BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
NGUYỄN THỊ MAI HƯƠNG
STRESS Ở CHA MẸ
CỦA TRẺ CÓ RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỶ
LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC
2
HÀ NỘI - 2020
BỘ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO
TRƯỜNG ĐẠI HỌC SƯ PHẠM HÀ NỘI
NGUYỄN THỊ MAI HƯƠNG
STRESS Ở CHA MẸ
CỦA TRẺ CÓ RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỶ
Chuyên ngành: Tâm lý học
Mã số: 9.31.04.01
LUẬN ÁN TIẾN SĨ TÂM LÝ HỌC
NGƯỜI HƯỚNG DẪN KHOA HỌC: 1. PGS.TS. Trần Thị Lệ Thu
2. PGS.TS. Phan Thị Mai
Hương
HÀ NỘI - 2020
LỜI CAM ĐOAN
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu của riêng tôi. Các dữ liệu
và kết quả nêu trong luận án là trung thực và chưa được công bố trong bất kỳ
công trình nào khác.
Tác giả luận án
Nguyễn Thị Mai Hương
MỤC LỤC
MỞ ĐẦU .................................................................................................................1
1. Lý do chọn đề tài...............................................................................................1
2. Mục đích nghiên cứu.........................................................................................3
3. Đối tượng, khách thể nghiên cứu......................................................................3
4. Giả thuyết khoa học..........................................................................................3
5. Nhiệm vụ nghiên cứu........................................................................................3
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu............................................................................4
7. Phương pháp nghiên cứu...................................................................................4
8. Những đóng góp mới của luận án.....................................................................5
9. Cấu trúc của luận án..........................................................................................7
CHƯƠNG 1 CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ STRESS Ở CHA MẸ CỦA TRẺ CÓ RỐI
LOẠN PHỔ TỰ KỶ................................................................................................8
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu..........................................................................8
1.1.1. Những nghiên cứu về biểu hiện và mức độ stress ở cha mẹ của trẻ rối loạn
phổ tự kỷ...............................................................................................................8
1.1.2. Những nghiên cứu về tác nhân dẫn đến đến stress ở cha mẹ có con tự kỷ 15
1.1.3. Những nghiên cứu về ứng phó stress có hại ở cha mẹ có con rối loạn phổ
tự kỷ.................................................................................................................... 24
1.1.4. Những nghiên cứu về các biện pháp can thiệp tâm lý nhằm giảm stress ở
cha mẹ có con rối loạn phổ tự kỷ........................................................................29
1.2. Một số vấn đề lý luận về stress ở cha mẹ của trẻ rối loạn phổ tự kỷ...........32
1.2.1. Khái niệm và bản chất stress ở cha mẹ trẻ rối loạn phổ tự kỷ....................32
1.2.2. Các biểu hiê ̣n stress ở cha mẹ của trẻ rối loạn phổ tự kỷ...........................41
1.2.3. Các tác nhân liên quan đến stress của cha mẹ của trẻ có rối loạn phổ tự kỷ.....48
1.2.4. Ứng phó với stress của cha mẹ trẻ RLPTK...............................................53
1.2.5. Biện pháp can thiệp tâm lý nhằm giảm stress có hại ở cha mẹ trẻ RLPTK......56
TIỂU KẾT CHƯƠNG 1........................................................................................62
CHƯƠNG 2 TỔ CHỨC VÀ PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU........................63
2.1. Tổ chức nghiên cứu........................................................................................63
2.1.1. Nội dung nghiên cứu.................................................................................63
2.1.2. Đặc điểm của mẫu khách thể nghiên cứu..................................................63
2.1.3. Địa bàn nghiên cứu...................................................................................65
2.2. Các giai đoạn nghiên cứu...............................................................................66
2.2.1. Giai đoạn 1: Nghiên cứu lý luận................................................................66
