Tài liệu Skkn phát triển tư duy và năng lực sáng tạo của học sinh qua môn học vật lí ở chương trình lớp 7

PhÇn thø nhÊt : më ®Çu lÝ do chän ®Ò tµi Trong nghÞ quyÕt tw II- kho¸ VIII ®· nªu: NhiÖm vô vµ môc tiªu c¬ b¶n cña gi¸o dôc lµ nh»m x©y dùng nh÷ng con ngêi vµ thÕ hÖ thiÕt tha g¾n bã víi lÝ tëng ®éc lËp d©n téc vµ chñ nghÜa x· héi, cã ®¹o ®øc trong s¸ng, cã ý chÝ khiªn cêng x©y dùng vµ b¶o vÖ tæ qu«c c«ng nghiÖp ho¸ vµ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, gi÷ g×n vµ ph¸t huy c¸c gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n téc, cã n¨ng lùc tiÕp thu v¨n ho¸ nh©n lo¹i, ph¸t huy tiÒm n¨ng cña d©n téc vµ con ngêi viÖt nam. Cã ý thøc céng ®ång vµ ph¸t huy tÝch cùc cña c¸ nh©n, lµm chñ tri thøc, khoa häc vµ cång nghÖ, hiÖn ®¹i, cã t duy s¸ng t¹o. kÜ n¨ng thùc hµnh giái, cã t¸c phong c«ng nghiÖp, cã tÝnh tæ chøc vµ kÜ thuËt, cã søc khoÎ, lµ nh÷ng ngêi thõa kÕ x©y dùng chñ nghÜa x· héi võa hång võa chuyªn nh lêi B¸c Hå d¹y. Muèn lµm tèt ®îc nhiÖm vô trªn, ®Ó ®ãng gãp cã hiÖu qu¶ vµo viÖc n¨ng cao d©n trÝ, ®µo t¹o nh©n lùc, båi dìng nh©n tµi, t¹o nguån lùc cho c«ng cuéc c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc, chuÈn bÞ tiÒn ®Ò bíc vµo thÕ kØ XXI. §Ó ®¹t ®îc môc tiªu c¬ b¶n cña gi¸o dôc, th× viÖc gi¶ng d¹y c¸c tri thøc th«ng qua c¸c m«n häc ë nhµ trêng lµ hÕt søc quan träng vµ m«n vËt lÝ lµ m«n häc chiÕm vÞ trÝ quan träng trong hÖ thèng c¸c m«n häc ë nhµ trêng phæ th«ng. Nã cã nhiÖm vô : - Cung cÊp kiÕn thøc vËt lÝ phæ th«ng c¬ b¶n, cã hÖ thèng vµ t¬ng ®èi toµn diÖn .Nh÷ng kiÕn thøc nµy ph¶i phï hîp víi tr×nh ®é hiÓu biÕt hiÖn ®¹i theo tinh thÇn kÜ thuËt tæng hîp, t¹o ®iÒu kiÖn cho híng nghiÖp, g¾n víi cuéc sèng, nh»m chuÈn bÞ tèt cho häc sinh tham gia lao ®éng s¶n xuÊt hoÆc tiÕp tôc häc lªn. - Gãp phÇn ph¸t triÓn t duy khoa häc - RÌn luyÖn nh÷ng kÜ n¨ng c¬ b¶n cã tÝnh chÊt kÜ thuËt tæng hîp - Gãp phÇn x©y dùng thÕ giíi quan khoa häc, gi¸o dôc lßng yªu níc, yªu chñ nghÜa x· héi vµ tinh thÇn quèc tÕ v« s¶n.Gãp phÇn rÌn luyÖn nh÷ng phÈm chÊt cña ngêi lao ®éng míi ë ch¬ng tr×nh vËt lÝ 7, lÇn ®Çu tiªn häc sinh ®îc tiÕp xóc víi c¸c hiÖn tîng vËt lÝ mét c¸ch cã hÖ thèng vÒ c¸c lÜnh vùc quen thuéc, thêng gÆp hµng ngµy (quang hoc, ©m hoc,®iÖn hoc). Tr×nh ®é t duy cßn thÊp, vèn kiÕn thøc to¸n häc cßn h¹n chÕ, kinh nghiÖm ho¹t ®éng nhËn thøc cßn thiÕu, vèn sèng thùc tÕ cßn nghÌo. Víi môc tiªu yªu cÇu häc sinh ph¶i lÜnh héi c¸c kh¸i niÖm vËt lÝ c¬ së ®Ó cã thÓ m« t¶ ®óng c¸c hiÖn tîng vµ qu¸ tr×nh vËt vËt lÝ cÇn nghiªn cøu gi¶i thÝch mét sè hiÖn tîng vµ qu¸ tr×nh vËt lÝ ®¬n gi¶n. ë líp 7, ®Ó m« t¶ vµ gi¶i thÝch nhiÒu hiÖn tîng vÒ quang häc , ©m häc ®iÖn häc cÇn ph¶i x©y dùng nhiÒu kh¸i niÖm míi.Tuy cha thÓ ®Þnh nghÜa chÝnh x¸c c¸c kh¸i niÖm ®ã 1 nhng cÇn ph¶i gióp cho häc sinh nhËn biÕt ®îc nh÷ng dÊu hiÖu c¬ b¶n cã thÓ quan s¸t, c¶m nhËn ®îc cña c¸c kh¸i niÖm ®ã. Sau ®ã häc sinh vËn dông vËn dông cho quen trong ng«n ng÷ khoa häc thay cho ng«n ng÷ th«ng thêng ban ®Çu. Ngoài ra ë líp 7, häc sinh cÇn thùc hiÖn mét sè ph¬ng ph¸p suy luËn nh ph¬ng ph¸p t¬ng tù, ph¬ng ph¸p t×m nguyªn nh©n cña hiÖn tîng. BiÕt xö lÝ th«ng tin d÷ liÖu thu ®îc ®Ó rót ra nh÷ng kÕt luËn chung hay tõ nh÷ng tõ nh÷ng tÝnh chÊt, quy luËt chung suy ra nh÷ng biÓu hiÖn trong thùc tiÔn.Tõ nh÷ng yªu cÇu chÝnh trªn, b¶n th©n t«i thÊy cÇn ph¶i ®i s©u nghiªn cøu vÒ vÊn ®Ò phát triển tư duy và năng lực sáng tạo của học sinh qua môn học vật lí ở chương trình lớp 7 1.2 NhiÖm vô nghiªn cøu Trong ®Ò tµi nµy t«i nªu vµ gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò sau : 1.2.1- Mét sè c¬ së lÝ luËn cã liªn quan tíi ®Ò tµi 1.2.2-Thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh 1.2.3-C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc cña häc sinh qua ch¬ng 3 : ®iÖn häc ë SGK vËt lÝ 7 vµ kÕt qu¶ ®¹t ®îc 1.2.4- Mét sè bµi häc kinh nghiÖm 1.2.5- Mét sè ý kiÕn ®Ò xuÊt vµ kiÕn nghÞ 1.3 -§èi tîng nghiªn có vµ ph¹m vi nghiªn cøu 1.3.1- §èi tîng nghiªn cøu Ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh qua viÖc gi¶ng d¹y vËt lÝ 7 1.3.2 Ph¹m vi nghiªn cøu C¸c gi¶i ph¸p ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh qua ch¬ng 3§iÖn häc ë SGK vËt lÝ 7 1.4 Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu - Nghiªn cøu lÝ thuyÕt - Thùc tÕ gi¶ng d¹y 1.5 - Th¬i gian nghiªn cøu Tõ 15/1/2011 ®Õn 10/3/2011 PhÇn thø 2 : néi dung 2 Ch¬ng 1: c¬ së lÝ luËn 2.1.1 c¬ së cña vËt lÝ ®iÖn ®¹i c¬ng vÒ ®iÖn trêng vµ dßng ®iÖn trong kim lo¹i 2.1.1.1. §iÖn trêng 2.1.1.1.1 Kh¸i niÖm ®iÖn trêng – Vect¬ cêng ®é ®iÖn trêng *Kh¸i niÖm vÒ ®iÖn trêng B»ng quan s¸t hiÖn tîng hai vËt tÝch ®iÖn kh«ng tiÕp xóc vµo nhau mµ gi÷a chóng cã sù t¬ng t¸c ( t¬ng t¸c cul«ng).VÊn ®Ò ®Æt ra lµ t¹i sao chóng cã thÓ t¸c dông lÉn nhau ma kh«ng tiÕp xóc trùc tiÕp? Lùc ®ã ®îc truyÒn ®i nh thÕ nµo ? Cã sù tham gia cña m«i trêng xung quanh kh«ng? khi chØ cã mét ®iÖn tÝch th× kh«ng gian bao quanh ®iÖn tÝch ®ã cã g× thay ®æi kh«ng. VËt lÝ häc hiÖn ®¹i ®· cho thÊy r»ng xung quanh ®iÖn