Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Giáo dục - Đào tạo Sinh học Skkn-phương pháp sử dụng sách giáo khoa lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư ...

Tài liệu Skkn-phương pháp sử dụng sách giáo khoa lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc thcs

.PDF
44
2576
90

Mô tả:

Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 1 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” PHẦN MỞ ĐẦU I. Đặt vấn đề Chương trình Lịch sử mới THCS được thể hiện ở sách giáo khoa, là tài liệu cơ bản phục vụ cho việc dạy và học của giáo viên và học sinh. Việc biên soạn sách giáo khoa Lịch sử trung học cơ sở có nhiều đổi mới về nội dung và phương pháp. Sách giáo khoa Lịch sử hiện nay được biên soạn không chỉ là tài liệu giảng dạy của giáo viên mà cũng là tài liệu học tập ở lớp và ở nhà của học sinh theo định hướng mới. Đó là, học sinh không phải học thuộc lòng sách giáo khoa mà cần phải tìm tòi, nghiên cứu những sự kiện có trong sách giáo khoa dưới sự tổ chức, hướng dẫn, giúp đỡ của giáo viên. Từ đó, các em tự hình thành cho mình những hiểu biết mới về Lịch sử. Do đó, những thông tin trong sách giáo khoa một mặt được trình bày dưới dạng nêu vấn đề để học sinh suy nghĩ. Mặt khác, kèm theo những thông tin là những câu hỏi, bài tập yêu cầu học sinh thực hiện các hoạt động học tập khác nhau, trong đó đặc biệt là sự giảm tải 25% số lượng kênh chữ, tăng đáng kể số lượng kênh hình. Kênh hình trong sách giáo khoa không chỉ minh họa, làm cơ sở cho việc tạo biểu tượng Lịch sử mà còn là một nguồn cung cấp kiến thức cho học sinh. Bên cạnh đó, một số bài viết trong sách giáo khoa cũng có nhiều nội dung để ngỏ, chưa viết hết, yêu cầu học sinh thông qua làm việc với tranh ảnh, sơ đồ, bản đồ, lược đồ, sẽ tìm tòi, khám phá những kiến thức cần thiết liên quan đến nội dung bài học mà tác giả sách giáo khoa muốn truyền tải đến học sinh. Vì Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 2 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” vậy, người giáo viên phải nắm vững chức năng, nhiệm vụ và nội dung sách giáo khoa để sử dụng có hiệu quả trong dạy học Lịch sử. Với việc đổi mới nội dung, chương trỡnh và phương pháp biên soạn sách giáo khoa Lịch sử như hiện nay, đũi hỏi giỏo viờn và học sinh phải đổi mới phương pháp dạy học. Trong đó, giáo viên với tư cách là người tổ chức, hướng dẫn, phát huy tính tích cực, độc lập của học sinh trong quá trỡnh học tập, giúp các em hứng thú hơn, nhớ lâu hơn. Làm được điều đó, tức là đã thực hiện theo định hướng đổi mới phương pháp dạy học được xác định trong Nghị quyết TƯ 4 khóa VII và được cụ thể hóa ở Luật giáo dục: “ Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc điểm của từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tư tưởng, tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Sử dụng sách giáo khoa như thế nào để đạt hiệu quả cao trong giảng dạy lich sử lại là một vấn đề càng khó khăn hơn. Đó cũng chính là vấn đề mà mỗi một giáo viên Lịch sử đó và đang quan tâm hiện nay. Với hy vọng nghiên cứu kĩ “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” sẽ giúp cho việc dạy học theo phương pháp mới và thực hiện chương trỡnh giỏo dục mới sẽ đạt hiệu quả cao hơn mong muốn. Qua bốn năm trực tiếp giảng dạy môn Lịch sử cấp THCS theo tinh thần đổi mới, bằng những kinh nghiệm ít ỏi tích lũy được, tôi mạnh dạn đưa ra sáng kiến:“Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 3 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” Với việc nghiên cứu đề tài này, tụi hy vọng sẽ gúp phần giỳp cho giỏo viờn giảng dạy môn Lịch sử ở trường THCS nâng cao chất lượng bộ môn, đáp ứng được yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học. II. NHIỆM VỤ NGHIÊN CỨU Trong đề tài này tôi tập trung nghiờn cứu mụn Lịch