ch¬ng I: sù cÇn thiÕt kh¸ch quan ph¶i chuyÓn dÞch c¬
cÊu kinh tÕ
I.
C¬ cÊu kinh tÕ vµ c¸c nh©n tè ¶nh hëng
1. NhËn thøc chung vÒ c¬ cÊu kinh tÕ
1.1.Kh¸i luËn vÒ c¬ cÊu kinh tÕ
Trong c¸c tµi liÖu kinh tÕ cã nhiÒu c¸ch tiÕp cËn kh¸c nhau vÒ kh¸i
niÖm c¬ cÊu kinh tÕ. C¸c c¸ch tiÕp cËn nµy thêng b¾t ®Çu tõ kh¸i niÖm “ c¬
cÊu”. C¬ cÊu lµ mét ph¹m trï triÕt häc dïng ®Ó biÓu thÞ cÊu tróc bªn trong, tû
lÖ vµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c bé phËn hîp thµnh hÖ thèng. C¬ cÊu ®îc biÓu
hiÖn nh lµ tËp hîp nh÷ng mèi quan hÖ liªn kÕt h÷u c¬, c¸c yÕu tè kh¸c nhau
cña mét hÖ thèng nhÊt ®Þnh. Nã biÓu hiÖn ra nh lµ mét thuéc tÝnh cña sù vËt
hiÖn thîng nã biÕn ®æi cïng víi sù biÕn ®æi sù vËt, hiÖn tîng”. V× thÕ khi
nghiªn cøu c¬ cÊu ph¶i ®øng trªn quan ®iÓm hÖ thèng.
ë trªn lµ kh¸i niÖm vÒ c¬ cÊu, còng nh vËy ®èi víi nÒn kinh tÕ quèc
d©n, khi xem nã lµ mét hÖ thèng phøc t¹p th× cã thÓ thÊy rÊt nhiÒu c¸c bé
phËn vµ c¸c kiÓu c¬ cÊu hîp thµnh cña chóng, tuú theo c¸ch mµ chóng ta tiÕp
cËn khi nghiªn cøu.
§øng trªn quan ®iÓm duy vËt biÖn chøng vµ lý thuyÕt hÖ thèng cã thÓ
hiÓu: c¬ cÊu kinh tÕ lµ mét tæng thÓ hîp thµnh bëi nhiÒu yÕu tè kinh tÕ cña
nÒn kinh tÕ quèc d©n, gi÷a chóng cã mèi liªn hÖ h÷u c¬, nh÷ng t¬ng t¸c qua
l¹i c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng, trong nh÷ng kh«ng gian vµ ®iÒu kiÖn kinh tÕ
-x· héi cô thÓ, chóng vËn ®éng híng vµo nh÷ng môc tiªu nhÊt ®Þnh. Theo
quan ®iÓm nµy c¬ cÊu kinh tÕ lµ ph¹m trï kinh tÕ, lµ nÒn t¶ng cña c¬ cÊu x·
héi vµ chÕ ®é x· héi.
Mét c¸ch tiÕp cËn kh¸c th× cho r»ng: c¬ cÊu kinh tÕ hiÓu mét c¸ch ®Çy
®ñ lµ mét tæng thÓ hÖ thèng kinh tÕ bao gåm nhiÒu yÕu tè cã quan hÖ chÆt
chÏ víi nhau, t¸c ®éng qua l¹i víi nhau trong nh÷ng kh«ng gian vµ thêi gian
nhÊt ®Þnh, trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kinh tÕ - x· héi nhÊt ®Þnh, ®îc thÓ hiÖn c¶
vÒ mÆt ®Þnh tÝnh lÉn ®Þnh lîng, c¶ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng, phï hîp víi môc
tiªu ®îc x¸c ®Þnh cña nÒn kinh tÕ.
Nh×n chung c¸c c¸ch tiÕp cËn trªn ®· ph¶n ¸nh ®îc b¶n chÊt chñ yÕu
cña c¬ cÊu kinh tÕ ®ã lµ c¸c vÊn ®Ò:
Tæng thÓ c¸c nhãm ngµnh, c¸c yÕu tè cÊu thµnh hÖ thèng kinh tÕ cña
mét quèc gia.
Sè lîng, tû träng cña c¸c nhãm ngµnh vµ cña c¸c yÕu tè cÊu thµnh hÖ
thèng kinh tÕ trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ ®Êt níc.
C¸c mèi quan hÖ th¬ng t¸c lÉn nhau gi÷a c¸c nhãm ngµnh, c¸c yÕu tè
híng vµo c¸c môc tiªu ®· x¸c ®Þnh.
Sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ theo thêi gian lu«n bao hµm
trong ®ã sù thay ®æi b¶n th©n c¸c bé phËn còng nh sù thay ®æi cña c¸c kiÓu
c¬ cÊu. Cho nªn dï xem xÐt díi bÊt kú gãc ®é nµo còng cã thÓ thÊy r»ng. C¬
cÊu cña nÒn kinh tÕ quèc d©n lµ tæng thÓ nh÷ng mèi quan hÖ vÒ chÊt lîng, sè
lîng gi÷a c¸c bé phËn c¬ cÊu thµnh ®ã trong mét thêi gian vµ trong nh÷ng
®iÒu kiÖn kinh tÕ -x· héi nhÊt ®Þnh.
1.2. Nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n cña c¬ cÊu kinh tÕ
1
C¬ cÊu kinh tÕ h×nh thµnh mét c¸ch kh¸ch quan: do tr×nh ®é ph¸t triÓn
cña lùc lîng s¶n xuÊt vµ ph©n c«ng lao ®éng x· héi. Mét c¬ cÊu kinh tÕ míi
trong tõng thêi kú bao giê còng dùa vµo c¬ cÊu kinh tÕ cña thêi kú tríc ®Ó
l¹i. Sù kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn tù nhiªn, hoµn c¶nh lÞch sö cô thÓ, sù ho¹t
®éng cña c¸c quy luËt kinh tÕ ®Æc thï cña c¸c ph¬ng thøc s¶n xuÊt sÏ quyÕt
®Þnh tÝnh ®Æc thï vÒ c¬ cÊu kinh tÕ cña vïng, níc. Do vËy c¬ cÊu kinh tÕ
ph¶n ¸nh quy luËt chung cña qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, nhng nh÷ng biÓu hiÖn cô
thÓ ph¶i thÝch øng víi ®iÒu kiÖn cña tõng vïng, tõng níc vÒ ®iÒu kiÖn tù
nhiªn, kinh tÕ, lÞch sö. Kh«ng cã mét c¬ cÊu mÉu chung cho mäi ph¬ng thøc
s¶n xuÊt, mäi vïng kinh tÕ hîc ®¹i diÖn chung cho nhiÒu níc kh¸c nhau;
còng kh«ng thÓ nãng véi, k×m h·m chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ kh«ng phï
hîp víi yªu cÇu vµ kh¶ n¨ng. Mçi quèc gia, mçi vïng cã thÓ vµ cÇn thiÕt
ph¶i lùa chän c¬ cÊu kinh tÕ phï hîp víi mçi giai ®o¹n lÞch sö ph¸t triÓn.
C¬ cÊu kinh tÕ kh«ng thÓ cè ®Þnh mµ ph¶i cã sù biÕn ®æi ®iÒu chØnh vµ
chuyÓn dÞch cho thÝch hîp víi sù biÕn ®æi c¸c ®iÒu kiÖn kinh tÕ – x· héi vµ
tiÕn bé khoa häc c«ng nghÖ ®Ó ®¶m b¶o quy m« vµ nhÞp ®é ph¸t triÓn kinh
tÕ. C¬ cÊu kinh tÕ lu«n lu«n vËn ®éng ph¸t triÓn vµ chuyÓn ho¸ cho nhau theo
híng ngµy cµng hoµn thiÖn. C¬ cÊu kinh tÕ cò chuyÓn dÞch dÇn dÇn vµ ra ®êi
c¬ cÊu míi thay thÕ nã. C¬ cÊu míi, sau mét thêi gian l¹i trë nªn kh«ng phï
hîp. Cø thÕ c¬ cÊu kinh tÕ vËn ®éng biÕn ®æi kh«ng ngõng tõ ®¬n gi¶n ®Õn
phøc t¹p, tõ ®¬n ®iÖu ®Õn ®a d¹ng vµ thªm hoµn thiÖn.
ViÖc chuyÓn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ lµ mét qu¸ tr×nh. Kh«ng ph¶i c¬ cÊu kinh
tÕ ®îc h×nh thµnh ngay mét lóc vµ lËp tøc thay thÕ c¬ cÊu cò. Qu¸ tr×nh
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ph¶i lµ mét qu¸ tr×nh tÝch luü vÒ lîng, thay ®æi vÒ
lîng ®Õn mét møc nµo ®é nhÊt ®Þnh míi dÉn ®Õn thay ®æi vÒ chÊt. Trong qu¸
tr×nh ®ã, c¬ cÊu cò thay ®æi dÇn dÇn vµ chuyÓn sang c¬ cÊu míi. Qu¸ tr×nh
nµy diÔn ra nhanh hay chËm tuú thuéc vµo nhiÒu yÕu tè trong ®ã cã sù t¸c
®äng trùc tiÕp rÊt quan träng cña c¸c chñ thÓ l·nh ®¹o vµ qu¶n lý.Sù nãng véi
hay b¶o thñ trong viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ®Òu cã h¹i ®èi víi sù ph¸t
triÓn cña nÒn kinh tÕ. Sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nhÊt thiÕt ph¶i lµ mét
qu¸ tr×nh nhng kh«ng phØa vµ kh«ng thÓ lµ mét qu¸ tr×nh tù ph¸t víi cac bíc
tuÇn tù, mµ ë ®ã con ngêi b»ng nhËn thøc vît tríc vµ am hiÓuthùc tÕ s©u s¾c
hoµn toµn cã thÓ t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò, t¸c ®äng cho qu¸ tr×nh ®ã diÔn ra
nhanh h¬n theo ®óng híng. Quan träng lµ qu¸ tr×nh ®ã b¾t ®Çu tõ ®©u, dïng
nh÷ng biÖn ph¸p nµo ®Ó b¾t ®Çu, g©y ®îc t¸c ®éng lan truyÒn trong tæng thÓ
nÒn kinh tÕ.
2. Ph©n lo¹i c¬ cÊu kinh tÕ
C¬ cÊu kinh tÕ cßn lµ mét ph¹m trï trõu tîng; muèn n¾m v÷ng ®îc
b¶n chÊt c¬ cÊu kinh tÕ vµ thùc thi gi¶i ph¸p nh»m chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh
tÕ cã hiÖu qu¶ cÇn xem xÐt tõng lo¹i c¬ cÊu cô thÓ cña nÒn kinh tÕ. Mçi mét
lo¹i c¬ cÊu ph¶n ¸nh nh÷ng nÐt ®Æc trng cña c¸c bé phËn vµ c¸c c¸ch mµ
chóng quan hÖ víi nhau trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ quèc d©n. NÒn
kinh tÕ quèc d©n díi gi¸c ®é cÊu tróc lµ sù ®an xen cña nhiÒu lo¹i c¬ cÊu
kh¸c nhau, cã mèi quan hÖ chi phèi lÉn nhau trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh
tÕ. Nh÷ng lo¹i c¬ cÊu kinh tÕ c¬ b¶n quyÕt ®Þnh sù tån t¹i vµ ph¸t triÓn cña
nÒn kinh tÕ quèc d©n bao gåm:
2.1. C¬ cÊu ngµnh kinh tÕ:
Lµ tæ hîp c¸c ngµnh hîp thµnh c¸c t¬ng quan tû lÖ, biÓu hiÖn mèi liªn hÖ
gi÷a c¸c nhãm ngµnh cña nÒn kinh tÕ quèc d©n. C¬ cÊu ngµnh ph¶n ¸nh phÇn
2
nµo tr×nh ®é ph©n c«ng lao ®éng x· héi chung cña nÒn kinh tÕ vµ tr×nh ®é
ph¸t triÓn cña lùc lîng s¶n xuÊt. Khi ph©n tÝch c¬ cÊu ngµnh cña mét quèc
gia ngêi ta thêng ph©n tÝch theo 3 nhãm ngµnh chÝnh:
Nhãm ngµnh n«ng nghiÖp: Gåm c¸c ngµnh n«ng l©m, ng nghiÖp.
Nhãm ngµnh c«ng nghiÖp: Gåm c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ x©y dùng
Nhãm ngµnh dÞch vô: Gåm th¬ng m¹i, du lÞch. . .
Chóng ta cÇn nghiªn cøu lo¹i c¬ cÊu nµy nh»m t×m ra c¸ch thøc duy tr× tÝnh
tû lÖ hîp lý cña chóng vµ nh÷ng lÜnh vùc cÇn u tiªn tËp trung cao nguån lùc
cã h¹n cña mçi quèc gia trong mçi thêi kú nh»m thóc ®Èy sù ph¸t triÓn cña
toµn bé nÒn kinh tÕ quèc d©n mét c¸ch nhanh nhÊt, cã hiÖu qu¶ nhÊt.
2.2.C¬ cÊu vïng, l·nh thæ kinh tÕ:
NÕu c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ h×nh thµnh tõ qu¸ tr×nh ph©n c«ng lao ®éng x· héi
vµ chuyªn m«n ho¸ s¶n xuÊt th× c¬ cÊu vïng -l·nh thæ l¹i ®îc h×nh thµnh chñ
yÕu tõ viÖc bè trÝ s¶n xuÊt theo kh«ng gian ®Þa lý. C¬ cÊu vïng - l·nh thæ
kinh tÕ vµ c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ thùc chÊt lµ hai mÆt cña mét hÖ thèng nhÊt vµ
®Òu lµ biÓu hiÖn cu¶ sù ph©n c«ng lao ®éng x· héi. C¬ cÊu vïng l·nh thæ
h×nh thµnh g¾n liÒn víi c¬ cÊu ngµnh vµ thèng nhÊt trong vïng kinh tÕ. Trong
c¬ cÊu vïng -l·nh thæ kinh tÕ cã sù biÓu hiÖn cña c¬ cÊu ngµnh trong ®iÒu
kiÖn cô thÓ cña kh«ng gian l·nh thæ. Lo¹i c¬ cÊu nµy ph¶n ¸nh nh÷ng mèi
liªn hÖ kinh tÕ gi÷a c¸c vïng l·nh thæ cña mét ®Êt níc trong ho¹t ®éng kinh
tÕ. Th«ng thêng c¬ cÊu nµy bao gåm c¬ cÊu khu vùc kinh tÕ thµnh thÞ vµ
n«ng th«n, khu vùc kinh tÕ träng ®iÓm vµ phi träng ®iÓm, khu vùc kinh tÕ
®ång b»ng vµ miÒn nói.
