Tài liệu Skkn vận dụng phương pháp giảng - bình văn trong giờ dạy văn

Chuyªn ®Ò: “ VËn dông ph¬ng ph¸p gi¶ng b×nh trong giê d¹y v¨n” M«n v¨n trong nhµ trêng lµ m«n häc võa mang tÝnh nghÖ thuËt võa mang tÝnh khoa häc. Nã lµ ch×a kho¸ ®Ó häc sinh tiÕn vµo mäi lÜnh vùc khoa häc, mäi ho¹t ®éng x· héi. Nã cã t¸c dông s©u s¾c vµ l©u bÒn ®Õn ®êi sèng t©m hån vµ trÝ tuÖ cña c¸c em. Lµ tiÕng nãi lµ h×nh thøc nhuÉn nhÞ cña tëng, v¨n häc lµ: “mét thø khÝ giíi thanh cao vµ ®¾c lùc” t¸c ®éng s©u s¾c, m¹nh mÏ ®Õn t tëng, t×nh c¶m c¶m xóc cña con ngêi . Néi dung phong phó cña tri thøc v¨n häc víi tÝnh chÊt lµ mét m«n nghÖ thuËt ng«n tõ, ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ph¬ng ph¸p ®Æc thï, ®a d¹ng ®Ó häc sinh lÜnh héi tri thøc mét c¸ch v÷ng ch¾c ®¸p øng sù ph¸t triÓn vÒ thÈm mÜ, ®¹o ®øc, trÝ tuÖ. §Ó c¶m thô s©u s¾c mét t¸c phÈm v¨n ch¬ng, ®Ó giê v¨n mang ®Ëm chÊt v¨n ch¬ng th× gi¸o viªn kh«ng chØ nªu c©u hái, kh«ng chØ ®µm tho¹i, më vÊn ®Ò mµ cßn ph¶i híng dÉn häc sinh biÕt c¸ch nhËn xÐt, ®¸nh gi¸ b×nh phÈm t¸c phÈm v¨n häc. Cã nghÜa lµ gi¸o viªn ph¶i chó ý tíi ph¬ng ph¸p gi¶ng b×nh trong giê v¨n. Gi¶ng b×nh lµ mét ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y quen thuéc trong hÖ thèng ph¬ng ph¸p d¹y häc v¨n ch¬ng truyÒn thèng .TruyÒn thèng gi¶ng b×nh trong ®êi sèng v¨n ho¸ d©n téc ta ®· trë thµnh mét truyÒn thèng tèt ®Ñp .Thêi xa c¸c cô vÉn thêng b×nh theo lèi xíng ho¹, c¸c sÜ trØ tËp trung l¹i c¸c v¨n miÕu ®Ó b×nh. D¹y v¨n chó ý tíi gi¶ng b×nh lµ ®Ó tiÕp tôc ph¸t huy truyÒn thèng b×nh v¨n cña «ng cha ta tõ xa. MÆt kh¸c cã gi¶ng b×nh th× míi lµm cho häc sinh cã t©m hån trong s¸ng h¬n, nu«i dìng t©m hån nhuÇn nhÞ ®Ó häc sinh cã høng thó tao nh· ®ã. Tõ lý do tiªn tæ khoa häc x· héi ®· bµn b¹c th¶o luËn vµ thÊy cÇn ph¶i quan t©m nhiÒu ®Õn ph¬ng ph¸p gi¶ng b×nh trong d¹y häc v¨n cho nªn tæ chän chuyªn ®Ò nµy ®Ó nghiªn cøu nh»m ®Ò cao, t«n vinh s©u s¾c n¨ng lùc diÔn ®¹t b»ng lêi cña häc sinh, ®ång thêi còng muèn nghiªn cøu cÆn kÏ chu ®¸o n¨ng lùc diÔn ®¹t giµu tÝnh nghÖ thuËt, giµu tÝnh v¨n ch¬ng cña ngêi thÇy . Môc ®Ých cña ngêi b×nh lµ lµm sao truyÒn c¶m ý kiÕn cña m×nh vÒ t¸c phÈm v¨n ch¬ng ®Õn ®îc ngêi nghe, lµm cho ngêi nghe cïng suy nghÜ nh m×nh phï hîp víi “ ý ®Þnh vµ nghÖ thuËt” cña nhµ v¨n . Cã nhiÒu c¸ch thøc gi¶ng b×nh : b×nh b»ng håi øc, mét kØ niÖm riªng cã liªn quan ®Õn mét yÕu tè ®îc b×nh lµm cho yÕu tè sèng dËy, cã thÓ b×nh b»ng c¸ch so s¸nh víi nh÷ng c©u th¬ kh¸c hoÆc b»ng ngêi kh¸c, còng cã khi b×nh b»ng lêi ®äc diÔn c¶m ®o¹n th¬, c©u th¬...Sau ®©y lµ nh÷ng c¸ch thøc b×nh cô thÓ. 1) B×nh b»ng mét håi øc: Gi¸o viªn kÓ cho häc sinh nghe nh÷ng kû niÖm, nh÷ng xóc ®éng cña chÝnh b¶n th©n m×nh khi ®îc ®äc t¸c phÈm ®ã. VÝ dô gi¶ng b×nh bµi : “C¶nh khuya” gi¸o 1 viªn kÓ: “ T«i cßn nhí m·i c¸i sung síng cña tèi, lÇn ®Çu tiªn ®îc nghe hai c©u th¬: “ TiÕng suèi trong nh tiÕng h¸t xa, Tr¨ng l«ng cæ thô bãng lång hoa” Sung síng v× ®îc nghe l¹i nh÷ng c©u th¬ hay, nhng sung síng h¬n n÷a v× nh÷ng c©u th¬ hay Êy l¹i lµ cña B¸c. C« ®· ®äc rÊt nhiÒu vÇn th¬ vÒ thiªn nhiªn tõ ¸nh tr¨ng th¬ng nhí cña NguyÔn Du, c¶nh ao thu trong veo cña NguyÔn KhuyÕn, ®Õn con nai vµng ng¬ ng¸c cña Lu Träng L, c¸nh cã ph©n v©n cña Xu©n DiÖu, ¸nh tr¨ng ngÈn ng¬ buån cña Huy CËn. Nhng ®äc bµi th¬ “ C¶nh khuya’ cña B¸c thÊy th¬ B¸c, th¬ cña mét ngêi chiÕn sÜ c¸ch m¹ng sao thÊy thiªn nhiªn th¬ B¸c th¬ méng qu¸, yªu kiÒu qu¸. Kû niÖm ®ã ®èi víi t«i thËt s©u s¾c vµ mçi lÇn ®äc bµi th¬ nµy t«i thÊy xóc ®«ng båi håi tríc t©m h«ng nghÖ sÜ rÊt ®Ñp ®Ï cña Ngêi. C¸ch b×nh trªn t¹o cho häc sinh sù høng thó muèn t×m hiÓu c¸i hay c¸i ®Ñp cña t¸c phÈm. Nhng lêi t©m sù, chuyÖn riªng t ph¶i cã ý nghÜa tiªu biÓu, tÝch cùc 2) B×nh b»ng lêi khen: Gi¸o viªn cã thÓ khen trùc tiÕp vÒ gi¸ trÞ bµi th¬, ¸ng v¨n Êy. VÝ dô: Khi b×nh vÒ th¬ Xu©n Thuû, Hoµi Thanh nhËn xÐt: “Víi Xu©n Thuû h×ng nh kh«ng cã mét kho¶ng c¸ch nµo gi÷a anh vµ ngêi ®äc th¬ anh. Anh lµm th¬ nh nãi chuyÖn.Cã lÏ chØ cã anh míi cã ®îc nh÷ng c©u th¬: “ChiÒu nay Xu©n Thuû th¨m Ng Thuû Trêi biÓn mªnh m«ng ®Êt Qu¶ng B×nh” C¸i hay lµ lµm th¬ nh ®anh nãi chuyÖn mµ vÉn th¬. Trong c¸ch b×nh nµy gi¸o viªn ph¶i tr¸nh sa vµo b×nh luËn x· h«i häc. 3) B×nh theo con ®êng ®èi chiÕu so s¸nh: Gi¸o viªn khi b×nh v¨n th¬ ph¶i cã nhiÒu vèn liÕng vÒ sù hiÓu