sử lớp 6, lớp 7 và cú thể ỏp dụng cho tất cả cỏc khối 8, khối 9 học Lịch sử. Để thực hiện tốt đề tài nghiờn cứu bản thõn phải thực hiện cỏc nhiệm vụ: - Nghiên cứu các tài liệu về “ Phương pháp dạy học lịch sử”. - Thao giảng, dự giờ đồng nghiệp, trao đổi rút kinh nghiệm qua từng tiết dạy. - Nghiờn cứu tài liệu gõy hứng thỳ về dạy học lịch sử. - Nghiờn cứu kĩ sỏch giỏo khoa, sỏch giỏo viờn Lịch sử lớp 6, lớp 7. - Kiểm tra đánh giá bài làm và kết quả của học sinh để từ đó có điều chỉnh và bổ sung hợp lý. - Tài liệu chuẩn kiến thức - kĩ năng mụn Lịch sử. III. PHẠM VI, ĐỐI TƯỢNG NGHIÊN CỨU - Đề tài tập trung vào việc nghiờn cứu giảng dạy và học tập với :“Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 4 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” - Đối tượng nghiên cứu mà tôi áp dụng cho đề tài này là lớp 6A, 6C,7D của trường Trung học cơ sở Hồng Thủy. B. PHẦN NỘI DUNG I. CƠ SỞ KHOA HỌC Như chúng ta biết, do Lịch sử là hiện thực quá khứ nên học sinh không được trực tiếp tiếp xúc với các sự kiện, hiện tượng, nhân vật, quá trỡnh lịch sử. Mặt khỏc, do lịch sử là quỏ khứ gần hoặc xa và nội dung của những thời đại xa xưa ấy lại có nhiều điều khác với thời đại hiện nay, nên học sinh không dễ gỡ hỡnh dung và cắt nghĩa được những gỡ đó từng xảy ra trước kia. Học sinh không hiểu những cơ sở nào xác định quá khứ đó xảy ra là cú thực và có thể nhận thức được. Đặc biệt, trong hướng dạy học mới hiện nay, “hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh”, yêu cầu người giáo viên phải biết tạo điều kiện cho học sinh tự tỡm tũi, khai thỏc kiến thức, biết điều khiển hoạt động nhận thức của mỡnh bằng các phương tiện và đồ dùng dạy học. Chính vỡ thế mà đồ dùng dạy học trong đó có sách giáo khoa, đó trở thành một nhõn tố quan trọng trong hoạt động dạy học vỡ nú vừa là phương tiện giúp học sinh khai thác kiến thức, vừa là nguồn tri thức đa dạng, phong phỳ. Tuy nhiên sử dụng như thế nào để dựng lại lịch sử đúng như nó tồn tại thỡ lại là một vấn đề khó khăn. Các nhà giáo dục đó nhận xột rằng, nếu giỏo viờn chỉ đọc, nói lại sách giáo khoa (đôi khi không đầy đủ, sai sót) sẽ làm cho học sinh mất hứng thú học tập, không phát huy tính tích cực, trí thông minh, sáng tạo của các em. Đây là một nguyên nhân làm giảm chất lượng dạy học bộ môn; bởi vỡ sỏch giỏo khoa là tài liệu học tập cơ bản của học Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 5 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” sinh. Hơn nữa, khi làm việc với sách giáo khoa, học sinh vừa kết hợp nghe giảng ở lớp và tự học ở nhà để nắm sâu hơn kiến thức cơ bản, bổ sung, làm phong phú kiến thức đó học. Như đã biết, mục tiêu môn học Lịch sử ở trường THCS là cung cấp những kiến thức cơ bản cần thiết về lịch sử dân tộc và một phần về lịch sử thế giới. Trên cơ sở ấy bước đầu hình thành có hệ thống cơ sở thế giới quan khoa học, giáo dục lòng yêu quê hương, đất nước, truyền thống dân tộc, tạo cho học sinh năng lực tư duy, hành động, có thái độ ứng xử trong đời sống xã hội. Từ mục tiêu môn học như vậy, việc biên soạn sách giáo khoa Lich sử được đổi mới. Sách giáo khoa do Bộ giáo dục và đào tạo tổ chức biên soạn và duyệt trên cơ sở thẩm định của Hội đồng quốc gia thẩm định sách giáo khoa đã sử dụng chính thức, thống nhất, ổn định trong giảng dạy, học tập ở nhà trường và các cơ sở giáo dục khác. Sách giáo khoa mới đã đảm bảo những nguyên tắc cơ bản, đó là: Phù hợp với nội dung chương trình đã ban hành; Đảm bảo quan điểm, đường lối của Đảng và Nhà nước về mặt Lịch sử và giáo dục; Đảm bảo những nguyên tắc sư phạm như tính vừa sức, trực quan, thể hiện đổi mới phương pháp dạy học nhằm phát huy tính tích cực của học sinh; Đảm bảo tính thẩm mĩ. Sách giáo khoa đã chú ý phát triển tư duy độc lập, sáng tạo, học tập thông minh cho học