Tài liệu Skkn văn lớp 6_ dạy học truyện cười

1 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 PhÇn 1 §Æt vÊn ®Ò I. Lý do chän ®Ò tµi 1.C¬ së lý luËn Nh chóng ta ®· biÕt xu thÕ ph¸t triÓn chung cña thÕ giíi hiÖn nay lµ ngµy cµng kh¼ng ®Þnh vai trß tÝch cùc cña con ngêi trong viÖc chiÕm lÜnh c¸c tri thøc khoa häc. ViÖc ®µo t¹o nh÷ng con ngêi cã ®ñ Nh©nTrÝ-Dòng lµ thËt sù cÇn thiÕt. §Ó con ngêi cã thÓ ph¸t triÓn, mét c¸ch toµn diÖn ®îc, cÇn rÊt nhiÒu yÕu tè, trong ®ã v¨n häc còng gãp phÇn kh«ng nhá vµo qu¸ tr×nh rÌn luyÖn nh©n c¸ch con ngêi míi. Do khu«n khæ s¸ng kiÕn kinh nghiÖm cã h¹n cho nªn ngêi viÕt chØ ®Ò cËp ®Õn mét vÊn ®Ò nhá lµ: D¹y häc truyÖn cêi trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 6. TruyÖn cêi, n»m trong hÖ thèng d©n gian, lµ thÓ lo¹i v¨n häc thÓ hiÖn râ c¸i nÐt tinh thÇn l¹c quan, trÝ th«ng minh s¾c s¶o vµ tinh thÇn ®Êu tranh chèng c¸i xÊu cña nh©n d©n lao ®éng. V× thÕ nã cã søc m¹nh, t¸c dông riªng trong viÖc båi dìng vÎ ®Ñp nh©n c¸ch, båi ®¾p t©m hån d©n téc, rÌn luyÖn nh©n c¸ch cho thÕ hÖ trÎ. VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ph¶i d¹y vµ häc truyÖn cêi nh thÕ nµo ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ gi¸o dôc cao nhÊt. 2.C¬ së thùc tiÔn: Thùc tiÔn viÖc häc vµ truyÖn cêi tõ tríc tíi nay cha thËt ®îc chó träng. Trong nhiÒu giê d¹y mét sè gi¸o viªn chØ ®i khai th¸c néi dung truyÖn cêi mét c¸ch s¬ gi¶n, ®¬n ®iÖu. Do vËy cha g©y ®îc sù høng thó cña häc sinh hoÆc ®· chØ ®îc ra yÕu tè g©y cêi nhng cha nªu bËt ®îc ý nghÜa cña c¸i cêi. Tõ thùc tÕ ®ã t«i thÊy m×nh cÇn ph¶i cã mét ph¬ng ph¸p d¹y truyÖn cêi thÝch hîp ®Ó häc sinh kh«ng chØ n¾m ch¾c kiÕn thøc cña bµi häc mµ cßn say mª häc mét c¸ch s¸ng t¹o. H¬n n÷a ®Ó ®¸p øng víi ph¬ng ph¸p d¹y häc theo yªu cÇu cña ch¬ng tr×nh SGK míi, ngêi gi¸o viªn kh«ng chØ dùa vµo nh÷ng gi¸o tr×nh thiÕt kÕ bµi gi¶ng mét c¸ch Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 2 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 ®¬n thuÇn mµ ph¶i cã mét kiÕn thøc, mét ph¬ng ph¸p s¸ng t¹o ®Ó híng häc sinh tù häc tËp, tù t×m tßi, vµ n¾m b¾t kiÕn thøc mét c¸ch cã chiÒu réng, chiÒu s©u. ChÝnh v× vËy mµ víi bµi viÕt nhá nµy ngêi viÕt xin ®îc ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò: D¹y-Häc truyÖn cêi trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 6 theo híng tÝch hîp. II. LÞch sö vÊn ®Ò VÊn ®Ò nµy ®· ®îc c¸c gi¸o s nghiªn cøu vµ viÕt thµnh nhiÒu cuèn s¸ch mµ tiªu biÓu lµ cuèn “Ph©n tÝch tæng hîp V¨n häc d©n gian” cña gi¸o s §ç B×nh TrÞ. Nhng víi c«ng tr×nh nghiªn cøu ®ã míi ®a ra vÊn ®Ó ë møc ®é chung chung, mang tÝnh lý thuyÕt, cha ®i vµo cô thÓ mét vÊn ®Ò. Cho nªn trong bµi viÕt nµy ngêi viÕt mong muèn trªn c¬ së häc tËp víi nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®îc nghiªn cøu cña nh÷ng ngêi ®i tríc cïng víi sù suy nghÜ s¸ng t¹o cña b¶n th©n ®Ó ®i vµo mét vÊn ®Ò cô thÓ, thiÕt thùc, ®¸p øng nhu cÇu D¹y-häc mét m¶ng kiÕn thøc trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 6 thÓ lo¹i truyÖn cêi. III. NhiÖm vô nghiªn cøu T×m hiÓu tæng hîp c¸c ®Æc ®iÓm næi bËt cña truyÖn cêi tõ ®ã t×m ra c¸ch gi¶ng d¹y cã hiÖu qu¶. IV. Dù kiÕn nh÷ng ®ãng gãp Trªn c¬ së lµ mét sè ý kiÕn c¸ nh©n, s¸ng kiÕn kinh nghiÖm mong muèn ®îc sù gãp ý cña c¸c ®ång nghiÖp ®Ó cho viÖc gi¶ng d¹y bé m«n ®¹t ®îc kÕt qu¶ cao. V.Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu, nguån t liÖu vµ ®èi tîng 1. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. Tríc hÕt ngêi viÕt s¸ng kiÕn nµy ®i tõ nh÷ng vÊn ®Ò lý thuyÕt mang tÝnh ®Þnh híng. §ã lµ bµi viÕt, c¸c c«ng tr×nh nghiªn cøu khoa häc cña c¸c gi¸o s, c¸c nhµ nghiªn cøu lý luËn vÒ TruyÖn cêi. Tõ viÖc nghiªn cøu ngêi viÕt ®· ¸p dông lý thuyÕt vµo thùc tiÔn gi¶ng d¹y cña b¶n th©n qua nhiÒu n¨m gi¶ng d¹y. Trªn c¬ së thùc tÕ, Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 3 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 qua c¸c giê chuyªn ®Ò vµ trao ®æi trùc tiÕp víi c¸c gi¸o viªn gi¶ng d¹y vµ sù tiÕp thu cña häc sinh, ngêi viÕt S¸ng kiÕn kinh nghiÖm ®· kÕt hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu sau: - Ph¬ng ph¸p häc - tiÕp xóc v¨n b¶n. - Ph¬ng ph¸p kh¸i qu¸t vÊn ®Ò. - Ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp gióp häc sinh ®i tõ nh÷ng Ên tîng tæng qu¸t ®Õn chi tiÕt cô thÓ vµ tõ cô thÓ quay trë l¹i nhËn thøc tæng qu¸t. Tuy nhiªn viÖc ¸p dông nh÷ng