Tài liệu Skkn tìm hiểu các bước phát triển trong thơ tố hữu qua tập thơ từ ấy và việt bắc

SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc A- PHẦN MỞ ĐẦU I. Lý do chọn đề tài Trên thi đàn Văn học Việt Nam, thơ Tố Hữu mới xuất hiện, những bài thơ đầu tiên đã được các nhà cách mạng và quần chúng thanh niên yêu nước hoan nghênh. Thơ Tố Hữu- thơ của một nhà thơ chiến sỹ có một giọng điệu rất riêng và là một hiện tượng quan trọng mới mẻ của nền văn học cách mạng. Những vần thơ đã cuốn hút người đọc một cách say mê, mãnh liệt và tạo được những thành công ấy Tố Hữu đã tạo ra một giọng thơ quyền uy duy nhất hấp dẫn trong thời kỳ đó, nó thể hiện sự tập trung cho sức mạnh, khí thế, ý chí và đặc biệt là niềm tin vào lý tưởng cách mạng. Không phải bất cứ nhà thơ nào cũng làm được như vậy khi quần chúng đòi hỏi trong thơ ca cách mạng một lý tưởng cao đẹp, một hành động dứt khoát, một sự quyết tâm sắt đá và đảm bảo chắc chắn cho tiền đề cách mạng. Cái mới của Tố Hữu đã đóng góp cho thơ ca Việt Nam hiện đại là sự tạo ra một kiểu nhà thơ mới, một cái “tôi” hấp dẫn, mạnh mẽ thuộc về quần chúng lao khổ và cách mạng. Những năm sau cách mạng tháng tám Tố Hữu đã giữ một vị trí rất quan trọng trong thơ kháng chiến và đã được phổ biến rộng rãi, đi vào đời sống của đông đảo quần chúng. Qua các bài thơ ông đã gửi gắm tâm sự, tình cảm và nỗi niềm riêng của mình vào trong thơ một cách nhiệt tình, sâu sắc. Một ánh sáng của cách mạng, của chân lý với niềm vui của tâm hồn kỳ diệu đầy hương sắc và âm thanh trong “Từ Ấy”. Qua thơ ông, ta thấy được sự ca ngợi lý tưởng cách mạng, hình ảnh người chiến sỹ cộng sản với sức sống mới trong “Từ Ấy” và “Việt Bắc” Là giáo viên dạy môn văn, tôi mạnh dạn đưa ra ý kiến về việc tìm hiểu bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ “Từ Ấy” và “Việt Bắc”, Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 1 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc nguyện vọng của tôi khi đưa ra ý kiến này muốn đóng góp nhỏ bé tạo điều kiện cho việc giảng dạy, cảm thụ văn học của tôi hôm nay và mai sau. II. Nhiệm vụ nghiên cứu Qua phạm vi bài viết, tôi muốn đóng góp với đồng nghiệp và cũng là gợi ý hướng dẫn học sinh cách cảm thụ thơ Tố Hữu một cách sâu sắc. Bài viết cũng là cách tìm tòi, sáng tạo thể nghiệm từ những kinh nghiệm rút ra trong quá trình đọc, hiểu và giảng dạy thơ Tố Hữu trong nhà trường phổ thông. III. Đối tượng nghiên cứu Vì giới hạn phạm vi đề tài nhỏ, nên tôi chọn một số bài thơ trong hai tập thơ sau của Tố Hữu: - Từ Ấy - Việt Bắc IV. Phương pháp nghiên cứu Để làm nổi bật nội dung và nghệ thuật đề tài đã nêu ra, cụ thể thấy được tấm lòng của nhà thơ qua từng giai đoạn, từng thời kỳ lịch sử. Để hoàn thành bài viết này, tôi sử dụng một số phương pháp; Phân tích tác phảm và tổng hợp các đặc trưng của từng bài thơ, phương pháp đối chiếu so sánh giữa hai tập thơ, ứng với thời kỳ lịch sử của đất nước. B- PHẦN NỘI DUNG Chương I. Bước phát triển về nội dung trong thơ Tồ Hữu từ tập thơ “Từ Ấy” đến “Việt Bắc” I. Bước phát triển về lý tưởng cách mạng “Từ ấy” đến “Việt Bắc”. 1. Lý tưởng cách mạng trong tập thơ “Từ Ấy”. Thơ tức là sự thể hiện con người và thời đại một cách cao đẹp. Thơ không chỉ nói lên tình cảm riêng của nhà thơ, mà nhiều khi thông qua tình Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 2 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc cảm đó nói lên niềm hy vọng của cả dân tộc, những ước mơ của nhân dân, những nhịp đập của trái tim quần chúng và xu thế chung của lịch sử loài người (Thơ Sóng Hồng, Nhà xuất bản, 1966) Trong nền văn học hiện đại cách mạng, thơ Hồ Chí Minh và thơ Tố Hữu là tiêu biểu của kiểu nhà thơ như vậy. Thơ Tố Hữu qua hơn nửa thế kỷ qua luôn luôn đóng vai trò mở đầu và dẫn đường cho thơ ca cách mạng và kháng chiến. Điều quan trọng mà chúng ta cần nói ở đây là “nếu không có cách mạng thì không có thơ ông” và thơ ông đã từ trước đến sau gắn bó với lý tưởng cao đẹp của cách mạng. Giác ngộ cách mạng, hồn thơ Tố Hữu đã hình thành và một ngày càng rực rỡ. Chính vì vậy như giáo sư Đặng Thai Mai, tập thơ “Từ Ấy” của ông đã là bó hoa lửa nồng nàn lộng lẫy kết tinh trên cơ sở cả một hiện thực vĩ đại cuộc cách mạng dân tộc và dân chủ trong 19 năm dưới ánh sáng của Đảng “Tố Hữu thực sự là nhà thơ lớn của hiện thực trước thế kỷ XV, là lá cờ đầu của thơ ca cách mạng và hiện thực xã hội chủ nghĩa và nhà thơ Tố Hữu đã thực sự thành một bộ phận không thể tách rời của đời sống tâm hồn Việt Nam” (Trần Đình SửThi pháp học và mấy vấn đề thi pháp thơ Tố Hữu- NXB GD HN, 1995). Chê Lan Viên đã rất có lý khi nói rằng: “khi hiểu và yêu thích một nhà thơ nào đó thì trước tiên là khuynh hướng và cái lý tưởng của nhà thơ ấy”, có thể nói rằng lý tưởng cách mạng là nội dung quan trọng bậc nhất thơ Tố Hữu. Ngay từ những bài thơ đầu tiên chúng ta đã nhận thấy Tố Hữu là một nhà thơ có phong cách độc đáo. Có thể khẳng định được rằng “với Tố Hữu, chúng ta đã có một nhà thơ cách mạng có tài”. Ông đã để lại cho người đọc một cái nhìn đúng nhất là đối với thanh niên, họ tim người bày cho họ cách sống và họ đã tim đến người cộng sản và định hướng đúng đắn là con đường đến với cách mạng. Họ tìm đến thi nhân và người đâu tiên là Tố Hữu. Lý tưởng cách mạng của “ Từ ấy” có màu chói lọi của lá cờ Đảng Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 3 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc “ Bâng khuâng đứng trứoc đôi dòng nước Chọn một dòng hay để nước trôi” (Dậy lên thanh niên - 1940) Và nhà thơ đã khẳng định “ Đã vay dòng máu thơm thiên cổ Phải trả cho ta mạch giống nòi” ( Đi- 1941) Điều hấp dẫn mà ta cần đề cập ở đay chính là lý tưởng cách mạng, lý tưởng cộng sản.Có thể thấy trong “ Từ ấy” đã tìm và thấy được ký tưởng cách mạng, đó là sợi chỉ đỏ xuyên suốt tập thơ. Lý tưởng cách mạng đã dậy ta lòng yêu thươngvà căm thù giặc. Ngay từ đầu tập thơ đã thấyđược tình yêu thương vô hạn của Tố Hữu với quần chúng lao khổ.Nội dung trong tập “ Từ ấy” là nội dung trực tiếp. Ông đề cập tới nhiều vấn đề của xã hội: Cuộc đời những em bé mồ côi ăn xin, chị vú em cam chịu, lão đày tớ nhẫn nhục chịu đựng... đây là cuộc đời của nhưng người dân mất nước, họ đã phải chịu kiếp sống nô lệ, lầm than Với Tố Hữu, trước hết lý tưởng cách mạng đã thay đổi cả nhân sinh quan và thế giới quan “ Từ ấy trong tôi bừng nắng hạ Mặt trời chân lý chói qua tim Hồn tôi là một vườn hoa lá Rất đậm hương và rộn tiếng chim ( “Từ ấy”- 1938 ) Trong cái phức tạp rối ren của chế độ thực dân phong kiến, tác giả đã nhìn thấy được chân lý, sự thật, cuộc sống. Phải chăng với một nội dung trữ tình phong phú mà Tố Hữu đã cho chúng ta thấy bản chất thơ ca bắt Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 4 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc nguồn từ những con người, những cảnh ngộ và đời sống thực. Trong bối cảnh đó thơ Tố Hữu là sự phản ánh của một thời đại, những con người đi vào trong thơ ông đều là những người giác ngộ lý tưởng cách mạng, giác ngộ chính trị, họ đã cống hiến cuộc đời mình cho cách mạng, cho giải phóng dân tộc. ở đây Tố Hữu đã dành cho những cuộc đời, những nhân vật một tình cảm chân thành nồng hậu hay chính là tình yêu thương giai cấp của ông. Đó là cái tình đối với những kẻ côi cút ở đời, nhà thơ gọi đó là sự “tương tư”. Nó đã khơi dậy không những tình thương mà cả ý thức đối với quần chúng. Có thể nói văn học cách mạng lúc đó bắt đầu từ sự quan tâm đến quần chúng bị đoạ đầy trong xã hội. Vì thế trước hết phải xoá tan mọi sự vô tâm. Chính vì ý thức nảy sinh từ mâu thuẫn cho nên những bài thơ của Tố Hữu đã tập trung vào lột trần mâu thuẫn giữa tuổi thơ và bất hạnh, giữa con nhà giàu và con nhà nghèo, giữa chủ và tớ...đặc biệt nhất là giữa hiện tại đen tối và viễn cảnh huy hoàng của cách mạng. Những con người trong thơ ông những ngày đầu cách mạng đã phải châp nhận tất cả để đuợc sống, nhưng có lẽ cuộc đời của họ hình như không phải là sống mà chỉ đơn thuần là sự tốn tại. Chế độ thực dân phong kiến đã vùi dập họ, đã đẩy họ đến tận cùng của xã hội, họ là những con người đã phải chấp nhận và phải chịu cuộc sống lầm than, đoạ đầy với những kiếp sống nô lệ, bị tước đi quyền làm chủ đất nước. Với một cuộc sống thực như vậy, nhà thơ đã thấu hiểu và ông đã chia sẻ cho mọi người cái nắng hạ, cái mặt trời chân lý đang bừng sáng trong chính mình để tìm ra một con người và tìm ra một cái đích để đi tới. Cho nên con người nói chung và con người trong thơ Tố Hữu nói riêng phải lắng nghe và nhìn thẳng vào hiện thực xung quanh. “Tôi không muốn mời anh đi xa lạ Tìm đau thương trong xã hội điêu tàn Kể làm sao cho hết những lầm than Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 5 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc Lúc trái ngược đã tràn dầy xã hội Này đây anh, một bức tranh gần gũi...” (Hai đứa bé) Đó là một bức tranh tượng trưng cho cảnh bất công mà xã hội cũ bắt con người phải chịu từ khi lọt lòng mẹ. ở đây nghe thấy không chỉ bằng tai, bằng mắt mà bằng tấm lòng và đã vượt qua moi ngăn cách phũ phàng: “Anh nằm nghe qua cửa xa xôi Tiếng em bước trên đường đêm nho nhỏ Anh thấy em mình giói thổi nghiêng nghiêng Như cây dương liễu nhỏ tóc chưa viền Manh áo nhỏ che em không kín ngực.” ( Một tiếng rao đêm) Hay ta lắng nghe tiếng kêu thương từ những thân gái bị đẩy vào cảnh bán thân nuôi miệng, chỉ còn là trò giải trí, là miếng mòi cho khách làng chơi. “Trời ơi biết đến khi mô Thân em hết nhục giày vò năm canh Tình ôi gian đôi là tình Thuyền em ránh nát còn lành được không” (Tiếng hát sông Hương) Những cuộc sống lầm than đã đưa họ đến bước đường cùng, mặc dù họ cũng có sự đấu tranh, nhưng sự tranh đấu ấy khong đạt được điều họ mong muốn. Là một nhà thơ cách mạng, Tố Hữu đã cảm thương và xót xa cho nhân loại. Ông đã nhìn thấy được cái chân lí cách mạng và cái sự thật của xã hội thời bấy giờ. Một sự thật xót xa và cay đắng cho cảnh nước mất nhà tan hay một sự thật về quần chúng, họ bị áp bức và bóc lột một cách thảm hại. Nổi bật lên cuộc sống hiện thực đau khổ của nhân dân ta dưới chế độ thực dân Pháp là hình ảnh chị vú em. Có thể nói “vú em” là Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 6 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc một bài thơ tiêu biểu cho văn học yêu nước lúc bấy giờ. Khi đọc lên ta thấy bài thơ nặng về tố cáo và an ủi động viên. Hình ảnh người phụ nữ trong bài thơ, hay chính là chị vú em đã phải sống một cuộc sống eo hẹp đầy áp bức bất công cũng chỉ vì miếng cơm manh áo. Chị là người đại diện cho người phụ nữ trước cách mạng phải sống cảnh cam chịu. Một sự thật thảm hại khiến cho đời sống nhân dân cực nhọc. Nguyên nhân chính dẫn đến sự khổ cực của quần chúng chính là do chế độ xã hội. “ Bạn ơi nguồn thảm sầu kia hỡi Số phận hay do chế độ này” (Vú em) Một câu hỏi đanh thép được đặt ra với con người thời đại bấy giờ, họ cứ để mặc cho cuộc dời trôi xuôi, họ đã không dám đứng lên tranh đấu dành quyền tự do cho chính mình. Mặc dù bản thân họ cũng nhận biết được sự bất công ngang trái của xã hội. ở đây ta thấy nó như một quy luật của cuộc đời. Từ những em bé: “ Đầu không nón, bụi sương trần chấm ướt Đuôi tóc chuôi chừng bảy tám năm thôi” (Một tiếng sao đêm) Hình ảnh em bé trong thơ được hiện lên với một vóc dáng nhỏ nhắn, lầm than, cực khổ, bước chân nhỏ nhắn và xiêu vẹo đã bước vào đời quá sớm “chân em leo lên bước đường đời”. Em đã phải lao vào cuộc sống đời thường quá sớm, phải làm quen với sự bất công ngang trái của xã hội lúc bấy giờ. Tất cả là do thời thế hay chính là cái chế độ mà em cũng như bao người phải chấp nhận và cam chịu. Tố Hữu đã thấu hiểu và cảm thông cho thân phận những con người dưới xã hội đó. Nhưng sự cảm thương của ông không phải là thấy cảnh bất công mà đứng một chỗ nói nên lời chua xót. Ông đã phần nào góp phần giúp quần chúng giác ngộ lí Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 7 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc tưởng cách mạng. Khi ông đã được giác ngộ lí tưởng cách mạng thì ta lại thấy trong thơ ông thấp thoáng một xã hội Nga- Xô Viết, một xã hội công bằng với “Nơi không vua không quan Không hạng người ô uế Không hạng người nô lệ Sống đau xót lầm than” (Lão đầy tớ) Cùng với sự giác ngộ cách mạng, Đảng và nhà nước ta đã đưa những người cùng khổ đến nơi có cuộc sống tự do, đầy đủ. ở đây Tố Hữu đã đưa người đầy tớ đến nơi không có cảnh nô lệ, cảnh chủ tớ, một nơi mà lòng tham đã bị tiêu diệt, của cải là của chung của những người lao động. Và đặc biệt là tác giả đã đưa quần chúng lao khổ đến với những con người đầy tình thân ái. Cái xu thế nào đã trở thành hiện thực ở một phần sáu quả địa cầu là Liên Xô- một nước XHCN đầu tiên trên thế giới. Chúng ta phải quyết tâm hi sinh, chiến đấu đẻ dành độc lập tự do cho dân tộc, giành quyền làm chủ cho nhân dân. “ Cậu bảo: cũng không xa - Nước Nga? - Ở nước ấy và há mồm khoan khoái Lão ngồi mơ nước Nga” (Lão đầy tớ-1938) Hình ảnh ông lão đầy tớ là một trong những con người đã nhận thức được con đường cách mạng, con đường dẫn tới tự do, độc lập. Ông cũng đã có một ước mơ, một khát khao cháy bỏng về sự công bằng của xã hội. Ông lão đầy tớ nói riêng và quần chúng nhân dân ta nói chung đều mang Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 8 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc trong mình một ước mơ cao đẹp, một sự đổi đời. Vì họ được giác ngộ lí tưởng cách mạng cho nên ở họ có lòng hăng say, sôi sục và quyết tâm chiến đấu. Mặc dù bản thân họ đã nhận thấy rằng đấu tranh là có mất mát, là có hi sinh. Nhưng vơi những con người “như chân lí sinh ra” ấy họ luôn có ý thức là chiến đấu dù có hi sinh nhưng vẫn có thắng lợi. Việc nhận thức của con người này đã được nhân lên một bước , nó đã tạo ra cái lẽ yêu đời, đã có ước mơ là “hy vọng của ngày mai”(Chiều-1938) Họ đã hy sinh một ngày mai tươi đẹp, do vậy ở họ đã có niềm vui sướng được làm cách mạng, được tham gia chiến đấu: “Cho tôi hưởng tinh thần hăng chiến đấu Cho da tôi dày dạn với ngày mai Cho tôi hiến đến cuối cùng suối máu Để nhuộm hồng bao cảnh bi ai” (Lao Bảo-1938) Không những được làm cách mạng để đổi thay xã hội mà họ còn có đức hy sinh cao cả khi nhận thấy “Sự sống phát sinh từ cái chết Thì gian nguy hiểm naqn có hề chi Ta là đoàn chiến hạm ra đi Hùng dũng tiếp đạp muôn đầu ngọn sóng Tương lai dân tộc trước mặt ta biển rộng Trên đầu ta lồng lộng gió trời cao” (Như những con tàu-1938) Họ đón nhận một vinh dự lớn lao là được làm cách mạng và hy sinh cho cách mạng. ở đây đã có sự chuyển đổi rõ rệt, chuyển cái tôi cô đơn thành cái ta xã hội: “ Ta bước tới chỉ một đường cách mạng Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 9 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc Vững lòng tin sẽ nắm chắc thành công” (Như những con tàu-1938) Khi Tố Hữu xuất hiện trên thi đàn văn học thì thơ mới đang được thịnh hành. Người đọc luôn bắt gặp trong thơ mới một cái tôi đứng ở trung tâm cảm hứng, ở đó họ luôn giãi bày và thổ lộ. Tôi ở đây là một con chim đến từ núi lạ, một kẻ lạc loài, một chiếc thyền say...Tác giả cái tôi mang lại nhứng giá trị thẩm mĩ mới nhưng thường là sự cô đơn u sầu, lắm khi đau đớn xa lạ, bởi đó là cái tôi cô đơn lạc lõng./ Phải nói rằng thành công quan trọng của Tố Hữu là ông đã xây dựng nên hình tượng một nhà thơ mới, một nhà thơ giữa mọi người: “ Tôi chỉ một giữa muôn người đau khổ Tôi chỉ một giữa muôn người chiến đấu” (Tâm tư trong tù-1939) Ở đây, một con người trong muôn người, cái tôi ấy mang vào thơ một hệ thống điểm nhìn mới mẻ cho thơ. Nhưng cái tôi cô đơn ấy đã được chuyển lên cái ta xã hội. Đặc biệt là Tố Hữu đã tạo ra cho mình một lối xưng hô riêng, tiêu biểu là cách xưng hô “bạn”, “bạn đời”, “bạn lòng”...Bạn ở thơ Tố Hữu bao giờ cũng mang một nội dung giai cấp, một xã hội cụ thể hay nói chung là nó thường mang nội dung tập hợp. Bạn ở đây không còn là cái tôi cô đơn, là con người nhỏ hẹp nữa mà họ là những người chung lí tưởng: “Kiêu hãnh chút, bạn đời ơi, tuổi trẻ Say tương lai là tuổi của anh hùng” (Ý xuân- 1939) Từ “bạn”-cái ta xã hội ở đây đã tập trung xung quang nhà thơ những đồng chí tạo nên một không khí thân mật tin cậy trữ tình. Ngoài ra cuộc sống ý nghĩa từ “khối đời”, “khối người” ấy đã chuyển lên thành cuộc sống của quần chúng. Nhà thơ đã bằng lòng với cái tôi trữ tình thông thường mà Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 10 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc ông muốn cùng lúc đó thời điểm đó xuất hiện với tư tưởng là một nhà thơ tuyên truyền chính trị. Trong thời kì này, thơ Tố Hữu là tiếng reo vui của con người, của quần chúng lao khỏ khi được gặp cách mạng, hay còn là ngọn cờ đầu của tư tưởng cách mạng. Ngoài ra thơ Tố Hữu còn là “bó hoa lửa” lộng lẫy, nồng nàn, kết tinh trên cơ sở của một hiện thực vĩ đại: cuộc cách mạng dân tộc dân chủ trong mười năm dưới ánh sáng của Đảng, của tư tương Mác-Lê Nin. Trên lập trường tư tưởng đó, nhà thơ chiến sĩ đã gạt bỏ mọi ý nghĩ, tình cảm các nhân chủ nghĩa về vui, buồn,sướng, khổ, sống, thác ra ngoài tầm tính toán của hàng ngày để đem tất cả mà hiến cho Đảng. Tố Hữu là một nhà thơ có tài, một nhà thơ của tương lai. Trong thời kì đó ta thấy tác giả với một tình cảm sôi nổi-thứ tình cảm của một thanh niên tiểu tư sản mới giác ngộ, say mê một lí tưởng cao quý, ở Tố Hữu có sự giác ngộ lí tưởng khác với mọi người vì lúc đó ông đang học ở trường Quốc học Huế. Khi ông được tiếp xúc với phong trào cách mạng và hơn thế nữa được sống chung với một số đồng chí thì ở ông về tư tưởng và tinh thần được tiến tới rất mạnh mẽ, rất ào ạt, rất gấp gáp, không từ từ im lặng như dòng nước sông Hương mà sôi nổi vọt lên thét gầm như ngọn sóng cửa Thuận(Trần Huy Liệu- Lời giới thiệu- Tố Hữu- Thơ và cách mạng- NXB Hội nhà văn Hà Nội 1996-T95) Tóm lại ngay trong “Từ ấy” Tố Hữu không những thấy được 3 giai đoạn: Máu lửa (Sự đau đớn của quần chúng lao khổ), Xiềng xích (Chế độ nhà tù dã man, nhà tù mọc lên nhiều hơn tất cả), Giải phóng (Sự giác ngộ của quần chúng đứng lên đáu tranh giành quyền tự do cho đất nước và cho chính bản thân mình) mà ông đã nhận thấy được sự giác ngộ cách mạng được phổ biến và hưởng ứng rộng rãi và lí tưởng cách mạng đó đã được phát triển mạnh mẽ. Qua đây ta thấy, “Từ ấy” sẽ là câu trả lời trực tiếp cho Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 11 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc tất cả những ai khao khát con đường chiến đấu cho một xã hội tốt đẹp, không có áp bức bóc lột và một cuộc sống xứng đáng cho độc lập tự do. 2. Lí tưởng cách mạng trong tập thơ ‘Việt Bắc” Đất nước vừa trải qua một bước ngoặt lịch sử vĩ đại, cách mạng tháng 8 vừa thành công, thì thù trong giặc ngoài lại gây bao khó khăn cho chính quyền non trẻ. Phải nói rằng dư âm của lệnh tổng khởi nghĩa chưa dứt thì lời hịch toàn quốc kháng chiến lại truyền vọng khắp nơi. Nhứng ngày đầu kháng chiến chống Pháp đối với nhân dân ta thật gian khổ và lí tưởng ccáh mạng trong thời kì này đẫ được thực hiện bước đầu vì cuộc cách mạng tháng 8 thành công và kết quả 15 năm cách mạng dân chủ đã hình thành ở cuộc cách mạng này. Sang đến thời kì này nước ta được thành lập là nước dân chủ cộng hoà, cùng với nhân dân ta bước vào cuộc kháng chiến để giữ nước và nhân dân ta quyết không chịu làm nô lệ, không chịu mọi sự đàn áp của kẻ thù. Với ý tưởng cộng sản chúng ta như được tiếp nhận một bài học là phải biết hy sinh cho cái mình yêu và cái mình yêu ở đây chính là lí tưởng cộng sản. Tố Hữu đã từng ca ngợi lí tưởng và lí tưởng ấy đã đứng lên chiến đấu, cuối cùng với một kết quả, một thành công rực rỡ đó là sự chiến thắng của cách mạng tháng 8. Với lí tưởng trong ‘Từ ấy” là như vậy, còn đến “Việt Bắc” lí tưởng ấy đã được nâng lên một cách rõ rệt, một lí tưởng cách mạng đã thể hiện rộng rãi không còn là sự bó hẹp nữa. Có thể nói, lí tưởng thời kì này là sự hình thành những nhân vật, những cảm hứng. “Từ ấy” là vấn đề sinh quan, thế giới quan phải giải quyết để giải phóng đất nước thì “Việt Bắc” lại là quyết tâm bảo vệ đất nước đã được giải phóng. Và nếu trong “Từ ấy” con người chính trị chủ yếu được miêu tả quan hệ với lí tưởng trên “trường giao chiến”, vì lí tưởng đó con người sẵn sàng hi sinh tất cả, sẵn sàng gạt phăng mọi tình riêng nhỏ nhặt để “lòng không vướng nợ bén duyên gì” thì nay con người được miêu tả Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 12 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc trong tình quê hương bền bỉ, đậm đà, bao gồm tình gia đình, mẹ con, đất nước. Những sáng tác sau cách mạng trong thời kì này nổi bật lên một số bài thơ độc đáo và sâu sắc đánh dấu một giai đoạn trưởng thành. Đó là những bài thơ “Cá nước”(1947), “Phá đường”(1948), “Bà mẹ Việt Bắc”(1948), “Lên Việt Bắc”(1948), “Bà Bủ”, “Bầm ơi”(1948), “Lượm”(1949), “Sáng tháng năm”(1951), “Hoan hô chiến sĩ Điện Biên”(1954), “Việt Bắc”(1954). Qua đây ta thấy những bài thơ, những áng thơ bất hủ đã thể hiện khí phách của con người Việt Nam thật mãnh liệt, từ cuộc sống nô lệ đã anh dũng đứng lên quyết chiến đấu bảo vệ đất nước, bảo vệ tổ quốc giành chủ quyền cho dân tộc. “Nước Việt Nam từ máu lửa Rũ bùn đứng dậy sáng loà” (Đất nước- Nguyễn Đình Thi) Đến đây lí tưởng cũng như cách mạng đã có một bước ngoặt lớn mang tính thời đại. Có ý kiến cho rằng”Từ ấy” thiên về biểu hiện tự ca hát bởi chưa thoát ra khỏi ảnh hưởng của thơ cac cách mạng thời bấy giờ. Còn đối với “ Việt Bắc” vì nhà thơ đã bắt sâu được mạch sống vào nhứng vất vả, lo lắng, vui buồn của quần chúng, cho nên từ cái tôi nhiệt huyết cảm tính đã thành cái tôi tình nghĩa. ở đây, cái tôi nhà thơ đã thu mình lại, tự biến thành một cái khung để nhân vật trung tâm trong cuộc kháng chiến được nổi bật lên, đó là hình ảnh anh bộ đội, nhân dân, lãnh tụ với chiến thắng “Việt Bắc” của bộ đội và nhân dân ta đã làm cho thơ Tố Hữu tạo nên được một chiến thắng Việt Bắc trong thơ. Phải nói rằng thơ Tố Hữu trước cách mạng là ngọn lửa cháy trong tâm hồn một người trẻ tuổi yêu nước yêu đời, yêu những người cực khổ, được Đảng chỉ cho thấy con đường cách mạng. Còn bây giờ lí tưởng cách mạng đã được chuyển nhập vào lòng yêu nước sâu xa. Nhận thức của con người Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 13 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc đã được tiến lên một bước, họ đã anh dũng kiên cường rũ bỏ mọi hủ tục, lạc hậu, quyết đứng lên theo tiếng gọi của Đảng, của Bác Hồ, của tổ quốc. Và với tính chất riêng của những chiến sĩ, những con người ngoài mặt trận nhắn gửi về quê hương và đặc biệt là về những người mẹ của mình. Có thể nói, đây cũng chính là thông cảm sâu xa của nhà thơ đối với quần chúng, khi mà cuộc đời cơ cực của họ đã từng bị kéo dài trước cách mạng. Nhưng ở đây con người đã đứng trước một cuộc sống mới đang dần nảy sinh trong tâm hồn và trong cuộc sống. Thời kì này đã có niềm vui, không phải là niềm vui bình thường mà là “vui bất tuyệt”. Ở “Từ ấy” những câu thơ mang đầy chất hô khẩu hiệu, kêu gọi toàn dân đồng lòng đứng lên tạo thành một khối, một vạn, một bầy...Tuy nhiên còn có những câu thơ mang đầy tính chất đồng tình của tác giả, mở cho họ một ngày mai, những ngày mai ấy sẽ là gì? họ không nhận thấy được. Còn bây giờ, họ không chỉ thấy một ngày mai mà lí tưởng cách mạng đã cho họ thấy cả một tương lai tươi sáng rạng ngời. Cuộc sống con người gắn liền với niềm vui của cuộc kháng chiến. “ Vui qua đêm nay Ta nhảy ta bay Trong lòng Hà Nội” (Vui bất tuyệt-1946) Và một niềm vui sướng nữa là sự hoà nhập với lòng tự hào của dân tộc đối với đất nước: “Ta đi đây là trăm vạn thiên thần Chiều chiến thắng xoá tan quân quỷ dữ Ta đi dưới bốn ngàn năm lịch sử” (Vui bất tuyệt) Phải chăng lòng yêu nước, niềm tự hào dân tộc đã được bộc bạch một cách rõ ràng đến như vậy là vì cho đến lúc bấy giờ lí tưởng cách mạng Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 14 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc mới được chuyển, được nhập vào những tấm lòng yêu nước sâu xa. Lý tưởng đã hoà nhập vào cuộc kháng chiến chống Pháp: “Ta đã lớn lên rồi trong khói lửa Chúng nó chẳng còn mong được nữa Chặn bàn chân một dân tộc anh hùng Những bàn chân từ than bụi bùn lầy Đã bước dưới mặt trời cách mạng” (Ta đi tới-1954) Lí tưởng ấy đã không chỉ hoà nhập vào cuộc kháng chiến mà nó còn hoà nhập vào toàn bộ những hoạt động của cuộc kháng chiến và những con người trong cuộc kháng chiến. Những con người trong cuộc kháng chiến này họ không còn là số đông, không còn là một khối, “một khối người”, “một khối đời”, “một khối đồng tâm” mà họ đã là những quần chúng cách mạng. Cuộc kháng chiến này của đất nước ta là một cuộc đấu tranh nhân dân. Trong thời kì cách mạng chưa thành công chế độ thực dân còn chà đạp lên đời sống của nhân dân ta, bóp ngẹt tâm hồn chúng ta thì nhà thơ Tố Hữu đã có tác dụng làm ấm lòng người đọc, bồi dưỡng lòng yêu tổ quốc của quần chúng, khuyến khích những cán bộ nằm trong những nhà tù giữ vững khí tiết cách mạng, giữ vững lòng tin đối với tiền đồ vẻ vang của dân tộc. Có thể nói những con người ấy trong thời kì này đã mang trong mình một lí tưởng cộng sản có sự thay đổi và tiến bộ vượt bậc. Họ là những con người chính trị, những con người của thời đại đã được ngọn đuốc cách mạng soi sáng, những con người có phẩm chất tốt đẹp và đức hi sinh cao cả. Con người trước cách mạng bao giờ cũng có một mong muốn, một mơ ước được đổi đời, một sự sôi sục uất hận, một sự say mê lí tưởng và khát khao đấu tranh, thương nhớ bạn đời, đồng chí...