sinh. Cấu trỳc sỏch giỏo khoa Lịch sử gồm cú cỏc phần: Phần kờnh chữ (phần chữ to, chữ nhỏ); phần kờnh hỡnh (được coi là một đơn vị kiến thức quan trọng) ngoài ra cũn cú một số cõu hỏi, tài liệu tham khảo để củng cố và bổ sung kiến thức cần thiết mà học sinh cần nắm vững. Đây là tài liệu cơ bản cho học sinh học tập, giúp các em “làm việc” với sách để nắm kiến thức, chứ không phải để học thuộc lòng. Các em biết đặt và giải quyết Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 6 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” vấn đề có liên quan đến nội dung bài học; biết làm các loại bài tập, biết liên hệ, vận dụng kiến thức đã học…Với giáo viên, dựa vào đó để lựa chọn những kiến thức cơ bản nhất để khắc sâu cho học sinh, giải quyết những câu hỏi, bài tập trong sách, nêu và cùng trao đổi, giải quyết những vấn đề được đặt ra. Hướng dẫn học sinh tự học nội dung sách giáo khoa, biết tự kiểm tra, đánh giá nhận thức của mình. Vỡ vậy, trong quỏ trỡnh dạy học, đũi hỏi giỏo viờn phải linh hoạt, sỏng tạo để giúp cho các em nắm chắc nội dung bài học mà tỏc giả sách giáo khoa muốn chuyển tải đến học sinh. Nhưng sử dụng sách giáo khoa như thế nào cho hiệu quả là một vấn đề trăn trở mà nhiều giáo viên bộ môn quan tâm hiện nay. Tỡnh hỡnh trên đặt ra một nhiệm vụ cho các thầy cô giáo dạy học lịch sử ở trường trung học cơ sở là phải tạo được sự đột biến trong phương pháp dạy học, tạo ra được sự hứng thú học tập cho các em học sinh, sự nhận thức của gia đỡnh và cả cộng đồng về bộ môn Lịch sử. Có rất nhiều biện pháp, cách thức nhằm nâng cao chất lượng giờ học lịch sử mà giỏo viờn cần thực hiện. Để nõng cao quỏ trỡnh tiếp thu và tạo sự hưng phấn của các em trong quá trỡnh học lịch sử lớp 6, lớp 7 tụi tiến hành nghiờn cứu “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” II. CƠ SỞ THỰC TIỄN Trong những năm gần đây, chương trỡnh sỏch giỏo khoa mới của Bộ giáo dục và đào tạo đó cú rất nhiều những thay đổi về nội dung của bài học, về số lượng câu hỏi, bài tập, Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 7 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” bài thực hành, sơ đồ, biểu đồ, lược đồ…Những sự thay đổi đó nhằm mục đích nâng cao chất lượng giáo dục ở đối tượng học sinh, mà chất lượng của học sinh phụ thuộc chủ yếu vào phương phỏp dạy học của giỏo viờn. Chương trỡnh học ở cỏc bậc học đó ỏp dụng phương pháp dạy học mới lấy học sinh làm trung tâm, học sinh đóng vai trũ chủ đạo trong tiết học thỡ người giáo viên soạn giảng phải có những phương pháp dạy học mới. Trong lớp học thường có học sinh giỏi - khá - trung bỡnh - yếu. Trong nội dung bài học cú tiểu mục cú nội dung dễ nhận biết, nhưng có tiểu mục có nội dung trừu tượng… khó nhận biết, mà để phát huy tính tư duy của học sinh thỡ giỏo viờn là người hướng dẫn, giúp đỡ các em khai thác kiến thức, không nên tự giải thích, thuyết trỡnh kiến thức cho cỏc em. Để làm được việc này (đưa học sinh đóng vai trũ chủ đạo trong giải quyết kiến thức) thỡ nờn cho cỏc em cựng nhau trong một tổ, nhóm đọc sách giáo khoa cùng bàn bạc - phân tích - mổ xẻ - so sánh một nội dung ở tiểu mục giáo viên cho câu hỏi thảo luận rồi các em đánh giá, nhận xét và đưa ra câu trả lời cho nội dung đó. 1. Đối với học sinh Nguồn kiến thức mà học sinh tiếp nhận rất phong phú, đa dạng: bài giảng của thầy cô, sách giáo khoa, tài liệu tham khảo cần thiết, các loại đồ dùng trực quan (trong sách giáo khoa, tranh, ảnh, bản đồ giáo khoa, tự tạo…) và các hoạt động ngoại khóa, thực hành. Nhưng tài liệu quan trọng nhất, chỗ dựa đáng tin cậy nhất của học sinh chính là sách giáo khoa. Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 8 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” Nhưng do quan tâm đến tính chính xác, hệ thống, lôgic của khoa học, chương trình, nên sách giáo khoa viết hơi dài; quá nhiều khái niệm, nhiều kết luận chính trị- xã hội khó hiểu đối với học sinh Trung học cơ sở, nhất là sách Lich sử lớp 6. Nặng về cung cấp lý thuyết, nhẹ và ít có điều kiện thực hành và tổ chức các hoạt động thực tiễn liên quan đến môn học. Điều này làm cho việc học của học sinh trở nên nặng nề, ít gây hứng thú cho học sinh. Nói tóm lại, nội dung sách giáo khoa môn Lịch sử ở trường Trung học cơ sở vừa thừa, nhưng vừa thiếu, thừa những phần lý thuyết nặng nề, xa lạ với học sinh, thiếu những nội dung gắn bó với hiểu biết đã có của học sinh, những nội dung giúp học sinh phát triển năng lực tự học, năng lực vận dụng hiểu biết vào việc phát hiện và giải quyết những vấn đề học tập, vấn đề cuộc sống. Vỡ vậy, người giáo viên cần phải cung cấp những kiến thức cơ bản được chọn phù hợp với yêu cầu, trỡnh độ học sinh, giúp các em suy nghĩ, hiểu sự kiện một cách sâu sắc và do đó nhớ lâu, bền vững. 2. Đối với giáo viên Về phía giáo viên, chương trình và sách giáo khoa chưa tạo điều kiện cho việc tiến hành dạy học theo hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh, giúp học sinh hình thành phương pháp tự học, học một cách thông minh, sáng tạo. Xuất phát từ thực tiễn dạy học ở các địa phương nhiều năm qua, giỏo viờn cũn thụ động trong việc xác định mục tiêu bài học, chưa có khả năng xác định được chuẩn kiến thức kĩ năng tối thiểu dẫn đến việc dạy học dưới chuẩn, vượt chuẩn cho các em học sinh cú trỡnh độ khác nhau. Hiện nay, với tài liệu Hướng dẫn thực hiện chuẩn kiến thức kĩ năng, giáo viên sẽ có điều kiện để dạy học Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 9 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” đúng hơn, sát hơn, linh hoạt hơn và phù hợp với đối tượng học sinh của mỡnh. Nhưng trong hoàn cảnh hiện nay, dạy học phụ thuộc quá nhiều vào sách giáo khoa, giáo viên chỉ lo truyền đạt cho hết nội dung chính của sách giáo khoa là đã hết thời gian quy định, ít có cơ hội để tổ chức hoạt động tìm tòi, sáng tạo cho học sinh. Vì vậy, người giáo viên cần phải đổi mới thật sự về phương pháp dạy học Lịch sử nhằm phù hợp với chương trình, chuẩn kiến thức kĩ năng, sách giáo khoa mới. Điều này đòi hỏi sự nhận thức đúng về bộ môn, nắm vững chương trình môn học ở từng khối lớp, vì chương trình có tính pháp lệnh cần được quán triệt đầy đủ, sáng tạo trong quá trình dạy học. Do đó, người giáo viên tiến hành giảng dạy cần phải căn cứ vào chương trình môn học, những gì trong sách giáo khoa có nhưng trong chương trình không có thì giáo viên không cần dạy; nhưng nếu trong chương trình yêu cầu những nội dung mà sách giáo khoa không có thì giáo viên phải nghiên cứu, tìm tòi và truyền đạt cho học sinh. Tuy nhiờn hiện nay vẫn cũn một số ớt giỏo viờn khi dạy vẫn phụ thuộc nhiều vào sỏch giỏo khoa, chưa biết sử dụng sách giáo khoa như thế nào cho thật hiệu quả. 3. Thực trạng dạy học môn Lich sử ở trường THCS Hồng Thủy 3.1. Về phớa giỏo viờn Hiện nay, ở trường THCS Hồng Thủy vẫn cũn một số ớt giỏo viờn chưa mạnh dạn thay đổi phương pháp dạy học cho phù hợp với từng tiết dạy nờn chưa tích cực hóa hoạt động của học sinh nhằm giỳp cỏc em suy nghĩ chiếm lĩnh và nắm vững kiến thức. Một bộ phận giỏo viờn vẫn cũn sử dụng phương pháp dạy học “thầy nói trũ nghe, thầy đọc trũ chộp”. Một số giáo Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 10 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” viên chưa thật quan tâm đến bài giảng của mỡnh ở trờn lớp. Vỡ vậy, bài giảng của những giáo viên này thường chỉ tóm tắt sách giáo khoa, làm cho tiết học khô khan, thiếu sinh khí, không thu hút được hứng thú học tập của học sinh. Ngược lại, một số giáo viên lại tiến hành bài học rất ôm đồm, nhồi nhét, thể hiện nhiều khiến thức, tức là làm khó kiến thức lên đó làm