2.3.C¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ:
NÕu nh ph©n c«ng lao ®éng s¶n xuÊt ®· lµ c¬ së h×nh thµnh c¬ cÊu ngµnh vµ
c¬ cÊu l·nh thæ - vïng, th× chÕ ®é së h÷u lµ c¬ së h×nh thµnh c¬ cÊu thµnh
phÇn kinh tÕ. C¬ cÊu thµnh phÇn kinh tÕ còng lµ nh©n tè t¸c ®éng ®Õn c¬ cÊu
ngµnh kinh tÕ vµ c¬ cÊu vïng - l·nh thæ. Sù t¸c ®éng ®ã lµ biÓu hiÖn sinh
®éng cña mèi quan hÖ gi÷a c¸c lo¹i c¬ cÊu trong nÒn kinh tÕ. Lo¹i c¬ cÊu
nµy ph¶n ¸nh c¸c mèi quan hÖ gi÷a con ngêi trong qu¸ tr×nh s¶n xuÊt s¶n
xuÊt trong ®ã næi bËt lªn hµng ®Çu lµ quan hÖ së h÷u ®èi víi c¸c t liÖu s¶n
xuÊt. M« h×nh chung vÒ sè lîng thµnh phÇn kinh tÕ trong nÒn kinh tÕ c¸c níc
bao gåm: kinh tÕ nhµ níc, kinh tÕ tËp thÓ, kinh tÕ t nh©n, kinh tÕ hçn hîp. Tû
lÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn kinh tÕ nµy thêng kh«ng gièng nhau. §iÒu nµy t¹o ra
tÝnh ®Æc thï trong chiÕn líc ph¸t triÓn kinh tÕ cña mçi quèc gia còng nh
trong mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña tõng quèc gia.
Trªn ®©y lµ ba bé phËn c¬ b¶n hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ trong ®ã c¬ cÊu
ngµnh kinh tÕ cã vai trß quan träng h¬n c¶ c¬ cÊu ngµnh vµ thµnh phÇn kinh
tÕ chØ cã thÓ ®îc chuyÓn dÞch ®óng ®¾n trªn ph¹m vi kh«ng gian l·nh thæ vµ
trªn ph¹m vi c¶ níc. MÆt kh¸c viÖc ph©n bè kh«ng gian vïng mét c¸ch hîp
lý cã ý nghÜa quan träng thóc ®Èy ph¸t triÓn c¸c ngµnh vµ thµnh phÇn kinh tÕ
trªn vïng, l·nh thæ kinh tÕ.
Ngoµi ba c¬ cÊu c¬ b¶n trªn cßn cã c¸c c¬ cÊu sau:
2.4.C¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu:
§ã lµ lo¹i c¬ cÊu ph¶n ¸nh mèi quan hÖ vÒ sè lîng vµ chÊt lîng gi÷a xuÊt
khÈu vµ nhËp khÈu hµng ho¸, dÞch vô cña nÒn kinh tÕ. Ngµy nay xu híng héi
nhËp ®Ó ph¸t triÓn, kh«ng cßn tån t¹i nÒn kinh tÕ tù cung tù cÊp trong ph¹m
3
vi mét quèc gia mµ mäi nÒn kinh tÕ ®Òu cã sù trao ®æi lÉn nhau ®Ó ph¸t huy
cao nhÊt lîi thÕ so s¸nh, còng nh kh¾c phôc nh÷ng ®iÓm yÕu trong qu¸ tr×nh
ph¸t triÓn. Bëi vËy c¬ cÊu xuÊt nhËp khÈu ®îc xem nh lµ tÊt yÕu kh¸ch quan
cña mäi nÒn kinh tÕ. Theo tiÕn tr×nh chung cã tÝnh quy luËt mµ mçi níc ph¶i
tr¶i qua trong qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi lo¹i c¬ cÊu nµy lµ ®i tõ nhËp khÈu chiÕm
tû träng cao, tiÕp theo s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu, cuèi cïng lµ ph¸t triÓn
nÒn kinh tÕ theo ®Þnh lîng xuÊt khÈu, tû lÖ xuÊt khÈu chiÕm tû träng cao.
2.5.C¬ cÊu c«ng nghÖ s¶n xuÊt:
Ph¶n ¸nh sè lîng vµ tû lÖ c¸c lo¹i céng nghÖ ®ang vµ sÏ sö dông trong nÒn
kinh tÕ. Mét nÒn kinh tÕ thêng sö dông nh÷ng lo¹i c«ng nghÖ kh¸c nhau:
c«ng nghÖ kÐm hiÖn ®¹i, c«ng nghÖ hiÖn ®¹i, c«ng nghÖ tiªn tiÕn, c«ng nghÖ
sö dông nhiÒu lao ®éng, sö dông Ýt lao ®éng, c«ng nghÖ s¹ch, c«ng nghÖ g©y
« nhiÔm. Vai trß, vÞ trÝ quan hÖ t¬ng hç vµ tû lÖ gi÷a c¸c lo¹i c«ng nghÖ nãi
trªn trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ t¹o thµnh c¬ cÊu c«ng nghÖ cña
nÒn kinh tÕ ®ã.
2.6.C¬ cÊu kÕt cÊu h¹ tÇng:
NÒn kinh tÕ quèc d©n muèn ph¸t triÓn ph¶i cã c¬ cÊu h¹ tÇng hîp lý, c¬ cÊu
kÕt cÊu h¹ tÇng cña nÒn kinh tÕ lµ sè lîng, quan hÖ tû lÖ, vÞ trÝ, vai trß cña c¸c
ngµnh thuéc kÕt cÊu h¹ tÇng kü thuËt, x· héi. Thuéc c¸c ngµnh c¬ së h¹ tÇng
kü thuËt cã ngµnh ®iÖn, giao th«ng, níc, th«ng tin liªn l¹c, c¸c ngµnh thuéc
c¬ së h¹ tÇng x· héi gåm: gi¸o dôc ®µo t¹o, y tÕ, v¨n ho¸, ph¸p lý.
Ngoµi c¸c lo¹i c¬ cÊu kinh tÕ kÓ trªn cßn cã nhiÒu lo¹i c¬ cÊu kh¸c n÷a nhng
trong ph¹m vi bµi viÕt xin ®îc chØ nªu nh÷ng c¬ cÊu c¬ b¶n cã sù ¶nh hëng
lín ®Õn c¬ cÊu ngµnh mµ th«i.
3. Vai trß cña c¬ cÊu kinh tÕ trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ
C¬ cÊu kinh tÕ lµ nh©n tè c¬ b¶n quyÕt ®Þnh sù tån t¹i, ph¸t triÓn kinh
tÕ c¸c níc. Mét nÒn kinh tÕ muèn t¨ng trëng ph¸t triÓn th× ph¶i hîp lý, tiªn
tiÕn, ®¸p øng nhu cÇu ®Æt ra cña thêi ®¹i kh«ng mét nÒn kinh tÕ nµo chØ dùa
vµo n«ng nghiÖp, c«ng nghiÖp hay dÞch vô. C¬ cÊu kinh tÕ hîp lý cho phÐp
khai th«ng t¹o ®éng lùc cho viÖc khai th¸c cã hiÖu qu¶ nguån lùc trong ngoµi
níc.
Víi môc tiªu t¨ng trëng kinh tÕ, sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu s¶n xuÊt sao cho
thÝch nghi víi qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lµ ®iÓm mÊu chèt, cã tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh.
VÊn ®Ò ®Æt ra lµ chuyÓn dÞch nh thÕ nµo ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ tèi u. Nãi ®Õn qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ ngêi ta thêng quan t©m ®Õn hiÖu qu¶ sö dông c¸c
nguån lùc hiÖn cã, sù gia t¨ng c¸c nguån lùc s¶n xuÊt theo thêi gian vµ c¸ch
thøc ph©n phèi s¶n phÈm vµ thu nhËp cho c¸c nh©n tè s¶n xuÊt. Cßn khi nãi
®Õn c¬ cÊu cña mét nÒn kinh tÕ, ta thêng quan t©m ®Õn c¸c thµnh phÇn cã ý
nghÜa c¬ b¶n, tån t¹i l©u dµi, lµ c¬ së cho nh÷ng biÕn ®äng cã tÝnh chÊt thêng
xuyªn trong ®êi sèng kinh tÕ.C¬ cÊu x· héi vµ kinh tÕ lµ c¬ së cho nh÷ng
nh©n tè quyÕt ®Þnh phóc lîi vËt chÊt cña nh©n d©n.
ViÖc h×nh thµnh c¬ cÊu kinh tÕ ®îc diÔn ra theo hai qu¸ tr×nh tù ph¸t vµ cã kÕ
ho¹ch. Ngµy nay ®Ó ®îc thùc hiÖn ®îc môc tiªu tæng qu¸t trong ph¸t triÓn
kinh tÕ, chÝnh phñ c¸c níc chñ ®éng x¸c ®Þnh c¬ cÊu kinh tÕ trong chiÕn líc
ph¸t triÓn cña m×nh, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò c¬ cÊu kinh tÕ lu«n lµ träng t©m cña
viÖc ho¹ch ®Þnh kÕ ho¹ch ph¸t triÓn kinh tÕ c¸c níc.
4. C¸c nh©n tè ¶nh hëng ®Õn c¬ cÊu kinh tÕ
4
X¸c ®Þnh vµ thùc hiÖn c¸c ph¬ng híng vµ biÖn ph¸p nh»m thùc hiÖn
chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh c¬ cÊu kinh tÕ lµ nhiÖm vô quan träng cña qu¶n lý
nhµ níc vÒ kinh tÕ. §Ó thùc hiÖn nhiÖm vô nµy cÇn ph¶i nghiªn cøu vµ ph©n
tÝch kü c¸c nh©n tè kh¸ch quan vµ chñ quan cã ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh
chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh c¬ cÊu kinh tÕ.
4.1Nhãm c¸c nh©n tè kh¸ch quan
Nhãm c¸c nh©n tè tù nhiªn: tµi nguyªn thiªn nhiªn( kho¸ng s¶n, h¶i s¶n,
l©m s¶n, nguån níc .. .) vµ c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn( khÝ hËu, thêi tiÕt, bê
biÓn ...) phong phó vµ thuËn lîi t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng
nghiÖp du lÞch, ng nghiÖp vµ n«ng nghiÖp...ChÝnh C¸c M¸c ®· viÕt: “ BÊt cø
mét nÒn s¶n xuÊt x· héi nµo còng lµ viÖc con ngêi chiÕm h÷u lÊy nh÷ng ®èi
tîng tù nhiªn trong ph¹m vi mét h×nh th¸i x· héi nhÊt ®Þnh”. Tuy vËy, viÖc
khai th¸c c¸c yÕu tè nµy phôc vô ph¸t triÓn vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
cßn phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè chñ quan vµ kh¸ch quan. Th«ng thêng ë mçi
giai ®o¹n ph¸t triÓn, ngêi ta tËp trung khai th¸c tµi nguyªn cã lîi thÕ, tr÷ lîng
lín, gi¸ trÞ kinh tÕ cao, nhu cÇu thÞ trêng lín vµ æn ®Þnh... Nh vËy sù ®a d¹ng
vµ phong phó cña tµi nguyªn thiªn nhiªn vµ c¸c ®iÒu kiÖn tù nhiªn cã ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ, lµ nh©n tè ph¶i
tÝnh ®Õn trong qu¸ tr×nh ho¹ch ®Þnh chiÕn lîc c¬ cÊu.
Nhãm c¸c nh©n tè kinh tÕ – x· héi:
D©n sè vµ lao ®éng ®îc xem lµ nguån lùc quan träng cho ph¸t triÓn kinh tÕ.
Sù t¸c ®éng cña nh©n tè nµy lªn qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu
kinh tÕ ®îc xem xÐt trªn c¸c mÆt chñ yÕu sau:
Thø nhÊt, kÕt cÊu d©n c vµ tr×nh ®é d©n trÝ, kh¶ n¨ng tiÕp thu khoa häc c«ng
nghÖ míi... lµ c¬ së quan träng ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng nghiÖp kü thuËt
cao vµ n©ng cao hiÖu qu¶ s¶n xuÊt – kinh doanh trong c¸c ngµnh ho¹t ®éng,
lµ nh©n tè thóc ®Èy tiÕn bé khoa häc – kú thuËt trong s¶n xuÊt.
Thø hai, quy m« d©n sè, kÕt cÊu d©n c vµ thu nhËp cña hä cã ¶nh hëng ®Õn
quy m« vµ c¬ cÊu nhu cÇu thÞ trêng. §ã lµ c¬ së ®Ó ph¸t triÓn c¸c ngµnh c«ng
nghiÖp vµ c¸c ngµnh phôc vô tiªu dïng.
Thø ba, sù ph¸t triÓn cña c¸c ngµnh nghÒ truyÒn thèng trong c«ng nghiÖp
còng nh tong c¸c ngµnh kinh tÕ kh¸c thêng g¾n liÒn víi tËp qu¸n, truyÒn
thèng, phong tôc cña mét ®Þa ph¬ng. Sù ph¸t triÓn vµ chuyÓn ho¸ c¸c nghÒ
nµy g¾n chÆt víi ®éi ngò c¸c nghÖ nh©n. S¶n phÈm cña c¸c ngµnh nghÒ nµy
hÇu hÕt lµ c¸c s¶n phÈm ®éc ®¸o, cã u thÕ vµ ®îc a chu«ng trªn thi trêng
quèc tÕ.
VÞ trÝ ®Þa lý còng lµ mét yÕu tè ph¶i ®îc xem xÐt khi h×nh thµnh còng nh
®Þnh híng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. YÕu tè nµy trë nªn quan träng
trong ®iÒu kiÖn x©y dùng nÒn kinh tÕ më, t¨ng cêng më réng quan hÖ kinh tÕ
quèc tÕ.
Sù ph¸t triÓn cña c¸c lo¹i thÞ trêng: cÇn kh¼ng ®Þnh ngay r»ng thÞ trêng cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn viÖc h×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ,
tríc hÕt lµ c¬ cÊu ngµnh. Bëi lÏ thi trêng lµ yÕu tè híng dÉn vµ ®iÒu tiÕt c¸c
ho¹t ®éng s¶n xuÊt – kinh doanh cña mçi doanh nghiÖp. Mçi doanh nghiÖp
ph¶i híng ra thÞ trêng, xuÊt ph¸t tõ qua hÖ cung cÇu hµng ho¸ trªn thÞ trêng
®Ó ®Þnh híng chiÕn lîc vµ chÝnh s¸ch kinh doanh cña m×nh. Sù h×nh thµnh vµ
biÕn ®æi nhiÖm vô s¶n xuÊt kinh doanh cña doanh nghiÖp ®Ó thÝch øng víi
5
®iÒu kiÖn cña thÞ trêng dÉn tíi tõng bíc thóc ®Èy sù h×nh thµnh vµ chuyÓn
dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. Bëi vËy sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ®ång bé c¸c lo¹i thÞ
trêng trong níc ( thÞ trêng hµng ho¸ -dÞch vô, thÞ trêng vèn, thÞ trêng lao
®éng, thÞ trêng khoa häc – c«ng nghÖ... ) cã t¸c ®éng m¹nh ®Õn sù h×nh
thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. Trong c¬ chÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý
cña Nhµ níc, Nhµ níc t¹o ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn ®ång bé, ®iÒu tiÕt c¸c lo¹i thÞ
trêng vµ t¹o m«i trêng, ®iÒu kiÖn cho thÞ trêng vµ c¸c ho¹t ®éng s¶n xuÊt –
kinh doanh th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch vÜ m«. H×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬
cÊu kinh tÕ theo híng nµo lµ phô thuéc vµo chiÕn lîc vµ c¸c ®Þnh híng ph¸t
triÓn cña Nhµ níc trong tõng thêi kú cã tÝnh ®Õn c¸c yÕu tè trong bèi c¶nh
më cöa vµ héi nhËp quèc tÕ.
