Website: http://www.docs.vn Email :
[email protected] Tel : 0918.775.368
§Æt vÊn ®Ò
Thµnh c«ng trong viÖc chÆn ®øng l¹m ph¸t phi m· n¨m 1989 nhê ¸p dông
c«ng cô l·i suÊt ng©n hµng (®-a l·i suÊt huy ®éng tiÒn göi tiÕt kiÖm lªn cao v-ît
tèc ®é l¹m ph¸t), ®· cho thÊy tÇm quan träng cña viÖc sö dông c¸c c«ng cô cña
chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong ®iÒu tiÕt kinh tÕ vÜ m« nh»m ®¹t c¸c môc tiªu ng¾n h¹n
æn ®Þnh thÞ tr-êng. Trong nÒn kinh tÕ t¨ng tr-ëng nhanh cña n-íc ta lu«n th-êng
trùc nguy c¬ t¸i l¹m ph¸t cao, do ®ã mét c«ng cô ®iÒu tiÕt vÜ m« hiÖu nghiÖm
nh- chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®-îc tËn dông tr-íc tiªn v¬Ý hiÖu suÊt cao còng lµ ®iÒu tÊt
yÕu. Tuy nhiªn gÇn ®©y ë ViÖt nam cã dÊu hiÖu cña sù l¹m dông c¸c c«ng cô cña
chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong nhiÖm vô kiÒm chÕ l¹m ph¸t. §iÒu nµy thÓ hiÖn sù yÕu
kÐm trong viÖc qu¶n lý vµ sö dông chÝnh s¸ch tiÒn tÖ cña chóng tíi . V× vËy ®øng
tr-íc nguy c¬ tiÒm Èn cña l¹m ph¸t, viÖc nghiªn cøu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh»m
kiÓm so¸t l¹m ph¸t lµ v« cïng cÇn thiÕt.
Trong ®Ò tµi "Sö dông chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh»m kiÓm so¸t l¹m ph¸t" em
xin tr×nh bµy ba phÇn chÝnh.
PhÇn I:
L¹m ph¸t vµ vai trß cña CSTT trong viÖc kiÓm so¸t
l¹m ph¸t
PhÇn II:
Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông CSTT trong viÖc kiÓm
so¸t l¹m ph¸t nh÷ng n¨m qua.
PhÇn III:
Gi¶i ph¸p
L¹m ph¸t ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi ®êi sèng kinh tÕ x· héi, cho nªn ¶nh
h-ëng ®Õn mçi c¸ nh©n trong x· héi. MÆt kh¸c viÖc nghiªn cøu ®Ò tµi "Sö dông
CSTT trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t" gióp cho b¶n th©n em n¾m v÷ng nh÷ng
kiÕn thøc c¬ b¶n cña ngµnh TC-NH, nh»m phôc vô tèt cho viÖc häc tËp. Do ®ã
®Ò tµi "Sö dông CSTT trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t" cã ý nghÜa thiÕt thùc ®èi
víi b¶n th©n.
Bµi viÕt cña em kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. Mong thÇy c« h-íng dÉn
thªm. Cuèi cïng em xin ch©n thµnh c¶m ¬n.
1
B. Néi dung
I/ L¹m ph¸t vµ vai trß cña CSTT trong viÖc kiÓm so¸t
l¹m ph¸t
1. Nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau vÒ l¹m ph¸t
Qu¸ tr×nh h×nh thµnh c¸c kh¸i niÖm vµ nhËn thøc b¶n chÊt kinh tÕ cña l¹m
ph¸t còng lµ qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña t- duy ®i tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p, ®i tõ
hiÖn t-îng bÒ ngoµi ®Õn b¶n chÊt bªn trong, ®Õn c¸c thuéc tÝnh cña l¹m ph¸t, lµ
qu¸ t×nh sµng läc nh÷ng hiÓu biÕt sai vµ ®óng, lÉn lén gi÷a hiÖn t-îng vµ b¶n
chÊt, gi÷a nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶ ®Ó ph¶n ¸nh ®óng ®¾n b¶n chÊt cña tÝnh quy
luËt cña l¹m ph¸t.
Theo tr-êng ph¸i l¹m ph¸t "l-u th«ng tiÒn tÖ" (®¹i diÖn lµ Milt¬n Priedman)
hä cho r»ng l¹m ph¸t tiÒn tÖ lµ ®-a nhiÒu tiÒn thõa (bÊt kÓ lµ kim lo¹i hay tiÒn
giÊy) vµ l-u th«ng lµm cho gi¸ c¶ hµng ho¸ t¨ng lªn. Chóng ta ®Òu biÕt r»ng
kh«ng ph¶i bÊt cø sè l-îng tiÒn nµo t¨ng lªn trong l-u th«ng víi nhÞp ®iÖu nhanh
h¬n s¶n xuÊt còng ®Òu lµ l¹m ph¸t, nÕu nh- nhµ n-íc kh«ng gi¶m bít néi dung
vµng hoÆc gi¸ trÞ t-îng tr-ng trong ®ång tiÒn ®Ó bï ®¾p cho béi chi ng©n s¸ch.
K.Mazx ®· chØ ra r»ng ý nghÜ vÒ l¹m ph¸t cña häc thuyÕt nµy lµ qu¸ ®¬n gi¶n.
Nh÷ng ng-êi theo häc thuyÕt nµy ®· dïng logic h×nh thøc ®Ó kÕt hîp mét c¸ch
m¸y mãc hiÖn t-îng t¨ng sè l-îng tiÒn víi hiÖn t-îng t¨ng gi¸ ®Ó rót ra b¶n chÊt
kinh tÕ cña l¹m ph¸t.
Trêng ph¸i l¹m ph¸t "cÇn d thõa tæng qu¸t" (hay “cÇu kÐo") mµ ®¹i diÖn
lµ J.Keynes cho r»ng. L¹m ph¸t lµ "cÇu d- thõa tæng qu¸t cho ph¸t hµnh tiÒn ra
qu¸ møc s¶n xuÊt trong thêi kú toµn dông dÉn ®Õn møc gi¸ chung t¨ng. Chóng ta
nhËn thøc ®-îc r»ng nãi l¹m ph¸t lµ "cÇu d- thõa tæng qu¸t" lµ kh«ng chÝnh x¸c,
v× trong giai ®o¹n khñng ho¶ng ë thêi kú CNTB ph¸t triÓn mÆc dï cã khñng
ho¶ng s¶n xuÊt thõa mµ kh«ng cã l¹m ph¸t. Cßn ë ViÖt Nam trong n¨m 1991 cã
t×nh tr¹ng cung lín h¬n cÇu mµ vÉn cã l¹m ph¸t gi¸ c¶ vµ l¹m ph¸t tiÒn tÖ. Tuy
Keynes ®· tiÕn s©u h¬n tr-êng ph¸i l¹m ph¸t l-u th«ng tiÒn tÖ lµ kh«ng lÊy hiÖn
t-îng bÒ ngoµi, kh«ng coi ®iÒu kiÖn cña l¹m ph¸t lµ nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t
nh-ng l¹i m¾c sai lÇm vÒ mÆt logÝc lµ ®em kÕt qu¶ cña l¹m ph¸t quy vµo b¶n chÊt
cña l¹m ph¸t. Kh¸i niÖm cña Keynes vÉn ch-a nªu ®-îc ®óng b¶n chÊt kinh tÕ x· héi cña l¹m ph¸t.
2
Tr-êng ph¸i l¹m ph¸t gi¸ c¶ hä cho r»ng l¹m ph¸t lµ sù t¨ng gi¸. Thùc chÊt
l¹m ph¸t chØ lµ mét trong nhiÒu nguyªn nh©n cña t¨ng gi¸. Cã nh÷ng thêi kú gi¸
mµ kh«ng cã l¹m ph¸t nh-: thêi kú "c¸ch m¹ng gi¸ c¶" ë thÕ kû XVI ë ch©u ¢u,
thêi kú h-ng thÞnh cña mét chu kú s¶n xuÊt, nh÷ng n¨m mÊt mïa... t¨ng gi¸ chØ
lµ hÖ qu¶ lµ mét tÝn hiÖu dÔ thÊy cña l¹m ph¸t nh-ng cã lóc t¨ng gi¸ l¹i trë thµnh
nguyªn nh©n cña l¹m ph¸t. L¹m ph¸t x¶y ra lµ do t¨ng nhiÒu c¸i chø kh«ng ph¶i
chØ ®¬n thuÇn do t¨ng gi¸. V× vËy quan ®iÓm cña tr-êng ph¸i nµy ®· lÉn lén gi÷a
hiÖn t-îng vµ b¶n chÊt, lµm cho ng-êi ta dÔ ngé nhËn gi÷a t¨ng gi¸ vµ l¹m ph¸t.
K.Marx ®· cho r»ng "l¹m ph¸t lµ sù trµn ®Çy c¸c kªnh, c¸c luång l-u th«ng
nh÷ng tê giÊy b¹c thõa lµm cho gi¸ c¶ (møc gi¸) t¨ng vät vµ viÖc ph©n phèi l¹i
s¶n phÈm x· héi gi÷a c¸c giai cÊp trong d©n c- cã lîi cho giai cÊp t- s¶n. ë ®©y
Marx ®· ®øng trªn gãc ®é giai cÊp ®Ó nh×n nhËn l¹m ph¸t, dÉn tíi ng-êi ta cã thÓ
hiÓu l¹m ph¸t lµ do nhµ n-íc do giai cÊp t- b¶n g©y ra, ®Ó bãc lét mét lÇn n÷a
giai cÊp v« s¶n. Quan ®iÓm nµy cã thÓ xÕp vµo quan ®iÓm l¹m ph¸t "l-u th«ng
tiÒn tÖ" song ®Þnh nghÜa nµy hoµn h¶o h¬n v× nã ®Ò cÊp tíi b¶n chÊt kinh tÕ - x·
héi cña l¹m ph¸t. Tuy nhiªn nã cã nh-îc ®iÓm lµ cho r»ng l¹m ph¸t chØ lµ ph¹m
trï kinh tÕ cña nÒn kinh tÕ t- b¶n chñ nghÜa vµ ch-a nªu ®-îc ¶nh h-ëng cña l¹m
ph¸t trªn ph¹m vi quèc tÕ.
Trªn ®©y lµ c¸c quan ®iÓm cña c¸c tr-êng ph¸i kinh tÕ häc chÝnh. Nãi
chung c¸c quan ®iÓm ®Òu ch-a hoµn chØnh, nh-ng ®· nªu ®-îc mét sè mÆt cña
hai thuéc tÝnh c¬ b¶n cña l¹m ph¸t. Bµn l¹m ph¸t lµ vÊn ®Ò réng vµ ®Ó ®Þnh nghÜa
®-îc nã ®ßi hái ph¶i cã sù ®Çu t- s©u vµ kü cµng. ChÝnh v× thÕ b¶n th©n còng chØ
m¹nh d¹n nªu ra c¸c quan ®iÓm vµ suy nghÜ cña m×nh vÒ l¹m ph¸t mét c¸ch ®¬n
gi¶n chø kh«ng ®Çy ®ñ bèn yÕu tè chñ yÕu "b¶n chÊt, nguyªn nh©n c¸c hËu qu¶
KTXH vµ h×nh thøc biÓu hiÖn".
- Chóng ta cã thÓ dÔ chÊp nhËn quan ®iÓm cña tr-êng ph¸i gi¸ c¶, (ë n-íc
ta vµ nhiÒu n-íc quan niÖm nµy t-¬ng ®èi phæ biÕn). Së dÜ nh- vËy lµ v× thÕ kû
XX lµ thÕ kû l¹m ph¸t, l¹m ph¸t hÇu nh- diÔn ra ë tuyÖt ®¹i bé phËn c¸c n-íc mµ
sù t¨ng gi¸ l¹i lµ tÝn hiÖu nh¹y bÐn, dÔ thÊy cña l¹m ph¸t. Nh- vËy chóng ta sÏ
hiÓu ®¬n gi¶n lµ "l¹m ph¸t lµ sù t¨ng gi¸ kÐo dµi, lµ sù thõa c¸c ®ång tiÒn trong
l-u th«ng, lµ viÖc nhµ n-íc ph¸t hµnh thªm tiÒn nh»m bï ®¾p béi chi ng©n s¸ch".
Hay l¹m ph¸t lµ chÝnh s¸ch ®Æc biÖt nhanh chãng vµ tèi ®a nhÊt trong c¸c h×nh
thøc ph©n phèi l¹i gi¸ trÞ vËt chÊt x· héi mµ giai cÊp cÇm quyÒn sö dông ®Ó ®¸p
øng nhu cÇu chi tiªu. Nh-ng nãi chung l¹m ph¸t lµ mét hiÖn t-îng cña c¸c nÒn
kinh tÕ thÞ tr-êng. §Þnh nghÜa l¹m ph¸t cßn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò ®Ó chóng ta cã thÓ
nghiªn cøu mét c¸ch s©u s¾c. Nh-ng khi x¶y ra l¹m ph¸t (võa ph¶i, phi m·, hay
3
siªu l¹m ph¸t) th× t¸c ®éng cña nã sÏ ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi ®êi sèng kinh tÕ x·
héi.
2. T¸c ®éng cña l¹m ph¸t
Trªn thùc tÕ, nhiÒu n-íc chøng tá kh«ng thÓ triÖt tiªu ®-îc l¹m ph¸t trong
kinh tÕ thÞ tr-êng dï ®¹t tr×nh ®é ph¸t triÓn rÊt cao cña lùc l-îng s¶n xuÊt . NÕu
gi÷ ®-îc l¹m ph¸t ë møc ®é nÒn kinh tÕ chÞu ®-îc, cho phÐp cã thÓ më thªm
viÖc lµm, huy ®éng thªm c¸c nguån lùc phôc vô cho sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ, th×
còng lµ mét thùc tÕ ®iÒu hµnh thµnh c«ng c«ng cuéc chèng l¹m ph¸t ë nhiÒu
n-íc. Nh-ng møc ®é l¹m ph¸t lµ bao nhiªu th× phï hîp. NÕu tû lÖ t¨ng tr-ëng
cao, tû lÖ l¹m ph¸t qu¸ thÊp th× dÉn tíi t×nh tr¹ng c¸c ng©n hµng ø ®äng vèn, lµm
¶nh h-ëng tíi sù ph¸t triÓn cña ®Êt n-íc. V× thÕ trong tr-êng hîp ®ã ng-êi ta
ph¶i cè g¾ng t¨ng tû lÖ l¹m ph¸t lªn. Khi chÝnh phñ kiÓm so¸t l¹m ph¸t ë møc ®é
mµ nÒn kinh tÕ chÞu ®-îc (tû lÖ l¹m ph¸t d-íi 10%) th× võa kh«ng g©y ®¶o lén
lín, c¸c hÖ qu¶ cña l¹m ph¸t ®-îc kiÓm so¸t, võa søc che ch¾n hoÆc chÞu ®ùng
®-îc cña nÒn kinh tÕ vµ cña c¸c tÇng líp x· héi. H¬n n÷a, mét sù hy sinh nµo ®ã
do møc l¹m ph¸t ®-îc kiÓm so¸t ®ã mang l¹i ®-îc ®¸nh ®æi b»ng sù t¨ng tr-ëng
, ph¸t triÓn kinh tÕ më ra nhiÒu viÖc lµm h¬n, thu nhËp danh nghÜa cã thÓ ®-îc
t¨ng lªn cho mçi ng-êi lao ®éng nhê cã ®ñ viÖc lµm h¬n trong tuÇn, trong th¸ng
hoÆc t¨ng thªm ng-êi cã viÖc lµm, cã thu nhËp trong gia ®×nh vµ c¶ tÇng líp lao
®éng do gi¶m thÊt nghiÖp . §Õn l-ît nã, thu nhËp b»ng tiÒn t¨ng lªn th× t¨ng
thªm søc kÝch thÝch cña nhu cÇu cña tiÒn tÖ vµ søc mua ®èi víi ®Çu t-, t¨ng
tr-ëng tæng s¶n phÈm trong n-íc (GDP). Nh-ng khi tû lÖ l¹m ph¸t ®Õn 2 con sè
trë lªn (l¹m ph¸t phi m· hoÆc siªu l¹m ph¸t) th× hÇu nh- t¸c ®éng rÊt xÊu tíi nÒn
kinh tÕ nh- sù ph©n phèi vµ ph©n phèi l¹i mét c¸ch bÊt hîp lý gi÷a c¸c nhãm d©n
c- hoÆc c¸c tÇng líp trong x· héi vµ c¸c chñ thÓ trong c¸c quan hÖ vÒ mÆt tiÒn tÖ
trªn c¸c chØ tiªu mang tÝnh chÊt danh nghÜa (chØ tiªu kh«ng tÝnh ®Õn yÕu tè l¹m
ph¸t, kh«ng tÝnh ®Õn sù tr-ît gi¸ cña ®ång tiÒn). MÆt kh¸c tû lÖ l¹m ph¸t cao ph¸
ho¹i vµ ®×nh ®èn nÒn s¶n xuÊt x· héi do lóc ®ã ®é rñi ro cao, kh«ng ai d¸m tÝnh
to¸n ®Çu t- l©u dµi, nh÷ng ho¹t ®éng kinh tÕ ng¾n h¹n tõng th-¬ng vô, tõng ®ît,
tõng chuyÕn diÔn ra phæ biÕn, Trong x· héi xuÊt hiÖn t×nh tr¹ng ®Çu c¬ tÝch tr÷,
dÉn tíi khan hiÕm hµng ho¸ . §iÒu ®ã l¹i lµm gi¸ cµng t¨ng, vµ x· héi r¬i vµo
vßng luÈn quÈn, l¹m ph¸t cµng t¨ng dÉn tíi mÊt æn ®Þnh vÒ chÝnh trÞ x· héi. Tû
lÖ l¹m ph¸t cao cßn cã ¶nh h-ëng xÊu tíi quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ. Tãm l¹i khi
l¹m ph¸t cao tíi møc hai con sè (ë ViÖt nam gi÷a nh÷ng n¨m 80 ®· x¶y ra t×nh
tr¹ng l¹m ph¸t tíi møc 3 con sè) trë lªn, th× cã ¶nh h-ëng xÊu tíi x· héi. Do ®ã
chÝnh phñ ph¶i cã gi¶i ph¸p kh¾c phôc, kiÒm chÕ, vµ kiÓm so¸t l¹m ph¸t. Cã rÊt
4
nhiÒu gi¶i ph¸p ®Ó kiÓm so¸t l¹m ph¸t nh-ng ë ®Ò tµi nµy t«i chØ nªu ra gi¶i ph¸p
sö dông chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®Ó kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
3. Kh¸i niÖm vÒ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ.
ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ, lµ mét bé phËn trong tæng thÓ hÖ thèng chÝnh s¸ch kinh
tÕ cña nhµ n-íc ®Ó thùc hiÖn viÖc qu¶n lý vÜ m« ®èi víi nÒn kinh tÕ nh»m ®¹t
®-îc c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi trong tõng giai ®o¹n nhÊt ®Þnh.
ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ cã thÓ ®-îc hiÓu theo nghÜa réng vµ nghÜa th«ng th-êng.
Theo nghÜa réng th× chÝnh s¸ch tiÒn tÖ lµ chÝnh s¸ch ®iÒu hµnh toµn bé khèi
l-îng tiÒn trong nÒn kinh tÕ quèc d©n nh»m t¸c ®éng ®Õn 4 môc tiªu lín cña
kinh tÕ vÜ m«, trªn c¬ së ®ã ®¹t ®-îc môc tiªu c¬ b¶n lµ æn ®Þnh tiÒn tÖ, gi÷ v÷ng
søc mua cña ®ång tiÒn, æn ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸. Theo nghÜa th«ng th-êng lµ
chÝnh s¸ch quan t©m ®Õn khèi l-îng tiÒn cung øng t¨ng thªm trong thêi kú tíi
(th-êng lµ mét n¨m) phï hîp víi møc t¨ng tr-ëng kinh tÕ dù kiÕn vµ chØ sè l¹m
ph¸t nÕu cã, tÊt nhiªn còng nh»m æn ®Þnh tiÒn tÖ vµ æn ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸ .
Chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng, nÕu nh- chÝnh s¸ch tµi chÝnh chØ tËp trung
vµo thµnh phÇn. KÕt cÊu c¸c møc chi phÝ thuÕ kho¸ cña nhµ n-íc, th× chÝnh s¸ch
tiÒn tÖ quèc gia l¹i tËp trung vµo møc ®é kh¶ n¨ng thanh to¸n cho toµn bé nÒn
KTQD, bao gåm viÖc ®¸p øng khèi l-îng cÇn cung øng cho l-u th«ng, ®iÒu
khiÓn hÖ thèng tiÒn tÖ vµ khèi l-îng tÝn dông ®¸p øng vèn cho nÒn kinh tÕ , t¹o
®iÒu kiÖn vµ thóc ®Èy ho¹t ®éng cña thÞ tr-êng tiÒn tÖ, thÞ tr-êng vèn theo nh÷ng
quü ®¹o ®· ®Þnh, kiÓm so¸t hÖ thèng c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i, cïng víi viÖc
x¸c ®Þnh tû gi¸ hèi ®o¸i hîp lý nh»m æn ®Þnh vµ thóc ®Èy kinh tÕ ®èi ngo¹i vµ
kinh tÕ ngo¹i th-¬ng nh»m môc tiªu cuèi cïng lµ æn ®Þnh tiÒn tÖ, gi÷ v÷ng søc
mua cña ®ång tiÒn, æn ®Þnh gi¸ c¶ hµng ho¸ .
ChÝnh v× vËy chÝnh s¸ch tiÕn tÖ t¸c ®éng nh¹y bÐn tíi l¹m ph¸t vµ ®©y lµ
gi¶i ph¸p kh¸ h÷u hiÖu trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
4. Vai trß cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
§Ó thÊy râ t¸c ®éng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ tíi tû lÖ l¹m ph¸t ta sÏ ®i t×m
hiÓu tõng c«ng cô mét cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ.
4.1. Dù trò b¾t buéc.
Trong ho¹t ®éng tÝn dông vµ thanh to¸n, c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i cã kh¶
n¨ng biÕn nh÷ng kho¶n tiÒn göi ban ®Çu thµnh nh÷ng kho¶n tiÒn göi míi cho c¶
5
hÖ thèng, kh¶ n¨ng sinh ra béi sè tÝn dông, tøc lµ kh¶ n¨ng t¹o tiÒn. §Ó khèng
chÕ kh¶ n¨ng nµy, ng©n hµng trung -¬ng buéc c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i ph¶i
trÝch mét phÇn tiÒn huy ®éng ®-îc theo mét tû lÖ quy ®Þnh göi vµo ng©n hµng
trung -¬ng kh«ng ®-îc h-ëng l·i. Do ®ã c¬ chÕ ho¹t ®éng cña c«ng cô dù tr÷
b¾t buéc nh»m khèng chÕ kh¶ n¨ng t¹o tiÒn, h¹n chÕ møc t¨ng béi sè tÝn dông
cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i.
Tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc lµ tû lÖ gi÷a sè l-îng ph-ong tiÖn thanh to¸n cÇn
khèng chÕ (bÞ "v« hiÖu ho¸" vÒ mÆt thanh to¸n) trªn tæng sè tiÒn göi nh»m ®iÒu
chØnh kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ kh¶ n¨ng tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i.
Khi l¹m ph¸t cao, ng©n hµng trung -¬ng n©ng tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc, kh¶
n¨ng cho vay vµ kh¶ n¨ng thanh to¸n cña c¸c ng©n hµng bÞ thu hÑp (do sè nh©n
tiÒn tÖ gi¶m), khèi l-îng tÝn dông trong nÒn kinh tÕ gi¶m (cung tiÒn gi¶m) dÉn
tíi l·i suÊt t¨ng, ®Çu t- gi¶m do ®ã tæng cÇu gi¶m vµ lµm cho gi¸ gi¶m (tû lÖ l¹m
ph¸t gi¶m). Ng-îc l¹i nÕu ng©n hµng trung -¬ng h¹ thÊp tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc tøc
lµ t¨ng kh¶ n¨ng t¹o tiÒn, th× cung vÒ tÝn dông cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i
còng t¨ng lªn, khèi l-îng tÝn dông vµ khèi l-îng thanh to¸n cã xu h-íng t¨ng,
®ång thêi t¨ng xu h-íng më réng khèi l-îng tiÒn. Lý luËn t-¬ng tù nh- trªn th×
viÖc t¨ng cung tiÒn sÏ dÉn tíi t¨ng gi¸ (tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng). Nh- vËy c«ng cô
DTBB mang tÝnh hµnh chÝnh ¸p ®Æt trùc tiÕp , ®Çy quyÒn lùc vµ cùc kú quan
träng ®Ó c¾t c¬n sèt l¹m ph¸t, kh«i phôc ho¹t ®éng kinh tÕ trong tr-êng hîp nÒn
kinh tÕ ph¸t triÓn ch-a æn ®Þnh vµ khi c¸c c«ng cô thÞ tr-êng më t¸i chiÕt khÊu
ch-a ®ñ m¹nh ®Ó cã thÓ ®¶m tr¸ch ®iÒu hoµ møc cung tiÒn tÖ cho nÒn kinh tÕ.
Nh-ng c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc qu¸ nh¹y c¶m, v× chØ thay ®æi nhá trong tû lÖ dù
tr÷ b¾t buéc ®· lµm cho khèi l-îng tiÒn t¨ng lªn rÊt lín khã kiÓm so¸t. MÆt kh¸c
mét ®iÒu bÊt lîi n÷a lµ khi sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®Ó kiÓm so¸t cung
øng tiÒn tÖ nh- viÖc t¨ng dù tr÷ b¾t buéc cã thÓ g©y nªn vÊn ®Ò kh¶ n¨ng thanh
kho¶n ngay ®èi víi mét ng©n hµng cã dù tr÷ v-ît møc qu¸ thÊp, thay ®æi tû lÖ dù
tr÷ b¾t buéc kh«ng ngõng còng g©y nªn t×nh tr¹ng kh«ng æn ®Þnh cho c¸c ng©n
hµng.ChÝnh v× vËy sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc ®Ó kiÓm so¸t cung tiÒn tÖ
qua ®ã kiÓm so¸t l¹m ph¸t Ýt ®-äc sö dông trªn thÕ giíi (®Æc biÖt lµ nh÷ng n-íc
ph¸t triÓn , cã nÒn kinh tÕ æn ®Þnh)
4.2. T¸i chiÕt khÊu
T¸i chiÕt khÊu lµ ph-¬ng thøc ®Ó ng©n hµng trung -¬ng ®-a tiÒn vµo l-u
th«ng, thùc hiÖn vai trß ng-êi cho vay cuèi cïng. Th«ng qua viÖc t¸i chiÕt khÊu,
ng©n hµng trung -¬ng ®· t¹o c¬ së ®Çu tiªn thóc ®Èy hÖ thèng ng©n hµng th-¬ng
6
m¹i thùc hiÖn viÖc t¹o tiÒn, ®ång thêi khai th«ng thanh to¸n. T¸i chiÕt khÊu lµ
®Çu mèi t¨ng tiÒn trung -¬ng, t¨ng khèi l-îng tiÒn tÖ vµo l-u th«ng. Do ®ã ¶nh
h-ëng trùc tiÕp ®Õn qu¸ tr×nh ®iÒu khiÓn khèi l-îng tiÒn vµ ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch
tiÒn tÖ. Tuú theo t×nh h×nh tõng giai ®o¹n, tuú thuéc yªu cÇu cña viÖc thùc hiÖn
chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong giai ®o¹n Êy, cÇn thùc hiÖn chÝnh s¸ch "níi láng" hay
"th¾t chÆt" tÝn dông mµ ng©n hµng trung -¬ng quy ®Þnh l·i suÊt thÊp hay cao. L·i
suÊt t¸i chiÕt khÊu ®Æt ra tõng thêi kú ph¶i cã t¸c dông h-íng dÉn, chØ ®¹o l·i
suÊt tÝn dông trong nÒn kinh tÕ cña giai ®o¹n ®ã. Khi ng©n hµng trung -¬ng n©ng
l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu buéc c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i còng ph¶i n©ng l·i suÊt tÝn
dông cña m×nh lªn ®Ó kh«ng bÞ lç vèn. Do l·i suÊt tÝn dông t¨ng lªn, gi¶m "cÇu"
vÒ tÝn dông vµ kÐo theo gi¶m cÇu vÒ tiÒn tÖ (nhu cÇu vÒ gi÷ tiÒn cña nh©n d©n
gi¶m ®i). Do ®ã ®Çu t- gi¶m ®i dÉn tíi tæng cÇu gi¶m vµ lµm cho gi¸ gi¶m (tû lÖ
l¹m ph¸t gi¶m). Tr-êng hîp ng-îc l¹i tøc lµ ng©n hµng trung -¬ng kÝch thÝch
t¨ng cung cÇu tiÒn tÖ vµ lµm cho gi¸ t¨ng (tû lÖ l¹m ph¸t t¨ng). ë c¸c n-íc c«ng
cô nghiÖp vô trùc tiÕp ®Ó thùc hiÖn t¸i chiÕt khÊu lµ th-¬ng phiÕu, hoÆc c¸c lo¹i
tÝn phiÕu lµ nh÷ng c«ng cô rÊt th«ng dông trªn thÞ tr-êng tiÒn tÖ vµ thÞ tr-êng
vèn nh-ng ë n-íc ta ch-a cã c«ng cô truyÒn thèng ®Ó thùc hiÖn viÖc chiÕt khÊu
vµ t¸i chiÕt khÊu. MÆt kh¸c c«ng cô t¸i chiÕt khÊu võa cã kh¶ n¨ng gi¶i quyÕt
kh¶ n¨ng thanh to¸n võa cã kh¶ n¨ng më réng khèi l-îng tÝn dông cho nÒn kinh
tÕ. Cho nªn cã thÓ vÝ c«ng cô t¸i chiÕt khÊu lµ c¸Ý b¬m hai chiÒu võa hót võa ®Èy.
Khi b¬m ®¶y ra lµ cung thªm tiÒn cho nÒn kinh tÕ, khi cã hiÖn t-îng thiÓu ph¸t.
Vµ b¬m hót vµo thu håi l-îng tiÒn khi nÒn kinh tÕ cã hiÖn t-îng l¹m ph¸t.
Tuy nhiªn khi NHTW Ên ®Þnh l·i suÊt chiÕt khÊu t¹i mét møc nµo ®ã sÏ x¶y
ra nh÷ng biÕn ®éng lín trong kho¶ng c¸ch gi÷a l·i suÊt thÞ tr-êng vµ l·i suÊt
chiÕt khÊu v× khi ®ã l·i suÊt cho vay thay ®æi. Nh÷ng biÕn ®éng nµy dÉn ®Õn
nh÷ng thay ®æi ngoµi ý ®Þnh trong khèi l-îng cho vay chiÕt khÊu vµ do ®ã thay
®æi trong cung øng tiÒn tÖ lµm cho viÖc kiÓm so¸t cung øng tiÒn tÖ vÊt v¶ h¬n.
§©y chÝnh lµ h¹n chÕ cña c«ng cô t¸i chiÕt khÊu trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
4.3. Ho¹t ®éng thÞ tr-êng më.
NÕu nh- c«ng cô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu lµ c«ng cô thô ®éng cña NHTW, tøc
lµ NHTW ph¶i chê NHTM ®ang cÇn vèn ®-a th-¬ng phiÕu, kú phiÕu... ®Õn ®Ó
xin "t¸i cÊp vèn" th× nghiÖp vô thÞ tr-êng më lµ c«ng cô chñ ®éng cña ng©n hµng
trung -¬ng ®Ó ®iÒu khiÓn khèi l-îng tiÒn, qua ®ã ®· kiÓm so¸t ®-îc l¹m ph¸t.
Qua nghiÖp vô thÞ tr-êng më, NHTW chñ ®éng ph¸t hµnh tiÒn trung -¬ng
vµo l-u th«ng hoÆc rót bít tiÒn khái l-u th«ng b»ng c¸ch mua b¸n c¸c lo¹i tr¸i
7
phiÕu ng©n hµng quèc gia nh»m t¸c ®éng tr-íc hÕt ®Õn khèi l-îng tiÒn dù tr÷
trong quü dù tr÷ cña c¸c NHTM vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh, h¹n chÕ tiÒm n¨ng tÝn
dông vµ thanh to¸n cña c¸c ng©n hµng nµy, qua ®ã ®iÒu khiÓn khèi l-îng tiÒn
trong thÞ tr-êng tiÒn tÖ chóng ta. Khi nghiªn cøu phÇn tr-íc ®· biÕt r»ng khèi
l-îng tiÒn tÖ ¶nh h-ëng trùc tiÕp tíi tû lÖ l¹m ph¸t , viÖc thay ®æi cung tiÒn tÖ sÏ
lµm thay ®æi tû lÖ l¹m ph¸t.
Trong nghiÖp vô thÞ tr-êng më, ng©n hµng trung -¬ng ®iÒu khiÓn c¶ khèi
l-îng tiÒn tÖ vµ l·i suÊt tÝn dông th«ng qua "gi¸ c¶" mua vµ b¸n tr¸i phiÕu. TÊt c¶
nh÷ng cuéc can thiÖp vµo khèi l-îng tiÒn b»ng c«ng cô thÞ tr-êng më ®Òu ®-îc
tiÕn hµnh d-êng nh- lµ lÆng lÏ vµ v« h×nh, "kh«ng can thiÖp th« b¹o", ®iÒu khiÓn
m¹nh mµ kh«ng chøa ®ùng "mét chót mÖnh lÖnh". Mét mÆt nghiÖp vô thÞ tr-êng
më cã thÓ dÔ dµng ®¶o ng-îc l¹i. Khi cã mét sai lÇm trong lóc tiÕn hµnh nghiÖp
vô thÞ tr-êng më, nh- khi thÊy cung tiÒn tÖ t¨ng hoÆc gi¶m qu¸ nhanh ng©n hµng
th-¬ng m¹i cã thÓ lËp tøc ®¶o ng-îc l¹i b»ng c¸ch b¸n tr¸i phiÕu hoÆc mua tr¸i
phiÕu vµ ng-îc l¹i.
