Tài liệu Skkn phương pháp gráp trong dạy – học môn tiếng việt

s¸ng kiÕn kinh nghiÖm PHƯƠNG PHÁP GRÁP TRONG DẠY – HỌC MÔN TIẾNG VIỆT A. §Æt vÊn ®Ò HiÖn nay viÖc d¹y – häc m«n ng÷ v¨n trong nhµ trêng THCS cã mét vÞ trÝ v« cïng quan träng. bëi v× ®©y lµ m«n häc nh»m h×nh thµnh nh©n c¸ch, ®¹o ®øc, lêi ¨n, tiÕng nãi cho HS, ®ång thêi còng lµ mét m«n häc thuéc nhãm c«ng cô, nã cã liªn quan ®Õn nh÷ng m«n häc kh¸c vµ ngîc l¹i. M«n ng÷ v¨n THCS ®îc chia ra lµm 3 ph©n m«n: V¨n – TiÕng ViÖt – TËp lµm v¨n. Ba ph©n m«n cã mèi liªn hÖmËt thiÕt víi nhau. Nhng ë ®©y t«i muèn ®a ra ®Ó bµn b¹c vÒ ph¬ng ph¸p d¹y – häc ph©n m«n TiÕng ViÖt, cã thÓ nãi ®©y lµ ph©n m«n vÉn lu«n lµ vÊn ®Ò mµ ngµnh gi¸o dôc quan t©m. Theo t«i, ®Ó d¹y tèt m«n TiÕng ViÖt, ngoµi viÖc vËn dông nh÷ng ph¬ng ph¸p truyÒn thèng, ph¬ng ph¸p nªu vÊn ®Ò ta cßn häc tËp thªm nh÷ng kinh nghiÖm gi¶ng d¹y cña ®ång nghiÖp - §ã lµ®iÒu cùc k× quan träng phï hîp víi ph¬ng thøc d¹y “ho¹t ®éng ng«n ng÷”. NhÊt lµ ch¬ng tr×nh líp TiÕng ViÖt líp 9 cã nh÷ng yªu cÇu cao h¬n v× nã chó träng ®Õn viÖc t¹o lËp v¨n b¶n theo nh÷ng phong c¸ch ng«n ng÷ c¬ b¶n. Do ®ã ph¬ng ph¸p Gr¸p, mét ph¬ng ph¸p cña ngµnh häc kh¸c còng cã nh÷ng t¸c dông tèt trong viÖc d¹y – häc TiÕng ViÖt, nhÊt lµ ®èi víi ch¬ng tr×nh tiÕng ViÖt 9. Tõ thùc tÕ gi¶ng d¹y, t«i thÊy SKKN nµy cã thÓ vËn dông ®îc trong nh÷ng tiÕt d¹y tiÕng ViÖt, kÓ c¶ líp 6, 7, 8, 9. Qua c¸c tiÕt d¹y “sö dông ph¬ng ph¸p Gr¸p vµo viÖc d¹y – häc m«n tiÕng ViÖt” t«i nhËn thÊy chÊt lîng häc tËp cã chuyÓn biÕn, ®¹t ®îc hiÖu qu¶ tèt. B. néi dung s¸ng kiÕn. I. §Þnh híng sö dông ph¬ng ph¸p Gr¸p trong d¹y – häc tiÕng viÖt Theo gi¸o s NguyÔn Quang Ninh: Ph¬ng ph¸p Gr¸p chÝnh lµ ph¬ng ph¸p dïng s¬ ®å m¹ng ®Ó tr×nh bµy nh÷ng vÊn ®Ò cÇn truyÒn ®¹t, gåm cã: c¸c ®Ønh cña Gr¸p – c¸c ®iÓm cña Gr¸p – c¸c cung cña Gr¸p – Gr¸p xuÊt hiÖn díi d¹ng mét s¬ ®å m¹ng khÐp (c¸c ®iÓm ®Òu ®îc nèi víi nhau t¹o thµnh mét ®êng khÐp kÝn) hoÆc còng cã thÓ xuÊt hiÖn díi d¹ng mét s¬ ®å m¹ng më (kh«ng ph¶i tÊt c¶ c¸c ®iÓm ®Òu ®îc nèi víi nhau). S¬ ®å m¹ng khÐp §Ønh 2 §Ønh 1 §iÓm 1 §iÓm 2 1 §iÓm 1 §iÓm 2 Cïng quan hÖ S¬ ®å m¹ng më §Ønh 1 §iÓm 1 §Ønh 2 §iÓm 2 §iÓm 1 §iÓm 2 - Néi dung Gr¸p : §Ò tµi - §Ønh Gr¸p : Nh÷ng ý kiÕn c¬ b¶n cña mét bµi häc - §iÓm Gr¸p : Nh÷ng ý nhá n»m diÔn gi¶i cô thÓ cho ý c¬ b¶n (®Ønh Gr¸p) - Nh¸nh Gr¸p : Nh÷ng ý chi tiÕt cña ®iÓm Gr¸p. - Cung quan hÖ : ThÓ hiÖn ë mèi quan hÖ cña c¸c ®Ønh, c¸c ®iÓm trong Gr¸p. Do ®ã, viÖc lËp Gr¸p cho mét néi dung bµi häc lµ viÖc lµm cho kiÕn thøc c¬ b¶n trong mét bµi häc ®îc ®Þnh danh, hiÖn lªn mét c¸ch trùc quan víi ®Çy ®ñ nh÷ng mèi quan hÖ gi÷a chóng. VËn dông ph¬ng ph¸p Gr¸p trong viÖc gi¶ng d¹y m«n tiÕng ViÖt nh thÕ nµo cho cã hiÖu qu¶? II. X©y dùng ph¬ng ph¸p Gr¸p trong d¹y – häc tiÕng viÖt 1) ViÖc ®Çu tiªn thÇy c« ph¶i biÕt chä bµi häc ®Ó vËn dông ph¬ng ph¸p nµy: Ch¼ng h¹n, trong ch¬ng tr×nh tiÕng ViÖt líp 9 ta cã thÓ chän mét sè bµi nh Tæng kÕt tõ vùng, tæng kÕt ng÷ ph¸p, «n tËp tiÕng ViÖt,... - Dù kiÕn tríc mét sè bµi tiÕng ViÖt mµ häc sinh sÏ vËn dông, ch¼ng h¹n: tæng kÕt tõ vùng, tæng kÕt ng÷ ph¸p ë líp 9, hÖ thèng kiÕn thøc tõ lo¹i, c¸c lo¹i c©u ë líp 8 - «n vµo líp 10 vÒ phÇn tiÕng ViÖt. 2) Sau ®ã chän ph¬ng ph¸p d¹y häc tîng øng: Khi sö dông ph¬ng ph¸p Gr¸p vµo viÖc lËp s¬ ®å m¹ng cho néi dung kiÕn thøc trong qu¸ tr×nh so¹n bµi vµ gi¶ng d¹y. 2 3) PhÇn cuèi cïng lµ chuÈn bÞ c¸ch híng dÉn theo hÖ thèng hîp lÝ ®Ó häc sinh dÔ tiÕp nhËn vµ vËn dông ph¬ng ph¸p nµy ®îc tèt. Ph¬ng ph¸p Gr¸p sö dông trong m«n tiÕng ViÖt lµ mét ph¬ng ph¸p khoa häc, mang tÝnh thùc tiÔn gióp g«Ýa viªn dÔ vËn dông trong qu¸ t×nh gi¶ng d¹y m«n tiÕng ViÖt, gióp häc sinh dÔ tiÕp thu néi dung, kiÕn thøc bµi gi¶ng cña thÇy dÔ ¸p dông gi¶i ®îc c¸c bµi tËp trong s¸ch häc sinh vµ c¸c bµi tËp tham kh¶o kh¸c. III. Thùc tÕ vËn dông ph¬ng ph¸p Gr¸p trong gi¶ng d¹y. 1) Theo ®óng quy tr×nh: T×m hiÓu bµi, kiÕn thøc nhËn thøc ®îc th«ng qua bµi gi¶ng, bµi häc, vËn dông vµo thùc tÕ. 2) Thùc tÕ vËn dông: §îc nhµ trêng ph©n c«ng d¹y V¨n – TiÕng ViÖt khèi líp 9 vµ trong suèt qu¸ tr×nh 3 n¨m qua ®îc gi¶ng d¹y theo líp tõ líp 6 ®Õn líp 9, t«i ®· rót ra ®îc viÖc vËn dông ph¬ng ph¸p Gr¸p trong mét sè bµi häc sau: * §èi víi ch¬ng tr×nh V¨n – TiÕng ViÖt líp 8: + TiÕt 3 : CÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ ng÷. + TiÕt 63 : ¤n tËp tiÕng ViÖt + TiÕt 43 – 46 : C©u ghÐp + TiÕt 58 : ¤n tËp vÒ dÊu c©u + TiÕt 114 – 118 : Lùa chän trËt tù tõ trong c©u + TiÕt 125 : ¤n tËp phÇn tiÕng ViÖt HKII. * §èi víi ch¬ng tr×nh V¨n – TiÕng ViÖt líp 9: + TiÕt 8 – 13 : C¸c ph¬ng ch©m héi tho¹i + TiÕt 43 – 49 : Tæng kÕt tõ vùng + TiÕt 53 – 59 : Tæng kÕt tõ vùng + TiÕt 73 : ¤n tËp tiÕng ViÖt + TiÕt 98 – 103 : C¸c thµnh phÇn biÖt lËp + TiÕt 138, 139 : ¤n tËp tiÕng ViÖt. III. Sö dông ph¬ng ph¸p Gr¸p vµo viÖc d¹y häc mét bµi cô thÓ: ë ®©y, t«i xin ®a ra mét gi¸o ¸n ¸p dông viÖc sö dông ph¬ng ph¸p Gr¸p trong viÖc d¹y häc m«n tiÕng ViÖt, sau khi d¹y häc song c¸c tiÕt cã vËn dông ph¬ng ph¸p nµy t«i thÊy häc sinh n¾m bµi v÷ng, biÕt vËn dông ®Ó gi¶i c¸c bµi tËp mét c¸ch cã hiÖu qu¶. Gi¸o ¸n TiÕng ViÖt líp 8. TiÕt 3: CÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ ng÷. A. Môc tiªu cÇn ®¹t: Cho HS n¾m v÷ng kiÕn thøc: - HiÓu râ cÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ ng÷ vµ mèi quan hÖ cña chóng. - RÌn n¨ng lùc sö dông c¸c cÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ ng÷ trong giao tiÕp. 3 - VËn dông ph¬ng ph¸p Gr¸p vµo viÖc d¹y – häc. - RÌn kh¶ n¨ng t duy, nhËn thøc vÒ mèi quan hÖ gi÷a c¸i chung vµ c¸i riªng trong cuéc sèng. B. Lªn líp: 1. æn ®Þnh líp + kiÓm tra bµi cò: GV cã thÓ tiÕn hµnh hai viÖc song song lµ chuÈn bÞ bµi míi ë nhµ vµ b¶ng phô ®Ó tiÕn hµnh thùc hµnh bµi tËp vµ vËn dông ph¬ng ph¸p Gr¸p vµo bµi häc. 2. Giíi thiÖu bµi CÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ ng÷. 3. Bµi míi: Ho¹t ®éng cña thÇy vµ trß Néi dung cÇn ®¹t H§1: VËn dông ph¬ng ph¸p Gr¸p HD I. Tõ ng÷ nghÜa réng, tõ ng÷ nghÜa hÑp HS ghi nhËn kiÕn thøc. GV lËp s¬ ®å trong SGK theo PP m¹ng Gr¸p, yªu cÇu HS quan s¸t, tr¶ lêi c©u hái. §éng vËt Voi C¸ Chim Thó KhØ S¸o SÎ C¸ r« C¸ thu Mèi quan hÖ gi÷a nghÜa réng, hÑp 1 tõ ng÷ cã nghÜa réng cña tõ ng÷ nµy lµ tõ ng÷ hÑp cña tõ ng÷ kh¸c ? NghÜa cña tõ ®éng vËt víi chim, thó, c¸? ? NghÜa cña tõ thó, chim, c¸ víi tõ voi, khØ, s¸o, sÎ, c¸ r«, c¸ thu? ? Mèi quan hÖ gi÷a nghÜa réng, nghÜa hÑp cña tõ ng÷? ? Qua phÇn ph©n tÝch trªn