Tài liệu Skkn tìm hiểu năng lực văn học của học sinh từ những lời phát biểu trên lớp trong giờ học tác phẩm

A - phÇn më ®Çu I. Lý do chän ®Ò tµi: Cho dï ë thêi ®¹i nµo th× vÊn ®Ò cèt lâi cña viÖc d¹y t¸c phÈm v¨n ch¬ng ë trêng phæ th«ng vÉn lµ gióp c¸c em häc sinh v¬n tíi nh÷ng gÝ trÞ thÈm mü, gi¸ trÞ nh©n v¨n, híng häc sinh tíi nh÷ng hµnh ®éng cao c¶ vµ nh÷ng íc m¬ ®Ñp. ChÝnh v× vËy, viÖc d¹y t¸c phÈm trong nhµ trêng cã vai trß v« cïng quan träng. Tuy vËy, viÖc c¶m thô v¨n ch¬ng cña häc sinh phæ th«ng hiÖn nay cßn rÊt nhiÒu vÊn ®Ò ph¶i bµn. Theo kh¶o s¸t cña c¸c nhµ gi¸o dôc ViÖt Nam, trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y, chÊt lîng häc v¨n cña häc sinh THPT ë níc ta thÓ hiÖn qua c¸c ho¹t ®éng nh sù t duy l«gÝc, tÝnh liªn tëng vµ th«ng qua c¸c lêi ph¸t biÓu trªn líp trong giê häc t¸c phÈm tá ra ngµy cµng gi¶m sót. §iÒu nµy ®· dÉn tíi mét yªu cÇu tÊt yÕu lµ ph¶i ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc v¨n. §· cã nhiÒu cuéc héi th¶o, kh¶o s¸t vÒ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc vn ®îc tæ chøc ë c¸c cÊp. Hµng lo¹t c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc ®îc ®Ò xuÊt thö nghiÖm. Trong sè c¸c ph¬ng ph¸p ®îc ®Ò ra vµ ¸p dông réng r·i gÇn ®©y, ph¬ng ph¸p d¹y häc nªu vÊn ®Ò ®ang tá ra cã hiÖu qu¶ h¬n c¶. MÆc dï nã kh«ng thÓ thay thÕ hoµn toµn c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c vµ qu¸ tr×nh sö dông ngêi d¹y vÉn ph¶i kÕt hîp nã víi mét sè ph¬ng ph¸p kh¸c nh: thuyÕt tr×nh, ®µm tho¹i…vv…nhng d¹y häc nªu vÊn ®Ò vÉn lµ ph¬ng ph¸p tá râ hiÖu qu¶ tèi u trong gi¶ng d¹y v¨n häc ë trung häc phæ th«ng. Lµ mét gi¸o viªn d¹y v¨n häc, híng tíi môc tiªu “d¹y tèt – häc tèt”, t«i thiÕt nghÜ d¹y häc nªu vÊn ®Ò lµ ph¬ng ph¸p cÇn ®îc ph¸t huy vµ ¸p dông phug hîp ë c¸c tiÕt d¹y. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng suy nghÜ trªn, t«i chän ®Ò tµi “Tìm hiểu năng lực văn học của học sinh từ những lời phát biểu trên lớp trong giờ học tác phẩm”. II. Môc ®Ých nghiªn cøu: Víi ®Ò tµi trªn, t«i muèn t×m hiÓu n¨ng lùc c¶m thô v¨n häc cña häc sinh ra sao? T×nh tr¹ng häc v¨n, vèn kiÕn thøc vÒ v¨n häc cña häc sinh khi chuyÓn tõ bËc häc THCS lªn THPT nh thÕ nµo? Nh»m gi¶i quyÕt nh÷ng víng m¾c tån t¹i, gióp häc sinh hiÓu râ tÇm quan träng cña bé m«n v¨n häc, tõ ®ã gióp c¸c em häc tèt h¬n, khuyÕn khÝch, gîi më cho c¸c em t×m hiÓu t¸c phÈm, tÝch cùc tham gia ph¸t biÓu trªn líp nh»m t¹o kh«ng khÝ häc tËp s«i næi, n©ng cao chÊt lîng giê d¹y v¨n. HiÖn nay, trong giê häc v¨n, t×nh tr¹ng häc sinh kh«ng chÞu vËn ®éng suy nghÜ, kh«ng chÞu ph¸t biÓu, ph¸t biÓu sai, ph¸t biÓu thô ®äng theo tµi liÖu tham kh¶o cßn rÊt phæ biÕn. PhÇn lín giê d¹y häc t¸c phÈm trªn líp do gi¸o viªn lµm viÖc. VËy lµm sao cho nh÷ng lêi ph¸t biÓu trªn líp cã hiÖu qu¶ vµ qua ®ã n©ng cao chÊt lîng giê häc v¨n trªn líp? §ã lµ môc ®Ých nghiªn cøu cña ®Ò tµi nµy. III. §èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu: §îc ph©n c«ng gi¶ng d¹y m«n v¨n häc ë khèi líp 10 nªn ®èi tîng nghiªn cøu trong ®Ò tµi cña t«i chÝnh lµ c¸c em häc sinh líp 10 trêng THPT… Víi yªu cÇu vµ quy ®Þnh cña mét ®Ò tµi nghiªn cøu khoa häc dµnh cho gi¸o sinh thùc tËp s ph¹m nªn ph¹m vi kh¶o s¸t ®Ò tµi cña t«i chØ bã hÑp trong ph¹m vi hai bµi gi¶ng v¨n lµ: “§éc TiÓu Thanh KÝ” (th¬ ch÷ H¸n) vµ “ Thóc Sinh tõ biÖt Thuý KiÒu” (trÝch TruyÖn KiÒu) cña ®¹i thi hµo NguyÔn Du. IV. NhiÖm vô nghiªn cøu: §Ò tµi nh»m t×m ra, thÊy ®îc vai trß cña ph¬ng ph¸p d¹y häc nªu vÊn ®Ò, kh¼ng ®Þnh tÝnh u viÖt cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò trong t×nh h×nh d¹y v¨n häc thùc tÕ hiÖn nay. Huy ®éng toµn bé nh÷ng kiÕn thøc, n¨ng lùc cña gi¸o viªn ®Ó gióp häc sinh cã ®îc giê häc tèt. ThÊy ®îc sù tiÕn triÓn cña ph¬ng ph¸p d¹y häc nªu vÊn ®Ò, lµm sao cho häc sinh ph¸t huy mét c¸ch chñ ®éng, tÝch cùc t duy s¸ng t¹o trong giê häc qua ®ã thÊy ®îc khã kh¨n vµ biÖn ph¸p kh¾c phôc th«ng qua lêi ph¸t biÓu cña häc sinh trªn líp. V. C¸c ph¬ng ph¸p nghiªn cøu: Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu chñ yÕu cña ®Ò tµi nµy lµ kh¶o s¸t tõ thùc tiÔn gi¶ng d¹y v¨n ë trªn líp nãi chung vµ ®Æc biÖt lµ qua hai tiÕt d¹y ®îc chän ®Ó kh¶o s¸t nãi riªng. Qua viÖc häc sinh tr¶ lêi c¸c c©u hái cña gi¸o viªn ®Æt ra ë trªn líp, gi¸o viªn sÏ thèng kª sè phÇn tr¨m c¸c c©u hái mµ häc sinh tr¶ lêi ®îc tõ ®ã biÕt ®îc tÇm hiÓu biÕt, t×nh yªu v¨n ch¬ng cña c¸c em sau ®ã trao ®æi víi c¸c em vÒ ph¬ng ph¸p häc vµ ®iÒu chØnh ph¬ng ph¸p d¹y cho phï hîp. * * * B – PhÇn néi dung Ch¬ng I. C¬ së lÝ luËn chung ViÖc häc vµ c¶m thô s©u s¾c mét t¸c phÈm v¨n ch¬ng tõ phÝa häc sinh chÝnh lµ vÊn ®Ò quan träng cña mét giê d¹y v¨n. §Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ cao trong c«ng t¸c gi¶ng d¹y, t«i thiÕt nghÜ, gi¸o viªn cÇn ®Þnh híng cho häc sinh hiÓu t¸c phÈm mét c¸ch nhanh nhÊt (n¾m ®îc néi dung t¸c phÈm), tõ ®ã gi¸o viªn míi híng cho c¸c em t×m hiÓu t¸c phÈm. VËy ®Ó tiÕp cËn t¸c phÈm tríc hÕt ngêi gi¸o viªn ph¶i n¾m ®îc môc ®Ých, yªu cÇu, néi dung, kiÕn thøc träng t©m cña bµi d¹y tõ ®ã cã ®Þnh híng vÒ vÊn ®Ò sÏ gi¶ng d¹y. VÊn ®Ò ®îc ®Æt ra trong bµi mét c¸ch kh¸ quan träng thÓ hiÖn qua nh÷ng c©u hái cña gi¸o viªn qua qu¸ tr×nh lªn líp. Ngêi thÇy gi¸o lµ ngêi ®Þnh híng cho häc sinh ®i vµo th©m nhËp vµ nghiªn cøu t¸c phÈm. Qua nh÷ng lêi ph¸t biÓu vµ nh÷ng ý kiÕn th¾c m¾c cña häc sinh, gi¸o viªn cã thÓ hiÓu ®îc n¨ng lùc vµ tr×nh ®é c¶m thô t¸c phÈm v¨n ch¬ng cña häc sinh trong giê häc. Mçi bµi d¹y ph¶i cã mét hÖ thèng c©u hái cô thÓ. V× vËy khi so¹n bµi, gi¸o viªn cÇn ®Æt c©u hái sao cho dÔ hiÓu vµ cã l«gÝc theo tr×nh ®é cña häc sinh vµ néi dung bµi d¹y. Trong giê day v¨n, ngêi gi¸o viªn lµ ngêi dÉn d¾t, ®iÒu khiÓn qu¸ tr×nh d¹y häc. Víi hÖ thèng c©u hái, gi¸o viªn cã thÓ ®a ra ý kiÕn gîi më, gióp c¸c em liªn tëng t duy, t¹o cho c¸c em thãi quen tù lµm viÖc ®Ó häc sinh dÇn say mª vµ ngµy cµng dÇy d¹n trong viÖc c¶m thô v¨n ch¬ng. §Ó cã ®îc nh÷ng ®iÒu ®ã, hÖ thèng c©u hái cña gi¸o viªn ph¶i phï hîp, gi¸o viªn kh«ng nªn ®a ra nh÷ng c©u hái khã hiÓu, ®¬n gi¶n hãa c¸ch hái lµ ®iÒu cÇn thiÕt trong khi ®Æt c©u hái. Trau dåi n¨ng lùc cña cña häc sinh lµ ®iÒu cÇn thiÕt vµ ®ã còng lµ mét ®iÒu cßn nan gi¶i. Muèn häc tèt ®îc v¨n th× thÇy gi¸o vµ häc sinh ph¶i nç lùc trong c«ng t¸c d¹y vµ häc. ThÇy gi¸o ph¶i híng dÉn c¸c em c¶m thô t¸c phÈm, chiÕm lÜnh t¸c phÈm, më réng kiÕn thøc ®Ó c¸c em cã kh¶ n¨ng t duy vµ ph¸t triÓn xa, hiÓu xa, hiÓu réng vÊn ®Ò. Ph¬ng ph¸p d¹y häc míi, lÊy häc sinh lµm trung t©m, v× vËy nh÷ng lêi ph¸t biÓu cña c¸c em ë trªn líp lµ rÊt cÇn thiÕt. NÕu nh cø ¸p dông ph¬ng ph¸p cò (thuyÕt