TiÕn bé khoa häc - c«ng nghÖ kh«ng nh÷ng chØ t¹o ra nh÷ng
kh¶ n¨ng s¶n xuÊt míi, ®Èy nhanh tèc ®é ph¸t triÓn mét sè ngµnh lµm t¨ng tû
träng cña chóng trong tæng thÓ nÒn kinh tÕ (lµm chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ)
mµ cßn t¹o ra nh÷ng nhu cÇu míi, ®ßi hái sù xuÊt hiÖn mét sè ngµnh c«ng
nghiÖp non trÎ c«ng nghÖ tiªn tiÕn nh: dÇu khÝ, ®iÖn tö... do ®ã cã triÓn väng
ph¸t triÓn m¹nh mÏ trong t¬ng lai.
Trong ®iÒu kiÖn më cöa vµ héi nhËp, tiÕn bé khoa häc – c«ng nghÖ
cho phÐp t¹o ra c¸c s¶n phÈm míi chÊt lîng cao , chi phÝ kinh doanh h¹, do
®ã co søc c¹nh tranh trªn thÞ trêng trong níc vµ quèc tÕ. KÕt qu¶ lµm cho
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nãi chung theo híng xuÊt khÈu, thay thÕ nhËp
khÈu vµ héi nhËp vµo ®êi sèng kinh tÕ khu vùc vµ thÕ giíi. Khoa ho¹c vµ
c«ng nghÖ phô thuéc 2 yÕu tè:
Thø nhÊt, chÝnh s¸ch khoa häc- c«ng nghÖ cña §¶ng vµ Nhµ níc.
Thø hai, sù yÕu kÐm cña hÖ thèng kü thuËt – c«ng nghÖ ®ang sö dông
trong c¸c ngµnh kinh tÕ quècd©n vµ kh¶ n¨ng h¹n hÑp vÒ vèn ®Çu t cho ®æi
míi kü thuËt c«ng nghÖ.
Nhãm c¸c nh©n tè bªn ngoµi nh quan hÖ kinh tÕ ®èi ngo¹i vµ
hîp t¸c ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ. Do sù kh¸c nhau vÒ ®iÒu kiÖn s¶n xuÊt ë
trong níc, ®ßi hái ph¶i cã sù trao ®æi kÕt qu¶ lao ®éng víi bªn ngoµi ë møc
®é vµ ph¹m vi kh¸c nhau. Trong trao ®æi quèc tÕ mçi níc ®Òu ph¸t huy lîi
thÕ so s¸nh cña m×nh trªn c¬ së chuyªn m«n ho¸ vµo c¸c ngµnh, lÜnh vùc cã
chi phÝ t¬ng ®èi thÊp. ChÝnh chuyªn m«n ho¸ ®· thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph©n
c«ng lao ®éng x· héi ph¸t triÓn vµ kÕt qu¶ lµ lµm biÕn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ. §èi
víi mét tØnh, c¬ cÊu kinh tÕ chô sù chi phèi bëi c¬ cÊu kinh tÕ c¶ níc, ¶nh hëng cña c¬ cÊu kinh tÕ cña c¸c tØnh trong vïng nh thÞ trêng ®Çu ra, thÞ trêng
®Çu vµo ...
Trong ®iÒu kiÖn quèc tÕ ho¸ vµ khu vùc ho¸ ®êi sèng kinh tÕ hiÖn nay,
c¬ cÊu kinh tÕ cña mét níc cßn chÞu sù t¸c ®éng cña c¬ cÊu kinh tÕ c¸c níc
trong khu vùc. Kh¸i qu¸t ho¸ t¸c ®éng qua l¹i ®ã, c¸c nhµ kinh tÕ ®· nªu lªn
mét sè ®Æc trng quan träng vÒ biÕn ®æi c¬ cÊu kinh tÕ theo kiÕu lµn sãng. Khi
ph©n tÝch qu¸ tr×nh t¨ng trëng kinh tÕ cña NhËt B¶n, dùa trªn nh÷ng sè liÖu
thèng kª dµi h¹n Kamane Akamatsu ®· sö dông thuËt ng÷ “ ®éi ngçng trêi
6
bay- flock fomation of flying wild geese pattern” ®Ó m« t¶ sù nèi tiÕp t¨ng trëng liªn tôc cña c¸c ngµnh trong c¬ cÊu kinh tÕ ®îc xÐt c¶ vÒ mÆt sè lîng lÉn
chu kú biÕn thiªn trong qu¸ tr×nh xuÊt nhËp khÈu. N¨m 1963, kÕt hîp víi sù
ph©n tÝch cña Akamatsu víi chu kú s¶n phÈm cña Vesnon, Kojima ®· ®Æt tªn
l¹i cho m« h×nh “§µn ngçng trêi bay” lµ m« h×nh “ chu kú ®uæi kÞp s¶n
phÈm- catching up product cycle”. M« h×nh nµy ph¶n ¸nh mét thùc tÕ sèng
®éng gäi lµ “hiÖu øng ch¶y trµn” vÒ c¬ cÊu kinh tÕ tõ c¸c quèc gia ë c¸c nÊc
thang ph¸t triÓn cao h¬n sang quèc gia ph¸t triÓn thÊp h¬n. Sù quan s¸t thùc
tÕ cho thÊy khi NhËt b¶n khëi ®éng vµ ®¹t ®îc thµnh tÝch t¨ng trëng rùc rì
vµo thËp niªn 1950- 1960, bèn quèc gia hiÖn ®· trë thµnh NICs ®· tiÕp theo
®ã b¾t nhÞp vµo qu¸ tr×nh t¨ng trëng vµo thËp niªn 1960- 1970; ®Õn thËp kû
1970 vµ 1980 lµ mét sè níc thuéc ASEAN vµ tõ thËp niªn 1980 ®Õn nay “
hiÖu øng ch¶y trµn” ®ang lan sang Trung Quèc vµ ViÖt Nam. Râ rµng ®©y lµ
mét qu¸ tr×nh t¨ng trëng liªn tôc vµ diÔn ra theo ®óng kiÓu “ lµn sãng”.
4.2.Nhãm c¸c nh©n tè chñ quan
Nh©n tè chñ quan nh ®êng lèi chÝnh s¸ch Nhµ níc, c¬ chÕ qu¶n lý,
chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ –x· héi trong tõng thêi kú ¶nh hëng rÊt lín ®Õn
qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ.
M«i trêng thÓ chÕ lµ yÕu c¬ së cho qu¸ tr×nh x¸c ®Þnh vµ chuyÓn dÞch
c¬ cÊu kinh tÕ. M«i trêng thÓ chÕ thêng g¾n bã chÆt chÏ víi thÓ chÕ chÝnh trÞ
vµ ®êng lèi x©y dùng kinh tÕ. Nãi c¸ch kh¸c, quan ®iÓm, ®êng lèi chÝnh trÞ
nµo sÏ cã m«i trêng thÓ chÕ ®ã, ®Õn lît nã, m«i trêng thÓ chÕ l¹i íc ®Þnh c¸c
híng chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµn kinh tÕ nã chung còng nh c¬ cÊu néi bé tõng
ngµnh, tõng vïng vµ tõng thµnh phÇn kinh tÕ. M«i trêng thÓ chÕ lµ biÓu hiÖn
cô thÓ cña nh÷ng quan ®iÓm, ý tëng, hµnh vi cña Nhµ níc can thiÖp vµ ®Þnh
híng ph¸t triÓn tæng thÓ, còng nh sù ph¸t triÓn c¸c bé ph¹n cÊu thµnh cña
nÒn kinh tÕ. Trong viÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ( dï lµ chuyÓn
dÞch theo híng nµo) th× Nhµ níc ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh. Vai trß ®ã thÓ hiÖn
tËp trung ë:
Thø nhÊt, Nhµ níc x©y dùng vµ quyÕt ®Þnh chiÕn lîc vµ kÕ ho¹ch kinh
tÕ – x· héi nh»m thùc hiÖn c¸c môc tiªu kinh tÕ – x· héi tæng thÓ cña ®Êt
níc. §ã thùc chÊt lµ c¸c ®Þnh híng ph¸t triÓn, ®Þnh híng ph©n bæ nguån lùc
®Çu t còng theo ngµnh vµ theo vïng l·nh thæ.
Thø hai, b»ng hÖ thèng ph¸p luËt, chÝnh s¸ch... Nhµ níc khuyÕn khÝch
hay h¹n chÕ, thËm chÝ g©y ¸p lùc ®Ó c¸c doanh nghiÖp, nhµ ®Çu t ph¸t triÓn
s¶n xuÊt kinh doanh theo ®Þnh híng Nhµ níc ®· x¸c ®Þnh.
Nh vËy sù ®ång bé vµ tÝnh æn ®Þnh cña m«i trêng thÓ chÕ cã ý nghÜa
quantäng ®èi víi qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh, c¬ cÊu
thµnh phÇn kinh tÕ vµ c¬ cÊu l·nh thæ cña nÒn kinh tÕ.
II. Sù cÇn thiÕt ph¶i chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
1. ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
C¬ cÊu kinh tÕ lu«n thay ®æi theo tõng thêi kú ph¸t triÓn bëi c¸c yÕu tè
hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ kh«ng cè ®Þnh. §ã lµ sù thay ®æi vÒ sè lîng c¸c
7
ngµnh hoÆc sù thay ®æi vÒ quan hÖ tû lÖ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng, c¸c thµnh
phÇn do sù xuÊt hiÖn hoÆc biÕn mÊt cña mét sè ngµnh vµ tèc ®é t¨ng trëng
gi÷a c¸c yÕu tè cÊu thµnh c¬ cÊu kinh tÕ kh«ng ®ång ®Òu. Sù thay ®æi cña c¬
cÊu kinh tÕ tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c cho phï hîp víi m«i trêng
ph¸t triÕn gäi lµ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. §©y kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn lµ
sù thay ®æi vÞ trÝ, mµ lµ sù biÕn ®æi c¶ vÒ chÊt vµ lîng trong néi bé c¬ cÊu.
ViÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ph¶i dùa trªn nÒn t¶ng c¬ së mét c¬ cÊu
hiÖn cã do ®ã néi dung cña chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ lµ c¶i t¹o c¬ cÊu cò,
l¹c hËu hoÆc cha phï hîp ®Ó x©y dông c¬ cÊu míi tiªn tiÕn, hoµn thiÖn vµ bæ
sung c¬ cÊu cò nh»m biÕn c¬ cÊu cò thµnh c¬ cÊu míi hiÖn ®¹i vµ phï hîp
h¬n. Nh vËy, chuyÓn dÞch c¬ cÊu thùc chÊt lµ sù ®iÒu chØnh c¬ cÊu trªn 3 mÆt
biÓu hiÖn cña c¬ cÊu kinh tÕ, ®ã lµ c¬ cÊu ngµnh, c¬ cÊu thµnh hÇn kinh tÕ, c¬
cÊu vïng - l·nh thæ kinh tÕ. Nh»m híng sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ
theo c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi ®· x¸c ®Þnh cho tõng thêi kú ph¸t triÓn.
C¬ cÊu kinh tÕ lu«n thay ®æi theo tõng thêi kú ph¸t triÓn bëi c¸c yÕu tè
hîp thµnh c¬ cÊu kinh tÕ kh«ng cè ®Þnh. §ã lµ sù thay ®æi vÒ sè lîng c¸c
ngµnh hoÆc sù thay ®æi vÒ quan hÖ tû lÖ gi÷a c¸c ngµnh, c¸c vïng, c¸c thµnh
phÇn do sù xuÊt hiÖn hoÆc biÕn mÊt cña mét sè ngµnh vµ tèc ®é t¨ng trëng
gi÷a c¸c yÕu tè cÊu thµnh c¬ cÊu kinh tÕ kh«ng ®ång ®Òu. Sù thay ®æi cña c¬
cÊu kinh tÕ tõ tr¹ng th¸i nµy sang tr¹ng th¸i kh¸c cho phï hîp víi m«i trêng
ph¸t triÕn gäi lµ sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ. §©y kh«ng ph¶i ®¬n thuÇn lµ
sù thay ®æi vÞ trÝ, mµ lµ sù biÕn ®æi c¶ vÒ chÊt vµ lîng trong néi bé c¬ cÊu.
ViÖc chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ph¶i dùa trªn nÒn t¶ng c¬ së mét c¬ cÊu
hiÖn cã do ®ã néi dung cña chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ lµ c¶i t¹o c¬ cÊu cò,
l¹c hËu hoÆc cha phï hîp ®Ó x©y dông c¬ cÊu míi tiªn tiÕn, hoµn thiÖn vµ bæ
sung c¬ cÊu cò nh»m biÕn c¬ cÊu cò thµnh c¬ cÊu míi hiÖn ®¹i vµ phï hîp
h¬n. Nh vËy, chuyÓn dÞch c¬ cÊu thùc chÊt lµ sù ®iÒu chØnh c¬ cÊu trªn 3 mÆt
biÓu hiÖn cña c¬ cÊu kinh tÕ, ®ã lµ c¬ cÊu ngµnh, c¬ cÊu thµnh hÇn kinh tÕ, c¬
cÊu vïng - l·nh thæ kinh tÕ. Nh»m híng sù ph¸t triÓn cña toµn bé nÒn kinh tÕ
theo c¸c môc tiªu kinh tÕ - x· héi ®· x¸c ®Þnh cho tõng thêi kú ph¸t triÓn.
2.
Quy luËt phæ biÕn trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
C¬ cÊu kinh tÕ chÞu t¸c ®éng cña c¸c nh©n tè chñ quan vµ kh¸ch quan.
Trong ®iÒu kiÖn nÒn kinh tÕ thÞ trêng cã sù qu¶n lý cña Nhµ níc theo ®Þnh híng x· héi chñ nghÜa, sù biÕn ®æi cña c¬ cÊu kinh tÕ chÞu sù t¸c ®éng cña hai
lùc: thÞ trêng vµ Nhµ níc.