cho tiết dạy nặng nề và không phát huy được hoạt động nhận thức tích cực, độc lập của học sinh. Trong giờ học, giáo viên làm việc là chủ yếu, học sinh thụ động nghe và ghi. Đồng thời một số giáo viên biến bài giảng lịch sử thành giờ kể chuyện tràn lan. Tiến hành giờ dạy như vậy có thể thu hút chú ý bên ngoài của học sinh, nhưng không kích thích được tư duy trong học tập của các em. Học sinh không nắm được bài. - Một số giáo viên chưa nhận thức sâu rộng, chính xác nội dung sách giáo khoa để trình bày, hướng dẫn học sinh tự học, đã vấp phải tình trạng “đọc lại”, tóm tắt theo nội dung sách giáo khoa. Ngược lại, có tình trạng “thoát ly” sách giáo khoa, để “cháy giáo án” tức là giáo viên trình bày những vấn đề không phù hợp với trình độ, yêu cầu học tập của học sinh, sa vào những chi tiết không cơ bản, làm loãng nội dung, trọng tâm bài giảng. - Một số giáo viên chưa cũn thụ động trong việc xác định mục tiêu bài học, chưa có khả năng xác định được chuẩn kiến thức kĩ năng tối thiểu dẫn đến việc dạy học dưới chuẩn, vượt chuẩn cho các em học sinh có trỡnh độ khác nhau. - Một số giỏo viờn chưa nghiờn cứu, tham khảo, sưu tầm nhiều tranh ảnh, tư liệu lịch sử có liờn quan đến tiết dạy để minh họa trờn lớp. Do vậy giỏo viờn chưa phỏt huy được tớnh tớch cực, chủ động của học sinh trong việc lĩnh hội kiến thức. Một số giáo viên đôi khi Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 11 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” soạn bài cũn chưa thật sự đầu tư nên bài giảng cũn đơn điệu. Phương pháp truyền đạt chưa phù hợp, lười biếng sưu tầm tài liệu và phương tiện dạy học. Một số giỏo viờn do trỡnh độ chuyên môn chưa vững chắc. Với những nguyên nhân đó dẫn đến học sinh cảm thấy không hứng thú với mụn học. Ngoài ra một số ít giáo viên chưa tạo được mối quan hệ thân thiện với học sinh. 3.2.Về phớa học sinh 3..2. 1. Ưu điểm - Đa số học sinh đều có những kĩ năng cơ bản trong việc khai thác các nguồn tư liệu ở sách giáo khoa như: Hỡnh ảnh, tư liệu (phần chữ nhỏ) và một vài tư liệu ở sách bài tập, sỏch tham khảo, sưu tầm sách báo, những tranh ảnh liên quan đến bài học mà các em đó đọc trước. - Hầu hết học sinh đều tích cực thảo luận nhóm, trao đổi và bổ sung kiến thức cho nhau nên đó đưa lại hiệu quả cao trong quỏ trỡnh lĩnh hội kiến thức. Cỏc em được giao những công việc cụ thể, đa số hoàn thành tốt và học tập một cách độc lập, sáng tạo. - Một số học sinh yếu kộm cũng đó và đang cố gắng nắm bắt các kiến thức trọng tâm cơ bản thông qua các hoạt động học như: thảo luận nhóm, vấn đáp, học sách giáo khoa, trỡnh bày túm tắt diễn biến, đọc và chỉ bản đồ. Các em đó mạnh dạn khi trả lời cỏc cõu hỏi hoặc ghi nhớ cỏc sự kiện, nhõn vật lịch sử. - Ở nhà nhiều học sinh cố gắng tự học theo nội dung mà giáo viên đó giao cho cỏc em; đồng thời các em cũng tích cực sưu tầm tài liệu, tranh ảnh có liên quan đến bài học. Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 12 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” 3. 2. 2. Hạn chế - Một số học sinh chưa có ý thức học, chưa có sự đam mê môn học, một số bộ phận học sinh không chuẩn bị bài mới ở nhà, không học bài củ, không làm bài tập đầy đủ, trên lớp các em thiếu tập trung suy nghĩ. Cho nên, việc ghi nhớ các sự kiện, hiện tượng, nhân vật lịch sử… cũn yếu. - Một số học sinh không chịu đọc sách giáo khoa, không thể tóm tắt những kiến thức cơ bản của sách giáo khoa theo hướng dẫn của giỏo viờn. Khi trả lời cõu hỏi của giỏo viờn, học sinh chưa thể diễn đạt ngắn gọn, rừ rang mà phần lớn học sinh đều đọc lại trong sách giáo khoa. Học sinh chưa có sự liên hệ kiến thức đó học với thực tế cuộc sống, hoặc nờu những vấn đề chưa hiểu khi tiếp nhận tri thức lịch sử. - Phần lớn học sinh chỉ được tiếp cận với những hỡnh ảnh, những tư liệu ở sách giáo