Tài liệu Skkn thiết kế bài giảng điện tử theo hướng dạy học nêu vấn đề chương oxi – lưu huỳnh hóa học 10 cơ bản

Së gi¸o dôc vµ ®µo t¹o thanh hãa ===  === S¸ng kiÕn kinh nghiÖm ThiÕt kÕ bµi gi¶ng ®iÖn tö theo h-íng d¹y häc nªu vÊn ®Ò ch-¬ng oxi – l-u huúnh hãa häc 10 c¬ b¶n Gi¸o viªn: nguyÔn thÞ hßa Bé m«n : Hãa häc Tr-êng : THPT Ho»ng Hãa N¨m häc 2010 - 2011 Nh÷ng ch÷ viÕt t¾t • GV: Gi¸o viªn • HS: Häc sinh • PPDH: Ph-¬ng ph¸p d¹y häc • BG§T: Bµi gi¶ng ®iÖn tö • GA§T: Gi¸o ¸n ®iÖn tö • CNTT: C«ng nghÖ th«ng tin • PPt: Powerpoit • SGK: S¸ch gi¸o khoa • NV§: Nªu vÊn ®Ò • THPT: Trung häc phæ th«ng • TN: Thùc nghiÖm • §C: §èi chøng • PTTQ: Ph-¬ng tr×nh tæng qu¸t • PT: Ph-¬ng tr×nh 1 A. Më ®Çu I. Lý do chän ®Ò tµi Yªu cÇu vÒ ®µo t¹o con ng-êi thay ®æi cïng víi sù ph¸t triÓn cña x· héi. Ngµy nay, víi sù ph¸t triÓn nh- vò b·o cña khoa häc c«ng nghÖ ®· dÉn ®Õn hiÖn t-îng bïng næ th«ng tin. Theo c¸c chuyªn gia, cø sau mét chu kú 5 - 7 n¨m, khèi l-îng th«ng tin mµ loµi ng-êi tÝch luü ®-îc l¹i t¨ng gÊp ®«i so víi toµn bé th«ng tin tr-íc ®ã. ChÝnh c¸ch m¹ng th«ng tin, c¸ch m¹ng tri thøc ®ã ®· t¹o ra nÒn kinh tÕ tri thøc. Sù ph¸t triÓn cña nÒn kinh tÕ tri thøc nh- hiÖn nay ®ßi hái nÒn gi¸o dôc kh«ng chØ cña n-íc ta mµ tÊt c¶ c¸c n-íc trªn thÕ giíi ph¶i ®µo t¹o ra nh÷ng con ng-êi ph¸t triÓn toµn diÖn, cã n¨ng lùc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ n¨ng lùc thÝch øng cao. §Ó ®µo t¹o ra con ng-êi ®¸p øng ®-îc nh÷ng yªu cÇu trªn, §¶ng vµ Nhµ n-íc ta ®· cã chñ tr-¬ng ®æi míi toµn diÖn gi¸o dôc mµ ®æi míi ph-¬ng ph¸p gi¸o dôc lµ mét b-íc ®ét ph¸. NghÞ quyÕt héi nghÞ lÇn thø 2 BCHTW §¶ng kho¸ VIII ®· nhÊn m¹nh: “§æi míi m¹nh mÏ ph-¬ng ph¸p gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, kh¾c phôc lèi truyÒn thô mét chiÒu, rÌn luyÖn nÕp t- duy s¸ng t¹o cña tõng ng-êi häc, tõng b­íc ¸p dông c¸c ph­¬ng ph¸p tiªn tiÕn hiÖn ®¹i vµo qu¸ tr×nh d¹y häc”. §Þnh h-íng ®æi míi ph-¬ng ph¸p gi¸o dôc ®-îc thÓ chÕ ho¸ trong luËt gi¸o dôc. LuËt gi¸o dôc, ®iÒu 28. 2 ®· ghi: “Ph­¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh; phï hîp víi ®Æc ®iÓm cña tõng líp häc, m«n häc; båi d-ìng ph-¬ng ph¸p tù häc, kh¶ n¨ng lµm viÖc theo nhãm, rÌn luyÖn kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho häc sinh”. §Þnh h-íng ®æi míi ph-¬ng ph¸p d¹y häc hiÖn nay nh»m ph¸t huy tÝnh tù gi¸c, chñ ®éng, s¸ng t¹o, rÌn luyÖn thãi quen vµ kh¶ n¨ng tù häc, tinh thÇn hîp t¸c, kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc vµo t×nh huèng kh¸c nhau trong häc tËp vµ thùc tiÔn; t¹o niÒm tin, niÒm vui, høng thó trong häc tËp. Trong hÖ thèng c¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc th× d¹y häc nªu vÊn ®Ò lµ mét ph-¬ng ph¸p cã t¸c dông ph¸t huy, ®¸p øng c¸c yªu cÇu trªn hiÖu qu¶ nhÊt. 2 Vµ chØ thÞ sè 58 CT/TW cña Bé chÝnh trÞ (Khãa VIII) kh¼ng ®Þnh: øng dông vµ ph¸t triÓn CNTT lµ nhiÖm vô -u tiªn trong chiÕn l-îc ph¸t triÓn x· héi, lµ ph-¬ng tiÖn chñ yÕu ®ãn ®Çu, rót ng¾n kho¶ng c¸ch ph¸t triÓn so víi c¸c n-íc ®i tr-íc. Mäi ho¹t ®éng kinh tÕ v¨n hãa, x· héi, an ninh quèc phßng ph¶i øng dông CNTT ®Ó ph¸t triÓn. CNTT lµ mét phÇn tÊt yÕu cña cuéc sèng chóng ta. ChØ thÞ sè 29/2001/CT- BGD &§T vÒ t¨ng c-êng gi¶ng d¹y, ®µo t¹o vµ øng dông CNTT trong ngµnh Gi¸o dôc nªu râ: CNTT vµ ®a ph-¬ng tiÖn sÏ t¹o ra nh÷ng thay ®æi lín trong hÖ thèng qu¶n lý gi¸o dôc, trong chuyÓn t¶i néi dung ch-¬ng tr×nh ®Õn ng-êi häc. Thóc ®Éy cuéc c¸ch m¹ng vÒ ®æi míi PPDH vµ ®æi míi néi dung d¹y häc. M¸y vi tÝnh trë thµnh mét ph-¬ng tiÖn d¹y häc quan träng. Nh÷ng n¨m qua viÖc ®æi míi néi dung, ch-¬ng tr×nh SGK ®-îc thùc hiÖn kh¸ ®ång bé. ViÖc ®æi míi néi dung ch-¬ng tr×nh d¹y häc, ®æi míi PPDH ®ßi hái ph¶i sö dông ph-¬ng tiÖn d¹y häc phï hîp vµ øng dông CNTT lµ mét trong nh÷ng ph-¬ng tiÖn quan träng gãp phÇn ®æi míi PPDH b»ng viÖc cung cÊp cho GV nh÷ng ph-¬ng tiÖn lµm viÖc hiÖn ®¹i. Tõ nh÷ng ph-¬ng tiÖn nµy GV cã thÓ khai th¸c sö dông cËp nhËt vµ trao ®æi th«ng tin, khai th¸c m¹ng gióp GV tr¸nh ®-îc t×nh tr¹ng “d¹y chay“ mét c¸ch thiÕt thùc ®ång thêi gióp GV cã thÓ cËp nhËt th«ng tin nhanh chãng vµ hiÖu qu¶. øng dông CNTT cßn gióp GV so¹n th¶o vµ øng dông c¸c phÇn mÒm d¹y häc cã hiÖu qu¶ cao. Ch-¬ng 6 – oxi-l-u huúnh lµ mét ch-¬ng gi÷ vÞ trÝ, vai trß quan träng vµ còng lµ mét ch-¬ng t-¬ng ®èi phøc t¹p trong ch-¬ng tr×nh ho¸ häc líp 10 nãi riªng vµ ch-¬ng tr×nh ho¸ häc phæ th«ng nãi chung. ChÝnh v× nh÷ng lÝ do trªn mµ chóng t«i lùa chän ®Ò tµi: “ Biªn so¹n bµi d¹y ®iÖn tö theo h-íng d¹y häc nªu vÊn ®Ò ch-¬ng 6 oxi- l-u huúnh ban c¬ b¶n ” vµ ¸p dông trong qu¸ tr×nh d¹y häc. III. Môc ®Ých – nhiÖm vô – ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu 1. Môc ®Ých: Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn, ®Ò ra c¸c ®Þnh h-íng x©y dùng hÖ thèng nh»m khai th¸c vµ øng dông CNTT vµo thiÕt kÕ bµi gi¶ng ho¸ häc, ®i s©u 3 nghiªn cøu theo ®Þnh h-íng d¹y häc nªu vÊn ®Ò. Gãp phÇn n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc ch-¬ng oxi - l-u huúnh ( Ho¸ häc 10 c¬ b¶n ). 