Tài liệu Skkn phương pháp giải một số bài tập NST môn sinh học 9

Trêng THCS Hång Thñy =============================================================== S¸ng kiÕn kinh nghiÖm ph¬ng ph¸pgi¶I mét sè bµi tËp nST sinh häc 9 a. ®Æt vÊn ®Ò: i. c¬ së lý luËn: - Sinh häc lµ m«n khoa häc chuyªn nghiªn cøu vÒ h×nh th¸i cÊu t¹o sinh lÝ, sinh th¸i cña c¬ thÓ sinh vËt. §Æc thï cña m«n sinh häc lµ rÊt gÇn gòi víi ®êi sèng con ngêi, häc sinh dÔ dµng quan s¸t c¸c mÉu vËt xung quanh thiªn nhiªn ®Ó tÝch luü kiÕn thøc sinh häc cho m×nh nhÊt lµ ch¬ng tr×nh sinh häc líp 6, 7, 8. - Trong ch¬ng tr×nh sinh häc 9 néi dung mang tÝnh kh¸i qu¸t, trõu tîng ë cÊp ®é vi m« hoÆc vÜ m«. Häc sinh b¾t ®Çu lµm quen víi viÖc gi¶i bµi tËp vËn dông c¸c quy luËt di truyÒn ®Ó tÝnh to¸n suy luËn. NhÊt lµ trong ch¬ng nhiÔm s¾c thÓ (NST) häc sinh ph¶i hiÓu ®îc tÝnh ®Æc trng cña bé nhiÔm s¾c thÓ, nh÷ng diÔn biÕn c¬ b¶n cña nhiÔm s¾c thÓ trong qu¸ tr×nh nguyªn ph©n vµ gi¶m ph©n lµ c¬ së ®Ó lµm mét sè bµi tËp vÒ ch¬ng nµy. ii. c¬ së thùc tiÔn: - Trong thùc tÕ khi tham gia trùc tiÕp gi¶ng d¹y m«n sinh häc 9 ë ®Þa ph¬ng, ®Æc biÖt lµ néi dung trong bµi nguyªn ph©n vµ gi¶m ph©n trong ch¬ng nhiÔm s¾c thÓ häc sinh gÆp rÊt nhiÒu khã kh¨n khi t×m hiÓu chiÕm lÜnh kiÕn thøc. - Khi vËn dông kiÕn thøc lÝ thuyÕt vµo lµm bµi tËp nh tÝnh sè lîng nhiÔm s¾c thÓ, tÝnh sè t©m ®éng… cña nhiÔm s¾c thÓ ë mçi k× trong qu¸ tr×nh ph©n bµo häc sinh rÊt lóng tóng v× kh«ng hiÓu ®îc b¶n chÊt. =============================================================== Gi¸o viªn: Ph¹m Minh HËu Trêng THCS Hång Thñy =============================================================== VÝ dô: Khi lµm bµi tËp 4 (sgk – tr30) – Sinh häc 9 Ruåi giÊm cã 2n = 8. Mét tÕ bµo cña ruåi giÊm ®ang ë k× gi÷a cña gi¶m ph©n I. TÕ bµo ®ã cã bao nhiªu nhiÔm s¾c thÓ ®¬n trong c¸c trêng hîp sau ®©y? a) 2 b) 4 c) 8 d) 16 KÕt qu¶ thu ®îc: KÕt qu¶ TØ lÖ líp 9A (37 HS) 9B (40 HS) Giái 0% 5% Kh¸ 35% 30% TB 40% 45% YÕu 25% 20% XuÊt ph¸t tõ thùc tÕ ®ã lµ c¬ së thóc ®Èy t«i chän s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy nh»m gióp häc sinh dÓ dµng lµm mét sè bµi tËp liªn quan ®îc dÔ dµng. b. gi¶i quyÕt vÊn ®Ò * Lý luËn. §a sè häc sinh líp 9 thêng gÆp khã kh¨n vµ kh«ng hiÓu ®Ó lµm c¸c bµi tËp vÒ nhiÔm s¾c thÓ. V× häc sinh cha thÓ h×nh dung ra ®îc ph¬ng ph¸p gi¶i lo¹i bµi tËp nµy. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nµy t«i ®· t×m ra mét ph¬ng ph¸p míi: §Çu tiªn b¶n th©n t«i nh¾c l¹i kh¸i niÖm vÒ cÊu tróc cña nhiÔm s¾c thÓ cho häc sinh giái: ThÕ nµo Cromatit, thÕ nµo lµ t©m ®éng. Sau ®ã t«i kÕt hîp tranh vÏ ®Ó miªu t¶ râ c¸c diÔn biÕn cña nguyªn ph©n (gåm 4 kú: Kú ®Çu, kú gi÷a, kú sau, kú cuèi); gi¶m ph©n (chó ý cho häc sinh thÊy râ ë ®©y x¶y ra 2 lÇn ph©n bµo) vµ ý nghÜa cña qu¸ tr×nh nguyªn ph©n vµ gi¶m ph©n. =============================================================== Gi¸o viªn: Ph¹m Minh HËu Trêng THCS Hång Thñy =============================================================== Vµ ®iÒu then chèt nhÊt lµ tõ nh÷ng kh¸i niÖm ®ã t«i ®· rót ra 2 b¶ng tæng hîp mµ t«i nghÜ r»ng khi häc sinh nh×n vµo cã thÓ dÔ dµng gi¶i quyÕt c¸c lo¹i bµi tËp vÒ NST. B¶ng 1. Kú nguyªn Trung ph©n gian Tríc Gi÷a Sau CÊu tróc 1. Sè nhiÔm 2n 2n 2n 4n s¾c thÓ 2. VÒ tr¹ng kÐp kÐp kÐp ®¬n th¸i 3. Sè t©m 2n 2n 2n 4n ®éng 4. Sè Cro 4n 4n 4n 0 matÝt Cuèi TB TB cha ®· t¸ch t¸ch 4n 2n ®¬n ®¬n 4n 2n 0 0 B¶ng 2. Kú Trung gian Tríc Gi÷a Sau LÇn ph©n bµo LÇn ph©n bµo I 1. NhiÔm s¾c 2n 2n 2n 2n thÓ 2. Tr¹ng th¸i kÐp kÐp kÐp kÐp 3. Sè t©m ®éng 2n 2n 2n 2n LÇn ph©n bµo II 1. NhiÔm s¾c n n n 2n thÓ 2. Tr¹ng th¸i kÐp kÐp kÐp ®¬n 3. Sè t©m ®éng n n n 2n * Bµi tËp vËn dông: Bµi tËp 1 (sgk – trang 30 – sinh häc 9) Cuèi TB ch- TB ®· a t¸ch t¸ch 2n n kÐp 2n kÐp n 2n n ®¬n 2n ®¬n n =============================================================== Gi¸o viªn: Ph¹m Minh HËu Trêng THCS Hång Thñy =============================================================== ë ruåi giÊm 2n = 8. Mét tÕ bµo ruåi giÊm ®ang ë k× sau cña nguyªn ph©n. Sè nhiÔm s¾c thÓ trong tÕ bµo ®ã b»ng bao nhiªu trong c¸c trêng hîp sau: a) 4 b) 8 c) 16 d) 32 Sè nhiÔm s¾c thÓ ë kú sau lµ 4n nhiÔm s¾c thÓ ®¬n = 16 -> ®¸p ¸n c lµ ®óng. Bµi tËp 2: ë lóa níc 2n = 24. Mét tÕ bµo lóa níc ®ang ë k× cuèi sau khi tÕ bµo ®· t¸ch thµnh 2 nh©n ®Ó chuÈn bÞ h×nh thµnh 2 tÕ bµo míi. Sè nhiÔm s¾c thÓ trong tÕ bµo ®ã b»ng bao nhiªu trong c¸c trêng hîp sau ®©y: a) 24 b) 12 c) 48 d) 8 * §¸p ¸n: Sè nhiÔm s¾c thÓ ®ang ë k× sau lóc tÕ bµo ®· t¸ch lµ 2n nhiÔm s¾c thÓ ®¬n = 24. §¸p ¸n a Bµi tËp 3: TÕ bµo cña mét loµi ®éng vËt ®ang ph©n chia ë k× cuèi lóc tÕ bµo cha t¸ch lµm hai cña qu¸ tr×nh nguyªn ph©n, sè nhiÔm s¾c thÓ trong tÕ bµo ®ã lµ 92 nhiÔm s¾c thÓ ®¬n hái loµi ®ã lµ loµi nµo? a) Tinh tinh (2n = 46) c) Ruåi giÊm (2n = 8) b) Gµ (2n = 78) * Sè nhiÔm s¾c thÓ trong tÕ bµo cha t¸ch ë k× cuèi cña qu¸ tr×nh nguyªn ph©n lµ 4n nhiÔm s¾c thÓ ®¬n = 92 NST ®¬n 2n = 46 NST ®¬n -> loµi tinh tinh §¸p ¸n a Bµi tËp 4: =============================================================== Gi¸o viªn: Ph¹m Minh HËu Trêng THCS Hång Thñy =============================================================== TÕ bµo cña loµi ng« (2n = 20) ®ang ë k× gi÷a cña qu¸ tr×nh nguyªn ph©n. 1. Tr¹ng th¸i cña NST ë d¹ng nµo. a) 2n nhiÔm s¾c thÓ kÐp b) 2n nhiÔm s¾c thÓ ®¬n c) 4n nhiÔm s¾c thÓ ®¬n d) n nhiÔm s¾c thÓ kÐp §¸p ¸n: TÕ bµo ®ang ë k× gi÷a cña qu¸ tr×nh nguyªn ph©n lµ 2n nhiÔm s¾c thÓ kÐp -> ®¸p ¸n a. Bµi tËp 5: TÕ bµo cña mét loµi ®ang ph©n chia ë k× sau cña qu¸ tr×nh nguyªn ph©n sè t©m ®éng lµ. a) 2n b) n c) 4n §¸p ¸n c (lóc nµy 2n nhiÔm s¾c thÓ kÐp ®· t¸ch thµnh 4n nhiÔm s¾c thÓ ®¬n mang 4n t©m ®éng). Bµi tËp 6. (SGK) – trang 33 – M«n sinh 9 Ruåi giÊm cã 2n = 8. Mét tÕ bµo cña ruåi giÊm ®ang ë k× sau cña gi¶m ph©n II. TÕ bµo ®ã cã bao nhiªu nhiÔm s¾c thÓ ®¬n trong c¸c trêng hîp sau ®©y? a) 2 b) 4 c) 8 d)16 TÕ bµo ®ang ë k× sau cña gi¶m ph©n II cã 2n nhiÔm s¾c thÓ ®¬n = 8 §¸p ¸n C lµ ®óng Bµi tËp 7: ë lóa níc 2n = 24. H·y khoanh trßn nh÷ng ®¸p ¸n ®óng sau: 1. Sè t©m ®éng ë k× sau cña gi¶m ph©n I =============================================================== Gi¸o viªn: Ph¹m Minh HËu Trêng THCS Hång Thñy =============================================================== a) 12 b) 24 c) 48 d) 8 §¸p ¸n b. K× sau gi¶m ph©n I, nhiÔm s¾c thÓ kÐp ph©n li vÒ 2 cùc tÕ bµo nhng kh«ng t¸ch t©m ®éng nªn sè t©m ®éng lóc nµy lµ 2n = 24 2. Sè nhiÔm s¾c thÓ ë k× gi÷a cña gi¶m ph©n I. a) 24 b) 12 c) 8 d) 48 §¸p ¸n a. NhiÔm s¾c thÓ lóc nµy 2n nhiÔm s¾c thÓ kÐp = 14 NST kÐp 3. Sè nhiÔm s¾c thÓ ë k× cuèi gi¶m ph©n II sau khi tÕ bµo ®· t¸ch a) 8 b) 12 c) 24 d) 48 §¸p ¸n b. K× cuèi gi¶m ph©n II, mçi tÕ bµo con ®Òu t¹o ra bé nhiÔm s¾c thÓ ®¬n béi, tr¹ng th¸i ®¬n lµ n nhiÔm s¾c thÓ ®¬n sau khi tÕ bµo ®· t¸ch = 12 nhiÔm s¾c thÓ ®¬n. * KÕt qu¶ cña viÖc thùc nghiÖm nh sau: T«i ®· tiÕn hµnh kiÓm tra 15 phót sau giê d¹y ë 2 líp 9 víi néi dung ®Ò t¬ng tù nh»m kiÓm tra møc ®é vËn dông cña häc sinh, sau khi chÊm bµi kÕt qu¶ thu ®îc nh sau: §Ò kiÓm tra 15 phót H·y khoanh trßn nh÷ng ®¸p ¸n ®óng nhÊt sau: C©u 1: ë ruåi giÊm 2n = 8. Mét tÕ bµo ruåi giÊm ®ang ë k× sau cña nguyªn ph©n. Sè nhiÔm s¾c thÓ trong tÕ bµo ®ã b»ng bao nhiªu trong c¸c trêng hîp sau: =============================================================== Gi¸o viªn: Ph¹m Minh HËu Trêng THCS Hång Thñy =============================================================== a) 4 b) 8 c) 16 d) 32 C©u 2: Ruåi giÊm cã 2n = 8. Mét tÕ bµo cña ruåi giÊm ®ang ë k× sau cña gi¶m ph©n II. TÕ bµo ®ã cã bao nhiªu nhiÔm s¾c thÓ ®¬n trong c¸c trêng hîp sau ®©y? a) 2 b) 4 c) 8 d)16 C©u 3: ë lóa níc 2n = 24. 