Đó là những con nguời của hành động. Nhưng đến con người sau cách mạng, đặc biệt là trong Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 15 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc giai đoạn kháng chiến chống Pháp thì vẫn là con người “dâng tất cả tôn thờ chủ nghĩa” nhưng trong một hoàn cách khác rộng và lớn đó là tất cả để kháng chiến. Mọi người trong thời kì này đã được lí tưởng hoà nhập vào cuộc sống của họ hay nói đúng hơn là cuộc sống chung của cuộc kháng chiến: chị con mọn Bắc Giang, em Lượm, bà Bủ, bà Bầm, anh bộ đội, anh cán bộ, vị lãnh tụ...họ sẵn sàng gác lại mọi chuyện, moi việc bếp núc, nhà cửa, ruộng đồng để tham gia công tác kháng chiến: “Nhà em phơi lúa chưa khô Ngô chưa vào bồ, sắn thái chưa xong Nhà em con bế con bồng Em cũng theo chồng đi phá đường quang” (Phá đường-1948) Nhưng không chỉ có phá đường, mà người dân đã hi sinh cả ruồng vườn, nhà cửa với kế “vườn không nhà trống” để quyết tâm chiến thắng, không bị quay lại cuộc sống, cuộc đời nô lệ. Trong tiếng cuốc phá đường, tiếng gạch ngói như vang lên tinh thần quyết chiến đấu, ý chí của những con người quyết chôn vùi quá khứ đau thương nhục nhã để sửa soạn cho ngày mai tươi sáng của dân tộc Việt Nam. “Bàn tay đã nắm lời thề Ra đi quyết phá ngày về sẽ xây” (Giữa thành phố bụi) Người dân Việt Nam trước Cách mạng quen sống bó hẹp trong phạm vi gia đình, thôn xóm, tình cảm và tầm nhìn của họ ít khi vượt qua những khu vườn, mảnh ruộng của mình. Và chính cái lí tưởng, cái ý thức về sự nghiệp chung ấy đã đưa họ đến đoàn kết thành một khối. Họ đẫ đảm đương mọi công việc của cuộc kháng chiến và sẵn sàng bảo vệ tổ quốc. Chính bản thân họ đã tự nâng được mình lên bằng cách đẩy lùi những thành kiến, nhứng tập tục cổ hủ, hẹp hòi từ bao đời nay. Tố Hữu đã rất tin Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 16 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc vào quần chúng, quần chúng sống hàng ngày có vui, có buồn, đôi khi còn những lo lắng quanh quẩn nữa. Những ngày đấy, chống giặc Pháp với nhân dân, quần chúng ta thật gian khổ. Lực lượng vũ trang bảo vệ Tổ quốc được xây dựng một cách khẩn trương với một tinh thần, một phương thức rất cách mạng. Họ là những người “tứ xứ” gặp và quen biết nhau qua cuộc đấu tranh mà thôi. “Tôi từ Vĩnh Yên lên Anh trên Sơn Cốt xuống Gặp nhau mới lần đầu Họ tên nào có biết Anh người đâu, tôi đâu Gặp nhau là thân thiết” (Cá nước -1947) Họ là những người nông dân hiền lành, chất phác, suốt ngày cặm cụi với việc đồng áng, nay lên đường theo tiếng gọi của Đảng, của Tổ quốc. Và ý chí, tình cảm của anh vệ quốc quân, người cán bộ đã gặp nhau ở lưng đèo nhỏ.Tố Hữu đã thấu hiểu tình cảm của người chiến sĩ trên đèo Nhe là nhớ nhà lắm vì gia đình anh chiến sĩ ấy còn nghèo đói, thiếu thốn nhưng anh chiến sĩ ấy vẫn rất vui vẻ, anh dũng hiên ngang biết chừng nào. Với một cuộc sống vất vả như vậy nhưng vì biết yêu gia đình, biết yêu quê hương mà người chiến sĩ đã có những chiến công oanh liệt, đã đánh cho giặc “chạy re”. Có thể nói, những người mang lí tưởng cộng sản chủ nghỉatong tầm hồn nếu có cầm súng thì chính là bảo vệ quyền sống chứ không huỷ diệt cuộc sống của những con người lương thiện. Đó là sự khác nhau rõ rệt nhất của chúng ta và đế quốc hiếu chiến. Chúng ta ai cũng biết cuộc kháng chiến trường kì này là cuộc đấu tranh của nhân dân. Những anh cán bộ đều là từ nhân dân mà ra cho nên họ vẫn giữ vững phẩm chất của người lao động. ở chiến trường, trong quân ngũ, Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 17 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc anh là người lính nhưng khi trở về nhà, về quê hương, chòm xóm thì anh lại là một người nông dân thực thụ. “Anh về cối lại vang rừng Chim kêu quanh mái, gà rừng dưới sân” (Lên Tây Bắc) Nhà thơ đã tìm ra cái mới, cái mớ này do quần chúng sáng tạo để dẫn dắt cho quần chúng tiến lên. Ta thấy, những cuộc chiến tranh thần thánh, những thắng lợi vẻ vang đều từ quần chúng mà ra và cuối cùng lại trở về với quần chúng. Những người yêu nước nhất phải chăng là những người cộng sản. Với cuộc kháng chiến thành công, ta không thể không nói đến chiến công oanh liệt của chú bé liên lạc. Và hình ảnh Bác trong thơ Tố Hữu như kết tinh những gì cao đẹp nhất của dân tộc, của hồn thiêng sông núi. “ Bác ngồi đó lớn mêng mông Trời xanh biển rộng ruộng đồng nước non” Có thể nói, lí tưởng cách mạng từ “Từ ấy” đến “Việt Bắc” đã được nâng lên một bước. Cuộc kháng chiến càng lớn bao nhiêu thì lí tưởng càng đẹp đẽ, rạng rỡ bấy nhiêu. Cho đến thời kì này, hầu như tất cả mọi người không chỉ được giác ngộ cách mạng mà đã biết đi theo con đường cách mạng. Từ em bé Lượm đến các anh vệ quốc, anh cán bộ...