2. NhiÖm vô nghiªn cøu. - Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cho viÖc d¹y häc ®Þnh h-íng NV§. - Nghiªn cøu c¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn cho viÖc thiÕt kÕ BG§T . - Nghiªn cøu néi dung, ch-¬ng tr×nh SGK ch-¬ng oxi – l-u huúnh líp 10 ban c¬ b¶n. - ThiÕt kÕ vµ x©y dùng c¸c BG§T ch-¬ng oxi – l-u huúnh líp 10 ban c¬ b¶n theo h-íng d¹y häc nªu vÊn ®Ò . - Thùc nghiÖm s- ph¹m ®Ó ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ viÖc ¸p dông d¹y häc nªu vÊn ®Ò kÕt hîp víi viÖc sö dông ph-¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i. 3. Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu. §Ó hoµn thµnh nhiÖm vô ®Æt ra chóng t«i ®· sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu sau: a) Ph-¬ng ph¸p cøu lÝ luËn: - Nghiªn cøu c¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc, d¹y häc nªu vÊn ®Ò ¬rixtic, c¸c tµi liÖu, gi¸o tr×nh, s¸ch gi¸o khoa, s¸ch gi¸o viªn… vµ c¸c tµi liÖu kh¸c cã liªn quan ®Õn ®Ò tµi. - Nghiªn cøu bµi gi¶ng ®iÖn tö vµo viÖc ®æi míi PPDH. b) Ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn: - Ph-¬ng ph¸p quan s¸t qu¸ tr×nh häc tËp m«n ho¸ häc ë THPT nh»m t×m ra ph-¬ng ph¸p míi ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc m«n ho¸ häc ë tr-êng phæ th«ng. - §iÒu tra, kh¶o s¸t t×nh h×nh sö dông bµi gi¶ng ®iÖn theo h-íng DHNV§ trong gi¶ng d¹y ho¸ häc phæ th«ng. - Thùc nghiÖm s- ph¹m ®¸nh gi¸ hiÖu qu¶ c¸c ®Ò xuÊt trong nghiªn cøu vµ kh¶ n¨ng vËn dông bµi gi¶ng ®iÖn tö theo h-íng DHNV§ trong d¹y häc ho¸ häc phæ th«ng. c) Ph-¬ng ph¸p thèng kª to¸n häc: Xö lý kÕt qu¶ thùc nghiÖm s- ph¹m. 4 B. PhÇn néi dung Ch-¬ng I : C¬ së lý luËn cña ®Ò tµi 1.1. D¹y häc nªu vÊn ®Ò 1.1.1. Kh¸i niÖm D¹y häc nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic lµ mét tiÕp cËn lÝ luËn d¹y häc ®ang ph¸t triÓn. D¹y häc nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic kh«ng ph¶i lµ mét ph-¬ng ph¸p d¹y häc cô thÓ ®¬n nhÊt. Nã lµ mét tæ hîp ph-¬ng ph¸p d¹y häc phøc t¹p, tøc lµ mét tËp hîp nhiÒu ph-¬ng ph¸p d¹y häc liªn kÕt víi nhau chÆt chÏ vµ t-¬ng t¸c víi nhau, trong ®ã ph-¬ng ph¸p x©y dùng bµi to¸n ¬rixtic gi÷ vai trß trung t©m chñ ®¹o, g¾n bã c¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c trong tËp hîp l¹i thµnh mét hÖ thèng toµn vÑn. NhvËy ngoµi ph-¬ng ph¸p x©y dùng bµi to¸n ¬rixrtic (t¹o ra t×nh huèng cã vÊn ®Ò) gi÷ vai trß trung t©m chñ ®¹o, cßn cã mét lo¹t nh÷ng ph-¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c nh- thuyÕt tr×nh, thÝ nghiÖm, nghiªn cøu... 1.1.2. B¶n chÊt cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic C¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc ngoµi nh÷ng ®Æc ®iÓm chung, ®Òu cã nh÷ng nÐt b¶n chÊt ®Æc tr-ng riªng. D¹y häc nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic cã ba ®Æc tr-ng c¬ b¶n sau ®©y: 1.1.2.1. Gi¸o viªn ®Æt ra tr-íc häc sinh mét lo¹t nh÷ng bµi to¸n nhËn thøc cã chøa ®ùng m©u thuÉn gi÷a c¸i ®· biÕt vµ c¸i ph¶i t×m, nh-ng chóng ®-îc cÊu tróc l¹i mét c¸ch s- ph¹m, gäi lµ nh÷ng bµi to¸n ¬rixtic. 1.1.2.2. Häc sinh tiÕp nhËn m©u thuÉn cña bµi to¸n ¬rixtic nh- m©u thuÉn cña néi t©m m×nh vµ ®-îc ®Æt vµo t×nh huèng cã vÊn ®Ò, tøc lµ tr¹ng th¸i cã nhu cÇu bªn trong bøc thiÕt muèn gi¶i quyÕt b»ng ®-îc bµi to¸n ®ã. 1.1.2.3. Trong vµ b»ng c¸ch tæ chøc gi¶i bµi to¸n ¬rixtic mµ häc sinh lÜnh héi mét c¸ch tù gi¸c vµ tÝch cùc c¶ kiÕn thøc, c¶ c¸ch thøc gi¶i vµ do ®ã cã ®-îc niÒm vui s-íng cña sù nhËn thøc s¸ng t¹o (“Eurªka”). 