôt, c¸c ng©n hµng ph¸t hµnh thªm
tiÒn ®Ó bï ®¾p. Khi c¸c DNNN thiÕu vèn th× ng©n hµng ph¸t hµnh tiÒn cho
vay tÝn dông. V× vËy dÉn tíi l¹m ph¸t trÇm träng tíi møc 3 con sè (trong
thêi kú nµy ng©n hµng ®· ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt cho vay nhá h¬n l·i
suÊt tiÒn göi vµ nhá h¬n tèc ®é tr-ît gi¸. §©y lµ sù bÊt hîp lý, cho nªn
kh«ng huy ®éng ®-îc vèn trong d©n vµ lµm cho hÖ thèng ng©n hµng tª liÖt)
Th¸ng 3 n¨m 1988, ®¸nh dÊu b-íc ngoÆt c¬ b¶n trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ë
ViÖt nam b»ng nghÞ ®Þnh 53 vµ th¸ng 5 n¨m 1990 lµ viÖc ban hµnh hai ph¸p
lÖnh vÒ ng©n hµng. Ng©n hµng Nhµ n-íc vµ ng©n hµng HTX tÝn dông vµ
c«ng ty tµi chÝnh. Sù h×nh thµnh hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp cïng víi viÖc
¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt ®· gãp phÇn rÊt c¬ b¶n vµo viÖc kiÒm chÕ l¹m
ph¸t nh÷ng n¨m sau ®ã.
Vµo ®Çu n¨m 1989, chÝnh phñ ®· quyÕt ®Þnh thay ®æi mét c¸ch c¬ b¶n
chÝnh s¸ch l·i suÊt. QuyÕt ®Þnh sè 39/H§BT ngµy 10/4/1989cña H§BT ®-a
ra c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay cña
NHNN. C¸c nguyªn t¾c ®ã lµ:
- L·i suÊt ¸p dông thèng nhÊt cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ ®-îc ®iÒu
chØnh theo sù biÕn ®éng cña chØ soã gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng x· héi.
- Mäi nguån vèn mµ ng©n hµng huy ®éng ®Ó cho vay ®Òu ®-îc h-ëng
l·i, mäi kho¶n vèn ng©n hµng cho vay ®Òu ph¶i thu l·i.
- Chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt tiÒn göi b×nh qu©n 0,6%
th¸ng.
- Trong c¬ cÊu l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay ph¶i bao gåm l·i suÊt c¬ b¶n
(l·i suÊt thùc d-¬ng) vµ chØ sè tr-ît gi¸ cña thÞ tr-êng x· héi.
Cô thÓ tõ gi÷a th¸ng 3-1989 ®· ®-a l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm lªn cao
h¬n chØ sè l¹m ph¸t hµng th¸ng. Th¸ng 1 vµ th¸ng 2 n¨m 1989 chØ sè gi¸ chØ
t¨ng h¬n 7,4% vµ 4,2% nh-ng l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm cã kú h¹n 3 th¸ng
vµ kh«ng cã kú h¹n ®· ®-îc m¹nh d¹n ®-a lªn 12% vµ 9% mçi th¸ng . BiÖn
ph¸p l·i suÊt thùc d-¬ng nµy lÇn ®Çu tiªn ®-îc thùc thi ®· ph¸ vì sù tr× trÖ
cña c¸c kªnh thu hót tiÒn thõa trong d©n vµ kh¾c phôc c¨n b¶n sù tª liÖt cña
chÝnh s¸ch l·i suÊt cÇn æn ®Þnh tõ n¨m 1985 ®Õn quý I n¨m 1989. Sè d- tiÒn
tiÕt kiÖm t¨ng lªn nhanh chãng ngay th¸ng ®Çu, quý ®Çu. ¸p dông chÝnh
s¸ch nµy ngay lÇn ®Çu ®· gi¶m l¹m ph¸t mét c¸ch nhanh chãng (còng bÊt
lîi vµ khã kh¨n ®ã lµ chØ 3 th¸ng sau ®· trë thµnh thiÓu ph¸t. Th¸ng 6/1992.
NHNN ®· ®iÒu chØnh l·i suÊt theo h-íng :
- §¶m b¶o l·i suÊt d-¬ng, tøc lµ l·i suÊt cho vay kh«ng thÊp h¬n l·i
suÊt huy ®éng b×nh qu©n.
- NHNN chØ quy ®Þnh møc l·i suÊt cho vay tèi ®a vµ møc l·i suÊt tiÒn
göi tèi thiÓu, cßn møc l·i suÊt cô thÓ sÏ do c¸c NHTM quyÕt ®Þnh.
