SO SÁNH NHÂN VẬT YUDHISTHIRA TRONG SỬ
THI MAHABHARATA VÀ NHÂN VẬT RAMA
TRONG SỬ THI RAMAYANA
Trong sử thi anh hùng ca, nhân vật những người anh hùng toàn vẹn, hoàn mỹ bao giờ
cũng giữ vai trò trung tâm. Các nhân vật khác chỉ giữ vai trò phụ, quy tụ làm tôn them vẻ
đẹp của người anh hùng.Người anh hùng tựa như mặt trăng sáng vằng vặc trên nền bầu
trời đầy tinh tú lấp lánh. Hình tượng ấy mang tính khái quát, phản ánh hệ tư tưởng thẩm
mỹ của thời đại và xã hội đã sản sinh ra nó. Bên cạnh tầm vóc lớn lao, vĩ đại, hình tượng
nhân vật anh hùng còn sáng ngời vẻ đẹp của đức hạnh, trí tuệ và tài năng…
Tất cả được thể hiện qua những hành động cao cả, dũng cảm của người anh hùng với
những chiến công hiển hách. Những khó khăn, thử thách gian nan là điều kiện mà mỗi
nhân vật anh hùng tồn tại, trưởng thành và hoàn thiện nhân cách. Người anh hùng thật sự
là người mang trong lòng những khát vọng lớn lao, vĩ đại gắn bó chặt chẽ với lí tưởng
cộng đồng.Những vẻ đẹp về sức mạnh thể chất, tinh thần, tài năng và những phẩm giá ưu
tú của cộng đồng được thể hiện qua nhân vật người anh hùng trong mối quan hệ với tự
nhiên, xã hội.
Do đó, việc so sánh các nhân vật anh hùng trong sử thi, đặc biệt là hai pho sử thi vĩ đại
của Ấn Độ: Mahabharata và Ramayana, thiết nghĩ là một việc khó khăn nhưng cũng hết
sức cần thiết .Ở khuôn khổ bài thuyết trình này, tôi xin được phép so sánh hai nhân vật
Yudhisthira trong sử thi Mahabharata và nhân vật Rama ở sử thi Ramayana ở một số khía
cạnh sau : nguồn gốc xuất thân, vẻ đẹp trí tuệ, tài năng và phẩm chất để tìm ra hằng số
chung và những điều dị biệt.
1. Về nguồn gốc xuất thân:
Hoàng tử Rama là kiếp thứ bảy của Visnu. Theo truyền thuyết, Rama là thần Visnu
giáng thế làm người để cứu vớt nhân loại ra khỏi vòng chiến tranh, tội lỗi và đau
khổ.
2. Về vẻ đẹp trí tuệ, tài năng và phẩm chất:
Trong sử thi Mahabharata, có thể tìm thấy nhiều nhân vật anh hùng nhưng ở mỗi người
anh hùng lại xuất sắc và ưu tú về một mặt nào đó. Sự lựa chọn hành động để làm nổi bật
điểm mạnh của từng nhân vật cũng là khuôn mẫu truyền thống trong các sử thi anh hùng.
Trí tuệ và đạo đức của người anh hùng lại được thể hiện qua nhân vật Yudhisthira. Đạo lý
là tiêu chí để đánh giá hành động của nhân vật này, tạo nên một gam màu riêng về khuôn
mẫu người anh hùng Ấn Độ. Sức mạnh của Yudhisthira không phải ở thể lực hay tài năng
chiến binh mà là sức mạnh siêu phàm của trí tuệ và sự công bằng, đạo đức trong sáng. Trí
tuệ ấy giúp chàng hiểu được tận cùng cốt lõi của đạo lý. Yudhisthira đã giành sự sống cho
các em mình bằng sự công minh, chính trực, cao thượng với trái tim nhân hậu.Suốt mười
tám ngày giao tranh, trên sân khấu vĩ đại của Mahabharata đã biểu dương tầng tầng lớp
lớp người anh hùng .Tất cả đều theo đuổi một cuộc sống hào hùng của những võ công
oanh liệt và khao khát cái chết xứng đáng với một chiến binh dũng cảm. Ở phần I, III
( Cuốn sách về cuộc hành hương vĩ đại), khi chứng kiến cái chết của những người em,
Yudhisthira đã vô cùng đau đớn nhưng vẫn can đảm bước đi, không ngoảnh lại phía sau.
Chàng chỉ còn một người bạn đồng hành là con chó. Trước thử thách của vị thần Ngàn
Mắt :” Ngày hôm nay, con sẽ đạt được mọi thành công , hạnh phúc, bất tử như thần linh
nơi thiên giới.Con hãy vứt bỏ con chó này. Điều đó chẳng có gì là bạc ác đâu”.
Yudhisthira đã phản ứng rất quyết liệt :”Ôi, hỡi thần Ngàn Mắt , thần của cư xử công
chính, con không mong ước mọi ân phúc thiên giới nếu phải từ bỏ người bạn đã tận tụy
trung thành với con.”Chàng đã đưa ra những chân lý về đạo đức, thấm đẫm chất nhân
văn:” …Khi các em trai của con và Draupadi đã mất đi, con chẳng thể cứu sống họ.Vậy
nên con bỏ họ lại và bước tiếp.Tuy vậy chừng nào họ còn sống thì con không đời nào bỏ
họ. Con nghỉ
Như vậy, trong sử thi Mahabharata, nhân vật anh hùng lý tưởng là sự tổng hòa của nhiều
nhân vật, mỗi nhân vật thể hiện cái nhất thể lý tưởng và là một kiểu nhân vật điển hình
trong “Bức tượng N vị nhất thể”. Theo đó, người anh hùng Ấn Độ đạt đến chiến thắng
trên chiến trường hoàn toàn chưa phải đã đến đích, thậm chí, còn là đã xa đích. Nên họ
còn phải tiếp tục lên đường. Và sử thi Mahabharata vì thế không thể dừng sau chiến
thắng của Pandava như Iliad có thể chấm dứt sau khi kể về chiến công của Achille. Tác
phẩm tiếp tục theo dõi các anh hùng của mình: ba mươi sáu năm cai trị đất nước vẫn
không nguôi ân hận, cuối cùng họ đã từ bỏ vương quốc mà cuộc chiến tranh trước đó họ
lấy làm mục đích, hành hương lên cao, cao mãi trên những đỉnh núi Hymalaya. Từ bỏ
hoàn toàn cuộc sống gia đình, từ bỏ xã hội, từ bỏ mọi dục vọng, ly viễn cái tinh thần
thuần khiết, trong sáng khỏi bản chất vật chất của thế giới. Từ người trẻ nhất trong nhóm,
Pandava lần lượt ngã xuống trên đường hành hương. Cuối cùng chỉ còn một mình
Yudhisthira tới được cõi trời. Chàng phẫn nộ khi trên thiên đường chàng gặp toàn kẻ thù
cũ, còn ở địa ngục lại là các anh em, bè bạn của chàng đang chịu trăm chiều cơ cực.
Nhưng đó cũng chỉ ảo ảnh, là thử thách cuối cùng. Yuahisthira phải đi qua cả ba tầng thế
giới để tỉnh ngộ rằng trên thiên giới không có chỗ cho lòng hận thù. Cháng phải vượt trên
đối cực của yêu –ghét, thành –bại, hạnh phúc –đau khổ, cũng có nghĩa anh ta phải đi tới
giác ngộ bản chất biến đổi, đoản mệnh của thế giới và định mệnh của con người là vượt
qua nó. Nghĩa là phải đi tới tuyệt đích MOKSHA (tức từ bỏ, cũng tức là giải thoát).
Trong sử thi Ramayana, nhân vật Rama được xây dựng là người anh hùng lý tưởng “toàn
thiện toàn mỹ”. Rama được đặt trong mối quan hệ, xung đột với các nhân vật khác để
người anh hùng bộc lộ những tài năng, đức hạnh của mình. Người anh hùng Rama trong
sử thi Ramayana được xây dựng không chỉ đẹp về hình thức mà tài năng và đức hạnh của
chàng cũng rực rỡ như các vì sao trên bầu trời.