em hiÓu nh thÕ nµo lµ tõ ng÷ nghÜa réng, tõ ng÷ nghÜa hÑp? - HS tr¶ lêi- GV tæng kÕt theo m¹ng Gr¸p. NghÜa réng Ph¹m vi nghÜa tõ ng÷ ®ã bao hµm ph¹m vi nghÜa mét sè tõ ng÷ kh¸c 4 NghÜa hÑp Ph¹m vi cña tõ ng÷ ®ã ®îc bao hµm trong ph¹m vi nghÜa mét tõ ng÷ kh¸c H§ 2: Híng dÉn häc sinh luyÖn tËp. II. Bµi tËp 1. Bµi tËp 1: ( Trang 11) a. y phôc QuÇn ¸o QuÇn ®ïi QuÇn dµi ¸o dµi S¬ mi §¹i b¸c Bom ba cµng Bom bi b. vò khÝ Sóng Bom Sóng Tr êng Gi¸o viªn cho häc sinh lµm theo nhãm: 2. Bµi tËp 2 (dïng b¶ng phô) T×m tõ ng÷ cã nghÜa bao hµm trong ph¹m vi cña mçi tõ ng÷ (dùa vµo ph¬ng ph¸p Gr¸p ®Ó gi¶i bµi tËp nµy). a. chÊt ®èt X¨ng DÇu ho¶ Ma dót (KhÝ) ga b. 5 Cñi Than nghÖ thuËt Héi ho¹ ¢m nh¹c §iªu kh¾c V¨n häc c. Thøc ¨n Canh Nem Rau xµo ThÞt luéc T«m rang Nhßm Ngã C¸ r¸n d. nh×n LiÕc LiÕc Ng¾m e. §¸nh §Êm §¸ Thôi BÞch 3. Bµi tËp 3:(gäi mét häc sinh lªn vËn dông ph¬ng ph¸p Gr¸p). T×m c¸c tõ ng÷ cã nghÜa ®îc bao hµm trong ph¹m vi nghÜa cña mçi tõ ng÷. a. b. 6 xe cé Xe ®¹p c ¤ t« Kim lo¹i Xe tr©u S¾t Thanh long §ång d. hoa qu¶ Hoa hång ThÐp (Ngêi) hä hµng Bëi C« e. D× mang X¸ch Khiªng G¸nh III. Cñng cè: Tõ bµi tËp 1,2,3 h·y nh¾c l¹i: 1. ThÕ nµo lµ mét tõ ng÷ ®îc coi lµ cã nghÜa réng? 2. ThÕ nµo lµ mét tõ ng÷ ®îc coi lµ cã nghÜa hÑp? 3. Nªu mèi quan hÖ nghÜa réng vµ nghÜa hÑp cña tõ ng÷? V. DÆn dß: Gi¸o viªn nh¾c häc sinh: 1. ¤n l¹i phÇn lý thuyÕt vÒ cÊp ®é kh¸i qu¸t cña nghÜa tõ ng÷. 2. Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh lµm bµi tËp 4 vµ 5 trang 11 (SGK). 3. So¹n: Trêng tõ vùng (trang 21 SGK). Híng dÉn s¬ ®å m¹ng Gr¸p 7 Chó CÊp ®é kh¸i qu¸t nghÜa tõ ng÷ Mét tõ ng÷ ®îc coi lµ cã nghÜa réng khi ph¹m vi nghÜa tõ ng÷ ®ã bao hµm nghÜa mét sè tõ ng÷ kh¸c Mét tõ ng÷ cã nghÜa réng víi nh÷ng tõ ng÷ nµy vd: §éng vËt Thó Voi, h¬u... I. KÕt luËn §ång thêi cã thÓ cã nghÜa hÑp ®èi víi mét tõ ng÷ kh¸c Thùc vËt Rau Rau c¶i Mét tõ ng÷ ®îc coi lµ cã nghÜa hÑp khi ph¹m vi nghÜa cña tõ ng÷ ®ã ®îc bao hµm trong ph¹m vi 1 tõ ng÷ kh¸c C. kÕt luËn vµ ®Ò xuÊt s ph¹m. - Cã nhiÒu con ®êng vµ c¸ch thøc cho gi¸o viªn cã thÓ vËn dông ®Ó tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng nhËn thøc