gi¶ng) th× häc sinh chØlµ ngêi thô ®äng ghi chÐp, c¸c em kh«ng cã tÝnh s¸ng t¹o, kh«ng tù chñ ph¸t huy ®îc kh¶ n¨ng kiÕn thøc cña m×nh mµ lu«n lu«n bÞ ®éng tríc kiÕn thøc mµ gi¸o viªn truyÒn ®¹t trong giê. VËy trong giê häc t¸c phÈm, viÖc ®a ra nh÷ng c©u hái phï hîp rÊt cã Ých cho häc sinh. Nh÷ng c©u hái mµ gi¸o viªn ®a ra trong 45phót cña tiÕt d¹y cÇn thiÕt thùc, phï hîp víi tr×nh ®é hiÓu biÕt vµ kh¶ n¨ng kiÕn thøc cña häc sinh. Kh«ng nªn ®a ra nh÷ng c©u hái qu¸ khã khiÕn häc sinh khã tiÕp nhËn, khã tr¶ lêi. Cã rÊt nhiÒu d¹ng n¨ng lùc cña c¸c em ®îc ph¸t huy khi gi¸o viªn ®Æt c©u hái cho c¸c em tr¶ lêi, nhng chñ yÕu vµ phæ biÕn h¬n c¶ vÉn lµ hai d¹ng c©u hái c¬ b¶n, ®ã lµ lo¹i c©u hái gióp c¸c em cã sù s¸ng t¹o vµ liªn tëng ®îc tèt vµ lo¹i c©u hái t¸i hiÖn. Tuy nhiªn ,gi¸o viªn nªn ®a ra nh÷ng c©u hái s¸ng t¹o th× tèt h¬n. Sù tiÕp nhËn kiÕn thøc v¨n ch¬ng cña häc sinh bao giê còng mang tÝnh chñ quan. Vµ t¸c phÈm v¨n ch¬ng bao giê còng t¹o ra nh÷ng tiÒn ®Ò cho viÖc më réng ®¹i lîng nghÖ thuËt míi trong tiÕp nhËn cña b¹n ®äc. §ã lµ quy luËt cña v¨n ch¬ng. Nhng trong nhµ trêng phæ th«ng, sù vËn ®éng c¶u t¸c phÈm v¨n ch¬ng còng cã quy luËt, nguyªn lÝ riªng. Trong m«i trêng s ph¹m, ®êi sèng còng nh c¬ chÕ vËn hµnh cña t¸c phÈm kh«ng cßn gi÷ nguyªn cho nªn kh«ng thÓ ®ång nhÊt t¸c phÈm v¨n häc ngoµi nhµ trêng víi nh÷ng t¸c phÈm v¨n ch¬ng ®îc gi¶ng d¹y trong nhµ trêng. Kh«ng thÓ ®ång nhÊt b¹n ®äc ngoµi nhµ trêng víi b¹n ®äc lµ häc sinh bëi b¹n ®äc ngoµi nhµ trêng ®äc t¸c phÈm víi nhiÒu môc ®Ých kh¸c nhau, cßn b¹n ®äc lµ häc sinh ®äc t¸c phÈm víi víi mét môc ®Ých duy nhÊt lµ häc, t×m hiÓu gi¸ trÞ, t tëng cña t¸c phÈm v¨n ch¬ng Êy tõ ®ã h×nh thµnh thÕ giíi quan, nh©n sinh quan, båi dìng vÎ ®Ñp t©m hån m×nh. Còng kh«ng thÓ ®ång nhÊt hiÖu qu¶ chøc n¨ng cña t¸c phÈm v¨n ch¬ng ngoµi nhµ trêng víi hiÖu qu¶ trong nhµ trêng. TiÕp nhËn v¨n ch¬ng trong giê gi¶ng v¨n kh«ng ph¶i hoµn toµn nh vËy. T¸c phÈm v¨n häc lín nµo còng lµ t¸c phÈm chøa ®ùng nh÷ng néi dung nh©n sinh, nh©n v¨n s©u s¾c, ®a d¹ng vµ phong phó. Gi¸o viªn biÕt n¾m ®îc nh÷ng c©u hái, nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò tõ t¸c phÈm, tõ tÇm ®ãn nhËn cña häc sinh theo dù b¸o, theo ®iÒu tra cña gi¸o viªn…®Ó häc sinh trao ®æi. Qua ®ã, gióp häc sinh cã dÞp béc lé sù c¶m nhËn ch©n thµnh vÒ nh÷ng vÊn ®Ò mµ gi¸o viªn ®a ra. MÆt kh¸c, qua nh÷ng giê häc nh vËy, gi¸o viªn còng cã c¬ héi ®Ó n¾m ®îc tr×nh ®é tiÕp nhËn cña häc sinh víi nh÷ng mÆt m¹nh, mÆt yÕu cña hä ®Ó biÓu d¬ng, ph¸t huy, ®iÒu chØnh. Nh÷ng giê häc nh thÕ, mçi häc sinh lµ mét chñ thÓ nhiÒu mÆt. Kinh nghiÖm d¹y häc v¨n thµnh c«ng cña nhiÒu gi¸o viªn cho thÊy, trong giê häc ph¸t vÊn c©u hái häc sinh ®îc tù do biÓu thÞ th¸i ®é riªng cña m×nh tríc nh÷ng vÊn ®Ò do nhµ v¨n, t¸c phÈm ®Æt ra. §Ó tæ chøc mét giê häc ®ãi tho¹i cã kÕt qu¶, gi¸o viªn ph¶i sö lÝ nhiÒu quan hÖ phøc t¹p trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y. Trong giê häc theo kiÓu cò (chØ thiªn vÒ thuyÕt gi¶ng) gi¸o viªn chØ yªu cÇu häc sinh hiÓu t¸c phÈm lµ ®ñ. C«ng viÖc chñ yÕu cña gi¸o viªn ë trªn líp lµ tr×nh bµy sù hiÓu biÕt cña m×nh vÒ t¸c phÈm mét c¸ch tr«i ch¶y, sao cho hÊp dÉn häc sinh. Trong giê nªu vÊn ®Ò, gi¸o viªn kh«ng nh÷ng ph¶i n¾m v÷ng t¸c phÈm mµ cßn ph¶i dù ®o¸n nh÷ng t×nh huèng x¶y ra sù tiÕp