Sáng kiến kinh nghiệm về vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong môn Địa lí lớp 4 đạt giải B cấp huyện.
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
PHẦN I: LÍ LỊCH
Họ và tên tác giả: Đỗ Hồng Quân
Chức vụ: Giáo viên
Đơn vị công tác: Trường Tiểu học Việt Hưng
Tên đề tài sáng kiến kinh nghiệm:
Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4.
Đây là bản sáng kiến kinh nghiệm của bản thân tôi đã được rút ra từ thực tế, tuyệt
đối không sao chép của người khác.
Chú giải
1
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
----------***---------1. SKKN: Sáng kiến kinh nghiệm
2. SGK: Sách giáo khoa
3. GD BVMT: Giáo dục bảo vệ môi trường
4. GD KNS: Giáo dục kĩ năng sống
5. HS: Học sinh
6. GV: Giáo viên
MỤC LỤC
Nội dung
Trang
PHẦN I: LÍ LỊCH
1
2
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
PHẦN II: NỘI DUNG
VI. THỜI GIAN NGHIÊN CỨU
1
1
1
2
2
2
2
3
VII. CẤU TRÚC CỦA ĐỀ TÀI
3
A. MỞ ĐẦU
I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI
II. MỤC ĐÍCH NGHIÊN CỨU
III. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU
IV. ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU
V. PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU
B. NỘI DUNG
I. CƠ SỞ LÍ LUẬN VÀ CƠ SỞ THỰC TIỄN
II. NỘI DUNG CHƯƠNG TRÌNH VÀ VIỆC VẬN DỤNG PHƯƠNG PHÁP DẠY
HỌC TÍCH CỰC TRONG MÔN ĐỊA LÍ LỚP 4
III. THỰC NGHIỆM SƯ PHẠM
C: KẾT LUẬN
1/ Kết luận
2/ Một số ý kiến đề xuất
Lời kết
Tài liệu tham khảo
4
4
11
22
34
34
35
37
38
PHẦN II: NỘI DUNG
PHẦN A : MỞ ĐẦU
I. Lí do chọn đề tài.
Một năm bắt đầu từ mùa xuân
Đời người bắt đầu từ tuổi trẻ.
Tuổi trẻ ! Tương lai của đất nước. Tuổi trẻ sẽ làm gì? Sẽ như thế nào sau này? Tất cả
phải nhờ vào sự giáo dục. Người xây nền tảng đó lại là những người có nhiêm vụ vẻ
vang trong sự nghiệp “Trồng người”. Bồi dưỡng cho thế hệ sau là một việc rất quan
trọng, cần thiết. Mỗi giáo viên chúng ta cũng nhận thấy và đang thực hiện: Giáo dục
3
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
những học sinh vừa có đức vừa có tài để phục vụ cho sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện
đại hóa đất nước. Mục tiêu của giáo dục là phát triển toàn diện con người về đạo đức, trí
tuệ, thể chất, thẩm mỹ. Học không chỉ đơn giản đạt đến mục đích để hiểu biết có trình độ
cao có kiến thức sâu rộng mà quan trọng hơn là phải thực sự trở thành người.
Chương trình địa lý là phần nhập môn của môn khoa học tự nhiên. Môn tự nhiên xã
hội cung cấp cho học sinh những hiểu biết cơ bản ban đầu về các sự vật, hiện tượng và
mối quan hệ giữa chúng trong tự nhiên,về con người và xã hội, cách vận dụng chúng
trong đời sống và sản xuất
Cùng với môn Tiếng việt và toán, môn tự nhiên xã hội là môn quan trọng nhất trong
chương trình tiểu học. Trong giai đoạn này, việc phát huy tính tích cực của học sinh trong
việc dạy và học môn tự nhiên xã hội nói chung và phân môn địa lý nói riêng là một phần
quan trọng trong đổi mới phương pháp dạy học của bộ môn này. Góp phần giáo dục toàn
diện cho học sinh tiểu học. Chương trình Địa lý lớp 4 giúp học sinh lĩnh hội được một số
tri thức ban đầu về địa lý tự nhiên Việt Nam.
Do đặc điểm tâm lý lứa tuổi Học sinh,nên việc dạy và học môn địa lý còn khó với giáo
viên và có phần tẻ nhạt với học sinh. Vì đa số phụ huynh và học sinh đều quan niệm Địa
lý là môn học không có tính quyết định trong thi cử nên thường không thích đầu tư cho
môn học.Trước giờ phần lớn các em chỉ được cung cấp các khái niệm Địa lý thông qua
Giáo viên nên giờ học địa lý chưa thực sự thu hút các em…Giáo viên cũng chưa thực sự
chọn được những phương pháp gây hứng thú mới mẻ trong cách dạy để thu hút các em
Với những trăn trở làm sao để chọn được những phương pháp nào hay, đặc trưng để dạy
Địa lý ở tiểu học và dạy như thế nào cho có hiệu quả ? Đó không chỉ là vấn đề bản thân
tôi quan tâm mà hầu hết các Giáo viên Tiểu học đều quan tâm. Để làm thế nào bộ môn
Địa lý không chỉ cung cấp kiến thức cơ bản cần thiết mà còn là bộ môn khoa học hấp dẫn
học sinh. Vì thế tôi chọn đề tài: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong
dạy học môn Địa lí lớp 4.