khoa, cũn những tư liệu lịch sử khác học sinh rất ít tiếp xúc và cũng không hề tỡm kiếm để khai thác nó. Một số học sinh ngoài việc làm bài tập và học ở nhà, các em không sưu tầm thêm sách báo, những tài liệu tham khảo khỏc. - Vẫn cũn tỡnh trạng một số học sinh thiếu kiến thức cơ bản, không được trang bị những kiến thức kĩ năng tối thiểu, lại có học sinh bị nhồi nhét, quá tải trong học tập bộ mụn (đặc biệt là đối tượng yếu, kém). * Điều tra cụ thể: Bản thõn tụi đó trực tiếp giảng dạy mụn Lịch sử lớp 6, lớp 7 qua nhiều năm. Trong quỏ trỡnh giảng dạy, với ý thức vừa nghiờn cứu đặc điểm tỡnh hỡnh học tập bộ mụn của học Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 13 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” sinh vừa tiến hành rỳt kinh nghiệm qua mỗi tiết dạy. Kết quả điều tra cụ thể: Các em đều sử dụng sách giáo khoa một cách đối phó, chưa có sự phân tích, đánh giá, chưa có sự thích thú môn học.Việc đọc sách giáo khoa để soạn bài, làm bài tập mang tính chiếu lệ, chưa có sự đầu tư, nghiờn cứu bài học. Tỉ lệ học sinh xếp loại học lực yếu vẫn cũn nhiều. Học sinh chưa có sự yêu thích, say mê bộ môn. Nên bản thân không tránh khỏi băn khoăn, trăn trở. Chính vỡ vậy tụi luụn tỡm cỏch hạn chế tỡnh trạng này và từng bước áp dụng những biện phỏp khắc phục ở những lớp mỡnh giảng dạy. Tuy nhiờn kết quả vẫn chưa được khả quan. Đồng thời, để tỡm hiểu xem khả năng khai thác kiến thức của các em như thế nào khi học bộ môn lịch sử. Tôi đó phỏt phiếu điều tra với nội dung sau: Em thấy học Lịch sử khú hay dễ? Và kết quả thu được là: Mức độ Rất khú 22 HS cú lực số Bỡnh thường Khú % lượng số số % lượng % lượng học yếu, kộm 1 4,5 3 13,6 18 82 Qua bảng điều tra trờn và kết hợp với quỏ trỡnh tiếp xỳc với cỏc em tụi nhận thấy rằng đa số các em cho rằng đây là môn học khô khan khó hiểu do các em ít được tiếp xúc trực tiếp với các đối tượng học, mặt khác giáo viên bộ môn chưa sử dụng triệt để các phương tiện dạy học, học sinh đọc sách thấy dài và chưa có phương pháp học tối ưu… nên đó Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 14 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” khụng gõy được hứng thú học tập bộ môn cho các em, đặc biệt là những em không có tính chuyên cần, ham hiểu biết sẽ dẫn đến thái độ không đúng đối với môn học. Từ đó dẫn đến kết quả học tập môn lịch sử yếu là lẽ thường tỡnh. Từ thực tiễn trên cho thấy, tuy có nhiều thay đổi, tiến bộ, song chất lượng dạy học bộ môn Lịch sử hiện nay ở phổ thông vẫn chưa đáp ứng được yêu cầu đặt ra. Rõ ràng vấn đề nâng cao chất lượng dạy học bộ môn nói chung, hiệu quả của từng tiết dạy nói riêng đang đặt ra cấp thiết. Đặc biệt, trong hướng dạy học mới hiện nay, “hướng tích cực hóa hoạt động học tập của học sinh”, yêu cầu người giáo viên phải biết tạo điều kiện cho học sinh tự tỡm tũi, khai thỏc kiến thức, biết điều khiển hoạt động nhận thức của mỡnh. Chớnh vỡ thế mà “sỏch giỏo khoa” đó trở thành một nhõn tố quan trọng trong hoạt động dạy học vỡ nó vừa là phương tiện giúp giỏo viờn và học sinh khai thỏc kiến thức. Dựa vào lý luận dạy học hiện đại và kinh nghiệm giảng dạy, tôi mạnh dạn cải tiến nội dung đưa ra sáng kiến “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” IV. MỘT SỐ GIẢI PHÁP TRONG VIỆC “SỬ DỤNG SÁCH GIÁO KHOA LỊCH SỬ LỚP 6, LỚP 7 NHẰM PHÁT TRIỂN TƯ DUY HỌC SINH BẬC THCS” Đó cú nhiều cỏch giải đáp khác nhau trong việc sử dụng sách giáo khoa trong dạy học Lịch sử ở trường trung học cơ sở nhằm nâng cao hiệu quả giờ học. Hầu hết chúng ta đều thống nhất rằng; chỉ có thể sử dụng sách giáo khoa khi cả giáo viên và học sinh hiểu sâu Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 15 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” sắc bài viết (kênh chữ) cũng như tranh, ảnh, biểu đồ, sơ đồ của sách giỏo