nhËn cña häc sinh. Gi¸o viªn kh«ng chØ thuyÕt tr×nh mµ con ph¶i biÕt tæ chøc cho häc sinh tham gia ®èi tho¹i sao cho trËt tù kiÕn thøc trong bµi diÔn ra l«gÝc, cã ®Þnh híng mµ vÉn ®¶m b¶o giê giÊc quy ®Þnh cña tiÕt häc. Cã kh«ng khÝ cëi më cña mét giê v¨n ch¬ng. Giê häc ®èi tho¹i chØ cã thÓ tiÕn hµnh khi gi¸o viªn ®· ph¸t hiÖn vµ ®¹t ®îc nh÷ng vÊn ®Ò cã t×nh huèng võa kh«ng tho¸t lêi t¸c phÈm, võa phï hîp víi sù tiÕp nhËn cña häc sinh l¹i ®¶m b¶o theo yªu cÇu quü thêi gian d¹y häc cho phÐp. * B¶n chÊt d¹y häc nªu vÊn ®Ò: B¶n chÊt cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò lµ chuyÓn nh÷ng néi dung tri thøc, lÏ ra thÇy gi¸o th«ng b¸o truyÒn ®¹t thµnh mét hÖ thèng c©u hái chøa vÊn ®Ò ®Ó häc sinh suy nghÜ, tù t×m gi¶i ph¸p tr¶ lêi, tù tiÕp nhËn tri thøc, gi¸o viªn chØ trªn c¬ së kiÕn thøc häc sinh tr¶ lêi mµ cñng cè, ®Ýnh chÝnh, söa l¹i ë nh÷ng chç mµ gi¸o viªn thÊy cha ®¹t yªu cÇu. Nhµ t©m lý häc ngêi Nga: Rubimstªin ®· viÕt trong mét c«ng tr×nh nghiªn cøu cña m×nh: “T duy con ngêi chØ b¾t ®Çu tõ mét vÊn ®Ò ®Æt ra chñ thÓ. Coi nh vÊn ®Ò ®ã kh«ng cÇn thiÕt. Muèn cho vÊn ®Ò ®îc c¸c chñ thÓ tiÕp nhËn th× ta ph¶i t¹o ra ®îc mèi liªn hÖ, mèi quan hÖ gi÷a vÊn ®Ò chñ thÓ cña häc sinh” BÝ quyÕt d¹y häc nªu vÊn ®Ò trong gi¸o viªn kh«ng ph¶i t×m ra vÊn ®Ò, t¹o ra khã kh¨n, t¹o ra m©u thuÉn mµ lµ khai th¸c ®îc n¨ng lùc v¨n häc cho häc sinh. §¸nh thøc ®îc nhu cÇu cho häc sinh, ®Ó cho mçi häc sinh ®ñ tù tin, hµo høng tiÕp nhËn suy nghÜ vµ gi¶i quyÕt c¸c vÊn ®Ò cña t¸c phÈm. ChÝnh v× thÕ mµ nhµ t©m lý häc Rubimstªin nãi: “ VÊn ®Ò chØ xuÊt hiÖn khi nµo h×nh thµnh c¸c ®iÒu kiÖn ®Ó gi¶i quyÕt chóng” §iÒu khã nhÊt khi vËn dông ph¬ng ph¸p nµy lµ gi¸o viªn ph¶i l«i cuèn c¶ líp tham dù vµo buæi th¶o luËn vµ t×m hiÓu t¸c phÈm th«ng qua hÖ thèng c©u hái cña m×nh. Gi¸o viªn cÇn chó ý ®Õn tÊt c¶ néi dung vµ h×nh thøc ph¸t biÓu cña häc sinh. NhÊt lµ nh÷ng vÊn ®Ò quan ®iÓm vµ ý kiÕn c¬ b¶n trong qu¸ tr×nh dÉn d¾t häc sinh th¶o luËn theo c©u hái, gi¸o viªn lu«n híng häc sinh ®i vµo quü ®¹o cña qu¸ tr×nh ph©n tÝch. Tãm l¹i, d¹y häc nªu vÊn ®Ò nãi mét c¸ch dÔ hiÓu chÝnh lµ ph¬ng ph¸p d¹y hcä mµ gi¸o viªn chØ lµi ngêi dÉn d¾t, kh¬i gîi ®Ó häc sinh tù t×m hiÓu vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. D¹y häc nªu vÊn ®Ò coi häc sinh ph¸t biÓu trªn líp lµ môc ®Ých chÝnh cña giê d¹y. Ph¬ng ph¸p nµy gãp phÇn ®µo t¹o häc sinh thµnh nh÷ng con ngêi tÝch cùc chñ ®éng, nã ®ang dÇn phñ ®Þnh ph¬ng ph¸p d¹y häc thÇy ®äc trß chÐp t¹o cho häc sinh c¸ch häc m¸y mãc, thiÕu t duy s¸ng t¹o. Ch¬ng II. KÕt qu¶ ®iÒu tra, kh¶o s¸t thùc tiÔn: Qua c¸c tiÕt d¹y trùc tiÕp, t«i thÊy ¸p dông ph¬ng ph¸p d¹y häc nªu vÊn ®Ò lµ ®iÒu kh¸ quan träng. Víi hÖ thèng c©u hái phï hîp, t«i thÊy häc sinh tr¶ lêi kh¸ chÝnh x¸c. Qua c¸c c©u hái, ®¹i bé phËn c¸c em ®· chøng tá ®îc kh¶ n¨ng c¶m thô v¨n ch¬ng cña m×nh. Bªn c¹nh ®ã víi nh÷ng em cã thãi quen häc theo ph¬ng ph¸p truyÒn thèng, khi gi¸o viªn nªu c©u hái, c¸c em rÊt lóng tong. Cã nh÷ng em mÆc dï ®· hiÓu vÊn ®Ò nhng kh«ng diÔn ®¹t ®îc. §iÒu nµy chøng tá ph¬ng ph¸p thÇy ®äc – trß ghi khiÕn c¸c em rÊt thô ®éng trong viÖc häc t¸c phÈm. §Ó minh chøng cho ®iÒu t«i nãi ë trªn, t«ix in trÝch dÉn mét hÖ thèng c¸c c©u hái cô thÓ trong bµi so¹n cña t«i mµ t«i ®· d¹y thö nghiÖm vµ kh¶o s¸t trong