Để Địa lý không xa lạ chán nản với các em . Để góp phần nhỏ bé, thật nhỏ bé xây dựng
một nền móng vững chắc cho đất nước từ những lớp HS hoàn thiện về mặt trí thức và
nhân cách .Vì có biết có hiểu, có quan tâm thì các em mới yêu mến quê hương đất
4
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
nước, yêu những gì mà thiên nhiên đã ban tặng cho con người. Từ đó các em sẽ tích
cực tự nguyện tham gia góp phần bảo vệ môi trường và trân trọng giữ gìn những thành
tựu kinh tế đất nước.Để tự hào làm rạng danh nước Việt, sánh vai với các cường quốc
năm châu.
II. Mục đích nghiên cứu
Nghiên cứu đề tài này nhằm tìm hiểu việc vận dụng các phương pháp dạy học tích cực
trong môn Địa lí ở Tiểu học. Từ đó, đề xuất một số biện pháp vận dụng các phương pháp
dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4.
III. Nhiệm vụ nghiên cứu
- Nghiên cứu cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của phương pháp dạy học tích cực trong
môn Địa lí ở Tiểu học.
- Nghiên cứu, tìm hiểu nội dung, phương pháp dạy học môn Địa lí ở lớp 4.
- Thiết kế một số bài học Địa lí lớp 4 và tiến hành thực nghiệm sư phạm để làm rõ việc
vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong môn Địa lí lớp 4.
- Đề xuất một số biện pháp giúp cho việc vận dụng phương pháp dạy học tích cực trong
dạy học môn Địa lí lớp 4 phát huy tính tích cực chủ động của HS.
IV. Đối tượng nghiên cứu
Nghiên cứu nội dung chương trình Địa lí lớp 4 và việc vận dụng phương pháp dạy
học tích cực trong môn Địa lí lớp 4 của trường Tiểu học Việt Hưng, xã Việt Hưng, huyện
Văn Lâm, tỉnh Hưng Yên.
V. Phương pháp nghiên cứu
1. Phương pháp lí luận : Thu thập tài liệu, phân tích, tổng hợp, hệ thống hóa, khái quát
hóa các nguồn thông tin có liên quan đến môn Địa lí lớp 4 ở Tiểu học, trọng tâm là vận
dụng phương pháp dạy học tích cực trong môn Địa lí lớp 4.
2. Phương pháp thực tiễn
3. Phương pháp quan sát
4. Phương pháp trò chuyện
5. Phương pháp thực nghiệm
VI. Thời gian nghiên cứu
5
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
- Từ tháng 5/2016 đến tháng 2/2017
VII. Cấu trúc của đề tài
Phần I: Lí lịch
Phần II: Nội dung
Phần A : Mở đầu
Phần B : Nội dung
Gồm 3 chương
Chương 1: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của phương pháp dạy học tích cực.
Chương 2: Tìm hiểu nội dung chương trình và việc vận dụng phương pháp dạy học
tích cực trong môn Địa lí lớp 4.
Chương 3: Thực nghiệm sư phạm
Phần C : Kết luận và kiến nghị
B : NỘI DUNG
CHƯƠNG 1: Cơ sở lí luận và cơ sở thực tiễn của phương pháp dạy học tích cực.
1. Cơ sở lí luận:
1.1. Tổng quan về phương pháp dạy học tích cực
1.1.1 Khái niệm về phương pháp dạy học.
Phương pháp dạy học là cách thức hành động có trình tự, phối hợp tương tác với nhau
giữa giáo viên và học sinh nhằm đạt được mục đích dạy học. Nói cách khác phương pháp
dạy học là hệ thống hành động có chủ đích theo một trình tự nhất định của giáo viên
nhằm tổ chức hoạt động nhận thức và hoạt động thực hành của học sinh nhằm đảm bảo
cho học sinh lĩnh hội nội dung, kiến thức bài học và chính như vậy mà đạt được mục đích
dạy học. Phương pháp dạy học bao gồm phương pháp dạy và phương pháp học với sự
tương tác lẫn nhau, trong đó phương pháp dạy đóng vai trò chủ đạo, còn phương pháp
học có tính chất độc lập tương đối, chịu sựu chi phối của phương pháp dạy, song nó cũng
ảnh hưởng trở lại của phương pháp dạy.
1.1.2 Khái niệm về phương pháp dạy học tích cực.
a) Vậy thế nào là tính tích cực và thế nào là phương pháp dạy học tích cực?
Theo quan niệm trong dạy học thì có rất nhiều tác giả đề cập như :
6
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
V.L.Lênin đã nói: “Tính tích cực được xác định như là tổng các dấu hiệu đặc trưng cho
sức mạnh bên trong với thành tích đã thành hiện thực” hay V.Ôkôn quan niệm tính tích
cực là lòng mong muốn không chủ định và tạo lên biểu hiện bên ngoài hoặc bên trong
của hoạt động.
Cụ thể hơn thì tính tích cực là một phẩm chất vốn có của con người, bởi vì tồn tại và
phát triển con người luôn phải chủ động, tích cực cải biến môi trường tự nhiên, cải tạo xã
hội. Vì vậy, hình thành và phát triển tính tích cực xã hội là một trong những nhiệm vụ chủ
yếu của giáo dục.