khoa. Chỳng ta mới chỉ chỳ ý đến kênh chữ của sách giáo khoa mà khụng thấy rằng kờnh hỡnh cũng là nguồn kiến thức quan trọng, cung cấp một lượng thông tin đáng kể, mà cũn là phương tiện trực quan có giá trị giúp bài học Lịch sử trở nên sinh động hơn, hấp dẫn hơn, gây hứng thú học tập hơn cho học sinh. Vỡ thế trong giờ giảng, giỏo viờn khụng khai thỏc hết nội dung kiến thức lịch sử mà bức tranh, ảnh chứa đựng, trong khi đó kênh chữ không đề cập đến. Từ đó dẫn đến không tạo được biểu tượng cho học sinh, không cụ thể hóa các sự kiện, không khắc phục được tỡnh trạng “hiện đại hóa” Lịch sử của học sinh. Học sinh học xong một sự kiện lịch sử chỉ là thuộc lũng kiểu học gạo, khụng hiểu bản chất sõu sắc sự kiện lịch sử, khụng nắm vững cỏc quy luật của sự phỏt triển xó hội. Kết quả của những giờ học trờn dẫn đến không giúp học sinh nhớ kỹ, hiểu sâu những hỡnh ảnh, những kiến thức lịch sử, đồng thời không hỡnh thành được khái niệm lịch sử, không giúp các em phát triển khả năng quan sát, trí tưởng tượng, tư duy về ngụn ngữ của học sinh. Trong hệ thống phương pháp sử dụng sách giáo khoa, chúng ta cũng cần chú ý đến những kỹ năng khi khai thỏc kờnh hỡnh trong sỏch giỏo khoa Lịch sử. Không ít giáo viên chưa hiểu rừ xuất xứ, nội dung ý nghĩa của kờnh hỡnh trong sỏch giỏo khoa. Có những giáo viên nhận thức đầy đủ giá trị, nội dung kênh hỡnh nhưng lại ngại sử dụng, sợ mất thời gian, hoặc sử dụng mang tính hỡnh thức, minh họa cho bài giảng. Đó là nguồn cung cấp thông tin, kiến thức được in kèm theo câu hỏi để học sinh tự “làm việc” với sách giáo khoa dưới sự hướng dẫn của giáo viên, nhằm rút ra những kiến thức Lịch sử nhất định. Vỡ vậy, phải xem đó là một phương Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 16 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” pháp quan trọng trong dạy học Lịch sử. Vấn đề này tôi sẽ đề cập trong một chuyên đề khác, đó là: Phương pháp khai thỏc kờnh hỡnh sỏch giỏo khoa Lịch sử lớp 6 bậc THCS”. Thực hiện việc đổi mới phương pháp dạy học Lịch sử, chúng ta cần chú ý đến việc tìm hiểu, nắm vững và sử dụng sách giáo khoa. Có thể phân ra ba phương pháp sử dụng sách giáo khoa: Sử dụng sách giáo khoa để chuẩn bị bài giảng; phương pháp sử dụng sách giáo khoa trong quá trình dạy học ở trên lớp; phương pháp sử dụng sách giáo khoa để học tập ở nhà của học sinh. 1. Sách giáo khoa để chuẩn bị bài giảng Thực tế dạy học hiện nay, một số giáo viên chưa chú trọng nhiều đến việc xác định mục tiêu dạy học. Thường họ chỉ xem qua phần này ở sách giáo viên, sách thiết kế và chép lại một cách hình thức, vì thế họ không biệt đâu là mục đích, đâu là phương tiện của giờ học. Vì thế họ cứ rập khuôn máy móc theo sách giáo viên, sách hướng dẫn mà không cần biết nội dung đó có phù hợp với đối tượng học sinh, của lớp, của địa phương, của vùng miền mình hay không. Chính điều này đã dẫn đến kết quả học tập của học sinh chưa cao. Muốn xác định được mục tiêu bài học, giáo viên cần phải đọc và hiểu rõ sách giáo khoa. Để hiểu rõ sách giáo khoa, trước hết phải nắm mục tiêu, chương trình môn học, cấu tạo, nội dung sách giáo khoa. Giáo viên phải nhận thức sâu, rộng, chính xác sách giáo khoa để trình bày, hướng dẫn học sinh tự học, tránh tình trạng “đọc lại” hay “thoát ly” nội dung sách giáo khoa. Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 17 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” Về sử dụng sách giáo khoa, chúng ta có thể vận dụng một cách hợp lý, phù hợp với điều kiện cụ thể của địa phương nhằm phát huy tính tích cực của thầy và trò, dựa theo sơ đồ Đai- ri (nhà lí luận về phương pháp dạy học Lịch sử nổi tiếng của Liên Xô trước đây) Sách giáo khoa 1 2 2 3 Bài giảng giỏo viờn Con số 1(trong sơ đồ) chỉ phần nội dung sách giáo khoa mà giáo viên để học sinh tự học, vì phần này không khó hay không quan trọng. Con số 2 là phần cơ bản của sách giáo khoa cũng là của bài giảng mà giáo viên hướng dẫn học sinh tiếp thu. Nắm vững vấn đề này một cách sâu sắc, vững chắc là nhiệm vụ được đặt ra hàng đầu. Con số 3 là phần không có trong sách giáo khoa, giáo viên và học sinh tìm hiểu, bổ sung cho bài học phong phú. Giáo viên có thể đưa phần này vào bài giảng, nhằm nâng cao tính khoa học, sự trong sáng, tính vừa sức của sỏch giỏo khoa. Sơ đồ Đai-ri không chỉ tiết kiệm thời gian dạy học trên lớp mà chủ yếu tích cực hóa việc dạy và học lịch sử để học sinh hiểu sâu hơn. Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 18 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” Theo sơ đồ này, giáo viên sẽ tùy theo yêu cầu của chương trình, căn cứ vào trình độ của học sinh mỗi năm, mỗi lớp mà xác định nội dung những vấn đề cơ bản cần hướng dẫn các em tự học, nghe giảng, bổ sung tài liệu. Điều này nhằm phát huy tính tích cực trong việc dạy và học của thầy và trò, đảm bảo được chất lượng giáo dục bộ môn. Như vậy, bài viết trong sỏch giỏo khoa khụng phải là bài giảng của giỏo viờn. Việc soạn bài giảng cần dựa vào những nguyờn tắc sau: - Thứ nhất: Dựa vào nội dung sách giáo khoa để xác đinh những kiến thức cơ bản, truyền đạt cho học sinh; tức là những kiến thức không thể thiếu được khi học bài, cần trỡnh bày, trao đổi sâu sắc cho các em nắm vững. - Thứ hai: Những phần nào mà học sinh có thể tự học ở nhà , hoặc đọc to ở lớp thỡ cú thể lướt qua, hoặc hướng dẫn, gợi ý cho học sinh tự học. - Những phần quan trọng trong sỏch giỏo khoa không có điều kiện viết chi tiết, hoặc là những phần về đồ dùng trực quan (kênh hỡnh), những cõu hỏi, bài tập, tài liệu tham khảo cần thiờt và vừa sức với học sinh thỡ giỏo viờn bổ sung, gợi ý, hướng dẫn học sinh hiểu sâu hơn. 1.1.1. Phương pháp sử dụng Trước khi soạn giáo án, cần nghiên cứu nội dung toàn bài trong sách giáo khoa, xác định kiến thức cơ bản của bài, hiểu rõ nội dung, tinh thần mà tác giả mong muốn ở học sinh về từng mặt kiến thức, tư tưởng, kĩ năng. Khi đã có cái nhìn khái quát, cần đi sâu từng Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 19 Năm học 2010- Sáng kiến kinh nghiệm: “Phương pháp sử dụng sách giáo khoa Lịch sử lớp 6, lớp 7 nhằm phát triển tư duy học sinh bậc THCS” mục nhằm tìm ra kiến thức cơ bản của mục đó, sự liên quan của kiến thức đó với kiến thức của toàn bài. Mỗi bài có từ hai đến ba mục nhỏ, có mối liên quan chặt chẽ với nhau. Song không nên dàn đều về mặt thời gian cũng như khối lượng kiến thức của từng phần mà xác định phần nào là lướt qua, phần nào là trọng tâm. Mỗi bài cần xác định rõ phần đóng góp cụ thể về mặt nội dung, tư tưởng, kỹ năng, kỹ xảo, tức là ở cuối bài giáo viên phải xác định được cần cung cấp kiến thức gì, giáo dục tư tưởng, tình cảm gì, kỹ năng nào cần rèn luyện cho học sinh? 1.2.2. Ví dụ: Khi chuẩn bị dạy bài 17: “Cuộc khởi nghĩa Hai Bà Trưng”(Sách giáo khoa Lịch sử lớp 6) cần làm rõ các khái niệm: “Khởi nghĩa”, “ách đô hộ”, “Thứ sử”, “Thái thú”, “đồng hóa”…Đương nhiên, các khái niệm này khi dạy cho học sinh lớp 6 chỉ ở mức độ đơn giản, như giải thích khái niệm “Khởi nghĩa”, giới hạn ở chỗ làm cho học sinh hiểu đây là cuộc nổi dậy của một lực lượng quần chúng nhân dân dùng bạo lực để chống lại các thế lực phản động, xâm lược, nô dịch; “ách đô hộ” là áp đặt ách áp bức, bóc lột lên một nước khác; “Thứ sử” là chức quan cai trị của phong kiến Trung Hoa áp đặt ở nước ta thời kỳ Bắc thuộc; “Đô úy” là viên quan phụ trách về quân sự trong quận; “Thái thú” là viên quan phụ trách về dân sự, về chính trị trong quận. Những khái niệm này cần phải được chuẩn bị để giải thích cho học sinh. * Lưu ý: Giáo viên: Hoàng Thị Hiền 2011 20 Năm học 2010-
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan