Tài liệu Skkn sử dụng sơ đồ tư duy củng cố lí thuyết và rèn luyện kỉ năng giải bài tập chuyên đề nhận biết, tách và tinh chế một số chất vô cơ và hữu cơ

CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập – Tự do – Hạnh phúc MÔ TẢ SÁNG KIẾN Mã số:........................................................ 1. Tên sáng kiến: Sử dụng sơ đồ tư duy củng cố lí thuyết và rèn luyện kỉ năng giải bài tập chuyên đề nhận biết, tách và tinh chế một số chất vô cơ và hữu cơ. (Nguyễn Văn Vũ, @THPT Trần Trường Sinh) 2. Lĩnh vực áp dụng của sáng kiến: Hóa học 3. Mô tả bản chất của sáng kiến: 3.1. Tình trạng giải pháp đã biết Năm 2016 đánh dấu sự thay đổi mạnh mẽ của nền giáo dục nước nhà trên nhiều phương diện. Trong đó có việc đổi mới phương pháp dạy học như: chú trọng tính tích cực của học sinh, dạy học lấy học sinh làm trung tâm hay dạy học theo chuyên đề… Với phương pháp dạy học truyền thống việc phát huy tính tích cực, tự lực của học sinh, việc rèn luyện và bồi dưỡng năng lực nhận thức, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tư duy và khả năng tự học của các em chưa được chú ý đúng mức. Với thực tế đó, nhiệm vụ cấp thiết đặt ra cho người giáo viên nói chung và giáo viên hóa học nói riêng là phải đổi mới phương pháp dạy học, chú trọng bồi dưỡng cho học sinh năng lực tư duy sáng tạo, giải quyết vấn đề học tập thông qua mọi nội dung, mọi hoạt động dạy học hóa học. Chuyên đề nhận biết, tách và tinh chế là một trong những dạng bài quan trọng của bộ môn hóa cấp THPT. Nội dung bài tập khá đa dạng, và trong những năm gần đây thường xuất hiện nhiều câu hỏi trong các kì thi THPT quốc gia, kiểm tra...Hiện nay vẫn còn khá nhiều học sinh chưa nắm vững được phương pháp giải quyết bài tập dạng này. Đa phần học sinh chỉ nắm sơ lược hoặc chỉ nhớ một cách máy móc các kiến thức cơ bản; khả năng tư duy của các em để giải quyết các bài tập còn yếu; giáo viên chưa đánh giá đúng và đầy đủ năng lực từng học sinh; học sinh tiếp cận các bài tập chưa phù hợp với năng lực của bản thân mình.... Điều này dẫn đến kết quả của các em không cao, các em dễ chán nản, thờ ơ với bộ môn. Vì vậy việc “Sử dụng sơ đồ tư duy củng cố lí thuyết và rèn luyện kỉ năng giải bài tập chuyên đề nhận biết, tách và tinh chế một số chất vô cơ và hữu cơ” là việc làm cần thiết, để giúp các em rèn luyện kĩ năng chuẩn bị thật tốt cho các kì thi, đặc biệt là kì thi THPT quốc gia sắp tới. 3.2. Nội dung giải pháp đề nghị công nhận sáng kiến 3.2.1. Mục đích giải pháp Việc sử dụng sơ đồ tư duy củng cố lí thuyết và rèn luyện kỉ năng giải