Tính tích cực học tập – về thức chất tính tích cực nhận thức, đặc trưng ở khát vọng hiểu
biết, cố gắng trí lực và có nghị lực cao trong quá trình chiểm lĩnh tri thức. Tính tích cực
nhận thức trong hoạt động học tập liên quan trước hết với động cơ học tập. Động cơ đúng
tạo ra hứng thú. Hứng thú là tiền đề của tự giác. Hứng thú và tự giác là hai yếu tố tạo lên
tính tích cực. Tính tích cực sản sinh nếp tư duy độc lập. Suy nghĩ độc lập là mầm mống
của sáng tạo. Ngược lại, phong cách học tập tích cực độc lập sáng tạo sẽ phát triển tự
giác, hứng thú, bồi dưỡng động, cơ học tập. Tính tích cực học tập biểu hiện ở những dấu
hiệu như: hăng hái trả lời các câu hỏi của giáo viên, bổ sung các câu trả lời của bạn, thích
phát biểu ý kiến của mình trước những vấn đề nêu ra; hay nêu thắc mắc, đòi hỏi giải thích
cặn kẽ những vấn đề chưa đủ rõ; chủ động vận dụng kiên thức, kĩ năng đã học để nhận
thức vấn đề mới, tập trung chú ý vào vấn đề đang học; kiên trì hoàn thành các bài tập,
không nản trước những tình huống khó khăn… tính tích cực học tập thể hiện qua các cấp
độ từ thấp lên cao như:
- Bắt chước: gắng sức làm theo mẫu hành động của thầy, của bạn…
- Tìm tòi: độc lập giải quyết vấn đề nêu ra, tìm kiếm cách giải quyết khác nhau về một
số vấn đề…
- Sáng tạo: tìm ra cách giải quyết mới, độc đáo, hữu hiệu.
b) Phương pháp dạy học tích cực là gì?
Phương pháp dạy học tích cực (PPDH tích cực) là một thuật ngữ rút gọn, được dùng ở
nhiều nước chỉ những phương pháp giáo dục, dạy học theo hướng phát huy tính tích cực,
chủ động, sáng tạo của người học. “Tích cực ” trong PPDH – tích cực được dùng với
7
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
nghĩa là hoạt động, chủ động, trái nghĩa với không hoạt động thụ động chứ không dùng
theo nghĩa trái với tiêu cực. PPDH tích cực hướng tới việc hoạt đông hóa, tích cực hóa
hoạt động nhận thức của người học, nghĩa là tập trung vào phát huy tính tích cực của
người học chứ không phải là tập trung vào phát huy tính tích cực của người dạy, tuy
nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì giáo viên phải nỗ lực nhiều so với
phương pháp thụ động.
Muốn đổi mới cách học phải đổi mới cách dạy. Cách dạy chỉ đạo cách học, nhưng
ngược lại thói quen học tập của trò cũng ảnh hưởng tới cách dạy của thầy. Chẳng hạn, có
trường hợp học sinh đòi hỏi cách dạy tích cực hoạt động nhưng giáo viên chưa đáp ứng
được, hoặc có trường hợp giáo viên hăng hái áp dụng PPDH tích cực nhưng không thành
công vì học sinh chưa thích ứng, vẫn quen với lối học tập thụ động. Vì vậy, giáo viên
phải kiên trì dùng cách dạy hoạt động để dần dần xây dựng cho học sinh phương pháp
dạy học phải có sự hợp tác của cả thầy và trò, sự phối hợp nhịp nhàng hoạt động dạy với
hoạt động học thì mới thành công. Như vậy, việc dùng thuật ngữ “dạy học tích cực” để
phân biệt với “dạy học thụ động”.
1.2 Các dấu hiệu đặc trưng của phương pháp dạy học tích cực.
1.2.1 Dạy học thông qua tổ chức các hoạt động học tập của học sinh.
Học sinh đối tượng của hoạt động “dạy”, đồng thời là chủ thể của hoạt động “học” –
được cuốn hút vào các hoạt động học tập do giáo viên tổ chức và chỉ đạo, thông qua đó tự
lực khám phá những điều mình chưa rõ chứ không phải thục động tiếp thu những kiến
thức đã được giáo viên sắp đặt. Được đặt vào những tình huống của đời sống thực tế,
người học trực tiếp quan sát, thảo luận, làm thí nghiệm, giải quyết vấn đề đặt ra theo
hướng suy nghĩ của mình, từ đó nắm được kiến thức kĩ năng mới, vừa nắm được phương
pháp “làm ra” kiến thức, kĩ năng đó, không rập theo những khuôn mẫu sẵn có, được bộc
lộ và phát huy tiềm năng sáng tạo. Dạy theo cách này thì giáo viên không chỉ đơn giản
truyền đạt kiến thức mà còn hướng dẫn hành động. Chương trình dạy học phải giúp cho
từng học sinh biết hành động và tích cực tham gia các chương trình hành động của cộng
đồng.
8
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
Hình thức học từ phương pháp dạy học tích cực
1.2.2 Dạy và học chú trọng rèn luyện phương pháp tự học.
PPDH tích cực xem việc rèn luyện phương pháp học tập cho học sinh không chỉ là
một biện pháp nâng cao hiệu quả dạy học mà còn là một mục tiêu dạy học. Phải quan tâm
dạy cho học sinh phương pháp học ngay từ bậc tiểu học và càng lên bậc cao hơn càng
phải được chú trọng. Trong các phương pháp học thì cốt lõi là phương pháp tự học. Nếu
rèn luyện cho người học có được phương pháp, kĩ năng, thói quen, ý chí tự học thì sẽ tạo
cho họ lòng ham học, khơi dạy nội lực vốn có trong mỗi con người, kết quả học tập sẽ
được nhân lên gấp bội. Vì vậy, ngày nay người ta nhấn mạnh mặt hoạt động học trong
quá trình dạy học, nỗ lực tạo ra sự chuyển biến từ học tập thụ động sang tự học chủ động.
1.2.3 Tăng cường học tập cá thể, phối hợp với học tập hợp tác.
Trong nhà trường, phương pháp học tập hợp tác được tổ chức ở cấp nhóm, tổ, lớp
hoặc trường. Được sử dụng phổ biến trong dạy học là hoạt động hợp tác trong nhóm nhỏ
4 đến 6 người. Học tập hợp tác làm tăng hiệu quả học tập, nhất là lúc phải giải quyết
những vấn đề gay cấn, lúc xuát hiện thực sự nhu cầu phối hợp giữa các cá nhân để hoàn
thành nhiệm vụ chung. Trong hoạt động theo nhóm nhỏ sẽ không thể có hiện tượng ỷ lại;
9
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
tính cách năng lực của mỗi thành viên được bộc lộ, uốn nắn, phát triển tình bạn, ý thức tổ
chức, tinh thần tương trợ. Mô hình hợp tác trong xã hội đưa vào đời sống học đường sẽ
làm cho các thành viên quen dần với sự phân công hợp tác trong lao động xã hội.
1.2.4 Kết hợp đánh giá của thầy với tự đánh giá của trò.
Trước đây giáo viên giữ độc quyền đánh giá học sinh. Trong phương pháp tích cực,
giáo viên phải hướng dẫn học sinh phát triển kĩ năng tự đánh giá để tự điều chỉnh cách
học. Liên quan với điều này, giáo viên cần tạo điều kiện thuận lợi để học sinh được tham
gia đánh giá lẫn nhau. Tự đánh giá đúng và điều chỉnh hoạt động kịp thời là năng lực rất
cần cho sự thành đạt trong cuộc sống mà nhà trường phải trang bị cho học sinh.
Từ dạy và học thụ động sang dạy và học tích cực, giáo viên không còn đóng vai trò
đơn thuần là người truyền đạt kiến thức, giáo viên trở thành người thiết kế, tổ chức,
hướng dẫn các hoạt động độc lập hoặc theo nhóm nhỏ để học sinh tự lực chiếm lĩnh nội
dung học tập, chủ động đạt các mục tiêu kiến thức, kĩ năng, thái độ theo yêu cầu của
chương trình. Trên lớp, học sinh hoạt động là chính, giáo viên có vẻ nhàn nhã hơn nhưng
trước đó, khi soạn giáo án, giáo viên đã phải đầu tư công sức, thời gian rất nhiều so với
kiểu dạy và học thụ động mới có thể thực hiện bài lên lớp với vai trò là người gợi mở,
xúc tác, động viên, cố vấn, trọng tài trong các hoạt động tìm tòi hào hứng, tranh luận sôi
nổi của học sinh. Giáo viên phải có trình độ chuyên môn sâu rộng, có trình độ sư phạm
lành nghề mới có thể tổ chức, hướng dẫn các hoạt động của học sinh mà nhiều khi diễn
biến ngoài tầm dự kiến của giáo viên.
1.3 So sánh giữa phương pháp dạy học thụ động và phương pháp dạy học tích cực.
Yếu tố
1.
Dạy học thụ động
Dạy học tích cực
Học là quá trình tiếp thu và lĩnh Học là quá trình kiến tạo; học
Quan niệm
hội, qua đó hình thành kiến thức, sinh tìm tòi khám phá, phát hiện,
kĩ năng, tư tưởng, tình cảm.
luyện tập, khai thác và xử lí thông
tin…. Tự hình thành hiểu biết,
2.
năng lực và phẩm chất.
Là kiểu dạy học đề cao vai trò Là kiểu dạy học đề cao vai trò
Bản chất
chủ thể là giáo viên. Giáo viên chủ thể là học sinh. Giáo viên
10
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
dạy nội dung thầy có, thầy thiết kế, tổ chức, hướng dẫn, còn
muốn. Trong quá trình nhận thức học sinh tích cực làm việc với các
xảy ra diễn biến dạy học theo nguồn kiến thức để nhận thức.
một chiều, chủ yếu là từ thầy đến Quá trình nhận thức xảy ra sự
trò.
giao tiếp nhiều chiều: trò-thầy,
3.
trò-trò, trò-tập thể lớp học.
Chú trọng cung cấp tri thức, kỹ Chú trọng hình thành các năng
Mục tiêu
năng, kĩ xảo. Học để đối phó với lực: sáng tạo, hợp tác…, dạy
thi cử. Sau khi thi xong những phương pháp và dạy cách học.
điều đã học thường bị bỏ quên Học để đáp ứng những yêu cầu
hoặc ít dùng đến.
của cuộc sống hiện tại và tương
lai. Những điều đã học cần thiết,
bổ ích cho bản thân học sinh và
4.
cho sự phát triển của xã hội.
Nặng về kiến thức lý thuyết, nhẹ Tinh giản, vững chắc, thiết thực.