ph¬ng ph¸p nµy hÕt søc s¸ng t¹o, tuú tõ hoµn c¶nh cô thÓ ®Ó ®em l¹i kÕt qu¶ cao. 2. Nguån t liÖu: T¸c gi¶ cña S¸ng kiÕn kinh nghiÖm khi nghiªn cøu cã tham kh¶o mét sè c«ng tr×nh nghiªn cøu cña c¸c nhµ khoa häc vÒ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc d©n gian. Cô thÓ: - Ph©n tÝch tæng hîp V¨n häc d©n gian - TruyÖn cêi ViÖt Nam. Ngoµi ra cßn tham kh¶o mét sè c¸c bµi viÕt cña c¸c t¸c gi¶ trong b¸o “ThÕ giíi quanh ta”, “V¨n häc vµ tuæi trΔ. 3. §èi tîng nghiªn cøu: - §èi tîng nghiªn cøu cña S¸ng kiÕn kinh nghiÖm lµ häc sinh líp 6 trêng THCS NguyÔn Trêng Té, quËn §èng §a, Hµ Néi. - Th«ng qua qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y häc sinh líp 6 ®Ó rót ra nh÷ng vÊn ®Ò mang tÝnh lý thuyÕt vµ thÓ nghiÖm kÕt qu¶ nghiªn cøu. Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 4 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 VI. Bè côc S¸ng kiÕn kinh nghiÖm gåm: 33 trang Chia lµm 3 phÇn: PhÇn A: PhÇn më ®Çu Gåm 6 môc: Môc I: Lý do chän s¸ng kiÕn kinh nghiÖm. Môc II: LÞch sö vÊn ®Ò. Môc III: NhiÖm vô nghiªn cøu. Môc IV: Dù kiÕn nh÷ng ®ãng gãp. Môc V:Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu, nguån t liÖu vµ ®èi tîng Môc VI: Bè côc. PhÇn B: Néi dung Gåm 2 ch¬ng môc: Ch¬ng môc I: KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ lý luËn. Ch¬ng môc II: Bµi so¹n thùc nghiÖm. PhÇn C: KÕt luËn Gåm 2 th môc: Môc I: KÕt luËn. Môc II: Nh÷ng kiÕn nghÞ. PhÇn 2 néi dung Ch¬ng I: KÕt qu¶ nghiªn cøu vÒ lý luËn I. C¬ së h×nh thµnh c¸ch d¹y häc truyÖn cêi 1. Môc tiªu m«n häc: Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 5 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 Ch¬ng tr×nh ng÷ v¨n ho¸ bËc THCS nãi chung vµ ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 6 nãi riªng ®Æt môc tiªu tríc tiªn, cao nhÊt lµ gãp phÇn h×nh thµnh nh÷ng con ngêi cã ý thøc tù tu dìng, biÕt yªu th¬ng, quý träng gia ®×nh, bÌ b¹n; cã lßng yªu níc, yªu CNXH, biÕt híng tíi nh÷ng t tëng t×nh c¶m cao ®Ñp nh lßng nh©n ¸i, tinh thÇn t«n träng lÏ ph¶i, sù c«ng b»ng, lßng c¨m ghÐt c¸i xÊu c¸i ¸c. §ã lµ nh÷ng con ngêi cã t duy s¸ng t¹o, bíc ®Çu cã n¨ng lùc c¶m thô c¸c gi¸ trÞ nh÷ng con ngêi cã t duy s¸ng t¹o, bíc ®Çu cã n¨ng lùc c¶m thô c¸c gi¸ trÞ Ch©n-ThiÖnMü. ë ph¹m vi nhá h¬n TruyÖn cêi híng c¸c em t×m hiÓu nh÷ng hµnh vi thãi quen, n÷ng tËt xÊu cã tÝnh chÊt phæ biÕn (Hay khoe khoang, sü diÖn, Ých kû). Qua ®ã c¸c em tù rót ra nh÷ng bµi häc cÇn thiÕt cho b¶n th©n m×nh. 2. Viªc d¹y häc bé m«n theo quan ®iÓm tÝch hîp: Cïng víi sù ra ®êi cña SGK Ng÷ v¨n 6 th× quan ®iÓm d¹y häc tÝch hîp ®îc lÊy lµm nguyªn t¾c tæ chøc néi dung ch¬ng tr×nh TÝch hîp lµ quan ®iÓm phèi kÕt hîp c¸c tri thøc cña mét sè m«n häc cã nÐt t¬ng ®ång vµo mét lÜnh vùc chung. §©y kh«ng ph¶i quan ®iÓm hoµn toµn míi, bëi trªn thùc tÕ, nhiÒu nh gi¸o cã kinh nghiÖm ®· dïng, ngay c¶ gi¸o viªn trong c¸c bµi gi¶ng ®· “®éng ch¹m” ®Õn. Nhng ®ã chØ lµ mét viÖc lµm kh«ng thêng xuyªn, kh«ng triÖt ®Ó, kh«ng trë thµnh yªu cÇu b¾t buéc. Tuy nhiªn, d¹y ba ph©n m«n nh mét thÓ thèng nhÊt lµ vÊn ®Ò rÊt míi mÎ, yªu cÇu võa gi÷ ®îc ®Æc trng c¬ b¶n cña tõng ph©n m«n võa hoµ nhËp ®Ó híng tíi mét môc tiªu. §Ó lµm ®îc ®iÒu nµy, gi¸o viªn ph¶i cã sù s¸ng t¹o, ph¶i ®Çu t thêi gian trong qu¸ tr×nh so¹n gi¶ng, t×m ra yÕu tè ®ång quy gi÷a ba ph©n m«n vµ tÝch hîp trong tõng thêi ®iÓm, tõng vÊn ®Ò. §èi víi häc sinh häc theo quan ®iÓm tÝch hîp c¸c em sÏ cã ®iÒu kiÖn kh¾c s©u kiÕn thøc, n¾m ch¾c bµi ë c¶ ba ph©n m«n. Tõ ®ã h×nh Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 6 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 thµnh vµ rÌn luyÖn co c¸c em 4 kü n¨ng: Nghe-Nãi-§äc-ViÕt (hiÓu theo nghÜa réng nhÊt). 3. Nh÷ng ®Æc trng cña thÓ lo¹i truyÖn cêi: Muèn d¹y tèt thÓ lo¹i truyÖn cêi, gi¸o viªn cÇn n¾m ®îc nh÷ng ®Æc ®iÓm næi bËt cña thÓ lo¹i ®Ó cã thÓ vËn dông tèt trong tõng bµi d¹y cô thÓ. §ång thêi nhËn diÖn ®óng c¸c truyÖn cêi ®îc chän läc trong ch¬ng tr×nh ng÷ v¨n 6 ®Ó x¸c ®Þnh ®óng yªu cÇu, møc ®é vµ c¸ch D¹yHäc cho s¸t víi ®èi tîng. TruyÖn cêi lµ nh÷ng truyÖn kÓ vÒ hiÖn tîng ®¸ng cêi trong cuéc sèng, trong hµnh vi cña ngêi ®êi, nh»m g©y ra c¸i cêi. C¨n cø vµo tÝnh chÊt cña c¸i ®¸ng cêi nh ®· nãi ë trªn ngêi ta t¹m chia truyÖn cêi thµnh hai tiÓu lo¹i: + TruyÖn hµi híc (truyÖn khi hµi). + Truyªn ch©m biÕm (truyÖn trµo phóng). Ranh giíi gi÷a hµi híc vµ ch©m biÕm kh«ng ph¶i lóc nµo còng râ rµng