bài tập chuyên đề nhận biết, tách và tinh chế một số chất vô cơ và hữu cơ, nhằm tạo điều kiện Trang 1 cho học sinh tính tích cực nghiên cứu, tìm ra những giải pháp mới, sáng tạo mới trên cơ sở kiến thức đã được học trong nhà trường và những gì đã trải qua trong thực tiễn cuộc sống, giúp các em vận dụng những hiểu biết của mình vào trong thực tiễn cuộc sống một cách dễ dàng và thuận lợi. Từ đó hình thành ý thức, phẩm chất, kĩ năng và năng lực cho học sinh. Thúc đẩy sự phát triển tư duy, tính tích cực và củng cố kiến thức cho học sinh trong việc sử dụng sơ đồ tư duy và rèn luyện giải các dạng bài tập chuyên đề nhận biết tách và tinh chế. Làm tài liệu ôn tập cho học sinh chuẩn bị cho kì thi THPT quốc gia. 3.2.2. Những điểm khác biệt, tính mới so với giải pháp đã áp dụng Tính mới của giải pháp được thể hiện ở chổ giúp học sinh tìm được phương pháp ôn tập mới bằng sơ đồ tư duy đồng thời giúp các em giải quyết các dạng bài tập khác nhau trong chuyên đề nhận biết, tách và tinh chế một số chất vô cơ và hữu cơ. Có hiệu quả giáo dục cao qua việc tìm tòi, trải nghiệm nghiên cứu, sáng tạo để giải quyết các tình huống…thông qua việc sử dụng sơ đồ tư duy học lí thuyết và giải các bài tập nhận biết, tách và tinh chế. Các sơ đồ tư duy, các dạng bài tập trong chuyên đề được thiết kế, sắp xếp theo một hệ thống khoa học giúp học sinh dễ hiểu. 3.2.3 Nội dung giải pháp thực hiện Bước 1. Nguyên tắc và yêu cầu khi giải bài tập nhận biết. Để nhận biết các chất hóa học cần nắm vững tính chất lí hóa cơ bản của chất đó, chẳn hạn: Trạng thái tồn tại, màu sắc, mùi vị, độ tan, độ nóng chảy, độ sôi, các phản ứng hóa học đặc trưng có kèm theo dấu hiệu tạo kết tủa, hòa tan, sủi bọt khí, thay đổi màu sắc… kể cả những chất do chúng tạo nên trong quá trình nhận biết. Phản ứng hóa học được chọn để nhận biết là phản ứng đặc trưng đơn giản và có dấu hiệu rõ rệt. Trừ trường học đặc biệt, thông thường muốn nhận biết n hóa chất cần phải tiến hành (n – l) thí nghiệm. Tất cả các chất được lựa chọn dùng để nhận biết các chất theo yêu cầu của đề bài, đều được coi là thuốc thử. Trang 2 Bước 2. Thiết kế một số sơ đồ tư duy nhận biết một số thuốc thử và hóa chất thông dụng HN O 3 Fe, Cu, Oxit saét, FeS2, FeCO3, Fe2+... C l, it H 2- Tan, coù khí H2 bay ra ... H öôùc r t g ñöùn O4 , H3 P ( l) , H2SO4 H2 S O4 Ba, BaO, Ba(OH)2, Ba2+ Ax axit Quyø t ím H 2O Tan, coù khí CO2 , SO2, NO2 bay ra ïi loa m Ki … Keát tuûa traéng A x it H C l, H 2SO4 ñ a ëc SO 2, Maøu ñoû 3 (L ùc i,N kim a, lo K aïi ,C m a, aïn Ba h ) Maøu Xanh Ba zo H K hí N C l, K hí H Giaûi phoùng khí H2 Ca CO 2, a ïn h ) lo a ïi m a O , B a O x it k im O , C C a ùci Oo ,N a 2O ,K 2 (L Tan, dung dòch laøm hoàng phenolphtalein Tan, coù khí CO2 , SO2, H2S bay ra M H C u o ái C O3 - O3 2 ,H S O ,- S O 2 3 , H 3 ,S .- . H . Tan dd laøm hoàng phenolphtalein Tan  dd làm ñoû quyø tím k im H a àuïi ( htreöátø Ac auùc, P t) lo a Tan, coù khí NO2 bay ra lein a t h ) olp maøu n e Ph hoâng (K Moät soá thuoác thöû voâ cô thoâng duïng Bazo Khí Cl2 dd HCl Du ng dò ch Maøu hoàng ba zo MnO 2 Ag O, + 2 Ag Keát tuûa traéng Cu O Tan, dung dòch maøu xanh Be, Z Sô ñoà 1: Moät soá thuoác thöû thoâng duïng Trang 3 Ox n, Pb, Al Tan, khí cu it, H ûa B id e, rox Zn i t , A löô l, C õng r tín h Tan H Ca l ,B +N aC a, ,n ,N 3 ,ñ ,K Li N O a Ag Các kim loaïi töø Mg Pb 3 ,ñ,n H 2O át Ño Tan+NO2 naâu ñoû+ traéng Li Tan + dd xanh + NO2 ñoû naâu HNO Na HCl, H S 2 O4 (l) Ngoïn löûa ñoû tía Ca Ba Tan, Khí H2 Tan+dd xanh Ñoû  Ñen O2 + l C H O2 Tan + NO Cu K NaOH, KOH Be, Zn, Pb, Al Ngoïn löûa tím Tan, Khí H2 Ngoïn löûa ñoû da cam Ngoïn löûa vaøng Tan, Khí H2 Ngoïn löûa vaøng luïc Kim Loaïi H NO + HC 1 l( ) :3 3 Au Sô ñoà 2: Nhaän bieát kim loaïi H nh S bo Ñu n n ät oùng Ñuïc nöôùc voâi Ño át + 2 O2 (M P aøu (M I2 ) øng va aøu ño û) aøu (M Tím oà ti Quyø tím hoùa ñoû 2O gO on át tr Ño Maøu xanh ñen H +Q uy ø tí m Khí SO2 Muøi haéc tím n) ñe C (M aøu Phi Kim Sô ñoà 3: Nhaän bieát phi kim Trang 4 n) ñe +d H) 2 O ( a dC 2 3 Naâu ñoûK kh í g) t r a én l2 PdC øi Nöôùc Br2(ñoû naâu) dd thuoác tím SO 2 NO o àn Quyø tím NH3 dd Ag ùy cha û m á o ho eñ n Qu ät va nh Si NO y ø tí  traéng Xanh 3 Qu ma HC åm lñ M u øi a ëc Cheát Khai Sô ñoà 4: Nhaän bieát khí vaø hôi Trang 5 Nhaït maøu Nhaït maøu Maát maøu Ñoû Khoùi traéng g N2  traéng ah NO2(ñoû) ïnh la H) ddCa(O 2 CO2 Khí vaø hôi  ñen O) dd Pb(N 3 2 H 2S Cl2 3 Taét i hô NH Khoâng maøu L aøm O H2 en) ñ ( CuO Tröùng thoái l aåm Quyø tím Vaøng Cu(ñoû) HC Ñoû Maøu h) n (4 xa Ho Naâu ñoû ho âng O O4 ( Hôi I2 SO S Cu CuS O2 H2 ño û ) Mu Ba Cl na âu o ät in h b dd ùc B r2 n ñe ( O Cu CO Hoà t  Traéng Nö ô h b o ät o à tin I+H dd K Nhaït maøu Br2 Hôi nöôùc Cu(ñoû) O 2 + L a øm la ïn h Que C u (ñ o û) o ám ñ Hôïp chaát maøu ñen Buøng chaùy Hoùa xanh Hoùa xanh Khoùi traéng dd SO 2 4 -, K+ 3 2- dd OH - 2+ CO 2 3 - Li + ,N Ca 2+ + dd CO 4 NH  traéng Ño át + Ba Na + Tía Li + 3+ Cr Al3+,Zn2+,Be 2+ , Pb 2+, Cr 3+ Vaøng i ha éng uøi k ra  t H 3, m íN Kh Tím  traéng,tan ngay  xaùm,tan ngay dd OH-, dö Al 3 2+ Zn  traéng,tan ngay Pb 2 +  traéng,tan ngay