§©y lµ c«ng cô cùc kú quan träng cña nhiÒu NHTW, vµ ®-îc coi lµ vò khÝ
s¾c bÐn nhÊt ®em l¹i sù æn ®Þnh kinh tÕ nãi chung, æn ®Þnh l¹m ph¸t nãi riªng.
Nh-ng ë n-íc ta ®ang ë trong thêi kú ®Æt nÒn mãng. Bëi v× nghiÖp vô nµy
®ßi hái ph¶i cã m«i tr-êng ph¸p lý nhÊt ®Þnh. Trong thêi kú l¹m ph¸t ®Õn 3 con
sè, ViÖt nam ®· ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt ®Ó ®Èy lïi l¹m ph¸t rÊt nhanh chãng.
(nhê vµo ®Æc ®iÓm riªng biÖt cña l¹m ph¸t ë ViÖt nam). Chóng ta sÏ nghiªn cøu
xem chÝnh s¸ch l·i suÊt t¸c ®éng tíi l¹m ph¸t nh- thÕ nµo.
4.4. L·i suÊt.
L·i suÊt lµ mét c«ng cô quan träng cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. Nã ®-îc ¸p dông
nhÊt qu¸n trong mét l·nh thæ vµ ®-îc ng©n hµng nhµ n-íc ®iÒu hµnh chÆt chÏ vµ
mÒm dÎo tuú theo tõng thêi kú cho phï hîp víi nhu cÇu huy ®éng vèn vµ cung
øng vèn. Nh- vËy chóng ta cã thÓ thÊy r»ng l·i suÊt t¸c ®éng lµm thay ®æi cÇu
tiÒn tÖ trong d©n c-, vµ lµm thay ®æi tû lÖ l¹m ph¸t. ThËt vËy, khi cã l¹m ph¸t.
Ng©n hµng nhµ n-íc sÏ t¨ng l·i suÊt tiÒn göi. ChÝnh v× thÕ ng-êi d©n vµ c¸c c«ng
ty sÏ ®Çu t- vµo ng©n hµng (göi tiÒn vµo ng©n hµng) cã lîi h¬n lµ ®Çu t- vµo s¶n
xuÊt kinh doanh. Nh- vËy cÇu tiÒn gi¶m do ®ã tæng ®Çu t- gi¶m, lµm cho tæng
cÇu gi¶m dÉn tíi gi¸ gi¶m. Nh-ng chóng ta biÕt r»ng i n= ii + ir trong ®ã in lµ tû lÖ
l·i suÊt danh nghÜa, il: tû lÖ l·i suÊt thùc tÕ vµ ii lµ tû lÖ l¹m ph¸t, do ®ã khi cã
l¹m ph¸t cao, ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt ë ®©y chÝnh lµ viÖc t¨ng tû lÖ l·i suÊt
danh nghÜa cao h¬n h¼n tû lÖ l¹m ph¸t (®Ó duy tr× l·i suÊt thùc d-¬ng) qua ®ã
8
míi t¹o ®-îc cÇu tiÒn danh nghÜa t-¬ng øng víi cÇu tiÒn thùc tÕ. Tãm l¹i khi l·i
suÊt tiÒn göi cao th× ®éng viªn ®-îc nhiÒu ng-êi göi tiÒn vµo NHTM vµ ng-îc
l¹i. NHTM mua tÝn phiÕu NHNN víi l·i suÊt kinh doanh cã l·i th× sÏ gi¶m ®-îc
khèi l-îng tÝn dông. NÕu l·i suÊt tiÒn (cho vay) cao sÏ lµm n¶n lßng ng-êi vay v×
kinh doanh b»ng vèn vay NHTM kh«ng cã lîi nhuËn. Nh- vËy dïng c«ng cô l·i
suÊt cã thÓ t¨ng hoÆc gi¶m khèi l-îng tÝn dông cña NHTM ®Ó ®¹t ®-îc môc ®Ých
cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ (æn ®Þnh tû lÖ l¹m ph¸t). Tuú tõng thêi ®iÓm mµ chÝnh
s¸ch l·i suÊt ®-îc ¸p dông thµnh c«ng trong viÖc chèng l¹m ph¸t. ë ViÖt nam ®·
¸p dông rÊt thµnh c«ng chÝnh s¸ch l·i suÊt vµo nh÷ng n¨m cuèi thËp kû 80 trong
viÖc gi¶m tû lÖ l¹m ph¸t tõ 3 con sè xuèng cßn mét con sè do nÒn kinh tÕ ë n-íc
ta lóc ®ã lµ nÒn kinh tÕ tuy ®· më cöa nh-ng ch-a më h¼n, do ®ã chØ cã t¸c ®éng
trong n-íc ®Çu t- b»ng ViÖt nam ®ång chø quèc tÕ Ýt ®Çu t- vµo. ChÝnh v× thÕ
ngµy nay kh«ng thÓ ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt víi tû lÖ l·i suÊt rÊt cao ®Ó gi¶m
tû lÖ l¹m ph¸t mµ ph¶i quan t©m ®Õn mèi quan hÖ gi÷a l·i suÊt trong n-íc vµ l·i
suÊt n-íc ngoµi . Trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t ®©y lµ c«ng cô cæ ®iÓn, c¸c n-íc
ngµy cµng Ýt sö dông h¬n. Tuy ®©y lµ mét c«ng cô rÊt quan träng trong viÖc kiÓm
so¸t l¹m ph¸t vµ huy ®éng vèn còng nh- cung cÊp vèn.
4.5. H¹n møc tÝn dông:
Ngoµi nh÷ng c«ng cô c¬ b¶n trªn, ng©n hµng nhµ n-íc cßn sö dông c«ng cô
h¹n møc tÝn dông ®Ó ®iÒu hµnh, lµm cho khèi l-îng tÝn dông ®èi víi NHTM
kh«ng v-ît qu¸ møc cho phÐp ®Ó tõ ®ã b¶o ®¶m møc l¹m ph¸t ®· ®-îc phª
duyÖt. H¹n møc tÝn dông lµ khèi l-îng tÝn dông tèi ®a mµ NHTW cã thÓ cung
øng cho tÊt c¶ c¸c NHTM trong thêi kú nhÊt ®Þnh phï hîp víi møc t¨ng tr-ëng
kinh tÕ cña thêi kú. §©y lµ mét chØ tiªu cã quan hÖ trùc tiÕp ®Õn khèi l-îng tiÒn
trung -¬ng ®-îc cung øng thªm (hay gi¶m bít) ®èi víi c¸c NHTM. Khi h¹n møc
tÝn dông gi¶m, dÉn tíi cung tiÒn gi¶m do ®ã tæng ®Çu t- gi¶m lµm cho tæng cÇu
gi¶m vµ cuèi cïng lµ gi¸ gi¶m. Víi môc tiªu æn ®Þnh ®ång tiÒn vµ chèng l¹m
ph¸t ®-îc coi lµ môc tiªu sè 1, th× c«ng cô h¹n møc tÝn dông lµ cÇn thiÕt. Song
viÖc sö dông c«ng cô h¹n møc tÝn dông còng lµ vÊn ®Ò khã kh¨n kh«ng nhá cho
c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i. TiÒn göi cña nh©n d©n kh«ng thÓ kh«ng thu nhËn
hµng ngµy hµng giê. NÕu nhËn tiÒn göi mµ kh«ng ®-îc cho vay th× ch¼ng kh¸c
nµo cã ®Çu vµo mµ kh«ng cã ®Çu ra. Nh- vËy ®Çu ra cña vèn huy ®éng bÞ bÕ t¾c
bëi h¹n møc tÝn dông. ViÖc x¸c ®Þnh h¹n møc tÝn dông lµ rÊt cÇn thiÕt, ®Ó thùc
hiÖn môc tiªu chèng l¹m ph¸t. Song nã còng cã nh÷ng mÆt tr¸i g©y khã kh¨n cho
NHTM. CÇn cã nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó kh¾c phôc nh÷ng khã kh¨n ®ã.
9
II/ Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông c¸c c«ng cô cña chÝnh
s¸ch tiÒn tÖ nh»m kiÓm so¸t L¹m ph¸t nh÷ng n¨m qua ë
ViÖt Nam.
1. Dù tr÷ b¾t buéc
T¹i ®iÒu 45 ph¸p lÖnh ng©n hµng nhµ n-íc ®· quy ®Þnh "NHNN quy ®Þnh tû
lÖ dù tr÷ b¾t buéc Ýt nhÊt ë møc 10% vµ nhiÒu nhÊt ë møc 35% trªn toµn bé tiÒn
göi ë c¸c tæ chøc tÝn dông. Trong tr-êng hîp cÇn thiÕt héi ®ång qu¶n trÞ ng©n
hµng nhµ n-íc quyÕt ®Þnh t¨ng tû lÖ dù tr÷ trªn møc 35% vµ NHNN tr¶ l·i møc
t¨ng ®ã. Trªn thùc tÕ c«ng cô nµy ®-îc b¾t ®Çu sö dông tõ cuèi n¨m 1989 víi
tæng sè tiÒn c¸c NHTM ph¶i ký göi h¬n 100 tû ®ång, n¨m 1990 lµ 356 tû ®ång
vµ c¸c n¨m sau vÉn ®-îc thùc hiÖn theo møc 10% tÝnh trªn sè tiÒn göi cña kh¸ch
hµng.
Trong thêi gian ®Çu, tuy ph¸p lÖnh ng©n hµng ®· quy ®Þnh nh- trªn nh-ng
thùc tÕ trong mét thêi gian dµi, tû lÖ 10% ®-îc æn ®Þnh mét c¸ch cè ®Þnh, mÆc
dï chÝnh s¸ch tÝn dông tõ n¨m 1989 ®Õn nay ®· tr¶i qua nhiÒu thêi kú kh¸c nhau
theo chñ tr-¬ng lóc th× th¾t chÆt, lóc th× níi láng (nh»m kiÓm so¸t l¹m ph¸t).
NghÜa lµ viÖc thùc hiÖn ®-a tiÒn vµo l-u th«ng ®iÒu khiÓn khèi l-îng tiÒn l-u
th«ng lu«n ®-îc thùc hiÖn theo nh÷ng dù kiÕn nhÊt ®Þnh, b»ng nh÷ng c«ng cô
kh¸c nhau. Nh-ng c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc vÉn ®-îc thùc hiÖn víi mét tû lÖ cè
®Þnh.
§Çu n¨m 1994, Ng©n hµng trung -¬ng ®· cã quy ®Þnh bæ sung : tû lÖ dù tr÷
b¾t buéc ®èi víi lo¹i tiÒn göi kh«ng kú h¹n lµ 13%, ®èi víi lo¹i tiÒn göi lµ 7%
nh-ng còng lµ ®Ó thi hµnh cho mét thêi gian dµi. Sù æn ®Þnh nh- vËy ®· nãi lªn
r»ng, ë n-íc ta vµo thêi kú nµy míi b-íc ®Çu sö dông c«ng cô nµy , nªn ch-a cã
kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn nã mét c¸ch linh ho¹t theo t×nh h×nh tiÒn tÖ lu«n biÕn ®éng
trong l-u th«ng, nªn ch-a thùc hiÖn ®Çy ®ñ vai trß ®iÒu khiÓn khèi l-îng tiÒn l-u
th«ng h¹n chÕ béi sè tÝn dông cña c¸c NHTM nh- chøc n¨ng vèn cã cña c«ng cô
nµy. §Æc biÖt ë n¨m 1991-1992 c¸c ng©n hµng quèc doanh ngoµi sè vèn dù tr÷
tèi thiÓu theo luËt ®Þnh cßn cã mét l-îng vèn tiÒn göi kh¸ lín taÞ NHTW. §iÒu
nµy trong mét chõng mùc nhÊt ®Þnh ®· v« hiÖu ho¸ c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc v×
nh- vËy khi n©ng cao hay h¹ thÊp tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc th× hÇu nh- còng ch¼ng
¶nh h-ëng g× ®Õn kh¶ n¨ng thanh to¸n vµ khèi l-îng tÝn dông cung øng. MÆt
kh¸c mét sè vÊn ®Ò tån t¹i vÒ mÆt nghiÖp vô vµ tæ chøc thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc
®· gi¶m tÝnh chÊt nhaþ c¶m cña c«ng cô.