rµnh m¹ch. Nhng viªc ph©n biÖt hµi híc víi ch©m biÕm l¹i thêng ®îc nhÊn m¹nh nh mét yªu cÇu cã tÝnh chÊt nguyªn t¾c trong sö dông c¸i cêi. VÒ ®¹i thÓ cã thÓ ph©n biÖt mét c¸ch quy íc lµ: TruyÖn hµi híc chñ yÕu nh»m môc ®Ých mua vui tuy còng cã thÓ cã ý nghÜa phª ph¸n, cßn truyÖn ch©m biÕm tuy còng cã t¸c dông gi¶i trÝ nhng dông ý lµ nh»m ®¶ kÝch; do ®ã, truyÖn hµi híc chuyªn vÒ khai th¸c c¸c hiÖn tîng buån cêi ë nh÷ng hiÓu lÇm, nh÷ng lÇm lì, hí hªnh thêng t×nh hoÆc nh÷ng nhîc ®iÓm phæ biÕn cña mét løa tuæi, mét nghÒ nghiÖp, mét ®Þa ph¬ng, thËm chÝ, ë nh÷ng khuyÕt tËt bÈm sinh (lÏ ra kh«ng nªn ®em ra cêi cît) cña ngêi ta, cßn truyÖn ch©m biÕm thêng t×m c¸i ®¸ng cêi ë nh÷ng hiÖn tîng nh÷ng hµnh vi béc lé nÐt b¶n chÊt cña c¸i thãi xÊu lµm ¶nh hëng ®Õn thÓ thèng con ngêi, nh÷ng thãi xÊu ph¶n x· héi. §Ò tµi cña c¸i cêi rÊt réng. Ngêi ra t×m c¸i cêi ë mäi lÜnh vùc, mäi ngãc ng¸ch cña cuéc sèng. Nhng ngêi ta cã thÓ nghÜ ra c¸i cêi vÒ ®ñ mäi truyÖn. Ngêi ta còng cã thÓ biÕn ngay nh÷ng ®iÒu nghiªm tóc Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 7 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 thµnh truyÖn buån cêi. Nhng hÖ ®Ò tµi cña truyÖn cêi d©n gian th× cã giíi h¹n. Sau ®©y lµ nh÷ng ®Ò tµi t¬ng ®èi “chôm” cña truyÖn cêi d©n gian ViÖt Nam. + Nh÷ng c¸i xÊu thuéc vÒ b¶n chÊt béc lé chñ yÕu ë nh÷ng hµnh vi buån cêi trong sinh ho¹t cña c¸c nh©n vËt tiªu biÓu cña x· héi phong kiÕn: vua chóa, quan l¹i, ®Þa chñ, phó «ng. + Nh÷ng thãi xÊu “th«ng thêng” ë ngêi b×nh d©n béc lé nh÷ng g× buån cêi trong hµnh ®éng cña hä. + Nh÷ng hiÖn tîng buån cêi do hiÓu lÇm, lÇm lì, hí hªnh, mµ thêng t×nh còng cã thÓ cã lóc m¾c ph¶i, hoÆc do nh÷ng nhîc ®iÓm, nh÷ng khuyÕt tËt kh«ng g©y tæn h¹i cho ai. b.VÒ chøc n¨ng: TruyÖn cêi lµ truyÖn ®Ó cêi, tøc lµ ®Ó g©y ra c¸i cêi. Muèn hiÓu ®îc môc ®Ých ®ã cÇn lµm râ hai kh¸i niÖm: C¸i ®¸ng cêi vµ c¸i cêi. + C¸i ®¸ng cêi lµ c¸i g©y ra c¸i cêi. §ã lµ nh÷ng hiÖn tîng mang mét lo¹i m©u thuÉn ®Æc biÖt: h×nh thøc bªn ngoµi cã vÎ phï hîp víi néi dung bªn trong nhng l¹i ®Ó lé ra sù kh«ng phï hîp, tãm l¹i ®ã lµ nh÷ng hiÖn tîng ë ®ã cã mét c¸i g× ®ã ngîc ®êi. + C¸i cêi lµ hµnh ®éng cêi, do c¸i ®¸ng cêi g©y ra vµ do trÝ ãc ta ph¸t hiÖn ra c¸i ®¸ng cêi. Nhng, cã c¸i ®¸ng cêi mµ trÝ ãc ta kh«ng ph¸t hiÖn ra nã, tøc lµ kh«ng ph¸t hiÖn ra c¸i ngîc ®êi ë hiÖn tîng th× còng kh«ng cã c¸i cêi. (Ta cã thÓ kiÓm nghiÖm ®îc ®iÒu nµy khi quan s¸t trêng hîp: cïng nghe kÓ truyÖn cêi hoÆc xem mét tranh cêi, cã ngêi cêi tríc, ngêi cêi sau, vµ cã khi cã ngêi “nghÜ m·i” míi cêi ®îc). C¸i cêi hµi híc vµ c¸i cêi ch©m biÕm lµ s¶n phÈm cña nhËn thøc lý tÝnh. Khi ta cêi tríc mét hiÖn tîng, mét hµnh vi nµo ®ã mµ ta nghe, ta thÊy, ta xem, chÝnh lµ t duy ph¸t hiÖn ra c¸i ngîc ®êi mang bÒ ngoµi hîp lÏ ®êi ®· “®¸nh lõa” luËn lý cña nã. Sù ph¸t hiÖn ®ã ®em l¹i niÒm vui; tùa hå nh t duy ta thÝch thó víi sù “kh¸m ph¸” ®ã, lµm në ra c¸i cêi trong ãc (ngêi ta cã thÓ cêi mµ kh«ng nhÕch mÐp); c¸i cêi ®i tõ ãc Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 8 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 ra m«i, miÖng, thµnh tiÕng cêi c¶ tr¨m cung bËc, s¾c th¸i (tuú theo tÝnh chÊt c¸i ®¸ng cêi vµ c¸i t¹ng cña ngêi cêi). §ång thêi, b¶n th©n sù ph¸t hiÖn ra c¸i ®¸ng cêi còng bao hµm mét ý nghÜa phª ph¸n nhÊt ®Þnh, theo nghÜa réng cña tõ nµy - phª ph¸n tõ quan ®iÓm cña t duy, logÝc, duy lý vµ hoÆc phª ph¸n tõ quan ®iÓm cña ý thøc t tëng (ý nghÜa nµy chØ cã ë c¸i cêi ch©m biÕm). HiÓu nh trªn, chóng ta sÏ thÊy kh«ng cã g× ph¶i ph©n v©n khi nãi truyÖn cêi lµm ra lµ ®Ó cêi. V× môc ®Ých “mua vui” vµ môc ®Ých “phª ph¸n” n»m ngay ë c¸i cêi do truyÖn g©y ra. Chøc n¨ng sinh ho¹t cña truyÖn cêi d©n gian g¾n víi ý nghÜa nh©n sinh, ý nghÜa x· héi s¾c bÐn cña nã. Do ®ã, truyÖn cêi lµ thÓ lo¹i cã søc lu truyÒn rÊt m¹nh. Tuy nã kh«ng cã chøc n¨ng r¨n d¹y trùc tiÕp nh truyÖn cæ tÝch, truyÒn thuyÕt, nhng truyÖn cã t¸c dông gi¸o dôc ®éc ®¸o: nã mµi s¾c t duy suy lý, nã lµm giµu ãc phª ph¸n, gióp trau dåi kh¶ n¨ng sö dông ng«n ng÷. Chóng ta hiÓu v× sao nh÷ng ngêi cã tµi hµi híc, ch©m biÕm thêng nhanh nhËy, th«ng minh, s¾c s¶o, thó vÞ trong øng ®èi. Xa kia, «ng cha ta ®· tá ra rÊt biÕt c¸ch bµy cho trÎ vui ch¬i, lµm cho trÎ em vui cêi b»ng phong c¸ch thiÕu nhi vµ d¹y trÎ qua c¸ch ®ã. Tríc nay, Maxim Gorki còng ®ßi hái “ph¶i v¹ch râ mét c¸ch tµi t×nh vµ dÝ dám cho trÎ thÊy nh÷ng tËt xÊu cña