Nội dung
về kỹ năng và khả năng vận Coi trọng cả kiến thức, kĩ năng và
5.
dụng
giá trị .
Theo lớp, đồng loạt. Ngoài ra Đa dạng: trên lớp, cá nhân, nhóm
Hình thức tổ chức thỉnh thoảng có ngoại khóa, thực lớp, ngoài lớp, tham quan, khảo
hành tìm hiểu địa phương.
6.
Phương pháp
sát đại phương, ngoại khóa, đố
vui, trò chơi học tập….
Truyền thống theo kiểu giải thích Các phương pháp truyền thống
minh họa:
được sử dụng linh hoạt theo
Giáo viên truyền thụ một chiều hướng tích cực hóa hoạt động học
kiến thức đã chuẩn bị sẵn.
tập của học sinh (thuyết trình có
Học sinh thông hiểu, ghi nhớ sự tham gia tích cực của học sinh,
(nặng về ghi nhớ máy móc), tái đàm thoại gợi mở…)
hiện.
Áp dụng một số phương pháp dạy
học mới, thích hợp: giải quyết
vần đề, thảo luận, điều tra, đóng
11
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
7.
vai, động não…
Có cả phương tiên truyền thống, Có cả phương tiện truyền thống
Phương tiện
cả hiện đại, sử dụng chủ yếu lẫn hiện đại: sử dụng chủ yếu
dạy học
8.
theo kiểu minh họa.
Bảng đen, phấn trắng, bàn ghế.
theo hướng nguồn tri thức.
Bảng đen, phấn trắng, bàn ghế
Cơ sở
thuận tiện cho việc di chuyển học
vật chất
theo nhóm, máy vi tính và các
điều kiện khác phục vụ cho dạy
9.
Kiểm tra, đánh
giá
học.
Hình thức đơn điệu, tự luận là Hình thức đa dạng: tự luận, trắc
chính.
nghiệm khách quan, bài tập…
Nội dung: chủ yếu kiến thức, Nội dung: cả kiến thức và kĩ
nặng về tái hiện.
năng, chú trọng suy luận.
Giáo viên độc quyền đánh giá.
Giáo viên kết hợp với học sinh
đánh giá, tạo điều kiện cho học
sinh tự đánh giá và đánh giá lẫn
10.
nhau.
- Với học sinh: Chỉ nhận khối - Với học sinh: Tiếp thu khối
Kết quả
lượng kiến thức thầy cho. Học lượng kiến thức theo mức độ hiểu
sinh thuộc bài nhưng ít quan tâm biết của mình. Học sinh nảy sinh
vận dụng kiến thức vào tình ra nhiều vấn đề sáng tạo trong
huống mới. Học sinh nắm được quá trình nhận thức, tạo được
bài qua học thuộc bài và trả lời hành vi mong muốn vận dụng
đúng nội dung thầy giáo đã cho, hiểu biết của mình vào tình huống
tư duy của các em ít được phát mới. Học sinh nắm chắc kiến thức
triển.
bài học bằng sự thông hiểu của
- Với giáo viên: Tạm bằng lòng mình. Tư duy của các em được
với chuyên môn, nghiệp vụ có phát triển.
sẵn.
- Với giáo viên: Luôn phải nâng
- Với cán bộ quản lí: An tâm với cao năng lực chuyên môn, nghiệp
12
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
dạy học “bình thường ” của nhà vụ, tiếp cận với phương pháp dạy
trường.
học tiên tiến và phương pháp dạy
học hiện đại.
Với cán bộ quản lí: Trăn trở suy
nghĩ việc làm của giáo viên. Quan
tâm ủng hộ, khuyến khích, tạo
điều kiện và nhân rộng điển hình.
CHƯƠNG 2: Nội dung chương trình và việc vận dụng phương pháp dạy học tích
cực trong môn Địa lí lớp 4.
1.1 Chương trình môn Địa lí lớp 4.
Môn Địa lí lớp 4 gồm 35 tiết, tương ứng với mỗi tuần học 1 tiết học. Trong đó có 3
chương:
Chương 1: Thiên nhiên và hoạt động sản xuất của con người ở miền núi và trung du.
Chương 2: Thiên nhiên và hoạt động sản xuất của con người ở miền đồng bằng.
Chương 3: Vùng biển Việt Nam.
1.2 Một số phương pháp dạy học tích cực và vận dụng phương pháp dạy học tích
cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4.
Dạy môn địa lý cần sử dụng các phương pháp đặc trưng của nhiều môn học khác nhau.
Do tính tích hợp của nội dung. Đề cao vai trò chủ thể của người học, tăng cường tính tự
giác tích cực và sáng tạo của hoạt động học tập.
Để giúp học sinh học tốt một địa lý, Tôi luôn tâm niệm: Giáo viên phải hình thành
biểu tượng địa lý và rèn luyện cho học sinh một số kỹ năng địa lý như: sử dụng bản đồ,
phân tích bảng số liệu và biểu đồ…Do đó việc hình thành biểu tượng địa lý và rèn luyện
kỹ năng sử dụng bản đồ là 2 nhiệm vụ quan trọng của phần địa lý ở tiểu học.