- Xo¸ bá c¬ chÕ nhiÒu møc l·i suÊt ph©n biÖt theo thµnh phÇn kinh tÕ
còng nh- theo c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp , thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt
b×nh ®¼ng ®èi víi tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ .
§©y lµ b-íc c¶i tiÕn c¬ b¶n theo h-íng tõng b-íc tù do ho¸ l·i suÊt.
Trong nh÷ng n¨m tiÕp theo biÖn ph¸p chñ yÕu ®Ó kiÓm so¸t cung øng tiÒn tÖ
(qua ®ã kiÓm so¸t ®-îc l¹m ph¸t) lµ n©ng cao l·i suÊt b»ng biÖn ph¸p hµnh
chÝnh lªn møc cao, thùc hiÖn th¾t chÆt tÝn dông cÊp cho khu vùc kinh tÕ
quèc doanh vµ ng©n s¸ch nhµ n-íc. TiÕp theo mét b-íc c¶i c¸ch chÝnh s¸ch
l·i suÊt n÷a ®ã lµ víi quyÕt ®Þnh 381/Q§-NH ngµy 28-12-1995 cña thèng
®èc ng©n hµng nhµ n-íc, kÓ tõ ngµy 1-1-1996 l·i suÊt trÇn chÝnh thøc trë
thµnh mét trong nh÷ng c«ng cô chñ chèt ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ.
§©y lµ quyÕt ®Þnh vÜ m« cã tÇm ¶nh h-ëng s©u réng nhÊt trong n¨m 1996.
Tõ møc trÇn 1,75%/th¸ng dµnh cho khu vùc thµnh thÞ vµ 2% /th¸ng dµnh
cho khu vùc n«ng th«n, cho ®Õn thêi ®iÓm nµy l·i suÊt trÇn ®· ¸p dông
thèng nhÊt cho c¶ hai khu vùc thµnh thÞ vµ n«ng th«n lµ 1,2% th¸ng ®èi víi
cho vay ng¾n h¹n vµ 1,25% /th¸ng ®èi víi trung vµ dµi h¹n, kh«ng chØ gãp
phÇn biÕn ®æi c¬ b¶n thùc tr¹ng tÝn dông mµ cßn chøng minh sù vËn dông
kh¸ chuÈn x¸c nh÷ng gi¶i ph¸p ®Æc thï trong hoµn c¶nh cô thÓ ë ViÖt Nam.
B-íc ®Çu ¸p dông kh«ng tr¸nh khái nh÷ng v-íng m¾c nh-ng sau mét thêi
gian kh¸ ng¾n, hÖ thèng NHTM d-êng nh- ®· thÝch nghi ®-îc víi c¬ chÕ l·i
suÊt trÇn, tù ®iÒu chØnh nh»m tèi -u ho¸ c¬ cÊu tÝn dông vµ c©n ®èi tµi chÝnh
®Ó s½n sµng øng chiÕu víi 5 lÇn ®iÒu chØnh gi¶m trÇn l·i suÊt cña NHNN
trong 2 n¨m 1996-1997 vµ lÇn ®Çu chØnh t¨ng l·i suÊt trÇn gÇn ®©y trong
th¸ng 1/1998 (l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n tõ 1% lªn 1,2% /th¸ng, l·i suÊt cho
vay trung, dµi h¹n tõ 1,1% lªn 1,25%/th¸ng. Hai møc l·i suÊt c¬ b¶n nµy ¸p
dông chung cho c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n).
N¨m 2001, NHNN tiÕp tôc ®æi míi ®iÒu hµnh l·i suÊt theo h-íng ®iÒu
chØnh l·i suÊt c¬ b¶n mét c¸ch linh ho¹t trªn c¬ së b¸m s¸t diÔn biÕn trªn thÞ
tr-êng quèc tÕ vµ trong n-íc, môc tiªu ®iÒu h×nh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. NHNN
®· bèn lÇn ®iÒu chØnh l·i suÊt c¬ b¶n tõ møc 0,75% trªn mét th¸ng xuèng
0.6%/th¸ng. Trªn thùc tÕ viÖc ®iÒu chØnh nµy cña NHNN trong n¨m 2001
phï hîp víi diÔn biÕn vÒ l¹m ph¸t cña n-íc ta.