- ThÞ trêng lµ n¬i diÔn ra c¸c mèi quan hÖ t¸c ®éng qua l¹i gi÷a ngêi
tiªu dïng vµ doanh nghiÖp ®Ó x¸c ®Þnh s¶n lîng vµ gi¸ c¶, th«ng qua gi¸ c¶
thÞ trêng thùc hiÖn chøc n¨ng ph©n phèi nguån lùc vµo c¸c ngµnh, c¸c lÜnh
vùc, bé phËn c¶u nÒn kinh tÕ.
- Nhµ níc víi t c¸ch lµ chñ thÓ kinh tÕ, can thiÖp vµo nÒn kinh tÕ th«ng
qua ph¸p luËt, kÕ ho¹ch, chÝnh s¸ch vµ c¸c ®ßn bÈy kinh tÕ nh»m ®¹t ®îc
môc tiªu ®· x¸c ®Þnh tríc.
C¬ cÊu kinh tÕ ®îc h×nh thµnh tõ hai ®éng lùc t¸c ®éng ®ã tÊt yÕu lµ
mét c¬ cÊu cã ®Þnh híng, hîp lý vµ hiÖu qu¶. C¬ cÊu kinh tÕ hîp lý kh«ng
chØ biÓu hiÖn vÒ mÆt sè lîng mµ quan träng h¬n lµ mèi quan hÖ gi÷a c¸c b«
phËn cÊu thµnh nÒn kinh tÕ.TÝnh hîp lý cña mét c¬ cÊu kinh tÕ chÝnh lµ sù
hµi hoµ, ¨n khíp gi÷a c¸c bé phËn cÊu thµnh, cho phÐp sö dông hiÖu qu¶ nhÊt
8
c¸c nguån lùc x· héi trong tõng giai ®o¹n cô thÓ. Qu¸ tr×nh h×nh thnµh c¬
cÊu hîp lý chÞu sù chi phèi cña c¸c xu híng cã tÝnh quy luËt phæ biÕn sau
®©y:
Trong ®iÒu kiÖn khoa häc c«ng nghÖ ph¸t triÓn, cïng víi xu híng quèc
tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, c¬ cÊu kinh tÕ c¸c níc cã thÓ vµ cÇn ph¶i chuyÓn
dÞch theo híng c«ng nghiÖp ho¸ ®êi sèng kinh tÕ, c¬ cÊu kinh tÕ c¸c níc cã
thÓ vµ cÇn ph¶i chuyÓn dÞch theo híng c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸.
Tû träng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp vµ dÞch vô trong GDP t¨ng lªn nhanh
chãng, cßn tû träng ngµnh n«ng nghiÖp gi¶m xuèng mÆc dï sè lîng tuyÖt ®èi
vÉn t¨nglªn kh«ng ngõng.
Trong néi bé ngµnh c«ng nghiÖp, tû träng c¸c ngµnh c«ng nghiÖp chÕ
biÕn t¨ng lªn, c¬ cÊu s¶n xuÊt thay ®æi theo híng chuyÓn tõ ngµnh s¶n xuÊt
c¸c s¶n phÈm chøa hµm lîng lao ®éng cao sang s¶n xuÊt s¶n phÈm chøa hµm
lîng cao vÒ vãn vµ khoa häc c«ng nghÖ.
Trong néi bé ngµnh n«ng nghiÖp vµ kinh tÕ n«ng th«n, tû träng cña
khu vùc c«ng nghiÖp vµ dÞch vô n«ng th«n trong gi¸ trÞ s¶n lîng t¨ng lªn vµ
tû träng ngµnh n«ng nghiÖp thuÇn tuý gi¶m xuèng. Trong néi bé n«ng
nghiÖp tû träng gi¸ trÞ ngµnh ch¨n nu«i sÏ t¨ng lªn vµ tû träng gi¸ trÞ s¶n lîng ngµnh trång trät gi¶m xuèng t¬ng øng.
XÐt vÒ c¬ cÊu thµnh phÇn, theo ®µ ph¸t triÓn cña thÞ trêng bé phËn
kinh tÕ t nh©n ngµy cµng chiÕm tû träng lín, do xu híng tù do ho¸ kinh tÕ
ngµy cµng më réng. Kinh tÕ Nhµ níc cã thÓ gi¶m xuèng vÒ tû träng song sÏ
namø gi÷ phÇn lín c¬ së h¹ tÇng vµ c¸c ngµnh c«ng nghiÖp quan träng cã
tÝnh chÊt quyÕt ®Þnh, vµ cã vai trß then chèt trong nÒn kinh tÕ.
Theo khu vùc l·nh thæ, sù ph¸t triÓn kinh tÕ gi÷a c¸c vïg s¶n xuÊt ®¶m
b¶o tÝnh chÊt hµi hoµ h¬n, mét mÆt kh¸c sÏ xuÊt hiÖn c¸c trung t©m c«ng
nghiÖp, c¸c vïng h×nh thµnh c¸c khu c«ng nghiÖp tËp trung nh vËy lµ tÊt yÕu
kh¸ch quan nh»m khai th¸c mét c¸ch hiÖu qu¶ nhÊt c¸c nguån lùc cña ®Êt níc. §Ó lîng ho¸ møc ®é chuyÓn ho¸ gi÷a hai thêi ®iÓm t1, t2 ngêi ta thêng
dïng c«ng thøc sau:
Cos =Si(t ).
3. Sù cÇn thiÕt chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
Néi dung cña c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Æt ra yªu cÇu cÇn ph¶i
chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh
§¶ng ta ®· x¸c ®Þnh “ c«ng nghiÖp ho¸ lµ qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¨n b¶n,
toµn diÖn c¸c ho¹t ®éng kinh tÕ – x· héi tõ sö dông lao ®éng thñ c«ng lµ
chÝnh sang sö dông mét c¸ch phæ biÕn søc lao ®éng cïng víi c«ng nghiÖp,
ph¬ng tiÖn vµ ph¬ng ph¸p tiªn tiÕn, hiÖn ®¹i, t¹o ra n¨ng xuÊt lao ®éng x· héi
cao.” §èi víi níc ta, ®ã lµ qu¸ tr×nh thùc hiÖn chiÕn lîc ph¸t triÓn kinh tÕ –
x· héi nh»m c¶ibiÕn mét x· héi n«ng nghiÖp l¹c hËu thµnh mét x· héi c«ng
nghiÖp g¾n víi viÖc h×nh thµnh tõng bíc quan hÖ s¶n xuÊt tiÕn bé, ngµy cµng
thÓ hiÖn ®Çy ®ñ h¬n b¶n chÊt cña chÕ ®é míi.
NÒn kinh tÕ níc ta bíc vµo qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ víi ®iÓm xuÊt
ph¸t thÊp; nÒn c«ng nghiÖp l¹c hËu kh«ng c©n ®èi, c«ng nghiÖp thÊp kÐm. Do
vËy, ®Ó sö dông søc lao ®éng mét c¸ch phæ biÕn víi c«ng nghÖ hiÖn ®¹i
nh»m khai th¸c tèi ®a nguån lùc cña ®Êt níc, kh«ng ngõng t¨ng n¨ng xuÊt
lao ®éng, lµm nÒn cho kinh tÕ t¨ng trëng nhanh, ®ßi hái ph¶i chuyÓn dÞch c¬
cÊu kinh tÕ. H¬n n÷a, theo kinh nghiÖm cña c¸c níc cã nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn
9
hiÖn nay cho ta bµi häc kinh nghiÖm vÒ c«ng nghiÖp ho¸, ®ã lµ ph¶i ®iÒu
hØnh l¹i c¬ cÊu cña nÒn kinh tÕ.
III.
Mét sè lý luËn c¬ b¶n vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
1. Mét sè m« h×nh lý thuyÕt chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
VÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ trong thêi kú c«ng nghiÖp
ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®· ®îc c¸c trêng ph¸i thuyÕt kinh tÕ ®Ò cËp tõ nhiÒu gãc ®é
tiÕp cËn kh¸c nhau. V× vËy, tríc hÕt cÇn ®iÓm qua nh÷ng quan ®iÓm c¬ b¶n
nhÊt cña c¸c trêng ph¸i kinh tÕ. Ba trêng ph¸i lín lµ: kinh tÕ häc Macxit,
kinh tÕ häc thuéc trµo lu chÝnh vµ kinh tÕ häc ph¸t triÓn.
1.1.Kinh tÕ häc Macxit
Trong kinh tÕ häc Macxit, vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ ®îc
tr×nh bÇy tËp trung trong hai häc thuyÕt: häc thuyÕt ph©n c«ng lao ®éng x·
héi vµ häc thuyÕt t¸i s¶n xuÊt t b¶n x· héi.
Trong häc thuyÕt vÒ ph©n c«ng lao ®éng x· héi, kinh tÕ häc Macxit
kh«ng nh÷ng chØ râ nh÷ng ®iÒu kiÖn tiÒn ®Ò cÇn thiÕt mµ cßn v¹ch ra khu«n
khæ, thÓ chÕ quyÕt ®Þnh sù thay ®æi vÒ chÊt cña cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp
- c¬ së vËt chÊt cña ph¬ng thøc s¶n xuÊt TBCN hiÖn ®¹i. Nh÷ng tiÒn ®Ò Êy
lµ:
+Sù t¸ch rêi gi÷a thµnh thÞ vµ n«ng th«n.
+Sè lîng d©n c¬ vµ mËt ®é d©n sè.
N¨ng xuÊt lao ®éng trong n«ng nghiÖp ®îc n©ng cao, ®ñ ®Ócung cÊp
s¶n phÈm “tÊt yÕu” cho c¶ nh÷ng ngêi lao ®éng trong n«ng nghiÖp lÉn nh÷ng
ngêi lao ®éng thuéc nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt kh¸c.
§iÒu kiÖn thÓ chÕ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh cuéc c¸ch m¹ng c«ng nghiÖp
trong TBCN lµ s¶n xuÊt hµng ho¸, lµ kinh tÕ thÞ trêng.
Tõ tiÒn ®Ò trªn cã thÓ suy ra r»ng, viÖc thóc ®Èy qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸ nãi chung vµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu nãi riªng kh«ng thÓ cã kÕt qu¶ nÕu
kh«ng tíi ®é chÝn muåi cña nh÷ng tiÒn ®Ò nµy. Nã còng hµm ý r»ng trong
®iÒu kiÖn cô thÓ cña mçi nÒn kinh tÕ, ®é chÝn muåi cña mçi lo¹i tiÒn ®Ò cã
thÓ kh«ng gièng nhau vµ con ®êng ®Ó hoµn thiÖn hay thay thÕ nh÷ng tiÒn ®Ò
nãi trªn sÏ kh«ng gièng nhau.
Häc thuyÕt t¸i s¶n xuÊt t b¶n x· héi ®· ph©n tÝch mèi quan hÖ gi÷a c¸c
ngµnh s¶n xuÊt trong qu¸ tr×nh vËn ®éng vµ ph¸t triÓn. Sau nh÷ng ph©n tÝch
c«ng phu, ®Æc biÖt lµ tÝnh tíi ¶nh hëng cña khoa häc – kü thuËt díi thuËt
ng÷ “ cÊu t¹o h÷u c¬”, cã thÓ tãm t¾t tinh thÇn c¬ b¶n vÒ mèi quan hÖ gi÷a
c¸c ngµnh trong häc thuyÕt t¸i s¶n xuÊt x· héi t b¶n nh sau: “ s¶n xuÊt t liÖu
s¶n xuÊt ®Ó chÕ t¹o t liÖu s¶n xuÊt t¨ng nhanh nhÊt; sau ®ã ®Õn s¶n xuÊt t liÖu
s¶n xuÊt ®Ó chÕ t¹o t liÖu tiªu dïng vµ chËm nhÊt lµ sù ph¸t triÓn cña t liÖu
tiªu dïng.”
1.2.Kinh tÕ häc thuéc trµo lu chÝnh
“ Kinh tÕ häc thuéc trµo lu chÝnh” lµ mét trong nh÷ng trêng ph¸i kinh
tÕ lín nhÊt hiÖn nay. Nã cã céi nguån tõ kinh tÕ häc cæ ®iÓn. V× ®èi tîng cña
kinh tÕ häc thuäc trµo lu chÝnh lµ kinh tÕ thÞ trêng ph¸t triÓn nªn vÒ ph¬ng
diÖn nµo ®ã cã thÎe thÊy r»ng vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ
trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ kh«ng ph¶i lµ môc tiªu ph©n tÝch chÝnh cña
nã. Song, kh«ng ph¶i v× vËy mµ vÊn ®Ò nµy kh«ng ®îc ®Ò cËp ®Õn díi h×nh
thøc nµy hay h×nh thøc kh¸c. khi nh»m môc tiªu duy tr× hiÖu qu¶ cña nÒn
kinh tÕ, kinh tÕ häc thuéc trµo lu chÝnh mét mÆt ®i s©u ph©n tÝch c¸c ®iÒu
10
kiÖn ®¶m b¶o cho sù ho¹t ®éng h÷u hiÖu cña thÞ trêng víi t c¸ch alf ®éng lùc
ph¸t triÓn kinh tÕ, mÆt kh¸c ®Ò cao vai trß cña Nhµ níc qua mét lo¹t c¸c
chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ m« víi chøc n¨ng ®¶m b¶o cho thÞ trêng ho¹t ®éng tèt
vµ duy tr× sù æn ®Þnh vÜ m«. ë ®Þa h¹t nµy, nh÷ng ph©n tÝch vÒ xu híng
chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ ë nh÷ng nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ®ang diÔn ra díi
t¸c ®éng cña khoa häc- kü thuËt vµ xu híng quèc tÕ ho¸ ®êi sèng kinh tÕ thÕ
giíi cïng nh÷ng biÖn ph¸p can thiÖp cña Nhµ níc, ®Æc biÖt lµ nh÷ng ch¬ng
tr×nh t¸i t¹o c¬ cÊu nÒn kinh tÕ quèc gia, trong ®ã cã chÝnh s¸ch c¬ cÊu nªn
®îc xem lµ nh÷ng tµi liÖu kh¶o cøu cã gi¸ trÞ.
ThËt vËy, trong ®iÒu kiÖn b×nh thêng, c¸c c«ng ty c¨n cø vµo c¸c chØ
b¸o cña thÞ trêng nh gi¸ c¶, chi phÝ c¬ héi, chØ sè ICOR .... ®Ó quyÕt ®Þnh
xem nªn ®Çu t vµo nh÷ng lÜnh vùc nµo cã hiÖu qu¶ nhÊt. Song c¬ chÕ thÞ trêng tù nã kh«ng ®¶m b¶o ®îc sù ph¸t triÓn víi hiÖu qu¶ kinh tÕ- x· héi mong
muèn. V× thÕ, sù can thiÖp cña Nhµ níc th«ng qua c¸c chÝnh s¸ch kinh tÕ vÜ
m« trë thµnh mét trong nh÷ng néi dung quan träng trong ph©n tÝch lý thuyÕt
cña trêng ph¸i nµy.
Nh vËy, nh÷ng ph©n tÝch vÒ mÆt lý thuyÕt cña trêng ph¸i kinh tÕ nµy
®èi víi vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cã ý nghÜa rÊt quan träng. Còng v×
lÏ ®ã mµ hÇu nh c«ng cô ph©n tÝch ®éng th¸i t¨ng trëng vµ chuyÓn dÞch c¬
cÊu cña trêng ph¸i lý thuyÕt nµy ®ang ®îc sö dông trong c¸c lý thuyÕt ph¸t
triÓn ( ®èi tîng lµ c¸c nÒn kinh tÕ ph¸t triÓn ).
1.3.C¸c lý thuyÕt ph¸t triÓn
Víi t c¸ch lµ lý thuyÕt chñ yÕu nghiªn cøu c¸c con ®êng hay c¸c m« h×nh
ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c níc chËm ph¸t triÓn hiÖn ®ang nç lù tiÕn hµnh c«ng
nghiÖp ho¸, c¸c lý thuyÕt ph¸t triÓn trùc tiÕp hoÆc gi¸n tiÕp ®Òu bµn tí mét
néi dung c¬ b¶n nhÊt cña c«ng nghiÖp ho¸ lµ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh.
Song, do b¶n th©n thÕ giíi ch©m ph¸t triÓn bao gåm nhiÒu quèc gia víi
nh÷ng ®Æc ®iÓm ®Æc thï kh¸c nhau, do xuÊt ph¸t tõ c¸c quan ®iÓm vµ c¸c gãc
®é nghiªn cøu kh¸c nhau nªn c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu
ngµnh cña c¸c lý thuyÕt ph¸t triÓn còng rÊt kh¸c nhau. Cã thÓ th¸y ®iÒu nµy
qua mét sè lý thuyÕt ph¸t triÓn chñ yÕu sau:
1.3.1. Lý thuyÕt ph©n kú ph¸t triÓn kinh tÕ
T tëng c¬ b¶n cña ngêi chñ xíng lý thuyÕt nµy- Walt Rostow- cho r»ng,
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ cña bÊt kú quèc gia nµo còng ®Òu tr¶i qua 5 giai
®o¹n tuÇn tù nh sau:
Giai ®o¹n 1: X· héi truyÒn thèng: víi ®Æc trng lµ n«ng nghiÖp gi÷ vai
trß thång trÞ trong ®êi sèng kinh tÕ, n¨ng xuÊt lao ®éng thÊp vµ kÐm linh
ho¹t.
Giai ®o¹n 2: Giai ®o¹n chuÈn bÞ cÊt c¸nh: víi nh÷ng thay ®æi quan
träng lµ tr«ng x· héi ®· xu¸t hiÖn tÇng líp chñ xÝ nghiÖp cã kh¶ n¨ng ®æi
míi kÕt cÊu h¹ tÇng s¶n xuÊt, nhÊt lµ giao th«ng ®· ph¸t triÓn. B¾t ®Çu h×nh
thµnh nh÷ng khu vùc ®Çu tµu ( leading sectors) cã t¸c ®éng l«i kÐo nÒn kinh
tÕ ph¸t triÓn .
Giai ®o¹ 3: Giai ®o¹n cÊt c¸nh ( take off): víi nh÷ng dÊu hiÖu quan
träng nh tû lÖ ®Çu t so víi thu nhËp quèc d©n ®¹t møc 10%, xuÊt hiÖn ngµnh
c«ng nghiÖp chÕ biÕn cã tèc ®é t¨ng trëng cao, cã nh÷ng chuyÓn biÕn m¹nh
11
mÏ trong thÓ chÕ x· héi, thuËn lîi cho sù ph¸t triÓn cña khu vùc s¶n xuÊt
hiÖn ®¹i vµ kinh tÕ ®èi ngo¹i.
Giai ®o¹n 4: Giai ®o¹n chuyÓn tíi sù chÝn muåi kinh tÕ : lµ giai ®o¹n
mµ tû lÖ ®Çu t trong thu nhËp quèc d©n ®¹t møc cao ( 10- 20%) vµ xuÊt hiÖn
nhiÒu cùc t¨ng trëng míi.
Giai ®o¹n 5: Kû nguyªn tiªu dïng hµng lo¹t: lµ giai ®o¹n kinh tÕ ph¸t
triÓn cao, s¶n xuÊt ®a d¹ng thØtêng linh ho¹tvµ cã hiÖn tîng suy gi¶m nhÞp ®é
t¨ng trëng.
Theo lý thuyÕt ph©n kú ph¸t triÓn nµy, hÇu hÕt c¸c níc ®ang ph¸t triÓn
tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn nay ë kho¶ng giai ®o¹n 2 vµ 3, tuú theo møc
®é cña tõng níc. Ngoµi nh÷ng dÊu hiÖu kinh tÕ – x· héi kh¸c, vÒ mÆt c¬ cÊu
ph¶i b¾t ®Çu h×nh thµnh mét sè ngµnh c«ng nghiÖp chÕ biÕn cã kh¶ n¨ng kÐo
toµn bé nÒn kinh tÕ t¨ng trëng. §ång thêi, cïng víi sù chuyÓn tiÕp tõ giai
®o¹n 2 sang 3 lµ sù thay ®æi cña lÜnh vùc ®ãng vai trß ®Çu tµu. NghÜa lµ trong
chÝnh s¸ch c¬ cÊu cÇn xÐt ®Õn trËt tù u tiªn ph¸t triÓn nh÷ng lÜnh vùc cã thÓ
®¶m tr¸ch vai trß ®ã qua mçi giai ®o¹n ph¸t triÓn cô thÓ.
Do tiÕp cËn vÊn ®Ò gãc ®é lÞch sö cña nhiÒu níc, lý thuyÕt ph©n kú ph¸t
triÓn kinh tÕ kh«ng m« t¶ s©u nh÷ng khÝa c¹nh ®Æc thï cña tõng níc hay tõng
nhãm níc, song nh÷ng nhËn xÐt kh¸i qu¸t chung Êy cã thÓ xem nh nh÷ng gîi
ý rÊt cã ý nghÜa ®èi víi vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu trong qu¸ tr×nh c«ng
nghiÖp ho¸ cña nh÷ng níc ®ang ph¸t triÓn hiÖn nay.
1.3.2Lý thuyÕt nhÞ nguyªn
Lý thuyÕt nhÞ nguyªn do A. Lewis ( gi¶i thëng Nobel kinh tÕ häc n¨m
1979 ) khëi xíng, tiÕp cËn vÊn ®Ò tõ ®êi sèng kinh tÕ cña c¸c níc ®ang ph¸t
triÓn, «ng ®· cã nh÷ng kiÕn gi¶i kh¸ cô thÓ vÒ chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh
kinh tÕ trong thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn nay. Lý thuyÕt nhÞ nguyªn cho
r»ng ë c¸c nÒn kinh tÕ nµy cã hai khu vùc kinh tÕ song song tån t¹i: khu vùc
kinh tÕ truyÒn thèng, chñ yÕu s¶n xuÊt n«ng nghiÖp vµ khu vùc kinh tÕ c«ng
nghiÖp hiÖn ®¹i- du nhËp tõ bªn ngoµi. Khu vùc truyÒn thèng cã ®Æc ®iÓm lµ
tr× trÖ, n¨ng xuÊt lao ®éng thÊp vµ d thõa lao ®éng. V× thÕ cã thÓ chuyÓn mét
phÇn lao ®éng tõ khu vùc nµy sang c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i mµ kh«ng lµm ¶nh
hëng t¬Ý s¶n lîng n«ng nghiÖp. Do cã n¨ng xuÊt cao nªn khu vùc c«ng
nghiÖp hiÖn ®¹i cã thÓ tù tÝch luü ®Ó më réng s¶n xuÊt mét c¸ch ®éc lËp mµ
kh«ng phô thuéc vµo ®iÒu kiÖn chung cña toµn bé nÒn kinh tÕ.
KÕt luËn ®¬ng nhiªn rót ra tõ nh÷ng nhËn ®Þnh nµy lµ thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn kinh tÕ cña nh÷ng níc chËm ph¸t triÓn, cÇn ph¶i b»ng mäi c¸ch më
réng khu vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i cµng nhanh cµng tèt mµ kh«ng
cÇn quan t©m tíi khu vùc truyÒn thèng. Sù gia t¨ng cña khu vùc c«ng nghiÖp
hiÖn ®¹i tù nã sÏ rót dÇn lao ®éng tõ khu vùc n«ng nghiÖp sang vµ biÕn nÒn
s¶n xuÊt x· héi tõ tr¹ng th¸i nhÞ nguyªn thµnh mét nÒn kinh tÕ c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn.
Ph¶i nãi r»ng, nh÷ng kÕt luËn cña lý thuyÕt nhÞ nguyªn ®· g©y ®îc Ên tîng m¹nh mÏ ®èi víi c¸c quèc gia chËm ph¸t triÓn ®ang muèn ®Èy nhanh
qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸. Trªn thùc tÕ c¸c chÝnh s¸ch c«ng nghiÖp ho¸ vµ
c¬ cÊu kinh tÕ ë c¸c quèc gia chËm ph¸t triÓn tõ sau chiÕn tranh thÕ giíi thø
II ®Õn thêi gian gÇn ®©y ®· Ýt nhiÒu chÞu ¶nh hëng cña lý thuyÕt nµy.
Lý thuyÕt kinh tÕ nhÞn nguyªn cßn ®îc nhiÒu nhµ kinh tÕ ( J.Fei, G.
Ranis, Harris, Tadora,..) tiÕp tôc nghiªn cøu vµ ph©n tÝch. LuËn ®iÓm xuÊt
12
ph¸t cña hä lµ kh¶ n¨ng ph¸t triÓn vµ thu n¹p lao ®éng cña khu vùc c«ng
nghiÖp hiÖn ®¹i. Khu vùc nµy cã nhiÒu kh¶ n¨ng lùa chän kü thuËt, trong ®ã
cã nh÷ng loÞa kü thuËt cã hÖ sè sö dông lao ®éng cao, nªn vÒ nguyªn t¾c, cã
thÓ thu hót lao ®«ng d thõa tõ khu vùc n«ng nghiÖp truyÒn thèng. Nhng viÖc
di chuyÓn lao ®éng ®îc gi¶ ®Þnh lµ chªnh lÖch vÒ møc thu nhËp cña lao ®éng
cña hai khu vùc kinh tÕ trªn quyÕt ®Þnh. Cã nghÜa lµ, khu vùc c«ng nghiÖp
hiÖn ®¹i chØ cã thÓ thu hót ®îc lao ®éng tõ khu vùc n«ng nghiÖp trong treêng
hîp ®ang cã n¹n nh©n m·n, khi cã møc l¬ng cao h¬n møc thu nhËp khi hä
cßn ë n«ng th«n. nhng kh¶ n¨ng duy tr× chªnh lÖch nµy sÏ c¹n dÇn cho tíi
khi nguån lao ®éng d thõa tõ n«ng nghiÖp kh«ng cßn n÷a. §Õn khi ®ã, viÖc
tiÕp tôc di chuyÓn lao ®éng n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp sÏ lµm cho s¶n lîng n«ng nghiÖp gi¶m ®i,khiÕn cho gi¸ c¶ hµng ho¸ n«ng phÈm tiªu dïng
t¨ng lªn kÐo theo møc l¬ng t¬ng øng trong khu vùc s¶n xuÊt c«ng nghiÖp.
ChÝnh sù t¨ng l¬ng cña khu vùc sÏ ®Æt ra giíi h¹n vÒ møc cÇu t¨ng thªm vÒ
lao ®éng cña b¶n th©n nã. Nh vËy, mÆc dï vÒ kü thuËt- c«ng nghÖ khu vùc
c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i cã thÓ cã kh¶ n¨ng thu dông kh«ng h¹n chÕ lao ®éng,
nhng vÒ mÆt thu nhËp vµ ®é co gi·n cung cÇu nh©n lùc cña hai khu vùc th×
søc thu n¹p lao ®éng tõ n«ng nghiÖp sang c«ng nghiÖp lµ cã h¹n.
Mét híng ph¸t triÓn dùa trªn lý thuyÕt nhÞ nguyªn lµ ph©n tÝch kh¶ n¨ng
di chuyÓn lao ®éng tõ n«ng th«n ra khu vùc c«ng nghiÖp – thµnh thÞ. Qu¸
tr×nh dÞch chuyÓn lao ®éng chØ tr«i tr¶y khi “ tæng cung” vÒ lao ®éng tõ n«ng
nghiÖp phï hîp víi “ tæng cÇu” ë khu vùc c«ng nghiÖp. Sù di chuyÓn nµy
kh«ng chØ phô thuéc vµo sù chªnh lÖch vÒ thu nhËp mµ cßn phô thuéc vµo
x¸c suÊt t×m ®îc viÖc lµm ®èi víi nhngx ngêi lao ®éng n«ng nghiÖp. Khi ®a
thªm yÕu tè “ x¸c suÊt t×m ®îc viÖc lµm” vµo ph©n tÝch, ngêi ta thÊy xuÊt
hiÖn c¸c yÕu tè lµm yÕu ®i kh¶ n¨ng di chuyÓn lao ®éng gi÷a hai khu vùc nh
sau:
Sù n¨ng ®éng cña b¶n th©n khu vùc c«ng nghiÖp: vÌ mÆt nµy so víi
c«ng nghiÖp ë c¸c níc ph¸t triÓn khu vùc gäi lµ “ c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i” ë
c¸c níc chËm ph¸t triÓn yÕu kÕm h¬n rÊt nhiÒu. V× vËy, ®Ó cã thÓ t¨ng cêng
kh¶ n¨ng c¹nh tranh víi nÒn c«ng nghiÖp níc ngoµi kh¸c, võa lµm ®Çu tÇu l«i
kÐo sù t¨ng trëng cña toµn bé nÒn kinh tÕ th× khu vùc c«ng nghiÖp ph¶i híng
tíi nh÷ng kü thuËt cao. Nhng nh÷ng ngµnh nµy cÇn t¨ng hµm lîng vèn ®Çu t
h¬n lµ cÇn t¨ng hµm lîng lao ®éng. V× thÕ khu vùc “ c«ng nghiÖp hiÖn ®¹i” ë
c¸c níc chËm ph¸t triÓn còng cã nghuy c¬ gÆp ph¶i vÊn ®Ò d thõa lao ®éng
chø kh«ng riªng g× khu vùc n«ng nghiÖp.
