Tài liệu Skkn vẻ đẹp tâm hồn hồ chí minh qua 2 bài thơ ngắm trăng và đi đường (lớp 9)

BÁO CÁO KẾT QUẢ NGHIÊN CỨU, ỨNG DỤNG SÁNG KIẾN I. Lời giới thiệu Trong tiÕn tr×nh lÞch sö v¨n häc d©n téc th× v¨n häc tõ ®Çu thÕ kû XX ®Õn c¸ch m¹ng th¸ng 8 n¨m 1945 cã mét vÞ trÝ rÊt quan träng. Nã lµ cÇu nèi gi÷a v¨n häc trung ®¹i ViÖt Nam tríc ®ã víi nÒn v¨n häc ViÖt Nam ®¬ng ®¹i (sau c¸ch m¹ng th¸ng 8 ®Õn nay). Nã còng xøng ®¸ng lµ bíc ngoÆt träng ®¹i trong lÞch sö ph¸t triÓn v¨n häc d©n téc. V¨n häc giai ®o¹n ®Çu thÕ kû XX ®Õn c¸ch m¹ng th¸ng 8 - 1945 h×nh thµnh hai khu vùc v¨n häc: V¨n häc hîp ph¸p (v¨n häc c«ng khai) vµ v¨n häc bÊt hîp ph¸p (v¨n häc kh«ng c«ng khai). ë chuyªn ®Ò nµy, do thêi lîng cã h¹n nªn chóng t«i xin bµn ®Õn bé phËn v¨n häc bÊt hîp ph¸p ®ã lµ th¬ ca yªu níc trong tï. Nh÷ng s¸ng t¸c cña bé phËn v¨n häc nµy tËp trung thÓ hiÖn vÎ ®Ñp t©m h«n cña ngêi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng. Bªn c¹nh c¸c t¸c gi¶ Phan Béi Ch©u, Phan Ch©u Trinh, Sãng Hång, Tè H÷u th× NguyÔn ¸i Quèc - Hå ChÝ Minh ®îc biÓu hiÖn víi nhiÒu phÈm chÊt cao ®Ñp ®¸ng quý. V¨n th¬ NguyÔn ¸i Quèc – Hå ChÝ Minh cã mét vÞ trÝ ®Æc biÖt quan träng trong ch¬ng tr×nh gi¶ng d¹y ë c¸c trêng häc tõ bËc tiÓu häc ®Õn bËc ®¹i häc, ë bËc THCS, trong ch¬ng tr×nh ng÷ v¨n 8 tËp 2, v¨n b¶n tiªu biÓu ®îc trÝch trong “NhËt ký trong tï” lµ “Ng¾m tr¨ng” vµ “§i ®êng”. Kh¸m ph¸ vÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh trong tËp th¬ ®Ó gióp häc sinh cñng cè, n©ng cao kiÕn thøc, hiÓu s©u h¬n vÎ ®Ñp t©m hån cña B¸c trong hoµn c¶nh tï ®µy. Qua ®ã gi¸o dôc häc sinh häc tËp vµ lµm theo tÊm g¬ng ®¹o ®øc Hå ChÝ Minh. Bíc ®Çu rÌn kü n¨ng cho häc sinh lµm mét bµi v¨n nghÞ luËn tæng hîp vÒ mét h×nh tîng trong t¸c phÈm v¨n häc. 2 Tên sáng kiến : Vẻ đẹp tâm hồn Hồ Chí Minh qua 2 bài thơ " Ngắm Trăng và Đi Đường " 3 Tác giả sáng kiến Họ và tên: Trần Thị Kim Dung Chức vụ : Giáo viên Đơn vị : Trường THCS Khai Quang- Vĩnh Yên -Vĩnh Phúc - Điện thoại :0986.702.223 Email: tranthikimdung.gvthcskhaiquang. vinhyenvinhphuc.edu.vn 4 Chủ đầu tư tạo ra sáng kiến : Trường THCS Khai Quang - Thành phố Vĩnh Yên - Tỉnh Vĩnh Phúc 5 Lĩnh vực áp dụng sáng kiến Chuyªn ®Ò nµy chóng t«i ¸p dông cho häc sinh giái líp 8. 6, Ngày sáng kiến được áp dụng lần đầu hoặc áp dụng thử : Năm học 2018-2019 7 Mô tả bản chất của sáng kiến 7.1 Nội dung sáng kiến Sinh thêi chñ tÞch Hå ChÝ Minh kh«ng hÒ cã ý ®Þnh x©y dùng cho m×nh mét sù nghiÖp v¨n ch¬ng ®Ó l¹i cho ®êi, nhng thùc tÕ Ngêi ®· trë thµnh mét nhµ v¨n, nhµ th¬ lín. Nh÷ng s¸ng t¸c cña Ngêi dï bÊt cø ë thÓ lo¹i nµo còng ®Òu to¸t lªn vÎ ®Ñp t©m hån cña mét ngêi céng s¶n vÜ ®¹i suèt ®êi kh«ng ngõng phÊn ®Êu v× ®éc d©n téc, tù do cña Tæ quèc, v× h¹nh phóc cña nh©n d©n. “NhËt ký trong tï”, tËp th¬ viÕt b»ng ch÷ H¸n, gåm 135 bµi th¬ ®îc xem lµ kiÖt t¸c sè mét trong toµn bé sù nghiÖp s¸ng t¸c v¨n ch¬ng cña Ngêi. TËp th¬ ®îc vÝ nh “mét hßn ngäc quý” mµ Hå ChÝ Minh ®· v« t×nh ®¸nh r¬i vµo kho tµng v¨n häc ViÖt Nam. C¸i ®iÒu tëng chõng nh “v« t×nh” Êy ®· ®em ®Õn cho chóng ta mét c¸ch hiÓu 7 1 s©u s¾c vµ toµn diÖn vÒ t©m hån, nh©n c¸ch cña Hå ChÝ Minh - “mét bËc ®¹i nh©n, ®¹i trÝ, ®¹i dòng” ( Viªn ¦ng ). ThËt vËy, “ NhËt ký trong tï” chÝnh lµ thøc ch©n dung tinh thÇn tù häa cña Hå ChÝ Minh - ngêi céng s¶n vÜ ®¹i trong chèn lao tï. TËp th¬ cho ta thÊy rÊt nhiÒu vÎ ®Ñp cao quý trong t©m hån cña Ngêi nh: b¶n lÜnh cña ngêi céng s¶n víi ý chÝ nghÞ lùc phi thêng, tinh thÇn ®Êu tranh kiªn cêng, bÊt khuÊt, phong th¸i ung dung tù t¹i, l¹c quan, yªu ®êi, lu«n lµm chñ mäi hoµn c¶nh, niÒm kh¸t khao tù do ch¸y báng vµ t©m hån nghÖ sÜ víi t×nh yªu thiªn nhiªn thiÕt tha, lßng nh©n ¸i cao c¶. a. VÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh trong “NhËt ký trong tï”: §Õn víi “NhËt ký trong tï” ta kh«ng chØ ®îc chøng kiÕn nhµ tï Tëng Giíi Th¹ch ®en tèi, tµn b¹o vµ x· héi Trung Quèc ®Çy rÉy nh÷ng bÊt c«ng ngang tr¸i mµ cßn ®îc “chiªm ngìng” bøc ch©n dung tinh thÇn tù häa cña Hå ChÝ Minh “mét h×nh mÉu cao ®Ñp cña con ngêi míi trong thêi ®¹i míi, mét biÓu tîng cña chñ nghÜa nh©n v¨n víi ®Çy ®ñ ý nghÜa cña nã, mét tÊm g¬ng tuyÖt vêi vÒ ngêi céng s¶n. Hå ChÝ Minh lµ mét con ngêi ®Ñp cña thÕ kû, kÕt hîp hµi hßa trong b¶n th©n m×nh nh÷ng phÈm chÊt kh¸c nhau: d©n téc vµ quèc tÕ, ph¬ng §«ng vµ ph¬ng T©y, anh hïng vµ nghÖ sÜ, chÊt tr÷ t×nh vµ chÊt thÐp, võa rÊt mùc nh©n hËu l¹i võa triÖt ®Ó c¸ch m¹ng, võa v« cïng b×nh dÞ l¹i võa kiÖt xuÊt, vÜ ®¹i” (Vâ Nguyªn Gi¸p). a1. B¶n lÜnh cña ngêi céng s¶n víi ý chÝ, nghÞ lùc phi th êng, phong th¸i ung dung tù t¹i, niÒm l¹c quan yªu ®êi, lu«n lµm chñ mäi hoµn c¶nh: “NhËt ký trong tï” tríc hÕt lµ tiÕng nãi cña ngêi céng s¶n dï trong lao tï vÉn gi÷ v÷ng ý chÝ chiÕn ®Êu vµ thÓ hiÖn tinh thÇn kiªn cêng bÊt khuÊt, vît qua mäi khã kh¨n gian khæ: “Th©n thÓ t¹i ngôc trung Tinh thÇn t¹i ngôc ngo¹i Dôc thµnh ®¹i sù nghiÖp Tinh thÇn c¸nh yÕu ®¹i” . BiÖn ph¸p tu tõ nghÖ thuËt næi bËt nhÊt trong bµi th¬ lµ t¸c gi¶ dïng phÐp ®èi. Tríc hÕt, ®èi gi÷a c©u 1 vµ c©u 2, th©n thÓ víi tinh thÇn, trong ngôc víi ngoµi ngôc. Nãi c¸ch kh¸c: gi÷a hoµn c¶nh vµ ý chÝ con ngêi. C©u 1, B¸c thõa nhËn mét thùc tÕ, mét hoµn c¶nh ®Æc biÖt (hay nãi theo ng«n ng÷ v¨n häc lµ mét hoµn c¶nh ®iÓn h×nh): B¸c bÞ tï ®µy. Ch÷ “t¹i” ë ®Çu c©u 1 lµ sù thõa nhËn, (kh«ng xem thêng khinh b¹c tríc khã kh¨n, còng kh«ng ®óng møc vµ kh¸ch quan lµ mét ®øc ®é, mét nh·n quan mang tÝnh khoa häc cña ngêi chiÕn sÜ céng s¶n).Thõa nhËn ®óng møc thùc tÕ kh¸ch quan ®Ó x¸c ®Þnh mét th¸i ®é, mét c¸ch sèng tríc mét hoµn c¶nh. Ch÷ “t¹i” ë c©u 2 kh¼ng ®Þnh ®iÒu Êy. Nhng t¹i sao kÎ thï hay nhµ tï cña chóng kh«ng thÓ giam ®îc tinh thÇn cña B¸c. C¸i kh«ng gian cã h¹n cña nhµ tï, nÕu so s¸nh víi kh«ng gian v« h¹n ngoµi nhµ tï mµ B¸c nãi ®Õn trong c©u th¬, ta thÊy râ: tinh thÇn B¸c cao qu¸, lín qu¸, nhµ tï cña chóng, c¸i chÕ ®é cña chóng hoµn toµn bÊt lùc. Mµ qu¶ vËy: t©m hån B¸c lu«n bay bæng trong c¸i kh«ng gian réng lín, lóc th× mét xãm nói ven s«ng, lóc th× ngh×n dÆm b©ng khu©ng hån níc cò, lóc t©m hån B¸c tr¶i réng ra theo dâi c¶ ph¬ng ®«ng, c¶ Hoµn cÇu … ý th¬ cho phÐp ta nghÜ: b¶n chÊt tinh thÇn cña B¸c to lín vÜ ®¹i. B¸c còng tù kh¼ng ®Þnh cho m×nh sù cè g¾ng v¬n lªn bÒ mÆt ý chÝ ®Ó ®Ì bÑp c¸i hoµn c¶nh khã kh¨n trªn. (“Thêi cuéc kh«ng bao giê cã mét gi¸ trÞ tuyÖt ®èi. ¶nh hëng cña nã tïy theo mçi ngêi. Tai häa cã thÓ lµ mét nÊc thang cho mét thiªn t, lµ mét kho tµng cho ngêi kh«n lanh hoÆc mét vùc th¼m cho kÎ yÕu hÌn”. H.BANZ¾C). Hai c©u th¬ tiÕp theo trong mét t¬ng quan h÷u c¬ g¾n bã. YÕu tè nµy lµm tiÒn ®Ò thóc ®Èy yÕu tè kia. Hai ch÷ “®¹i” ë hai c©u rÊt kh¸c nhau. Ch÷ “®¹i” (§¹i sù nghiÖp) lµ tõ bæ nghÜa cho sù nghiÖp. Nhng “®¹i” (trong c¸nh yÕu ®¹i) trë thµnh tÝnh chÊt ®èi chiÕu miªu t¶. Tinh thÇn ë ®©y to lín chø kh«ng ph¶i cao. Cao chØ nãi ®îc chiÒu réng cña kh«ng gian. “®¹i” võa nãi ®îc chiÒu cao võa lµ bÒ réng. Víi c¸ch dïng tõ nh vËy, B¸c muèn nãi râ vÊn ®Ò møc ®é cña ý chÝ phÊn ®Êu, vÊn ®Ò tÇm cì tinh thÇn cÇn cã ®Ó t¬ng xøng víi sù nghiÖp lín lao cña B¸c: sù nghiÖp cøu d©n, cøu níc. Nh×n l¹i vÊn ®Ò, kh«ng ph¶i bµi th¬ chØ ®èi lËp ë c©u 1 víi c©u 2 mµ sù ®èi lËp cã 2 chñ ®Þnh, cã tÇng líp. §èi lËp víi c©u 1 lµ c©u 2, 3 vµ 4. B¸c kh«ng ph¶i lµm