10
Tuy nhiªn, thêi gian qua NHNN còng ®· sö dông c«ng cô dù tr÷ b¾t buéc
nh»m môc tiªu gãp phÇn ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong tõng thêi kú vµ ®·
®¹t ®-îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t ë møc thÊp.
§Õn nay ®Ó chuÈn bÞ cho luËt NHNN cã hiÖu lùc thi hµnh kÓ tõ ngµy 1/10/1998,
vÊn ®Ò cÇn ®Æt ra lµ ph¶i nghiªn cøu néi dung cña luËt NHNN nh»m ®-a ra quy
chÕ dù tr÷ b¾t buéc phï hîp víi môc tiªu ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ giai ®o¹n
míi trong ®ã môc tiªu æn ®Þnh vµ ph¸t triÓn kinh tÕ còng nh- kiÓm so¸t l¹m ph¸t
lµ quan träng nhÊt.
2. T¸i chiÕt khÊu
T¸i chiÕt khÊu lµ mét c«ng cô kh¸ nh¹y c¶m trong qu¸ tr×nh ®iÒu hµnh khèi
l-îng tiÒn tÖ vµ ®· ®-îc nhµ n-íc cho phÐp sö dông t¹i ®iÒu 41 vµ 43 ph¸p lÖnh
NHNN ViÖt Nam. Nh-ng trong thùc tÕ ë n-íc ta nh÷ng n¨m qua do thõa h-ëng
tiÒm thÕ cña mét nÒn l-u th«ng trong ®ã kh«ng ®-îc phÐp tån t¹i tÝn dông
th-¬ng m¹i, v× vËy ch-a cã c¸c c«ng cô truyÒn thèng trùc tiÕp ®Ó thùc hiÖn viÖc
chiÕt khÊu vµ t¸i chiÕt khÊu nh- c¸c lo¹i kú phiÕu, th-¬ng phiÕu... LuËt th-¬ng
m¹i n-íc ta míi ®-îc c«ng bè vµ tõ ngµy 1-1-1998 míi cã gi¸ trÞ thi hµnh, bëi
vËy nghiÖp vô chiÕt khÊu th-¬ng phiÕu cña NHTM ch-a ®-îc quy ®Þnh. Do ®ã
viÖc t¸i chiÕt khÊu ®-îc thùc hiÖn dùa trªn c¨n cø c¸c chøng tõ do NHTM ®· cho
vay, nh-ng ch-a ®Õn h¹n c¸c doanh nghiÖp ph¶i tr¶ nî l·i. C¨n cø vµo chøng tõ
®ã NHNN cho c¸c NHTM vay l¹i nh÷ng kho¶n nî mµ c¸c NHTM ®· cho c¸c
doanh nghiÖp vay. Mét mÆt NHTW cßn thùc hiÖn ph-¬ng thøc "mua l¹i" c¸c dù
¸n ®· ®-îc c¸c ng©n hµng thÈm ®Þnh tr-íc khi ®Çu t- nh-ng NHTM kh«ng ®ñ
vèn. Trong thêi gian qua do ch-a cã nh÷ng c«ng cô nghiÖp vô ®Ó thùc hiÖn c«ng
cô l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu nªn ng©n hµng nhµ n-íc ViÖt Nam ®· sö dông h×nh
thøc cho vay cÇm cè. H×nh thøc nµy ®-îc thùc hiÖn b»ng c¸ch, c¸c NHTM vµ
c¸c tæ chøc tÝn dông ®em mét sè lo¹i giÊy tê cã gi¸ trÞ ®Õn NHTW lµm vËt thÕ
chÊp ®Ó vay tiÒn. Lo¹i tÝn dông nµy nh»m gi¶i quyÕt khã kh¨n tµi chÝnh t¹m thêi
cho c¸c NHTM. H×nh thøc mua l¹i c¸c dù ¸n ®Çu t- t¸i cÊp vèn theo h×nh thøc
cho vay thÕ chÊp mét thêi gian dµi lµ c«ng cô thay thÕ cho th-¬ng phiÕu vµ kú
phiÕu . Nh÷ng h¹n chÕ cña c«ng cô t¸i chiÕt khÊu ë n-íc ta trong thêi gian qua
®ã lµ tÊt yÕu trong thêi kú ®Çu chuyÓn sang kinh tÕ thÞ tr-êng . Tuy nhiªn cïng
víi c¸c c«ng cô kh¸c cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ c«ng cô t¸i chiÕt khÊu (ch-a hoµn
thiÖn) ®· gãp phÇn ®-a tû lÖ l¹m ph¸t ë n-íc ta tõ møc 2 con sè ë c¸c n¨m tr-íc
xuèng møc 1 con sè ë n¨m 1993.
11
3. Ho¹t ®éng thÞ tr-êng më
§©y lµ mét trong nh÷ng c«ng cô quan träng ®-îc NHTW c¸c n-íc sö dông
®Ó ®iÒu hµnh cã hiÖu qu¶ chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. ThËm chÝ mét sè ng©n hµng coi ®©y
lµ c«ng cô s¾c bÐn nhÊt trong c¸c ho¹t ®éng cña m×nh.
Nh-ng ë ViÖt Nam, nÒn kinh tÕ vËn hµnh theo c¬ chÕ kÕ ho¹ch ho¸ tËp
trung bao cÊp gåm suèt 4 thËp kû qua, phï hîp víi c¬ chÕ ®ã NHNN ViÖt Nam
kh«ng thÓ sö dông c¸c c«ng cô gi¸n tiÕp (dù tr÷ b¾t buéc, thÞ tr-êng më, l·i suÊt
t¸i chiÕt khÊu) ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. C«ng cô ®ã chØ cã thÓ vµ trªn
thùc tÕ b-íc ®Çu ®· ph¸t huy t¸c dông khi hÖ thèng NHVN ®· thùc sù ®æi míi.
§iÒu 21 luËt NHNN ViÖt nam ®-îc quèc héi n-íc CHXHCN ViÖt nam kho¸ 10
kú häp thø 2 th«ng qua quy ®Þnh "NHNN thùc hiÖn nghiÖp vô thÞ tr-êng më
th«ng qua viÖc mua b¸n tÝn phiÕu kho b¹c, chøng chØ tiÒn göi, tÝn phiÕu NHNN
vµ c¸c lo¹i giÊy tê cã gi¸ ng¾n h¹n kh¸c trªn thÞ tr-êng tiÒn tÖ ®Ó thùc hiÖn chÝnh
s¸ch tiÒn tÖ quèc gia. Quy ®Þnh trªn vÒ mÆt ph-¬ng diÖn ph¸p lý luËt NHNN ViÖt
Nam ®· më ra cho c«ng cô thÞ tr-êng më mét lèi ®i kh¸ th«ng tho¸ng, kh«ng bÞ
øc chÕ bíi khÝa c¹nh nµo. Trªn thùc tÕ ë ViÖt Nam tõ n¨m 1996 ®· cã nh÷ng ®ît
ho¹t ®éng cña c¸c thÞ tr-êng ®Êu thÇu tÝn phiÕu kho b¹c, ngo¹i tÖ bªn ng©n hµng.
Trong ®ã n¨m 1996 lµ 19 ®ît, n¨m 1997 lµ 35 ®ît ®Êu thÇu tr¸i phiÕu, khèi l-îng
tróng thÇu lµ 2912,5 tû ®ång trong ®ã c¸c c«ng ty b¶o hiÓm mua 828 tû ®ång, ¸n
tæ chøc tÝn dông mua 2.084,5 tû ®ång. §iÒu nµy cho thÊy vèn n»m trong c¸c
®Þnh chÕ tµi chÝnh cßn kh¸ nhiÒu nh-ng cho vay ra cã nhiÒu rñi ro. C¸c ®Þnh chÕ
tµi chÝnh quay trë l¹i mua tÝn phiÕu kho b¹c ®Ó ®¶m b¶o an toµn vµ chèng lç. Tuy
nhiªn do thÞ tr-êng ®Êu thÇu chØ b¸n tÝn phiÕu kho b¹c cã kú h¹n mét n¨m nªn
kh«ng t¹o ra c«ng cô tiÒn tÖ ®Ó thóc ®Èy sù ra ®êi cña ho¹t ®éng thÞ tr-êng më
cña NHTW. N¨m 1998 NHNN phèi hîp víi bé tµi chÝnh tiÕp tôc ph¸t hµnh
th-êng xuyªn tr¸i phiÕu kho b¹c, sè d- tr¸i phiÕu ®Õn cuèi th¸ng 9/1998lµ
3478,7 tû ®ång. Tuy nhiªn ®Õn nay cho thÊy c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ®-a thÞ tr-êng më
vµo ho¹t ®éng lµ ch-a chÝn muåi, vµ ch-a thùc sù trë thµnh c«ng cô theo ®óng
nghÜa cña nã. Chóng ta cã thÓ thÊy r»ng nghiÖp vô thÞ tr-êng më lµ yÕu tè t¸c
®éng quyÕt ®Þnh nhÊt ®Õn nh÷ng biÕn ®éng trong cung øng tiÒn tÖ, lµm thay ®æi
c¬ së tiÒn tÖ trªn thÞ tr-êng. ChÝnh v× vËy ®©y lµ c«ng cô h÷u hiÖu trong viÖc
kiÓm so¸t l¹m ph¸t. Do ®ã viÖc chÝnh phñ t×m nh÷ng gi¶i ph¸p ®Ó mau chãng
®-a thÞ tr-êng më ho¹t ®éng mét c¸ch ®Çy ®ñ lµ v« cïng quan träng vµ cÊp thiÕt.
12
4. L·i suÊt
Tr-íc n¨m 1933, hÖ thèng ng©n hµng ë ViÖt nam lµ hÖ thèng ng©n hµng
mét cÊp, vÒ thùc chÊt nã lµ mét bé phËn cña ng©n s¸ch nhµ n-íc. Mèi quan hÖ
cña ng©n hµng víi kinh tÕ ngoµi quèc doanh vµ víi d©n chóng lµ h¹n chÕ : khi
ng©n s¸ch nhµ n-íc th©m hôt, c¸c ng©n hµng ph¸t hµnh thªm tiÒn ®Ó bï ®¾p. Khi
c¸c DNNN thiÕu vèn th× ng©n hµng ph¸t hµnh tiÒn cho vay tÝn dông. V× vËy dÉn
tíi l¹m ph¸t trÇm träng tíi møc 3 con sè (trong thêi kú nµy ng©n hµng ®· ¸p
dông chÝnh s¸ch l·i suÊt cho vay nhá h¬n l·i suÊt tiÒn göi vµ nhá h¬n tèc ®é tr-ît
gi¸. §©y lµ sù bÊt hîp lý, cho nªn kh«ng huy ®éng ®-îc vèn trong d©n vµ lµm
cho hÖ thèng ng©n hµng tª liÖt) Th¸ng 3 n¨m 1988, ®¸nh dÊu b-íc ngoÆt c¬ b¶n
trong chÝnh s¸ch tiÒn tÖ ë ViÖt nam b»ng nghÞ ®Þnh 53 vµ th¸ng 5 n¨m 1990 lµ
viÖc ban hµnh hai ph¸p lÖnh vÒ ng©n hµng. Ng©n hµng Nhµ n-íc vµ ng©n hµng
HTX tÝn dông vµ c«ng ty tµi chÝnh. Sù h×nh thµnh hÖ thèng ng©n hµng hai cÊp
cïng víi viÖc ¸p dông chÝnh s¸ch l·i suÊt ®· gãp phÇn rÊt c¬ b¶n vµo viÖc kiÒm
chÕ l¹m ph¸t nh÷ng n¨m sau ®ã.
Vµo ®Çu n¨m 1989, chÝnh phñ ®· quyÕt ®Þnh thay ®æi mét c¸ch c¬ b¶n
chÝnh s¸ch l·i suÊt. QuyÕt ®Þnh sè 39/H§BT ngµy 10/4/1989cña H§BT ®-a ra
c¸c nguyªn t¾c c¬ b¶n ®Ó x¸c ®Þnh l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay cña NHNN. C¸c
nguyªn t¾c ®ã lµ:
- L·i suÊt ¸p dông thèng nhÊt cho c¸c thµnh phÇn kinh tÕ vµ ®-îc ®iÒu
chØnh theo sù biÕn ®éng cña chØ soã gi¸ c¶ trªn thÞ tr-êng x· héi.
- Mäi nguån vèn mµ ng©n hµng huy ®éng ®Ó cho vay ®Òu ®-îc h-ëng l·i,
mäi kho¶n vèn ng©n hµng cho vay ®Òu ph¶i thu l·i.
- Chªnh lÖch gi÷a l·i suÊt cho vay vµ l·i suÊt tiÒn göi b×nh qu©n 0,6%
th¸ng.
- Trong c¬ cÊu l·i suÊt tiÒn göi vµ cho vay ph¶i bao gåm l·i suÊt c¬ b¶n (l·i
suÊt thùc d-¬ng) vµ chØ sè tr-ît gi¸ cña thÞ tr-êng x· héi.
Cô thÓ tõ gi÷a th¸ng 3-1989 ®· ®-a l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm lªn cao h¬n
chØ sè l¹m ph¸t hµng th¸ng. Th¸ng 1 vµ th¸ng 2 n¨m 1989 chØ sè gi¸ chØ t¨ng
h¬n 7,4% vµ 4,2% nh-ng l·i suÊt tiÒn göi tiÕt kiÖm cã kú h¹n 3 th¸ng vµ kh«ng
cã kú h¹n ®· ®-îc m¹nh d¹n ®-a lªn 12% vµ 9% mçi th¸ng . BiÖn ph¸p l·i suÊt
thùc d-¬ng nµy lÇn ®Çu tiªn ®-îc thùc thi ®· ph¸ vì sù tr× trÖ cña c¸c kªnh thu
hót tiÒn thõa trong d©n vµ kh¾c phôc c¨n b¶n sù tª liÖt cña chÝnh s¸ch l·i suÊt cÇn
13
æn ®Þnh tõ n¨m 1985 ®Õn quý I n¨m 1989. Sè d- tiÒn tiÕt kiÖm t¨ng lªn nhanh
chãng ngay th¸ng ®Çu, quý ®Çu. ¸p dông chÝnh s¸ch nµy ngay lÇn ®Çu ®· gi¶m
l¹m ph¸t mét c¸ch nhanh chãng (còng bÊt lîi vµ khã kh¨n ®ã lµ chØ 3 th¸ng sau
®· trë thµnh thiÓu ph¸t. Th¸ng 6/1992. NHNN ®· ®iÒu chØnh l·i suÊt theo h-íng:
- §¶m b¶o l·i suÊt d-¬ng, tøc lµ l·i suÊt cho vay kh«ng thÊp h¬n l·i suÊt
huy ®éng b×nh qu©n.
- NHNN chØ quy ®Þnh møc l·i suÊt cho vay tèi ®a vµ møc l·i suÊt tiÒn göi
tèi thiÓu, cßn møc l·i suÊt cô thÓ sÏ do c¸c NHTM quyÕt ®Þnh.
- Xo¸ bá c¬ chÕ nhiÒu møc l·i suÊt ph©n biÖt theo thµnh phÇn kinh tÕ còng
nh- theo c¸c lo¹i h×nh doanh nghiÖp , thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt b×nh ®¼ng ®èi
víi tÊt c¶ c¸c thµnh phÇn kinh tÕ .
§©y lµ b-íc c¶i tiÕn c¬ b¶n theo h-íng tõng b-íc tù do ho¸ l·i suÊt. Trong
nh÷ng n¨m tiÕp theo biÖn ph¸p chñ yÕu ®Ó kiÓm so¸t cung øng tiÒn tÖ (qua ®ã
kiÓm so¸t ®-îc l¹m ph¸t) lµ n©ng cao l·i suÊt b»ng biÖn ph¸p hµnh chÝnh lªn
møc cao, thùc hiÖn th¾t chÆt tÝn dông cÊp cho khu vùc kinh tÕ quèc doanh vµ
ng©n s¸ch nhµ n-íc. TiÕp theo mét b-íc c¶i c¸ch chÝnh s¸ch l·i suÊt n÷a ®ã lµ
víi quyÕt ®Þnh 381/Q§-NH ngµy 28-12-1995 cña thèng ®èc ng©n hµng nhµ
n-íc, kÓ tõ ngµy 1-1-1996 l·i suÊt trÇn chÝnh thøc trë thµnh mét trong nh÷ng
c«ng cô chñ chèt ®Ó ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ. §©y lµ quyÕt ®Þnh vÜ m« cã
tÇm ¶nh h-ëng s©u réng nhÊt trong n¨m 1996. Tõ møc trÇn 1,75%/th¸ng dµnh
cho khu vùc thµnh thÞ vµ 2% /th¸ng dµnh cho khu vùc n«ng th«n, cho ®Õn thêi
®iÓm nµy l·i suÊt trÇn ®· ¸p dông thèng nhÊt cho c¶ hai khu vùc thµnh thÞ vµ
n«ng th«n lµ 1,2% th¸ng ®èi víi cho vay ng¾n h¹n vµ 1,25% /th¸ng ®èi víi trung
vµ dµi h¹n, kh«ng chØ gãp phÇn biÕn ®æi c¬ b¶n thùc tr¹ng tÝn dông mµ cßn
chøng minh sù vËn dông kh¸ chuÈn x¸c nh÷ng gi¶i ph¸p ®Æc thï trong hoµn c¶nh
cô thÓ ë ViÖt Nam. B-íc ®Çu ¸p dông kh«ng tr¸nh khái nh÷ng v-íng m¾c nh-ng
sau mét thêi gian kh¸ ng¾n, hÖ thèng NHTM d-êng nh- ®· thÝch nghi ®-îc víi
c¬ chÕ l·i suÊt trÇn, tù ®iÒu chØnh nh»m tèi -u ho¸ c¬ cÊu tÝn dông vµ c©n ®èi tµi
chÝnh ®Ó s½n sµng øng chiÕu víi 5 lÇn ®iÒu chØnh gi¶m trÇn l·i suÊt cña NHNN
trong 2 n¨m 1996-1997 vµ lÇn ®Çu chØnh t¨ng l·i suÊt trÇn gÇn ®©y trong th¸ng
1/1998 (l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n tõ 1% lªn 1,2% /th¸ng, l·i suÊt cho vay trung,
dµi h¹n tõ 1,1% lªn 1,25%/th¸ng. Hai møc l·i suÊt c¬ b¶n nµy ¸p dông chung
cho c¶ thµnh thÞ vµ n«ng th«n).
Thµnh qu¶ lín nhÊt mµ c¬ chÕ l·i suÊt trÇn mang l¹i chÝnh lµ ®· t¹o ra c¸c
c¬ héi gi¶m chi phÝ mét c¸ch b×nh ®¼ng ®èi víi mäi thµnh phÇn doanh nghiÖp ,
14
t¨ng c-êng thªm ®éng lùc cho guång m¸y kinh tÕ còng nh- gãp phÇn kiÒm chÕ
tèt tèc ®é l¹m ph¸t.
Qua thùc tiÔn cho thÊy, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chÝnh s¸ch l·i suÊt cña
NHNN ®· ®-îc sö dông nh- mét c«ng cô quan träng gãp phÇn t¨ng tr-ëng kinh
tÕ vµ kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
5. H¹n møc tÝn dông
Trong nÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ph¸t triÓn hÖ thèng c¸c NHTM vµ c¸c tæ chøc
tµi chÝnh ®-îc h×nh thµnh rÊt ®a d¹ng, th× viÖc ®iÒu khiÓn khèi l-îng tiÒn ®-îc
th«ng qua c¸c c«ng cô l·i suÊt chiÕt khÊu vµ c¸c c«ng cô truyÒn thèng kh¸c lµ
chñ yÕu. Nh-ng ®èi víi n-íc ta, c«ng cô truyÒn thèng ch-a thÓ ph¸t huy ®-îc
t¸c dông th× viÖc ®Þnh ra c«ng cô trung gian trong thêi gian chuyÓn tiÕp ®· cã
mét ý nghÜa lín vµ t¸c dông thiÕt thùc cho viÖc ®iÒu hµnh khèi l-îng tiÒn tÖ. §ã
lµ h¹n møc tÝn dông.
ViÖc ®-a ra vµ ¸p dông c«ng cô h¹n møc tÝn dông trong nh÷ng n¨m qua ®·
cã nh÷ng kÕt qu¶ chøng tá c«ng cô nµy phï hîp víi ®iÒu kiÖn cô thÓ cña n-íc ta.
N¨m 1992, møc dù kiÕn t¨ng tr-ëng kinh tÕ 4,5% , chØ sè l¹m ph¸t dù
kiÕn/møc cho phÐp) lµ 30%/n¨m; NHTW ®· khèng chÕ h¹n møc tÝn dông ®èi víi
tÊt c¶ hÖ thèng NHTM ë møc 34,5%. KÕt qu¶ thùc tÕ n¨m ®ã, møc t¨ng tr-ëng
kinh tÕ t¨ng gÊp 2 lÇn so víi dù kiÕn, møc l¹m ph¸t 17,5% tiÒn tÖ ®i dÇn vµo æn
®Þnh. TÊt nhiªn theo c¸c chØ sè ®ã NHTW còng chØ ®-a thªm tiÒn vµo l-u th«ng
møc 23% (thÊp h¬n møc dù kiÕn). C¸c n¨m sau, NHTW còng ®iÒu hµnh c«ng cô
nµy theo ph-¬ng thøc t-¬ng tù vµ ®· cã t¸c dông tèt.
Tuy nhiªn cuèi n¨m 1995 do h¹n møc tÝn dông ®· cã ng©n hµng thõa h¬n 1
ngµn tû ®ång, göi NHTW h-ëng l·i suÊt 1,1% nªn g©y lç. V× vËy viÖc x¸c ®Þnh
h¹n møc tÝn dông lµ rÊt cÇn thiÕt ®Ó thùc hiÖn môc tiªu trªn chèng l¹m ph¸t.
Nh-ng viÖc ®iÒu hµnh c«ng cô nµy chØ cã hiÖu qu¶ khi hÖ thèng NHTM quèc
doanh cßn chiÕm lÜnh phÇn lín thÞ tr-êng tiÒn tÖ, ®ång thêi cã sù phèi hîp chÆt
chÏ gi÷a c¸c c«ng cô (l·i suÊt tÝn dông, can thiÖp thÞ tr-êng hèi ®o¸i...), cïng c¸c
biÖn ph¸p hµnh chÝnh kh¸c.
ChÝnh s¸ch tiÒn tÖ ®· gãp phÇn quan träng trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t
nh÷ng n¨m qua. Nh-ng ®øng tr-íc nguy c¬ cã thÓ dÉn tíi t¸i l¹m ph¸t (tuy r»ng
tû lÖ l¹m ph¸t n¨m qua rÊt thÊp 3,6%), viÖc hoµn thiÖn h¬n n÷a chÝnh s¸ch tiÒn tÖ
trong ®iÒu kiÖn hiÖn nay lµ cÇn thiÕt.
15
III/ Gi¶i ph¸p
1. C¸c nguy c¬ dÉn tíi viÖc t¸i l¹m ph¸t
MÆc dï mÊy n¨m qua l¹m ph¸t ®· ®-îc kiÒm chÕ. Song nÒn kinh tÕ ViÖt
nam vÉn tån t¹i nhiÒu vÊn ®Ò ch-a æn ®Þnh v÷ng ch¾c, cã thÓ dÉn tíi viÖc t¸i l¹m
ph¸t. C¸c nh©n tè tiÒm tµng lµm ph¸t sinh l¹m ph¸t cÇn ph¶i ®-îc tÝnh ®Õn khi
kiÓm so¸t l¹m ph¸t lµ.
- C¬ së h¹ tÇng kinh tÕ x· héi chËm ®-îc c¶i thiÖn, cã mÆt tiÕp tôc xuèng
cÊp, tû lÖ tiÕt kiÖm vµ ®Çu t- cßn thÊp, nhiÒu tiÒm lùc cña d©n ch-a ®-îc khai
th¸c vµo ph¸t triÓn s¶n xuÊt , tµi s¶n c«ng vµ vèn ®Çu t- cña nhµ n-íc cßn bÞ thÊt
tho¸t l·ng phÝ lín.
- Søc s¶n xuÊt cña x· héi ch-a ®-îc gi¶i ph¸p triÖt ®Ó, hiÖu qu¶ kinh tÕ cßn
thÊp, h¹n chÐ nguån tÝch luü vèn ®Çu t- còng nh- kh¶ n¨ng c¶i thiÖn ®êi sèng.
- NÒn kinh tÕ thÞ tr-êng ViÖt Nam ®ang ë tr×nh ®é ban ®Çu, võa ch-a ®-îc
ph¸t triÓn ®Çy ®ñ, võa ch-a ®-îc qu¶n lý tèt, chñ yÕu do hÖ thèng ph¸p luËt ch-a
®ång bé, n¨ng lùc vµ hiÖu lùc qu¶n lý vÜ m« ch-a ®¸p øng yªu cÇu. Bé m¸y nhµ
n-íc, hÖ thèng tµi chÝnh ng©n hµng vµ khu vùc doanh nghiÖp nhµ n-íc cßn béc
lé nhiÒu yÕu kÐm.
- ë n-íc ta nh÷ng n¨m qua, nhu cÇu ®Çu t- vÒ x©y dùng c¬ b¶n t¨ng nhanh
trªn c¶ hai khu vùc nhµ n-íc vµ t- nh©n. §Çu t- n-íc ngoµi vµo ViÖt nam ngµy
mét gia t¨ng do ®ã ¶nh h-ëng tíi thÞ tr-êng tiÒn tÖ vµ thÞ tr-êng hµng ho¸ .
- Ng©n s¸ch nhµ n-íc ®øng tr-íc nh÷ng yªu cÇu lín vÒ c©n ®èi thu chi vµ
t¹o nguån bï ®¾p thiÕu hôt hµng n¨m, trong khi ®ã m«i tr-êng luËt ph¸p m«i
tr-êng tµi chÝnh cßn ®ang trong qu¸ tr×nh t¹o lËp vµ hoµn c¶nh. V× vËy, kh¶ n¨ng
mÊt c©n ®èi trong ng©n s¸ch nhµ n-íc l¹m ph¸t tiÒn tÖ lµ ch-a thÓ l-êng hÕt
®-îc.
Nh÷ng nh©n tè trªn cã thÓ g©y ra l¹m ph¸t trong nh÷ng n¨m tíi.
2. Gi¶i ph¸p hoµn thiÖn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t
§Ó hoµn thiªn chÝnh s¸ch tiÒn tÖ chóng ta ph¶i biÕt hoµn thiÖn c¸c c«ng cô
cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ còng nh- phèi hîp ®iÒu hµnh c¸c c«ng cô ®ã.
16
2.1. Dù tr÷ b¾t buéc.
C«ng cô dù tr÷ b¾t buéc cã -u ®iÓm lín trong viÖc kiÓm so¸t cung tiÒn tÖ lµ
nã cã thÓ t¸c ®éng ®Õn tÊt c¶ c¸c ng©n hµng nh- nhau vµ cã t¸c dông ®Çy quyÒn
lùc ®Õn cung øng tiÒn tÖ. Tuy vËy, khi mµ dù tr÷ b¾t buéc kh«ng ®-îc tr¶ l·i,
chóng t-¬ng ®-¬ng víi mét kho¶n thuÕ vµ cã thÓ dÉn tíi t×nh tr¹ng phi trung
gian ho¸ h¬n n÷a, dù tr÷ b¾t buéc thiÕu tÝnh mÒm dÎo, hoÆc nh÷ng thay ®æi lín
vµ th-êng xuyªn ë møc dù tr÷ còng sÏ g©y nªn hçn lo¹n vµ tæn thÊt cho c¸c
NHTM. Nh-ng tr-íc t×nh tr¹ng l¹m ph¸t thÊp nh- hiÖn nay theo t«i cÇn gi¶m tû
lÖ dù tr÷ b¾t buéc. Bëi v× nhu cÇu vèn cña nÒn kinh tÕ kh¸ lín, nh-ng kh¶ n¨ng
huy ®éng vèn h¹n chÕ, cho nªn viÖc gi¶m tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc trong giai ®o¹n
nµy sÏ hç trî thªm nguån vèn cho c¸c tæ chøc tÝn dông cho vay nÒn kinh tÕ. MÆt
kh¸c sù gia t¨ng tæng ph-¬ng tiÖn thanh to¸n ë møc kiÓm so¸t ®-îc, vµ tû lÖ l¹m
ph¸t còng cã thÓ kiÓm so¸t ®-îc sao cho phï hîp víi sù t¨ng tr-ëng kinh tÕ. Do
vËy h¹ thÊp tØ lÖ dù tr÷ b¾t buéc cã thÓ chÊp nhËn vµ phï hîp trong thêi kú nµy.
Mét mÆt khi quy ®Þnh tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc cÇn chó ý tíi quy m« ho¹t ®éng
cña c¸c tæ chøc tÝn dông hiÖn nay sao cho hîp lý. Cßn vÒ ®èi t-îng thi hµnh quy
chÕ dù tr÷ b¾t buéc cÇn bæ sung thªm ng©n hµng HTX quü tÝn dông nh©n d©n vµ
HTX tÝn dông ®Ó phï hîp víi quy ®Þnh néi dung luËt NHNN. Trong giai ®o¹n
hiÖn nay, c¸c NHTM gÆp khã kh¨n trong viÖc huy ®éng vèn ®èi víi lo¹i tiÒn göi
tõ 12 th¸ng trë lªn (chiÕm 15% so víi tæng nguån vèn huy ®éng). ChÝnh v× vËy
nÕu muèn huy ®éng ®-îc lo¹i tiÒn göi nµy c¸c NHTM ph¶i n©ng møc l·i suÊt
tiÒn göi (huy ®éng vèn) lªn cao s¸t l·i suÊt tiÒn cho vay. Do ®ã nÕu quy ®Þnh lo¹i
tiÒn göi nµy còng ph¶i chÞu tû lÖ dù tr÷ b¾t buéc th× sÏ g©y khã kh¨n cho c¸c
NHTM trong ho¹t ®éng kinh doanh còng nh- kh«ng khuyÕn khÝch ®-îc huy
®éng vèn trung vµ dµi h¹n ®Ó cho vay vµ ®Çu t- ph¸t triÓn . V× vËy trong giai
®o¹n hiÖn nay ch-a nªn quy ®Þnh dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi lo¹i tiÒn göi cã kú h¹n
tõ 12 th¸ng trë lªn mµ chØ t¹m thêi quy ®Þnh dù tr÷ b¾t buéc ®èi víi tiÒn göi huy
®éng d-íi 12 th¸ng. ViÖc quy ®Þnh trªn sÏ khuyÕn khÝch c¸c NHTM b»ng c¸c
nghiÖp vô cña m×nh (ph¸t hµnh tr¸i phiÕu NHTM ph¸t hµnh kú phiÕu...v.v) thu
hót nguån vèn cho môc tiªu ®Çu t- vµ ph¸t triÓn .
Nh-ng ®Ó ®¶m b¶o kh¶ n¨ng thanh to¸n cña c¸c tæ chøc tÝn dông, cÇn xö lý
kû luËt viÖc thùc hiÖn dù tr÷ b¾t buéc cña c¸c tæ chøc tÝn dông. Do ®ã ngoµi viÖc
ph¹t nÆng c¸c tæ chøc tÝn dông b»ng h×nh thøc l·i suÊt, ban thanh tra NHNN vµ
c¸c vô liªn quan ë NHTW cÇn t¨ng c-êng kiÓm tra viÖc thùc hiÖn chÕ ®é dù tr÷
b¾t buéc cña c¸c ng©n hµng th-¬ng m¹i vµ c¸c tæ chøc tÝn dông kh¸c.
17
2.2. T¸i chiÕt khÊu.
§Ó thùc hiÖn ®-îc c«ng cô t¸i chiÕt khÊu cã hiÖu qu¶ ®ßi hái ph¶i cã c¸c
c«ng cô truyÒn thèng cña nã lµ kú phiÕu vµ th-¬ng phiÕu. Th-¬ng phiÕu lµ giÊy
chøng minh cho hµnh vi mua chÞu b¸n chÞu hµng ho¸ , hµnh vi nµy gäi lµ tÝn
dông th-¬ng m¹i.
TÝn dông th-¬ng m¹i sÏ gióp cho c¸c doanh nghiÖp rót ng¾n chu kú kinh
doanh cña m×nh, t¨ng vßng quay cña vèn. Do ®ã sÏ gãp phÇn thóc ®Èy s¶n xuÊt
ph¸t triÓn vµ t¨ng tr-ëng kinh tÕ cao. V× vËy muèn ¸p dông c«ng cô t¸i chiÕt
khÊu nh- lµ mét c«ng cô h÷u hiÖu cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong viÖc kiÓm so¸t
l¹m ph¸t ®ßi hái ph¶i cã nÒn t¶ng v÷ng ch¾c cho sù ra ®êi cña tÝn dông th-¬ng
m¹i.
L·i suÊt t¸i chiÕt khÊu cã mèi quan hÖ chÆt chÏ víi l·i suÊt chiÕt khÊu cña
NHTM. V× vËy ®Ó hoµn thiÖn c«ng cô t¸i chiÕt khÊu cÇn hoµn thiÖn viÖc chiÕt
khÊu kú phiÕu do Ng©n hµng th-¬ng m¹i ph¸t hµnh cô thÓ ë ®©y lµ chøng tõ cã
gi¸. HiÖn nay c¸c ng©n hµng th-êng dïng h×nh thøc nhËn cÇm cè ®Ó cho vay h¬n
lµ nhËn chiÕt khÊu c¸c chøng tõ cã gi¸. Nh-ng theo t«i h×nh thøc nhËn cÇm cè
cho vay cã nhiÒu nh-îc ®iÓm h¬n so víi h×nh thøc chiÕt khÊu. Thø nhÊt ®ã lµ thñ
tôc phøc t¹p h¬n, thø hai lµ nhu cÇu vÒ vèn ®-îc tho¶ m·n Ýt h¬n. V× vËy b¶n
th©n cho r»ng c¸c ng©n hµng nªn më réng c¸c h×nh thøc chiÕt khÊu chøng tõ cã
gi¸ ®Ó t¹o thuËn lîi h¬n vµ b¶o ®¶m lîi Ých cho kh¸ch hµng.
- Nªn x¸c ®Þnh møc chiÕt khÊu b»ng víi l·i suÊt cho vay ®-îc tÝnh b»ng phÝ
ng©n hµng céng víi l·i suÊt sinh lîi cña c¸c chøng tõ cã gi¸, nh-ng tèi ®a kh«ng
v-ît qu¸ møc tiÒn cña l·i suÊt cho vay ng¾n h¹n.
MÆt kh¸c ng©n hµng trung -¬ng cÇn ®Þnh râ h¬n viÖc vËn dông chÝnh s¸ch
vµ c«ng cô t¸i chiÕt khÊu, l·i suÊt t¸i chiÕt khÊu: cã nh- vËy møc kÝch thÝch viÖc
xuÊt hiÖn c¸c lo¹i th-¬ng phiÕu, kú phiÕu vµ chÝnh chóng lµ c¬ së cho phÐp ng©n
hµng nhµ n-íc trung -¬ng vËn dông c«ng cô t¸i chiÕt khÊu vµ l·i suÊt t¸i chiÕt
khÊu h÷u hiÖu ®Ó thùc thi chÝnh s¸ch tiÒn tÖ.
2.3. Ho¹t ®éng thÞ tr-êng më:
VÒ mÆt lý luËn còng nh- trong thùc tÕ thÞ tr-êng më lµ mét c«ng cô quan
träng ®iÒu tiÕt linh ho¹t khèi l-îng tiÒn tÖ trong l-u th«ng vµ liªn quan trùc tiÕp
®èi víi c¬ chÕ ph¸t hµnh tiÒn cña ng©n hµng trung -¬ng. Trong ®iÒu kiÖn ë n-íc
ta hiÖn nay cÇn ®-a c«ng cô thÞ tr-êng më vµo ho¹t ®éng vµ t¨ng c-êng sö dông
c«ng cô nµy. Tuy nhiªn ®Õn nay cho thÊy c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó ®-a thÞ tr-êng më vµo
18
ho¹t ®éng cßn ch-a chÝn muåi. V× vËy cÇn cã c¸c gi¶i ph¸p hoµn thiÖn c«ng cô
nµy ®Ó mau chãng ®-a c«ng cô nµy vµo ho¹t ®éng. Tr-íc hÕt viÖc vËn dông c«ng
cô thÞ tr-êng më ®ßi hái tr-íc m¾t kh«ng chØ ®èi víi tÝn phiÕu kho b¹c mµ ngay
c¶ víi tr¸i phiÕu kho b¹c vµ c¸c chøng chØ ®Çu t- cña nhµ n-íc (tr¸i phiÕu c«ng
tr×nh), cÇn ph¶i ph¸t hµnh theo ph-¬ng thøc ®Êu thÇu th«ng qua ho¹t ®éng cña
NHNNTW vµ ¸n NHTM trong ®ã t¨ng c-êng vai trß cña NHNNTW trong viÖc
ph¸t hµnh tiÒn ®Ó mua tr¸i phiÕu chÝnh phñ vµ sau ®ã thùc hiÖn mua b¸n l¹i tr¸i
phiÕu chÝnh phñ víi c¸c NHTM, víi c¸c tæ chøc kinh tÕ theo tÝn hiÖu thÞ tr-êng .
Mét mÆt :
- CÇn ban hµnh chÝnh thøc c¸c quy chÕ ho¹t ®éng thÞ tr-êng më phï hîp víi
luËt.
- Thµnh lËp ban chØ ®¹o thÞ tr-êng më ®Ó tiÕn hµnh mua b¸n thö
- Lµm viÖc víi bé tµi chÝnh ph¸t hµnh c¸c tÝn phiÕu kho b¹c cã kú h¹n d-íi
12 th¸ng ®Ó t¹o c«ng cô cho thÞ tr-êng më. §ång thêi lµm viÖc víi Bé tµi chÝnh
®Ó chuyÓn sè nî hiÖn nay cña Bé tµi chÝnh vay NHNN thµnh c¸c tr¸i phiÕu chÝnh
phñ ®Ó NHNN sö dông c«ng cô nµy cho ho¹t ®éng thÞ tr-êng më.
- NHNN ph¸t hµnh tÝn phiÕu NHNN th-êng xuyªn, ®Þnh kú víi thêi h¹n
ng¾n.
- Hoµn thiÖn hÖ thèng thanh to¸n bï trõ ®Ó c¸c ng©n hµng tiÕn hµnh c¸c
giao dÞch ng¾n, ph¸t triÓn nghiÖp vô vay m-în thóc ®Èy thÞ tr-êng liªn ng©n
hµng ph¸t triÓn lµ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn nghiÖp vô thÞ tr-êng më.
Song ®Ó nghiÖp vô thÞ tr-êng më ph¸t huy hiÖu qu¶ vèn cã cña nã trong
viÖc ®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ, th× bªn c¹nh viÖc khÈn tr-¬ng t¹o ra c¸c ®iÒu
kiÖn nh- trªn cho thÞ tr-êng më cã thÓ ho¹t ®éng, cÇn thiÕt ph¶i ®æi míi ®ång
thêi c¸c c«ng cô chÝnh s¸ch tiÒn tÖ nh- c«ng cô t¸i chiÕt khÊu, dù tr÷ b¾t buéc,
l·i suÊt c¸c ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt cho sù ph¸t triÓn cña thÞ tr-êng liªn ng©n hµng....
®Ó NHNN cã thÓ ®iÒu hµnh mét c¸ch ®ång bé, cã sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a c¸c
c«ng cô, qua ®ã cã thÓ n©ng cao n¨ng lùc ®iÒu hµnh cña NHNN nh»m thùc hiÖn
cã hiÖu qu¶ môc tiªu chÝnh s¸ch tiÒn tÖ trong tõng thêi kú.
2.4. L·i suÊt.
Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, chÝnh s¸ch l·i suÊt cña NHNN ®· ®-îc sö dông
nh- mét c«ng cô quan träng gãp phÇn t¨ng tr-ëng kinh tÕ vµ kiÓm so¸t l¹m ph¸t.
19
B»ng c¸c biÖn ph¸p ®iÒu hµnh linh ho¹t theo chØ ®¹o cña chÝnh phñ NHNN ®·
chuyÓn tõ chÝnh s¸ch l·i suÊt ©m sang l·i suÊt thùc d-¬ng, l·i suÊt trÇn ®· dÇn
dÇn b¸m s¸t chØ sè tr-ît gi¸, vµ quan hÖ cung cÇu vèn tÝn dông trªn thÞ tr-êng
tiÒn tÖ b¶o toµn gi¸ trÞ ®ång tiÒn cho ng-êi göi vµ ®-îc ng-êi vay chÊp nhËn tõ
®ã ngµy cµng thu hót thªm nguån vèn vµo hÖ thèng ng©n hµng , ®¸p øng nhu cÇu
vèn ngµy cµng t¨ng cho s¶n xuÊt kinh doanh vµ ®Çu t- ph¸t triÓn. Tuy nhiªn,
c«ng cô l·i suÊt kh¸ quan träng trong viÖc kiÓm so¸t l¹m ph¸t hiÖn nay. Do ®ã,
t«i còng ®-a ra nh÷ng ý kiÕn vÒ c¸c gi¶i ph¸p ®Ó hoµn thiÖn h¬n n÷a c«ng cô l·i
suÊt.
- Nªn kiªn tr× nguyªn t¾c l·i suÊt thùc d-¬ng ®Ó kÝch thÝch tiÕt kiÖm ®ång
thêi linh ho¹t ®iÒu chØnh l·i suÊt theo diÔn biÕn l¹m ph¸t nh»m hç trî ®Çu t-.
- Trong thêi gian tíi, tr-íc m¾t vÉn duy tr× c¬ chÕ l·i suÊt trÇn nh-ng vÒ
ph-¬ng diÖn tiÕn hµnh cÇn xóc tiÕn nhanh viÖc h×nh thµnh c¸c c¬ chÕ chÝnh s¸ch
nh»m thóc ®Èy c¹nh tranh lµnh m¹nh trong lÜnh vùc kinh doanh tiÒn tÖ, t¹o tiÒn
®Ò më réng qu¸ tr×nh tù do ho¸ l·i suÊt.
- CÇn ph¶i cã chÝnh s¸ch l·i suÊt linh ho¹t (l·i suÊt cho vay vµ vay). VÒ viÖc
x©y dùng chÝnh s¸ch l·i suÊt, NHNN cÇn cã chÝnh s¸ch -u ®·i cho mét sè ngµnh
hoÆc ®èi t-îng kinh tÕ quan träng.
MÆt kh¸c l·i suÊt vµ tû gi¸ lµ hai vÊn ®Ò nh¹y c¶m, cã t¸c ®éng tøc thêi vµ
¶nh h-ëng s©u réng ®èi víi toµn bé c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ thÞ
tr-êng. Do gi÷a chóng cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi nhau, chÝnh s¸ch l·i suÊt vµ tû
gi¸ ph¶i ®-îc xö lý ®ång bé trong quan hÖ phï hîp. ChÝnh v× vËy biÖn ph¸p ®iÒu
chØnh l·i suÊt ®ång ViÖt Nam cÇn ®i ®«i víi viÖc quy ®Þnh l·i suÊt thÝch hîp ®èi
víi tiÒn göi b»ng USD ®Ó ph¸t huy tèi ®a vai trß cña c«ng cô l·i suÊt trong viÖc
®iÒu hµnh chÝnh s¸ch tiÒn tÖ.
Tãm l¹i, ®iÒu chØnh l·i suÊt cho phï hîp víi c¸c diÔn biÕn kinh tÕ vµ
môc tiªu chÝnh s¸ch lµ mét biÖn ph¸p th«ng th-êng cña c¸c chÝnh phñ vµ
NHTW trong thêi gian tíi, d-íi sù chØ ®¹o cña chÝnh phñ cïng víi c¸c biÖn
ph¸p chÝnh s¸ch kh¸c, NHNN sÏ tiÕp tôc thùc hiÖn chÝnh s¸ch l·i suÊt linh
ho¹t phï hîp víi t×nh h×nh vµ c¸c diÔn biÕn kinh tÕ nh»m thùc hiÖn môc
tiªu æn ®Þnh tiÒn tÖ vµ ph¸t triÓn kinh tÕ cña §¶ng vµ nhµ n-íc trong tõng
thêi kú.
20