1.1.3. T×nh huèng cã vÊn ®Ò 1.1.3.1. ThÕ nµo lµ t×nh huèng cã vÊn ®Ò? 5 Nh- ®· nãi ë trªn, ph-¬ng ph¸p x©y dùng bµi to¸n ¬rixtic (t¹o t×nh huèng cã vÊn ®Ò) gi÷ vai trß trung t©m chñ ®¹o trong d¹y häc nªu vÊn ®Ò. Nã gi÷ vai trß liªn kÕt c¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c (thuyÕt tr×nh, ®µm tho¹i, nghiªn cøu…) thµnh mét thÓ thèng nhÊt trän vÑn. VËy, t×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ g×? HiÖn nay, c©u hái trªn ch-a ®-îc tr¶ lêi mét c¸ch thèng nhÊt. NÕu dùa trªn nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau th× ®Þnh nghÜa “t×nh huèng cã vÊn ®Ò” còng kh¸c nhau : Theo t©m lÝ häc, Theo thuyÕt th«ng tin, Theo lÝ luËn d¹y häc Tuy ®Þnh nghÜa “t×nh huèng cã vÊn ®Ò” kh¸c nhau trªn nh÷ng quan ®iÓm kh¸c nhau nh­ng chóng ta cã thÓ hiÓu “t×nh huèng cã vÊn ®Ò” nh­ sau: T×nh huèng cã vÊn ®Ò lµ tr¹ng th¸i t©m lÝ ®éc ®¸o cña ng-êi gÆp ch-íng ng¹i nhËn thøc, xuÊt hiÖn m©u thuÉn néi t©m, cã nhu cÇu gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã kh«ng ph¶i b»ng t¸i hiÖn hay b¾t ch-íc mµ b»ng t×m tßi s¸ng t¹o tÝch cùc, ®Çy h-ng phÊn vµ khi tíi ®Ých th× lÜnh héi ®-îc c¶ kiÕn thøc, ph-¬ng ph¸p giµnh kiÕn thøc vµ c¶ niÒm vui s-íng cña sù ph¸t hiÖn. T×nh huèng cã vÊn ®Ò chØ xuÊt hiÖn vµ tån t¹i trong ý thøc ng-êi häc sinh chõng nµo ®ang diÔn ra sù chuyÓn ho¸ cña m©u thuÉn kh¸ch quan bªn ngoµi cña bµi to¸n ¬rixtic thµnh m©u thuÉn chñ quan bªn trong cña häc sinh. Trong qu¸ tr×nh nµy häc sinh lµ chñ thÓ vµ bµi to¸n lµ ®èi t-îng cña ho¹t ®éng nhËn thøc, chóng liªn hÖ, t-¬ng t¸c vµ thèng nhÊt víi nhau, sinh thµnh ra nhau. 1.1.3.2. C¬ chÕ ph¸t sinh cña t×nh huèng cã vÊn ®Ò trong d¹y häc nªu vÊn ®Ò C¬ chÕ nµy ®-îc t×m hiÓu trªn c¬ së cña thuyÕt ho¹t ®éng cã ®èi t-îng. B¶n th©n sù tån t¹i cña bµi to¸n ¬rixtic ch-a lµm cho nã trë thµnh ®èi t-îng cña ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh trong bµi lªn líp. Nã chØ trë thµnh ®èi t-îng cña ho¹t ®éng nµy chõng nµo nã lµm xuÊt hiÖn trong ý thøc cña häc sinh mét m©u thuÉn nhËn thøc tù gi¸c, mét nhu cÇu bªn trong muèn gi¶i quyÕt m©u thuÉn ®ã (tøc bµi to¸n). Vµ còng chÝnh tõ momen ®ã, khi häc sinh chÊp nhËn m©u thuÉn cña bµi to¸n (c¸i kh¸ch quan) thµnh m©u thuÉn vµ nhu cÇu bªn trong cña b¶n th©n m×nh (c¸i chñ quan) th× anh ta biÕn thµnh chñ thÓ cña ho¹t ®éng nhËn thøc. 6 Tõ khi c¸i m©u thuÉn kh¸ch quan cña bµi to¸n ¬rixtic ®· ®-îc chuyÓn vµo trong ý thøc cña häc sinh thµnh c¸i chñ quan th× xuÊt hiÖn hÖ ho¹t ®éng nhËn thøc, gåm hai thµnh phÇn : Chñ thÓ – häc sinh vµ ®èi t-îng – bµi to¸n ¬rixtic. Hai thµnh tè nµy t-¬ng t¸c víi nhau, th©m nhËp vµo nhau, tån t¹i v× nhau vµ sinh thµnh ra nhau trong hÖ thèng trän vÑn : Sù nhËn thøc häc tËp. §©y lµ momen rÊt quyÕt ®Þnh ®èi víi d¹y häc nªu vÊn ®Ò - ¬rixtic. C¸i m©u thuÉn kh¸ch quan bªn ngoµi chuyÓn thµnh nhu cÇu bªn trong cña häc sinh chØ khi nhµ s- ph¹m biÕt kiÕn t¹o mét c¸ch ®óng ®¾n bµi to¸n nhËn thøc vµ chØ khi ®ã häc sinh míi b¾t ®Çu häc thùc sù. §óng nh- X.L.Rubinstein ®· viÕt : “Ng-êi ta b¾t ®Çu t- duy khi cã nhu cÇu hiÓu biÕt mét c¸i g×. T- duy th-êng xuÊt ph¸t tõ mét vÊn ®Ò hay mét c©u hái, tõ mét sù ng¹c nhiªn hay mét ®iÒu tr¨n trë”. 1.1.3.3. Nh÷ng nÐt ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña t×nh huèng cã vÊn ®Ò T×nh huèng cã vÊn ®Ò ®-îc ®Æc tr-ng bëi ba nÐt c¬ b¶n sau ®©y : a) ThÕ n¨ng t©m lÝ cña nhu cÇu nhËn thøc. Sau khi chuyÓn m©u thuÉn kh¸ch quan cña bµi to¸n thµnh m©u thuÉn nhËn thøc cña b¶n th©n th× bªn trong chñ thÓ sÏ xuÊt hiÖn mét nhu cÇu bøc thiÕt muèn t×m cho k× ®-îc ®¸p ¸n cña bµi to¸n. Tøc lµ chñ thÓ sÏ cã mét “c©u hái”, mét “sù ng¹c nhiªn”, mét “®iÒu tr¨n trë” cÇn ®­îc gi¶i quyÕt. Nh- vËy bµi to¸n ¬rixtic - ®èi t-îng cña ho¹t ®éng nhËn thøc ®· g©y ra ë chñ thÓ mét tr¹ng th¸i dån nÐn xóc c¶m, tÝch tô t©m lÝ, bøt røt, bån chån nh- cã löa ®èt bªn trong. Nhu cÇu nhËn thøc cña chñ thÓ ë t×nh huèng cã vÊn ®Ò cã ®é lín gäi thÕ n¨ng t©m lÝ. b) TÝnh tÝch cùc t×m tßi ph¸t hiÖn s¸ng t¹o ®Çy h-ng phÊn cña chñ thÓ trªn con ®-êng v-ît ch-íng ng¹i vËt ®Ó ®i tíi ®¸p sè. §øng tr-íc mét t×nh huèng gay cÊn, khã kh¨n nh-ng lêi gi¶i kh«ng thÓ tr¶ lêi b»ng c¸ch t¸i hiÖn l¹i kiÕn thøc cò th× chñ thÓ sÏ tÝch cùc t×m tßi, ph¸t hiÖn s¸ng t¹o ®Ó t×m cho b»ng ®-îc lêi gi¶i nÕu chñ thÓ cã nhu cÇu bªn trong vµ thÕ n¨ng t©m lÝ thóc ®Èy. Nh- vËy, khi yªu cÇu kh¸ch quan cña bµi to¸n ¬rixtic chuyÓn thµnh nhu cÇu bªn trong th× chñ thÓ sÏ ®i t×m lêi gi¶i bµi to¸n mét c¸ch tÝch cùc, ®Çy thÝch thó chø kh«ng ph¶i tõ sù Ðp buéc tõ bªn ngoµi. 