tÝch cã mét m«i trêng vËt chÊt gäi lµ ®iÖn trêng. Mét tÝnh chÊt c¬ b¶n cña ®iÖn trêng lµ khi lµ khi cã mét ®iÖn tÝch ®Æt trong ®iÖn trêng th× ®iÖn tÝch ®ã chiô t¸c dông cña lùc ®iÖn. Nhê cã ®iÖn trêng mµ hai lùc ®iÖn tÝch t¸c dông vµo nhau.T¸c dông Êy x¶y ra nh sau : mçi ®iÖn tÝch cã xung quanh nã mét ®iÖn trêng vµ ®iÖn trêng cña ®iÖn tÝch nµy t¸c dông vµo ®iÖn tÝch kia mét lùc.ChÝnh lµ dùa vµo tÝnh chÊt c¬ b¶n nµy cña ®iÖn trêng mµ ta biÕt ®îc sù cã mÆt cña nã vµ nghiªn cøu ®îc nh÷ng ®Æc trng cña nã. §iÖn trêng lµ d¹ng vËt chÊt tån t¹i xung quanh ®iÖn tÝch vµ t¸c dông lùc ®iÖn lªn ®iÖn tÝch kh¸c ®Æt trong nã. *Cêng ®é ®iÖn trêng Ta xÐt nh÷ng tÝnh chÊt vµ ®Æc trng cña ®iÖn trêng cña mét ®iÖn tÝch khi ®iÖn tÝch ®ã ®øng yªn. §iÖn trêng nh thÕ gäi lµ ®iÖn trêng tÜnh. §Ó nghiªn cøu ®iÖn trêng ta dùa vµo t¸c dông cña nã lªn c¸c ®iÖn tÝch thö. Cêng ®é ®iÖn trêng t¹i mét ®iÓm lµ ®¹i lîng vËt lÝ ®Æc trng cho ®iÖn trêng vÒ ph¬ng diÖn t¸c dông lùc, ®îc ®o b»ng th¬ng sè cña lùc ®iÖn trêng t¸c dông lªn mét diÖn tÝch thö ®Æt t¹i ®iÓm ®ã vµ ®é lín cña ®iÖn tÝch thö ®ã * Lùc t¸c dông lªn ®iÖn tÝch ®Æt trong ®iÖn trêng Theo ®Þnh nghÜa nÕu biÕt cêng ®é ®iÖn trêng E ta cã thÓ x¸c ®Þnh ®îc lùc ®iÖn F t¸c dông lªn mét ®iÖn tÝch q ®Æt t¹i mét ®iÓm trong tõ trêng ®ã.Ta cã: F=q E 3 NÕu q>0 th× F cïng chiÒu víi E; mét ®iÖn tÝch d¬ng lóc ®Çu døng yªn sÏ di chuyÓn theo chiÒu vect¬ cêng ®é ®iÖn trêng. Cßn lùc ®iÖn t¸c dông lªn ®iÖn tÝch ©m cã chiÒu ngîc l¹i víi vect¬ cêng ®é ®iÖn trêng. *Cêng ®é ®iÖn trêng g©y ra bëi mét ®iÖn tÝch ®iÓm Q Dùa vµo ®Þnh nghÜa nãi trªn ta h·y t×m cêng ®é ®iÖn trêng g©y bëi mét ®iÖn tÝch ®iÓm Q ®Æt trong mét m«i trêng cã h»ng sè ®iÖn m«i є t¹i ®iÓm ®ang xÐt c¸ch ®iÖn tÝch kho¶ng r ta ®Æt mét ®iªn tÝch thö d¬ng q. Theo ®Þnh luËt cul«ng lùc t¸c dông lªn q lµ F = 9.109 | Q q | / є r2 Do ®ã cêng ®é ®iÖn trêng E g©y bëi ®iÖn tÝch Q t¹i ®iÓm c¸ch nã mét kho¶ng r cã ®é lín : E = F/q = 9.109 | Q |/ єr2 Nh vËy cêng ®é ®iÖn trêng E g©y ra bëi mét ®iÖn tÝch ®iÓm Q t¹i mét ®iÓm c¸ch nã mét kho¶ng r lµ mét vect¬ ®Æt t¹i ®iÓm ®ã cã ®é lín : E = 9.109 | Q | / єr2 Cã ph¬ng lµ ph¬ng cña ®êng th¼ng nèi ®iÖn tÝch vµ ®iÓm ®ã, chiÒu híng ra xa Q nÕu Q>0 ; híng vÒ Q nÕu Q< 0 * Cêng ®é ®iÖn trêng do nhiÒu ®iÖn tÝch ®iÓm g©y ra Trong trêng hîp nhiÒu ®iÖn tÝch ®iÓm Q1,,Q2…th× t¹i c¸c ®iÓm ta ®ang xÐt chóng g©y ra c¸c ®iÖn trêng cã cêng ®é t¬ng øng lµ E1,E2…cêng ®é ®iÖn trêng tæng hîp t¹i ®iÓm ®ã b»ng tæng c¸c vect¬ cêng ®é ®iÖn trêng do tõng ®iÖn tÝch riªng biÖt g©y ra: E = E1+ E2+… ®ã lµ nguyªn lÝ chång chÊt ®iÖn trêng. * §êng søc cña ®iÖn trêng : §Ó m« t¶ ®iÖn trêng mét c¸ch trùc quan ngêi ta cã nhiÒu c¸ch. Nhng thuËn tiÖn nhÊt lµ quy íc biÓu diÔn ®iÖn trêng b»ng c¸c ®êng søc. §êng søc cña ®iÖn trêng lµ ®êng mµ tiÕp tuyÕn víi nã t¹i mçi ®iÓm trïng víi ph¬ng cña vect¬ cêng ®é ®iÖn trêng t¹i ®iÓm ®ã, chiÒu cña ®êng søc lµ chiÒu cña vect¬ cêng ®é ®iÖn trêng t¹i ®iÓm ®ã. *TÝnh chÊt ®êng søc: -V× ®iÖn trêng cã tÊt c¶ ë mäi ®iÓm trong kh«ng gian bao quanh ®iÖn tÝch, nªn qua bÊt k× ®iÓm nµo còng cã thÓ vÏ ®îc mét ®êng søc - V× t¹i mçi ®iÓm cêng ®é ®iÖn trêng cã híng vµ ®é lín x¸c ®Þnh, nªn qua mçi ®iÓm chØ cã thÓ vÏ ®îc mét ®êng søc hay nãi kh¸c ®i c¸c ®êng søc kh«ng c¾t nhau. 4 - V× chiÒu cña ®êng søc trïng víi chiÒu cña vect¬ cêng ®é ®iÖn trêng, nªn c¸c ®êng søc b¾t tõ c¸c ®iÖn tÝch d¬ng kÕt thóc ë c¸c ®iÖn tÝch ©m .Trong trêng hîp chØ cã c¸c ®iÖn tÝch ©m hoÆc c¸c ®iÖn tÝch d¬ng th× c¸c ®êng søc b¾t ®Çu vµ kÕt thóc ë v« cùc. Nh vËy ®êng søc cña ®iÖn trêng tÜnh kh«ng khÐp kÝn - §Ó cho c¸c ®êng søc cã thÓ biÓu diÔn c¶ ®é lín cña cêng ®é ®iÖn trêng ngêi ta quy íc vÏ c¸c ®êng søc mau ë n¬i cêng ®é ®iÖn trêng lín, ®êng søc tha ë n¬i cêng ®é ®iÖn trêng nhá * §iÖn trêng ®Òu: d¹ng ®iÖn trêng ®¬n gi¶n nhÊt, thêng gÆp trong thùc tÕ lµ ®iÖn trêng ®Òu. §ã lµ ®iÖn trêng mµ cêng ®é cïng mét ®é lín vµ híng ë mäi ®iÓm. §êng søc cña ®iÖn trêng ®Òu lµ nh÷ng ®êng th¼ng song song c¸ch ®Òu nhau. 2.1.2: ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh 2.1.2.1 Ph¸t triÓn t duy: T duy lµ mét qu¸ tr×nh nhËn thøc kh¸i qu¸t vµ gi¸n tiÕp nh÷ng sù vËt vµ hiÖn tîng cña hiÖn thùc trong nh÷ng dÊu hiÖu, nh÷ng thuéc tÝnh, b¶n chÊt cña chóng, nh÷ng mèi quan hÖ kh¸ch quan gi÷a chóng, ®ång thêi còng lµ sù vËn dông s¸ng t¹o nh÷ng kÕt luËn kh¸i qu¸t ®· thu ®îc vµo nh÷ng dÊu hiÖu cô thÓ, dù ®o¸n thuéc tÝnh, hiÖn tîng quan hÖ míi. T duy quan hÖ chÆt chÏ víi ng«n ng÷, ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn, lµ h×nh thøc biÓu ®¹t cña t duy. Ng«n ng÷ cè ®Þnh l¹i c¸c kÕt qu¶ cña t duy, nhê ®ã lµm kh¸ch quan ho¸ chung cho ngêi kh¸c vµ cho c¶ b¶n th©n chñ thÓ t duy. Kh«ng cã ng«n ng÷ th× b¶n th©n qu¸ tr×nh t duy kh«ng thÓ diÔn ra ®îc, ®ång thêi c¸c s¶n phÈm cña t duy kh«ng diÔn ra ®îc, kh«ng thÓ sö dông ®îc. Ho¹t ®éng t duy chØ b¾t ®Çu khi con ngêi ®øng tríc mét c©u hái vÒ mét vÊn ®Ò mµ m×nh quan t©m nhng cha gi¶i ®¸p ®îc b»ng hiÓu biÕt vèn cã cña m×nh, nghÜa lµ gÆp t×nh huèng cã vÊn ®Ò. T