Be 2+  traéng,tan ngay a+ ,K +  maøu vaøng  traéng 2- d dS dd Cl M - 2+ Cd d + 2+ , g Cu Fe 2+ - Ag Mg  Traéng 2+  xanh 2+ d OH Fe 3+ 3+ 2+ , Cu 2+ Fe Fe , dd S2- Pb2+  traéng xanh  naâu ñoû  naâu ñoû  ñen Cation Sô ñoà 5: Nhaän bieát Cation  ñen dd H + O2 khoân g khí dd H+ 2SO3 4 Anion Sô ñoà 6: Nhaän bieát Anion Trang 6 2 3 -, HS HC O - O 3 ,S 3 ,S iO O  SO2 bay leân O3 HS 2- SiO 3  Keo  O2 , que buøng chaùy 2 nO M y ù ïn + cha âo ca ñoám C e Qu 22 3 - 3 , 2- CO NO2 - NO3- SO o + 23- , S O4 - -, P Ba 2 ,t SO 4 H2 ,I - , Br Cl dd 2- + Cu 3 NO Ag  traéng - dd Cl -  naâu ñoû O3 C  vaøng nhaït B I r traéng HCO 3 4 3-  CO2 bay leân ñoû naâu    vaøng ñaäm PO  SO2 bay leân  CO2 bay leân S2-  vaøng tan trong HNO3 - ClO 3 M laø kim loaïi kieàm Na, K... Khoâng coù  Tan M2On caùc oxit kim loaïi CO2 Coù  M laø kim loaïi kieàm thoå: Ca, Ba... H2 O Tan Khoâng tan OH M laø Al, Zn... Khoâng tan M laø kim loaïi khaùc Fe, Cu, Ag Sô ñoà 7: Nhaän bieát oxit kim loaïi Khí Cl2 Keát tuûa traéng M nO2 Cu O l 2O 3 Ca 2O ,B dd H F A g 2O ZnO, A 3 O, K Tan SiF4 dd P2O5 H+ O H 2 CO Na 2 dd H 2O Na dd laøm ñoû quyø H2O H+ dd trong s uo tuûa xanh quy át, ø tím Ca CO dd trong suoát, 3 xanh quyø tím ëc C l ña dd H Cl dd H Ke át Dung dòch maøu xanh Tan iS O 2 aO Oxit kim loaïi Sô ñoà 8: Nhaän bieát oxit kim loaïi Trang 7 aO N H Tan SiO32- Khoâng maát maøu Br2 Maát maøu dd An ke n Ankan 2 Maát maøu dd ùc vaø ca en n e r z A g ben n ú a ñ ñoàng 2 d Maát maøu dd d KMnO4 Khí laøm ñuïc dd Ca(OH)2 Ñoát Khí laøm ñoû quyø Cl , 2 Br kin An en di ka An Maát maøu dd dd KM Maát maøu dd Br2 nO dd B 4 r dd KMnO 4 dd Br 2 g+ dd A n Io r2 B Maát maøu dd Br2 Keát tuûa vaøng Maát maøu dd Br2 2 Br O4 dd Mn K d d Hiñro cacbon Sô ñoà 9: Nhaän bieát moät soá hidrocacbon âr o l Daãn xuaát Hiñrocacbon ím Chaát beùo Sô ñoà 10: Nhaän bieát daãn xuaát hidrocacbon Trang 8 3 Muøi thôm bay hôi ít tan H OO Es xe te r ly Ancol a CO 2 H 2O RC G CuO ñen Boït khí  Na N H OO it HC ol d eh en An Ph Raén ñoû 3 Na CO2 Keát tinh dd maøu xanh Cu ( OH )2 Hoùa ñoû Boït khí yø t Br 2 2 CO 3 Qu nO 4 2 dd Br Boït khí Na Keát tuûa Ag Quyø tím A gN O / 3 NH KM dd Boït khí A gN O /N 3 H3 Cu (O H )2 dd Keát tuûa ñoû gaïch Cu2O Keát tuûa Ag Maát maøu dd KMnO4 Maát maøu dd Br2 Hoùa ñoû Maát maøu dd Br2 Keát tuûa traéng ùi ha Raén, loûng t g aïn Ít tan r T O H2 2 aO H ,t 0 Amin Glucozo ím M an to zo nh xa xit oa in 2 Am Keát tuûa traéng dd B r ) ,N OH 2 aøu m 2 3 - yø t Qu í yø t Khí CO2 d dC O nh Qu OH xa H >-CO C u( m dd où a H O O 2 H OO C

- Xem thêm -