7 Khi chñ thÓ cµng bÞ ®èi t-îng chiÕm lÜnh, cµng bÞ bµi to¸n thu hót, th× ng-îc l¹i chÝnh anh ta l¹i cµng th©m nhËp vµo ®èi t-îng, cµng say mª t×m tßi ph¸t hiÖn, cµng tha thiÕt víi viÖc gi¶i bµi to¸n. C-êng ®é cña tÝnh tÝch cùc t×m tßi ph¸t hiÖn cña chñ thÓ cµng cao khi nhu cÇu nhËn thøc cña anh ta cµng bøc thiÕt, nghÜa lµ khi tÝnh chÊt cña bµi to¸n cµng gay g¾t th× chñ thÓ sÏ cµng tÝch cùc t×m tßi ph¸t hiÖn vµ ho¹t ®éng t×m tßi ph¸t hiÖn m¹ng tÝnh h-ng phÊn cµng cao. Tr¹ng th¸i cã vÊn ®Ò ngù trÞ trong chñ thÓ cho ®Õn khi nµo t×m ra lêi gi¶i cho bµi to¸n ¬rixtic. V× thÕ, nÕu ta ®Æt ra cho chñ thÓ kh«ng chØ mét mµ mét chuçi liªn tiÕp nhiÒu bµi to¸n nªu vÊn ®Ò th× chñ thÓ sÏ liªn tôc ë trong tr¹ng th¸i cã vÊn ®Ò. Chñ thÓ sÏ ®i tõ ph¸t hiÖn nµy sang ph¸t hiÖn kh¸c, sù lÝ thó vµ l«i cuèn ngµy cµng t¨ng. c) NiÒm h¹nh phóc nhËn thøc mµ chñ thÓ h-ëng thô khi ®¹t tíi ®Ých (“Eurªka“). Sau khi tr¶i qua hµng lo¹t nh÷ng c¨ng th¼ng, khã kh¨n trªn ®-êng ®i t×m lêi gi¶i th× chñ thÓ sÏ nhËn ®-îc niÒm vui s-íng cña sù ph¸t hiÖn, cña sù thµnh c«ng trong nhËn thøc nÕu chñ thÓ t×m ®ù¬c ®¸p ¸n cuèi cïng cña bµi to¸n. Lóc ®ã tr¹ng th¸i ®éc ®¸o cña chñ thÓ chÊm døt, t×nh huèng cã vÊn ®Ò kh«ng cßn trong chñ thÓ. 1.1.3.4. C¸ch thøc c¬ b¶n x©y dùng t×nh huèng cã vÊn ®Ò trong m«n ho¸ häc Trong m«n ho¸ häc cã ba kiÓu c¬ b¶n x©y dùng t×nh huèng cã vÊn ®Ò (bµi to¸n ¬rixtic) : a) T×nh huèng nghÞch lÝ “ bÕ t¾c : T×nh huèng nghÞch lÝ – bÕ t¾c thùc chÊt gåm hai t×nh huèng : T×nh huèng nghÞch lÝ vµ t×nh huèng bÕ t¾c. Hai t×nh huèng nµy tuy cã nÐt kh¸c nhau, nh-ng th-êng cïng chung mét nguån gèc, mét biÓu hiÖn mµ ta cã thÓ ®ång nhÊt chóng ®-îc. * T×nh huèng nghÞch lÝ : Lµ t×nh huèng g©y ra bëi mét vÊn ®Ò, mµ tho¹t nh×n d-êng nh- nã v« lÝ, tr¸i kho¸y, ng-îc ®êi kh«ng phï hîp víi nh÷ng nguyªn lÝ ®· ®-îc c«ng nhËn chung, tøc lµ kh«ng thÓ chÊp nhËn ®-îc. §øng tr-íc t×nh huèng nh- vËy ng-êi ta th-êng thèt lªn : “V« lÝ, kh«ng thÓ tin ®­îc !” 8 VÝ dô : N¨m 1911, Rutherfor ®· ®-a ra thuyÕt hµnh tinh vÒ cÊu t¹o cña nguyªn tö, «ng cho r»ng : Trong nguyªn tö c¸c electron xung quanh h¹t nh©n theo nh÷ng quü ®¹o x¸c ®Þnh, nh- c¸c hµnh tinh quay quanh mÆt trêi. Nh-ng l¹i xuÊt hiÖn mét nghÞch lÝ : NÕu electron chuyÓn ®éng xung quanh h¹t nh©n theo ®Þnh luËt cña vËt lÝ cæ ®iÓn th× sÏ ph¸t ra bøc x¹ ®iÖn tõ lµm cho n¨ng l-îng cña electron gi¶m dÇn vµ cuèi cïng electron r¬i vµo h¹t nh©n nguyªn tö. Nh- vËy, nÕu chÊp nhËn thuyÕt cña Rotherfor th× x¶y ra hiÖn t-îng electron r¬i vµo h¹t nh©n, nh-ng thùc tÕ, nguyªn tö bÒn v÷ng. Vëy th× cÊu t¹o cña nguyªn tö nh- thÕ nµo ? ChÝnh sù xuÊt hiÖn nghÞch lÝ ®ã, mµ sau nµy xuÊt hiÖn thuyÕt míi, thuyÕt c¬ häc l-îng tö. * T×nh huèng bÕ t¾c : Lµ t×nh huèng ®-îc g©y ra bëi mét vÊn ®Ò mµ tho¹t ®Çu ta kh«ng thÓ gi¶i thÝch næi b»ng lÝ thuyÕt ®· biÕt. Khi ®ã ph¶i vËn dông lÝ thuyÕt hoÆc quy luËt kh¸c ®Ó gi¶i thÝch. VÝ dô : Khi nghiªn cøu tÝnh chÊt ho¸ häc cña axit sunfuric ®Æc : Tr-íc ®ã, theo c¸c kiÕn thøc cã liªn quan th× dung dÞch axit sunfuric lo·ng kh«ng t¸c dông víi kim lo¹i ®øng sau hi®ro nh-ng axit sunfuric ®Æc l¹i t¸c dông.Mæc dï ®Òu lµ axit sunfuric nh-ng kh¸c nhau vÒ nång ®é cña chóng. Nh- vËy, ë ®©y cã sù xuÊt hiÖn m©u thuÉn nhËn thøc vµ chØ cã thÓ gi¶i quyÕt ®-îc khi nghiªn cøu tÝnh chÊt oxi ho¸ m¹nh cña axit sunfuric ®Æc. b) T×nh huèng lùa chän : Lµ t×nh huèng xuÊt hiÖn khi ta ®øng tr-íc mét lùa chän rÊt khã kh¨n, võa Ðo le võa o¸i o¨m c¶ vÒ t©m lÝ lÉn kÜ thuËt, gi÷a hai hay nhiÒu ph-¬ng ¸n gi¶i quyÕt. Gi¶i ph¸p nµo còng cã vÎ hîp lÝ, cã søc hÊp dÉn riªng cña nã, nh-ng ®ång thêi l¹i chøa ®ùng mét nh-îc ®iÓm c¬ b¶n nµo ®ã, lµm cho lùa chän gÆp khã kh¨n. Chñ thÓ l¹i chØ ®-îc phÐp chän mét ph-¬ng ¸n duy nhÊt mµ th«i. VÝ dô : §Ó ®iÒu chÕ khÝ O2 tõ KClO3 cã thÓ dïng dông cô nµo sau ®©y trong phßng thÝ nghiÖm? A. èng nghiÖm. B. B×nh kÝp. C. B×nh cÇu cã nh¸nh. c) T×nh huèng t¹i sao : 9 D. èng sinh hµn. Lµ t×nh huèng xuÊt hiÖn khi ph¶i t×m kiÕm nguyªn nh©n cña mét kÕt qu¶, nguån gèc cña mét hiÖn t-îng, ®éng c¬ cña mét hµnh ®éng, tøc lµ t×m lêi gi¶i cho c©u hái “t¹i sao”. T×nh huèng nµy lµ mét c¸ch thøc phæ biÕn, hiÖu nghiÖm ®Ó lµm giµu thªm tri thøc cho häc sinh. Nhµ ho¸ häc M.Bect¬l« ®· tõng nãi : “ Khoa häc n©ng m×nh lªn b»ng mét chuçi v« tËn nh÷ng “t¹i sao” lu«n lu«n ®­îc gi¶i ®¸p vµ lu«n lu«n n¶y sinh thªm” VÝ dô 1 : T¹i sao H2S chØ cã tÝnh khö mµ kh«ng cã tÝnh oxi ho¸ ? VÝ dô 2 : T¹i sao oxi l¹i cã tÝnh oxi ho¸ m¹nh h¬n l-u huúnh ? VÝ dô 3: T¹i sao H2S lµ axit hai nÊc? 1.3.4. C¸c møc ®é cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò: ViÖc x¸c ®Þnh møc c¸c møc ®é cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò tuú thuéc vµo møc ®é tham gia cña HS vµo viÖc gi¶I quyÕt bµi to¸n ¬rixtic : - Møc ®é 1: Gi¸o viªn thùc hiÖn toµn bé c¸c b-íc (quy tr×nh) cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò ¬rixtic. §©y chÝnh lµ ph-¬ng ph¸p thuyÕt tr×nh nªu vÊn ®Ò ¬rixtic. - Møc ®é 2: GV vµ HS cïng thùc hiÖn quy tr×nh cña d¹y häc nªu vÊn ®Ò: GV ®Æt vÊn ®Ò, ph¸t biÓu vÊn ®Ò, cßn c¸c b-íc tiÕp theo lµ mét hÖ thèng c©u hái ®Ó HS suy ngÜ vµ gi¶I ®¸p. §©y lµ h×nh thøc ®µm tho¹i ¬rixtic. - Møc ®é 3: GV ®Þnh h-íng, ®iÒu khiÓn HS tù lùc thùc hiÖn toµn bé quy tr×nh d¹y häc nªu vÊn ®Ò. Møc ®é nµy t-¬ng ®-¬ng víi ph-¬ng ph¸p nghiªn cøu ¸p dông trong d¹y häc. 1.2. T×m hiÓu vÒ bµi gi¶ng ®iÖn tö. 1.2.1. Kh¸i niÖm BG§T. Bµi gi¶ng ®iÖn tö lµ mét h×nh thøc tæ chøc bµi lªn líp mµ ë ®ã toµn bé kÕ ho¹ch ho¹t ®éng d¹y häc ®Òu ®-îc ch-¬ng tr×nh ho¸ do GV ®iÒu khiÓn th«ng qua m«i tr-êng Multimedia do m¸y tÝnh t¹o ra. CÇn l-u ý BG§T kh«ng ®¬n thuÇn lµ c¸c kiÕn thøc mµ HS ghi vµo vë mµ ®ã lµ toµn bé ho¹t ®éng d¹y vµ häc tÝch cùc - tÊt c¶ c¸c t×nh huèng x¶y ra trong 10 qu¸ tr×nh truyÒn ®¹t vµ tiÕp thu kiÕn thøc cña HS BG§T cµng kh«ng ph¶i lµ mét c«ng cô ®Ó thay thÕ “b¶ng ®en phÊn tr¾ng” mµ nã ph¶i ®ãng vai trß ®Þnh h­íng trong tÊt c¶ c¸c ho¹t ®éng trªn líp biÕn thµnh qu¸ tr×nh d¹y häc tÝch cùc. C¸c ®¬n vÞ cña bµn häc ®Òu ph¶I ®-îc Multimedia ho¸. Multimedia ®-îc hiÓu lµ ®a ph-¬ng tiÖn, ®a m«itr-êng, ®a truyÒn th«ng. Trong m«I tr-êng multimedia th«ng tin ®-îc truyÒn d-íi d¹ng: v¨n b¶n(Text), ®å ho¹(graphics), ho¹t ¶nh(animation), ¶nh chôp(image), ©m thanh (audio) vµ phim video (video clip)… Gi¸o ¸n ®iÖn tö lµ b¶n thiÕt kÕ cô thÓ toµn bé kÕ ho¹ch ho¹t ®éng d¹y häc cña GV vµ HS trong giê lªn líp, toµn bé ho¹t ®éng d¹y häc ®ã ®· ®-îc multimedia ho¸ mét c¸ch chi tiÕt, cã cÊu tróc chÆt chÏ vµ logic ®-îc quy ®Þnh bëi cÊu tróc cña bµi häc. GA§T lµ mét s¶n phÈm cña ho¹t ®éng thiÕt kÕ bµi d¹y ®-îc thÓ hiÖn b»ng vËt chÊt tr-íc khi bµi d¹y häc ®-îc tiÕn hµnh. GAĐT chÝnh lµ b¶n thiÕt kÕ cña BG§T, chÝnh v× vËy x©y dùng GA§T hay thiÕt kÕ BG§T lµ hai c¸ch gäi kh¸c nhau cho mét ho¹t ®éng cô thÓ ®Ó cã ®-îc BG§T trong qu¸ tr×nh d¹y häc tÝch cùc. Trong d¹y häc víi GA§T, kiÕn thøc ®-îc l-u tr÷ trong tËp tin vµ ®-îc chuyÓn giao cho HS d-íi d¹ng h×nh ¶nh, ©m thanh, trªn mµn h×nh chiÕu. Gióp GV thùc hiÖn ®­îc nh÷ng thø mµ c¸ch d¹y “b¶ng phÊn ” kh«ng thÓ thùc hiÖn ®-îc nh-: s¬ ®å ®éng, tµi liÖu, minh ho¹ ®a d¹ng vµ phæ biÕn ®-îc ®Õn tõng HS, cho GV liªn kÕt sö dông c¸c phÇn mÒm chuyªn dông phôc vô bé m«n. Víi c¸c BG§T b»ng GA§T c¸c tiÕt häc sÏ t¨ng thªm phÇn sinh ®éng. Vµ hiÖu qu¶ GV ngµy cµng v÷ng vµng trong viÖc sö dông mét sè c«ng cô phÇn mÒm thiÕt kÕ bµi gi¶ng nh- Powerpont, Flash, c¸c c«ng cô h×nh ¶nh. 1.2.2. Yªu cÇu ®èi víi BG§T. 1.2.2.1. TÝnh hiÖu qu¶ s- ph¹m. BG§T gãp phÇn ®æi míi c¸ch d¹y, ®æi míi c¸ch häc, kh¾c phôc lçi truyÒn thô mét chiÒu. BG§T ph¶I gãp phÇn t- duy, rÌn luyÖn kü n¨ng quan s¸t, so s¸nh, kh¸i qu¸t hãa cña HS . Khi thiÕt kÕ BG§T ph¶i ®Ó ý ®Õn viÖc tiÕt kiÖm thêi gian cña ho¹t ®éng trªn líp nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho HS lµm viÖc nhiÒu h¬n, suy nghÜ nhiÒu h¬n. Néi dung kiÕn thøc ®-a vµo BG§T ph¶I ®¶m tÝnh hÖ thèng, ®Çy ®ñ, 11 träng t©m vµ chÝnh x¸c. BG§T cÇn khai th¸c c¸c h×nh ¶nh, c¸c ®o¹n phim d¹y häc mét c¸ch, hîp lý nh»m cung cÊp cho HS nguån th«ng tin phong phó. C¸c th«ng tin ®-a vµo bµi gi¶ng phï hîp víi néi dung ch-¬ng tr×nh SGK. Còng cã thÓ ®-a vµ bµi gi¶ng c¸c th«ng tin liªn quan nh-ng ph¶I ®¶m b¶o tÝnh võa søc. BG§T cã thÓ h-íng dÉn HS lµm thùc hµnh, ®¸nh gi¸ lÉn nhau vµ cã phÇn tù luyÖn tËp nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, ®éc lËp cña HS trong qu¸ tr×nh d¹y häc. Kh«ng ph¶I bài häc nµo còng ®Òu cÇn sö dông BG§T, nÕu xÐt trong bµi ®ã, BG§T kh«ng kh¸c g× chiÕc b¶ng ®en, trang SGK, th× ta kh«ng cÇn cè t×m mäi c¸ch thiÕt kÕ b»ng ®-îc. Bëi v× ®Ó cã mét BG§T ®¹t yªu cÇu th× thêi gian thiÕt kÕ trung b×nh kho¶ng 8 ®Õn 10 tiÕng ®ång hå. §ã ch-a tÝnh ®Õn thêi gian chuÈn bÞ c¸c thiÕt bÞ ngo¹i vi (projector, mµn h×nh cì lín,…) rÊt mÊt thêi gian vµ tèn c«ng. 1.2.2.2. TÝnh hiÖn ®¹i. Khi thiÕt kÕ BG§T, cÇn sö dông c¸c thµnh tùu tiªn tiÕn cña CNTT nh»m môc ®Ých lËp tr×nh c¸c hiÖn t-îng, c¸c qóa tr×nh mét c¸ch chÝnh x¸c, ®ång thêi t¨ng kh¶ n¨ng t-¬ng t¸c nhiÒu chiÒu cña m¸y vi tÝnh víi ng-êi sö dông. Cã nhiÒu ch-¬ng tr×nh phÇn mÒm thiÕt kÕ BG§T, tuy nhiªn cÇn chän c¸c ch-¬ng tr×nh, phÇn mÒm hiÖn ®¹i thÝch hîp sao cho viÖc thiÕt kÕ vµ sö dông thËt ®¬n gi¶n, thuËn tiÖn. C¸c ch-¬ng