Kh¶ n¨ng ®¸p øng yªu cÇu vÒ kü thuËt cña ngêi lao ®éng khi chuyÓn
sang lÜnh vùc c«ng nghiÖp. VÒ mÆt nµy, mét thùc tÕ lµ ngêi lao ®éng n«ng
th«n cã tr×nh ®é häc vÊn thÊp h¬n nhiÒu so víi lao ®éng thµnh thÞ vµ thËm trÝ
cha quen víi m«i trêng lao ®éng c«ng nghiÖp. ViÖc ®µo t¹o l¹i lao ®éng c«ng
nghiÖp kü thuËt cao ch¼ng nh÷ng ®ßi hái nhiÒu thêi gian mµ cßn cã vèn ®Çu
t lín, ®Õn møc ngêi ta xem nh mét trong nh÷ng lÜnh vùc ®Çu t quan träng
nhÊt ®èi víi nÒn kinh tÕ. Víi nh÷ng ph©n tÝch trªn, ngêi ta thÊy r»ng s¸ suÊt
t×m ®îc viÖc lµm míi ë khu vùc c«ng nghiÖp ®èi víi ngêi n«ng d©n rêi bá
ruéng ®ång lµ cã giíi h¹n.
Tãm l¹i khi ph©n tÝch sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cña hai lÜnh vùc s¶n
xuÊt vËt chÊt quan träng nhÊt cña nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn trong thêi kú
c«ng nghiÖp ho¸, c¸c ký thuyÕt nhÞ nguyªn ®i tõ chç cho r»ng chØ cÇn tËp
chung vµo ph¸t triÓn s¶n xuÊt c«ng nghiÖp mµ kh«ng cÇn chó ý ®Õn n«ng
13
nghiÖp ®Õn chç chØ ra nh÷ng giíi h¹n cña chóng vµ v× thÕ, cÇn quan t©m
thÝch ®¸ng tíi n«ng nghiÖp trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nµy.
1.3.3 Lý thuyÕt ph¸t triÓn c©n ®èi liªn ngµnh
Nh÷ng ngêi ñng hé quan ®iÓm nµy nh R. Nurkse, P. Rosenstein-,
Rodan...cho r»ng ®Ó nhanh chãng c«ng nghiÖp ho¸, cÇn thóc ®Èy sù ph¸t
triÓn ®ång ®Òu ë tÊt c¶ mäi ngµnh kinh tÕ quèc d©n. Hä chñ yÕu dùa vµo
nh÷ng luËn cø sau:
Trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn, tÊt c¶ c¸c ngµnh kinh tÕ liªn quan mËt thiÕt víi
nhau trong chu tr×nh “ ®Çu ra” cña ngµnh nµy lµ “®Çu vµo” cña ngµnh kia. V×
thÕ, sù ph¸t triÓn ®ång ®Òu vµ c©n ®èi chÝnh lµ ®ßi hái sù c©n b»ng cung cÇu
trong s¶n xuÊt.
Sù ph¸t triÓn c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh nh vËy cßn gióp tr¸nh ®íc ¶nh hëng tiªu
cùc cña nh÷ng biÕn ®éng cña thÞ trêng thÕ giíi vµ h¹n chÕ møc ®é phô thuéc
vµo c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c, tiÕt kiÖm nguån ngo¹i tÖ vèn rÊt khan hiÕm vµ
thiÕu hôt.
Mét nÒn kinh tÕ dùa trªn c¬ cÊu c©n ®èi hoµn chØnh nh vËy chÝnh lµ nÒn t¶ng
v÷ng ch¾c ®¶m b¶o sù ®éc lËp chÝnh trÞ cña c¸c níc thuéc thª giíi thø ba
chèng l¹i chñ nghÜa thùc d©n.
Lý do sau cïng tá ra rÊt hÊp dÉn ®èi víi nhiÒu quèc gia chËm ph¸t triÓn
míi giµnh ®îc ®éc lËp vÒ chÝnh trÞ trong nh÷ng n¨m sau ®¹i chiÕn thÕ giíi
lÇn thø hai. V× thÕ, m« h×nh ph¸t triÓn theo c¬ cÊu c©n ®èi khÐp kÝn- m« h×nh
c«ng nghiÖp ho¸ “híng néi” hay “thay thÕ nhËp khÈu”- ®· trë thµnh trµo lu
thêi kú ®ã.
Tuy nhiªn, thùc tÕ ®· dÇn cho thÊy nh÷ng yÕu ®iÓm rÊt lín cña m« h×nh
lý thuyÕt nµy. ë ®©y cã hai vÊn ®Ò cÇn ®Æc biÖt xem xÐt l¹i lµ:
Thø nhÊt, viÖc ph¸t triÓn mét c¬ cÊu kinh tÕ c©n ®èi, hoµn chØnh ®· ®a nÒn
kinh tÕ khÐp kÝn víi thÕ giíi bªn ngoµi. §iÒu nµy ch¼ng nh÷ng ngîc víi xu
híng chung cña tÊt thÈy mäi nÒn kinh tÕ trong ®iÒu kiÖn hiÖn ®¹i lµ khu vùc
ho¸ vµ toµn cÇu ho¸, mµ trong lóc ng¨n ngõa c¸c t¸c ®éng tiªu cùc cña thÞ trêng thÕ giíi, ®· lo¹i bá c¶ nh÷ng ¶nh hëng tÝch cùc do bªn ngoµi mang l¹i.
Thø hai, c¸c nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn kh«ng ®ñ kh¶ n¨ng vÒ nh©n tµi, vËt
lùc ®Ó cã thÓ thùc hiÖn nh÷ng môc tiªu c¬ cÊu ®Æt ra ban ®Çu.
C¶ hai yÕu tè nµy ®Òu gãp phÇn lµm cho sù chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh
theo híng c«ng nghiÖp ho¸ gÆp khã kh¨n, bëi lÏ c¸ch tiÕp cËn vÊn ®Ò trªn ®·
lµm ph©n t¸n c¸c nguån lùc ph¸t triÓn rÊt cã h¹i cho quèc gia, khiÕn cho
ngay c¶ viÖc söa ch÷a l¹i di s¶n c¬ cÊu kinh tÕ quÌ quÆt cña thêi kú thuéc ®Þa
cò còng bÞ trë ng¹i. ChÝnh v× thÕ, sau mét thêi kú t¨ng trëng c¸c nÒn kinh tÕ
theo ®uæi m« h×nh c¬ cÊu c©n ®èi nµy ®· nhanh chãng r¬i nvµo t×nh tr¹ng
thiÓu n¨ng (maldevelopment).
1.3.4. Lý thuyÕt ph¸t triÓn c¬ cÊu ngµnh kh«ng c©n ®èi hay cùc t¨ng
trëng
Ngîc l¹i víi quan ®iÓm ph¸t triÓn nÒn kinh tÕ theo mét c¬ cÊu c©n ®èi
nªu trªn, lý thuyÕt ph¸t triÓn c¬ cÊu ngµnh kh«ng c©n ®èi ( A. Hirschman, F.
Perrons, G. Destanne de Bernis...) cho r»ng kh«ng thÓ vµ kh«ng nhÊt thiÕt
ph¶i b¶o ®¶m t¨ng trëng bÒn v÷ng b»ng c¸ch duy tr× c¬ cÊu c©n ®èi liªn
ngµnh ®èi víi mäi quèc gia, v¬i nh÷ng luËn cø chñ yÕu sau:
14
ViÖc ph¸t triÓn c¬ cÊu kh«ng c©n ®èi g©y nªn ¸p lùc, t¹o ra sù kÝch thÝch ®Çu
t . trong mèi tr¬ng quan gi÷a c¸c ngµnh, nÕu cung bÇng cÇu th× sÏ triÖt tiªu
®éng lùc khuyÕn khÝch ®Çu t ,n©ng cao n¨ng lùc s¶n xuÊt .do ®ã nÕu cã
nh÷ng dù ¸n ®Çu t lín h¬n vµo mét sè lÜnh vùc th× ¸p lùc ®Çu t sÏ xuÊt hiÖn
bëi c©u lín h¬n cung lóc ®Çu vµ sau ®ã th× cung lín h¬n cÇu ë mét sè lÜng
vùc .ChÝnh nh÷ng dù ¸n ®ã cã t¸c dông l«i kÐo ®Çu t rtheo kiÓu lÝ thuyÕt sè
nh©n .
Trong mæi giai ®o¹n ph¸t triÓn cña thêi kú c«ng nghiÖp ho¸ ,vai trß “cùc
t¨ng trëng “ cña c¸c ngµnh trong nÒn kinh tÕ lµ kh«ng gièng nhau .V× thÕ
,cÇn tËp trung nh÷ng nguån lùc khan hiÕm cho mét sè lÜnh vùc trong thêi
®iÓm nhÊt ®Þnh.
Lóc ®Çu,lý thuyÕt nµy tá ra kh«ng hÊp dÉn l¾m v× dêng nh nã bá qua nh÷ng
nç lùc x©y dùng mét nÒn kinh tÕ ®éc lËp cã c¬ cÊu ngµnh c©n ®èi ®Ó chèng
l¹i chñ nghÜa thùc d©n. MÆt kh¸c, ®»ng sau c¸ch ®Æt vÊn ®Ò x©y dùng mét c¬
cÊu kh«ng c©n ®èi vµ më cöa ra bªn ngoµi lµ chÊp nhËn sù phô thuéc lÉn
nhau gi÷a c¸c nÒn kinh tÕ- mµ thêng th× c¸c nÒn kinh tÕ chËm ph¸t triÓn gÆp
ph¶i nhiÒu bÊt lîi. Song, do nh÷ng h¹n chÕ ngµy cµng trë nªn râ rµng cña ý tëng thùc hiÖn m« h×nh c«ng nghiÖp ho¸ híng néi cã c¬ cÊu ngµnh hoµn
chØnh vµ nh÷ng thµnh c«ng “thÇn kú “ cña nh÷ng níc tiªn phong, ®iÓn h×nh
lµ nhãm NICs §«ng ¸, lý thuyÕt ph¸t triÓn c¬ cÊu ngµnh kh«ng c©n ®èi hay
c¸c cùc t¨ng trëng ngµy cµng ®îc thõa nhËn réng r·i. Trªn thùc tª, m« h×nh
c«ng nghiÖp më cöa, híng ngo¹i ®· trë thµnh mét xu híng chÝnh yÕu ë c¸c
níc chËm ph¸t triÓn tõ thËp niªn 1980 trë l¹i ®Ëy.
1.3.5.Lý thuyÕt ph¸t triÓn theo m« h×nh §µn nh¹n bay
Tõ sù ph©n tÝch thùc tÕ lÞch sö ph¸t triÓn kinh tÕ cña c¸c quèc gia vµ dùa
trªnlý thuyÕt lîi thÕ so s¸nh trong quan hÖ kinh tÕ quèc tÕ, ngêi khëi xíng lý
thuyÕt nµy, gi¸o s Kaname Akamatsu ®· ®a ra nh÷ng kiÕn gi¶i vÒ qu¸ tr×nh “
®uæi kÞp” c¸c níc tiªn tiÕn nhÊt cña c¸c níc kÕm ph¸t triÓn h¬n. trong sè
nh÷ng ý tëng vÒ sù “®uæi kÞp” nµy, vÊn ®Ò c¬ cÊu ngµnh cã ý nghÜa ®Æc biÖt
quan träng. XÐt trªn gãc ®é toµn bé ngµnh c«ng nghiÖp, tõng ph©n ngµnh
hay thËm trÝ tõng ngµh riªng biÖt, qu¸ tr×nh ®uæi kÞp vÒ mÆt kinh tÕ vµ kü
thuËt cña chóng ®îc chia thµnh 4 giai ®o¹n sau:
Giai ®o¹n 1: c¸c níc kÐm ph¸t triÓn nhËp hµng c«ng nghiÖp chÕ biÕn tõ c¸c
níc ph¸t triÓn h¬n vµ xuÊt khÈu mét sè s¶n phÈm thñ c«ng nghiÖp ®Æc biÖt.
Giai ®o¹n nµy x¶y ra sù ph©n liÖt hay ph©n c«ng lao ®éng quèc tÕ ngay trong
lßng c¸c níc kÕm ph¸t triÓn –chuyªn s¶n xuÊt mét sè lo¹i s¶n phÈm thñ
c«ng ®Æc biÖt ®Ó b¸n vµ nhËp khÈu hµng tiªu dïng c«ng nghiÖp kh¸c tõ c¸c
níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn.
Giai ®o¹n 2: c¸c níc chËm ph¸t triÓn nhËp s¶n phÈm ®Çu t tõ c¸c níc c«ng
nghiÖp ph¸t triÓn ®Ó tù chÕ t¹o lÊy hµng ho¸ c«ng nghiÖp tiªu dïng tríc ®©y
vÉn ph¶i nhËp. §©y lµ giai ®o¹n c¸c níc kÐm ph¸t triÓn b¾t ®Çu tÝch luü t b¶n
( vèn) vµ pháng theo ( b¾t chíc ) c«ng nghÖ chÕ t¹o tõ c¸c níc c«ng nghiÖp
ph¸t triÓn. Ngoµi viÖc n©ng cao vµ më réng mét sè ngµnh c«ng nghiÖp s¶n
xuÊt vµ xuÊt khÈu, nh×n toµn côc, giai ®o¹n 2 mang d¸ng dÊp cña m« h×nh
c«ng nghiÖp ho¸ “ thay thÕ nhËp khÈu” ®èi víi nhiÒu ngµnh s¶n xuÊt hµng
tiªu dïng. V× thÕ nhiÒu ngµnh c«ng nghiÖp s¶n xuÊt hµng tiªu dïng thay thÕ
nhËp khÈu ph¸t triÓn m¹nh trong giai ®o¹n nµy. Song, nh÷ng ®iÒu chØnh c¬
cÊu vÜ m« l¹i ®îc dµnh u tiªn cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp trî gióp ( kÕt cÊu
15
h¹ tÇng kinh tÕ) cho nh÷ng ngµnh s¶n xuÊt hµng tiªu dïng ph¸t triÓn nh: ®iÖn
níc vµ giao th«ng vËn t¶i.
Giai ®o¹n 3: lµ giai ®o¹n mµ nh÷ng s¶n phÈm c«ng nghiÖp thay thÕ nhËp ë
giai ®o¹n 2 ®· cã thÓ trë thµnh s¶n phÈm xuÊt khÈu. Nh÷ng s¶n phÈm ®Çu t
tríc ®©y ph¶i nhËp giê ®ay cã thÓ dÇn dÇn thay thÕ b»ng nguån khai th¸c s¶n
xuÊt trong níc. Nh vËy, kho¶ng c¸ch kü thuËt gi÷a c¸c níc ®i sau víi c¸c níc
c«ng nghiÖp ph¸t triÓn ( tríc hÕt lµ trong lÜnh vùc s¶n xuÊt hµng tiªu dïng)
kh«ng cßn c¸ch xa bao nhiªu. V× vËy, mµ sè lîng vµ quy m« mÆt hµng xuÊt
khÈu ngµy cµng më réng. C¬ cÊu c«ng nghiÖp ®· trë nªn ®a d¹ng h¬n do chç
cã nhiÒu kh¶ n¨ng h¬n vÒ kü thuËt ®Ó lùa chän vµ sö dông c¸c lîi thÕ so s¸nh
so víi tríc ®©y.