Ở bậc tiểu học do đặc điểm tâm lý của lứa tuổi học sinh nên yêu cầu về mặt tri thức của
dạy học địa lý chủ yếu chỉ dừng lại ở việc cung cấp các biểu tượng địa lý . Bước đầu hình
thành 1 số khái niệm, xây dựng một số mối quan hệ địa lý đơn giản .
1.2.1 Một số phương pháp cụ thể :
a) Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề
13
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
* Định nghĩa
Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề là phương pháp dạy học dựa trên những
quy luật của sự lĩnh hội tri thức và cách thức hoạt động một cách sáng tạo, có những nét
cơ bản của sự tìm tòi khoa học.
Bản chất của nó là tạo nên một chuỗi những “tình huống có vấn đề”, “tình huống
học tập” và điều khiển học sinh giải quyết những vấn đề học tập đó.
* Mục tiêu
Phương pháp dạy học giải quyết vấn đề đảm bảo cho học sinh lĩnh hội vững chắc
những cơ sở khoa học, phát triển những năng lực tư duy sáng tạo và hình thành cơ sở thế
giới quan.
* Ưu điểm
- Học theo cách định hướng GQVĐ giúp cho việc liên hệ và sử dụng những tri thức
đã có của người học trong việc tiếp thu những tri thức mới cũng như tạo được mối liên hệ
giữa những tri thức khác nhau mà trước đó thường được nghiên cứu độc lập.
- Thông qua học định hướng GQVĐ người học có thể thường xuyên hơn giải thích
được sự sai khác giữa lý thuyết và thực tiễn, những mâu thuẫn nhận thức được tìm thấy.
- Sự tham gia tích cực của người học trong quá trình dạy học làm tăng cường niềm vui
cũng như khả năng cá thể hóa đối với nội dung học tập do đó làm tăng cường động lực cơ
học tập.
- Dạy học định hướng GQVĐ hỗ trợ việc phát triển năng lực giao tiếp xã hội.
- Việc liên hệ với các tình huống thực tiễn trong dạy học định hướng GQVĐ dựa trên
cơ sở của tâm lý học nhận thức. Khả năng vận dụng được tri thức đã học càng cao nếu tri
thức đó được học qua việc giải quyết các tình huống và được tái sử dụng trong các tình
huống thực tiễn.
* Nhược điểm
-
Phương pháp này có thể gây mất nhiều thời gian.
-
Nhiều tình huống đưa ra không đúng trọng tâm.
Để vận dụng tốt phương pháp này Giáo viên phải có sự chuẩn bị tốt nội dung bài học
đặc biệt là các tình huống có vấn đề phải phù hợp với bài học, phù hợp với học sinh.
14
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
- Người học sinh cần phải hợp tác với người giáo viên, chuẩn bị bài trước khi tới
lớp, tích cực tham gia xử lí các tình huống có vấn đề.
b) Phương pháp hướng dẫn học sinh khai thác tri thức từ bản đồ
* Định nghĩa
Bản đồ là một phương tiện trực quan, một nguồn tri thức địa lí quan trọng. Qua bản
đồ, học sinh có thể nhìn một cách bao quát những khu vực lãnh thổ rộng lớn, những vùng
lãnh thổ xa vôi trên bề mặt trái đất mà họ chưa bao giờ có điều kiện đi đến tận nơi quan
sát.
Về mặt kiến thức, bản đồ có khả năng phản ánh sự phân bố và những mối quan hệ
của đối tượng địa lí trên bề mặt Trái Đất một cách cụ thể mà không một phương tiện nào
khác có thể làm được. Những kí hiệu, màu sắc, cách biểu hiện trên bản đồ là những nội
dung địa lí đã được mã hóa, trở thành một ngôn ngữ đặc biệt – ngôn ngữ bản đồ.
Về mặt phương pháp, bản đồ được coi là phương tiện trực quan giúp cho học sinh
khai thác, củng cố tri thức và phát triển tư duy trong quá trình dạy học địa lí.
* Ưu điểm
- Khi học sinh có kĩ năng sử dụng bản đồ thì họ có thể tái tạo lại được hình ảnh các
lãnh thổ nghiên cứu với đặc những đặc điểm cơ bản của chúng mà không phải nghiên cứu
trực tiếp từ ngoài thực địa.
- Làm việc với bản đồ, học sinh sẽ rèn luyện được các kĩ năng sử dụng bản đồ không
chỉ trong học tập, nghiên cứu mà còn trong cuộc sống, đặc biệt đối với lĩnh vực quân sự,
trong các ngành kinh tế khác.
- Khi phân tích nội dung các bản đồ rồi đối chiếu so sánh chúng với nhau, học sinh sẽ
phát triển được tư duy logic, biết thiết lập các mối liên hệ giữa các đối tượng địa lí, nhất
là các mối nhân quả giữa chúng.
* Nhược điểm
- Bản đồ mang tính khái quát hóa vì vậy những thông tin chi tiết bản đồ không thể
hiện được.
- Sử dụng phương pháp bản đồ đôi khi làm học sinh chỉ chú tới bản đồ mà không tập
trung vào bài giảng.
15
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
Để học sinh khai thác tri thức từ bản đồ người giáo viên phải hình thành kĩ năng sử
dụng bản đồ trong học địa lí cho học sinh bằng các biện pháp:
-
Dạy học sinh hiểu bản đồ
-
Dạy học sinh đọc và vận dụng bản đồ.
c) Phương pháp thảo luận trong dạy học Địa lý
* Định nghĩa
Thảo luận là sự trao đổi ý kiến về một chủ đề giữa học sinh và giáo viên, cũng như
những người học với nhau.