1. Sè t©m ®éng ë k× sau cña gi¶m ph©n I a) 12 b) 24 c) 48 d) 8 2. Sè nhiÔm s¾c thÓ ë k× gi÷a cña gi¶m ph©n I. a) 24 b) 12 c) 8 d) 48 3. Sè nhiÔm s¾c thÓ ë k× cuèi gi¶m ph©n II sau khi tÕ bµo ®· t¸ch a) 8 b) 12 c) 24 d) 48 KÕt qu¶ bµi kiÓm tra 15 phót, tríc khi ®îc t×m hiÓu c¸ch gi¶i bµi tËp vÒ cÊu tróc nhiÔm s¾c thÓ. KÕt qu¶ TØ lÖ líp 9A (37 HS) 9B (40 HS) Giái 0% 5% Kh¸ 35% 30% TB 35% 30% YÕu 30% 35% KÕt qu¶ bµi kiÓm tra 15 phót sau khi ®îc t×m hiÓu c¸ch gi¶i bµi tËp vÒ cÊu tróc nhiÔm s¾c thÓ. KÕt qu¶ TØ lÖ líp 9A (37 HS) 9B (40 HS) Giái 10% 18% Kh¸ 55% 60% TB 35% 20% YÕu 0% 2% * KÕt qu¶ =============================================================== Gi¸o viªn: Ph¹m Minh HËu Trêng THCS Hång Thñy =============================================================== Qua bµi kiÓm tra 15phót, b¶n th©n t«i ®· n©ng kÕt qu¶ cña häc sinh: Sè bµi kiÓm tra ®¹t giái ë líp 9A tõ 0% lªn 10%; ë líp 9B tõ 5% lªn 18%. Kh¸ ë líp líp 9A tõ 35% lªn 55%; ë líp 9B tõ 30% lªn 60%. Trung b×nh ë líp líp 9A gi÷ nguyªn; ë líp 9B tõ 30% lªn 60%. YÕu ë líp líp 9A 30% gi¶m 0%; ë líp 9B tõ 35% gi¶m 2%. c. kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ I. KÕt luËn. Qua t×m hiÓu c¸ch gi¶i bµi tËp vÒ cÊu tróc nhiÔm s¾c thÓ ®· gióp häc sinh hiÓu râ ®îc nh÷ng diÔn biÕn cña nhiÔm s¾c thÓ qua c¸c kú cña qu¸ tr×nh nguyªn ph©n vµ gi¶m ph©n vµ dÔ dµng lµm mét sè bµi tËp tÝnh to¸n liªn quan nhiÔm s¾c thÓ nh tÝnh sè nhiÔm s¾c thÓ, biÕt ®îc tr¹ng th¸i cña nhiÔm s¾c thÓ, sè t©m ®éng qua c¸c kú cña qu¸ tr×nh ph©n bµo. T«i nhËn thÊy ®øng tríc mét vÊn ®Ò khã kh¨n cña häc sinh, ngêi gi¸o viªn cÇn ph¶i s¸ng t¹o, t×m tßi ph¬ng ph¸p ng¾n gän nhÊt ®Ó ®¬n gi¶n ho¸ c¸c vÊn ®Ò phøc t¹p, t¹o ra ®îc sù say mª häc tËp cho häc sinh. Tõ ®ã n©ng cao ®îc chÊt lîng d¹y vµ häc II. KiÕn nghÞ. Lµ mét gi¸o viªn trÎ, thêi gian c«ng t¸c cha nhiÒu nhng t«i vÉn m¹nh d¹n bµy tá s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy mong sù gãp ý vµ chia sÏ cña c¸c gi¸o viªn giái vµ cã kinh nghiÖm ®Ó s¸ng kiÕn cña t«i cã thÓ phæ biÕn réng r·i cho =============================================================== Gi¸o viªn: Ph¹m Minh HËu Trêng THCS Hång Thñy =============================================================== c¸c ®ång nghiÖp gi¶ng d¹y bé m«n sinh häc ë c¸c trêng ®Ó mang l¹i kÕt qu¶ kh¶ quan h¬n. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! =============================================================== Gi¸o viªn: Ph¹m Minh HËu