Giai ®o¹n 4: lµ giai ®o¹n viÖc xuÊt khÈu hµng c«ng nghiÖp tiªu dïng b¾t ®Çu
gi¶m xuèng, nhêng chç cho viÖc xuÊt khÈu c¸c lo¹i hµng ho¸ ®Çu t vèn ®·
b¾t ®Çu ph¸t triÓn ë giai ®o¹n 3. VÒ mÆt kü thuËt, nÒn c«ng nghiÖp ®· ®¹t
møc ngang b»ng víi c¸c níc c«ng nghiÖp ph¸t triÓn vµ chuyÓn giao mét
sèngµnh s¶n xuÊt c«ng nghiÖp hµng tiªu dïng sang c¸c níc kÐm ph¸t triÓn
h¬n.
M« h×nh “ ®µn nh¹n bay vÉn tiÕp tôc diÔn ra theo ph¬ng thøc nµy, mÆc dï cã
sù thay ®æi vÞ trÝ ®èi víi mét sè quèc gia nhÊt ®Þnh.
Nh vËy, víi viÖc ph©n chia qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ cña c¸c níc “ ®i sau”
thµnh 4 giai ®o¹n trong mèi liªn quan víi c¸c nÒn kinh tÕ kh¸c theo m« h×nh
“®µn nh¹n bay”, quan ®iÓm chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh cña lý thuyÕtph¸t triÓn
nµy cã nhiÒu ®iÓm t¬ng ®ång víi lý thuyÕt ph¸t triÓn c¬ cÊu ngµnh “ kh«ng
c©n ®èi” hay “ cùc t¨ng trëng” ë ®©y còng thay ®æi theo tõng giai ®o¹n vµ
nh©n tè cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh sù thay ®æi nµy lµ lîi thÕ so s¸nh trong quan
hÖ ngo¹i th¬ng.
Trªn ph¬ng diÖn lý luËn, qua c¸c trêng ph¸i ly thuyÕt kinh tÕ chñ yÕu trªn
®©y cho thÊy nã ®îc ®Ò cËp tõ nhiÒu gãc ®é vµ nhieÌu c¸ch tiÕp cËn kh¸c
nhau. Kinh tÕ häc Mac xit quan t©m tríc hÕt ®Õn quy luËt h×nh thµnh vµ xu
híng vËn ®éng chung cña c¸c ngµnh s¶n xuÊt vËt chÊt th«ng qua c¸ch ph©n
tÝch dùa trªn ph¬ng ph¸p trõu tîng ho¸. Kinh tÕ häc thuéc trµo lu chÝnh ®Ò
cËp ®Õn c¸c h×nh th¸i vËn ®éng cña c¸c ngµnh kinh tÕ trªn nÒn t¶ng cña kinh
tÕ thÞ trêng hiÖn ®¹i trong mèi quan hÖ t¬ng t¸c gi÷a c¸c lùc lîng thÞ trêng vµ
Nhµ níc. Kinh tÕ häc cña sù ph¸t triÓn chñ yÕu híng vµo t×nh h×nh cô thÓ cña
c¸c níc chËm ph¸t triÓn, ®ang tiÕn hµnh c«ng nghiÖp ho¸ ®Ó kh¶o cøu vµ coi
vÊn ®Ò chuyÓn dÞch c¬ cÊu ngµnh lµ mét trong nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña sù
ph¸t triÓn.
Do ®øng tõ nh÷ng gãc ®é kh¸c nhau vµ tõ nhiÒu c¸ch tiÕp c©n kh¸c nhau mµ
gi÷a c¸c trêng ph¸i lý thuyÕt nµy ®· cã nhiÒu kiÓu quan hÖ kh¸c nhau ®èi víi
vÊn ®Ò c¬ cÊu ngµnh kinh tÕ. §ã lµ c¸ch thøc ph©n chia c¸c ngµnh cña nÒn
kinh tÕ quèc d©n, lµ tiªu trÝ ®¸nh gi¸ vai trß cña mçi ngµnh trong qu¸ tr×nh
vËn ®éng cña toµn bé nÒn kinh tÕ nãi chung, lµ c¸c khÝa c¹nh ®îc nhÊn m¹nh
kh«ng gièng nhau trong c¸c kÕt luËn rót ra. Bëi vËy mµ mçi lý thuyÕt kÓ trªn
mÆc nhiªn ®îc thõa nhËn lµ cã nh÷ng m¶nh ®Êt ho¹t ®éng riªng rÏ vµ tån t¹i
song hµnh. Song, sù ph¸t triÓn cña thùc tÕ vµ nhËn thøc cho thÊy r»ng sù phª
ph¸n lÉn nhau theo kiÓu c¸i nµy th× ®óng cßn c¸i kia th× sai ®· tá ra qu¸ ®¬n
gi¶n vµ thiÕu thiªn kiÕn. Thùc ra, mçi lý thuyÕt ®Òu bao hµm trong nã nh÷ng
mÆt m¹nh vµ mÆt yÕu nhÊt ®Þnh. VÊn ®Ò lµ ë chç, khi xem xÐt chóng, ph¶i
16
®øng trong logic cña mçi lo¹i lý thuyÕt mµ kh«ng ®îc bá qua ®èi tîng còng
nh ph¬ng ph¸p mæ xÎ vÊn ®Ò.
2.
Mét sè m« h×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ
Chóng ta ®Òu biÕt r»ng chuyÓn ®æi c¬ cÊu lµ mét ®Æc trng vèn cã cña qu¸
tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ dµi h¹n. Mét nÒn kinh tÕ cã c¬ cÊu linh ho¹t sÏ ®¹t ®îc mét sù ph¸t triÓn nhanh chãng ®ã lµ mét nÒn kinh tÕ mµ trong ®ã môc tiªu
vµ c«ng cô ®îc ®iÒu chØnh mét c¸ch nhanh chãng ®Ó thÝch øng víi sù thay
®æi cña giíi h¹n vµ c¬ héi kinh doanh. NghÜa lµ bao gåm sù linh ho¹t vÒ c¬
cÊu thÓ chÕ cña hÖ thèng kinh tÕ-x· héi, sù linh ho¹t cña ChÝnh phñ trong
viÖc ®iÒu chØnh chÝnh s¸ch khi ®iÒu kiÖn thay ®æi.
§iÒu kiÖn ®Ó cã mét nÒn kinh tÕ linh ho¹t lµ: sù tån t¹i cña mét hÖ thèng
th«ng tin vµ khuyÕn khÝch cã hiÖu qu¶; cã kh¶ n¨ng tiÕp nhËn sù thay ®æi
hoÆc ph¶n øng ®èi víi c¸c tÝn hiÖu kinh tÕ cña mäi ngêi vµ vai trß quan träng
cña ChÝnh phñ trong viÖc s¾p xÕp xö lý th«ng tin; cã kh¶ n¨ng thÝch nghi, më
cöa vµ ph¸t triÓn.
2.1.ChuyÓn dÞch c¬ cÊu theo híng kÕt hîp khai th¸c nguån néi lùc víi
më réng quan hÖ kinh tÕ víi bªn ngoµi.
M« h×nh chung nhÊt c¶u hÇu hÕt c¸c níc trªn thÕ giíi lµ mét nÒn kinh tÕ
n¨ng ®éng: c«ng nghiÖp ho¸ cïng víi sù ph¸t triÓn c©n ®èi gi÷a c¸c ngµnh;
ph¸t triÓn hÖ thèng tµi chÝnh, t¨ng cêng c¸c mèi quan hÖ tµi chÝnh nh»m
khuyÕn khÝch ®¹t tû lÖ ®Çu t cao: vai trß quan träng cña ChÝnh phñ trong viÖc
ho¹ch ®Þnh chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh, cã kh¶ n¨ng ®èi phã víi nh÷ng biÕn ®éng
cña trong níc còng nh ë níc ngoµi
C«ng ngiÖp ho¸ cïng víi sù ph¸t triÓn c©n ®èi c¸c ngµnh
§©y lµ lo¹i yÕu tè cã lîi ®Æc biÖt so víi ph¬ng ¸n chuyªn m«n ho¸
trong s¶h xuÊt n«ng nghiÖp .M« h×nh nµy còng kh«ng ñng hé chiÕn lîc ph¸t
triÓn mét ngµnh duy nhÊt .Nã kh¼ng ®Þnh ®Çu t lµ yÕu tè quan träng quyÕt
®Þnh ph¸t triÓn Nã còng cã kh¨ng øng phã linh ho¹t víi nh÷ng biÕn ®éng bÊt
thêng vµ dÔ hoµ nhËp víi quèc tÕ .Thùc vËy, ch¼ng h¹n mét níc t×m c¸ch
ph¸t triÓn mµ lÊy n«ng nghiÖp lµm ngµnh chñ ®¹o , níc ®ã ph¶i thùc hiÖn
chÝnh s¸c s¶n xuÊt sao cho xuÊt khÈu n«ng s¶n ph¶i cã mét thu nhËp ®ñ ®Ó
®¸p øng nhu cÇu trong níc ngµy cµng t¨ng vÒ s¶n phÈm chÕ biÕn th«ng qua
nhËp khÈu .Trong mét ®iÒu kiÖn lµ hÖ sè co gi·n cña nhu cÇu trªn thÕ giíi vÒ
hµng n«ng s¶n lµ rÊt thÊp ,v× vËy con ®êng ph¸t triÓn sÏ gÆp nhiÒu khã
kh¨n .MÆt kh¸c ngµnh c«ng nghiÖp cßn lµ ngµnh cã u thÕ h¬n trong viÖc t¹o
ra tiÕn bé kü thuËt ,tËn dông nh÷ng ®Æc trng cña nÒn s¶n xuÊt hiÖn ®¹i
,khuyÕn khÝch t¨ng trëng trong c¸c khu vùc kh¸c cña nÒn kinh tÕ th«ng qua
viÖc mua s¾m c¸ yÕu tè ®Çu vµo ,s¶n xuÊt ®µu ra lµ c¸c thµnh phÈm vµ t liÖu
s¶n xuÊt
Tuy nhiªn s ph¸t triÓn lµnh m¹nh cña ngµnh n«ng nghiÖp vµ khai
kho¸ng cã ý nghÜa sèng cßn ®èi víi thµnh c«ng cña tiÕn tr×nh c«ng nghiÖp
ho¸ .Chóng kh«ng nh÷ng cung cÊp phÇn lín nguyªn liÖu cho nhµnh c«ng
nghiÖp chÕ biÕn ,mµ cßn lµ nguån vèn vµ lao ®éng cho c«ng nghiÖp vµ lµ
ngußn t¹o ra nhu cÇu trong níc vÒ s¶n phÈm tiªu dïng cña c«ng nghiÖp
.Ngoµi ra sù thµnh c«ng cña hai ngµnh naú cßn cã nghÜa sèng cßn trong giai
®o¹n ®Çu cñacong nghiÖp ho¸.
Ph¸t triÓn hÖ thèng tµi chÝnh ,t¨ng cêng c¸c mèi quan hÖ nh»m khuyÕn
khÝch ®¹t tØ lÖ ®Çu t cao. §iÒu nµy ®îc thÓ hiÖn ë c¸c khÝa c¹nh cô thÓ sau:
17
Gi¶m ®îc rñi ro vµ t¹o ra ®îc phÇn thëng tµi chÝnh, do ®ã cã xu híng
thu hót ngµy cµng t¨ng møc tæng tiÕt kiÖm, t¹o ®iÒu kiÖn t¨ng vèn ®Çu t cho
s¶n xuÊt, ng¨n c¶n ®îc t×nh tr¹ng thÊt tho¸t vèn ®Çu t ra ngoµi.
Thóc ®Èy viÖc h×nh thµnh t b¶n b»ng c¸ch t¨ng cung vÒ c¸c nguån lùc
cã thÓ ®Çu t ®îc, thóc ®Èy n¨ng suÊt hiÖu qu¶ ®Çu t, t¹o ®iÒu kiÖn cho ®a
d¹ng ho¸ ®Çu t th«ng qua viÖc ®a d¹ng ho¸ c¸c c«ng cô tµi chÝnh; ®¸p øng
nhu cÇu cña ngêi tiÕt kiÖm vµ c¸c nhµ ®Çu t vÒ møc ®é rñi ro vµ lîi nhuËn.
G©y ¸p lùc ®Ó buéc c¸c nhµ ®Çu t ph¶i sö dông c¸c nguån lùc nh»m
thu ®îc lîi nhuËn tèi ®a ®Óm tr¶ nî vµ gi÷ ®îc ch÷ tÝn ®Ó tiÕp tôc vay.
Cung cÊp mét hÖ thèng thanh to¸n cã hiÖu qu¶ vµ an toµn h¬n, gi¶m
rñi ro vµ c¸c chi phÝ cña c¸c giao dÞch tµi chÝnh.
Nh vËy khu vùc tµi chÝnh ho¹t ®éng tèt sÏ thóc ®Êy gia t¨ng ®Çu t víi tû
xuÊt lîi nh©un kh¶ quan nhÊt vµ chi phÝ giao dÞch thÊp nhÊt. §iÒu quan träng
lµ nã cã thÓ khuyÕn khÝch tÝnh linh ho¹t kinh tÕ b»ng c¸ch:
T¨ng hiÖu qu¶ cña chÝnh s¸ch tiÒn tÖ t¹o mét m«i trêng kinh tÕ vÜ m«
æn ®Þnh vµ c©n ®èi. Cô thÓ lµ b»ng c¸ch t¨ng tû lÖ giao dÞch th«ng qua ng©n
hµng vµ c¸c tæ chøc tµi chÝnh trung gian kh¸c ®Ó lµm t¨ng kh¶ n¨ng ph¶n øng
cña nÒn kinh tÕ ®èi víi c¸c biÕn sè tiÒn tÖ.
T¨ng kh¶ n¨ng ®iÒu chØnh nhu cÇu vÒ tiÒn tÖ th«ng qua chÝnh s¸ch l·i
xuÊt vµ c¸c chÝnh s¸ch kh¸c, c¶i thiÖn c¬ së thÓ chÕ, kiÓm so¸t cung øng tiÒn
tÖ th«ng qua c¸c giao dÞch trªn thÞ trêng më.