giê d¹y v¨n. * bµi: ®éc tiÓu thanh ký (§äc tËp th¬ cña TiÓu Thanh) NguyÔn Du Tríc hÕt t«i ®a ra nh÷ng c©u hái kh¸i qu¸t gióp c¸c em h×nh thµnh ®îc xuÊt xø, vÞ trÝ, néi dung cña bµi th¬. +C©u hái: Sauk hi ®äc xong phÇn tiÓu dÉn, em cho biÕt xuÊt xø, vÞ trÝ, néi dung cña bµi th¬? - Trong phÇn nµy cã kho¶ng 90% c¸c em tr¶ lêi ®îc bëi c¸c néi dung trªn ®Òu cã ë SGK, t«i chØ bæ xung thªm nh÷ng ®iÒu c¸c em cha biÕt. - Sau ®ã, t«i ®i vµo néi dung cô thÓ h¬n: + C©u hái: Sauk hi ®äc c¸c phÇn cña bµi th¬, cho biÕt bµi th¬ lµm theo thÓ th¬ g×? bè côc cña nã ra sao? - Víi c©u hái nµy ®a sè c¸c em tr¶ lêi ®îc vµ tr¶ lêi chÝnh x¸c. + C©u hái: ë nh÷ng c©u ®Çu, sau khi ®äc tËp th¬ cña TiÓu Thanh, NguyÔn Du tëng tîng ra c¶nh T©y Hå nh thÕ nµo? - §©y lµ c©u hái vÒ c©u th¬ thø nhÊt tøc lµ c©u ®Ò, v× v©y t«i ®Þnh h íng cho häc sinh ®Ó triÓn khai ë c©u tiÕp. Trong c©u hái nµy ®a sè häc sinh tr¶ lêi tèt. + C©u hái: Tõ c¸i ®Ñp tµn phai cña c¶nh ®Ñp T©y Hå, t¸c gi¶ ®· viÕng TiÓu Thanh b»ng hµnh ®éng g×? - C©u hái nµy cÇn sù t duy, t«i thÊy kho¶ng 60 % c¸c em tr¶ lêi ®îc. + C©u hái: Nãi tíi son phÊn vµ v¨n ch¬ng lµ nãi ®Õn ®iÒu g× ë ngêi con g¸i? - Kho¶ng 70% c¸c em tr¶ lêi ®îc ®ã lµ s¾c vµ tµi, cßn kho¶ng 30% c¸c em vÉn diÔn ®¹t lµ son phÊn lµ v¨n ch¬ng cña TiÓu Thanh. + C©u hái: T¹i sao nãi “Son phÊn cã thÇn s¾c ph¶i xãt xa v× nh÷ng viÖc sau khi chÕt” ViÖc Êy lµ viÖc g×? - Kho¶ng 80% c¸c em tr¶ lêi ®îc. Víi näi dung c©u hái b¸m s¸t víi néi dung bµi th¬, kh«ng xa rêi bµi th¬, häc sinh cã thÓ dÔ dµng tr¶ lêi vµ hiwur bµi. + C©u hái: NguyÔn Du bµn g× qua cuéc ®êi TiÓu Thanh? - ë c©u hái t duy nµy cã kho¶ng 60% c¸c em tr¶ lêi ®óng, chÝnh x¸c cßn l¹i c¸c em tr¶ lêi cha thËt chÝnh x¸c. + C©u hái: Tõ nh÷ng ®iÒu phi lÝ trong cuéc ®êi TiÓu Thanh nh vËy NguyÔn Du t©m sù gi? - Kho¶ng 50% c¸c em tr¶ lêi ®îc: NguyÔn Du coi m×nh lµ ngêi cïng héi cïng thuyÒn víi TiÓu Thanh. + C©u hái: Cuèi cïng lµ c©u hái cña NguyÔn Du. NguyÔn Du ®· hái ai? Vµ hái ®iÒu g×? - §©y lµ c©u hái then chèt gióp c¸c em hiÓu râ toµn bé bµi th¬. V× vËy t«i ®a ra sù ph©n tÝch, lËp luËn kÜ gióp c¸c em toµn bµi th¬. - Nh×n chung c¸c em tr¶ lêi ®îc c©u hái nµy. * NhËn xÐt: Qua viÖc thèng kª mét sè c©u hái t«i ¸p dông trong bµi d¹y t«i thÊy: - Víi lo¹i c©u hái trùc tiÕp hoÆc c©u hái cÇn sù s¸ng t¹o, c¸c em cÇn n¾m ch¾c bµi th¬ th× míi cã thÓ tr¶ lêi chÝnh x¸c vµ khoa häc ®îc. - Víi lo¹i c©u hái gi¸n tiÕp ®ßi hái sù t duy liªn tëng, tõ néi dung cña bµi, häc sinh ph¶i biÕt liªn tëng ®Õn nh÷ng ®iÒu mµ t¸c gi¶ muèn nãi ®»ng sau bµi th¬. - VÒ kiÓu c©u hái, nh÷ng c©u hái, kho¶ng 60% c¸c em tr¶ lêi ®îc c©u hái trùc tiÕp. 40% tr¶ lêi ®îc c©u hái gi¸n tiÕp. - Qua hÖ thèng c©u hái, t«i thÊy høng thó häc v¨n, th¬ ë c¸c em ®îc n©ng lªn râ rÖt. * bµi: thóc sinh tõ biÖt thuý kiÒu (TrÝch TruyÖn KiÒu) NguyÔn Du Tríc hÕt t«i ®a ra nh÷ng c©u hái kh¸i qu¸t gióp häc sinh h×nh dung, ®Þnh híng vÊ ®Ò cÇn quan t©m trong bµi th¬. + C©u hái: Dùa vµo phÇn tiÓu dÉn cho biÕt vÞ trÝ vµ néi dung cña ®o¹n trÝch? - Kho¶ng 60% c¸c em tr¶ lêi ®îc trän vÑn c¸c ý cña c©u hái: - VÞ trÝ: + Thuéc phÇn 2 “Gia biÕn vµ lu l¹c” (sau khi KiÒu vÒ lµm vî lÏ Thóc Sinh vµ tríc c¶nh Thóc Sinh gÆp vî c¶ lµ Ho¹n Th ë V« TÝch) + TrÝch tõ c©u 1519 ®Õn c©u 1526 trong TruyÖn KiÒu. - Néi dung: T¶ c¶nh Thuý KiÒu tiÔn ®a