qu¸ khø”. TruyÖn cêi d©n gian kh«ng thuéc kho tµng v¨n ho¸ d©n gian thiÕu nhi nhng chóng ta cã thÓ lùa chän trong ®ã mét sè truyÖn hµi híc vµ mét Ýt truyÖn ch©m biÕm nhÑ nhµng cho c¸c em ®äc vµ tËp ph©n tÝch. ViÖc nµy ch¼ng nh÷ng khiÕn cho ch¬ng tr×nh vµ SGK V¨n häc trë nªn hÊp dÉn h¬n víi c¸c em mµ cßn gióp c¸c em ph¸t triÓn vÒ nhiÒu mÆt nh ®· nãi ë trªn. c. VÒ thi ph¸p: TruyÖn cêi lµ thÓ lo¹i truyÖn kÓ ng¾n gän bËc nhÊt. Dµi còng chØ tõ 15-20 c©u. Ng¾n th× 5-7 c©u. Trung b×nh kho¶ng trªn díi 10 c©u. Tuy ng¾n thÕ, nhng còng lµ “c¶ mét c©u chuyÖn” cã më ®Çu, cã diÔn biÕn, cã kÕt thóc. Vµ còng cã nh©n vËt, l¹i phÇn lín lµ nh©n vËt “cã Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 9 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 nÐt” khã quªn. Toµn bé c¸c yÕu tè cña thi ph¸p truyÖn cêi nh kÕt cÊu, nh©n vËt, ng«n ng÷ kÓ truyÖn ®Òu phôc vô môc ®Ých g©y cêi. + VÒ kÕt cÊu. MÊu chèt cña nghÖ thuËt g©y cêi lµ ë chç ph¶i lµm sao cho c¸i ®¸ng cêi tù nã béc lé ra mét c¸ch cô thÓ, sinh ®éng, nùc cêi ®Ó ngêi nghe (hoÆc ngêi ®äc) tù m×nh ph¸t hiÖn ra nã mµ bËt cêi. C¸i ®¸ng cêi cã thÓ lµ mét thãi xÊu nµo ®ã, ch¼ng h¹n thãi keo kiÖt (VÝ dô: Thµ chÕt cßn h¬n). Nhng b¶n th©n thãi xÊu cha ®ñ gay kinh khñng, keo kiÖt ®Õn møc coi ®ång tiÒn h¬n c¶ tÝnh m¹ng m×nh…, th× ch¼ng ai nhÕch mÐp. Ngêi ta ph¶i t¹o ra mét hoµn c¶nh thÝch hîp ®Ó m©u thuÉn tiÒm tµng béc lé díi d¹ng c¸i ngîc ®êi: ®ã lµ ®Æt anh keo kiÖt vµo hoµn c¶nh dÉn tíi t×nh huèng ph¶i lùa chän gi÷a “ba quan tiÒn gi¾t lng” vµ viÖc chÕt ®uèi víi ba quan tiÒn Êy. V× c¸i ®¸ng cêi lµ hiÖn tîng cã m©u thuÉn- mét lo¹i m©u thuÉn ®Æc biÖt nªn truyÖn cêi ®îc cÊu t¹o nh mét mµn kÞch. - Giíi thiÖu hiÖn tîng cã m©u thuÉn tiÒm tµng. - M©u thuÉn tiÒm tµng ph¸t triÓn ®Õn ®Ønh ®iÓm. - M©u thuÉn béc lé (m©u thuÉn ®îc “gi¶i quyÕt”). ë ®©y cÇn nãi râ thªm hiÖn tîng cã m©u thuÉn tiÒm tµng lµ hiÖn tîng mang s½n c¸i ®¸ng cêi chØ nhê cã ®iÒu kiÖn ®Ó tù béc lé vµ bÞ ph¸t hiÖn. Víi truyÖn cêi (kh«ng ph¶i víi nghÖ thuËt kÞch) “m©u thuÉn ®îc gi¶i quyÕt”, ®ã lµ lóc c¸i ®¸ng cêi bu«ng löng hay cã kÕt thóc: truyÖn cêi kh«ng tù ®Æt cho m×nh nhiÖm vô kÓ l¹i sè phËn cuéc ®êi cña nh©n vËt nh truyÖn cæ tÝch. Nã chØ kÓ l¹i mét c©u chuyÖn buån cêi nh»m môc ®Ých g©y cêi. Khi c¸i cêi næ ra tøc lµ môc ®Ých cña truyÖn ®· ®¹t vµ chuyÖn còng kÕt thóc ë ®©y. TruyÖn cêi bao giê còng cã kÕt thóc, kÕt thóc trän vÑn. Cã nh÷ng truyÖn cêi g©y c¸i cêi rÒn. Cã nh÷ng truyÖn cêi chØ g©y ra c¸i cêi ë ®iÓm kÕt. Nhng truyªn cêi lu«n lu«n dµnh cho ngêi nghe c¸i cêi ®Ých ®¸ng nhÊt ë chç kÕt thóc. §ã lµ chç Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 10 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 ngêi nghe bÞ bÊt ngê h¬n c¶. §iÒu nµy còng chøng tá truyÖn cêi d©n gian thêng ®îc cÊu t¹o mét c¸ch hÕt søc chÆt chÏ, ®Æc biÖt trong viÖc lùa chän, bè trÝ, s¾p xÕp c¸c chi tiÕt. + VÒ nh©n vËt: Nh©n vËt trong truyÖn cæ tÝch cã c¶ mét sè phËn, mét cuéc ®êi. Nh©n vËt cña truyÖn cêi kh«ng cã bÒ dµy nh thÕ. Nh©n vËt truyÖn cêi ®¬n gi¶n chØ lµ hµnh vi øng xö cña nã trong mét hoµn c¶nh nhÊt ®Þnh vµhµnh vi øng xö Êy lu«n lu«n biÓu hiÖn ë lêi nãi (kh«ng ph¶i ngÉu nhiªn mµ truyÖn cêi thêng ®îc c¸c nhµ nghiªn cøu TiÕng ViÖt sö dông nh mét thø ng÷ liÖu ®Æc s¾c). VÊn ®Ò ®Æt ra lµ ®èi tîng cña c¸i cêi trong truyÖn cêi lµ c¸i ®¸ng cêi mµ nh©n vËt ®Ó lé ra qua hµnh vi øng xö cña nã hay lµ b¶n th©n nh©n vËt Êy? Ta cã thÓ nhËn thÊy: Cã nh÷ng trêng hîp, khi ta cêi, ta chó ý ®Õn c¸i ®¸ng cêi h¬n lµ ngêi g©y ra c¸i ®¸ng cêi, nãi c¸ch kh¸c ta cêi c¸i ®¸ng cêi h¬n lµ cêi nh©n vËt g©y ra c¸i ®¸ng cêi Êy ®ã lµ c¸i cêi hµi híc. (VÝ dô: TruyÖn Lîn cíi ¸o míi; truyÖn Thµ chÕt cßn h¬n). Tuy nhiªn, kh«ng nªn quªn r»ng ngay c¶ víi nh÷ng trêng hîp truyÖn cêi ra ®ßn ch©m biÕm “chÕt ngêi” (Quan huyÖn thanh liªm; Th¬m råi l¹i thèi), c«ng viÖc ph©n tÝch vÉn ph¶i tËp trung vµo c¸i ®¸ng cêi chø kh«ng tiÕn hµnh theo híng ph©n tÝch nh©n vËt. + VÒ c¸ch t¹o t×nh huèng. TruyÖn cêi ViÖt Nam thêng bËt ra ngay tiÕng cêi khi ®äc truyÖn hoÆc nghe truyÖn. §iÒu nµy kh¸c h¼n truyÖn cêi c¸c níc kh¸c. TruyÖn cêi ph¬ng T©y khi ®äc xong ph¶i suy nghÜ mét lóc th× tiÕng cêi míi bËt ra. TruyÖn cêi Trung Quèc thêng cã nÐt th©m thuý riªng, nªn ë nhiÒu truyÖn còng ph¶i suy nghÜ mét lóc th× míi thÊy tiÕng cêi Èn chøa trong tõng dßng ch÷ triÕt lý. TruyÖn cêi ViÖt Nam kh«ng thÕ, khi ®äc truyÖn, nghe truyÖn, c¶m tÝnh