Vai trß vµ nhiÖm vô cña Nhµ níc:
Chóng ta ®Òu biÕt r»ng mét Nhµ níc ho¹t ®éng cã hiÖu qu¶ sÏ t¹o ra
nh÷ng thµn phÇn cã tÝnh chÊt sèng cßn cho sù ph¸t triÓn. Mét lùa chän tèt
nhÊt lµ thÞ trêng ph¶i ®îc ph¸t triÓn trong sù vËn hµnh cña Nhµ níc víi mét
nÒn mãng cña sù hîp ph¸p vµ mét m«i trêng chÝnh s¸ch lµnh m¹nh vµ æn
®Þnh céng thªm mét sè dÞch vô x· héi c¬ b¶n. ChÝnh phñ lµ c¬ quan hµnh
chÝnh sù nghiÖp cao nhÊt cña hÖ thèng hµnh chÝnh Nhµ níc sÏ ph¶i t×m ®îc
sù t¬ng xøng ®óng ®¾n gi÷ vai trß vµ n¨ng lùc cña nh÷ng chÝnh s¸ch tíi kÕt
qu¶ cña sù ph¸t triÓn. §ã lµ viÖc ®iÒu tiÕt, tù do ho¸ vµ nh÷ng chÝnh s¸ch
c«ng nghiÖp ®îc lËp ra ®Ó khuyÕn khÝch thÞ trêng vµ x· héi: t¹o c¬ héi vµ
®iÒu kiÖn ph¸t triÓn cho khu vùc t nh©n, tËn dông s¸ng kiÕn t nh©n vµ c¸c thÞ
trêng c¹nh tranh: cung cÊp nh÷ng hµng ho¸, dÞch vô c«ng céng thuÇn tuý mµ
c¸c thÞ trêng kh«ng cung cÊp ®ñ: ho¹ch ®Þnh nh÷ng chÝnh s¸ch hîp lý nh»m
cñng cè vµ t¨ng cêng niÒm tin trong d©n chóng... Díi ®©y lµ mét sè c«ng
viÖc mµ Nhµ níc cÇn lµm trong qu¸ tr×nh chuyÓn dÞch c¬ cÊu nÒn kinh tÕ.
§¶m b¶o nh÷ng nguyªn t¾c c¬ b¶n vÒ kinh tÕ- x· héi ®Ó cã mét sù
ph¸t triÓn bÒn v÷ng Nhµ níc cÇn chó träng ph¸t triÓn c¸c vÊn ®Ò lµ:
. X©y dùng mét nÒn mãng cho hÖ thèng ph¸p luËt hoµn chØnh.
. Duy tr× mét m«i trêng chÝnh s¸ch «n hoµ vµ æn ®Þnh.
. §Çu t vµo d©n chóng vµ c¬ së h¹ tÇng.
. Thùc thi c¸c chÝnh s¸ch hç trî x· héi
X©y dùng mét thÓ chÕ cho mét khu vùc Nhµ níc cã n¨ng lùc
KiÒm chÕ hµnh ®éng ®éc ®o¸n chuyªn quyÒn cña Nhµ níc vµ n¹n
tham nhòng.
§a Nhµ níc tíi gÇn d©n h¬n.
T¹o ®iÒu kiÖn dÔ dµng cho c¸c ho¹t ®éng tËp thÓ quèc tÕ.
ChiÕn lîc cña chÝnh s¸ch ®iÒu chØnh:
18
. Sù lùa chän chÝnh s¸ch gi÷a ®ãng cöa vµ më cöa nÒn kinh tÕ lµ mét
quyÕt ®Þnh cã nhiÒu t¸c ®äng quan träng ®Õn nhiÒu mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ.
Nã sÏ t¹o ra sù kh¸c biÖt lín ®èi víi chÝnh qu¸ tr×nh chuyÓn ®æi c¬ cÊu tíi
viÖc ph©n bè s¶n xuÊt gi÷a c¸c mÆt hµng trao ®æi ®îc vµ kh«ng trao ®æi ®îc,
gi÷a c¸c mÆt hµng trao ®æi ®îc xuÊt khÈu vµ nhËp khÈu, tíi cêng ®é sö dông
nguån lùc...
. M«i trêng vµ chÝnh s¸ch. ViÖc lùa chon vµ quyÕt ®Þnh chÝnh s¸ch chiÕn
lîc vµ t¹m thêi theo tõng giai ®o¹n cña Nhµ níc cã mét tÇm quan träng trong
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi. Nã cho phÐp c¸c nguån lùc vµ h×nh thøc
s¶n xuÊt ®îc h×nh thµnh trªn c¬ së c¸c tiªu chuÈn quèc tÕ vÒ hiÖu qu¶ c¹nh
tranh, v× ®iÒu nµy còng gÇn nh lµ quyÕt ®Þnh cho phÐp c¸c nguån lùc ®îc
ph©n bæ th«ng qua c¸c tÝn hiÖu thÞ trêng. Ngoµi ra, m«i trêng, chÝnh s¸ch
còng quan träng ®èi víi nh÷ng mÆt kh¸c nh kh¶ n¨ng duy tr× sù æn ®Þnh hîp
lý vÒ kinh tÕ vÜ m« cña ChÝnh phñ, tr¸nh t×nh tr¹ng l¹m ph¸t nhanh, thÊt
nghiÖp víi quy m« lín do gi¶m ph¸t vµ th©m hôt lín vÒ c¸n c©n thanh
to¸n...Nã còng t¹o ra sù bÒn v÷ng vµ kh¶ n¨ng dù b¸o t¸c dông cña nh÷ng
khuyÕn khÝch gãp phÇn thóc ®Èy ®Çu t dµi h¹n vµ ph¶n öng cña gi¸ c¶, nh÷ng
yÕu tè rÊt quan träng cã kh¶ n¨ng thÝch øng víi nÒn kinh tÕ.
2.2.ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo m« h×nh híng ngo¹i
M« h×nh híng ngo¹i lµ m« h×nh víi chÝnh s¸ch chuyÓn dÞch c¬ cÊu ®a
nªn kinh tÕ ph¸t triÓn theo híng më cöa nhiÒu h¬n cã thÓ thóc ®Èy th¬ng m¹i
vµ c¸c luång t b¶n ®æ vµo, khuyÕn khÝch lîi nhuËn gi÷a viÖc s¶n xuÊt ë thÞ trêng trong níc hay thÞ trêng níc ngoµi, t¹o ra kh¶ n¨ng sinh l·i cao trong viÖc
s¶n xuÊt hµng ho¸ xuÊt khÈu.
Cã hai lo¹i h×nh cña chiÕn lîc kinh tÕ më cöa ®ã lµ:
T¹o ra c¸c khuyÕn khÝch vÒ gi¸ c¶ mét c¸ch tÝch cùc theo híng cã lîi
cho xuÊt khÈu ( ch¼n h¹n th«ng qua trî cÊp xuÊt khÈu).
T¹o ra sù trung lËp thÝch hîp vÒ gi¸ c¶ gi÷a s¶n xuÊt cho thÞ trêng
trong níc vµ thÞ trêng ngoµi níc. Tøc lµ chuyÓn c¸c khuyÕn khÝch cã lîi cho
sù më cöa.
§Æc ®iÓm cña chÝnh s¸ch híng ngo¹i ban ®Çu ë nhiÒu níc ®ang ph¸t
triÓn lµ híng vµo xuÊt khÈu nh÷ng lo¹i hµng n«ng s¶n truyÒn thèng vµ thùc
hiÖn chÝnh s¸ch thuÕ nhËp khÈu võa ph¶i ®Ó t¨ng nguån thu cho ChÝnh phñ
n©ng cao c¬ së h¹ tÇng ®Ó hç trî cho xuÊt khÈu. M« h×nh nµy ®îc thùc hiÖn
víi c¸c chÝnh s¸ch th¬ng m¹i thiªn vÒ ñng hé sù thay thÕ nhËp khÈu t¹o mét
biÓu thuÕ nhËp khÈu ®em l¹i nguån thu thÝch hîp mµ kh«ng cÇn tíi sù b¶o hé
m¹nh mÏ. Sau khi hoµn thµnh nh÷ng giai ®o¹n ban ®µu cña viÖc thay thÕ
nhËp khÈu, c¸c níc ®ang ph¸t triÓn thêng chuyÓn sang c¸c chÝnh s¸ch híng
ngo¹i ®èi víi c¸c ngµnh chÕ t¹o m¸y. C¸ch tèt nhÊt lµ cung cÊp c¸c ®Çu vµo
cho nhµ xuÊt khÈu trong khi c¬ së h¹ tËng cha ®¸p øng ®µy ®ñ. Tµi qu¶n lý
cña ChÝnh phñ ë ®ay lµ sù lùa chän s¸ng suèt, sù thay thÕ nhËp khÈu cã hiÖu
qu¶ vµ ®Èy m¹nh xuÊt khÈu. X©y dùng mét chÝnh s¸ch th¬ng m¹i quèc tÕ cho
phï hîp víi nÒn kinh tÕ ®ang ph¸t triÓn, nh»m phôc vô tèt nhÊt c¸c môc tiªu
ph¸t triÓn kinh tÕ- x· héi cña mét quèc gia.
ChuyÓn dÞch c¬ cÊu theo m« h×nh híng ngo¹i rÊt cã ý nghÜa ®èi víi thuÕ
quan vµ c¸c h×nh thøc kh¸c cña chÝnh s¸ch b¶o hé mËu dÞch, chÝnh s¸ch tû
gi¸ hèi ®o¸i vµ qu¶n lý kinh tÕ vÜ m« trong níc. VÊn ®Ò më cöa cã liªn quan
®Õn nhËp khÈu vµ xuÊt khÈu hoÆc tµi kho¶n v·ng lai trong c¸n c©n thanh
19
to¸n. viÖc quyÕt ®Þnh híng ngo¹i cho dï ë møc ®é nµo th× nã còng cã nhiÒu
t¸c ®äng quan träng ®Õn c¸c mÆt cña ®êi sèng kinh tÕ. Nã sÏ ¶nh hëng tíi
viÖc phan bè s¶n xuÊt gi÷a c¸c mÆt hµng trao ®æi ®îc xuÊt vµ nhËp khÈu: ®èi
v¬i cêng ®é sö dông nguån lùc vµ tíi sù ph©n phèi thu nhËp th«ng qua nhngx
t¸c ®éng ®èi víi thÞ trêng nh©n tè s¶n xuÊt vµ thÞ trêng s¶n phÈm, tíi c¬ cÊu
vµ tèc ®é c«ng nghiÖp ho¸, tíi viÖc ph©n bè ®Êt ®ai vµ c¸c nguån lùc kh¸c,
gi÷a c©y l¬ng thùc vµ c©y phôc vô xuÊt khÈu...
¦u ®iÓm cña sù më cöa lµ nã thóc ®Èy qu¸ tr×nh ®æi míi vµ t¨ng n¨ng
suÊt lao ®éng nhanh, t¹o ra kh¶ n¨ng thÝch nghi nÒn kinh tÕ, t¸c ®éng tèt ®Õn
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn dµi h¹n, cã t¸c ®éng tèt ®èi víi sù t¨ng trëng GDP.
Tuy nhiªn chiÕn lîc kinh tÕ më cöa sÏ mang l¹i cho ChÝnh phñ níc ®ã Ýt
cã kh¶ n¨ng ho¹t ®éng theo ý m×nh h¬n: cã t¸c ®äng xÊu víi c«ng nghÖ
trong níc do ph¶i dùa vµo t liÖu s¶n xuÊt vµ c«ng nghÖ nhËp khÈu, ®Æc biÖt
®èi víi c¸c níc nhá cã thu nhËp thÊp mµ nÒn kinh tÕ cña hä ë vµo vÞ trÝ
kh«ng thuËn lîi. ViÖc thùc hiÖn chÝnh s¸ch thuÕ nhËp khÈu thÊp ë giai ®o¹n
®Çu cã thÓ ®em l¹i ¶nh hëng xÊu lµ t¨ng gi¸ c¶ tiªu dïng vµ mét sè ngµnh
s¶n xuÊt thay thÕ nhËp khÈu. Ngoµi ra, khi c¸c ®iÒu kiÖn quèc tÕ trë nªn
kh«ng thuËn lîi th× rñi ro cã thÓ x¶y ra, ®em l¹i kh«ng Ýt hËu qu¶ xÊu cho
nÒn kinh tÕ- x· héi trong níc.
2.3.ChuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ theo m« h×nh híng néi
Víi môc tiªu lµ ph¸t huy tÝnh n¨ng ®éng cña ChÝnh phñ trong qu¶n lý
kinh tÕ, ®¶m b¶o vµ duy tr× sù ph¸t triÓn cña ngµnh s¶n xuÊt truyÒn thèng cña
d©n téc, nhiÒu níc trªn thÕ giíi ®· thùc hiÖn chÝnh s¸ch chuyÓn dÞch c¬ cÊu
kinh tÕ theo m« h×nh híng néi.
M« h×nh híng néi lµ chÝnh s¸ch chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ cã xu híng
híng néi, cã chiÕn lîc ®ãng cöa nhiÒu h¬n. nã khuyÕn khÝch theo híng s¶n
xuÊt cho thÞ trêng trong níc, nhÊn m¹nh viÖc thay thÕ nhËp khÈu tù lùc vÒ l¬ng thùc vµ cã thÓ cã c¶ c¸c mÆt hµng phi mËu dÞch.
Ban ®Çu ChÝnh phñ c¸c níc ®ang ph¸t triÓn nhiÒu khi còng lùa chän c¸c
chÝnh s¸ch chuyÓn dÞch c¬ cÊu kinh tÕ nh»m thóc ®Èy tÝnh tù lùc quèc gia,
®Æc biÖt lµ t¨ng cêng s¶n xuÊt l¬ng thùc, c¸c n«ng s¶n, kho¸ng s¶n mµ chóng
kh«ng ®îc nhËp khÈu. C¸c biÓu thuÕ nhËp khÈu hoÆc quota nhËp khÈu l¬ng
thùc ®îc thùc hiÖn ®ång thêi ChÝnh phñ c÷ng ®¸nh thuÕ vµo hµng ho¸ xuÊt
nhËp khÈu nh»m n©ng cao nguån thu vµ lµm gi¶m søc thu hót cña nÒn n«ng
nghiÖp ®Þnh híng xuÊt khÈu t¬ng ®èi so víi nÒn n«ng nghiÖp híng néi.
C¸c chÝnh s¸ch trÕnÏ ®em tíi sù më réng cho c¸c ngµnh c«ng nghiÖp
nhá víi sù trî cÊp thÝch hîp vµ dÇn dÇn khuyÕn khÝch nÒn c«ng nghiÖp ho¸
thay thÕ nhËp khÈu. Bªn c¹nh chÝnh s¸ch b¶o hé chung, hä cã thÓ thùc hiÖn
sù hç trî cã lùa chän cho nÒn c«ng nghiÖp ho¸ thay thÕ nhËp khÈu cã tªn lµ
c«ng nghiÖp non trÎ.
ChiÕn lîc ®ãng cöa lµ thùc hiÖn c«ng nghiÖp ho¸ theo híng thay thÕ
nhËp khÈu nóp ®»ng sau bøc têng b¶o hé mËu dÞch. Do vËy, Ýt t¹o ra søc Ðp
vÒ c¹nh tranh h¬n, lµ cho c¬ cÊu kinh tÕ Ýt nh¹y bÐn h¬n, ®«ng cøng h¬n.
Ngoµi ra mét chiÕn lîc dùa trªn c¬ së b¶o hé mËu dÞch vµ thay thÕ nhËp khÈu
cã xu híng kÒm theo sù hèi lé ®éc ®o¸n, g©y tr× trÖ cho qu¸ tr×nh ph¸t triÓn,
¶nh hëng kh«ng nhá ®Õn t¨ng trëng vµ GDP.
20
- Xem thêm -