Thóc Sinh vÒ V« TÝch th¨m vî c¶ lµ Ho¹n Th ®Ó thu xÕp chuyÖn “Vên míi thªm hoa”. §Ó gióp c¸c em hiÓu vµ h×nh dung ra bèi c¶nh cña cuéc chia tay vµ néi dung ®o¹n trÝch t«i ®ua ra mét sè c©u hái sau: + C©u hái: Theo em ®o¹n trÝch cã thÓ chia ra lµm mÊy phÇn? Nªu néi dung tõng phÇn? Kho¶ng 60% c¸c em chia ®o¹n trÝch thµnh 2 phÇn, 10% chia thµnh 4 phÇn, mét sè em cho r»ng kh«ng nªn chia ®o¹n trÝch nµy. - Gåm 2 phÇn: + PhÇn 1: C¶nh ly biÖt (4 c©u ®Çu). + PhÇn 2: T×nh lý biÖt (4 c©u cuèi). + C©u hái: Em cã nhËn xÐt g× vÒ cuéc chia tay gi÷a Thuý KiÒu vµ Thóc Sinh? - Cuéc chia tay ®Çy lu luyÕn bÞn rÞn qua c¸c tõ “lªn ngùa”, “chia bµo” Kho¶ng 80% c¸c em tr¶ lêi ®îc c©u hái nµy. + C©u hái: Em cã nhËn xÐt g× vÒ nghÖ thuËt cña c©u th¬? - NhÞp th¬ 3/3, c©u th¬ nh ®îc c¾t ra lµm hai phÇn: phÇn kÎ ë - phÇn cña ngêi ®i. Kho¶ng 40% c¸c em tr¶ lêi ®îc. + C©u hái: C¶nh ®îc nh×n trong m¾t cña ai? Trong c¶nh cã g×? - C¶nh ®îc nh×n díi con m¾t Thuý KiÒu - C¶nh cã: Rõng phong mïa thu ®á rùc, nói non, cöa ¶i, dÆm hßng, ngµn d©u xanh. Kho¶ng 90% c¸c em tr¶ lêi ®îc. + C©u hái: Mµu quan san ë ®©y lµ mµu g×? - Lµ mµu chia li, c¸ch trë, mµu ®îc nh×n qua t©m tr¹ng cña Thuý KiÒu. + C©u hái: Qua 4 c©u th¬ ®Çu em cã nhËn xÐt g×? - B»ng 4 c©u th¬, t¸c gi¶ ®· diÔn t¶ mét c¸ch tµi t×nh c¶nh biÖt ly gi÷a hai ngêi. C¶nh tuy ®Ñp nhng buån. Nçi buån cña con ngêi phñ lªn c¶nh vËt. - Víi c©u hái ®ßi hái sù t duy tæng hîp kiÓu nµy chØ cã kho¶ng 40% c¸c em tr¶ lêi t¬ng ®èi chÝnh x¸c. + C©u hái: Sau cuéc chia ly lµ sù ®¬n lÎ cña hai ngêi. Sù ®¬n lÎ ®ã ra sao? - KiÒu (ngêi vÒ) thao thøc mèi canh th©u: ch¨n ®¬n gèi chiÕc. - Thóc Sinh (ngêi ®i) ®¬n ®äc trªn con ®êng th¨m th¼m. + C©u hái: Em cã nhËn xÐt g× vÒ kh«ng gian ë ®©y? - Kh«ng gian chia c¸ch: KiÒu vµ Thóc Sinh ngµy cµng xa nhau. Kho¶ng 60% häc sinh tr¶ lêi ®îc + C©u hái: Em cã nhËn xÐt g× vÒ nghÖ thuËt mµ t¸c gi¶ sö dông trong c¸c c©u th¬? - Ngêi vÒ > < kÎ ®i; chiÕc bang > < n¨m canh; mu«n dÆm > < mét m×nh T¹o sù ®èi lËp gi÷a c¸i h÷u h¹n (con ngêi) víi c¸i v« h¹n (kh«ng gian, thêi gian) t¹o c¶m gi¸c lÎ loi, ®¬n chiÕc. Kho¶ng 50% c¸c em t×m ra c©u tr¶ lêi. + C©u hái: “VÇng tr¨ng xÎ nöa” lµ mét tø th¬ quen thuéc trong ca dao. Em h·y ®a ra mét vÝ dô? “VÇng tr¨ng ai xÎ lµm ®«i, §êng trÇn ai vÏ ngîc xu«i hìi chµng” Kh«n gem häc sinh nµo tr¶ lêi ®îc. + C©u hái: Theo em cuéc chia ly nµy cã ®¬n thuÇn lµ chia ly kÎ ë ngêi ®i hay kh«ng? - Kh«ng ph¶i cuéc chia ly b×nh thêng mµ lµ cuéc chia ly vÜnh viÔn víi h¹nh phóc cña m×nh b»ng t©m tr¹ng phøc t¹p, gi»ng xÐ. Kho¶ng 50% häc sinh tr¶ lêi ®îc. + C©u hái: Sauk hi häc xong ®o¹n trÝch em cã nhËn xÐt g× vÒ néi dung, nghÖ thuËt? - Néi dung: Nãi lªn sù c« ®¬n, nuèi tiÕc, sù gi»ng xÐ trong tr¸i tim KiÒu khi ph¶i chia tay víi h¹nh phóc (Thóc Sinh). §o¹n trÝch còng thÓ hiÖn kh¸t khao h¹nh phóc løa ®«i cña con ngêi nãi chung. - NghÖ thuËt: + Bót ph¸p t¶ c¶nh ngô t×nh, c¶nh ®an xen t×nh. + Thñ ph¸p ®èi, ®èi ngÉu gîi sù liªn tëng. + ChÊt liÖu ca dao ®îc sö dông thÓ hiÖn sù chia c¾t. * NhËn xÐt: - Còng nh bµi tríc häc sinh tr¶ lêi tèt h¬n ë c¸c c©u hái trùc tiÕp vµ tr¶ lêi kÐm h¬n ë c¸c c©u hái gi¸n tiÕp, cÇn sù liªn tëng, t duy s¸ng t¹o. - C¸c c©u hái vÒ nghÖ thuËt, vÒ tæng hîp c¸c em cÇn cã sù gîi më vµ gi¶i quyÕt dÇn theo tõng bíc. - Høng thó häc bµi rÊt