vµ lý trÝ còng ®îc t¸c ®éng vµ tiÕng cêi lËp tøc oµ ra mét c¸ch Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 11 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 kho¸i tr¸, nh kh«ng thÓ cìng næi. §ã lµ tiÕng cêi ®îc t¹o nªn do nh÷ng hiÖn tîng ®¸ng cêi chø kh«ng ph¶i do suy nghÜ mang tÝnh triÕt lý. TruyÖn cêi ViÖt Nam ®· t¹o ra ®îc nh÷ng kÞch tÝnh vµ t×nh huèng rÊt hay ®Ó g©y cêi lµm cho tiÕng cêi bËt ra mét c¸ch dÔ dµng kho¸i tr¸. V× vËy khi ®äc truyÖn cêi cÇn chó ý ®Õn kÞch tÝnh vµ c¸ch t¹o t×nh huèng g©y cêi. TruyÖn cêi thêng ng¾n gän cã khi rÊt ng¾n gièng nh mét mµn kÞch ®Æc s¾c, cã kÕt cÊu chÆt chÏ. Khi tiÕng cêi oµ ra th× truyÖn còng kÕt thóc, t¸c gi¶ d©n gian kh«ng cÇn dµi lêi ®Ó triÕt lý, b×nh luËn g× c¶. C¸ch kÕt thóc Êy thêng ®ét ngét lµm cho tiÕng cêi bËt ra nhng l¹i ng©n vang ®Ó gi÷ m·i tiÕng cêi s¶ng kho¸i thó vÞ trong lßng ngêi ®äc, ngêi nghe. V× vËy cã thÓ xem phÇn kÕt thóc lµ phÇn hay nhÊt, lµ phÇn kÕt tinh th¨ng hoa cña truyÖn cêi ViÖt Nam. Khi d¹y häc cÇn híng sù chó ý cña häc sinh vµo phÇn kÕt thóc truyÖn ®Ó t×m hiÓu vµ khai th¸c hÕt c¸i hay cña nã. II. VÒ C¤NG VIÖC PH¢N TÝCH TRUYÖN C¦êI. 1. §Þnh híng ph©n tÝch néi dung: ThÊu suèt b¶n chÊt cña c¸i cêi vµ hiÓu môc ®Ých cña truyÖn cêi lµ g©y ra c¸i cêi, ta sÏ nhËn râ nhiÖm vô cña bµi häc vÒ truyÖn cêi, tríc hÕt lµ ph¶i gióp häc sinh hiÓu ®îc hä cêi c¸i g×? V× sao mµ cêi? Trªn thùc tÕ kh«ng ph¶i ai còng gi¶i thÝch ®îc râ rµng nguyªn do c¸i cêi cña m×nh. Cho nªn, bµi häc vÒ truyÖn cêi kh«ng thÓ dõng l¹i ë chç… lµm cho häc sinh cêi. NÕu thÕ chØ cÇn kÓ c¸i chuyÖn cêi ®Þnh ®em ra gi¶ng d¹y. §èi víi häc sinh, ®äc truyÖn cêi th× vui, nhng ph¶i suy nghÜ ®Ó tr¶ lêi nh÷ng c©u hái “cêi c¸i g×” ? “V× sao mµ cêi” ?, ch¾c kh«ng ph¶i chuyÖn dÔ. Tuy vËy, ®ã còng kh«ng ph¶i ®iÒu qu¸ khã. ChØ cÇn gi¸o viªn gîi ý ®Ó c¸c em tù m×nh ph©n tÝch tù nh×n l¹i qu¸ tr×nh sinh thµnh cña c¸i cêi trong ãc c¸c em, c¸c em sÏ c¾t nghÜa ®îc c¸i cêi cña m×nh. Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 12 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 Vµ c¸c em sÏ c¶m thÊy hµo høng h¬n so víi khi chØ cêi mµ kh«ng tù hái “m×nh cêi c¸i g×” ? “V× sao m×nh cêi” ? Trªn c¬ së yªu cÇu lµm cho häc sinh cã ý thøc vÒ c¸i cêi cña m×nh, lý gi¶i ®îc nguyªn do c¸i cêi cña m×nh, cÇn híng dÉn ®Ó c¸c em suy nghÜ tiÕp vÒ c¸i ®¸ng cêi, vÒ nh÷ng ®iÒu n»m sau hµnh vi g©y ra c¸i cêi cïng thãi xÊu mµ hµnh vi ®ã ®· ®Ó lé ra. ý nghÜa ®éc ®¸o cña c¸i cêi lµ ë chç nã n©ng con ngêi lªn cao víi hoµn c¶nh. Víi thãi h tËt xÊu, khi ta cêi nã, ta ®øng ë vÞ trÝ bªn trªn nã. Nh vËy, c¸i cêi, ë chiÒu s©u cña nã, dêng nh lu«n cã mét c¸i gèc lµ nh÷ng c¶m xóc thÊm ®îm chÊt nh©n v¨n- ®ã lµ niÒm mong muèn con ngêi sèng tèt ®Ñp h¬n. Ngêi gi¸o viªn nÕu cã mét c¸i nh×n bao qu¸t cã thÓ nhËn thÊy mét sè ®iÒu cã ý nghÜa s©u xa h¬n so víi b¶n th©n sù ph©n b¶n ë tõng truyÖn. Tuy chØ d¹y mét Ýt truyÖn lÎ (HiÖn nay lµ hai truyÖn trong ch¬ng tr×nh ng÷ v¨n 6) nhng cÇn n¾m ®îc ý nghÜa chung cña c¶ hai bøc ký ho¹ vÒ mét h×nh th¸i x· héi ®ang biÕn thµnh “tÊn hµi kÞch cña nã” trªn s©n khÊu lÞch sö. §iÒu nµy rÊt cã Ých cho viÖc nhËn thøc ®Þnh híng chung cña ph©n tÝch truyÖn cêi ViÖt Nam. 2. Ph©n tÝch t×nh tiÕt nªu bËt c¸i ®¸ng cêi. NghÖ thuËt g©y cêi cña truyÖn d©n gian kh¸ phong phó. Nhng biÖn ph¸p nghÖ thuËt quan träng nhÊt cña thÓ lo¹i nµy lµ c¸ch cÊu t¹o truyÖn. NÐt chung cña c¸ch cÊu t¹o nµy ®· ®îc tr×nh bµy ë môc Thi ph¸p. Cã thÓ t×m thÊy ë ®ã nh÷ng chØ dÉn c¬ b¶n vÒ ph¬ng ph¸p ph©n tÝch truyÖn cêi. Tríc hÕt c«ng viÖc ph©n tÝch ph¶i híng vµo yªu cÇu lµm râ c¸i ®¸ng cêi thêng ®îc dµn dùng theo nguyªn t¾c “tù ph¬i bµy” ®Ó ngêi nghe, ngêi ®äc tù ph¸t hiÖn qua mét t×nh tiÕt gåm ba chÆng, cho nªn c«ng viÖc ph©n tÝch còng thêng cã thÓ tiÕn hµnh theo ba ph©n ®o¹n cña hoµn c¶nh: +Ph©n ®o¹n ®Çu: Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 13 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 Ngay tõ ®Çu c©u truyÖn, nh©n vËt cã thãi xÊu hay tÝnh c¸ch dÉn ®Õn hµnh vi buån cêi ®· ®îc giíi thiÖu kh«ng óp më: - Cã anh tÝnh hay khoe cña (Lîn cíi, ¸o míi) Còng ngay ë ®Çu c©u chuyÖn, nh©n vËt Êy ®îc ®Æt vµo mét t×nh thÕ khiÕn cho nã trë thµnh mét hiÖn tîng cã m©u thuÉn tiÒm tµng. - Anh cã tÝnh hay khoe khoang cña may ®îc ¸o míi, liÒn ®em ra mÆc tõ s¸ng ®Õn chiÒu ch¶ thÊy ai hái c¶ (Lîn cíi, ¸o míi). Ph©n ®o¹n ®Çu ®îc gäi lµ t×nh thÕ më ®Çu. Ph©n tÝch