cña häc sinh trong d¹y häc m«n Ng÷ v¨n nãi chung phÇn tiÕng ViÖt nãi riªng. V× vËy, ¸p dông ph¬ng ph¸p Gr¸p vµo viÖc d¹y – häc m«n tiÕng ViÖt kh«ng ph¶i lµ ph¬ng ph¸p tèi u mµ cÇn kÕt hîp víi c¸c ph¬ng ph¸p kh¸c vµ lÊy häc sinh lµm trung t©m trong viÖc gi¶ng d¹y, cã nh thÕ th× viÖc d¹y häc cña gi¸o viªn vµ häc sinh míi ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao. II. §Ò xuÊt s ph¹m: - §Ó tr¸nh sù ®¬n ®iÖu trong viÖc tæ chøc ho¹t ®éng nhËn thøc phÇn tiÕng ViÖt m«n Ng÷ v¨n ë THCS. Mçi gi¸o viªn cÇn cã thãi quen sö dông ph¬ng ph¸p Gr¸p trong viÖc gi¶ng d¹y m«n tiÕng ViÖt. §ång thêi ph¸t huy ®îc tÝnh s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh thùc hiÖn nhiÖm vô gi¶ng d¹y bé m«n. - Mçi gi¸o viªn cÇn vËn dông linh ho¹t ph¬ng ph¸p Gr¸p ®· ®îc x©y dùng cho phï hîp víi tõng ®iÒu kiÖn d¹y häc cô thÓ vµ tr×nh ®é ®èi tîng häc cô thÓ. Bëi v×, ngay b¶n th©n t«i tõ khi vËn dông ph¬ng ph¸p nµy, t«i thÊy dÔ dµng kÕt hîp ®îc víi ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y truyÒn thèng: quy n¹p, hái, ®¸p (®µm tho¹i, diÔn gi¶ng, nªu vÊn ®Ò...). VÒ phÝa häc sinh, khi cha vËn dông ph¬ng ph¸p nµy, häc sinh chËm tiÕp nhËn kiÕn thøc, ghi nhËn kh«ng ch¾c ch¾n, hay quªn (nh tr×nh bµy trªn). Tõ khi ¸p dông ph¬ng ph¸p nµy häc sinh tiÕp nhËn bµi häc rÊt tÝch cùc, ph¸t huy ®îc n¨ng lùc cña häc sinh. Häc sinh tiÕp thu bµi nhanh, chÝnh x¸c khoa häc. Cô thÓ, qua c¸c bµi kiÓm tra (miÖng, viÕt, vë bµi tËp) cã ®Õn 85% häc sinh hiÓu bµi vµ lµm tèt bµi tËp. 8 - Tõ thùc tÕ trong viÖc ¸p dông ph¬ng ph¸p Gr¸p vµo viÖc gi¶ng d¹y thu ®îc kÕt qu¶ kh¸ kh¶ quan t«i mong r»ng tÊt c¶ c¸c gi¸o viªn d¹y häc Ng÷ v¨n x©y dùng vµ khai th¸c tèt ph¬ng ph¸p nµy vµo viÖc d¹y – häc cho tiÕt tiÕng ViÖt ®Ó giê d¹y thËt sù cã hiÖu qu¶ cao. D. tµi liÖu tham kh¶o: 2000. 1. Ng÷ v¨n líp 6 tËp 1,2. NXB Gi¸o dôc Hµ Néi- 2002. 2. Ng÷ v¨n líp 7 tËp 1,2 . NXB Gi¸o dôc Hµ Néi- 2003. 3. Ng÷ v¨n líp 8 tËp 1,2. NXB Gi¸o dôc Hµ Néi- 2004 4. Ng÷ v¨n líp 9 tËp 1,2 . NXB Gi¸o dôc Hµ Néi- 2005. 5. TiÕp cËn hiÖn ®¹i ho¹t ®éng d¹y häc- Chu Träng TuÊn- NXBGD HN, Quang HiÕn, ngµy 14 th¸ng 3 n¨m 2009 Ngêi viÕt Vi ThÞ H¬ng 9