biÕt réng r·i vÒ sù hiÓu biÕt réng r·i c¸c t¸c phÈm th¬ v¨n ®Ó t¹o cho lêi b×nh cña m×nh cã søc nÆng h¬n. §äc nhiÒu biÕt réng gióp cho ngêi b×nh ®èi chiÕu ®îc dÔ dµng mµ s©us¾c. VÝ dô: Khi b×nh bµi Thu §iÕu cña NguyÔn KhuyÕn (v¨n 9) gi¸o viªn cã thÓ nh¾c l¹i qu¸ tr×nh mÊy tr¨m n¨n bµi th¬ thu cña d©n téc ®Ó thÊy gi¸ trÞ, vÞ trÝ cña nh÷ng vÇn th¬ cña cô Tam Nguyªn Yªn §æ. Khi b×nh tr¨ng trong th¬ B¸c bµi “Ng¾m tr¨ng”, “C¶nh khuya”, gi¸o viªn so s¸nh tr¨ng trong th¬ B¸c vµ tr¨ng trong th¬ NguyÔn Du, NguyÔn KhuyÕn ®Ó thÊy ®îc vÎ ®Ñp ®éc ®¸o cña vÇng tr¨ng trong th¬ Ngêi. C¸ch so s¸nh nh vËy lµm gi¸ trÞ bµi th¬ thªm næi bËt. Ph¹m vi so s¸nh ®èi chiÕu c¸c bµi v¨n th¬ kh«ng chØ h¹n chÕ trong mèi quan hÖ nh÷ng bµi v¨n bµi th¬, nh÷ng c©u v¨n c©u th¬ t¬ng ®ång cã khi liªn hÖ ®èi chiÕu 2 víi thùc tÕ cuéc sèng hoÆc t©m tr¹ng cuéc ®êi cña t¸c gi¶ ®Ó lµm lêi b×nh c©u th¬ thªm t¨ng søc thuyÕt phôc. Ch¼ng h¹n khi b×nh c©u th¬ cña NguyÔn §×nh ChiÓu “lµm ¬n h¸ dÔ tr«ng nguêi tr¶ ¬n” ta ®èi chiÕu ý nghÜa c©u th¬ víi cuéc ®êi thùc, víi t tëng nh©n nghÜa cña §å ChiÓu th× lêi b×nh cµnh cã søc nÆng ®Æc biÖt lµm cho ngêi ®äc tin tëng ë tiÕng nãi cña nhµ phª b×nh. CÇn nãi thªm trong b×nh gi¶ng chØ khi cÇn thiÕt còng ph¶i chª nhng mçi t¸c phÈm v¨n ch¬ng khi ®îc chän vµo s¸ch gi¸o khoa ®Ó gi¶ng dËy thêng ®¸nh tin cËy, cã gi¸ trÞ nªn khi chª kh«ng nªn lµm tæn h¹i ®Õn t×nh c¶m cña häc sinh ®èi víi t¸c gi¶. Ngêi d¹y v¨n khi b×nh gi¶ng ph¶i cã th¸i ®é tr©n träng vµ tÕ nhÞ. Phò phµng hay khinh b¹c trong v¨n ch¬ng lµ ch¼ng cã lîi cho gi¸o dôc. Sau ®©y lµ viÖc vËn dông ph¬ng ph¸p gi¶ng b×nh vµo t¸c phÈm ‘L·o H¹c” cña Nam Cao v¨n häc 8- tËp 2.Víi thêi gian hai tiÕt gi¸o viªn gióp häc sinh hiÓu ®îc néi dung vµ nghÖ thuËt cña t¸c phÈm mét c¸ch nhanh nhÊt. Th«ng qua viÖc ®äc, viÖc ph©n tÝch, b×nh gi¶ng gi¸o viªn lµm cho häc sinh ®îc phÈm chÊt vµ cuéc ®êi L·o H¹c. Mét l·o n«ng d©n nghÌo khèn khæ nhng tÇn t¶o lµm ¨n, giµu t×nh c¶m, giµu lßng tù träng. Tõ ®ã häc sinh hiÓu ®îc sè phËn cuéc ®êi cña ngêi n«ng d©n ViÖt Nam tríc c¸ch m¹ng th¸nh 8 vµ cã th¸i ®é th«ng c¶m víi hä. L·o H¹c lµ mét c©u chuyÖn c¶m ®éng vÒ ®êi sèng cña nh÷ng ngêi n«ng d©n tríc c¸ch m¹ng th¸ng t¸m. Hä lµ nh÷ng ngêi nh©n hËu mµ cuéc sèng cña häc l¹i bi th¶m, nhng dï thÕ nµo hä vÉn gi÷ tÊm lßng nh©n hËu.V× vËy c«ng viÖc cña gi¸o viªn lµ ph¶i gióp häc sinh kh¸m ph¸ nh÷ng vÎ ®Ñp Êy. Gi¸o viªn ph¶i lùa chän c¸c chi tiÕt, nh÷ng ®iÓm s¸ng cña t¸c phÈm ®Ó b×nh. TruyÖn “L·o H¹c” cã nhiÒu chi tiÕt hay c¶m ®éng, cã nhiÒu chi tiÕt ®¸ng b×nh. Ta cã thÓ b×nh tÊm lßng ®«n hËu cña L·o H¹c khi ph¶i b¸n chã, l·o ®· khÎo, d»n vÆt ®au ®ín khi trãt lõa mét con chã. ta còng cã thÓ b×nh nghÖ thuËt v¨n xu«i cña Nam Cao hoÆc còng cã thÓ b×nh ®o¹n cuèi cïng trong t¸c phÈm “L·o H¹c”: “L·o H¹c ¬i, l·o h·y yªn lßng mµ nh¾m m¾t, l·o ®õng lo g× cho m¶nh vên cña l·o...” song nh÷ng chi tiÕt nµy gi¸o viªn cã thÓ híng dÉn häc sinh tù b×nh ë nhµ. Cßn chi tiÕt ®Ó b×nh trªn líp lµ c¸i chÕt cña L·o H¹c ®Ó lµm næi bËt nh©n c¸ch cao ®Ñp cña l·o C«ng viÖc gi¶ng b×nh cña gi¸o viªn nh sau: C«ng viÖc chuÈn bÞ: §èi víi gi¸o viªn (GV) So¹n gi¸o ¸n, chÐp lêi b×nh cña c¸c nhµ phª b×nh v¨n häc nhËn xÐt vÒ nh©n vËt L·o H¹c ®Ó giíi thiÖu cho häc sinh. §äc vµ nghiªn cøu kÜ phÇn m×nh gi¶ng b×nh, viÕt lêi b×nh TiÕn tr×nh bµi gi¶ng: 3 Gi¸o viªn cho häc sing ®äc phÇn miªu t¶ c¸i chÕt cña L·o Hac ë phÇn cuèi chuyÖn mét c¸ch diÔn c¶m, nÕu häc sinh kh«ng thÓ hiÖn ®îc gi¸o viªn ®äc mÉu Gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh h×nh dung miªu t¶ b»ng lêi c¸i chÕt cña L·o H¹c: L·o H¹c ®ang vËt v· ë trªn giêng ®Çu tãc rò rîi, quÇn ¸o xéc xÖch, hai m¾t long sßng säc.L·o tru trÐo, sïi bät mÐp kh¾p ngêi chèc chèc l¹i bÞ giËt mét c¸i giËt nÈy lªn. Hai ngêi ®µn «ng lùc lìng ngåi lªn L·o. L·o vËt v· ®Õn hai giê ®ång hå míi chÕt “ ChÕt thËt lµ d÷ déi” Gi¸o viªn nªu c©u hái häc sinh tËp b×nh: Em cã nhËn xÐt g× vÒ c¸i chÕt cña L·o H¹c? T¹i sao còng lµ mét c¸i chÕt mµ l·o H¹c kh«ng chÕt mét c¸ch nhÑ nhµng h¬n , ®¬n gi¶n h¬n Sau khi häc sinh cã ý kiÕn ph©n gi¶ng gi¶i nhËn xÐt gi¸o viªn cã thÓ gi¶ng b×nh mét c¸ch kh¸i qu¸t nh sau : ChØ cã 5 c©u v¨n víi nhng tõ ng÷ ®îc chän läc gîi t¶, t¸c gi¶ ®· t¶ “Cùc ®é” c¸i chÕt d÷ déi cña l·o H¹c. Trªn ®êi nµy cã mu«n vµn c¸i chÕt, l·o H¹c ®· chän c¸i chÕt cho m×nh c¸i chÕt ®au ®ín, b»ng c¸ch ¨n b¶ chã cña B×nh T . T¹i sao cïng c¸i chÕt mµ l·o H¹c kh«ng chÕt mét c¸ch kh¸c cho thanh th¶n ? T¹i sao cïng c¸i chÕt mµ l·o H¹c kh«ng chÕt mét c¸ch cho thanh th¶n ?T¹i sao l¹i kh«ng th¾t cæ nh Lang RËn, kh«ng tù ®©m chÕt m×nh nh ChÝ PhÌo hoÆc nhÞn ®ãi dµi ngµy ®Ó råi èm råi chÕt mµ l¹i ¨n b¶ chã ®Ó hai m¾t cña l·o long lªn sßng säc ? Lo· chu chÐo vËt v· hai tiÕng ®ång hå míi chÕt ?Ph¶i ch¨ng l·o H¹c chÕt nh vËy ®Ó tù trõng ph¹t tríc ngêi b¹n yªu quÝ cña m×nh lµ cËu Vµng ? Cã nh vËy l·o víi nhÑ lßng ch¨ng? Qu¶ ®óng nh vËy, l·o chÕt nh lµ mét lèi thanh minh víi cËu Vµng. L·o ®· sèng xøng ®¸ng ngay c¶ víi con chã. Nhng l·o H¹c ®©u chØ chÕt v× con chã mµ c¸i chÕt cña l·o cßn lµ v× ®øa con yªu dÊu cña m×nh, l·o chÕt ®Ó trän bæn phËn lµm cha cña l·o ®èi víi con. C¸i chÕt d÷ déi nh mét con chã d¹i Êy l¹i lµ c¸i chÕt cña ngêi cha th¬ng con rÊt mùc, th¬ng con ®Õn nçi thµ chÕt chø kh«ng chÞu ¨n tiªu vµo tµi s¶n cña con. L·o H¹c chÕt lµ ®Ó dµnh phÇn cho con sèng. Qu¶ lµ mét ngêi cha tuyÖt vêi ! C¸i chÕt cña l·o H¹c ®îc ®a ra hÕt søc bÊt ngê, võa ai o¸n, võa gièng nh mét sù tÊt yÕu. Vµ c¸i chÕt cña l·o lµ c¸i mèc gi¶i mµ nh÷ng b¨n kho¨n vÒ nh©n c¸ch vµ t×nh c¶m cña l·o .“ ChÕt trong cßn h¬n sèng ®ôc”. C¸i chÕt d÷ déi, thö th¸nh cña ngêi n«ng d©n l¬ng thiÖn cã ý nghÜa tè c¸o sù tµn ¸c cña chÕ ®é phong kiÕn ®· ®Èy ngêi n«ng d©n tíi bíc ®êng cïng, muèn gi÷ nh©n c¸ch hä chØ cã con ®êng chÕt. C¸i chÕt cña l·o nh lµ lêi kªu cøu, khÈn thiÕt ®ång thêi còng lµ lêi kÕt ¸n cña t¸c gi¶ ®èi víi x· héi ®¬ng thêi . HoÆc gi¸o viªn còng cã thÓ b×nh b»ng viÖc mîn lêi b×nh cña ngêi kh¸c. “Ph¶i ®Õn khi chuyÖn L·o H¹c khÐp l¹i, ta míi thÊy ín l¹nh .Th× ra toµn bé c©u chuyÖn lµ mét cuéc chuÈn bÞ ®Ó chÕt cña mét con ngêi ! L·o H¹c cø ©m thÇm nèt 4 nh÷ng phÇn viÖc cuèi cïng cña mét kiÕp ngêi ®Ó råi tù s¸t! VËy mµ «ng gi¸o vµ ngêi ®äc ®Òu kh«ng hay biÕt. C¸i chÕt cña lµ mét có gi¸ng vµo thãi hå ®å hê h÷ng vµ cè chÊp cña chóng ta . Khi ta s¸ng m¾t lªn, hiÓu ra tÊt c¶ nh÷ng tÝnh to¸n lo liÖu gµn dë lÈn thÈn cña l·o H¹c thùc chÊt l¹i chøa ®ùng mét phÈm ngêi nguyªn s¬, thuÇn khiÕt, cao quý v« ngÇn th× ®· muén råi ’’ (Chu V¨n S¬n). ThÕ råi l·o H¹c chÕt c¸i chÕt thËt ®au ®ín d÷ déi .ChØ cã «ng gi¸o vµ Binh T hiÓu l·o tù tö b»ng b¶ chã .Mét con ngêi khæ c¶ lóc sèng, khæ c¶ lóc chÕt. L·o H¹c chÕt nhng nh©n c¸ch ®Ñp cña l·o vÉn sèng m·i trong lßng «ng gi¸o, trong lßng ngêi ®äc. L·o H¹c ®óng lµ mét khèi vµng rßng nguyªn chÊt mµ ta ph¶i g¹t bá nh÷ng líp ®Êt mïn th« méc, quª kÖch míi t×m thÊy” (NguyÔn Thanh Tó). KÕt luËn: Mét sè lu ý víi gi¸o viªn khi vËn dông ph¬ng ph¸p gi¶ng b×nh. Gi¸o viªn ph¶i thêng xuyªn rÌn luyÖn n¨ng lùc b×nh ph¶i g¬ng mÉu, chÞu khã, m¹nh d¹n. Trong mét giê gi¶ng v¨n Ýt nhÊt ph¶i cã mét lêi b×nh dï ng¾n hay dµi th× còng ph¶i cã nh÷ng lêi gi¶ng b×nh. NhÊt thiÕt kh«ng ®îc bá qua ph¬ng ph¸p nµy. Bëi nÕu lêi b×nh hÊp dÉn sÏ ®em ®Õn chÊt nh©n v¨n, t¹o kh«ng khÝ v¨n ch¬ng tr¸nh kh« khan, kÝch thÝch høng thó häc cña häc sinh vµ tõ ®ã häc sinh b¾t chíc tËp b×nh v¨n th¬. Sau mçi giê d¹y gi¸o viªn nªn giíi thiÖu cho häc sinh nh÷ng lêi b×nh hay cña c¸c nhµ phª b×nh v¨n häc ®Ó häc sinh häc tËp c¶m thô. Gi¸o viªn ph¶i dµnh mét thêi gian nhÊt ®Þnh gîi ý, híng dÉn häc sinh b×nh b»ng c¸ch nªu bµi tËp ®Ó häc sinh luyÖn tËp vÒ kiÓu b×nh mét chi tiÕt, b×nh tõ h×nh ¶nh. KÕt hîp víi ph©n m«n tËp lµm v¨n qua bµi viÕt cña häc sinh ®Ó ®¸nh gi¸ kh¶ n¨ng béc lé ý kiÕn riªng cña häc sinh vÒ mét vÊn ®Ò trong t¸c phÈm. Gi¸o viªn nªn biÓu d¬ng, khen ngîi nh÷ng häc sinh cã lêi b×nh hay ®Ó g©y høng thó cho häc sinh b×nh. Trªn ®©y lµ nh÷ng ®Þnh híng trong viÖc rÌn kü n¨ng vËn dông ph¬ng ph¸p gi¶ng b×nh trong giê d¹y v¨n. Tæ chuyªn m«n triÓnkhai häc tËp tinh thÇn chuyªn ®Ò, sau ®ã d¹y mÉu ®ång chÝ Phîng d¹y – Rót kinh nghiÖm . TiÕp theo c¸c nhãm chuyªn m«n trao ®æi bµi d¹y trong nhãm vµ ¸p dông chuyªn ®Ò trong bµi d¹y cña nhãm .Tæ chuyªn m«n sÏ häp ®¸nh gi¸ viÖc triÓn khai ¸p dông chuyªn ®Ò trong bµi d¹y cña nhãm . Tæ chuyªn m«n sÏ häp ®¸nh gi¸ viÖc triÓn khai ¸p dông chuyªn ®Ò trong bµi d¹y cña nhãm vµo cuèi th¸ng 11.Sau ®ã rót kinh nghiÖm,tiÕp tôc triÓn khai chuyªn ®Ò ë c¸c ph©n m«n kh¸c cña ch¬ng tr×nh thay s¸ch nh»m n©ng cao h¬n n· hiÖu qu¶ d¹y häc ë trêng THCS. 5 Ngêi viÕt: 6 7