t×nh thÕ më ®Çu lµ gîi cho häc sinh râ hai néi dung chÝnh nãi trªn (giíi thiÖu nh©n vËt vµ ®Æt nh©n vËt vµo t×nh thÕ “cã m©u thuÉn tiÒm tµng”), chñ yÕu lµ c¸i m©u thuÉn cô thÓ ë thÓ tiÒm tµng (®ang chê dÞp ®Ó béc lé). + Ph©n ®o¹n nót. §Õn ®©y, m©u thuÉn tiÒm tµng ®· ph¸t triÓn rÊt mau lÑ tíi ®iÓm nót. - Anh “¸o míi” ®ang tøc v× ®øng hãng m·i cha cã ai ®Ó khoe th× anh “lîn cíi” ch¹y ®Õn nhng l¹i bÞ anh nµy khoe tríc (Lîn cíi, ¸o míi). Ph©n ®o¹n nót cã thÓ ®îc gäi lµ t×nh thÕ gay cÊn. Ph©n tÝch t×nh thÕ gay cÊn lµ gîi cho häc sinh ®iÓm l¹i diÔn biÕn cña cña sù viÖc tõ t×nh thÕ më ®Çu ®Õn ®iÓm nót, nhËn râ m©u thuÉn cô thÓ ë t×nh thÕ gay cÊn (VÝ dô: anh “¸o míi” ví ph¶i anh “lîn cíi”, ®· bÞ anh nµy võa hái võa khoe,v.v.). §Õn ®©y, ngêi nghe, ngêi ®äc còng ë vµo thÕ chê xem ®Çy kÞch tÝnh. (CÇn chó ý r»ng: ë nh÷ng chuyÖn g©y ra mét trµng cêi, cêi rÒn, th× “®iÓm nót” dêng nh còng di ®éng, t¹o thµnh mét chuçi “®iÓm nót”, nhng “®iÓm nót” ®Ých thùc vÉn ë chç kÕt thóc). + Ph©n ®o¹n kÕt thóc. Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 14 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 Nh©n vËt bÞ ®Æt vµo t×nh thÕ cã m©u thuÉn “gi¶i quyÕt” m©u thuÉn ngay ë “®iÓm nót” b»ng mét hµnh vi, mét lêi nãi bÊt ngê lµm béc lé c¸i ®¸ng cêi. - Anh “¸o míi” ví ph¶i anh “lîn cíi”, bÞ mét - kh«ng (tøc lµ ®ang l¨m le khoe, l¹i bÞ “nã” khoe), l¹i ë thÕ ph¶i tr¶ lêi, vËy mµ “lËt l¹i ®îc thÕ cê”, vÉn tr¶ lêi nghiªm chØnh theo ®óng phÐp t¾c (dïng kiÓu c©u cã mÖnh ®Ò phô lµm chøc n¨ng tr¹ng ng÷ chØ thêi gian), ®ång thêi “tranh thñ cung cÊp ®îc th«ng tin cÇn thiÕt”: “tõ lóc t«i mÆc ¸o míi nµy” (Lîn cíi, ¸o míi). Ph©n tÝch ®o¹n kÕt thóc gîi cho häc sinh tù m×nh nhËn ra c¸i ®¸ng cêi, tù m×nh chØ râ c¸i ®¸ng cêi bÊt ngê béc lé ë hµnh vi, lêi nãi cña nh©n vËt trùc tiÕp gay ra c¸i cêi, tøc lµ chØ râ hµnh vi, lêi nãi ®ã cã c¸i g× ngîc ®êi. Thùc hiÖn ®îc yªu cÇu nµy cã nghÜa lµ ®· tr¶ lêi ®îc c©u hái “v× sao m×nh cêi” ?, “m×nh cêi c¸i g×”. - Nh ®· nãi ë môc §Þnh híng ph©n tÝch néi dung, c«ng viÖc ph©n tÝch truyÖn cêi ph¶i b¾t ®Çu tõ viÖc lµm râ c¸i ®¸ng cêi nhng kh«ng dõng l¹i ë ®Êy. CÇn híng dÉn häc sinh suy nghÜ tiÕp vÒ nh÷ng vÊn ®Ò thuéc vÒ ý nghÜa cña c¸i cêi trong truyÖn (ý nghÜa nh©n sinh, ý nghÜa x· héi). 3. Ph©n tÝch ý nghÜa cña c¸i cêi: - NÕu ®Þnh nghÜa “C¸i ®¸ng cêi lµ c¸i xÊu” ®îc coi lµ ®óng th× kh¸i niÖm “c¸i xÊu” ë ®©y ch¾c ch¾n ph¶i ®îc hiÓu theo nghÜa réng nã võa gåm nh÷ng “thãi h tËt xÊu” (xÐt chung, ®ång thêi dùa theo chuÈn mùc vÒ tèt - xÊu cña mçi thêi ®¹i, mçi x· héi); võa gåm nh÷ng c¸i kh«ng thÝch hîp. HiÓu nh vËy th× cã thÓ chÊp nhËn quan niÖm cho r»ng: c¸i cêi, trong b¶n chÊt cña nã, lu«n lu«n cã ý nghÜa phª ph¸n. Víi nh÷ng truyÖn cêi ch©m biÕm nh÷ng thãi h tËt xÊu th× ch¾c kh«ng ai hoµi nghi g× c¶ vÒ ý nghÜa lÉn môc ®Ých phª ph¸n cña nã. (Nãi “môc ®Ých” lµ nãi vÒ chñ ®Þnh chñ quan cña nh÷ng ngêi ®Æt truyÖn, nãi “ý nghÜa” lµ nãi vÒ t¸c dông kh¸ch quan cña truyÖn). Nhng víi nh÷ng truyÖn hµi híc th× ý nghÜa phª ph¸n lµ ë mÆt nµo?. VËy, nÕu ta muèn Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 15 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 ®Ò cËp “ý nghÜa phª ph¸n” cña truyÖn, th× chØ nªn coi ®ã lµ mét thø “ph¶n øng tù ®éng” t duy suy lý. TÊt nhiªn, c¸i cêi hµi híc vÉn cã t¸c dông gi¸o dôc vÒ nhiÒu mÆt, nh ®· nªu ë môc chøc n¨ng. - Khi nãi vÒ ý nghÜa nh©n sinh, ý nghÜa x· héi cña c¸i cêi, ngêi ta thêng nghÜ, chñ yÕu ®Õn c¸i cêi ch©m biÕm. C¸i cêi ch©m biÕm còng ph¶i t×m c¸i ®¸ng cêi ë nh÷ng hiÖn tîng, nh÷ng hµnh vi tr¸i tù nhiªn, ngîc ®êi... nh c¸i cêi hµi híc. Nh÷ng dông ý phª ph¸n cña nã thÓ hiÖn râ ë chç nã lu«n lu«n t×m c¸i cêi ë nh÷ng hiÖn tîng, nh÷ng hµnh vi tr¸i tù nhiªn, ngîc ®êi... n¶y sinh tõ nh÷ng thãi xÊu, nh÷ng tÝnh c¸ch ®Æc biÖt liÒn víi b¶n chÊt cña mét tÇng líp x· héi, mét sè lo¹i ngêi. Do ®ã, cÇn híng dÉn ®Ó häc sinh suy nghÜ ®Õn môc ®Ých, ý nghÜa phª ph¸n cña c¸i cêi ch©m biÕm tõ quan ®iÓm ®¹o ®øc, quan ®iÓm ý thøc t tëng, quan ®iÓm ®Êu tranh x· héi. ë ®©y, cã mét ®iÓm cÇn lu ý lµ; hµnh vi g©y ra c¸i cêi ch©m biÕm Ýt khi béc lé mét c¸ch hån nhiªn nh hµnh vi g©y c¸i cêi, cÇn c©n nh¾c kü: trêng hîp nµo dõng l¹i ë viÖc ph©n tÝch hµnh vi, trêng hîp nµo tiÕn thªm tíi chç nhËn xÐt vÒ nh©n vËt. §ã chÝnh lµ ®èi tîng thùc sù cña ngän roi ch©m biÕm. iv. d¹y - häc truyÖn cêi trong ch¬ng tr×nh ng÷ v¨n 6 1. NhËn diÖn c¸c v¨n b¶n truyÖn cêi trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 6 SGK Ng÷ v¨n 6 tuyÓn chän hai truyÖn cêi "Treo biÓn" vµ "Lîn cíi ¸o míi" lµ truyÖn trµo phóng, c¸i cêi thiªn vÒ ý nghÜa phª ph¸n nhng chØ lµ phª ph¸n nhÑ nhµng cã tÝnh chÊt gi¸o dôc. Cã thÓ nãi hai v¨n b¶n trªn lµ nh÷ng v¨n b¶n hay, tiªu biÓu cho tiÕng cêi cña ngêi b×nh d©n. Néi dung l¹i lµ nh÷ng c©u truyÖn ngé nghÜnh, phï hîp gÇn gòi víi løa tuæi häc sinh líp 6. VÒ h×nh thøc nghÖ thuËt th× ®©y lµ nh÷ng truyÖn cêi cã kÕt cÊu chÆt chÏ, c¸ch kÓ truyÖn dÝ dám, kÞch tÝnh cao, t×nh huèng g©y cêi ®Æc s¾c. C¸c truyÖn ®Òu ng¾n gän, dÔ hiÓu, phï hîp t©m lý, tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh løa tuæi 11-12. Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 16 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 2. Ph©n biÖt truyÖn cêi víi truyÖn ngô ng«n: §Ó hiÓu râ h¬n ®Æc trng b¶n chÊt cña truyÖn cêi, ta cã thÓ so s¸nh truyÖn cêi víi truyÖn ngô ng«n. TruyÖn cêi vµ truyÖn ngô ng«n cã nh÷ng ®iÓm gièng nhau: §Òu cã nh÷ng hiÖn tîng ®¸ng cêi, nh÷ng c¸i tr¸i víi tù nhiªn, kh«ng hîp víi lÏ thêng vµ ®Òu cã thÓ g©y cêi. VÝ dô: "ThÇy bãi xem voi" lµ hai truyÖn ngô ng«n cã hiÖn tîng ®¸ng cêi ®Òu cã thÓ g©y cêi. Nhng nh÷ng truyÖn ngô ng«n cã yÕu tè g©y cêi chiÕm kh«ng nhiÒu l¾m. Nh×n mét c¸ch chÆt chÏ hai thÓ lo¹i nµy l¹i cã nhiÒu ®iÓm kh¸c nhau. NÕu tiÕng cêi næ ra ®Ó mua vui hoÆc phª ph¸n lµ môc ®Ých cña truyÖn cêi th× môc ®Ých cña truyÖn ngô ng«n l¹i lµ viÖc rót ra mét bµi häc lu©n lý, mét triÕt lý ngô ng«n trong c©u chuyÖn. Nh truyÖn "Treo biÓn" (truyÖn cêi) vµ truyÖn "§Ïo cµy gi÷a ®êng" (truyÖn ngô ng«n) cã thÓ thÊy na n¸ gièng nhau: Mét bªn lµ anh "§Ïo cµy gi÷a ®êng", mét bªn lµ anh "b¸n c¸ gi÷a phè". C¶ hai anh ®Òu nghe theo tÊt c¶ nh÷ng lêi gãp ý cña mäi ngêi qua ®êng ®Ó råi mét anh th× "vèn liÕng ®i ®êi nhµ ma" cßn mét anh th× "h¹ c¸i biÓn b¸n hµng xuèng". ThÕ nhng truyÖn "§Ïo cµy gi÷a ®êng" th× cã h¼n mét c©u cuèi ®Ó rót ra bµi häc lu©n lý, cßn truyÖn "b¸n c¸" th× khi cÊt c¸i biÓn xuèng, tiÕng cêi l¹i bËt lªn, truyÖn kÕt thóc ngay. Tãm l¹i, vÊn ®Ò so s¸nh truyÖn cêi vµ truyÖn ngô ng«n lµ vÊn ®Ò hoµn toµn kh«ng ®¬n gi¶n, cÇn ®îc c¸c nhµ nghiªn cøu chuyªn m«n, c¸c nhµ gi¸o nghiªn cøu thªm. Nh÷ng ý kiÕn trªn ®©y xin ®îc coi lµ nh÷ng gîi ý ban ®Çu ®îc rót ra tõ viÖc d¹y häc. §Ó híng häc sinh biÕt c¸ch so s¸nh hai thÓ lo¹i truyÖn nµy thiÕt nghÜ gi¸o viªn cã nh÷ng ®Þnh híng cô thÓ, cÇn thiÕt. 3. D¹y - häc truyÖn cêi trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n 6: Thùc ra khi ®äc truyÖn cêi (qu¸ tr×nh ®äc, hiÓu v¨n b¶n) c¸c em ®· cã thÓ bËt ra tiÕng cêi. Nhng d¹y - häc lµ ph¶i lµm cho c¸i tiÕng cêi Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 17 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 Êy bËt ra mét c¸ch kho¸i tr¸, høng khëi, thÝch thó. §Ó lµm ®îc ®iÒu ®ã nªn tËp trung khai th¸c s©u vÒ mÆt nghÖ thuËt cña truyÖn cêi vÒ mÆt néi dung: truyÖn cêi ViÖt Nam rÊt dÔ hiÓu, ®äc lªn cã thÓ hiÓu ngay). ChØ cã khai th¸c vÒ nghÖ thuËt th× häc sinh míi cã c¶m nhËn ®îc c¸i hay, c¸i thó vÞ cña tiÕng cêi bËt ra tõ c©u chuyÖn, tõ ®ã, mµ nhËn ra mét c¸ch s©u s¾c ý nghÜa cña tiÕng cêi. Qua qu¸ tr×nh thö nghiÖm vÒ viÖc D¹y - häc truyÖn cêi, ngêi viÕt S¸ng kiÕn kinh nghiÖm ®· ®Þnh híng cho häc sinh ®i s©u vµ t×m hiÓu, ph©n tÝch c¸c mÆt nghÖ thuËt sau: + C¸ch x©y dùng kÞch tÝnh. + C¸ch s¸ng t¹o t×nh huèng g©y cêi. + C¸ch kÕt thóc cña truyÖn. Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y cÇn chó ý vµo nh÷ng vÊn ®Ò sau: + Gi¸o viªn cÇn híng dÉn häc sinh biÕt chñ ®éng tiÕp cËn t¸c phÈm theo híng ®äc -> suy ngÉm -> liªn tëng. §Æc biÖt thao t¸c ®äc kÓ. §©y lµ thao t¸c hç trî cho gi¶ng - c¶m thô c¸i hay cña truyÖn: ®äc diÔn c¶m, ®äc s¸ng t¹o ®Æc biÖt nh÷ng ®o¹n v¨n ®èi tho¹i, nh÷ng tõ ng÷ quan träng sÏ gióp cho viÖc khai th¸c, ph©n tÝch truyÖn ®¹t kÕt qu¶ cao. + CÇn ph¸t huy c¸ch häc, th¶o luËn theo nhãm, tæ (víi c¸c vÊn ®Ò lý thó, næi cém trong truyÖn). T¨ng cêng luyÖn tËp, thùc hµnh. + §Ó ®¸p øng c¸c yªu cÇu vÒ viÖc d¹y - häc theo quan ®iÓm ®æi míi gi¸o viªn cÇn ph¶i t×m ra yÕu tè ®ång quy gi÷a ba ph©n m«n ®Ó tÝch hîp. D¹y - häc theo quan ®iÓm ®ã thÓ hiÖn râ nhÊt trong mçi bµi gi¶ng, lµ ë hÖ thèng c©u hái vµ bµi tËp luyÖn tËp. CÇn ®Æt ra c¸c t×nh huèng, khuyÕn khÝch häc sinh gi¶i quyÕt c¸c t×nh huèng b»ng nhiÒu h×nh thøc kh¸c nhau. T¨ng cêng hÖ thèng c©u hái më, c©u hái s¸ng t¹o, nh»m h×nh thµnh tÝnh n¨ng ®éng trong häc sinh. VÝ dô: khi gi¶ng d¹y "Treo biÓn, Lîn cíi ¸o míi" ®Ó lµm næi bËt yÕu tè g©y cêi vµ ý nghÜa cña c¸i cêi gi¸o viªn cÇn tËp trung vµo viÖc khai th¸c c¸c tõ ng÷ quan träng trong v¨n b¶n, c¸ch x©y dùng kÞch tÝnh, c¸ch t¹o t×nh Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 18 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 huèng, c¸ch kÓ chuyÖn dÝ dám, c¸ch kÕt thóc cña truyÖn. Lµm ®îc ®iÒu ®ã chóng ta kh«ng chØ cho häc sinh n¾m b¾t ®îc kiÕn thøc c¬ b¶n cña v¨n b¶n mµ cßn cñng cè cho häc sinh mét lîng kiÕn thøc vÒ TiÕng viÖt vµ TËp lµm v¨n. Tuy nhiªn, ®Ó gi÷ ®îc ®Æc trng c¬ b¶n cña bé m«n, ë mçi truyÖn, gi¸o viªn cÇn cã c¸ch khai th¸c riªng sao cho häc sinh thÊy râ ®Æc s¾c vÒ nghÖ thuËt cña truyÖn cêi Ch¬ng 2 bµi so¹n thùc nghiÖm TiÕt 51 - Bµi 12 Treo biÓn - Lîn cíi ¸o míi (TruyÖn cêi) A. môc tiªu cÇn ®¹t * Häc sinh n¾m ®îc ®Þnh nghÜa truyÖn cêi. * HiÓu ®îc néi dung ý nghÜa vµ nghÖ thuËt g©y cêi cña truyÖn "Treo biÓn", "Lîn cíi ¸o míi". * KÓ l¹i ®îc hai truyÖn nµy. B. tiÕn tr×nh lªn líp Bíc 1 - Tæ chøc Bíc 2 - KiÓm tra Bíc 3 - Bµi míi * Giíi thiÖu bµi: Ngêi ViÖt Nam rÊt biÕt cêi, dï ë trong t×nh huèng, hoµn c¶nh nµo. V× vËy, rõng cêi ViÖt Nam rÊt phong phó, cã ®ñ mµu s¾c, cung bËc kh¸c nhau. Cã tiÕng cêi mua vui hãm hØnh, l¹i cã tiÕng cêi s©u cay, ch©m biÕm, phª ph¸n nh÷ng thãi h tËt xÊu. "Treo biÓn" vµ "Lîn cíi ¸o míi" lµ mét vÝ dô. A. Treo biÓn I. TiÕp xóc víi v¨n b¶n (Gi¸o viªn ®äc mÉu gäi 3 häc 1. §äc, kÓ: sinh ®äc, 1 häc sinh kÓ) - Yªu cÇu: ®äc to, râ rµng, diÔn Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 19 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 (§äc ph©n vai) c¶m, chó ý c¸c ®o¹n héi tho¹i - KÓ: §äc chó thÝch sao cho biÕt thÕ 2. Chó thÝch: nµo lµ truyÖn cêi. - TruyÖn cêi: lµ lo¹i truyÖn kÓ vÒ nh÷ng hiÖn tîng ®¸ng cêi trong cuéc sèng nh»m t¹o ra tiÕng cêi mua vui hoÆc phª ph¸n thãi h, tËt xÊu cña con ngêi. - Chó ý c¸c chó thÝch kh¸c (SGK) 3. Bè côc: 3 phÇn Më ®Çu: Giíi thiÖu viÖc treo biÓn. DiÔn biÕn: ViÖc treo biÓn KÕt thóc: KÕt thóc sù viÖc. - T¸c gi¶ d©n gian chän sù viÖc II. Ph©n tÝch v¨n b¶n g× ®Ó g©y cêi. 1. ViÖc treo biÓn: - §äc c¸c tõ ng÷ trªn tÊm biÓn. - TÊm biÓn: "ë ®©y cã b¸n c¸ t¬i" TÊm biÓn cã mÊy yÕu tè ? C¸c yÕu tè th«ng b¸o néi dung g× ? H: ë ®©y (tr¹ng ng÷) th«ng b¸o ®Þa ®iÓm cöa hµng. + Cã b¸n (®éng tõ): Ho¹t ®éng cña cöa hµng. + C¸ (danh tõ): mÆt hµng. + T¬i (tÝnh tõ): chÊt lîng hµng. - Tõ nh÷ng yÕu tè ®ã em cã nhËn xÐt g× vÒ néi dung tÊm biÓn ? Néi dung ®óng, ®ñ, cÇn thiÕt ®Ó qu¶ng c¸o. - Khi ®äc tÊm biÓn ngêi mua - Gãp ý: VÒ ch÷ "t¬i" = mÊt chÊt lhµng gãp ý c¸i g× ? îng "ë ®©y" = mÊt ®Þa ®iÓm - Hä ®a ra lý lÏ nh thÕ nµo ? - Ph©n tÝch c¸i ®¸ng cêi cña hä "cã b¸n" = mÊt ho¹t ®éng "c¸" = mÊt mÆt hµng C¸ch gãp ý: thùc chÊt lµ b¾t bÎ Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh 20 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm - N¨m häc 2009 - 2010 ? tõng ch÷, ®ã lµ ®iÒu kh«ng b×nh thêng. §iÒu ®ã chøng tá hä kh«ng hiÓu môc ®Ých cña viÖc treo biÓn, kh«ng thÊy vai trß cña tõng tõ ng÷ trªn biÓn vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng. - Nhµ hµng: nghe nãi -> bá ngay -> cÊt biÓn Nghe nh÷ng lêi gãp ý kiÓu "V« thëng v« ph¹t", "bíi bÌo ra bä" mµ - Tríc nh÷ng lêi gãp ý, th¸i ®é kh«ng suy nghÜ, tiÕp thu mét c¸ch nhµ hµng ra sao ? dÔ d·i, thiÕu tù chñ. (§¸ng cêi: (Th¸i ®é Êy ®îc thÓ hiÖn ë chÝnh nhµ hµng treo biÓn mµ kh«ng nh÷ng tõ ng÷ nµo hµnh ®éng hiÓu môc ®Ých viÖc m×nh lµm. TiÕng nµo). cêi bËt lªn s¶ng kho¸i ë cuèi truyÖn khi nhµ hµng cÊt biÓn). - C¸i ®¸ng cêi ë nhµ hµng lµ ë 2. ý nghÜa c¶u truyÖn: chç nµo ? - TruyÖn dïng tiÕng cêi nh»m - TruyÖn dïng tiÕng cêi vui vÎ ®Ó vµo môc ®Ých g× ? phª ph¸n nhÑ nhµng nh÷ng ngêi kh«ng cã chñ kiÕn khi lµm viÖc. - Bµi häc: + Tríc nh÷ng lêi gãp ý cÇn suy xÐt kü cµng. - Qua ®ã rót ra bµi häc g× cho b¶n th©n. + Ph¶i cã chñ kiÕn vµ tiÕp thu chän läc ý kiÕn cña ngêi kh¸c. - Em cã nhËn xÐt g× vÒ nghÖ III. Tæng kÕt thuËt cña truyÖn ? - NghÖ thuËt: ng¾n gän, hµm sóc, dÉn d¾t khÐo lÐo, chän chi tiÕt g©y - §äc ghi nhí - SGK) cêi thó vÞ. - Néi dung: (ghi nhí SGK). B. Lîn cíi ¸o míi Gi¸o viªn híng dÉn c¸ch ®äc I. §äc, t×m hiÓu chung (§äc ph©n vai) 1. §äc, kÓ. (Gäi 3 häc sinh ®äc, 1 häc - Yªu cÇu: ®äc to, râ rµng, nhÊn sinh kÓ) m¹nh tõ ng÷ quan träng, ®Æc biÖt ®o¹n héi tho¹i. - KÓ. Ngêi viÕt : Lª Hßa B×nh