2.2.2. giai đoạn 2: Nghiên cứu thực tiễn..............................................................67
2.3. Các phương pháp nghiên cứu.......................................................................69
2.3.1. Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi.........................................................69
2.3.2. Phương pháp phỏng vấn sâu......................................................................71
2.3.3. Phương pháp thực nghiệm tham vấn ca sử dụng liệu pháp hành vị cảm xúc
hợp lý.................................................................................................................. 72
2.3.4. Phương pháp thống kê toán học................................................................74
TIỂU KẾT CHƯƠNG 2........................................................................................76
CHƯƠNG 3” KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU THỰC TIỄN VỀ STRESS Ở CHA
MẸ CÓ CON RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỶ..............................................................77
3.1. Thực trạng stress ở cha mẹ có con rối loạn phổ tự kỷ.................................77
3.1.1. Đánh giá chung về stress ở cha mẹ có con rối loạn phổ tự kỷ...................77
3.1.2. Các biểu hiện stress ở cha mẹ có con rối loạn phổ tự kỷ...........................79
3.1.3. Mối liên hệ giữa các nhóm biểu hiện stress...............................................86
3.2. Mối quan hệ giữa stress của cha mẹ với các vấn đề ở trẻ
rối loạn phổ tự kỷ..........................................................................................89
3.2.1. Thực trạng các vấn đề của trẻ RLPTK thuộc nhóm mẫu nghiên...............89
3.2.2. Mối quan hệ giữa stress của cha mẹ với các vấn đề RLPTK ở con...........94
3.3. Cách thức ứng phó stress ở cha mẹ trẻ tự kỷ và mối liên quan của chúng
với stress của cha mẹ.............................................................................................97
3.3.1. Các cách ứng phó......................................................................................97
3.3.2. Mối quan hệ giữa cách ứng phó và stress................................................101
3.4. Mối quan hệ của stress với các yếu tố cha mẹ và đặc điểm trẻ RLPTK...102
3.4.1. Các yếu tố nhân khẩu xã hội của cha mẹ và stress..................................102
3.4.2. Stress của cha mẹ và đặc điểm của con tự kỷ..........................................105
3.4.4. Stress và sự ủng hộ của người thân về cách chăm sóc giáo dục con của cha mẹ. 107
3.4.5. Mối liên quan giữa stress của cha mẹ với kiến thức và kỹ năng chăm sóc
con tự kỷ của họ................................................................................................107
3.5. Thực nghiệm tham vấn cá nhân cho một trường hợp mẹ có biểu hiện stress.112
3.5.1. Mô tả chung về ca...................................................................................112
3.5.2. Mục tiêu, liệu pháp, tiến trình và kế hoạch tham vấn cá nhân cho chị S. 113
3.5.3. Nội dung và kết quả 08 buổi tham vấn....................................................114
3.5.4. Kết quả tham vấn tổng thể sau 8 buổi (2 tháng)......................................131
3.5.5. Một số kết luận khác rút ra từ ca tham vấn..............................................134
TIỂU KẾT CHƯƠNG 3......................................................................................135
KẾT LUẬN VÀ KIẾN NGHỊ.............................................................................136
DANH MỤC CÁC CÔNG TRÌNH KHOA HỌC CỦA TÁC GIẢ ĐÃ CÔNG
BỐ LIÊN QUAN ĐẾN LUẬN ÁN......................................................................139
TÀI LIỆU THAM KHẢO...................................................................................140
DANH MỤC PHỤ LỤC
BẢNG CHUYỂN DỊCH THUẬT NGỮ
Tiếếng Anh
Autistic Specctruc Dissordecrs
Rational ccotivc bchavisor thcrapee
Disstrcss
Eustrcss
Tiếếng Việt
Rốốis loạn pehổ tự kỷ
Lisệu pehápe hành vis xúc cảc hợpe lý
Strcss có hạis
Strcss có lợis
DANH MỤC CÁC TỪ VIẾT TẮT
ĐLC
ĐTB
RLPTK
REBT
: Độ lệch chuẩn
: Đisểc trung bình
: Rốốis loạn pehổ tự kỷ
: Lisệu pehápe hành vis xúc cảc hợpe lý
DANH MỤC CÁC BẢNG
Bảng 1.1. Tổng hợp các biểu hiê ̣n của stress...........................................................42
Bảng 2.1: Đặc điểm mẫu nghiên cứu.......................................................................64
Bảng 2.2: Độ tin cậy của các thang đo được sử dụng..............................................69
Bảng 3.1. Tần suất biểu hiện stress ở cha mẹ xét theo các nhóm biểu hiện (tỷ lệ % ).....78
Bảng 3.2. Các biểu hiện stress về mặt thực thể........................................................80
Bảng 3.3. Các biểu hiện stress về mặt nhận thức.....................................................82
Bảng 3.4. Các biểu hiện stress về mặt cảm xúc.......................................................83
Bảng 3.5. Các biểu hiện stress về mặt hành vi.........................................................85
Bảng 3.6. Tương quan giữa các nhóm biểu hiện stress ở cha mẹ............................86
Bảng 3.7. Hệ số tải nhân tố của các item thang stress..............................................87
Bảng 3.8. Thực trạng các vấn đề của trẻ RLPTK trong nhóm mẫu.........................90
Bảng 3.9. Thực trạng các vấn đề về giao tiếp..........................................................91
Bảng 3.10. Các vấn đề hành vi cuả trẻ tự kỷ...........................................................92
Bảng 3.11. Các vấn đề tương tác xã hội ở trẻ tự kỷ.................................................93
Bảng 3.12: Tương quan giữa vấn đề của trẻ tự kỷ và stress của cha mẹ..................94
Bảng 3.14: Hệ số tải nhân tố của các item thang ứng phó với stress.......................98
Bảng 3.15. Ứng phó tích cực của cha mẹ có con RLPTK.......................................99
Bảng 3.16. Ứng phó tiêu cực ở cha mẹ của trẻ RLPTK.........................................100
Bảng 3.17. Tương quan giữa các cách ứng phó với stress.....................................101
Bảng 3.18. So sánh stress từ góc độ giới tính (N = 209)........................................102
Bảng 3.19. Thực trạng so sánh stress từ góc độ tuổi..............................................103
Bảng 3.20: So sánh stress từ góc độ trình độ học vấn............................................104
Bảng 3.21. Tương quan giữa stress và thu nhập....................................................104
Bảng 3.22. Stress của cha mẹ xét theo giới tính của con tự kỷ..............................105
Bảng 3.23: Stress của cha mẹ theo thứ tự sinh của con tự kỷ................................105
Bảng 3.24. Hệ số tương quan giữa stress của cha mẹ với thời gian phát hiện con có
RLPTK.................................................................................................106
Bảng 3.25. Tương quan giữa stress và sự ủng hộ của người thân..........................107
Bảng 3.26: Mối liên quan giữa stress và kiến thức về RLPTK..............................108
Bảng 3.27. Mô tả các item trong thang kỹ năng luyện hành vi cho con RLPTK
(Điểm trung bình và độ lệch chuẩn).....................................................111
Bảng 3.28. Tương quan Pearson của kỹ năng luyện hành vi cho con với stress....112
Bảng 3.29. Mục tiêu chung các buổi tham vấn......................................................114
DANH MỤC CÁC BIỂU ĐỒ, HÌNH
Biểu đồ 3.1. Phân bố điểm stress tổng hợp..............................................................77
Biểu đồ 3.2. Phân bố điểm stress biểu hiện về thực thể...........................................79
Biểu đồ 3.3. Phân bố điểm biểu hiện stress về nhận thức........................................81
Biểu đồ 3.4. Phân bố điểm biểu hiện stress về cảm xúc..........................................83
Biểu đồ 3.5. Phân bố điểm biểu hiện stress về hành vi............................................84
1
MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
1.1. Trong những thập kỷ qua, thuật ngữ stress đã trở nên ngày càng phổ biến
trong các ngành khoa học hành vi và sức khỏe; nhiều phương pháp điều trị đã được
áp dụng trong nỗ lực giải quyết vấn đề sức khỏe phức tạp này (Papathanasiou và
cộng sự, 2015). Stress là cách cơ thể phản ứng với bất kỳ loại nhu cầu hoặc mối đe
dọa nào. Phản ứng stress là cách cơ thể bảo vệ chúng ta. Khi làm việc đúng cách, nó
giúp con người tập trung, tràn đầy năng lượng và tỉnh táo. Trong tình huống khẩn
cấp, stress có thể cứu mạng hoặc cho con người thêm sức mạnh để tự vệ (Segal và
cộng sự, 2019), người ta gọi là stress có lợi (Eustress). Vấn đề stress đã được rất
nhiều nhà khoa học đặc biệt là tâm lý học và y học quan tâm nghiên cứu. Nhưng
stress vượt quá ngưỡng sẽ gây thiệt hại về thể chất, cảm xúc và tâm lý (Fricchione
và cộng sự, 2016), đây là loại stress có hại (Distress) nên cần có biện pháp khắc
phục, giảm thiểu ảnh hưởng của nó.
1.2. Tự kỷ hay rối loạn phổ tự kỷ (RLPTK) đều là những thuật ngữ nói đến một
nhóm các rối loạn phức tạp trong sự phát triển của não bộ, được đặc trưng bởi những
khó khăn và thiếu hụt trong tương tác xã hội, giao tiếp bằng lời và không lời, các
hành vi, sở thích định hình lặp lại. Với bản chất là khiếm khuyết trong tương tác xã
hội và rối loạn về cảm giác, trẻ RLPTK gặp nhiều khó khăn trong mọi lĩnh vực của
cuộc sống, từ việc học nói cho đến giao tiếp, ứng xử, điều chỉnh và thể hiện cảm xúc,
học tập cho đến cuộc sống độc lập và công việc khi trưởng thành. Những khó khăn
này ở trẻ RLPTK cũng gây ra khá nhiều khó khăn và stress cho gia đình trẻ, đặc biệt
là những người chăm sóc trực tiếp [CITATION Ang10 \l 1033 ]. Trẻ RLPTK gần
như chỉ nhận được sự hỗ trợ chính từ gia đình, cụ thể là bố mẹ, ông bà hoặc các cá
nhân, tổ chức xã hội từ thiện dưới những hình thức khác nhau [ CITATION Trầ13 \l
1033 ].
Cha mẹ chăm sóc trẻ có RLPTK thường báo cáo mức độ stress có hại, trầm cảm và
lo lắng gia tăng. Nhu cầu chăm sóc sức khỏe tâm lý, thể chất và xã hội của cha mẹ của
trẻ RLPTK không được đáp ứng sẽ cản trở hoạt động thích nghi của gia đình cũng như
2
khả năng được can thiệp, hỗ trợ dành cho trẻ RLPTK (Catalano và cộng sự, 2018).
Các bà mẹ có con bị chứng RLPTK có thể bị stress có hại (Silva và Schalock,
2012) gấp bốn lần so với các bà mẹ của đứa trẻ khác nhóm và mức độ stress gấp đôi so
với những bà mẹ có con bị chậm phát triển (Estes và cộng sự, 2009; Rodrigue và cộng
sự, 1990; Schieve và cộng sự, 2007; Silva và Schalock, 2012). Khi phát hiện con mình
mắc RLPTK, cha mẹ trẻ RLPTK có sự thay đổi lớn về các trạng thái tâm lý cá nhân; bầu
không khí tâm lý trong gia đình; thay đổi hoạt động sống của cá nhân; có sự suy tư, xáo
trộn trong đời sống tình cảm vợ/chồng và con cái cũng như các thành viên trong gia
đình; các mối quan hệ xã hội. Quá trình chuyển đổi này dẫn đến những tâm trạng nhất
định khi các bậc cha mẹ chưa thích nghi được, chưa thể chấp nhận được với hoàn cảnh
mới này của bản thân và gia đình (Nguyễn Thị Quyên và Nguyễn Thị Mai Lan, 2013).
1.3. Trong những năm qua, với sự tiến bộ của khoa học, nhiều yếu tố đã được
xác định là nguồn gây stress, như sinh học, hóa chất, vi sinh vật, tâm lý, văn hóa xã
hội và môi trường. Mỗi cách tiếp cận diễn giải stress theo một cách khác nhau, có
cách coi stress như là một sự kích thích, có cách coi stress như một phản ứng hoặc
như một sự tương tác (Papathanasiou và cộng sự, 2015).
Stress đã được nhiều tác giả trong nước và ngoài nước nghiên cứu với các cách
tiếp cận khác nhau trên những đối tượng khác nhau. Tuy nhiên, hiện nay vẫn thiếu
vắng các nghiên cứu về stress ở cha mẹ của trẻ có RLPTK. Viê ̣c nghiên cứu stress ở
cha mẹ của trẻ có RLPTK ở Việt Nam sẽ mang lại ý nghĩa về mă ̣t lý luâ ̣n cũng như
thực tiễn. Câu hỏi được đặt ra là: Cha mẹ của trẻ có RLPTK có bị stress có hại
không? Nếu có thì mức độ và biểu hiện stress có hại ở cha mẹ trẻ được thể hiện như
thế nào? Những yếu tố nào tác động đến tình trạng stress ở cha mẹ trẻ RLPTK? Ứng
phó với stress ở cha mẹ trẻ RLPTK như thế nào và có liên quan ra sao đến tình trạng
stress? Liệu pháp tâm lý có thể hỗ trợ làm giảm stress của cha mẹ không?
Vì những lý do trên, chúng tôi chọn nghiên cứu đề tài: “Stress ở cha mẹ của trẻ
có rối loạn phổ tự kỷ” nhằm mô tả những biểu hiện stress ở cha mẹ của trẻ có
RLPTK, phát hiện các tác nhân gây stress và cách ứng phó của họ với stress, từ đó áp
dụng liệu pháp tham vấn tâm lý hỗ trợ giảm stress cho cha mẹ của trẻ có RLPTK.
3
2. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu lý luận và thực trạng stress ở cha mẹ của trẻ có RLPTK, trên cơ sở
đó thực nghiệm liệu pháp can thiệp tâm lý nhằm giảm thiểu stress có hại ở cha mẹ
của trẻ có RLPTK.
3. Đối tượng, khách thể nghiên cứu
3.1. Đối tượng nghiên cứu: Biểu hiện stress của cha mẹ trẻ RLPTK ở các
khía cạnh: thực thể, nhận thức, cảm xúc, hành vi; mối quan hệ giữa stress ở cha mẹ
với các vấn đề ở trẻ RLPTK và các yếu tố từ chính cha mẹ cũng như từ đặc điểm
nhân khẩu - xã hội; cách ứng phó với stress có hại ở cha mẹ của trẻ RLPTK.
3.2. Khách thể nghiên cứu: nghiên cứu khảo sát 209 cha/mẹ của trẻ có RLPTK.
4. Giả thuyết khoa học
4.1. Đa số cha mẹ của trẻ RLPTK trong nhóm mẫu bị stress có hại, stress có
hại xuất hiện không đồng nhất ở cha mẹ trẻ RLPTK giữa các mặt biểu hiện: thực
thể, nhận thức, cảm xúc, hành vi.
4.2. Các yếu tố chính có liên quan đến stress có hại ở cha mẹ trẻ RLPTK: (1)
Các vấn đề liên quan đến RLPTK của con, (2) Đặc điểm nhân khẩu- xã hội, (3) Giới
tính và thứ tự sinh của trẻ RLPTK, (4) Kiến thức - kỹ năng chăm sóc giáo dục trẻ
RLPTK của cha mẹ, (5) Sự hỗ trợ của gia đình đối với cha mẹ trong cuộc sống và
đặc biệt là trong giáo dục trẻ RLPTK.
4.3. Cách ứng phó với stress có hại ở cha mẹ trẻ RLPTK có liên quan với tình
trạng stress có hại ở họ.
4.4. Có thể giúp các cha mẹ trẻ RLPTK giảm thiểu stress có hại thông qua
tham vấn tâm lý sử dụng liệu pháp hành vi xúc cảm hợp lý (REBT) của Albert Ellis.
5. Nhiệm vụ nghiên cứu
5.1. Nghiên cứu cơ sở lý luận về stress ở cha mẹ trẻ RLPTK dưới góc độ tâm
lý học.
5.2. Khảo sát và phân tích thực trạng biểu hiện stress, mối quan hệ giữa stress
ở cha mẹ với các vấn đề ở trẻ RLPTK và các yếu tố từ chính cha mẹ cũng như từ
đặc điểm nhân khẩu - xã hội; cách ứng phó với stress có hại ở cha mẹ trẻ RLPTK.
4
5.3. Thực nghiệm tham vấn tâm lý sử dụng REBT nhằm giảm thiểu stress có
hại ở cha mẹ trẻ RLPTK.
6. Giới hạn phạm vi nghiên cứu
6.1. Giới hạn về nội dung nghiên cứu
Nghiên cứu này chỉ tâ ̣p trung vào những đánh giá chủ quan của cha mẹ của trẻ có
RLPTK về biểu hiện stress có hại ở một số khía cạnh thực thể, nhận thức, cảm xúc và
hành vi; các yếu tố liên quan, tác nhân gây stress và cách thức ứng phó với stress có
hại; liệu pháp hành vi xúc cảm hợp lý (REBT) trong can thiệp stress có hại.
6.2. Giới hạn về không gian nghiên cứu
Luận án tiến hành nghiên cứu tại các cơ sở chẩn đoán, can thiệp hòa nhập, bán
hòa nhập và chuyên biệt tại thành phố Hà Nội và một số tỉnh lân cận:
- Trung tâm Sao Biển, Trường Đại học Sư phạm Hà Nội (Hà Nội)
- Trung tâm Khánh Tâm (Hà Nội)
- Trung tâm Gia An (Hà Nội)
- Trung tâm Ước Mơ (Bắc Ninh)
- Trung tâm Nắng Mai (Hà Nội)
- Trung tâm chuyên biệt Ánh Sao (Hà Nội)
- Trung tâm Akira (Hà Nội)
- Trung tâm Thiên Thần Nhỏ (Ninh Bình)
- Trung tâm Tương Lai Mới (Hà Nội)
6.2. Giới hạn về khách thể khảo sát
Đề tài tiến hành khảo sát trên 209 cha mẹ có con RLPTK ở độ tuổi can thiệp sớm.
7. Phương pháp nghiên cứu
7.1. Cách tiếp cận
Nghiên cứu được thực hiện dựa trên cơ sở tiếp cận tích hợp, hệ thống bao gồm:
- Tiếp cận tâm - sinh - xã hội: Các yếu tố sinh học, tâm lý và xã hội có mối
quan hệ chặt chẽ với nhau. Các yếu tố này có ảnh hưởng đến stress ở cha mẹ trẻ
RLPTK. Do vậy, việc đề xuất hoạt động phòng ngừa, can thiệp vấn đề stress cần
phải xem xét cả ba yếu tố này.
5
- Tiếp cận tâm lý học phát triển: Nghiên cứu stress ở cha mẹ trẻ RLPTK cần căn cứ
vào đặc trưng tâm lý lứa tuổi của bản thân cha mẹ và tuổi của trẻ. Do đó, việc xem xét và
thử nghiệm liệu pháp tâm lý phù hợp nhằm giảm thiểu stress cho cha mẹ ở giai đoạn
trưởng thành này và mối liên quan với độ tuổi của trẻ là cần thiết.
- Tiếp cận tâm lý học xã hội: nghiên cứu sử dụng các kiến thức của tâm lý học
xã hội để tìm hiểu tác động của cộng đồng, dịch vụ, chính sách xã hội đến stress ở
cha mẹ trẻ tự kỷ và cách ứng phó với stress của họ.
- Tiếp cận tâm lý học tham vấn: nghiên cứu sử dụng các kiến thức của tâm lý
học tham vấn để vận dụng liệu pháp tham vấn cá nhân REBT giúp giảm stress có
hại cho cha mẹ của trẻ có RLPTK.
- Tiếp cận liên ngành: Nghiên cứu stress ở cha mẹ trẻ rối loạn phổ tự kỷ được
tiến hành dựa trên nền tảng mối quan hệ không tách rời giữa tâm lý học với giáo
dục đặc biệt và công tác xã hội. Do vậy, việc sử dụng nghiên cứu liên ngành là điều
cần thiết trong nghiên cứu và hỗ trợ cho cha mẹ của trẻ có rối loạn phổ tự kỷ.