* Mục đích
Mục đích thảo luận là để khuyến khích sự phân tích một vấn đề hoặc các ý kiến
bình luận khác nhau của học sinh và trong những trường hợp nhất định, nó mang lại sự
thay đổi thái độ của những người tham gia.
* Ưu điểm
- Phương pháp thảo luận giúp cho học sinh mở rộng, đào sâu thêm những vấn đề học
tập trên cơ sở nhìn nhận chúng (các vấn đề) một cách có suy nghĩ, phân tích chúng có lí
lẽ, có dẫn chứng minh họa, phát triển được óc tư duy khoa học.
- Giúp học sinh phát triển kĩ năng nói, giao tiếp, tranh luận, bồi dưỡng các phương
pháp nghiên cứu một cách vừa sức (như các phương pháp tìm đọc sách, tài liệu tham
khảo, làm thí nghiệm…)
- Thông qua thảo luận có thể làm thay đổi quan điểm của cá nhân nhờ cách lập luận
logic trên cơ sở các sự kiện, thông tin của các học sinh khác trong nhóm, trong lớp.
- Về phía giáo viên: quá trình thảo luận dưới sự hướng dẫn của giáo viên sẽ tạo ra
mối quan hệ hai chiều giữa giáo viên và học sinh, giúp cho giáo viên nắm được hiệu quả
giáo dục về các mặt nhận thức, thái độ, quan điểm, xu hướng hành vi của học sinh.
* Nhược điểm
- Thời gian eo hẹp, sự sắp xếp thời khóa biểu chưa hợp lí hoặc cơ sở vật chất thiếu
thốn nên phương pháp này ít được sử dụng.
- Phương pháp này chưa được chú trọng đúng mức, chưa được coi là phương pháp
dạy học học chính thức.
16
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
- Phương pháp này còn có thể gây tranh cãi, mất thời gian.
Để thảo luận đạt kết quả tốt người giáo viên cần quan tâm đến các khâu quan trọng
sau:
+ Chuẩn bị nội dung thảo luận
+ Tiến hành thảo luận
+ Tổng kết thảo luận
Kết quả thảo luận phụ thuộc vào quan hệ giữa giáo viên và học sinh, điều kiện cơ sở
vật chất của nhà trường và chủ đề đưa ra thảo luận vì vậy phải có sự hợp tác tốt của học
sinh.
d) Phương pháp Dạy học hợp tác trong nhóm nhỏ
*
-
Khái niệm
Phương pháp dạy học theo nhóm là phương pháp đặt học sinh vào môi
trường học tập (nghiên cứu, thảo luận…) theo các nhóm học tập. Một trong những lí do
chính để sử dụng phương pháp này là nhằm khuyến khích học sinh trao đổi và biết cách
làm việc hợp tác với người khác.
-
Học theo nhóm được sử dụng rộng rãi vì nó giúp mọi người tham gia tích
cực vào quá trình học tập, lắng nghe, ghi lại, và chia sẻ những kinh nghiệm và quan điểm
khác nhau của mọi người, đưa ra giải quyết một vấn đề chung.
* Mục tiêu
Tổ chức học sinh học tập theo nhóm không chỉ phát huy tính tích cực, tự giác, khả
năng chủ động, sáng tạo trong hoạt động nhận thức của học sinh, tạo điều kiện để mọi
người cùng tham gia, chia sẻ kinh nghiệm, học hỏi lẫn nhau, chuẩn bị cho lao động phân
công hợp tác trong cộng đồng mà qua cách học này nhiều kĩ năng xã hội cũng được hình
thành và phát triển như:
-
Kĩ năng giao tiếp
-
Kĩ năng giải quyết vấn đề
-
Kĩ năng nói, diễn đạt
-
Kĩ năng tập hợp và ghi chép tư liệu
-
Kĩ năng báo cáo
17
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
*
-
Ưu điểm
Phương pháp Dạy học hợp tác nhóm nhỏ cho phép cá nhân đưa ra ý kiến riêng
của mình.
-
Giúp phát triển các phẩm chất lãnh đạo
-
Cho phép các cá nhân tham gia một cách tích cực
-
Gợi nên sự hứng thú trong học tập
* Nhược điểm
-
Phương pháp dạy học hợp tác nhóm nhỏ có hể gây mất thời gian.
-
Một số học sinh có thể chiếm ưu thế trong phần thảo luận nhóm.
Khi áp dụng phương pháp dạy học theo nhóm cần có một người lãnh đạo tài năng.
-
Làm rõ những điểm đã nêu.
-
Tóm tắt kết quả thảo luận nhóm vào cuối bài học
e) Phương pháp động não
* Khái niệm
Phương pháp động não là một phương pháp dùng để giải quyết nhiều loại vấn đề khác
nhau, giúp cho người học trong một thời gian ngắn nảy sinh ra được nhiều ý tưởng, nhiều
giả định về một vấn đề nào đó.
* Mục tiêu
Phương pháp này nhằm mục đích kích thích sáng tạo ý tưởng qua việc nêu và giải
quyết vấn đề.
* Ưu điểm
Phương pháp này giúp cho học sinh có thể:
-
Trả lời nhanh
-
Khắc phục sự xấu hổ khi trình bày ý kiến.