§èi víi ngo¹i tÖ, tõ th¸ng 6 n¨m 2002 NHNN ®· bá c¬ chÕ khèng chÕ
theo biªn ®é, chuyÓn sang c¬ chÕ tù do ho¸ l·i suÊt. ViÖc NHNN thùc hiÖn
tù do ho¸ l·i suÊt ngo¹i tÖ trong n-íc lµ b-íc chuyÓn biÕn tÝch cùc, g¾n thÞ
tr-êng tiÒn tÖ trong n-íc víi thÕ giíi, nã chøng tá sù cøng r¾n cña thÞ
tr-êng trong n-íc vµ sù lín m¹nh cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nãi chung vµ chÝnh
s¸ch l·i suÊt nãi riªng ®Ó kiÓm so¸t thÞ tr-êng tiÒn tÖ trong n-íc. §èi víi
NHNN ®©y lµ c«ng cô vµ lµ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong qu¶n lý vÜ m«, lµ
ph-¬ng tiÖn h÷u hiÖu ®Ó c¸c NHTM thùc hiÖn môc tiªu kinh doanh. L·i suÊt
lµ gi¸ c¶ trong kinh doanh, do ®ã trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y 1998 – 2001
NHNN ®· ®Þnh h-íng chÝnh s¸ch l·i suÊt ®¶m b¶o c¸c yÕu tè nh- sau ®Ó
®iÒu tiÕt thÞ tr-êng:
+ L·i suÊt ph¶i ®¶m b¶o quyÒn lîi chÝnh ®¸ng cho ng-êi göi tiÒn. NhvËy lµ NHNN ®· lu«n cè g¾ng ®Ó tØ lÖ l¹m ph¸t lu«n ë møc thÊp nhÊt.
+ Møc l·i suÊt ph¶i ®¶m b¶o duy tr× vµ ph¸t triÓn ho¹t ®éng cña c¸c
ng©n hµng tøc lµ NHTM kinh doanh ph¶i ®¶m b¶o ®-îc chi phÝ hîp lý. Do
®ã, l·i suÊt cho vay b»ng l·i suÊt huy ®éng céng víi chi phÝ ng©n hµng vµ
lîi nhuËn ng©n hµng trõ ®i l·i suÊt ph¶i ®¶m b¶o cho ng-êi cho vay mét lîi
nhuËn, nh»m ®¶m b¶o cho nÕn kinh tÕ ph¸t triÓn m¹nh tøc lµ:
L·i suÊt cho vay nhá h¬n tØ suÊt lîi nhuËn b×nh qu©n cña nÒn kinh tÕ.
Trong giai ®o¹n c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ hiÖn nay ®Êt n-íc g¾n
víi sö dông vèn cã hiÖu qña trong mét sè n¨m 2000 – 2001 vµ tiÕp tôc
chóng ta ®· chän møc l·i suÊt cho møc vèn chiÕm tØ träng lµm l·i suÊt ®¹i
diÖn cho l·i suÊt huy ®éng vèn ng¾n h¹n, trung h¹n vµ dµi h¹n. §ã chÝnh lµ
l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm b×nh qu©n. L·i suÊt cho vay ®-îc x¸c ®Þnh nhsau:
+ L·i suÊt cho vay ng¾n h¹n b»ng l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm b×nh
qu©n+biªn ®é ng¾n h¹n.
+ L·i suÊt trung vµ dµi h¹n = L·i suÊt tiÕt kiÖm trung, dµi h¹n + biªn ®é
Thùc hiÖn vai trß cña NHTW lµ ng-êi cho vay cuèi cïng trªn c¬ së ®ã
thùc hiÖn l·i suÊt c¬ b¶n trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y vµ tiÕp theo lµ phï hîp
víi chÝnh s¸ch ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ nhiÒu thµnh phÇn cña ®¶ng vµ nhµ
n-íc.
Thµnh qu¶ lín nhÊt mµ c¬ chÕ l·i suÊt trÇn mang l¹i chÝnh lµ ®· t¹o ra
c¸c c¬ héi gi¶m chi phÝ mét c¸ch b×nh ®¼ng ®èi víi mäi thµnh phÇn doanh
nghiÖp , t¨ng c-êng thªm ®éng lùc cho guång m¸y kinh tÕ còng nh- gãp
phÇn kiÒm chÕ tèt tèc ®é l¹m ph¸t.
Qua thùc tiÔn cho thÊy, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chÝnh s¸ch l·i suÊt
cña NHNN ®· ®-îc sö dông nh- mét c«ng cô quan träng gãp phÇn t¨ng
tr-ëng kinh tÕ vµ kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
5. H¹n møc tÝn dông
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn hÖ thèng c¸c NHTM vµ c¸c tæ
chøc tµi chÝnh ®-îc h×nh thµnh rÊt ®a d¹ng, th× viÖc ®iÒu khiÓn khèi l-îng
tiÒn ®-îc th«ng qua c¸c c«ng cô l·i suÊt chiÕt khÊu vµ c¸c c«ng cô truyÒn
- Xem thêm -