duy cã nhiÒu lo¹i dùa theo nh÷ng dÊu hiÖu kh¸c nhau.Trong d¹y häc vËt lÝ ngêi ta quan t©m ®Õn nh÷ng t duy chñ yÕu sau : + T duy kinh nghiÖm : lµ mét t duy chñ yÕu trªn kinh nghiÖm, c¶m tÝnh, vµ sö dông ph¬ng ph¸p thö vµ sai. Chñ thÓ ph¶i thùc hiÖn mét nhiÖm vô nµo ®ã, thö mß mÉm thùc hiÖn mét sè thao t¸c, hµnh ®éng nµo ®ã ngÉu nhiªn gÆp mét trêng hîp thµnh c«ng.Sau ®ã lÆp l¹i ®óng nh thÕ mµ kh«ng biÕt nguyªn nh©n v× sao, kiÓu t duy nµy ®¬n gi¶n kh«ng cÇn rÌn luyÖn nhiÒu, cã Ých trong ho¹t ®éng hµng ngµy ®Ó gi¶i quyÕt mét sè vÊn ®Ò trong ph¹m vi hÑp. + T duy lÝ luËn: lµ lo¹i t duy gi¶i quyÕt nhiÖm vô ®îc ®Ò ra dùa trªn sö dông nh÷ng kh¸i niÖm trõu tîng, nh÷ng tri thøc lÝ luËn, ®Æc trng cña nã lµ : - Kh«ng dõng l¹i ë kinh nghiÖm rêi r¹c mµ lu«n híng tíi x©y dùng c¸c quy t¾c, quy luËt chung ngµy mét s©u réng h¬n 5 - tù ®Þnh híng hµnh ®éng, suy nghÜ vÒ c¸ch thøc hµnh ®éng tríc khi hµnh ®éng - Lu«n sö dông nh÷ng tri thøc kh¸i qu¸t ®· cã ®Ó lÝ gi¶i, dù ®o¸n nh÷ng sù vËt hiÖn tîng cô . - Lu«n lËt ®i, lËt l¹i vÊn ®Ò ®Ó ®¹t ®Õn sù nhÊt qu¸n vÒ mÆt lÝ luËn, x¸c ®Þnh ®îc ph¹m vi øng dông cña mçi lÝ thuyÕt. T duy lÝ luËn rÊt cÇn thiÕt cho ho¹t ®éng nhËn thøc vµ ph¶i rÌn luyÖn l©u dµi míi cã dîc. Nhê cã t duy lÝ luËn con ngêi míi cã thÓ ®i s©u vµo b¶n chÊt c¶u sù vËt, hiÖn tîng, ph¸t hiÖn ®îc quy luËt vËn ®éng cña chóng vµ sö dông nh÷ng tri thøc kh¸i qu¸t ®ã ®Ó c¶i t¹o b¶n th©n vµ lµm biÕn ®æi thÕ giíi tù nhiªn, phôc vô lîi Ých cña m×nh T duy logic: lµ t duy tu©n theo c¸c quy t¾c, quy luËt cña logic häc mét c¸ch chÆt chÏ, chÝnh x¸c, kh«ng ph¹m ph¶i sai lÇm trong c¸c lËp luËn, biÕt ph¸t hiÖn ra c¸c m©u thuÉn, nhê ®ã mµ nhËn thøc ®îc ®óng ®¾n ch©n lÝ kh¸ch quan. Logic häc lµ mét khoa häc nghiªn cøu nh÷ng t tëng cña con ngêi vÒ mÆt h×nh thøc logic cña chóng ta lµ ®iÒu kiÖn cÇn ®Ó ®¹t tíi ch©n lÝ trong qu¸ tr×nh suy luËn.Con ngêi b»ng kinh nghiÖm cña m×nh ®· suy nghÜ theo nh÷ng quy luËt nhÊt ®Þnh rÊt l©u tríc khi ®îc khoa häc kh¸m ph¸ ra. Nh÷ng quy luËt cña logic häc mµ mçi ngêi sö dông trong qu¸ tr×nh ho¹t ®éng t duy kh«ng ph¶i lµ con ngêi tù ý t¸i t¹o ra mµ lµ sù ph¶n ¸nh nh÷ng mèi quan hÖ vµ liªn hÖ kh¸ch quan cña c¸c sù vËt vµ hiÖn tîng quanh ta.Bëi thÕ dï cha biÕt logic hoc nhng con ngêi b»ng kinh nghiÖm sèng cña m×nh ®· cã thÓ trao ®æi t tëng víi nhau, th«ng hiÓu nhau vµ thèng nhÊt ®îc víi nhau trong mét sè lËp luËn, ph¸n ®o¸n .Tuy nhiªn ®iÒu ®ã chØ x¶y ra trong mét sè trêng hîp ®¬n gi¶n, cßn khi gÆp nh÷ng trêng hîp phøc t¹p th× khã cã thÓ th«ng hiÓu lÉn nhau vµ thèng nhÊt víi nhau trong mét sè lËp luËn phÊn ®o¸n, khã ph©n biÖt ®óng hay sai, nÕu kh«ng n¾m v÷ng vµ vËn dông ®óng ®¾n nh÷ng quy t¾c, quy luËt logic häc. VÝ dô : Häc sinh cã thÓ dÔ dµng tin r»ng lËp luËn sau ®©y lµ ®óng nhng kh«ng hiÓu lÝ do v× sao. TÊt c¶ c¸c kim lo¹i ®Òu dÉn ®iÖn. VËt nµy lµ kim lo¹i . VËy vËt nµy lµ lµ dÉn ®iÖn. Nhng hä khã cã thÓ biÕt r»ng lËp luËn díi ®©y lµ ®óng hay sai: TÊt c¶ c¸c kim lo¹i ®Òu dÉn ®iÖn. VËt nµy dÉn ®iÖn . VËy vËt nµy lµ kim lo¹i . ®èi víi hoc sinh phæ th«ng, kh«ng thÓ d¹y cho hä logic häc ®Ó sau ®ã hä míi vËn dông c¸c quy t¾c vµ quy luËt logic ®Ó suy nghÜ, lËp luËn, mµ ta cã thÓ th«ng qua viÖc 6 gi¶i quyÕt nh÷ng nhiÖm vô cô thÓ mµ tÝch luü dÇn kinh nghiÖm vµ ®Õn mét lóc nµo ®ã sÏ tù tæng kÕt thµnh nh÷ng quy t¾c ®¬n gi¶n thêng dïng. T duy logic ®îc sö dông trong mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng nhËn thøc cho nªn ph¶i thêng xuyªn rÌn luyÖn cho häc sinh c¸ch t duy logic. + T duy vËt lÝ : lµ sù quan s¸t c¸c hiÖn tîng vËt lÝ ph©n tÝch mét hiÖn tîng phøc t¹p thµnh nh÷ng bé phËn ®¬n gi¶n vµ x¸c lËp gi÷a chóng nh÷ng mèi quan hÖ vµ sù phô thuéc x¸c ®Þnh , t×m ra mèi liªn hÖ gi÷a mÆt ®Þnh tÝnh vµ mÆt ®Þnh lîng cña c¸c hiÖn tîng vµ c¸c ®¹i lîng vËt lÝ dù ®o¸n c¸c hÖ qu¶ míi tõ c¸c lÝ thuyÕt vµ ¸p dông nh÷ng kiÕn thøc kh¸i qu¸t thu ®¬c vµo tõ thùc tiÔn. C¸c hiÖn tîng vËt lÝ trong tù nhiªn rÊt phøc t¹p nhng nh÷ng ®Þnh luËt chi phèi chóng thêng lai rÊt ®¬n gi¶n v× mçi hiÖn tîng bÞ nhiÒu yÕu tè t¸c ®éng chång chÐo lªn nhau hoÆc nèi tiÕp nhau mµ ta chØ quan s¸t ®îc kÕt qu¶ tæng hîp cuèi cïng. Bëi vËy muèn nhËn biÕt ®îc thuéc tÝnh b¶n chÊt vµ quy luËt cña tù nhiªn th× ph¶i ph©n tÝch ®îc hiÖn tîng phøc t¹p thµnh nh÷ng bé phËn, nh÷ng giai ®o¹n bÞ chi phèi bëi mét sè Ýt nguyªn nh©n, bÞ t¸c ®éng bëi mét sè Ýt yÕu tè, tèt nhÊt lµ mét nguyªn nh©n mét yÕu tè. Cã nh thÕ ta míi x¸c lËp nh÷ng mèi quan hÖ b¶n chÊt trùc tiÕp, nh÷ng sù phô thuéc ®Þnh lîng gi÷a c¸c ®¹i lîng vËt lÝ dïng ®Ó ®o lêng nh÷ng thuéc tÝnh b¶n chÊt cña sù vËt hiÖn tîng. Muèn biÕt nh÷ng kÕt luËn kh¸i qu¸t thu ®îc cã ph¶n ¸nh ®óng thùc tÕ, kh¸ch quan kh«ng ta ph¶i kiÓm tra l¹i thùc tiÔn. §Ó lµm viÖc ®ã ph¶i xuÊt phat tõ nh÷ng kÕt luËn kh¸i qu¸t,suy ra tõ nh÷ng hÖ qu¶, dù ®o¸n nh÷ng hiÖn tîng míi cã thÓ quan s¸t ®îc trong thùc tiÔn. NÕu thÝ nghiÖm x¸c nhËn hiÖn tîng mêi ®óng nh dù ®o¸n th× kÕt luËn kh¸i qu¸t ban ®Çu míi ®îc x¸c nhËn lµ ch©n lÝ. MÆt kh¸c viÖc vËn dông nh÷ng kiÕn thøc vËt lÝ kh¸i qu¸t vµo thùc tiÔn t¹o ®iÒu kiÖn cho con ngêi c¶i t¹o thùc tiÔn, lµm cho c¸c hiÖn tîng vËt lÝ x¶y ra theo híng cã lîi cho con ngêi. Trong qu¸ tr×nh nhËn thøc vËt lÝ, con ngêi sö dông, tæng hîp xen kÏ nhiÒu h×nh thøc t duy, trong ®ã cã h×nh thøc t duy chung nh t duy lÝ luËn t duy logic vµ nh÷ng h×nh thøc ®Æc thï cña vËt lÝ nh thùc nghiÖm, m« h×nh ho¸. §Ó ph¸t triÓn t duy cña häc sinh cã thÓ theo c¸c ph¬ng ph¸p sau : + T¹o nhu cÇu høng thó, kÝch thÝch tÝnh tß mß ham hiÓu biÕt cña häc sinh T duy lµ qu¸ tr×nh t©m lÝ diÔn ra trong ®Çu häc sinh. T duy chØ thùc sù cã hiÖu qu¶ khi häc sinh tù gi¸c mang hÕt søc m×nh ®Ó thùc hiÖn .T duy chØ thùc sô b¾t ®Çu khi trong ®Çu häc sinh xuÊt hiÖn c©u hái mµ cha cã lêi gi¶i ®¸p ngay, khi hä gÆp ph¶i m©u thuÉn gi÷a mét bªn lµ nhu cÇu nhiÖm vô nhËn thøc míi ph¶i gi¶i quyÕt vµ mét bªn lµ tr×nh ®é kiÕn thøc kh«ng ®ñ ®Ó gi¶i quyÕt nhiÖm vô ®ã, cÇn ph¶i x©y dùng kiÕn thøc míi. Lóc ®ã häc sinh võa ë tr¹ng th¸i t©m lÝ h¬i c¨ng th¼ng, võa hng phÊn kh¸t khao 7 vuît qua ®îc khã kh¨n, gi¶i quyÕt ®îc m©u thuÉn, ®¹t ®îc mét tr×nh ®é cao h¬n trªn con ®êng nhËn thøc ta nãi häc sinh ®îc ®Æt vµo t×nh huèng cã vÊn ®Ò . + X©y dùng mét logic häc phï hîp víi ®èi tîng häc sinh: VËt lÝ häc dùa vµo d¹y häc ë trêng phæ th«ng kh«ng ph¶i lµ vËt lÝ häc ®îc tr×nh bµy díi d¹ng hiÖn ®¹i nhÊt cña khoa häc, bëi nÕu nh vËy th× nhiÒu khi häc sinh kh«ng thÓ hiÓu ®îc. H¬n n÷a lai yªu cÇu häc sinh ph¶i tù lùc ho¹t ®éng, ®Ó x©y dung, chiÕm lÜnh kiÕn thøc. Bëi vËy gi¸o viªn ph¶i t×m mét con ®ờng phï hîp víi tr×nh ®é häc sinh ®Ó hä cã thÓ lµm ®îc viÖc Êy. + RÌn luyÖn cho häc sinh kÜ n¨ng thùc hiÖn c¸c thao t¸c t duy, nh÷ng hµnh ®éng nhËn thøc phæ biÕn trong häc vËt lÝ. §Ó cho häc sinh cã thÓ tù lùc ho¹t ®éng nhËn thøc cã kÕt qu¶ vµ ho¹t ®éng víi tèc ®é cµng nhanh, gi¸o viªn ph¶i cã kÕ ho¹ch rÌn luyÖn cho häc sinh. T duy diÔn ra trong ®Çu häc sinh, gi¸o viªn kh«ng thÓ quan s¸t ®îc. MÆt kh¸c häc sinh còng kh«ng thÓ quan s¸t hµnh ®éng trÝ tuÖ cña gi¸o viªn mµ b¾t chíc ®îc. Do ®ã cÇn sö dông nh÷ng c¬ së ®Þnh híng ®Ó gióp häc sinh cã thÓ tù thùc hiÖn nh÷ng thao t¸c t duy. + TËp dît ®Ó häc sinh gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nhËn thøc theo ph¬ng ph¸p nhËn thøc vËt lÝ . §Ó rÌn luyÖn t duy vËt lÝ cho häc sinh th× tèt nhÊt lµ tËp dît cho hä gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô nhËn thøc b»ng chÝnh c¸c ph¬ng ph¸p cña c¸c nhµ vËt lÝ. §ã lµ ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm vµ ph¬ng ph¸p m« h×nh. + RÌn luyÖn ng«n ng÷ vËt lÝ cho häc sinh: Ng«n ng÷ lµ h×nh thøc biÓu hiÖn cña t duy. Mçi kh¸i niÖm vËt lÝ ®îc biÓu ®¹t b»ng mét tõ, mçi ®Þnh nghÜa, ®Þnh luËt vËt lÝ ®îc ph¸t biÓu b»ng mét mÖnh ®Ò, mçi suy luËn bao gåm nhiÒu ph¸n ®o¸n liªn tiÕp. §Ó m« t¶ mét lo¹i hiÖn tîng cÇn nh÷ng thuËt ng÷ diÔn t¶ nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc trng cña lo¹i hiÖn tîng ®Æc trng ®ã. §Æc biÖt trong vËt lÝ nhiÒu khi vÉn dïng nh÷ng tõ ng÷ thêng dïng trong hµng ngµy nhng cã mét néi dung phong phó vµ chÝnh x¸c h¬n. Mçi khi gÆp mét thuËt ng÷ míi, diÔn t¶ mét kh¸i niÖm míi cÇn gi¶i thÝch râ cho häc sinh vµ yªu cÇu häc sinh tËp sö dông nã mét c¸ch chÝnh x¸c, thµnh th¹o thay cho ng«n ng÷ hµng ngµy. 2.1.2.2 Ph¸t triÓn n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh : N¨ng lùc lµ nh÷ng thuéc tÝnh t©m lÝ riªng cña c¸ nh©n nhê nh÷ng thuéc tÝnh nµy mµ con ngêi hoµn thµnh tèt ®Ñp mäi lo¹i ho¹t ®éng nµo ®ã, mÆc dï ®· ph¶i bá ra Ýt søc lao ®éng mµ vÉn ®¹t kÕt qu¶ cao. Ngêi cã n¨ng lùc vÒ mét mÆt nµo ®ã th× kh«ng ph¶i nç lùc nhiÒu trong qu¸ tr×nh c«ng t¸c mµ vÉn kh¾c phôc khã kh¨n mét c¸ch nhanh chãng vµ dÔ dµng h¬n nh÷ng ngêi kh¸c hoÆc cã thÓ vît qua ®îc nh÷ng khã kh¨n míi mµ nhiÒu ngêi kh¸c kh«ng vît qua ®îc. 8 N¨ng lùc g¾n víi kÜ n¨ng, kÜ x¶o trong lÜnh vùc ho¹t ®éng t¬ng øng.Song kÜ n¨ng , kÜ x¶o liªn quan ®Õn viÖc thùc hiÖn mét hµnh ®éng hÑp, chuyªn biÖt, ®Õn møc thµnh th¹o, tù ®éng ho¸, m¸y mãc. Cßn n¨ng lùc chøa ®ùng yÕu tè míi mÎ, linh ho¹t trong hµnh ®éng, cã thÓ gi¶i quyÕt nhiÖm vô thµnh c«ng trong nhiÒu t×nh huèng kh¸c nhau, trong mét lÜnh vùc ho¹t ®éng réng h¬n. N¨ng lùc s¸ng t¹o cã thÓ hiÓu lµ kh¶ n¨ng t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ míi vÒ vËt chÊt vµ tinh thÇn, t×m ra c¸i míi, gi¶i ph¸p míi, c«ng cô míi, vËn dông thµnh c«ng nh÷ng hiÓu biÕt ®· cã vµo hoµn c¶nh míi. §Ó h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn n¨ng lùc sù s¸ng t¹o cho häc sinh cã thÓ dùa vµo c¸c biÖn ph¸p sau : + Tæ chøc ho¹t ®éng s¸ng t¹o g¾n liÒn víi qu¸ tr×nh x©y dùng kiÕn thøc míi. KiÕn thøc vËt lÝ trong trêng phæ th«ng lµ nh÷ng kiÕn thøc ®· ®îc loµi ngêi kh¼ng ®Þnh.Tuy v©y nã lu«n lu«n lµ míi mÎ víi häc sinh. ViÖc nghiªn cøu nh÷ng kiÕn thøc míi sÏ t¹o ra nh÷ng t×nh huèng ®ßi hái häc sinh ph¶i ®a ra nh÷ng ý kiÕn míi, gi¶i ph¸p míi ®èi víi chÝnh b¶n th©n hä. Tæ chøc qu¸ tr×nh nhËn thøc vËt lÝ theo chu tr×nh s¸ng t¹o sÏ gióp cho häc sinh trªn con ®êng ho¹t ®éng s¸ng t¹o dÔ nhËn biªt ®îc: chç