-
Tránh sự phán xử hấp tấp với thời gian hạn định.
-
Tự do và chân thực trong việc tham gia vào các hoạt động mà không quan tâm
tới hạn chế của cá nhân.
* Nhược điểm
-
Thường phù hợp với các vấn đề đã quen thuộc trong thực tế.
18
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
-
Các giờ học có thể bị quá trớn, trở nên om sòm và căng thẳng, không việc
nào trọn vẹn.
Để phương pháp này sử dụng hiệu quả:
-
Giáo viên lựa chọn và nêu vấn đề cần tìm hiểu trước lớp hoặc trước nhóm.
-
Khích lệ học sinh phát biểu và đóng góp ý kiến.
-
Liệt kê ý kiến mọi người viết lên bảng hoặc giấy to
-
Làm sáng tỏ ý kiến chưa rõ ràng và thảo luận sâu từng ý.
-
Tổng hợp ý kiến của mọi người.
Giáo viên có thể sử dụng câu trả lời của các nhóm đã được đánh giá và chấp nhận để
làm căn cứ cho việc lập các chương trình hành động.
f) Phương pháp đàm thoại
* Định nghĩa
Phương pháp đàm thoại (vấn đáp) là phương pháp giáo viên khéo léo đặt hệ thống
câu hỏi để học sinh trả lời nhằm gợi mở cho học sinh sáng tỏ những vấn đề mới: tự khai
phá những tri thức mới bằng sự tái hiện những tài liệu đã học hoặc những kinh nghiệm đã
tích lũy được trong cuộc sống, nhằm giúp học sinh mở rộng, củng cố, đào sâu, tổng kết,
hệ thống hóa tri thức đã tiếp thu được, nhằm mục đích kiểm tra, đánh giá và giúp học
sinh tự kiểm tra, tự đánh giá việc lĩnh hội tri thức, kĩ năng, kĩ xảo trong quá trình dạy
học.
* Mục tiêu
- Nhằm phát huy tính tích cực độc lập nhận thức, phát triển được hứng thú học tập,
khát vọng tìm tòi khoa học.
- Giúp học sinh nắm vững tri thức cơ bản nhất, mở rộng đào sâu những khái niệm
định luật đã lĩnh hội, khắc phục được những nhận thức sai lệch mơ hồ thiếu chính xác.
- Giúp học sinh hệ thống hóa, khái quát hóa kiến thức sau bài học, phát triển kĩ
năng tư duy hệ thống hóa, khái quát hóa, khắc phục tình trạng nắm tri thức một cách rời
rạc.
- Giúp học sinh tự kiểm tra kiến thức của mình, giúp giáo viên đánh giá chất lượng
lĩnh hội của học sinh để củng cố, bổ sung kịp thời.
19
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
SKKN: Vận dụng một số phương pháp dạy học tích cực trong dạy học môn Địa lí lớp 4
* Ưu điểm
-
Phương pháp đàm thoại nếu được giáo viên vận dụng khéo léo và hiệu quả sẽ có
tác dụng kích thích tính tích cực, độc lập, sáng tạo trong học, bồi dưỡng cho người học
năng lực diễn đạt những vấn đề khoa học bằng lời nói; bồi dưỡng hứng thú học tập, làm
cho không khí lớp sôi nổi.
- Mặt khác phương pháp đàm thoại còn giúp giáo viên thường xuyên thu được tín
hiệu ngược từ kết quả học tập của người học để kịp thời điều chỉnh hoạt động dạy và học
nhằm đạt được chất lượng, hiệu quả học tập ở mức độ cao hơn.
* Nhược điểm
Nếu người giáo viên không có nghệ thuật tổ chức, điều khiển, phương pháp đàm
thoại có thể mang lại một số hạn chế nhất định như:
- Dễ làm mất thời gian, ảnh hưởng tới việc thực hiện kế hoạch lên lớp.
- Biến đàm thoại thành cuộc tranh luận tay đôi giữa các thành viên trong lớp với
nhau.
Khi tiến hành phương pháp vấn đáp, người giáo viên cần chú ý thực hiện những yêu
cầu đối với việc nêu câu hỏi và tổ chức, điều khiển việc trả lời đối với học sinh. Đặc biệt
phải chuẩn bị tốt hệ thống câu hỏi:
-
Câu hỏi đưa ra một cách rõ ràng
-
Câu hỏi phải hướng tới cả lớp
-
Chỉ định một học sinh trả lời, cả lớp lắng nghe và phân tích câu trả lời.
-
Giáo viên kết luận.
1.3 Điều kiện để vận dụng có hiệu quả phương pháp các phương pháp dạy học tích
cực:
1.3.1. Giáo viên:
Giáo viên phải được đào tạo chu đáo để thích ứng với những thay đổi về chức
năng, nhiệm vụ rất đa dạng và phức tạp của mình, nhiệt tình với công cuộc đổi mới giáo
dục. Giáo viên vừa phải có kiến thức chuyên môn sâu rộng, có trình độ sư phạm lành
nghề, biết ứng xử tinh tế, biết sử dụng các công nghệ tin vào dạy học, biết định hướng
phát triển của học sinh theo mục tiêu giáo dục nhưng cũng đảm bảo được sự tự do của
20
Người thực hiện: Đỗ Hồng Quân
- Xem thêm -