7.2. Các phương pháp nghiên cứu cụ thể
Với tính chất và nội dung nghiên cứu của đề tài, chúng tôi sử dụng phối hợp
các phương pháp sau đây:
- Phương pháp nghiên cứu tài liệu
- Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
- Phương pháp phỏng vấn sâu
- Phương pháp thực nghiệm
- Phương pháp thống kê toán học
8. Những đóng góp mới của luận án
8.1. Đóng góp về mặt lý luận
Luận án tổng hợp và chỉ ra các hướng nghiên cứu về stress và stress ở cha
mẹ có con RLPTK: hướng nghiên cứu về biểu hiện của stress có hại, hướng nghiên
cứu về tác nhân gây stress, hướng nghiên cứu về ứng phó với stress và hướng
nghiên cứu về các biện pháp can thiệp stress có hại ở cha mẹ có con RLPTK.
Luận án tổng hợp cơ sở lý luận có liên quan và cập nhật về RLPTK: khái
niệm, bản chất, các vấn đề về RLPTK, đặc điểm tâm lý cha mẹ trẻ RLPTK.
6
Luận án góp phần làm sáng tỏ một số vấn đề lý luận về stress, đặc biệt là
stress ở cha mẹ có con RLPTK, cụ thể: tiêu chí đánh giá stress, biểu hiện stress, tác
nhân gây stress và cách ứng phó với stress ở cha mẹ của trẻ có RLPTK, các biện
pháp can thiệp nhằm giảm thiểu stress có hại ở cha mẹ trẻ RLPTK.
8.2. Đóng góp về mặt thực tiễn
Ở Việt Nam, đề tài là một trong những nghiên cứu đầu tiên về stress ở cha mẹ
của trẻ có RLPTK.
Nghiên cứu chỉ ra rằng hầu hết cha mẹ trẻ RLPTK trong nhóm mẫu có biểu
hiện stress ở mức khá thường xuyên kể từ khi chẩn đoán con thuộc RLPTK; stress
biểu hiện ở cả bốn mặt: thể chất, nhận thức, cảm xúc, hành vi. Biểu hiện stress tổng
hợp có liên quan tới cả bốn mặt biểu hiện thành phần, trong đó biểu hiện rõ nhất ở
cảm xúc và hành vi.
Dựa trên phân tích thống kê suy luận, luận án đã phát hiện: Cha mẹ có trình
độ học vấn thấp hơn thì biểu hiện stress càng cao, người thân trong gia đình càng
ủng hộ cách chăm sóc, giáo dục trẻ RLPTK thì stress của cha mẹ càng giảm, cha
mẹ biết không đầy đủ về phương pháp trị liệu bệnh tự kỷ có mức stress cao hơn
cha mẹ không biết hoặc hiểu biết nhiều về vấn đề này. Cha mẹ có kỹ năng luyện
hành vi cho con càng thạo thì càng thường xuyên biểu hiện stress. Có mối tương
quan thuận ở mức cao giữa các vấn đề của trẻ tự kỷ (giao tiếp, hành vi, tương tác
xã hội) với mức độ của stress ở cha mẹ trẻ. Những biểu hiện/vấn đề liên quan tới
RLPTK ở trẻ là những tác nhân cơ bản dẫn đến stress của cha mẹ. Các vấn đề này
càng diễn ra liên tục thì stress có hại của cha mẹ cũng thường xuyên hơn . Cách
ứng phó thường được cha mẹ sử dụng nhất là tập trung vào điểm tích cực của con.
Cách ứng phó ít sử dụng nhất là thiền, yoga hay tham gia các khóa học nghệ thuật.
Cha mẹ có stress càng cao thì hay có cách ứng phó tiêu cực.
Nghiên cứu này cũng chỉ ra tính hiệu quả và sự phù hợp của tham vấn cá nhân
dựa trên liệu pháp REBT đối với cha mẹ trẻ RLPTK có biểu hiện stress có hại,
nghiên cứu nhấn mạnh tới những lưu ý về đặc điểm cá nhân, văn hoá gia đình và
trình độ của thân chủ.
7
Dựa trên kết quả nghiên cứu toàn luận án, tác giả đã đề xuất các khuyến nghị
phù hợp đối với cha mẹ trẻ RLPTK, gia đình trẻ, các chuyên gia can thiệp và tư vấn
cho trẻ, cho gia đình trẻ, phòng ngừa và giảm thiểu stress có hại ở cha mẹ trẻ
RLPTK, qua đó đồng thời gián tiếp góp phần nâng cao chất lượng can thiệp, hỗ trợ
trẻ RLPTK.
9. Cấu trúc của luận án
Ngoài các phần mở đầu và tổng quan, kết luận và kiến nghị, phần danh mục công
trình công bố, tài liệu tham khảo, phụ lục, luận án được bố cục thành ba chương:
Chương 1: Cơ sở lý luận về stress ở cha mẹ của trẻ có rối loạn phổ tự kỷ.
Chương 2: Tổ chức và phương pháp nghiên cứu.
Chương 3: Kết quả nghiên cứu thực trạng stress ở cha mẹ của trẻ có rối loạn
phổ tự kỷ.
8
CHƯƠNG 1
CƠ SỞ LÝ LUẬN VỀ STRESS Ở CHA MẸ
CỦA TRẺ CÓ RỐI LOẠN PHỔ TỰ KỶ
1.1. Tổng quan vấn đề nghiên cứu
Stress là vấn đề không mới nhưng luôn là một trong những vấn đề sức khỏe
tâm thần được quan tâm trên thế giới, bởi stress là một trong những yếu tố có ảnh
hưởng quan trọng đến đời sống con người. Có rất nhiều nghiên cứu về vấn đề stress
trên thế giới và trong nước, cũng như không ít các nghiên cứu về stress ở cha mẹ
của trẻ có RLPTK. Việc hồi cứu lại các công trình có liên quan giúp chúng tôi khám
phá sâu hơn và hướng đến giải quyết vấn đề trong luận án.
1.1.1. Những nghiên cứu về biểu hiện và mức độ stress ở cha mẹ của trẻ rối loạn
phổ tự kỷ
Điểm luận các công bố cho thấy trên thế giới có những nghiên cứu chuyên sâu
về vấn đề stress ở cha mẹ của trẻ có RLPTK. Những năm tháng đầu đời của trẻ có
thể là một thời gian đặc biệt stress đối với tất cả các bậc cha mẹ, tuy nhiên, cha mẹ
của trẻ RLPTK và khuyết tật có thể gặp thêm nhiều nguồn stress.
Các nhà nghiên cứu tập trung vào việc phát hiện mức độ stress mà phụ huynh
gặp phải. Mức độ stress được nghiên cứu đối chứng, so sánh giữa các chủ thể khác
nhau: giữa bố và mẹ, giữa phụ huynh có con khuyết tật và phụ huynh có con bình
thường, giữa phụ huynh có con thuộc các dạng khuyết tật khác nhau (tự kỷ, chậm
phát triển trí tuệ, down). Krauss (1993), trong nghiên cứu “Stress của cha mẹ có
con khuyết tật, sự giống nhau và khác nhau giữa cha và mẹ của trẻ khuyết tật” đã
chỉ ra có sự khác biệt giữa cha và mẹ trẻ khuyết tật về mức độ stress, theo đó stress
ở cha cao hơn ở mẹ. Nghiên cứu các chỉ báo của stress ở cha mẹ trẻ có rối loạn phổ
tự kỷ (Mulder và cộng sự, 2013), bao gồm sự đau khổ, hành vi có vấn đề và ứng
phó của cha mẹ. Nuôi dạy con mắc RLPTK gây căng thẳng và thách thức hơn so
với việc nuôi dạy con cái có sự phát triển điển hình, đặc biệt là ở các quốc gia nơi
có nhiều nguồn hỗ trợ khác nhau. Trên các tài liệu, cha mẹ của trẻ mắc RLPTK
- Xem thêm -