cao, mçi khi ®a ra c©u hái c¸c em h¨ng h¸i ph¸t biÓu. * NhËn xÐt chung sau qu¸ tr×nh kh¶o s¸t: Qua qu¸ tr×nh t×m hiÓu n¨ng lùc häc v¨n cña häc sinh th«ng qua viÖc c¸c em tr¶ lêi c¸c c©u hái trong giê häc t¸c phÈm t«i nhËn thÊy giê häc diÔn ra tèt h¬n. Ph¬ng ph¸p d¹y häc nªu vÊn ®Ò víi vai trß trung t©m cña giê d¹y ®· gióp cho c¸c em häc sinh ph¸t huy n¨ng lùc v¨n ch¬ng cña m×nh. C¸c em n¾m ch¾c kiÕn thøc c¬ b¶n vÒ néi dung cña bµi häc, ®ã lµ môc ®Ých mµ giê gi¶ng v¨n cÇn v¬n tíi. Ngoµi ra, víi ph¬ng ph¸p nµy, c¸c em cßn n©ng cao ®îc kh¶ n¨ng tëng tîng vµ s¸ng t¹o. §iÒu nµy rÊt quan träng bëi trong giê gi¶ng v¨n nÕu thiÕu sù tëng tîng vµ s¸ng t¹o th× giê häc chØ lµ khu«n mÉu mµ th«i, khi ®ã giê v¨n lµ giê ®Ó gi¸o viªn sö dông s¸ch vë vµ c¸c kiÕn thøc cña m×nh vÒ t¸c phÈm. Th«ng qua hÖ thèng c©u hái, häc sinh cßn rÌn luyÖn ®îc kh¶ n¨ng trau dåi ng«n ng÷, kh¶ n¨ng diÔn ®¹t vµ them b×nh mét t¸c phÈm v¨n ch¬ng. C¸c em cßn cã dÞp béc lé nhiÒu n¨ng lùc kh¸c cña m×nh. Ngoµi t¸c dông víi häc sinh, viÖc sö dông hÖ thèng c©u hái nªu vÊn ®Ò trong giê gi¶ng cßn cã t¸c dông rÊt lín tíi giê häc. Tríc hÕt ®iÒu dÔ nhËn thÊy nhÊt lµ kh«ng khÝ häc tËp s«i næi, c¸c em cã thÓ tho¶i m¸i tranh luËn b¶o vÖ ý kiÕn cña m×nh ®Ó rót ra ®îc ý kiÕn hay, x¸c ®¸ng nhÊt. Kh«ng khÝ líp häc còng lµ yÕu tè kh¸ quan träng ®Ó ®i ®Õn thµnh c«ng cña giê d¹y. Kh«ng khÝ líp häc s«i næi còng lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi cho gi¸o viªn cã ®îc niÒm tin, sù phÊn khëi gi¶ng d¹y. Gi¸o viªn cã thªm søc m¹nh ®Ó truyÒn t¶i kiÕn thøc cña m×nh cho häc sinh th«ng qua hÖ thèng c©u hái. Tuy nhiªn, bªn c¹nh nh÷ng thuËn lîi, còng cÇn lu ý tíi mét sè khã kh¨n gÆp ph¶i khi sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc nªu vÊn ®Ò. NÕu gi¸o viªn kh«ng s¾p xÕp thêi gian hîp lý vµ ®iÒu khiÓn ®îc qu¸ tr×nh tranh luËn cña häc sinh th× sÏ bÞ ch¸y gi¸o ¸n, bµi gi¶ng sÏ kh«ng thµnh c«ng. MÆt kh¸c, nÕu gi¸o viªn l¹m dông nhiÒu viÖc gîi më sÏ g©y kho¶ng trèng trong tiÕt häc. Kh«ng khÝ líp häc sÏ bÞ trïng xuèng. Giê d¹y sÏ kÐm chÊt lîng. Nh vËy ph¬ng ph¸p ®Æt c©u hái lµ ph¬ng ph¸p ph¸t huy ®Çy ®ñ n¨ng lùc , trÝ tuÖ cña häc sinh trong giê d¹y t¸c hÈm. Nhng còng ®ßi hái sù chuÈn bÞ c«ng phu cña gi¸o viªn v× nã ¶nh hëng ®Õn hÖ thèng bµi d¹y. Nãi tãm l¹i, qua thùc tiÔn gi¶ng d¹y t¸c phÈm. Gi¸o viªn cÇn biÕt ph¸t huy phï hîp ph¬ng ph¸p nµy. Ch¬ng III: Gi¶i ph¸p Muèn x©y dung n¨ng lùc c¶m thô v¨n cña häc sinh, tríc hÕt gi¸o viªn ph¶i híng cho häc sinh thÊy yªu m«n v¨n vµ thÊy ®îc vÞ trÝ cña m«n v¨n trong ®êi sèng hiÖn nay. HiÓu dîc nh÷ng vÊn ®Ò ®ã, c¸c em míi yªu thÝch m«n v¨n vµ cã ý thøc häc v¨n. Khi häc c¸c em sÏ ph¸t huy ®îc sù liªn tëng, t duy s¸ng t¹o tõ ®ã hiÓu bµi vµ hiÓu c¶ nh÷ng vÊn ®Ò phøc t¹p cña cuéc sèng ®îc göi trong t¸c phÈm. VËy ®Ó cã ®îc giê v¨n tèt, theo t«i ngêi gi¸o viªn ph¶i nªu cao tinh thÇn tr¸ch nhiÖm trong c«ng viÖc: So¹n gi¸o ¸n kü, nhiÖt t×nh trong c«ng t¸c gi¶ng d¹y, hÕt lßng v× häc sinh. Ngêi gi¸o viªn ph¶i lùa chäntõ ng÷ sao cho häc sinh dÔ hiÓu, dÔ tiÕp thu mµ cô thÓ ë ph¬ng ph¸p nµy c©u hái ph¶i phï hîp víi ®èi tîng. Ph¬ng ph¸p vÊn ®¸p lµ mét nghÖ thuËt. Gi¸o viªn ph¶i biÕt nhÊn, biÕt lít ®Ó häc sinh cã híng tr¶ lêi ®óng Ngoµi ra cßn ph¶i söa lçi diÔn ®¹t cho häc sinh, c¸ch thøc tr¶ lêi c©u hái cho häc sinh, vµ kh¬i dËy ë c¸c em c¶m høng häc tËp. Qua thùc tiÔn gi¶ng d¹y ë líp, t«i thÊy giê häc muèn tèt cßn cÇn sù chuÈn bÞ kü cµng cña häc sinh. Tríc khi ®Õn líp, c¸c em cÇn ®äc tríc t¸c phÈm, t×m hiÓu tríc t¸c phÈm, so¹n bµi thËt kü, cã ®iÒu g× kh«ng hiÓu cÇn hái gi¸o viªn. Trong giê häc, häc sinh cÇn nhiÖt t×nh, h¨ng h¸i ph¸t biÓu bµi, m¹nh d¹n tr×nh bµy ý kiÕn cña m×nh trªn líp. NÕu cã sù chuÈn bÞ kü cho giê d¹y, häc v¨n cña c¶ thÇy vµ trß, nÕu ngän löa ®am mª t×m hiÓu c¸i hay, c¸i ®Ñp cña mét t¸c phÈm v¨n ch¬ng ®îc thæi bïng ë c¶ gi¸o viªn vµ häc sinh, giê d¹y sÏ cã kÕt qu¶ cao. C – phÇn kÕt luËn TiÕn tr×nh tæ chøc mét giê d¹y t¸c phÈm v¨n häc trong nhµ trêng phæ th«ng theo t tëng lÊy häc sinh lµm trung t©m lµ vÊn ®Ò ®ang ®îc xem xÐt rÊt kÜ. §Ò tµi nµy ®ang ®îc nhiÒu n¬i ®Ò cËp vµ thÓ nghiÖm. Trªn c¬ së kÕt qu¶ thÓ nghiÖm, dùa vµo ph¬ng ph¸p d¹y häc v¨n, dùa vµo thùc tÕ gi¶ng d¹y t«i m¹nh d¹n chän ®Ò tµi nµy vµ kiÓm nghiÖm nã b»ng c¸c tiÕt d¹y cô thÓ. Qua nh÷ng vÊn ®Ò mµ t«i thu ®îc trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu t«i nhËn thÊy r»ng d¹y häc nªu vÊn ®Ò víi hÖ thèng c©u hái phï hîp tuy kh«ng ph¶i lµ ph¬ng ph¸p tèi u nhng nã cã thÓ coi lµ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y c¬ b¶n ®em l¹i thµnh c«ng cho tiÕt d¹y. Nh÷ng lêi ph¸t biÓu cña c¸c em lµ nh÷ng ®ãng gãp to lín cho sù thµnh c«ng cña bµi d¹y. ViÖc ph¸t vÊn phu hîp víi tr×nh ®é häc sinh sÏ t¹o cho c¸c em høng thó häc v¨n. Víi viÖc chuÈn bÞ bµi kü lìng, khi gi¸o viªn hái ®Õn phÇn nµo häc sinh cã thÓ hiÓu nhanh vÊn ®Ò vµ tr¶ lêi tèt. C¸c em cÇn h×nh thµnh phong c¸ch lµm viÖc chñ ®éng, s¸ng t¹o. Tuy vËy, do ®iÒu kiÖn thêi gian cã h¹n vµ sù giíi h¹n cña ®Ò tµi nªn ®Ò tµi míi chØ dõng l¹i ë møc kh¶o s¸t thö nghiÖm ë hai bµi d¹y. MÆc dï ®Ò tµi nµy ®· nhËn ®îc sù gãp ý, chØ b¶o nhiÖt t×nh cña c¸c ®ång nghiÖp vµ sù cè g¾ng, nç lùc cña b¶n th©n, song vÉn kh«ng tr¸nh khái nh÷ng thiÕu xãt, h¹n chÕ tõ nhiÒu nguyªn nh©n kh¸c nhau. T«i rÊt mong nhËn ®îc sù gãp ý, chØ b¶o cña c¸c ®ång nghiÖp…®Ó ®Ò tµi ®îc hoµn thiÖn h¬n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Mª Linh, ngµy th¸ng n¨m 2009 Ngêi thùc hiÖn C¸c tµi liÖu tham kh¶o 1 – Ph¬ng ph¸p d¹y häc v¨n – Phan Träng LuËn (NXB: GD, 1997) 2 - Ph¬ng ph¸p d¹y häc v¨n – Phan Träng LuËn (NXB: §HQG HN, 1997) 3 – T¸c gi¶ v¨n häc (TËp 2) – NguyÔn §¨ng M¹nh (NXB: GD, 1992) 4 – T¸c gia NguyÔn Du (NXB: GD, 1998) 5 – Tõ ®iÓn thuËt ng÷ v¨n häc – Lª B¸ H·n (Chñ biªn, NXB: GD, 2000) 6 - §Ó häc tèt v¨n 10 – V¨n häc VN – NguyÔn §¨ng M¹nh (NXB: GD, 1999) 7 – V¨n häc 10 – V¨n häc VN – NguyÔn §¨ng M¹nh (NXB: GD, 2001) 8 – V¨n häc 10 (SGV- NXB: GD, 2001) Môc lôc Trang A. PhÇn më ®Çu:………………………………………………… 01 I. LÝ do chän ®Ò tµi:……………………………………………… 01 II. Môc ®Ých nghiªn cøu:………………………………………... 01 III. §èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu:……………………………. 02 IV. NhiÖm vô nghiªn cøu:………………………………………. 02 V. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu:…………………………………… 02 B. PhÇn néi dung:……………………………………………… 03 Ch¬ng I. C¬ së lÝ luËn chung:…………………………………. 03 Ch¬ng II. KÕt qu¶ ®iÒu tra, kh¶o s¸t thùc tiÔn:……………… 06 Ch¬ng III. Gi¶i ph¸p:………………………………………….. 11 C. KÕt luËn:……………………………………………………... 12 C¸c tµi liÖu tham kh¶o:………………………………. 14 Môc lôc:……………………………………………………… 15