đều chung một lí tưởng và gặp nhau trên đường ra mặt trận. Hình ảnh chú bé liên lạc Lượm ở đây không những mang trong mình một lí tưởng cách mạng mà hình ảnh em cũng là lí tưởng, cái lí tưởng ấy là tiêu biểu cho những em bé liên lạc của Việt Nam hồi kháng chiến chống Pháp, tiêu biểu của cái vui tươi, hồn nhiên và dũng cảm. Qua đây ta thấy, lúc đầu lí tưởng cộng sản đến với Tố Hữu giống như một luồng ánh sáng mãnh liệt và mới lạ. Trong tâm hồn sôi nổi của nhà thơ trẻ, nó trở thành một năng lượng thẩm mỹ tự phát sóng, tự toả hương Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 18 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc ra thế giới bên ngoài. Và đặc sắc chủ yếu trong thời kì “Từ ấy” không phải là những khám phá phong phú về đời sống hiện thực mà là sự biểu hiện một cách chân thực cái “tôi” hết sức trong sáng, hồn nhiên của một thanh niên khao khát lí tưởng, tự ca hát niềm vui lớn của mình khi bắt gặp lí tưởng cộng sản và chiến đấu hy sinh cho lí tưởng ấy. Nhưng cho đến “Việt Bắc” thì “lí tưởng không phải là đối tượng miêu tả trực tiếp”. Nó được vận dụng như là một quan điểm tiếp cận, đánh giá và khái quát hiện thực(Nguyễn Đăng Mạnh). Có thể nói, lí tưởng thời kì này đã biến thành đời sống hàng ngày mà quần chúng đã thực hiện, đã sống với lí tưởng đó một cách bình dị: “Cái đẹp của lí tưởng, của ước mơ đã biến thành cái đẹp của quần chúng kháng chiến, cái đẹp của con người và quần chúng thực”(Trần Đình Sử). II. Sự phát triển của người chiến sĩ cộng sản: 1. Hình ảnh người chiến sĩ trong “Từ ấy” “Từ ấy” là tập thơ đầu tiên của Tố Hữu, hay nói cách khác đây là một tập thơ lịch sử. Những bài thơ của ông được làm vào thời kì không còn là của một học sinh tiểu tư sản mà là của người được giác ngộ cách mạng vô sản. Phải chăng với hoàn cảnh như vậy cho nên những hình ảnh, những nhân vật trong thơ ông thời kì này cũng như chính tâm trạng của ông vậy. Cũng bỡ ngỡ, rụt rè khi được giác ngộ cách mạng, nhưng không hoàn toàn tất cả đều như vậy.. Những người chiến sĩ thời kì này về ưu thế họ đã dành tất cả cho lí tưởng. Và họ đã kết thành một khối đông, một khối người với ý chí sôi sục, giác ngộ cách mạng, biết đi theo con đường mà Đảng đã chọn, biết được sự sống còn của đất nước. Đất nước ta bị lâm nguy nhưng đã tồn tại và đứng vững. “Bởi khối người kia đã ngẩng đầu” (Hầm người-1938) Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 19 SKKN: Tìm hiểu các bước phát triển trong thơ Tố Hữu qua tập thơ Từ ấy và Việt Bắc “Khối người” này phải chăng là những chiến sĩ được Đảng dẫn đường mà bản thân họ là những người nông dân chân lấm tay bùn hay còn là những kẻ đầy tớ ở đợ nghèo khổ rách rưới. Khi lí tưởng cách mạng được truyền bá rộng rãi trong quần chúng thì những người nông dân ấy lại là những người chiến sĩ tiếp thu và tham gia đông đảo vào cuộc kháng chiến. Khi các khối người ấy đã “say mùi hương chân lí” thì bản thân họ đã nhận thấy: “Đời đắng cay không một chút ngọt bùi Đời đau buồn không một tiếng cười vui Đời đen tối phải di tìm ánh sáng” (Như những con tàu-1938) Lí tưởng cách mạng cao rộng đã có sự đối lập với cái hiện thực áp bức bóc lột của thực dân phong kiến. Các chiến sĩ cộng sản kiên cường bất khuất với cái thấp lè tè của những kẻ buông trôi, thây kể tất cả, cam chịu sống cầu an. Có thể nói, quần chúng lao khổ trước kia bị đè bẹp dưới ách sưu thuế của bọn xâm lược thì nay đã sẵn sàng đứng lên đánh đuổi Tây Nhật trong thời kì mặt trận Việt Minh, hay nói đúng hơn là thời kì tiền khởi nghĩa đã được thơ cac trả lại lời ăn tiếng nói và những cảm nghĩ của mình. Lời thơ Tố Hữu rất nhuần nhuyễn và cũng rất tự nhiên của quần chúng như vốn tự có vậy. “Chém cha ba đứa đánh phu Choa đói, choa rét bay thù thì choa Bay coi Tây Nhật là cha Sướng chi bay hại nước nhà bà con Liệu hồn bỏ thói du côn Bằng không đòn lại trả đòn cho coi” (Tiếng hát trên đê-1944) Trong thời kì đó, cùng với một số chiến sĩ cách mạng, Tố Hữu đã góp phần rất lớn khi cất lên tiếng nói của Đảng trong lĩnh vực thơ ca. Khi nói Nguyễn Thị Hoa - Trường THPT Trần Phú - Móng Cái 20