Một chương trong khúc ca thứ nhất nói về sự ra đời của người anh hùng “Rama ra đời”
tuy rất ngắn gọn nhưng đã khái quát được những nét điển hình trong tính cách, sức mạnh
tài năng và đức hạnh của người anh hùng. Trong bốn người con của vua Đaxaratha thì
“Rama hùng mạnh vô song thì tính cách không tì vết như trăng rằm, là niềm vui sướng
của những ai được nom thấy chàng. Chàng là một trang kỵ mã lão luyện, một tay điều
khiển chiến xa thành thục, và có thể cưỡi voi. Chàng là một tay bắn cung bậc thầy và
không hề sao nhãng mảy may việc luyện tập võ nghệ cũng như sớm hôm phụng dưỡng
cha già”
Đặc biệt sử thi đã dành hẳn Chương 1- Người anh hùng trong khúc ca thứ hai: Khúc ca
Ayođhya để khắc họa hình tượng người anh hùng toàn thiện toàn mỹ. Trong đó đặc biệt
chú trọng tô đậm vẻ đẹp phẩm chất đạo đức, tôn giáo của người anh hùng: “Chàng khôi
ngô tuyệt vời và lòng dạ chàng trong sáng như gương và cũng toàn năng như cha…
Chàng trẻ trung, khỏe mạnh, có đức hạnh, và dân chúng coi chàng như chính bản thân họ
vậy. Chàng thông tuệ kinh Vêđa và Vêđanga, lão luyện tinh thông mọi vũ khí được sử
dụng, với sự hỗ trợ hay không của ác thần chú Mantra. Chàng dũng cảm, ngay thẳng thật
thà và là nguồn gốc của mọi điều thiện… Chàng khiêm tốn, có ý tứ và bao giờ cũng tỏ
lòng tôn kính đối với các bậc bề trên… Chàng hết sức cao siêu về triết học và có tài lớn
về thi ca.”
Về sức mạnh và tài năng trong chiến đấu của người anh hùng lại được khắc họa hết sức
ngắn gọn ngay ở chương giới thiệu: “Chàng là một tay kỵ mã lão luyện, một chiến binh
kiệt xuất, một tướng lĩnh dũng cảm dắt dẫn quân đội chiến thắng kẻ thù và tinh thông đủ
mọi thuật bài binh bố trận. Chàng là người bất khả chiến thắng ngay cả trước các chư
thần”(11). Lòng dũng cảm, ý chí và nghị lực phi thường của người anh hùng Rama được
thể hiện rõ hơn khi chàng chấp nhận lưu đày mười bốn năm trong rừng với mọi khó khăn
thử thách. Chàng đón nhận với tâm trạng nhẹ nhàng bình thản: “Không ai nom thấy bất
cứ một dấu hiệu buồn khổ nào trong thái độ của chàng”(12). Hay trong các cuộc giao
tranh, lòng dũng cảm, sức mạnh và vũ khí lợi hại của người anh hùng đã khiến kẻ thù khi
trông thấy đều khiếp sợ: “Quân Raksaxa đâm hoảng loạn và bắt đầu kêu thét lên khiếp
đảm lúc trông thấy Rama, như con voi phải lánh xa khi nom thấy con sư tử”
Trong sử thi Ramayana, người anh hùng Rama luôn lùi bước trước những hành động đi
ngược lại bổn phận. Với niềm tin lý tưởng “chiến thắng thuộc về những người đề cao
Dharma” nên người anh hùng Rama luôn hành xử theo bổn phận, tinh thần cao thượng và
sự vị tha. Rama được quyền nối ngôi cha, nhưng vì cha đã hứa với thứ phi Kaikêyi đày
mình vào rừng để nhường ngôi báu cho Bharata, Rama không dám cãi lại lệnh cha. “Lời
hứa của cha là danh dự, danh dự của cha là danh dự của mình và của dòng giống. Tuyệt
đối phục tùng mệnh lệnh của cha là một bổn phận. Đó là tiêu chuẩn đạo đức của đẳng cấp
quý tộc và xã hội đương thời”. Chàng vui lòng từ giã cuộc sống vương giả để ra đi và
chàng nói với thứ phi Kakêyi: “Không có một đạo giáo nào lớn hơn là phụng sự cha mình
và thực hiện mệnh lệnh của cha… Phụng sự cha là bổn phận cao nhất của con người”.
Theo quan niệm của người Ấn Độ, người anh hùng lý tưởng bên cạnh sức mạnh, tài năng
và lòng dũng cảm thì phải là con người luôn luôn thực hiện Dharma. Trong sử thi
Ramayana, người anh hùng Rama được khắc họa nổi bật lên cùng phẩm chất tuyệt đối
trung thành với bổn phận, có sự bao dung độ lượng cao cả và ý thức về danh dự. Mọi
hành động của Rama đều luôn tuân thủ tuyệt đối theo trách nhiệm và bổn phận của
Dharma.
Ở đoạn trích”Rama buộc tội”, tác giả đã miêu tả xung đột tâm lí của hai nhân vật Rama
và Xita trong cuộc gặp lại đầy thử thách và éo le.Tâm trạng của hai người cứ biến đổi
theo nhịp điệu đối thoại.Khi Rama xưng hô với Sita một cách khách khí,lạnh lùng, có vẻ
xa lạ “ta”,”phu nhân”thì Sita vô cùng ngạc nhiên, bất ngờ và cảm thấy giữa hai người đã
có khoảng cách.Rama tuyên bố lí do chàng chiến đấu chiến thắng quỷ vương chỉ vì danh
dự, bổn phận,cá nhân của người anh hùng, vị quân tướng trong tương lai.Và xita càng
đau xót hơn khi Rama đối xử nhẫn tâm,lạnh lùng và những lời nói vô tình, độc địa cùng
với lời khuyên tầm thường đối với mình.Tất cả những gì Rama hành động và nói với Xita
chỉ là để chàng thể hiện vị trí của mình trong cộng đồng vì chàng là một vị thần,một vị
vua trong tương lai,một anh hùng trong bộ tộc của mình.Mọi việc đều chỉ muốn mọi
người tôn kính,nâng cao uy tín của mình.Ngay cả khi Sita bước lên dàn hỏa thêu Rama
mặc dù rất đau đớn tuyệt vọng,có sự giằn co về tâm lí -một bên là danh dự một bên là
tình cảm cá nhân thì danh dự đã chiến thắng và chàng cố kìm nén cảm xúc,nỗi đau đớn
cực độ của mình mà ngồi nhìn Sita bước vào lửa. Mọi hành động của Rama đều luôn tuân
thủ tuyệt đối theo trách nhiệm và bổn phận của Dharma. Một tình huống thấm đẫm nước
mắt là khi Rama buộc tội Sita, đây là thử thách buộc người anh hùng phải lựa chọn Danh
dự hay Tình yêu? Quyền lợi, trật tự xã hội của cộng đồng hay Hạnh phúc cá nhân? Rama
đã lựa chọn hy sinh người mình yêu thương nhất để lựa chọn hành động theo bổn phận
thuần khiết của một đấng quân vương là xây dựng gia đình chuẩn mực, có vị hoàng hậu
đáng kính nể về tình yêu chung thủy. Vì vậy, Rama được người Ấn Độ xem như là hiện
thân của đạo lý Dharma, “là khuôn vàng thước ngọc của đẳng cấp Kshatrya”.
Nhân vật anh hùng sử thi luôn hiện diện song hành cùng sức mạnh thể chất và tài năng,
phẩm chất đạo đức siêu phàm, là người anh hùng toàn thiện toàn mỹ và trở thành “khuôn
vàng thước ngọc” về vẻ đẹp vật chất và sức mạnh đạo đức của con người thời đại. Người
anh hùng trong Ramayana là sự khái quát hóa cao độ những khát vọng lý tưởng về sức
mạnh, tài năng, lòng dũng cảm, đức hạnh của toàn thể cộng đồng dân tộc sản sinh ra nó.
Vẻ đẹp ấy là chỗ dựa, niềm tự hào của cả cộng đồng dân tộc nên luôn được nhìn nhận,
đánh giá, ngợi ca với niềm tôn kính thiêng liêng. Người anh hùng trong Ramayana trở
thành biểu tượng cho tâm hồn, tính cách dân tộc Ấn Độ yêu chuộng hòa bình, hòa hợp và
bình đẳng.
- Xem thêm -