nµo cã thÓ suy nghÜ dùa trªn nh÷ng hiÓu biÕt ®· cã, chç nµo ph¶i ®a ra kiÕn thøc míi, gi¶i ph¸p míi.ViÖc tËp trung søc lùc vµo chç míi ®ã sÏ gióp cho ho¹t ®éng s¸ng t¹o cña häc sinh cã hiÖu qu¶, rÌn luyÖn cho t duy trùc gi¸c nh¹y bÐn, phong phó. Trong nhiÒu trêng hîp gi¸o viªn cã thÓ giíi thiÖu cho häc sinh kinh nghiÖm s¸ng t¹o cña c¸c nhµ b¸c häc. + LuyÖn tËp pháng ®o¸n, dù ®o¸n, x©y dùng gi¶ thuyÕt: Dù ®o¸n cã vai trß rÊt quan träng trªn con ®êng s¸ng t¹o khoa häc.Dù ®o¸n dùa chñ yÕu vµo trùc gi¸c, kÕt hîp víi kinh nghiÖm phong phó vµ kiÕn thøc s©u s¾c vÒ mçi lÜnh vùc. Trong giai ®o¹n ®Çu cña ho¹t ®éng nhËn thøc vËt lÝ cña häc sinh, dù ®o¸n cã thÓ dùa vµo sù liªn tëng tíi mét kinh nghiÖm ®· cã, dùa trªn sù t¬ng tù, dùa trªn sù xuÊt hiÖn ®ång thêi gi÷a hai hiÖn tîng mµ dù ®o¸n gi÷a chóng cã quan hÖ nh©n qu¶. + LuyÖn tËp ®Ò xuÊt ph¬ng ¸n kiÓm tra dù ®o¸n. Trong nghiªn cøu vËt lÝ, mét dù ®o¸n, mét gi¶ thuyÕt thêng lµ mét kh¸i qu¸t c¸c sù kiÖn thùc nghiÖm nªn nã cã tÝnh chÊt trõu tîng, tÝnh chÊt chung, kh«ng thÓ kiÓm tra trùc tiÕp ®îc. Muèn kiÓm tra xem ®iÒu dù ®o¸n ®ã, gi¶ thuyÕt cã phï hîp víi thùc tÕ kh«ng, ta ph¶ xem ®iÒu dù do¸n ®ã biÓu hiÖn trong thùc tÕ nh thÕ nµo, cã nh÷ng dÊu hiÖu nµo cã thÓ quan s¸t ®îc. §iÒu ®ã cã nghÜa tõ mét dù ®o¸n, gi¶ thuyÕt ta ph¶i suy ra ®îc mét hÖ qu¶ cã thÓ quan s¸t ®îc trong thùc tÕ, sau ®ã tiÕn hµnh lµm thÝ nghiÖm ®Ó xem hÖ qu¶ rót ra b»ng suy luËn ®ã cã phï hîp 9 víi kÕt qu¶ thÝ nghiÖm kh«ng. HÖ qu¶ suy ra ®îc ph¶i kh¸c víi nh÷ng sù kiÖn ban ®Çu dïng lµm c¬ së cho dù ®o¸n th× míi cã nghÜa. Qu¸ tr×nh rót ra hÖ qu¶ thêng ¸p dông suy luËn logic hay suy luËn to¸n häc.Sù suy luËn nµy ph¶i ®¶m b¶o lµ ®óng quy t¾c, quy luËt, kh«ng ph¹m sai lÇm. + gi¶i c¸c bµi tËp s¸ng t¹o: Lo¹i bµi tËp nµy khi gi¶i ngoµi viÖc ph¶i vËn dông mét sè kiÕn thøc ®· häc, häc sinh b¾t buéc ph¶i cã nh÷ng ý kiÕn ®éc lËp, míi mÎ, kh«ng thÓ suy ra mét c¸ch logic tõ nh÷ng kiÕn thøc ®· häc. 2.1.3 - Thùc tr¹ng vÊn ®Ò ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh ë trêng trung häc c¬ së : 2.1.3.1 - ¦u ®iÓm : Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y thùc hiÖn nghÞ quyÕt cña c¸c §¹i héi §¶ng c¸c cÊp, ®Æc biÖt lµ nghÞ quyÕt §¹i héi §¶ng toµn quèc kho¸ VIII, kho¸ IX chÊt lîng gi¸o dôc ®· ®îc ®æi míi. §éi ngò gi¸o viªn nhiÒu ngêi cã t©m huyÕt víi nghÒ cã lßng yªu nghÒ mÕn trÎ, tinh thÇn tr¸ch nhiÖm víi nghÒ ®· ®îc nhµ níc phong tÆng c¸c danh hiÖu nhµ gi¸o u tó, nhµ gi¸o nh©n d©n. C¬ së vËt chÊt phôc vô cho d¹y vµ häc ®· dÇn ®îc ®ång bé ®Æc biÖt lµ trong mÊy n¨m gÇn ®©y, thùc hiÖn thay s¸ch líp 6 vµ 7.V× thÕ trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y chÊt lîng häc sinh ®· ®îc n©ng cao lªn mét bíc. NhiÒu häc sinh ®¹t gi¶i cao trong c¸c k× thi häc sinh giái trong níc còng nh trªn ®Êu trêng quèc tÕ 2.1.3.2 Tån t¹i : Tuy chÊt lîng gi¸o dôc ®· ®îc n©ng lªn, ®Æc biÖt lµ ë c¸c thµnh phè, thµnh thÞ song ë c¸c vïng n«ng th«n, miÒn nói vïng h¶i ®¶o th× chÊt lîng gi¸o dôc vÉn cßn nhiÒu b¨n kho¨n. Kh¶ n¨ng t duy vµ s¸ng t¹o cña häc sinh cßn nhiÒu h¹n chÕ . 2.1.3.3 Nguyªn nh©n : - ®éi ngò gi¸o viªn ë n«ng th«n, miÒn nói cßn nhiÒu ®ång chÝ cha ®¹t chuÈn. - häc sinh sî m«n vËt lÝ v× c¸c em t©m niÖm khã nh lÝ v× m«n häc thùc nghiÖm mµ viÖc sö dông dông cô thÝ nghiÖm rÊt h¹n chÕ. - C¬ së vËt chÊt phôc vô cho gi¶ng d¹y cha ®¸p øng so víi yªu cÇu. C¸c trêng ë n«ng th«n miÒn nói thiÕu gi¸o viªn phô t¸, phßng thùc hµnh, thiÕt bÞ … Ch¬ng II : thùc tr¹ng vÊn ®Ò ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh ë trêng THCS ThiÖu d¬ng Nh÷ng gi¶I ph¸p vµ kÕt qu¶ ®¹t ®îc qua ch¬ng ®iÖn häc ë vËt lÝ 7 10 2. 2.1 Thùc tr¹ng vÊn ®Ò ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh 2.2.1.1 Kh¸i qu¸t vÒ t×nh h×nh häc sinh: ThiÖu d¬ng lµ mét x· cña huyÖn thiªu ho¸, mét trong nh÷ng x· xa trung t©m huyÖn, ngêi d©n sèng chñ yÕu b»ng nghÒ bu«n b¸n vµ nghÒ phô nh ®an cãt do ®ã ®êi sèng vµ møc ®é thu nhËp cha ®ång ®Òu trong c¸c hé gia ®×nh ¶nh hëng tíi chÊt lîng häc tËp cña häc sinh. Bªn c¹nh ®ã c¬ së vËt chÊt phôc vô cho d¹y vµ häc cßn thiÕu, trêng cã sè lîng líp ®«ng nhÊt nh× huyÖn víi 18 líp vµ gÇn 500 häc sinh.Song trêng l¹i cha cã GV phô t¸ TN, phßng häc bé m«n kh«ng cã. MÆc dï vËy trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y ®éi ngò gi¸o viªn cã nhiÒu chuyÓn biÕn, häc sinh nhiÒu em ch¨m chØ häc v× thÕ ®· cã häc sinh ®¹t gi¶i ë c¸c k× thi chän häc sinh giái cÊp huyÖn. 