tr×nh ®ã ph¶I hç trî tèt chøc n¨ng chÌn h×nh ¶nh, c¸c ®o¹n phim. Trong BG§T sö dông nhiÒu h×nh thøc siªu liªn kÕt (Hyperlink) ®Õn c¸c phÇn mÒm, file, h×nh ¶nh, phim,… ®Ó ng-êi sö dông cho dï ®ang ®Þnh vÞ ë bÊt k× trang nµo còng cã thÓ quay vÒ trang chñ, ®Õn mét trang kh¸c, hay dõng, tho¸t khái bµi gi¶ng. 1.2.2.3. TÝnh thùc tiÔn. ViÖc thiÕt kÕ ®-îc mét BG§T lµ t-¬ng ®èi tèn kÐm, do ®ã ®ßi hái c¸c nhµ thiÕt kÕ ph¶I tÝnh to¸n sao cho cã thÓ øng dông réng r·I trong tr-êng häc cña c¸c vïng miÒn kh¸c nhau. C¸c ch-¬ng tr×nh ch¹y trong bµi gi¶ng ph¶I phï hîp víi cÊu h×nh m¸y tÝnh cña nhiÒu tr-êng. Nªn chän phÇn mÒm hay ng«n ng÷ lËp tr×nh nµo tèn Ýt bé nhí. C¸c BG§T ®-îc thiÕt kÕ sao cho phï hîp víi tr×nh ®é tin häc cña GV vµ HS. C¸c kÝ hiÖu vÒ liªn kÕt, chuyÓn trang, trë vÒ trang tr-íc vµ c¸ch sö dông chóng ph¶I thËt ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu vµ cã sù t-¬ng tù víi c¸c phÇn mÒm quen thuéc 12 (MS Word, MS Excel…) NghÜa lµ ng-êi sö dông chØ viÖc nhËp, rª chuét, hoÆc sö dông bµn phÝm víi nh÷ng thao t¸c ®¬n gi¶n nhÊt. 1.2.2.4. TÝnh thÈm mü. Nh»m ®em l¹i høng thó cho HS, BG§T cÇn ®-îc thiÕt kÕ cho sinh ®éng, hµi hßa vÒ mµu s¾c, ®Ñp vÒ kiÓu d¸ng, kiÓu ch÷ (font), cì ch÷ (style) sö dông trong bµi gi¶ng ph¶I lµ tiÕng viÖt cã dÊu, cì ch÷ võa ph¶I, ®-îc lùa chän kü cµng, võa ®Ñp m¾t l¹i võa râ rµng, thèng nhÊt ë c¸ch ®¸nh mµu cña c¸c ®Ò môc. §Ó tr¸nh nhiÔu qóa tr×nh d¹y häc, kh«ng nªn ®-a vµo nh÷ng ©m thanh qua sèng ®éng vµ sö dông gam mµu qu¸ chãi s¸ng, sÆc së ®Ò lµm nÒn, mµu ch÷, nh- vËy sÏ g©y nhiÔu QTDH. Nªn kÕt hîp mµu ch÷ vµ mµu nÒn ë møc ®é t-¬ng ph¶n cao. C¸c h×nh ¶nh ®-a vµo bµi gi¶ng ph¶I ®-îc chän läc, râ nÐt, ®Ñp, mang tÝnh nghÖ thuËt, chÝnh x¸c vÒ mÆt s- ph¹m, mµu s¾c hµi hßa, ©m thanh phï hîp. 1.2.2.5. TÝnh mÒm dÎo. Khi tiÕn hµnh x©y dùng BG§T, ng-êi thiÕt kÕ ®Çu t- kh¸ nhiÒu c«ng søc, tham kh¶o nhiÒu ý kiÕn cña c¸c chuyªn gia lÝ luËn d¹y häc, cña c¸c GV giái cã nhiÒu kinh nghiÖm. Tuy nhiªn, ®Ó bµi gi¶ng ®ã phï hîp ®-îc tõng líp häc, tõng ®èi t-îng HS cô thÓ th× ®ßi hái GV ®øng líp cÇn dµnh Ýt thêi gian ®Ó söa ®æi bµi gi¶ng cho hîp lÝ. V× vËy, cÇn ph¶I x©y dùng bµi gi¶ng cã tÝnh mÒm dÎo, kh«ng ®ãng kÝn, nghÜa lµ ng-êi sö dông cã thÓ söa ®æi, chän lùa sao cho phï hîp víi tõng ®èi t-îng HS. Häat ®éng cña HS trªn líp diÔn ra hÕt søc phøc t¹p do ®ã trong BG§T cÇn dù kiÕn nhiÒu t×nh huèng cã thÓ x¶y ra ®Ó khi cÇn thiÕt BG§T cã thÓ hç trî cho viÖc gi¶I quyÕt c¸c t×nh huèng b¾t ngê. Khi thiÕt kÕ hµng lo¹t bµi gi¶ng th× cÇn cã tµi liÖu in hoÆc lµ vµi trang ®Ó h-íng dÉn chi tiÕt c¸ch sö dông, c¸ch ®iÒu chØnh. 1.2.3. Quy tr×nh thiÕt kÕ bµi gi¶ng ®iÖn tö Gi¸o ¸n ®iÖn tö ®-îc x©y dùng theo quy tr×nh gåm 6 b-íc sau: - X¸c ®Þnh môc tiªu bµi häc - Lùa chän kiÕn thøc c¬ b¶n, x¸c ®Þnh ®óng nh÷ng néi dung träng t©m. - Mutimedia ho¸ tõng ®¬n vÞ kiÕn thøc. - X©y dùng th- viÖn t- liÖu 13 - Lùa chän ng«n ng÷ hoÆc c¸c phÇn mÒm tr×nh diÔn ®Ó x©y dùng tiÕn tr×nh d¹y häc th«ng qua c¸c ho¹t ®éng cô thÓ. - Ch¹y thö ch-¬ng tr×nh, söa ch÷a vµ hoµn thiÖn. *D-íi ®©y lµ néi dung cô thÓ cña tõng b-íc: 1.2.3.1. X¸c ®Þnh môc tiªu bµi häc: Trong d¹y häc h-íng tËp trung vµo HS, môc tiªu ph¶i chØ râ häc xong bµi, HS ®¹t ®-îc c¸i g×. Môc tiªu ë ®©y lµ môc tiªu häc tËp, chø kh«ng ph¶i lµ môc tiªu gi¶ng d¹y, tøc lµ kiÕn thøc HS thu ®-îc sau bµi häc. §äc kü SGK, kÕt hîp víi c¸c tµi liÖu tham kh¶o ®Ó t×m hiÓu néi dung cña mçi môc trong bµi vµ c¸i ®Ých cÇn ®¹t ®-îc cña mçi môc. Trªn c¬ së ®ã x¸c ®Þnh c¸i cÇn ®¹t tíi cña c¶ bµi vÒ kiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é. 1.2.3.2. Lùa chän kiÕn thøc c¬ b¶n, x¸c ®Þnh ®óng nh÷ng néi dung träng t©m: Nh÷ng néi dung dùa vµo ch-¬ng tr×nh vµ SGK phæ th«ng ®-îc chän läc tõ khèi l-îng tri thøc ®å sé cña khoa häc bé m«n ®-îc s¾p xÕp mét c¸ch logic, khoa häc, ®¶m b¶o tÝnh s- ph¹m vµ thùc tiÔn cao. Bëi vËy cÇn b¸m s¸t vµo ch-¬ng tr×nh d¹y häc vµ SGK bé m«n. §©y lµ ®iÒu tÊt yÕu v× SGK lµ tµi liÖu gi¶ng d¹y vµ häc tËp chñ yÕu, ch-¬ng tr×nh lµ ph¸p lÖnh cÇn ph¶i tu©n theo. C¨n cø vµo ®ã ®Ó lùa chän kiÕn thøc c¬ b¶n lµ nh»m ®¶m b¶o tÝnh thèng nhÊt cña néi dung d¹y häc trong toµn quèc. Chän kiÕn thøc c¬ b¶n lµ chän kiÕn thøc ë trong SGK ®ã chø kh«ng ph¶i lµ ë tµi liÖu kh¸c. Tuy nhiªn, ®Ó x¸c ®Þnh ®-îc ®óng kiÕn thøc c¬ b¶n mçi bµi th× cÇn ph¶i ®äc thªm tµi liÖu, s¸ch b¸o tham kh¶o ®Ó më réng hiÓu biÕt vÒ vÊn ®Ò cÇn gi¶ng d¹y vµ chän ®óng kiÕn thøc c¬ b¶n. ViÖc chän kiÕn