c¸i viÖc “cho gièng”, “cho ra” th¬ §êng, tøc lµ cã ®èi cã ®¸p. B¶n th©n sù sèng, sù nghiÖp, suy nghÜa cña B¸c cã sù ®èi lËp Êy. §ã lµ ®èi víi hoµn c¶nh khã kh¨n cÇn x¸c ®Þnh: tinh thÇn kh«ng khuÊt phôc, ngîc l¹i v¬n lªn trªn, ®Ì bÑp hoµn c¶nh Êy. Muèn vËy ph¶i chó ý ®Õn lý tëng, ®Õn sù nghiÖp, mét sù nghiÖp lín vµ tinh thÇn to lín, ba c©u th¬, ba ý tÇng tÇng líp líp, ®Ì bÑp c¸i hoµn c¶nh kia. Vµ bµi th¬ còng bçng hiÖn lªn hai h×nh ¶nh ®èi lËp: mét h×nh ¶nh cña th©n thÓ bÞ giam cÇm vµ ®èi lËp, to lín h¬n ®Ì bÑp c¶ hoµn c¶nh Êy lµ con ngêi víi tÊt c¶ ý chÝ, nghÞ lùc tinh thÇn vµ lý tëng cao ®Ñp. NhiÒu bµi th¬ trong Ngôc trung nhËt ký cã diÔn ®¹t hai h×nh ¶nh: “MÆc dï bÞ trãi ch©n tay” (mét h×nh ¶nh) “Vui say ai cÊm ra ®õng” (h×nh ¶nh kh¸c) (Mét tï nh©n vµ mét thi nh©n) Tù x¸c ®Þnh cho m×nh con ®êng c¸ch m¹ng lµ con ®êng ®Êu tranh gian khæ, nªn vµo tï, sèng trong c¶nh bÞ ®µy ®äa thiÕu thèn, Hå ChÝ Minh vÉn gi÷ ®îc th¸i ®é b×nh th¶n. Nh÷ng “tai ¬ng” gÆp ph¶i ch¼ng qua còng chØ lµ thö th¸ch trªn ®êng ®êi, ngêi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng ph¶i ph¸t huy hÕt søc m¹nh cña ý chÝ vµ nghÞ lùc ®Ó vît lªn nh÷ng thö th¸ch ®ã. Hå ChÝ Minh thêng lÊy quy luËt vËn ®éng cña tù nhiªn ®Ó liªn tëng ®Õn nh÷ng quy luËt vËn ®éng cña x· héi vµ con ngêi. Trong sù tuÇn hoµn cña t¹o vËt, kh«ng cã c¶nh “®«ng tµn” lµm sao cã c¶nh “huy hoµng ngµy xu©n”. Cho nªn nh÷ng n¨m th¸ng gian tru©n ch¼ng qua chØ lµ thêi gian thö th¸ch, rÌn luyÖn con ngêi thªm v÷ng vµng mét b¶n lÜnh, giµnh th¾ng lîi trong t¬ng lai: “VÝ kh«ng cã c¶nh ®«ng tµn Th× ®©u cã c¶nh huy hoµng ngµy xu©n NghÜ m×nh trong bíc gian tru©n Tai ¬ng rÌn luyÖn tinh thÇn thªm h¨ng” ( Tù khuyªn m×nh) §äc “NhËt kÝ trong tï” chóng ta thÊy r»ng: tinh thÇn kh«ng hÒ cã ý nghÜa siªu h×nh, tinh thÇn kh«ng t¸ch rêi thÓ ph¸ch cña con ngêi mµ tr¸i l¹i chÝnh yÕu tè cao quý trong con ngêi, ®Ó cho con ngêi cã thÓ v¬n lªn cao lín h¬n tÇm vãc cña thÓ x¸c mµ vît qua mäi gian khæ trªn ®êng ®Êu tranh c¸ch m¹ng ®Ó ®i ®Õn th¾ng lîi. Tinh thÇn Êy cña Hå ChÝ Minh cã lóc ®îc béc lé mét c¸ch trùc tiÕp: “Kiªn tr× vµ nhÉn n¹i Kh«ng chÞu lïi mét ph©n VËt chÊt tuy ®au khæ Kh«ng nao nóng tinh thÇn” (Bèn th¸ng råi) Nhng còng cã khi kÝn ®¸o thÓ hiÖn trong nh÷ng sù vËt, sù viÖc b×nh thêng th«ng qua ®ã nªu lªn mét triÕt lý, mét ch©n lý. Ch¼ng h¹n: nghe tiÕng gi· g¹o lóc chiÒu h«m, B¸c liªn tëng ®Õn sù rÌn luyÖn tu th©n: “G¹o ®em vµo gi· bao ®au ®ín G¹o gi· xong råi tr¾ng tùa b«ng Sèng ë trªn ®êi ngêi còng vËy Gian nan rÌn luyÖn míi thµnh c«ng”. (Nghe tiÕng gi· g¹o) C©u th¬ kh«ng r¬i vµo h×nh thøc gi¸o huÊn, kh« khan, trõu tîng mµ t¹o nªn mét sù xóc ®éng trÇm l¾ng nhê sù kÕt hîp trÝ tuÖ víi c¶m xóc. Bµi th¬ cã gi¸ trÞ soi ®êng, chØ lèi cho b¹n ®äc ph¬ng híng hµnh ®éng, tÝch cùc chñ ®éng vµ v÷ng ch¾c mét niÒm tin. Nhê cã tinh thÇn kiªn ®Þnh, t©m thÕ ung dung tù t¹i, Hå ChÝ Minh ®· thùc hiÖn “nh÷ng cuéc vît ngôc” vÒ tinh thÇn, søc m¹nh cña niÒm tin vµ khÝ ph¸ch ®· t¹o cho ngêi chiÕn sÜ mét thÕ ®øng cao h¬n h¼n c¸i hiÖn thùc ®en tèi cña nhµ tï Tëng Giíi Th¹ch. V× thÕ c©u th¬ cña B¸c l¹c quan, ung dung, thanh th¶n l¹ thêng: “§¸p thuyÒn th¼ng xuèng huyÖn Ung Ninh Lñng l¼ng ch©n treo tùa gi¶o h×nh Lµng xãm ven s«ng ®«ng ®óc thÕ 3 ThuyÒn c©u rÏ sãng nhÑ thªnh thªnh”. (Gi÷a ®êng ®¸p thuyÒn ®i Ung Ninh) Bµi th¬ cã bèn c©u nhng chØ cã mét c©u gîi c¶nh tï ®µy “Lñng l¼ng ch©n treo tù gi¶o h×nh”, c©u th¬ ®äc lªn ta thÊy xãt xa cho c¶nh ngêi tï bÞ gi¶i tíi gi¶i lui tõ nhµ lao nµy ®Õn nhµ lao kh¸c trong t thÕ hai ch©n bÞ treo ngîc lªn dµn thuyÒn. Ba c©u cßn l¹i nh miªu t¶ mét ngêi l·ng du ®i t×m c¶nh thó thiªn nhiªn vµ cuéc sèng cña con ngêi. T©m hån cña con ngêi vÉn chung vui víi c¶nh lµng xãm trï phó ven s«ng vµ m¾t vÉn dâi theo mét chiÕc thuyÒn c©u rÏ sãng ®i vÒ phÝa xa. KÓ c¶ nhan ®Ò bµi th¬ còng ch¼ng cßn thÊy c¶nh tï ®µy. Toµn bé bµi th¬ hiÖn h÷u con ngêi cao c¶ v¬n lªn, lÊn ¸t, chÕ ngù hoµn c¶nh, coi thêng cùc h×nh, lu«n t¹o cho m×nh mét t©m thÕ ung dung, thanh th¶n. C¸i ung dung thanh th¶n Êy, Xu©n DiÖu cho lµ “lªn ®Õn møc thÇn th¸nh”, ®ã lµ ®iÒu khã thÊy trong th¬ xa. H×nh ¶nh nh©n vËt tr÷ t×nh trong bµi th¬ nµy khiÕn cho ta nhí ®Õn h×nh ¶nh «ng giµ trong “Giang tuyÕt” (LiÔu T«ng Nguyªn), bÊt chÊp c¸i kh¾c nghiÖt, gi¸ l¹nh cña thêi tiÕt “Thiªn s¬n ®iÓu phi tuyÖt. V¹n kÝnh tung nh©n diÖt” (L¹nh ®Õn møc chim bay vÒ tæ ngñ hÕt, con ngêi kh«ng d¸m ra ®êng), Êy thÕ mµ «ng giµ vÉn d¸m ngåi gi÷a tuyÕt trêi b¨ng gi¸ ®Ó ch×m ®¾m vµo t©m tr¹ng, nçi niÒm cña m×nh. Nh vËy, cã sù gÆp gì gi÷a hai con ngêi trong bµi th¬ nµy. §ã ®Òu lµ nh÷ng con ngêi cao c¶ biÕt vît lªn trªn mäi hoµn c¶nh ®Ó thÓ hiÖn khÝ ph¸ch lín lao cña m×nh. Trong “NhËt ký trong tï” chÊt thÐp ®îc thÓ hiÖn kh¸ râ nÐt, nÕu chóng ta ®äc kÜ tËp th¬ th× hÇu nh bµi nµo còng cã “ thÐp”, “tinh thÇn thÐp”. Nhng nã ®îc thÓ hiÖn mét c¸ch gi¸n tiÕp chø kh«ng ph¶i trùc tiÕp. §óng nh nhµ phª b×nh v¨n häc Hoµi Thanh ®· ph¸t hiÖn: “Khi B¸c nãi trong th¬ cã thÐp ta còng cÇn t×m hiÓu thÕ nµo lµ thÐp trong th¬, ta cÇn ph¶i hiÓu linh ho¹t míi ®óng. Kh«ng ph¶i cø nãi chuyÖn thÐp, lªn giäng thÐp míi cã tinh thÇn thÐp”. Tinh thÇn thÐp lµ tinh thÇn kh«ng khuÊt phôc, kh«ng tháa hiÖp ®èi víi chñ nghÜa ®Õ quèc, víi giai cÊp thï ®Þch. Vµ trong bµi th¬ díi ®©y tinh thÇn thÐp ®îc thÓ hiÖn lµ tinh thÇn lu«n gi÷ v÷ng niÒm tin, kh«ng bÞ nao nóng tríc hoµn c¶nh cïng cùc, thiªn nhiªn kh¾c nghiÖt: “Gµ g¸y lÇn ®ªm chöa tan Chßm sao ®a nguyÖt vît lªn ngµn Ngêi ®i cÊt bíc trªn ®êng th¼m R¸t mÆt ®ªm thu trËn giã hµn”. (Gi¶i ®i sím) H×nh tîng trung t©m cña bµi th¬ lµ ngêi bÞ gi¶i ®i tõ s¸ng sím tinh m¬ khi bãng ®ªm cha tµn. Kh«ng gian hiu qu¹nh, gi¸ rÐt, mét tiÕng gµ heo hót, mét chßm sao vµ mét vÇn tr¨ng hiu l¹nh, mét ®Ønh nói mïa thu ®æ dµi xuèng con ®êng xa th¼m. ¢m thanh cµng v¾ng lÆng sau tiÕng gµ, chØ cßn tiÕng giã rÝt vµ mµu s¸ng l¹nh cña tr¨ng thu. Trong c¶nh gian lao ®ã, ngêi tï “tay bÞ trãi giËt c¸nh khuûu, cæ mang vßng xÝch” vÉn hiÖn lªn víi t thÕ cña mét ngìi chiÕn sü ra ®i v× nghÜa lín, mÆc cho trËn giã thu l¹nh thæi tíi tríc mÆt “nghªnh diÖn thu phong trËn trËn hµn”, thiªn nhiªn kh¾c nghiÖt, th©n phËn tï ®µy kh«ng gi¶m ®îc ý chÝ vµ lßng quyÕt t©m cña ngêi chiÕn sü. Cßn ë bµi th¬ “ §i ®êng” kh«ng chØ lµ sù ®óc kÕt mét cuéc ®i ®êng cô thÓ mµ bao hµm mét th¸i ®é ®¸nh gi¸, nhËn thøc ®îc suy nghÜ trong suèt c¶ chÆng ®êng dµi trªn bíc ®êng ®êi nãi chung, trªn bíc ®êng c¸ch m¹ng nãi riªng: “ §i ®êng míi biÕt gian lao Nói cao l¹i nói cao trËp trïng” Hai c©u th¬ gîi cho ngêi ®äc vÒ c¸i gian lao th× Ýt mµ më ra mét kh«ng gian b¸t ng¸t, ®iÖp trïng, ®Ñp ®Ï, hïng vÜ nhiÒu h¬n. Ch¼ng thÊy ®©u ®µy ¶i xÝch xiÒng, chØ thÊy mét tr¸i tim tù do ®ang chiªm ngìng, ®¾m say thëng ngo¹n thiªn nhiªn cña nhµ nghÖ sÜ. §»ng sau c©u th¬, ta b¾t gÆp mét t©m hån lín, tha thiÕt, ®Ñp ®Ï, mét trÝ tuÖ mÉn c¶m cña bËc chÝ sÜ ®ang ®èi diÖn, chÞu ®ùng nh÷ng gian lao khñng khiÕp nhng ®· biÕt vît lªn gian lao b»ng th¸i ®é lµm chñ, b»ng phong th¸i ung dung b×nh tÜnh, víi c¸i nh×n minh mÉn, s¸ng suèt mµ khiªm tèn, gi¶n dÞ. Hai c©u cuèi cÊu tróc theo mèi quan hÖ “®iÒu kiÖn - nh©n qu¶”. Khi ®· chiÕm lÜnh ®îc ®Ønh cao chãt vãt th× mu«n dÆm níc non thu c¶ vµo tÇm m¾t: “Nói cao lªn ®Õn tËn cïng 4 Thu vµo tÇm m¾t mu«n trïng níc non”. Muèn vît qua c¸c líp nói lªn ®Ønh cao chãt vãt th× ph¶i cã quyÕt t©m vµ nghÞ lùc lín, chØ cã thÕ míi giµnh ®îc th¾ng lîi vÎ vang, thu ®îc kÕt qu¶ tèt ®Ñp. Hai c©u th¬ hµm chøa bµi häc quyÕt t©m vît khã, nªu cao ý chÝ vµ nghÞ lùc trong cuéc sèng ®Ó ®¹t ®îc ®Ønh cao cña phÈm chÊt ®¹o ®øc vµ kiÕn thøc khoa häc. Bµi häc ®i ®êng qu¶ thËt lµ v« gi¸ ®èi víi bÊt cø ai. VÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh trong “NhËt ký trong tï” cßn ®îc thÓ hiÖn ë phong th¸i ung dung tù t¹i, lu«n lµm chñ b¶n th©n trong mäi hoµn c¶nh, mét tinh thÇn l¹c quan, lu«n híng vÒ b×nh minh, mÆt trêi hång vµ sù tÊt th¾ng cña c¸ch m¹ng. Trong bãng tèi cña tï ngôc, ngêi vÉn ®Ó t©m hån m×nh híng ra ngoµi thëng thøc ®ªm tr¨ng ®Ñp, tr¨ng víi ngêi ®· trë thµnh ngêi b¹n tri ©m, tri kØ: “Trong tï kh«ng rîu còng kh«ng hoa C¶nh ®Ñp ®ªm nay khã h÷ng hê Ngêi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬” (Ng¾m tr¨ng) Khái ph¶i nãi l¹i tÊt c¶ sù ®µy ®o¹ mµ chÕ ®é nhµ tï Tëng ®· dån B¸c: tõ c¶nh muçi, rÖp, ghÎ lë, ¨n ®ãi, mÆc rÐt, bÞ gi¶i tíi gi¶i lui trªn ba chôc nhµ lao cña huyÖn x·, råi èm ®au bÖnh tËt, søc kháe suy kiÖt… khiÕn cho B¸c - ®· giµ ngoµi n¨m m¬i tuæi, th©n thÓ tiÒu tôy ®Õn møc r¨ng rông, tãc b¹c, m¾t mê … Nhng bµi th¬ ®· cho thÊy søc m¹nh tinh thÇn k× diÖu cña ngêi tï c¸ch m¹ng - ngêi tï Êy kh«ng chót bËn t©m vÒ nh÷ng thiÕu thèn vËt chÊt cña nhµ tï, Ngêi vÉn ®Ó t©m hån m×nh t×m ®Õn “®èi diÖn ®µm t©m” víi vÇng tr¨ng tri ©m: “ Ngêi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬”. Tõ trong ngôc tèi, Ngêi ng¾m tr¨ng qua song s¾t nhµ tï. T thÕ ng¾m tr¨ng Êy rÊt ®Ñp, nh mét cuéc “vît ngôc tinh thÇn”. Tr¨ng vµ nhµ th¬, hai g¬ng mÆt trong s¸ng, hai t©m hån thanh cao dï bÞ song s¾t nhµ tï ng¨n c¸ch vÉn gÇn gòi s©u nÆng ©n t×nh. Cã thÓ nãi ®©y lµ hai c©u th¬ ®Ñp nhÊt, ®éc ®¸o nhÊt. §· mÊy ai ng¾m tr¨ng qua song s¾t nhµ tï? T thÕ ng¾m tr¨ng cña nhµ th¬ Hå chÝ Minh biÓu lé mét t©m hån thanh cao, mét phong th¸i ung dung tù t¹i. Trong gian khæ, ngêi lu«n híng vÒ phÝa ¸nh s¸ng, ¸nh löa hång cña c« g¸i bªn xãm nói: “Chim mái vÒ rõng t×m chèn ngñ Chßm m©y tr«i nhÑ gi÷a tÇng kh«ng C« em xãm nói xay ng« tèi Xay hÕt lß than ®· rùc hång”. ( ChiÒu tèi) Còng cã khi lµ tia n¾ng hång - tia n¾ng cña hy väng rùc rì trµn ngËp lßng m×nh: “Trong ngôc giê ®©y cßn tèi mÞt ¸nh hång tríc mÆt ®· bõng soi” ( Buæi sím) Cã ®îc tinh thÇn l¹c quan tuyÖt ®èi vµ tinh thÇn s¸ng chãi niÒm tin nh vËy chÝnh v× ngêi ®· n¾m ®îc quy luËt cña lÞch sö, quy luËt cña thiªn nhiªn vµ con ngêi: “Sù vËt xoay vÇn ®· ®Þnh s½n, HÕt ma lµ n¾ng höng lªn th«i; §Êt trêi mét tho¸ng thu mµn ít S«ng nói mu«n trïng tr¶i gÊm ph¬i; Trêi Êm hoa cêi chµo giã nhÑ, C©y cao chim hãt rén cµnh t¬i; Ngêi cïng v¹n vËt ®Òu ph¬i phíi HÕt khæ lµ vui vèn lÏ ®êi”. (Trêi höng) Nh vËy ë bÊt kú hoµn c¶nh nµo, Hå ChÝ Minh ®Òu vît qua c¶nh t×nh cña riªng m×nh ®Ó ®Õn víi cuéc ®êi “LÊy c¸i vui cña cuéc ®êi ®¸nh b¹i mäi ®au th¬ng” hay “hßa lÖ thµnh th¬ t¶ nçi nµy”. §óng nh nhµ th¬ Tè H÷u ®· ngîi ca: “ L¹i th¬ng nçi ®µy ®äa th©n B¸c 5 Mêi bèn tr¨ng tª t¸i g«ng cïm ¤i ch©n yÕu, m¾t mê, tãc b¹c Mµ th¬ bay c¸nh h¹c ung dung” a2. Lßng yªu níc thiÕt tha, s©u nÆng: Hå ChÝ Minh sinh ra vµ lín lªn trong c¶nh níc mÊt nhµ tan, d©n n« lÖ. Ngêi kh«ng ®µnh lßng chøng kiÕn nçi ®au cña toµn d©n téc, ngµy 05 - 06 - 1911 - ngµy ®Þnh mÖnh ®· dÕn, Ngêi ®· quyÕt ®Þnh ra t×m ®êng cøu níc mang theo t©m hån, t tëng, dßng m¸u bÊt khuÊt cña «ng cha. Nhng Ngêi kh«ng muèn theo ®i theo vÕt xe ®æ cña c¸c anh hïng ®· thÊt b¹i trong sù nghiÖp cøu níc. Ngêi chän con ®êng sang ph¬ng T©y, bëi ®©y lµ n¬i cã khoa häc kü thuËt ph¸t triÓn, cã khÈu hiÖu “Tù do, b×nh ®¼ng, b¸c ¸i” ®· ch¹m vµo kh¸t väng ngµn ®êi cña c¸c d©n téc - ®ã lµ con ®êng c¸ch m¹ng v« s¶n. Dï bÊt cø ë ®©u, lµm g×, ngay c¶ khi bÞ vµo tï, bÞ tra tÊn d· man Ngêi vÉn lu«n trung thµnh víi con ®êng ®ã. Ngêi ®· tõng t©m sù: “Suèt ®êi t«i chØ cã mét ham muèn, ham muèn tét bËc, lµ lµm sao cho níc ta ®îc hoµn toµn ®éc lËp, d©n ta ®îc hoµn toµn tù do, ®ång bµo ta ai còng cã c¬m ¬n, ¸o mÆc, ai còng ®îc häc hµnh”. “NhËt ký trong tï” canh c¸nh mét tÊm lßng nhí, níc th¬ng d©n. Bµi “èm nÆng” nh chøa ®Çy lÖ; nh÷ng dßng lÖ xãt th¬ng ®Êt níc trong c¶nh lÇm than: “Ngo¹i c¶m” trêi Hoa c¬n nãng l¹nh, “Néi th¬ng” ®Êt ViÖt c¶nh lÇm than; ë tï m¾c bÖnh cµng cay ®¾ng, §¸ng khãc mµ ta cø h¸t trµn”. BÞ tï téi n¬i xa xø, l¹i bÞ èm nÆng, nçi ®au khæ nh nh©n lªn ngh×n v¹n lÇn. Nçi ®au riªng cña th©n m×nh, víi B¸c cã ®¸ng kÕ chi! B¸c ®au ®ín, ®au khæ v« cïng khi nghÜ ®Õn c¶nh lÇm than cña d©n téc. Bao nhiªu lÖ ®· tu«n trµn … Bµi th¬ ch÷ H¸n, c©u nµo còng cã ch÷ nãi lªn nçi ®au v× níc, v× d©n tríc th¶m häa bÞ ngo¹i bang n« dÞch: ch÷ “c¶m” (c©u 1), ch÷ “th¬ng” (c©u 2), ch÷ “t©n khæ” (c©u 3), ch÷ “thèng khèc” (c©u 4). “èm nÆng” b¸t ng¸t t×nh yªu níc, th¬ng d©n lµ thÕ! Bµi th¬ “Kh«ng ngñ ®îc” nãi lªn nçi thao thøc vµ giÊc méng ®Ñp trong mét ®ªm dµi gi÷a chèn tï ngôc: “Mét canh ... hai canh ... l¹i ba canh Tr»n träc b¨n kho¨n giÊc ch¼ng lµnh Canh bèn, canh n¨m võa chîp m¾t, Sao vµng n¨m c¸nh méng hån quanh”. Thêi gian tr«i ®i nÆng nÒ, lª thª trong ngôc tèi. Qu¸ nöa ®ªm (canh ba) mµ B¸c vÉn “tr»n träc, b¨n kho¨n”, kh«ng sao ngñ ®îc. §Õn canh n¨m (gÇn s¸ng) th× “võa chîp m¾t” ®îc trong kho¶nh kh¾c, tø th× “Méng hån hoµn nhiÔu ngò tiªm tinh”. (Hån méng ®· quÈn quanh n¬i ng«i sao n¨m c¸nh). “Ng«i sao n¨m c¸nh” tîng trng cho h×nh ¶nh Tæ quèc th©n yªu. C¶ bµi th¬ lµ t×nh nhí níc, th¬ng d©n v« bê bÕn, ph¶n ¸nh mét t©m tr¹ng “®ªm m¬ níc, ngµy thÊy h×nh cña níc” ( “Ngêi ®i t×m h×nh cña níc” ChÕ Lan Viªn ). Trong t©m hån ngêi chiÕn sÜ vÜ ®¹i, h×nh ¶nh “Tæ quèc” vµ “cè h¬ng” lu«n lu«n hiÖn lªn day døt, nh¾c nhë kh«n ngu«i.“Tøc c¶nh” lµ bµi tø tuyÖt thÓ hiÖn c¶m høng yªu níc, yªu quª h¬ng thiÕt tha nhÊt: “Tæ quèc chung niªn v« tin tøc Cè h¬ng mçi thËt väng håi ©m” (N¨m trßn cè quèc t¨m h¬i v¾ng Tin tøc bªn nhµ b÷a b÷a tr«ng) Hai ch÷ “chung niªn” vµ “mçi thËt” nãi lªn nçi nh níc, nhí quª triÒn miªn, day døt suèt ®ªm nµy, n¨m th¸ng. Ch÷ “väng” diÔn t¶ c¸i ®¨m ®¾m híng vÒ cè quèc, cè h¬ng. Cè quèc dï c¸ch xa ngh×n trïng mµ lßng vÉn híng vÒ (t©m hoµi cè quèc) víi bao giÊc méng vµ mèi sÇu v¬ng vÊn nh ngµn v¹n mèi t¬ (v¹n lò ti). T×nh c¶m thiªng liªng Êy ®· buéc chÆt t©m t©m hån ngêi chiÕn sÜ vÜ ®¹i trong c¶nh ®äa ®µy xa xø víi hån thiªng s«ng nói. Ngêi xa th× “nhí níc ®au lßng con cuèc cuèc” (Bµ HuyÖn Thanh Quan), cßn B¸c th× ®· “hßa lÖ thµnh th¬ t¶ nçi nµy”: “T©m hoµi cè quèc thiªn ®êng lé, 6 Méng nhiÔu t©n sÇu, v¹n lò ti” (Ngh×n dÆm b©ng khu©ng hån níc cò, Mu«n t¬ v¬ng vÊn méng sÇu nµy). (§ªm thu) Tr¸i tim cña B¸c lóc nµo còng bån chån nhí quª nhí níc “tin tøc bªn nhµ b÷a b÷a tr«ng”. N»m trong ngôc tèi suèt n¨m canh thao thøc nhí níc, lóc míi ra tï l¹i cµng nhí níc, nhí b¹n v« cïng: “Båi håi d¹o bíc T©y Phong LÜnh, Tr«ng l¹i trêi Nam nhí b¹n xa” (Míi ra tï, häc leo nói) VÇn th¬ nhí níc, nhí b¹n cßn kÝn ®¸o göi g¾m mét høa hÑn ngµy trë l¹i Tæ quèc th©n yªu, ®Ó cïng th©n nh©n ®øng lªn “chÆt xiÒng, ph¸ ¸ch, giµnh l¹i non s«ng”. a3. T×nh yªu th¬ng mªnh m«ng ®èi víi con ngêi vµ cuéc sèng: Nhµ th¬ Tè H÷u ®· ph¶i thèt lªn r»ng: “B¸c ¬i! tin B¸c mªnh m«ng thÕ ¤m c¶ non s«ng mäi kiÕp ngêi” (B¸c ¬i) §ång chÝ Ph¹m V¨n §ång còng nãi thªm: “T×nh nh©n ®¹o, t×nh th¬ng ®ång bµo ®ã lµ ®iÒu s©u s¾c vµ tèt ®Ñp nhÊt trong con ngêi Hå Chñ TÞch” ë Hå ChÝ Minh lßng th¬ng níc, th¬ng d©n, th¬ng nh©n lo¹i mang mét néi dung míi, s©u s¾c, toµn diÖn. Tríc hÕt ®ã kh«ng ph¶i lµ lßng th¬ng h¹i cña “bÒ trªn” nh×n xuèng, cïng kh«ng ph¶i lµ sù ®éng lßng tr¾c Èn cña ngêi “®øng ngoµi” tr«ng vµo mµ lµ sù ®ång c¶m cña nh÷ng ngêi cïng c¶nh ngé ®· tõng tr¶i qua vµ chøng kiÕn biÕt bao c¶nh ®au th¬ng ngang tr¸i, bÊt c«ng. Còng lµ v×: “Ngêi ®· ®ãi mét c¬n ®ãi ngµy xa V× Ngêi ®· chÕt hai triÖu lÇn n¨m ®ãi bèn l¨m khñng khiÕp Bëi v× Ngêi ®· mÆc lªn mäi tÊm ¸o x¸c x¬ §· ®i ch©n ®Êt víi mçi ®«i ch©n trÇn cña ngêi d©n mÊt níc Bëi v× Ngêi ®· chøa chÊt nçi tñi nhôc cña ngêi cïng cùc”. ( ChÕ Lan Viªn ) Trong nhµ lao, nghe tiÕng s¸o sÇu th¶m cña ngêi b¹n tï nhí quª h¬ng, B¸c th¬ng c¶m vµ nh thÊy hiÖn ra tríc m¾t mét lµng quª nµo ®ã, cã ngêi thiÕu phô bíc lªn thªm mét tÇng lÇu ngãng vÒ ph¬ng xa: “Bçng nghe trong ngôc s¸o vi vu Khóc nh¹c t×nh quª chuyÓn ®iÖu sÇu Mu«n dÆm quan hµ, kh«n xiÕt nçi Lªn lÇu ai ®ã ngãng tr«ng nhau”. ( Ngêi b¹n tï thæi s¸o) ë ®©y kh«ng cßn lµ nçi nhí th¬ng hèi tiÕc cña ngêi khuª phô ®· trãt xui chång ra ®i lËp c«ng hÇu bµi “Khuª o¸n” cña V¬ng X¬ng Linh. Ngµy xu©n nhí chång ngoµi chiÕn ®Þa, ngêi thiÕu phô bíc lªn thªm mét tÇng lÇu nh×n vÒ phÝa xa, nhng chØ thÊy mét mµu d¬ng liÔu xanh. Chñ ®Ò bµi th¬ cña Hå ChÝ Minh lµ chñ nghÜa nh©n ¸i. Ngêi th¬ng c¶m c¶nh ngé xa c¸ch cña ngêi b¹n tï vµ ngêi khuª phô qua tiÕng s¸o nhí quª h¬ng. TiÕng s¸o ®· t¹o nªn mét niÒm ®ång c¶m s©u s¾c gi÷a ba t©m hån, ba c¶nh ngé. Khóc nh¹c t h¬ng cña ngêi b¹n tï còng cã thÓ gîi lªn tÊm lßng nhí níc, nhí quª h¬ng xa c¸ch ngµn dÆm vµ “khuª nh©n” ë ®©y cã thÓ lµ vî cña ngêi b¹n tï mµ còng cã thÓ lµ nh©n d©n trong níc ®ang chê mong ngêi c¸n bé l·nh ®¹o trë vÒ. Bµi th¬ thÓ hiÖn t×nh c¶m nh©n ®¹o cao quý cña Hå ChÝnh Minh. C¸i cao quý cßn n»m ë phÇn “v« cïng” cña bµi th¬, phÇn “kh«ng nãi” cña bµi th¬ §êng, th¬ tø tuyÖt. Trong khi th¬ng vî chång ngêi b¹n tï, B¸c còng bÞ ®µy ®äa ®au khæ vµ cã lÏ B¸c lµ ngêi ®¸ng th¬ng nhÊt trong nhµ tï tµn b¹o ®ã. §ªm Ngêi n»m trªn sµn ®¸ l¹nh “kh«ng ®Öm còng kh«ng ch¨n, gèi qu¾p lng cßng ngñ ch¼ng an”, cã nh÷ng ngµy ph¶i ®i bé “n¨m m¬i ba c©y sè mét ngµy. ¸o mò dÇm ma r¸ch hÕt giµy”, l¹i bÞ gi¶i ®i bÊt kÓ ngµy, ®ªm, khuya, sím, ®i m·i …. Cßn biÕt bao chuyÖn ®¸ng nãi trong c¸i nhµ tï “RÖp bß læm ngæm nh xe cãc. Muçi lîn nghªnh ngang tùa m¸y bay” nhng B¸c kh«ng nãi, B¸c ®· quªn ®i nçi ®au khæ cña riªng m×nh mµ ®em lßng yªu th¬ng nh÷ng ngêi bÊt h¹nh “n©ng niu tÊt c¶ chØ quªn m×nh”. 7 B¸c kh«ng thÓ d»n lßng ®îc c¶nh “vî ngêi b¹n tï ®Õn th¨m chång”, chÕ ®é tµn ¸c cña Tëng Giíi Th¹ch nh c¸nh song cöa s¾t cña nhµ thï ®· ng¨n c¸ch kh«ng cho hä ®îc gÆp nhau: “Anh ®øng trong cöa s¾t Em ®øng ngoµi cöa s¾t” GÇn nhau trong tÊc gang Mµ biÓn trêi c¸ch mÆt MiÖng nãi ch¼ng nªn lêi ChØ cßn nhê khãe m¾t C¶nh t×nh ®¸ng th¬ng thËt” (Vî ngêi b¹n tï ®Õn nhµ lao th¨m chång) Nhµ th¬ Tè H÷u cã nh÷ng vÇn th¬ thËt c¶m ®éng khi viÕt vÒ B¸c: “Tr¨m thÕ kû mang tªn Ngêi: ¸i Quèc B¹n mu«n ®êi cña thÕ giíi ®au th¬ng” (Hå ChÝ Minh) Qu¶ thùc B¸c dµnh t×nh th¬ng cho tÊt c¶ mäi ngêi trªn thÕ gian, kh«ng ph©n biÖt giai cÊp, mµu da, Ngêi ®· tõng nãi: “R»ng ®©y bèn biÓn lµ nhµ Vµng, ®en, tr¾ng, ®á ®Òn lµ anh em”. Vµ ®Æc biÖt cµng lµ ngêi vÊt v¶ khæ cùc th× B¸c l¹i cµng th¬ng, th¬ng ngêi b¹n tï chØ cã c¸i ch¨n b»ng giÊy båi, ®ªm thu còng nh B¸c, tr»n träc ngñ ch¼ng yªn: “S¸ch xa, vë míi khÐo ®em båi Ch¨n giÊy h¬n kh«ng ®· h¼n råi Giêng ngäc, mµn thªu ai cã thÊu Trong lao kh«ng ngñ biÕt bao ngêi” (ChiÕc ch¨n giÊy cña ngêi b¹n tï) B¸c th¬ng ngêi tï c¬ b¹c nghÌo kh«ng cã g× ¨n tríc c¸i c¶nh ngµy ngµy no rîu thÞt cña kÎ kh¸c, ®µnh chÞu níc m¾t bät måm tu«n. Th¬ng ngêi b¹n tï ®ªm qua cßn dùa lng vµo B¸c, s¸ng nay ®· chÕt cøng: “H«m qua cßn ë bªn t«i H«m nay anh ®· vÒ n¬i suèi vµng” (Mét ngêi tï cê b¹c “chÕt cøng”) Sèng trong nhµ tï hµ kh¾c cña bän Tëng Giíi Th¹ch ®· khèn khæ, nh÷ng lÇn bÞ gi¶i ®i qua nhµ tï kh¸c, B¸c cµng khæ h¬n. Lµ tï nh©n, ch©n bÞ XiÒng, tay bÞ trãi, bÞ gi¶i ®i bÊt kÓ n¾ng ma B¸c vÉn nghÜ vµ ®em lßng th¬ng ngêi lao ®éng trªn ®êng h¬n lµ nghÜ ®Õn m×nh. XÐt ®Õn cïng, gi÷a ngêi tï nh©n vµ phu lµm ®êng th× dÉu sao ngêi phu lµm ®êng vÉn dÔ chÞu h¬n. Nhng nh×n thÊy c¶nh lao ®éng nÆng nhäc cña hä, Ngêi ®· xóc ®éng: “D·i n¾ng, dÇm ma ch¼ng nghØ ng¬i Phu ®êng vÊt v¶ l¾m ai ¬i” (Phu lµm ®êng) B¸c th¬ng ngêi phu ®êng v× ph¶i lµm viÖc trong nh÷ng ®iÒu kiÖn kh¾c nghiÖp mµ vÉn tËn tôy víi c«ng viÖc, “ngùa xe hµnh kh¸ch” h×nh ¶nh tÊp nËp trªn ®êng ®i lµ kÕt qu¶ cña nh÷ng ngêi phu lµm ®êng “d·i giã dÇm ma” nÆng nhäc, vÊt v¶, vËy mµ mÊy ai biÕt: “BiÕt c¶m ¬n anh ®îc mÊy ngêi?” C©u th¬ võa nãi lªn mét sù thËt ®îm chót cay ®¾ng võa nh nh¾c nhë, nh¾n nhñ mäi ngêi h·y biÕt ¬n nh÷ng ngêi lµm ®êng. Bµi th¬ cã gèc rÔ s©u xa trong nÒn t¶ng t tëng cña d©n téc. Tõ t tëng ©n nghÜa, Ngêi ®· ph¸t triÓn tinh thÇn nh©n ®¹o céng s¶n cao c¶ khiÕn cho bµi th¬ cã gi¸o dôc gi¸ trÞ s©u s¾c. Víi nh÷ng ngêi tï nh©n, Hå ChÝ Minh cßn nãi thay cho hä nçi uÊt øc cña t©m hån: “Thanh minh lÊt thÊt ma phïn Tï nh©n nghe thÊm nçi buån xãt xa” (TiÕt thanh minh) B¸c lu«n bªnh vùc cho nh÷ng ngêi “cïng héi cïng thuyÒn”, th¬ng cho nh÷ng ngêi ®i ®êng nghÌo khæ, gi÷a bao nhiªu h×nh ¶nh bÒ bén, t©m trÝ B¸c ®· ©u yÕm ghi 8 l¹i h×nh ¶nh mét c¸i qu¸n nhá bªn ®êng chØ cã ch¸o hoa vµ muèi tr¾ng nhng kh¸ch qua ®êng vÉn lÊy lµm chç dõng ch©n. §Æc biÖt, B¸c danh t×nh th¬ng cho nh÷ng sinh linh bÐ nhá ph¶i chÞu c¶nh lao tï rÊt v« cí. Bµi th¬ tø tuyÖt më ®Çu b»ng c©u th¬ rÊt l¹: “Oa …! Oa …!Oa…!” ¢m thanh non nít ®ã kh«ng thÓ cã trong nhµ ngôc ®îc.TiÕng khãc “oa…oa” cña ®øa trÎ muèn xÐ c¶ nhµ ngôc ®ã cø déi vµo tr¸i tim yªu th¬ng mªnh m«ng cña B¸c. ¢m thanh non nít ®ã kÓ lÓ víi B¸c (h¬ng hoa hång còng ®· vµo thÊu trong ngôc kÓ lÓ víi B¸c sù bÊt b×nh. Nh lµ ch¸u bÐ vµ hoa hång ®Òu biÕt «ng chñ bót cña tê b¸o” Ngêi cïng khæ”). TiÕng khãc nãi víi B¸c mét niÒm cay ®¾ng trong “ngµn v¹n ®iÒu cay ®¾ng trªn ®êi”: “ Cha trèn kh«ng ®i lÝnh níc nhµ Nªn nçi th©n em võa nöa tuæi Ph¶i theo mÑ ®Õn ë nhµ pha” ( Ch¸u bÐ trong nhµ lao T©n D¬ng ) Bän Tëng Giíi Th¹ch cã lÖ b¾t lÝnh, nhng chÝnh quyÒn quèc d©n ®¶ng Tëng Giíi Th¹ch kh«ng ®¹i diÖn quyÒn lîi cña nh©n d©n, c¸c quèc gia ®ã chØ ®¹i diÖn cho bän ngêi bãc lét, tµn b¹o. Kh«ng ai ®i lÝnh ®Ó b¶o vÖ cho c¸i chÕ ®é môc n¸t cña Tëng Giíi Th¹ch. V× thÕ nh©n d©n ®· ph¶n kh¸ng, bän cÇm quyÒn cµng tµn b¹o. Chóng gië trß ®µn ¸p vî con cña ngêi trèn lÝnh. Bµi th¬ võa mang gi¸ trÞ hiÖn thùc võa thÓ hiÖn tinh thÇn nh©n ®¹o s©u s¾c cña ngêi tï vÜ ®¹i Hå ChÝ Minh. Trong “NhËt ký trong tï”, Hå ChÝ Minh cßn dµnh t×nh th¬ng cho nh÷ng ngêi phô n÷ gÆp c¶nh ngé Ðo le, hä ph¶i chÞu nçi sÇu ®au c« qu¹nh v× chång ph¶i vµo lÝnh: “BiÒn biÖt anh ®i kh«ng trë l¹i Buång the tr¬ träi, thiÕp «m sÇu Quan trªn xãt nçi em c« qu¹nh Nªn l¹i mêi em t¹m ë tï”. (Gia quyÕn ngêi bÞ b¾t lÝnh) Cã nh÷ng ®ªm kh«ng ngñ, B¸c nghe thÊy tiÕng khãc chång cña ngêi vî trÎ mµ trong lßng xãt thay: “Hìi «i! chµng hìi, hìi chµng ¬i! Cã sù v× sao véi l¸nh ®êi §Ó thiÕp tõ nay ®©u thÊy ®îc Con ngêi t©m ý hîp mêi m¬i” (Nöa ®ªm nghe tiÕng khãc chång) Bµi th¬ khÐp l¹i, nhng tiÕng khãc ai o¸n cø ¸m ¶nh t©m trÝ ngêi ®äc m·i kh«ng ngu«i. Trong tr¸i tim mªnh m«ng “«m c¶ non s«ng mäi kiÕp ngêi” - Hå ChÝ Minh ®· dµnh mét gãc tr¸i tim m×nh cho nh÷ng n«ng d©n lao ®éng vÊt v¶ ®Êt Trung Hoa, Ngêi còng lo c¸i lo cña hä: “Nghe nãi xu©n nµy trêi ®¹i h¹n Mêi ph©n, thu ho¹ch chØ vµi ph©n” (§ång chÝ) Nhng Ngêi còng vui c¸i vui cña hä: “Kh¾p chèn n«ng d©n cêi hín hë §ång quª vang dËy tiÕng ca vui” (C¶nh ngoµi ®ång) Cã thÓ thÊy chñ nghÜa nh©n ®¹o c¸ch m¹ng cña Chñ tÞch Hå ChÝ Minh trong “NhËt ký trong tï” thËt bao la, ®é lîng. TÊm lßng nh©n ¸i, bao dung ®é lîng ®ã ch¾c ch¾n ®· c¶m hãa ®îc nhiÒu ngêi trong c¸i nhµ tï thèi n¸t cña chÕ ®é quèc d©n §¶ng. Xa kia, nhµ v¨n nh©n ®¹o chñ nghÜa NguyÔn Du ®· tõng ch¾t chiu nh÷ng tÊm lßng nh©n ¸i cßn sãt l¹i ë nh÷ng n¬i tèi t¨m ®Çy ¸p bøc. Ai ngê, ë chèn lÇu xanh cña tó bµ, ë gia ®×nh Ho¹n Th l¹i cßn nh÷ng t©m hån trong tr¾ng, th¬ng ngêi nh M· KiÒu, qu¶n gia. §ã lµ nh÷ng ®ãa hoa sen cßn sãt l¹i trªn ®èng bïn nhÇy nhôa cña x· héi phong kiÕn. Trong nhµ ngôc cña bän Quèc d©n ®¶ng, Hå ChÝ Minh còng rÊt quý träng, n©ng niu nh÷ng t©m hån trong s¹ch, l¬ng thiÖn cßn sãt l¹i. Ngêi tá lßng biÕt ¬n 9 “khoa trëng hä Ngò, khoa viÖn hä Hoµng” ®· ©n cÇn th¨m hái vµ gióp ®ì tï nh©n “thËt gièng nh mïa ®«ng rÐt míi gÆp ®îc ngµy n¾ng Êm”. Ngêi khen ngîi “trëng ban hä M¹c” ë T©n D¬ng vÐt tiÒn tói mua c¬m cho tï nh©n, tèi ®Õn cëi trãi hä ngñ, kh«ng dïng uy quyÒn chØ dïng nh©n nghÜa. Trong bµi “Tiªn sinh hä Qu¸ch”, Ngêi kh¼ng ®Þnh mét niÒm tin ®Çy tÝnh chÊt nh©n ¸i vµo b¶n chÊt l¬ng thiÖn cña con ngêi. Nh÷ng ngêi “trong tuyÕt” “cho than” tuy r»ng Ýt, nhng trªn ®êi vÉn cßn lo¹i nh thÕ. T tëng nh©n v¨n cña Hå ChÝ Minh “NhËt ký trong tï” cßn mang néi dung míi, chÊt lîng míi ë chç: lßng th¬ng yªu nh©n d©n, nh©n lo¹i, ngêi cïng khæ cña Ngêi kh«ng chØ dõng l¹i ë “t×nh th¬ng trõu tîng” ë sù c¶m th«ng, ë lßng tin, mµ trªn c¬ së n¾m v÷ng lý luËn, ph¬ng ph¸p luËn khoa häc c¸ch m¹ng, Ngêi ®· ®i s©u t×m hiÓu, v¹ch râ nguån gèc cña mäi nghÌo khæ, mäi ¸p bøc bãc lét, mäi bÊt c«ng trªn ®êi. Tõ ®ã ®· g¾n lßng yªu th¬ng nh©n d©n, nh©n lo¹i ngêi cïng khæ víi lßng c¨m ghÐt, lªn ¸n mäi chÕ ®é bÊt c«ng, lªn ¸n chñ nghÜa ®Õ quèc, thùc d©n … t×m ra con ® êng ®óng ®¾n, khoa häc ®Ó tõng bíc ®¹t tíi gi¶i phãng d©n téc, gi¶i phãng con ngêi. Do ®ã chñ nghÜa nh©n ®¹o Hå ChÝ Minh lµ chñ nghÜa nh©n ®¹o khoa häc. Chóng ta cã thÓ t×m thÊy ë “NhËt ký trong tï” nãi riªng, th¬ B¸c nãi chung nh÷ng bµi häc s¸ng ngêi tÝnh nh©n v¨n. Qua ®ã, cµng thªm yªu mÕn, tr©n träng phÈm chÊt cao quý trong con ngêi Hå ChÝ Minh. PhÈm chÊt Êy sÏ m·i m·i lµ tÊm g¬ng s¸ng ®Ó chóng ta häc tËp, noi theo. a4. T©m hån nghÖ sÜ víi t×nh yªu thiªn nhiªn ®¾m say: C¸i hay v« song cña “NhËt ký trong tï” kh«ng chØ ë chÊt ngêi céng s¶n Hå ChÝ Minh, ë tr¸i tim mªnh m«ng “«m c¶ non s«ng mäi kiÕp ngêi” mµ cßn ë t©m hån nghÖ sü tríc nh÷ng biÕn th¸i tinh vi cña thiªn nhiªn, t¹o vËt. §©y lµ sù tiÕp nèi, kÕ thõa v¨n ch¬ng truyÒn thèng: “Th¬ xa yªu c¶nh thiªn nhiªn ®Ñp M©y, giã, tr¨ng, hoa, tuyÕt, nói, s«ng” (C¶m tëng ®äc thiªn gia thi) Tuy nhiªn, ®äc kÜ nh÷ng bµi th¬ ta thÊy c¶nh miªu t¶ thiªn nhiªn trong th¬ B¸c vÉn cã mét ®êng lèi, mét phong c¸ch riªng. Sèng trong tï, B¸c ph¶i chÞu bao nhiÒu khæ ¶i, nhng b¸c ®· quªn ®i nçi ®au khæ cña riªng m×nh. Víi tÊm lßng u ¸i, B¸c quan t©m, ®ång c¶m, th¬ng yªu hÕt th¶y nh÷ng con ngêi bÊt h¹nh, nh÷ng c¶nh ngé trí trªu, th¬ng t©m vµ s©u s¾c h¬n n÷a lµ B¸c quan t©m ®ång c¶m víi thiªn nhiªn. Trong tËp th¬ B¸c dµnh cho thiªn nhiªn mét ®Þa vÞ danh dù. KÓ tõ khi bÞ b¾t giam cho ®Õn khi t¹i ngo¹i, chÕ ®é lao tï cña Quèc d©n ®¶ng cã bao giê dµnh cho B¸c (nãi riªng) nh÷ng ngêi tï (nãi chung) nh÷ng giê phót tho¶i m¸i, th th¸i ®Ó ng¾m phong c¶nh ®©u. Êy thÕ nhng, tõ sau c¸nh cöa nÆng trÞch cña buång giam, qua mét lç th«ng h¬i nhá xÝu, B¸c vÉn më réng t©m hån ®Ó ®ãn chµo, ®Ó thu hót lÊy nh÷ng g× cßn cã thÓ gäi lµ nguån vui mµ câi vËt bªn ngoµi cßn cã thÓ cung cÊp cho ®êi sèng néi t©m cña con ngêi l¬ng thiÖn. Cã g× ®©u! Mét tia n¾ng mÆt trêi lóc ban mai, mét luång giã m¸t lÉn víi mïi hoa tõ ngoµi s©n tho¶ng tíi, hay mét t¶ng bãng ®en thÉm cña mét lïm c©y, hay chØ lµ c¸i nhÊp nh¸nh cña chßm sao B¾c §Èu. “Mêi bèn tr¨ng tª t¸i” trong g«ng cïm, xiÒng xÝch, l¹i bÞ gi¶i tíi gi¶i lui qua phÇn ®Êt mêi ba huyÖn, th× c¶m øng ®èi víi thiªn nhiªn cña B¸c lµ biÓu hiÖn mét th¸i ®é muèn vît lªn c¸i hiÖn thùc bi ®¸t Êy: “MÆc dï bÞ trãi ch©n tay Chim ca rén nói, h¬ng bay ng¸t rõng Vui say ai cÊm ta ®õng §êng xa ©u còng bít chõng qu¹nh hiu” (Trªn ®êng) Cèt c¸ch ngêi ®i ®êng thËt lµ vÜ ®¹i. B¹o lùc kh«ng lay chuyÓn ®îc tinh thÇn cña Ngêi, xiÒng xÝch kh«ng ®Ì bÑp ®îc ý chÝ cña Ngêi. Ngêi vÉn ung dung nh mét du kh¸ch thëng ngo¹n vÎ ®Ñp cña thiªn nhiªn. §ã lµ th¸i ®é th¸ch thøc giai cÊp thèng trÞ ph¶n ®éng ®¬ng thêi. Lµm sao chóng nã cã thÓ cÊm ®îc tinh thÇn yªu ®êi, yªu cuéc sèng, vui say víi thiªn nhiªn t¬i ®Ñp cña Ngêi. Th¸i ®é sèng l¹c quan, yªu ®êi ®ã chóng ta cßn b¾t gÆp trong nhiÒu bµi th¬ kh¸c n÷a. Trong tï, Ngêi còng ng¾m tr¨ng, 10 bÞ gi¶i ®i trªn thuyÒn, hai ch©n bÞ treo lñng l¼ng trªn mòi thuyÒn. Ngêi vÉn ung dung ng¾m c¶nh: “Lµng xãm ven s«ng ®«ng ®óc thÕ ThuyÒn c©u rÏ sèng nhÑ thªnh thªnh” (Gi÷a ®êng ®¸p thuyÒn ®i Ung Ninh) Xa kia, ngêi ph¬ng §«ng ®· tõng quan niÖm: vò trô lµ mét khèi thèng nhÊt: “thiªn ®Þa v¹n vËt nhÊt thÓ” (Trêi ®Êt víi con ngêi cã mèi quan hÖ kh¨ng khÝt khã t¸ch rêi). Trong th¬ Hå ChÝ Minh, nhÊt lµ nh÷ng vÇn th¬ ®îc s¸ng t¸c trong tï, ta thÊy ¶nh hëng cña quan niÖm xa Êy kh¸ râ nÐt, con ngêi vµ thiªn nhiªn kh«ng chØ lµ mét tæng thÓ hµi hßa “cßn non, cßn níc, cßn ngêi” mµ cßn cã sù t¬ng giao t¬ng c¶m. C¶nh víi ngêi, sù vËt kh¸ch quan vµ c¸i t«i chñ thÓ tr÷ t×nh soi bãng vao nhau, hßa quyÖn kh¨ng khÝt víi nhau: “Ngêi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬”- (Ng¾m tr¨ng) “H¬ng hoa bay thÊu vµo trong ngôc KÓ víi tï nh©n nçi bÊt b×nh”. (C¶nh chiÒu h«m) NÕu kh«ng lµ mét t©m hån nghÖ sÜ th× cã lßng nµo, cßn th× giê ®©u mµ nghÜ ®Õn nh÷ng thó vui nh thÕ, nh÷ng thó vui tuy cã phÇn thanh cao nhng xa l¹ vµ cã thÓ nãi lµ viÓn v«ng biÕt bao trong thùc tÕ phò phµng cña cuéc ®êi tï téi. Cã nh÷ng lóc: “N¨m m¬i ba c©y sè mét ngµy ¸o mò dÇm ma r¸ch hÕt giµy”. L¹i thªm c¸i gi¸ rÐt kh¾c nghiÖt cña thiªn nhiªn: “Gi¸ s¾c g¬m mµi tùa ®¸ nói RÐt nh dïi nhän chÝch cµnh c©y”. Vµ ®Æc biÖt nhÊt lµ ë t thÕ “trãi ch©n tay ngÆt nghÌo”, Êy thÕ mµ t©m hån cña ngêi tï vÉn më réng ch¸o ®ãn c¶nh s¾c t¬i ®Ñp: “§Êt trêi tho¸ng thu mµn ít S«ng nói mu«n trïng tr¶i gÊm ph¬i Trêi Êm, hoa cêi chµo giã nhÑ C©y cao, chim hãt rén cµnh t¬i”. (Trêi höng) Ng¾m c¶nh - ®ã lµ mét c¸ch lµm cho t©m hån th th¸i, trong mét chõng mùc nµo ®ã, nã lµm v¬i ®i nçi buån qu¹nh v¾ng, c« ®¬n: “Tù do thëng ngo¹n ai ng¨n ®îc C« qu¹nh ®êng xa, vîi Ýt nhiÒu”. (Trªn ®êng) §«i khi, ph¶i ®èi diÖn víi c¶nh “R¸t mÆt, ®ªm thu, trËn giã hµn” th× trong s©u th¼m t©m hån ngêi nghÖ sü vÉn c¶m nhËn ®îc sù chuyÓn biÕn tinh tÕ cña thiªn nhiªn, h¬i Êm cña ®Êt trêi trong ®ªm s¬ng gi¸ l¹nh: “Ph¬ng §«ng mµu tr¾ng chuyÓn sang hång Bãng tèi ®ªm tµn, quÐt s¹ch kh«ng H¬i Êm bao la trïm vò trô Ngêi ®i, thi høng bçng thªm nång”. (Gi¶i ®i sím) Trong sù liªn hÖ víi con ngêi th× thiªn nhiªn lu«n lµ h÷u h×nh, h÷u linh, h÷u t©m. ChÝnh v× thÕ thiªn nhiªn thêng ®îc dïng ®Ó bµy tá c¸i sù v« ng«n (kh«ng thÓ nãi nªn lêi), v× nhiÒu lý do, c¸ch thøc nhê thiªn nhiªn béc lé t©m tr¹ng cña m×nh lµ biÓu hiÖn cña sù kh¸t khao giao hßa vò trô, nã ®· t¹o ra mét thñ ph¸p: “t¶ c¶nh ngô t×nh”, ®©y lµ mét thñ ph¸p nghÖ thuËt phæ biÕn vµ quen thuéc trong th¬ v¨n xa. Trong th¬ xa, thiªn nhiªn vò trô ®· ®îc dùng lªn nh mét c¸i ph«ng, c¸i nÒn ®Ó «m Êp gi÷a h×nh ¶nh con ngêi víi nh÷ng phÈm chÊt cao quý cña nã. §iÒu nµy thËt ®óng bµi th¬ díi ®©y: “Nói Êp «m m©y, m©y Êp nói Lßng s«ng g¬ng s¸ng, bôi kh«ng mê 11 Båi håi d¹o bíc T©y phong lÜnh Tr«ng l¹i trêi Nam, nhí b¹n xa”. (Míi ra tï tËp leo nói) Miªu t¶ c¶nh nói non hïng vÜ, lßng s«ng s¸ng nh g¬ng chØ lµ c¸i cí ®Ó t¸c gi¶ béc lé tÊm lßng trong s¸ng, thñy chung son s¾t ®èi víi quª h¬ng, ®Êt níc. Bµi th¬ tËp trung ®îc nhiÒu cèt c¸ch vÜ ®¹i vµ tµi hoa cña Hå ChÝ Minh. T×nh yªu thiªn nhiªn hßa víi t×nh yªu Tæ quèc. KhÝ ph¸ch cøng cái, gang thÐp trong phong th¸i ung dung thanh th¶n. Bót ph¸p cã sù hµi hßa tuyÖt vêi gi÷a c¶nh vµ t×nh, gi÷a hiÖn thùc vµ t©m tr¹ng, gi÷a nh¹c vµ häa. TÊt c¶ nh÷ng ®iÒu Êy ®Ó nãi lªn r»ng: sau khi ra tï, lßng ngêi vÉn trong suèt nh dßng s«ng, kh«ng chót bôi mê. Nh vËy, trong “NhËt ký trong tï” thiªn nhiªn kh«ng chØ lµ ngêi b¹n tri ©m, tri kû mµ cßn lµ n¬i gi¸n tiÕp thÓ hiÖn tinh thÇn “thÐp”, t×nh thÇn ®Êu tranh bÊt khuÊt, kiªn cêng cña ngêi chiÕn sü céng s¶n vÜ ®¹i tríc xµ lim, b¸ng sóng. a5. Kh¸t väng ®éc lËp, tù do: Tù do lµ mét vÊn ®Ò mang tÝnh x· héi, ®îc ®Æt ra ë mäi thêi ®¹i “con ngêi sinh ra vèn lµ tù do” vµ chóng ta ai còng biÕt c©u nãi næi tiÕng trong “b¶n Tuyªn ng«n ®éc lËp n¨m 1776 cña níc Mü”: “TÊt c¶ mäi ngêi ®Òu sinh ra cã quyÒn b×nh ®¼ng. T¹o hãa cho hä nh÷ng quyÒn kh«ng ai cã thÓ x©m ph¹m ®îc; trong nh÷ng quyÒn Êy, cã quyÒn ®îc sèng, quyÒn ®îc tù do, vµ quyÒn mu cÇu h¹nh phóc”. “Tuyªn ng«n nh©n quyÒn vµ d©n quyÒn cña c¸ch m¹ng Ph¸p 1789” cóng nãi thªm: “ngêi ta sinh ra tù do vµ b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi vµ lu«n lu«n ®îc tù do vµ b×nh ®¼ng vÒ quyÒn lîi”. Trong “NhËt ký trong tï” ta b¾t gÆp kh¸t väng lín nhÊt lµ kh¸t väng tù do, hai ch÷ “tù do” ®îc nh¾c ®i nh¾c l¹i mêi ba lÇn ®· trë thµnh nçi ¸m ¶nh cña ngêi ®äc: n¬i tù do, c¶nh tù do, trêi tù do, ngµy tù do, ngêi tù do, ®· lµ ngêi tù do th× “MÆc dï bÞ trãi ch©n tay” vÉn vui ®îc víi c¶nh “chim ca rén nói h¬ng bay ng¸t rõng”. §ªm kh«ng ngñ ®îc, mçi lóc viÕt xong mét bµi th¬ còng chÝnh lµ lóc nhµ th¬ “Nhßm qua cöa sæ ng¾m trêi tù do”. MÆc dï bÞ g«ng cïm trong ngôc nhng chîp m¾t con ngêi tù do ®· thÊy “Sao vµng n¨m c¸nh méng hån quanh” hoÆc “M¬ thÊy cìi rång lªn thîng giíi” Tù do lµm cho con ngêi thªm lín, nhng tù do còng lín lªn sõng s÷ng nhê cã con ngêi nh Hå ChÝ Minh. NiÒm khao kh¸t tù do Êy cã nguån gèc s©u xa tõ sù nhËn thøc cay ®¾ng ®au khæ v× bÞ mÊt tù do: “Trªn ®êi ngµn v¹n ®iÒu cay ®¾ng Cay ®¾ng chi b»ng mÊt tù do”. Ngêi hiÓu r»ng ®éc lËp, tù do lµ c¸i quý nhÊt trªn ®êi, mÊt tù do mµ mÊt tÊt c¶, con ngêi sÏ bÞ ®µy ®äa ngang b»ng víi sóc vËt: “Mçi viÖc mçi lêi kh«ng tù chñ §Ó cho ngêi d¾t tùa tr©u bß” (C¶nh binh khiªng lîn cïng ®i, II) Cã ®éc lËp cho tæ quèc th× míi cã tù do cho mçi ngêi. Tæ quèc ®ang trong t×nh c¶nh n« lÖ th× c¸ nh©n còng bÞ tíc ®o¹t tù do. Trong nhµ tï Quèc d©n ®¶ng, Hå ChÝ Minh bÞ c©u thóc trong mäi chuyÖn: ®i l¹i, ¨n uèng, sinh ho¹t hµng ngµy thËm chÝ kh«ng ®îc tù do ng¾m mét vÇng tr¨ng thu, ®ãn mét tia n¾ng hång buæi sím. V× thÕ trong lßng Ngêi lóc nµo còng tr«ng ngãng chê ®Õn ngµy tù do: “Ng©m th¬ ta vèn kh«ng ham Nhng mµ trong ngôc biÕt lµm chi ®©y Ngµy dµi ng©m ngîi cho khu©y Võa ng©m võa ®îi ®Õn ngµy tù do”. (Më ®Çu tËp nhËt ký) NiÒm khao kh¸t tù do cã khi ®îc béc lé trùc tÕp, còng cã khi béc lé gi¸n tiÕp. Bµi th¬ “Ng¾m tr¨ng” cã lÏ lµ bµi th¬ hay nhÊt thÓ hiÖn kh¸t väng tù do mét c¸ch gi¸n tiÕp: “Trong tï kh«ng rîu cïng kh«ng hoa C¶nh ®Ñp ®ªm nay khã h÷ng hê Ngêi ng¾m tr¨ng soi ngoµi cöa sæ Tr¨ng nhßm khe cöa ng¾m nhµ th¬”. Tõ trong bãng tèi ngôc tï Ngêi vÉn híng vÒ vÇng tr¨ng s¸ng, Ngêi kh¼ng ®Þnh 12 mét t©m thÕ: “Th©n thÓ ë trong lao - Tinh thÇn ë ngoµi lao”. Ng¾m tr¨ng v× yªu tr¨ng còng lµ yªu tù do. Nh vËy ®Ó thÊy r»ng mét con ngêi vÜ ®¹i nh Hå ChÝ Minh khi ph¶i sèng trong c¶nh lao tï th× còng nh bao tï nh©n kh¸c: lu«n khao kh¸t ®îc tù do vµ tr¨n trë nh÷ng ®au ®ín cña cuéc ®êi. b. NghÖ thuËt biÓu hiÖn vÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh trong “NhËt ký trong tï”: “NhËt ký trong tï” cã nhiÒu ®Æc ®iÓm nghÖ thuËt ®éc ®¸o vÒ c¸i t«i tr÷ t×nh, vÒ kh«ng gian, thêi gian nghÖ thuËt, vÒ quan niÖm con ngêi, vÒ ng«n ng÷. Ng«n ng÷ gi¶n dÞ mµ hµm sóc, nhiÒu Èn dô, nhiÒu tîng trng, cÊu t¹o theo nhiÒu tÇng ý nghÜa, më ra nhiÒu liªn trëng trong t©m t ngêi ®äc theo kiÓu “thi t¹i ng«n ngo¹i” (“C¶nh chiÒu tèi”, “Gi¶i ®i sím”, “Häc ®¸nh cê”, “Cét c©y sè”, “Nghe tiÕng gi· g¹o” …). Roger Denux – nhµ v¨n Ph¸p ®· nhËn xÐt rÊt tinh tÕ r»ng: “Th¬ Ngêi nãi Ýt mµ gîi nhiÒu, lµ lo¹i th¬ cã mµu s¾c thanh ®¹m, cã ©m thanh trÇm l¾ng, kh«ng ph« diÔn mµ nh cè khÐp l¹i trong ®êng nÐt ®Ó cho ngêi ®äc tù thëng thøc lÊy c¸i phÇn ý ë ngoµi lêi. Ph¶i yªn lÆng mét m×nh ®äc th¬ Ngêi, ph¶i thØnh tho¶ng ngõng l¹i ®Ó suy nghÜa míi c¶m thÊy hÕt c¸i ©m vang cña nã vµ nghe nh÷ng ©m vang Êy cø ng©n dµi m·i. Nhng nghÖ thuËt næi bËt nhÊt lµm ngêi s¸ng vÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh trong tËp th¬ ®ã chÝnh lµ sù kÕt hîp hµi hßa gi÷a phong vÞ cæ ®iÓn vµ tinh thÇn hiÖn ®¹i. “NhËt ký trong tï” mang ®Ëm mµu s¾c cæ ®iÓn. B¸c ®· sö dông nhiÒu tø th¬, nhiÒu h×nh ¶nh mang d¸ng dÊp cña th¬ ®êng: “Väng nguyÖt”, “§i ®êng”, c¸c h×nh ¶nh c«, v©n, quyÖn, ®iÓu, giao väng, øc h÷u. TËp nhËt ký ®îc viÕt b»ng ch÷ H¸n víi thÓ lo¹i phæ biÕn lµ th¬ tø tuyÖt. TËp th¬ còng dµnh mét vÞ trÝ trang träng cho thiªn nhiªn, ®ã lµ sù kÕ thõa lèi th¬ cæ: “Th¬ xa yªu c¶nh thiªn nhiªn ®Ñp M©y, giã, tr¨ng, hoa, tuyÕt, nói, s«ng” (C¶m tëng ®äc thiªn gia thi) Thiªn nhiªn trong th¬ B¸c còng hiÖn ra trong t thÕ mét ngêi b¹n, mét ngêi tri kû, chia sÎ mäi niÒm vui, nçi buån: “Hoa hång në, hoa hång l¹i rông Hoa tµn, hoa në còng v« t×nh H¬ng hoa bay thÊu vµo trong ngôc KÓ víi tï nh©n nçi bÊt b×nh”. (C¶nh chiÒu h«m) Thiªn nhiªn hiÖn ra b»ng nh÷ng nÐt bót chÊm ph¸ nh»m ghi l¹i c¸i “thÇn” cña c¶nh: “Chim mái vÒ rõng t×m chèn ngñ Chßm m©y tr«i nhÑ gi÷a tÇng kh«ng C« em xãm nói xay ng« tèi Xay hÕt lß than ®· rùc hång” (ChiÒu tèi) Phong th¸i ung dung tù t¹i cña Hå ChÝ Minh còng mang cèt c¸ch cña mét nhµ hiÒn triÕt Ph¬ng §«ng. “NhËt ký trong tï” mang mµu s¾c cæ ®iÓn nhng l¹i rÊt hiÖn ®¹i. TËp th¬ võa gièng th¬ §êng mµ kh«ng h¼n lµ th¬ §êng. B¸c dµnh t×nh c¶m ®Æc biÖt cho thiªn nhiªn nhng Ngêi ®Õn víi thiªn nhiªn víi t©m thÕ kh¸c th¬ §êng. Trong th¬ §êng, con ngêi lu«n c¶m thÊy bÐ nhá, rîn ngîp tríc thiªn nhiªn, quan hÖ gi÷a con ngêi víi thiªn nhiªn lµ vÜnh h»ng. Cßn trong “NhËt ký trong tï”, con ngêi lu«n lµ trung t©m cña bøc tranh thiªn nhiªn, nhiÒu lóc cßn v¬n lªn lµm chñ: “§i ®êng míi míi biÕt gian lao Nói cao råi l¹i nói cao trËp trïng Nói cao lªn ®Õn tËn cïng Thu vµo tÇm m¾t mu«n trïng níc non” (§i ®êng) Bµi th¬ gîi cho ngêi ®äc vÒ c¸i gian lao th× Ýt mµ më ra mét kh«ng gian b¸t ng¸t, ®iÖp trïng, ®Ñp ®Ï, hïng vÜ nhiÒu h¬n. Ch¼ng thÊy ®©u ®µy ¶i xÝch xiÒng, chØ 13 thÊy mét tr¸i tim tù do ®ang chiªm ngìng, ®¾m say thëng ngo¹n thiªn nhiªn cña nhµ nghÖ sÜ. §»ng sau c©u th¬, ta b¾t gÆp mét t©m hån lín, tha thiÕt, ®Ñp ®Ï, mét trÝ tuÖ mÉn c¶m cña bËc chÝ sÜ ®ang ®èi diÖn, chÞu ®ùng nh÷ng gian lao khñng khiÕp nhng ®· biÕt vît lªn gian lao b»ng th¸i ®é lµm chñ, b»ng phong th¸i ung dung b×nh tÜnh, víi c¸i nh×n minh mÉn, s¸ng suèt mµ khiªm tèn, gi¶n dÞ. Phong th¸i ung dung tù t¹i cña B¸c trong “NhËt ký trong tï” bÒ ngoµi th× gièng víi c¸c nhµ th¬ xa nhng b¶n chÊt th× l¹i hoµn toµn kh¸c. C¸c nhµ nho xa ung dung thanh th¶n khi ®· ë bªn lÒ cña cuéc ®êi th©y kÖ mäi cuéc th¨ng trÇm cña thÕ sù (NguyÔn Tr·i vÒ C«n S¬n, NguyÔn B×nh Khiªm ë Am B¹ch V©n). Cßn ë B¸c lµ phong th¸i ung dung, thanh th¶n cña mét ngêi chiÕn sÜ dµy d¹n, ®øng gi÷a sãng to giã lín mµ vÉn b×nh, tù tin v× ®· n¾m ®îc nh÷ng quy luËt cña cuéc sèng, lÞch sö. Tinh thÇn hiÖn ®¹i ®îc thÓ hiÖn trong tËp th¬ cßn lµ t tëng, t×nh c¶m cña mét nhµ c¸ch m¹ng, mét ngêi chiÔn sÜ céng s¶n trong thêi ®¹i míi. ChÝnh sù kÕt hîp nhuÇn nhÞ gi÷a mµu s¾c cæ ®iÓn vµ tinh thÇn hiÖn ®¹i trong “NhËt ký trong tï” ®· lµm næi bËt vÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh. T©m hån cña mét thi nh©n, nhng l¹i mang trong m×nh cèt c¸ch cña ngêi chiÕn sÜ céng s¶n vÜ ®¹i. 3. §¸nh gi¸: V¨n tøc lµ ngêi, v¨n th¬ Hå ChÝ Minh lµ ®¹o ®øc, t tëng t×nh c¶m, lµ nhÞp sèng s«i næi, phong phó cña Ngêi. “NhËt ký trong tï” ®· ph¶n ¸nh mét c¸ch ch©n thËt vµ c¶m ®éng mét t©m hån lín, mét trÝ tuÖ lín, mét dòng khÝ lín cña ngêi chiÕn sÜ vÜ ®¹i trong c¶nh tï ®µy. Tinh thÇn nh©n ®¹o, t×nh yªu thiªn nhiªn, yªu cuéc ®êi lµ c¸i t×nh bao la b¸t ng¸t. ý chÝ nghÞ lùc phi thêng, phong th¸i ung dung lµm chñ hoµn c¶nh lµ chÊt “thÐp” s¸ng ngêi. “ThÐp” vµ “T×nh” hßa quyÖn trong nhau vµ ®îc thÓ hiÖn rÊt s©u s¾c. §óng nh nhµ th¬ Hoµng Trung Th«ng ®· ngîi ca: “T«i ®äc tr¨m bµi tr¨m ý ®Ñp ¸nh ®Ìn táa r¹ng m¸i ®Çu xanh VÇn th¬ cña B¸c vÇn th¬ thÐp Mµ vÉn mªnh m«ng b¸t ng¸t t×nh”. §Õn víi “NhËt ký trong tï” ta may m¾n cã ®îc bøc ch©n dung tinh thÇn tù häa cña Hå ChÝ Minh. Tõ 135 bµi th¬ ®îc “viÕt díi gi¸ treo cæ” ®Òu næi bËt sù hµi hßa thèng nhÊt gi÷a con ngêi cao c¶ víi con ngêi b×nh thêng. Hå ChÝ Minh mang trong m×nh sù vÜ ®¹i nhng còng rÊt ®çi gi¶n dÞ, méc m¹c, gÇn gòi. VÎ ®Ñp t©m hån Êy kh«ng ph¶i tù nhiªn mµ cã, mµ nã cã céi nguån s©u xa. VÎ ®Ñp ®ã b¾t nguån tõ truyÒn thèng yªu níc bÊt khuÊt cña gia ®×nh, tõ truyÒn thèng ®Êu tranh c¸ch m¹ng kiªn cêng cña quª h¬ng xø NghÖ, l¹i ®îc thai nghÐn trong hoµn c¶nh n« lÖ ®au th¬ng cña d©n téc, ®îc rÌn luyÖn trong thö th¸ch nghiÖt ng· cña nhµ tï ®Õ quèc, ®Æc biÖt nhÊt lµ kh¶ n¨ng vît lªn hoµn c¶nh víi b¶n lÜnh phi thêng vµ nh·n quan xuÊt chóng cña ngêi céng s¶n vÜ ®¹i. §i t×m hiÓu vÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh trong tËp th¬ cµng gióp chóng ta hiÓu râ h¬n vÒ con ngêi B¸c. VÎ ®Ñp t©m hån cao quý cña Ngêi ®· lµm r¹ng rì vÎ ®Ñp ®¹o ®øc truyÒn thèng cña con ngêi ViÖt Nam, trë thµnh di s¶n tinh thÇn v« gi¸ ®Ó mçi chóng ta ®îc häc tËp, noi theo c Kết luận Xa nay, nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc trë thµnh bÊt hñ, bao giê còng chinh phôc ngêi ®äc b»ng chÝnh vÎ ®Ñp ®Ých thùc cña nã. “NhËt ký trong tï” lµ mét t¸c phÈm nh vËy. “Ai më cuèn s¸ch nµy sÏ gÆp mét con ngêi” (Wan – Uyt - Man). Gi¸ trÞ hµng ®Çu cña tËp th¬ lµ ë bøc ch©n dung tinh thÇn tù häa cña Hå ChÝ Minh. §ã lµ ch©n dung cña mét nhµ c¸ch m¹ng, mét nhµ yªu níc vÜ ®¹i, còng lµ mét nhµ nh©n ®¹o chñ nghÜa lín, mét nhµ v¨n hãa, nhµ th¬ lín. §ã lµ “con ngêi ViÖt Nam ®Ñp nhÊt”, nhng còng lµ con ngêi cña nh©n lo¹i, cña mäi thêi ®¹i, “mét con ngêi ®· qua mét sù ch¾t läc trong s¸ng nhÊt, ®· ®îc n©ng lªn ®Õn mét tÇm vãc lín” (Phªlich Pita R«®righªt). Tõ khi ra ®êi cho ®Õn nay, “ NhËt ký trong tï” ®· kh¼ng ®Þnh ®îc søc sèng l©u bÒn trong t©m hån d©n téc. N¨m 2013 tËp th¬ ®· ®îc thñ tíng ChÝnh phñ c«ng nhËn lµ “ b¶o vËt quèc gia”. Chuyªn ®Ò nµy chóng t«i dõng l¹i ë viÖc t×m hiÓu vÎ ®Ñp t©m hån cña Hå ChÝ Minh trong “NhËt ký trong tï”. Trong ph¹m vi vµ thêi gian nghiªn cøu cã h¹n ch¾c 14 ch¾n sÏ kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu sãt. V× vËy, t«i rÊt mong nhËn ®îc nh÷ng ý kiÕn ®ãng gãp cña c¸c ®ång nghiÖp ®Ó chuyªn ®Ò nµy ®îc hoµn thiÖn h¬n. Bµi d¹y minh häa: VẺ ĐẸP TÂM HỒN CỦA HỒ CHÍ MINH QUA 2 BÀI THƠ “NGẮM TRĂNG” VÀ “ĐI ĐƯỜNG”. A. MỤC TIÊU: - Qua hai bài thơ , HS hiểu được vẻ đẹp tâm hồn của Bác – Vị lãnh tụ vĩ đại của dân tộc Việt Nam; hiểu được phong cách thơ của Người. - Rèn cho HS kĩ năng làm văn nghị luận. - Trau dồi tư tưởng, đạo đức, lối sống cao đẹp. B. PHƯƠNG TIỆN: - Bài soạn, bảng phụ, máy chiếu. C. TIẾN TRÌNH: 1. Ổn định: 2. Kiểm tra bài : - Hỏi : Hãy giới thiệu hoàn cảnh sáng tác của hai bài thơ “ Ngắm trăng” và “Đi đường”? Qua hai bài thơ đã cho thấy được vẻ đẹp nào của Bác? * Định hướng: +Vẻ đẹp tâm hồn của một người nghệ sĩ thể hiện ở tình yêu thiên nhiên . + Vẻ đẹp tâm hồn của một người chiến sĩ thể hiện ở phong thái ung dung, lạc quan ; khát vọng tự do ; chí nghị lực phi thường . 3. Bài mới: - GV dẫn dắt vào bài: Gới thiệu mục tiêu bài học. * ĐỀ: VẺ ĐẸP TÂM HỒN CỦA HỒ CHÍ MINH QUA 2 BÀI THƠ “NGẮM TRĂNG” VÀ “ĐI ĐƯỜNG”. ? Khi lµm mét bµi v¨n, th«ng thêng em sÏ thùc hiÖn nh÷ng bíc nµo? - T×m hiÓu ®Ò vµ t×m ý - LËp dµn bµi - ViÕt bµi v¨n - §äc l¹i vµ söa ch÷a. - Xác định kiểu bài và vấn đề nghị luận I. Tìm hiểu đề và tìm ý: ? * Tìm hiểu đề: - Kiểu bài: Nghị luận phân tích , chứng - Vấn đề trên cần được làm rõ bằng minh về một vấn đề trong tác phẩm VH những ý nào? - Nội dung: Vẻ đẹp tâm hồn của Bác qua 2 bài thơ. - Phạm vi : 2 bài thơ + “Nhật kí trong tù” * Tìm ý: +Vẻ đẹp tâm hồn của một người nghệ sĩ thể hiện ở tình yêu thiên nhiên . + Vẻ đẹp tâm hồn của một người chiến sĩ thể hiện ở phong thái ung dung, lạc 15 - Hãy nêu nội dung phần mở bài? - Thân bài , em sẽ triển khai những nội dung cụ thể nào? - Giới thiệu khái quát hoàn cảnh sáng tác của 2 bài thơ? => GV chốt và chuyển ý: - Tình yêu thiên nhiên của Bác được biểu hiện trong mỗi bài thơ như thế nào? (HS nêu biểu hiện – GV chốt ý) - GV phân tích tư liệu dẫn chứng: - GV phân tích, liên hệ bài “Trên đường” quan ; khát vọng tự do ; chí nghị lực phi thường . II. Dàn bài: * Mở bài: - Dẫn dắt : + Cách 1: Giới thiệu về tác giả và tập “Nhật kí trong tù” + Cách 2: Trực tiếp giới thiệu hai bài thơ. - Nêu vấn đề: Vẻ đẹp tâm hồn của Bác qua hai bài thơ. * Thân bài: 1/ Hoàn cảnh sáng tác 2 bài thơ : - Tháng 8/1942, Bác bị chính quyền Tưởng Giới Thạch bắt giam ở Quảng Tây – Trung Quốc. Trong thời gian 14 tháng , Người phải trải qua rất nhiều nhà tù. - Hai bài thơ được sáng tác trong hoàn cảnh ấy: + Ngắm trăng: bị giam cầm trong nhà lao. + Đi đường: bị xiềng xích và giải đi bộ trên đường núi, hiểm trở. =>Khái quát: Dù trong hoàn cảnh nào ta cũng bắt gặp vẻ đẹp tâm hồn của Bác. 2/ Chứng minh vẻ đẹp tâm hồn : a/ Vẻ đẹp tâm hồn của một người nghệ sĩ thể hiện ở tình yêu thiên nhiên. * Trong bài “Ngắm trăng”: - Bác vượt lên hoàn cảnh để chiêm ngưỡng ánh trăng với niềm xúc động, bối rối: Trong tù không rượu cũng không hoa Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ - Bác coi thiên nhiên như người bạn tri âm: “Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ” “Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ * Trong bài “Đi đường”: - Bác say đắm trước cảnh đẹp thiên nhiên: “Núi cao rồi lại núi cao trập trùng” 16 - GV chốt và chuyển ý: - Phong thái ung dung, lạc qua của Bác được biểu hiện trong mỗi bài thơ như thế nào? (HS nêu biểu hiện – GV chốt ý) - GV phân tích, liên hệ bài : - GV chốt và chuyển ý: - Khát vọng tự do của Bác được biểu hiện trong mỗi bài thơ như thế nào? (HS nêu biểu hiện – GV chốt ý) - GV liên hệ bài “ Không ngủ được” hoặc “Việt Nam có báo động”. Núi cao lên đến tận cùng Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non” => Khái quát: Thiên nhiên trong thơ Bác có thể là ánh trăng, núi rừng, cỏ cây hoa lá… nhưng đều hiện lên thật trong sáng. Thiên nhiên giống như một đối tượng để Bác tâm tình. Đặc biệt hơn , thiên nhiên ấy luôn là hiện thân cho cái đẹp. Vì vậy, Bác tìm đến với thiên nhiên chính là hướng đến cái đẹp. b. Vẻ đẹp tâm hồn của một người chiến sĩ: b.1/ Thể hiện ở phong thái ung dung, lạc quan. * Trong bài “Ngắm trăng”: - Cho thấy thái độ bất chấp hoàn cảnh để hướng đến ánh trăng. “Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ” - Bác không coi mình là tù nhân mà cho mình là “thi nhân”: “Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ.” * Trong bài “Đi đường”: - Trong hoàn cảnh chuyển ngục đầy khó khăn, Bác không coi mình là tù nhân, mà là một du khách để được thưởng ngoạn cảnh núi non hùng vĩ: “ Núi cao lại núi cao trập trùng Núi cao lên đến tận cùng Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non” => K/ định: Dù phải đối diện với thực tế khổ cực của nhà tù , nhưng Bác luôn thể hiện được phong thái lạc quan của người chiến sĩ cộng sản lỗi lạc. b.2/ Khát vọng do * Trong bài “Ngắm trăng”: Bác bất chấp sự giam cầm của nhà tù để tìm đến với ánh trăng: “Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ” -> Đó là cuộc vượt ngục tinh thần. * Trong bài “Đi đường”: Bác luôn hướng tới không gian cao rộng: 17 “ Núi cao lên đến tận cùng Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non” -> (Cảm nhận) => Khái quát: Khát vọng tự do của Bác luôn thể hiện một cách rõ nét qua hình ảnh vầng trăng, mặt trời, không gian… - Ý chí, nghị của Bác được biểu hiện trong mỗi bài thơ như thế nào? (HS nêu biểu hiện – GV chốt ý) - GV liên hệ bài “Bốn tháng rồi” hoặc “Tự khuyên mình” - GV chốt và chuyển ý: - Qua tìm hiểu 2 bài thơ, em có những nhận xét đánh giá gì? b.3/ Ý chí, nghị lực phi thường : * Trong bài “Ngắm trăng”: - Chính là thái độ chủ động, lạc quan, không chịu khuất phục trước hoàn cảnh tù đày. Trong tù không rượu cũng không hoa Cảnh đẹp đêm nay khó hững hờ Người ngắm trăng soi ngoài cửa sổ Trăng nhòm khe cửa ngắm nhà thơ”. * Trong bài “Đi đường” : Thể hiện qua bài học về đọa đức cách mạng của Bác: “ Đi đường mới biết gian lao Núi cao rồi lại núi cao trập trung Núi cao lên đến tận cùng Thu vào tầm mắt muôn trùng nước non” => Khái quát: nhà tù đối với Bác nó giống như một trường học cách mạng. Càng gian khó thì càng tạo cho người chiến sĩ cách mạng bản lình, tinh thần thép. 3. Đánh giá ( vẻ đẹp của 2 bài thơ): - Như vậy qua hai bài thơ ta thấy được vẻ đẹp tâm hồn cao quý của Hồ Chí Minh – Người cộng sản vĩ đại trong chốn lao tù, với tình yêu thiên nhiên đắm say, phong thái ung dung lạc quan, ý chí nghị lực phi thường và khát vọng tự do cháy bỏng. - Hai bài thơ được sáng tác theo thể thơ tứ tuyệt đường luật ấy cũng phần nào cho ta thấy phong cách nghệ thuật thơ ca của Hồ Chí Minh, đó là sự kết hợp hài hòa giữa vẻ đẹp cổ điển và tinh thần hiện đại, giữa chất thép và chất tình (chất người chiến sĩ cộng sản và chất thi sĩ). 18 - GV chốt: Qua hai bài thơ, chóng ta không chỉ hiểu được vẻ đẹp tâm hồn của Bác , mà còn hiểu nét tiêu biểu trong phong cách thơ của Người. - Nhãm 1,2 : ViÕt ®o¹n v¨n më bµi. - Nhãm 3,4 : ViÕt ®o¹n v¨n kÕt bµi. Sau 4 phóp GV gäi 2 HS ë 2 nhãm ®äc bµi. C¸c b¹n cßn l¹i nghe bµi cña b¹n nhËn xÐt, ®¸nh gi¸. - Mạch cảm xúc của bài thơ luôn vận động hướng tới ánh sáng, tương lai: -> “Ngắm trăng”: từ không gian nhà tù tăm tối, chật chội hướng tới ánh sáng và không gian bao la rộng lớn: -> “Đi đường”: Từ trải nghiệm mà rút ra bài học; từ gian lao hướng đến tự do + Và cái tôi của tác giả thường ẩn nhẹ nhàng, tinh tế, mang phong thái ung dung, thanh thản tương tự các hiền triết, tao nhân ngày xưa. - ý nghÜa: ®i tìm hiểu vẻ đẹp tâm hồn của Hồ Chí Minh trong hai thơ càng giúp chúng ta hiểu rõ hơn về con người Bác. Vẻ đẹp tâm hồn cao quý của Người đã làm rạng rỡ vẻ đẹp đạo đức truyền thống của con người Việt Nam, trở thành di sản tinh thần vô giá để mỗi chúng ta được học tập, noi theo. - Mở rộng: vẻ đẹp ấy chúng ta còn gặp trong nhiều bài của Bác “Nhật kí trong tù” hat thơ ở chiến khu Việt Bắc ; bắt gặp ở các nhà thơ các mạng sau này như Tố Hữu * Kết bài: - Khẳng định lại vấn đề: Hai bài thơ thực sự cho thấy vẻ đẹp tâm hồn của Bác. Đó là vẻ đẹp của một lãnh tụ vĩ đại mang bản lĩnh cách mạng phi thường. - Suy nghĩ bản thân: III. ViÕt ®o¹n v¨n: IV. §äc vµ söa ch÷a: Qúa trình áp dụng: Để tiếp cận chuyên đề, tôi hướng dẫn học sinh tìm hiểu nghiên cứu, sưu tầm tưu liệu. Đồng thời tách nội dung chuyênđề thành những đề bài nhỏ ( Những bài tập)và hướng dẫn học sinh theo 4 bước: Bước 1:Tìm hiểu đề, tìm ý a, Kiểu bài - Vấn đề nghị luận - Phạm vi tư liệu 19 b, Tìm ý: giáo viên hướng dẫn học sinh tìm hệ thống luận điểm cho chuyên đè ( dựa vào khả năng khái quát tổng hợp kiến thức trong quá trình nghiên cứu ) có thể có những quan điểm khác nhau nhưng cần phải được một số ý cơ bản như đã trình bày ở phần nội dung chuyên đề - Hướng dẫn hoạc sinh tìm luận cứ . Luận cứ phải tiêu biểu chính xác, toàn diện bám sát các văn bản đã học - Xác định cách lập luận cho từng nội dung Bước 2: Lập dàn bài: - Gv hướng dẫn học sinh lập dàn bài theo 3 phần: Mở bài, Thân bài, kết luận. Cho học sinh thảo luận để rút ra dàn chung - Đối chiếu với toàn bộ bài của cô giáo rồi tụ bổ sung những vấn đề còn thiếu - Trong quá trình hình thành dàn bài, giáo viên chú ý theo dõi, thậm chí tham gia thảo luận cùng học sinh để tránh áp đặt, phát huy tính sáng tạo cho các em Bước 3: Viết bài - hướng dẫn học sinh lập luận hợp lí, sử dụng thành thạo và linh hoạt các thao tác lập luận - Hướng đẫn cách phân tích dẫn chứng - Rèn luyện dùng từ, đặt câu, đặc biệt cần rèn khả năng tư duy sáng tạo, cách tổng hợp khái quát vấn đề - Hướng dẫn viết đoạn văn, khuyến khích viết đoạn tổng –phân –hợp Bước 4: Đọc lại và sửa chữa Cho học sinh trao đổi bài, tự sửa lỗi cho nhau, có thể tự chấm bài, nhận xét về cách diễn đạt,đặtcâu: Kết quả thực hiện chuyên đề : - Học sinh nắm được nội dung tư tưởng của tác phẩm - Rèn được khả năng khái quát được tác phẩm, cmar thụ dược tác phẩm Bồi dưỡng tình yêu thương con người, biết xây dựng nhân cách đẹp đẽ cho bản thân Trước khi thực hiện chuyên đề: Lớp Sĩ số Giỏi Khá Trung bình Yếu Kém 8D 26 0 1 16 6 3 8E 27 0 1 20 4 2 Tổng 53 0 2 37 10 5 Sau khi thực hiện chuyên đề: Lớp Sĩ số Giỏi Khá Trung bình Yếu Kém 8D 26 1 5 18 1 1 8E 27 2 5 18 1 1 20