2.2.1.2.Thùc tr¹ng vÊn ®Ò ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh ë trêng THCS ThiÖu D¬ng Tõ ®iÒu kiÖn thùc tÕ gi¶ng d¹y ë ®Þa ph¬ng lµ vïng n«ng th«n viÖc ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh líp 7 häc ch¬ng tr×nh SGK míi cßn nhiÒu khã kh¨n. Song b¶n th©n t«i còng ®a ra mét sè gi¶i ph¸p ®Ó c¸c ®ång chÝ tham kh¶o khi gi¶ng d¹y m«n ®iÖn häc. 2.2.2 Mét sè gi¶i ph¸p chÝnh ®Ó ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh qua ch¬ng ®iÖn häc: Nh ta ®· biÕt ý thøc vµ c¸c phÈm chÊt t©m lÝ, n¨ng lùc cña con ngêi biÓu hiÖn vµ ®îc h×nh thµnh trong ho¹t ®éng cña con ngêi.ViÖc d¹y häc sÏ lµm cho HS ph¸t triÓn kh¸c nhau tuú thuéc ë néi dung vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc.V× vËy viÖc d¹y häc kh«ng ph¶i lµ chØ quan t©m ®Õn nhiÖm vô lµm cho häc sinh tiÕp thu ®îc mét sè kiÕn thøc nµo ®ã mµ cßn ph¶i quan t©m ®Õn nhiÖm vô ph¸t triÓn trÝ tuÖ, võa lµ ®iÒu kiÖn ®¶m b¶o cho häc sinh n¾m v÷ng kiÕn thøc, võa t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh tù m×nh häc tËp, nghiªn cøu tiÕn xa h¬n n÷a vµ cã kh¶ n¨ng ®éc lËp c«ng t¸c. Cã nhiÒu gi¶i ph¸p ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh. Song ë ®©y t«i chØ nªu mét sè gi¶i ph¸p cô thÓ mµ b¶n th©n t«i ®· thùc hiÖn trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y. 2.2.2.1 Ph¸t triÓn ãc quan s¸t vµ n¨ng lùc nhËn ra c¸i b¶n chÊt trong c¸c hiÖn tîng vËt lÝ. Qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh c¸c líp trong tiÕn tr×nh d¹y vËt lÝ nãi chung, ®Æc biÖt lµ víi häc sinh líp 7 khi thùc hiÖn ch¬ng tr×nh thay s¸ch, b¾t ®Çu tõ chç häc sinh c¶m thô c¸c ®èi tîng vËt lÝ trong mét t×nh huèng x¸c ®Þnh. Kh«ng cã sù nhËn thøc nµy c¶m tÝnh nµyth× kh«ng cã t duy cña häc sinh.Tõ ®©y rót ra nhiÖm vô quan träng cña viÖc 11 d¹y häc vËt lÝ trong viÖc ph¸t triÓn t duy, ph¸t triÓn nh÷ng n¨ng lùc trÝ lùc chung lµ kÝch thÝch sù quan s¸t c¸c hiÖn tîng, c¸c qu¸ tr×nh vµ c¸c ®èi tîng mét c¸ch ch¨m chó vµ cã ®Þnh híng Muèn sù quan s¸t nµy gãp phÇn ph¸t triÓn t duy th× cÇn ph¶i ®Æt ra tríc häc sinh môc ®Ých quan s¸t, ë ®©y kh«ng giíi h¹n sù quan s¸t ë giai ®o¹n tri gi¸c thô ®éng. Mét trong nh÷ng dÊu hiÖu c¬ b¶n cña sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ cña häc sinh lµ kh¶ n¨ng so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp, kh¸i qu¸t ho¸, trõu tîng ho¸, t¸ch ra ®îc c¸i b¶n chÊt trong c¸c hiÖn tîng, trong mçi t×nh huèng vËt lÝ. VÝ dô : Khi häc bµi sù nhiÔm ®iÖn do cä x¸t. §©y lµ bµi ®Çu tiªn cña phÇn ®iÖn häc nªn viÖc ®Þnh híng cho häc sinh quan s¸t c¸c hiÖn tîng x¶y ra trong cuéc sèng hµng ngµy lµ rÊt cÇn thiÕt. ®Ó ®Æt vÊn ®Ò cho bµi häc GV cã thÓ ®a ra c©u hái : c¸c em nghe thÊy g×? ThÊy hiÖn tîng g×? Khi ta cëi ¸o ngoµi b»ng len, d¹ hay ®å tæng hîp trong nh÷ng ngµy thêi tiÕt kh« r¸o ®Æc biÖt lµ khi hanh kh«? Tõ c©u hái ®Þnh híng trªn, GV cho HS th¶o luËn råi ®a ra nhËn xÐt ( cã tiÕng næ l¸ch t¸ch) Hái : nÕu c¸c em cëi ¸o vµo ban ®ªm ë chç tèi cßn quan s¸t ®îc g× ( chíp s¸ng nhá li ti) §Ó ph¸t hiÖn vËt bÞ cä x¸t cã tÝnh chÊt g× míi GV ®Þnh híng cho HS lµm TN víi c¸c dông cô: thíc nhùa, m¶nh v¶i kh«, giÊy vôn qu¶ cÇu xèp nhÑ cã d©y treo. Khi cha cä x¸t thíc vµo m¶nh v¶i kh« cho HS ®a thíc l¹i gÇn c¸c m¶nh v¶i vµ qu¶ cÇu xèp. C¸c em thÊy hiÖn tîng g× ?( kh«ng cã hiÖn tîng g× x¶y ra)c¸c mÈu giÊy vµ qu¶ cÇu ®øng yªn. Cho häc sinh cä x¸t thíc nhùa vµo m¶nh v¶i kh« nhiÒu lÇn.Sau ®ã ®a thíc ®· ®îc cä x¸t l¹i gÇn c¸c mÈu giÊy vôn hoÆc qu¶ cÇu c¸c em quan s¸t thÊy hiÖn tîng g× x¶y ra ( thíc hót qu¶ cÇu vµ mÈu giÊy vôn) VËy trong TN em rót ra nhËn xÐt g× vÒ c¸c vËt sau cä x¸t (sau cä x¸t c¸c vËt cã kh¶ n¨ng hót c¸c vËt nhÑ xèp ) Trong trêng hîp nµy ta cã thÓ vËn dông kiÕn thøc vÒ ®iÖn ®¹i c¬ng ®Ó gi¶i thÝch : Khi ta ®a thíc nhùa ®· ®îc cä x¸t chóng trë thµnh vËt nhiÔm ®iÖn, l¹i gÇn c¸c vËt nhÑ th× díi t¸c dông cña ®iÖn trêng do ®iÖn tÝch trªn thíc g©y nªn, c¸c vËt nµy bÞ nhiÔm ®iÖn, trë thµnh c¸c lìng cùc ®iÖn, chóng chÞu t¸c dông cña ®iÖn trêng kh«ng ®Òu do thíc g©y ra chóng bÞ hót vÒ phÝa thíc lµ n¬i cã ®iÖn trêng m¹nh h¬n. TiÕp tôc lµm thÝ nghiÖm víi c¸c dông cô: m¶nh phim nhùa, m¶nh t«n ph¼ng, m¶nh len bót thö ®iÖn. C¸c dông cô bè trÝ nh h×nh vÏ (17.1a,b SGK) 12 Em quan s¸t thÊy hiÖn tîng g×( kh«ng cã hiÖn tîng g× x¶y ra.Bãng ®Ìn bót ®iÖn kh«ng s¸ng ) - sau ®ã GV tiÕp tôc cho HS lµm thÝ nghiÖm : cä x¸t m¶nh len nhiÒu lÇn vµo m¶nh phim nhùa, quan s¸t bãng ®Ìn cña bót thö ®iÖn khi ch¹m vµo m¶nh t«n(®Ìn s¸ng ) - Cã thÓ thay m¶nh phim nhùa b»ng thíc nhùa dÑt vµ lµm t¬ng tù nh trªn Hái c¸c vËt sau cä x¸t cã hiÖn tîng g×? Häc sinh th¶o luËn ®a ra kÕt luËn nhiÒu vËt sau khi cä x¸t cã kh¶ n¨ng lµm s¸ng bãng ®Ìn bót thö ®iÖn. B»ng h×nh thøc th«ng b¸o GV th«ng b¸o: c¸c vËt bÞ cä x¸t cã kh¶ n¨ng hót c¸c vËt kh¸c hoÆc cã thÓ lµm s¸ng bãng ®Ìn cña bót thö ®iÖn.C¸c vËt ®ã gäi lµ c¸c vËt nhiÔm ®iÖn hay c¸c vËt mang ®iÖn tÝch. §Ó ph¸t triÓn t duy cho häc sinh cñng cè, kh¾c s©u kiÕn thøc võa häc. GV cho HS gi¶i thÝch hiÖn tîng sau: t¹i sao vµo ngµy thêi tiÕt kh« r¸o, khi ch¶i ®Çu b»ng lîc nhùa, nhiÒu sîi tãc bÞ lîc kÐo th¼ng ra( khi ch¶i ®Çu b»ng lîc nhùa, lîc nhùa vµ tãc cä x¸t nhau. C¶ lîc vµ tãc ®Òu bÞ nhiÔm ®iÖn.Do ®ã tãc bÞ lîc nhùa hót kÐo th¼ng ra) ®Õn ®©y GV cã thÓ kh¸i qu¸t vµ gi¶i thÝch hiÖn tîng khi cëi ¸o len vµo nh÷ng ngµy thêi tiÕt kh« r¸o. Khi cö ®éng còng nh khi cëi ¸o, do ¸o len bÞ cä x¸t nªn ®· nhiÔm ®iÖn. Khi ®ã gi÷a c¸c phÇn bÞ nhiÔm ®iÖn trªn ¸o len hay gi÷a ¸o len vµ ¸o trong xuÊt hiÖn c¸c tia löa ®iÖn lµ c¸c chíp s¸ng li ti. Kh«ng khÝ khi ®ã bÞ gi·n në ph¸t ra nh÷ng tiÕng