thøc c¬ b¶n cña bµi d¹y häc cã thÓ g¾n víi viÖc s¾p xÕp l¹i cÊu tróc cña bµi d¹y häc cã thÓ g¾n víi viÖc s¾p xÕp l¹i cÊu tróc cña bµi ®Ó lµm næi bËt c¸c mèi liªn hÖ gi÷a c¸c hîp phÇn kiÕn thøc cña bµi, tõ ®ã râ thªm c¸c träng t©m, träng ®iÓm cña bµi. ViÖc lµm nµy thùc sù cÇn thiÕt, tuy nhiªn kh«ng ph¶i ë bµi nµo còng cã thÓ tiÕn hµnh ®-îc dÔ dµng. Còng cÇn chó ý viÖc cÊu tróc l¹i néi dung bµi ph¶i tu©n thñ nguyªn t¾c kh«ng lµm biÕn ®æi tinh thÇn c¬ b¶n cña bµi mµ c¸c t¸c gi¶ SGK ®· dµy c«ng x©y dùng. 14 1.2.3.3. Mutimedia ho¸ kiÕn thøc: §©y lµ b-íc quan träng cho viÖc thiÕt kÕ BG§T lµ nÐt ®Æc tr-ng c¬ b¶n cña BG§T ®Ó ph©n biÖt víi bµi gi¶ng truyÒn thèng, hoÆc c¸c lo¹i bµi gi¶ng cã sù hç trî mét phÇn cña m¸y tÝnh. ViÖc multimedia ho¸ kiÕn thøc ®-îc thùc hiÖn qua c¸c b-íc: - D÷ liÖu ho¸ th«ng tin kiÕn thøc - Ph©n lo¹i kiÕn thøc ®-îc khai th¸c d-íi d¹ng v¨n b¶n, b¶n ®å, ®å ho¹, ¶nh tÜnh, phim, ©m thanh… - TiÕn hµnh s-u tËp hoÆc x©y dùng míi nguån t- liÖu sÏ sö dông trong bµi häc. Nguån t- liÖu nµy th-êng ®-îc lÊy tõ mét phÇn mÒm d¹y häc nµo ®ã hoÆc tõ internet,… hoÆc ®-îc x©y dùng míi b»ng ®å ho¹, b»ng ¶nh quÐt, ¶nh chôp, quay video, b»ng c¸c phÇn mÒm ®å ho¹ chuyªn dông nh- Macromedia Flash… - Chän lùa c¸c phÇn mÒm d¹y häc cã s¼n cÇn dïng ®Õn trong bµi häc ®Ó ®Æt liªn kÕt. - Xö lý c¸c t- liÖu thu ®-îc ®Ó n©ng cao chÊt l-îng vÒ h×nh ¶nh, ©m thanh. Khi sö dông ®Ó n©ng cao ®o¹n phim, h×nh ¶nh, ©m thanh cÇn ph¶I ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu vÒ mÆt néi dung, ph-¬ng ph¸p, thÈm mü vµ ý ®å s- ph¹m. 1.2.3.4. X©y dùng c¸c th- viÖn t- liÖu: Sau khi cã ®-îc ®Çy ®ñ t- liÖu cÇn dïng cho BGDT, ph¶I tiÕn hµnh s¾p xÕp tæ chøc l¹i thµnh th- viÖn t- liÖu, tøc lµ t¹o ®-îc c©y th- môc hîp lý. C©y th- môc hîp lý sÏ t¹o ®iÒu kiÖn t×m kiÕm th«ng tin nhanh chãng vµ gi÷ ®-îc c¸c liªn kÕt trong bµi gi¶ng ®Õn c¸c tËp tin ©m thanh, video clip khi sao chÐp bµi gi¶ng tõ æ ®Üa nµy sang ë ®Üa kh¸c, tõ m¸y nµy sang m¸y kh¸c. 1.2.3.5. Lùa chän ng«n ng÷ hoÆc c¸c phÇn mÒm tr×nh diÔn ®Ó x©y dùng tiÕn hµnh d¹y häc th«ng qua c¸c ho¹t ®éng cô thÓ Sau khi ®· cã c¸c th- viÖn t- liÖu, GV cÇn lùa chän ng«n ng÷ hoÆc c¸c phÇn mÒm tr×nh diÔn th«ng dông ®Ó tiÕn hµnh x©y dùng GA§T Tr-íc hÕt cÇn chia qu¸ tr×nh d¹y häc trªn líp thµnh c¸c ho¹t ®éng nhËn thøc cô thÓ. Dùa vµo c¸c ho¹t ®éng ®ã ®Ó ®Þnh ra c¸c slide(trong Powerpont) hoÆc c¸c trang trong Frontpage. Sau ®ã x©y dùng néi dung cho c¸c trang (hoÆc c¸c slide). 15 Tuú theo néi dung cô thÓ mµ th«ng tin trªn mçi trang/slide cã thÓ lµ v¨n b¶n, ®å ho¹, ©m thanh, video clip… V¨n b¶n cÇn tr×nh bµy ng¾n gän c« ®äng, chñ yÕu lµ c¸c tiªu ®Ò vµ dµn ý c¬ b¶n. Nªn dïng mét lo¹i font phæ biÕn, ®¬n gi¶n, mµu ch÷ ®-îc dïng kh¸c nhau cña v¨n b¶n nh- c©u hái gîi më, dÉn d¾t, hoÆc gi¶ng gi¶i, gi¶i thÝch, ghi nhí, c©u tr¶ lêi… khi tr×nh bµy nªn sö dông s¬ ®å khèi ®Ó HS thÊy ngay ®-îc cÊu tróc logic cña nh÷ng néi dung cÇn tr×nh bµy. §èi víi mçi bµi d¹y nªn dïng khung, mµu nÒn(backruond) thèng nhÊt cho c¸c trang/slide, h¹n chÕ sö dông c¸c mµu qu¸ chãi hoÆc t-¬ng ph¶n nhau. Kh«ng nªn l¹m dông c¸c hiÖu øng tr×nh diÔn theo kiÓu “bay nh¶y” thu hót sù tß mß kh«ng nhÊt thiÕt cña HS, ph©n t¸n chó ý trong häc tËp, mµ cÇn chó ý lµm næi bËt c¸c néi dung träng t©m, khai th¸c triÖt ®Ó c¸c ý t-ëng tiÒm Èn bªn trong c¸c ®èi t-îng tr×nh diÔn th«ng qua viÖc nªu vÊn ®Ò, h-íng dÉn, tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc nh»m ph¸t triÓn tu duy cña HS. C¸I quan träng lµ ®èi t-îng tr×nh diÔn kh«ng chØ ®Ó thÊy t-¬ng t¸c víi m¸y tÝnh mµ chÝnh lµ hæ trî mét c¸ch hiÖu qu¶ sù t-¬ng t¸c gi÷a thÇy- trß, trß – trß. Cuèi cïng lµ thùc hiÖn c¸c liªn kÕt (hyperlink) hîp lý, logic lªn c¸c ®èi t-îng trong bµi gi¶ng. §©y chÝnh lµ -u ®iÓm næi bËt cã ®-îc trong BG§T nªn cÇn khai th¸c tèi ®a kh¶ n¨ng liªn kÕt. Nhê sù liªn kÕt nµy mµ bµi gi¶ng ®-îc tæ chøc mét c¸ch linh ho¹t, th«ng tin ®-îc truy xuÊt kÞp thêi, häc sinh dÔ tiÕp thu. 1.2.3.6. Ch¹y thö ch-¬ng tr×nh, s÷a ch÷a vµ hoµn thiÖn: Sau khi thiÕt kÕ xong, ph¶i tiÕn hµnh ch¹y thö ch-¬ng tr×nh, kiÓm tra c¸c sai sãt, ®Æc biÖt lµ c¸c liªn kÕt ®Ó tiÕn hµnh s÷a ch÷a vµ hoµn thiÖn. Ch¹y thö th× ch¹y thö tõng phÇn vµ toµn bé c¸c Slide ®Ó ®iÒu chØnh nh÷ng sai sãt vÒ kü thuËt trªn m¸y tÝnh. ChØnh söa vµ hoµn thiÖn BG§T. 1.2.4. CÊu tróc cña BG§T Trong m« h×nh d¹y häc víi sù hç trî cña m¸y tÝnh, BG§T lµ ®¬n vÞ nhá nhÊt GV sö dông khi tiÕp cËn víi gi¸o dôc ®iÖn tö, vµ cã øng dông cô thÓ ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ gi¶ng d¹y. Nã lµ sù thÓ hiÖn kÞch b¶n cña gi¸o ¸n bµi häc, kh«ng ph¶I lµ gi¸o ¸n. CÊu tróc h×nh thøc ®-îc thÓ hiÖn nh- sau: 16 Bµi: Tªn bµi häc Môc 1 Môc 1.1 Lý thuyÕt Môc 2 Môc 1.2 Minh häa Môc 3 Bµi tËp Môc 1.k Môc n Bµi kiÓm tra Tãm t¾t- ghi nhí 1.3. ThiÕt kÕ bµi gi¶ng ®iÖn tö b»ng Powerpoint. 