l¸ch t¸ch nhá. T¬ng tù hiÖn tîng nµy ë trong tù nhiªn : do cä x¸t m¹nh gi÷a nh÷ng giät níc trong luång kh«ng khÝ bèc lªn cao lµ mét trong nh÷ng nguyªn nh©n t¹o thµnh c¸c ®¸m m©y d«ng bÞ nhiÔm ®iÖn. Khi ®ã gi÷a c¸c ®¸m m©y nµy hoÆc gi÷a chóng víi mÆt ®Êt xuÊt hiÖn tia löa ®iÖn ph¸t ¸nh chíp chãi loµ. Do nhiÖt ®é cao cña c¸c tia löa ®iÖn, kh«ng khÝ gi·n në ®ét ngét, ph¸t ra tiÕng næ gäi lµ tiÕng sÊm. HoÆc khi häc bµi : dßng ®iÖn nguån ®iÖn Dßng ®iÖn häc sinh kh«ng quan s¸t ®îc b»ng gi¸c quan mµ chØ nhËn biÕt dßng ®iÖn th«ng qua t¸c dông cña dßng ®iÖn, ë ®©y ph¬ng ph¸p t duy l¹i ®îc ph¸t huy râ rÖt.Tõ h×nh vÏ ph¸t huy kh¶ n¨ng t duy cña häc sinh. Häc sinh ®· ®îc lµm quen víi c¸c TN ch¹m ®Çu bót thö ®iÖn vµo m¶nh t«n ®· ®îc ¸p s¸t vµo m¶nh phim nhùa ë bµi häc tríc. Khi quan s¸t thÊy bãng ®Ìn loÐ s¸ng HS x¸c nhËn r»ng cä x¸t lµm nhiÔm ®iÖn m¶nh phim nhùa. ë bµi nµy b»ng c¸ch so s¸nh t¬ng tù HS cã h×nh ¶nh vÒ sù dÞch chuyÓn c¸c ®iÖn tÝch tõ m¶nh phim nhùa qua bãng ®Ìn ®Õn tay ta t¬ng tù nh níc ch¶y tõ b×nh qua èng tho¸t. Gi¸o viªn híng dÉn HS nhËn ra sù t¬ng tù sau: 13 - M¶nh phim nhùa t¬ng tù nh b×nh níc - m¶nh t«n, bãng ®Ìn bót thö ®iÖn t¬ng tù nh èng tho¸t níc - ®iÖn tÝch trªn m¶nh phim nhùa t¬ng tù nh níc trong b×nh - ®iÖn tÝch dÞch chuyÓn qua m¶nh t«n bãng ®Ìn vµ tay t¬ng tù nh níc ch¶y qua èng tho¸t níc - ®iÖn tÝch trªn m¶nh phim nhùa gi¶m bít t¬ng tù nh níc trong b×nh v¬I ®i - Cä x¸t tiÕp ®Ó t¨ng thªm sù nhiÔm ®iÖn cña m¶nh phim nhùa t¬ng tù nh ®æ thªm níc vµo b×nh Tõ sù t¬ng tù trªn HS rót ra nhËn xÐt : bãng ®Ìn bót thö ®iÖn s¸ng khi cã c¸c ®iÖn tÝch dÞch chuyÓn qua nã Tõ ®ã HS hiÓu ®îc dßng ®iÖn lµ dßng c¸c ®iÖn tÝch chuyÓn dÞch cã híng 2.2.2.2 Ph¸t triÓn t duy logic, t duy vËt lÝ vµ t duy khoa häc kÜ thuËt T duy logic: Mét nhiÖm vô quan träng cña d¹y häc vËt lÝ lµ ph¸t triÓn t duy logic cña häc sinh.Nhng kh«ng cã nghi· lµ trong qua tr×nh häc tËp vËt lÝ häc sinh cÇn ph¶I lÜnh héi c¸c kh¸i niÖm vµ c¸c ®Þnh luËt cña logic qua h×nh thøc. GV ph¶i n¾m ®îc nh÷ng c¸i ®ã vµ tæ chøc qu¸ tr×nh nhËn thøc cña HS phï hîp víi c¸c néi dung kh¸i niÖm c¸c ®Þnh luËt vËt lÝ cÇn nghiªn cøu ®ång thêi phï hîp víi c¸c ®Þnh luËt logic.K§USinSKi viÕt r»ng: “ch¼ng h¹n viÖc chuÈn bÞ lÝ thuyÕt rµnh m¹ch cho thÝ nghiÖm ®Ó kiÓm tra gi¶ thuyÕt vµ sù ®¸nh gi¸ thÝch ®¸ng nh÷ng kÕt qu¶ cña nã lµm ph¸t triÓn t duy logic cña häc sinh tèt h¬n nhiÒu so víi hµng tr¨m bµi tËp viÕt vÒ quy t¾c logic’’.t duy logic cña HS ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong chõng mùc mµ HS n¾m hÖ thèng c¸c kiÕn thøc vËt lÝ. ®Ó kiÓm tra t duy logic cÇn sö dông viÖc ®¸nh gi¸ nh÷ng quan s¸t vµ thùc nghiÖm , viÖc gi¶i thÝch nh÷ng mèi liªn hÖ t¬ng hç cña cña c¸c hiÖn tîng vËt lÝ , viÖc dù ®o¸n nh÷ng kÕt qu¶ mong muèn , viÖc kiÓm tra b»ng thùc nghiÖm nh÷ng hÖ qu¶ rót ra tõ c¸c gi¶ thuyÕt vµ thuyÕt vÝ dô : khi häc bµi : chÊt dÉn ®iÖn vµ chÊt c¸ch ®iÖn dßng ®iÖn trong kim lo¹i sau khi HS n¾m ®ù¬c §/N chÊt dÉn ®iÖn vµ chÊt c¸ch ®iÖn nh SGK. B»ng c¸ch quan s¸t c¸c ®å dïng ®iÖn cô thÓ lµ : bãng ®Ìn ®iÖn vµ phÝch c¾m ®iÖn. Häc sinh chØ ra ®îc c¸c bé phËn dÉn ®iÖn : d©y tãc, d©y trôc, 2 ®Çu d©y ®Ìn, lâi d©y vµ 2 ®Çu chèt c¾m c¸c bé phËn c¸ch ®iÖn lµ : trô thuû tinh, thuû tinh ®en, vá nhùa cña phÝch c¾m, vá d©y ®Ó x¸c ®Þnh mét vËt lµ dÉn ®iÖn hay c¸ch ®iÖn theo §/N th× cÇn tiÕn hµnh T/N ®Ó kiÓm tra. B»ng c¸ch quan s¸t h×nh vÏ bè trÝ T/N, H/S ®a ra ph¬ng ¸n thÝ nghiÖm : b»ng 14 c¸c ®o¹n d©y kh¸c nhau: ®o¹n d©y ®ång, nh«m, ®o¹n ruét bót ch×, ®o¹n d©y nhùa, vá gç bót ch× …. Víi mçi trêng hîp,H/S quan s¸t bãng ®Ìn vµ ghi kÕt qu¶ vËt dÉn ®iÖn lµ: ®o¹n d©y ®ång, nh«m ®o¹n ruét bót ch× .VËt c¸ch ®iÖn lµ:®o¹n d©y nhùa, vá gç bót ch× Khi d¹y ®Õn phÇn dßng ®iÖn trong kim lo¹i G/V yªu cÇu H/S nh¾c l¹i kiÕn thøc vÒ cÊu t¹o nguyªn tö. G/V th«ng b¸o trong kim lo¹i c¸c nguyªn tö liªn kÕt chÆt chÏ víi nhau vµ do ®ã s¾p xÕp c¹nh nhau theo mét trËt tù nhÊt ®Þnh t¹o thµnh m¹ng tinh thÓ cña kim lo¹i. Cã mét sè electron ho¸ trÞ do liªn kÕt yÕu víi h¹t nh©n nguyªn tö nªn ®· tho¸t ra khái sù rµng buéc cña nguyªn tö vµ trë thµnh electron tù do chuyÓn ®éng hçn lo¹n trong kho¶ng kh«ng gi÷a c¸c m¹ng tinh thÓ. G/V giíi thiÖu h×nh vÏ phãng to m« h×nh ®¬n gi¶n cña mét ®o¹n d©y kim lo¹i.Tõ m« h×nh G/V cho H/S chØ ra c¸c kÝ hiÖu cña e vµ kÝ hiÖu phÇn cßn l¹i cña nguyªn tö, chØ râ chóng mang ®iÖn tÝch g×?v× sao? Khi nèi d©y dÉn vµo m¹ch ®iÖn nh h×nh vÏ ( 20.4 SGK) Em h·y cho biÕt e tù do bÞ cùc nµo cña pin ®Èy, cùc nµo cña pin hót? H·y vÏ thªm mòi tªn chØ chiÒu dÞch chuyÓn.G/V híng dÉn H/S th¶o luËn kÕt qu¶ chung cña c¶ líp.Tõ ®ã G/V chèt l¹i: khi cã dßng ®iÖn trong kim lo¹i c¸c e kh«ng cßn chuyÓn ®éng tù do n÷a mµ nã chuyÓn dêi cã híng Häc sinh th¶o luËn vµ hoµn thµnh kÕt luËn : c¸c e tù do trong kim lo¹i chuyÓn dÞch cã híng t¹o thµnh dßng ®iÖn ch¹y qua nã Qua bµi häc nµy H/S hiÓu râ h¬n b¶n chÊt dßng ®iÖn trong kim lo¹i lµ dßng c¸c e dÞch chuyÓn cã híng. Khi ®ãng m¹ch lËp tøc ®Òn s¸ng. §iÒu nµy cã thÓ vËn dông kiÕn tøc ®¹i