1.3.1. Lý do chän thiÕt kÕ b»ng powerpoint. H×nh thøc sö dông m¸y vi tÝnh vµo d¹y häc rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. Tuy nhiªn, BG§T lµ mét h×nh thøc sö dông phæ biÕn hiÖn nay. BG§T cã thÓ ®-îc viÕt d-íi dùa vµo c¸c phÇn mÒm tr×nh diÔn s½n cã nh- Frontpage, Publisher, PowerPoint, violet… Trong ®ã thiÕt kÕ bµi gi¶ng ®iÖn tö trªn Microsoft PowerPoint lµ ®¬n gi¶n nhÊt. §èi víi nghÒ d¹y häc, tiªu chÝ cña bµi häc kh«ng gièng nh- nh÷ng bµi thuyÕt tr×nh, nh÷ng b¶n b¸o c¸o. §èi t-îng d¹y häc l¹i hoµn toµn kh«ng nh- c¸c ®èi t-îng Héi nghÞ, Héi th¶o. Cho nªn bµi gi¶ng b»ng PPt ®¶m b¶o kh«ng nh÷ng tÝnh néi dung (khoa häc) mµ cßn ph¶i ®Æt m¹nh tiªu chÝ vÒ tÝnh s- ph¹m. TÝnh sph¹m ë ®©y bao gåm: sù phï hîp vÒ mÆt t©m sinh lÝ häc sinh, tÝnh thÈm mÜ cña trang tr×nh chiÕu, sù thÓ hiÖn nhuÇn nhuyÔn c¸c nguyªn t¾c d¹y häc vµ c¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc. 1.3.2. TÝnh s- ph¹m cho mét bµi gi¶ng b»ng Powerpoint 1.3.2.1. Kh¸i qu¸t c¸c -u, nh-îc ®iÓm cña viÖc sö dông bµi gi¶ng b»ng Powerpoint 17 * ¦u ®iÓm: - C¸c hiÖu øng, mµu s¾c, kiÓu ch÷…rÊt tiÖn lîi cho mét xö lÝ mét bµi gi¶ng linh ho¹t, hÊp dÉn vµ s- ph¹m. - Kh¶ n¨ng sö dông hiÖu qña c¸c h×nh ¶nh, phim, c¸c t- liÖu d¹y häc nhanh chãng vµ chÊt l-îng. - TiÕt kiÖm nhiÒu thêi gian viÕt, vÏ trªn líp. - ThuËn lîi cho viÖc sö dông c¸c ph-¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc. * Nh-îc ®iÓm: - Tèn kh¸ nhiÒu kinh phÝ ®µo t¹o gi¸o viªn khi sö dông m¸y tÝnh, c¸n bé kÜ thuËt ®¶m b¶o cho viÖc thùc hiÖn cña gi¸o viªn th«ng suèt, m¸y mãc kh«ng bÞ hháng mét c¸ch v« lÝ vµ mua s¾m m¸y mãc trang bÞ cho c¸c ®¬n vÞ gi¸o dôc. - VÊn ®Ò kÜ thuËt khi sö dông m¸y tÝnh, m¸y chiÕu cßn lµ mét khã kh¨n ch-a thÓ v-ît qua ë nhiÒu gi¸o viªn. - NÕu kh«ng cã ý thøc sö dông powerpoint tèt th× c¸c -u thÕ cña phÇn mÒm nµy cã thÓ sÏ trë thµnh nh-îc ®iÓm lín vµ c¬ b¶n: HS thÝch häc v× míi l¹ nh-ng t©m lÝ bÞ ph©n t¸n, kh«ng theo dâi ®-îc bµi häc, kh«ng ghi ®-îc néi dung c¬ b¶n cña bµi… 1.3.2.2. Nh÷ng ®iÓm m¹nh vµ yÕu cña gi¸o viªn khi thiÕt kÕ bµi gi¶ng b»ng Powerpoint: * MÆt m¹nh: - ThiÕt kÕ mµn h×nh ®Ñp, ®a d¹ng. - §· sö dông nhiÒu c¸c phÇn mÒm chuyªn dông lµm c¸c thÝ nghiÖm ¶o, lång ghÐp phim ¶nh minh ho¹. - RÊt chÞu khã thu thËp t- liÖu cho m«n häc. - Nh÷ng thÕ m¹ng nµy rÊt c¬ b¶n nh-ng ch-a ®ñ cho viÖc d¹y häc b»ng m¸y tÝnh theo nghÜa ®Ých thùc cña nã. * §iÓm yÕu: - Sö dông mµn h×nh kh«ng hîp lÝ trong viÖc bè trÝ (viÕt qu¸ nhiÒu – d-, viÕt qu¸ Ýt - ph¶i lËt trang liªn tôc), kÝch cì ch÷, néi dung viÕt còng nh- tÝnh chÊt qu¸n trong tr×nh bµy (®©u lµ néi dung cho häc sinh chÐp, ®©u lµ ®iÒu khiÓn cña gi¸o viªn…) 18 - L¹m dông c¸c hiÖu øng lµm cho häc sinh tËp trung vµo bµi gi¶ng. - L¹m dông mµu s¾c, ©m thanh hoÆc sö dông chóng kh«ng hîp lÝ, kh«ng nhÊt qu¸n… - Cì ch÷, kiÓu ch÷ kh«ng ®-îc quy ®Þnh thèng nhÊt lµm cho bµi gi¶ng lén xén, khã theo dâi. 1.3.3. C¸c yªu cÇu c¬ b¶n ®Ó ®¶m b¶o mét bµi gi¶ng b»ng PPt ®¹t chÊt l-îng: 1.3.3.1. VÒ néi dung tr×nh chiÕu: * CÇn: - §ñ néi dung c¬ b¶n cña bµi häc. - Ph¶i ®-îc më réng, cËp nhËt. - NhiÒu th«ng tin cã ý nghÜa vµ ®-îc chän läc. - Trªn c¸c trang chiÕu ph¶i thÓ hiÖn ®-îc c¶ tÝnh ph-¬ng ph¸p. *Tr¸nh: - Néi dung nghÌo nµn, chØ nh»m thay thÕ b¶ng ®en. - Qu¸ tr×nh th«ng tin lµm häc sinh bÞ “nhiÔm”. - Sai sãt c¸c lo¹i lçi chÝnh t¶, lçi v¨n b¶n. 1.3.3.2. VÒ h×nh thøc trang tr×nh chiÕu: * CÇn: - Bè côc c¸c trang tr×nh chiÕu sao cho häc sinh dÔ theo dâi, ghi ®-îc bµi. - C¸c trang tr×nh chiÕu ph¶I mang tÝnh thÈm mÜ ®Ó kÝch thÝch sù høng thó häc tËp, võa gi¸o dôc ®-îc häc sinh. - Cì ch÷ phï hîp víi sè l-îng ng-êi häc, qu¸ lín th× lo·ng th«ng tin, qu¸ nhá th× ng-êi cuèi líp kh«ng nh×n thÊy. Th«ng th-êng dïng cì ch÷ 24 hoÆc 28 lµ võa. - Cè g¾ng tËn dông kÜ thuËt trong phÇn mÒm (nh-ng kh«ng cÇn thiÕt cÇu k×) ®Ó thÓ hiÖn tÝnh s- ph¹m c¶u bµi gi¶ng. *Tr¸nh: - L¹m dông c¸c hiÖu øng (effect) tíi møc kh«ng cÇn thiÕt. - L¹m dông mµu vµ dïng c¸c mµu chãi nhau trªn cïng mét trang. 1.3.4. C¸c biÖn ph¸p ®Ó tËp trung sù chó ý cña HS trong giê d¹y b»ng Powerpoint 19