c¬ng ®Ó gi¶i thÝch:Trong kim lo¹i mËt ®é e tù do tõ kho¶ng 10 28 ®Õn 1029/ m3. Khi kh«ng cã ®iÖn trêng ngoµi c¸c e tù do chØ chuyÓn ®éng hçn lo¹n, gièng chuyÓn ®éng nhiÖt cña c¸c ph©n tö khÝ. Khi cã ®iÖn trêng ngoµi c¸c e tù do trong kim lo¹i cã thªm chuyÓn ®éng phô theo mét chiÒu x¸c ®Þnh, ngîc chiÒu ®iÖn trêng. Khi ®ã electron chuyÓn ®éng ngîc chiÒu víi chiÒu cña ®iÖn trêng sÏ lín h¬n sè e chuyÓn ®éng theo chiÒu ®iÖn trêng, nghÜa lµ cã xuÊt hiÖn chuyÓn dêi cã híng cña c¸c ®iÖn tÝch, trong vËt dÉn kim lo¹i cã xuÊt hiÖn dßng ®iÖn. ChuyÓn ®éng cã híng cña e tù do cã vËn tèc rÊt nhá v ≈ 6.10-2 m/s nhng v× c¸c e cã s½n ë mäi chç trong d©y dÉn nhËn ®îc tÝn hiÖu gÇn nh cïng mét lóc vµ hÇu nh chuyÓn ®éng cã híng. T duy vËt lÝ vµ t duy KHKT: Sù ph¸t triÓn ãc quan s¸t, kh¶ n¨ng nhËn ra ®îc c¸i b¶n chÊt trong c¸c hiÖn tîng còng nh sù ph¸t triÓn t duy logic, t duy vËt lÝ, t duy khoa häc kÜ thuËt còng diÔn ra ®ång 15 thêi.T duy vËt lÝ chÝnh lµ kÜ n¨ng quan s¸t c¸c hiÖn tîng vËt lÝ, ph©n tÝch mét hiÖn tîng phøc t¹p thµnh nh÷ng bé phËn thµnh phÇn vµ x¸c lËp trong chóng nh÷ng mèi liªn hÖ vµ nh÷ng sù phô thuéc nhÊt ®Þnh. 2.2.2.3 RÌn luyÖn ng«n ng÷ vËt lÝ cho häc sinh : ViÖc ph¸t triÓn t duy cho häc sinh cÇn ®îc chó ý ®ã lµ vÊn ®Ò chuyÓn tõ ng«n ng÷ hµng ngµy sang ng«n ng÷ vËt lÝ.V× chóng ta ®· biÕt vai trß ng«n ng÷ trong t duy lµ hÕt søc quan träng.C¶ ng«n ng÷ bªn trong (dïng khi ®ang suy nghÜ) còng nh ng«n ng÷ bªn ngoµi ( lêi nãi, ch÷ viÕt ) ®Òu lµ ph¬ng tiÖn cÇn thiÕt ®Ó th«ng hiÓu, ghi nhí lÝ luËn … ThiÕu ng«n ng÷ vËt lÝ th× kh«ng thÓ gi¶i quyÕt ®îc nhiÖm vô nhËn thøc vËt lÝ.ViÖc ph¸t triÓn t duy cña H/S phô thuéc vµo viÖc rÌn luyÖn cho H/S thãi quen diÔn ®¹t b»ng ng«n ng÷ vËt lÝ thay cho ng«n ng÷ hµng ngµy. §èi víi ch¬ng ®iÖn häc, vÊn ®Ò nµy cµng cã ý nghÜa h¬n v× ®©y lµ lÇn ®Çu tiªn c¸c em ®îc tiÕp xóc víi c¸c thuËt ng÷ vËt lÝ trong ®iÖn häc. vÝ dô : - c¸c vËt sau khi cä x¸t trë thµnh vËt nhiÔm ®iÖn (vËt mang ®iÖn tÝch) - c¸c e tù do trong d©y dÉn dÞch chuyÓn cã híng t¹o thµnh dßng ®iÖn trong kim lo¹i. _§Ìn cµng s¸ng m¹nh th× sè chØ ampe kÕ cµng lín hoÆc ®Ìn s¸ng yÕu th× sè chØ ampekÕ nhá. ChÊt dÉn ®iÖn gäi lµ vËt dÉn ®iÖn khi dïng ®Ó lµm c¸c bé phËn dÉn ®iÖn hay vËt dÉn ®iÖn. - ChÊt c¸ch ®iÖn gäi lµ vËt liÖu c¸ch ®iÖn khi ®îc dïng lµm c¸c vËt hay bé phËn c¸ch ®iÖn. 2.2.2.4 Ph¸t triÓn n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh : NhiÖm vô cña qu¸ tr×nh d¹y häc kh«ng ph¶i chØ giíi h¹n ë viÖc h×nh thµnh c¸c kiÕn thøc, kÜ n¨ng, kÜ x¶o ®¬n thuÇn. CÇn ph¶i lµm sao trong khi d¹y häc ph¸t hiÖn ë häc sinh n¨ng lùc ¸p dông kiÕn thøc trong t×nh huèng míi, gi¶i quyÕt nh÷ng bµi to¸n kh«ng ph¶i lµ theo khu«n mÉu ®· cã, thùc hiÖn nh÷ng bµi to¸n cã tÝnh chÊt nghiªn cøu vµ thiÕt kÕ v¹ch ra c¸c ang«rit hîp lÝ mµ tríc kia cha biÕt ®Ó gi¶i c¸c bµi tËp thuéc lo¹i míi, còng nh c¸c kÜ n¨ng kÜ x¶o míi hîp víi yªu cÇu cña thùc tiÔn. Ph¸t triÓn n¨ng lùc s¸ng t¹o cã nhiÒu biÖn ph¸p.Song ë ®©y t«i chØ nªu ra mét sè biÖn ph¸p cô thÓ: * Tæ chøc ho¹t ®éng s¸ng t¹o g¾n liÒn víi viÖc x©y dùng kiÕn thøc míi: Tæ chøc ®Þnh híng hµnh ®éng chiÕm lÜnh tri thøc vËt lÝ cña häc sinh theo tiÕn tr×nh d¹y häc gi¶i quyÕt vÊn ®Ò nh»m ph¸t triÓn n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh trong qu¸ tr×nh häc tËp. 16 TiÕn tr×nh ho¹t ®éng t×m tßi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò cña häc sinh cã thÓ diÔn ra theo tr×nh tù sau, víi sù híng dÉn cña gi¸o viªn. - Gi¸o viªn ®a ra ®Þnh híng t×nh huèng khiÕn häc sinh sÏ ph¶i ®Æt ra c©u hái : cã mèi liªn hÖ nµo, tõ ®ã suy ra ®îc g×. Nh vËy chÝnh lµ ®· ®a häc sinh ®Õn t×nh thÕ lùa chän . Nã thóc ®Èy häc sinh lùa chän mét m« h×nh mµ häc sinh cã thÓ vËn hµnh ®îc. NÕu lêi gi¶i ®¸p cña häc sinh suy ra ®îc tõ m« h×nh kh«ng phï hîp víi kÕt qu¶ thÝ nghiÖm hoÆc nÕu h/s cha cã lêi gi¶i ®¸p v× cha x¸c ®Þnh ®îc m« h×nh cÇn thiÕt th× chÝnh khi ®ã h/s ë vµo thÕ kh«ng phï hîp hoÆc thÕ bÝ t¾c, hoÆc thÕ bÊt ng, nã ®ßi hái h/s söa ®æi m« h×nh hoÆc t×m m« h×nh míi. NÕu h/s kh«ng vît qua ®îc khã kh¨n, kh«ng ®a ra ®îc m« h×nh thÝch hîp ®Ó vËn hµnh th× g/v cã thÓ gióp ®ì h/s b»ng c¸ch dÉn h/s tíi t×nh thÕ ph¸n xÐt. Nã ®ßi hái h/s ph¶i xem xÐt, thö hîp thøc ho¸ c¸c m« h×nh ®îc g/v giíi thiÖu, gîi ý, ®Ó cã thÓ b¸c bá m« h×nh kh«ng hîp thøc mµ lùa chän, chÊp nhËn m« h×nh hîp thøc. NÕu cuèi cïng h/s vÉn kh«ng cã kh¶ n¨ng th× g/v gióp ®ì h/s b»ng c¸ch giíi thiÖu cho h/s m« h×nh thÝch hîp vµ sù hîp thøc ho¸ m« h×nh ®ã TiÕn tr×nh ®Þnh híng hµnh ®éng cña h/s trong c¸c t×nh huèng häc tËp trªn thÓ hiÖn tÝnh chÊt tr¬ng tr×nh ho¸ cña sù ®Þnh híng hµnh ®éng nghiªn cøu, t×m tßi s¸ng t¹o cña h/s. ®Ó ph¸t huy ®Çy ®ñ vai trß cña h/s trong sù tæ chøc t×nh huèng häc tËp vµ vai trß cña tËp thÓ h/s ®èi víi qu¸ tr×nh nhËn thøc khoa häc cña mçi c¸ nh©n h/s. TiÕn tr×nh d¹y häc cã thÓ ®îc thùc hiÖn theo c¸c pha: Pha 1: ChuyÓn giao nhiÖm vô, bÊt æn ho¸ tri thøc, ph¸t biÓu vÊn ®Ò g/v giao cho h/s mét nhiÖm vô cã tiÒm Èn vÊn ®Ò, díi sù híng dÉn cña g/v, h/s quan t©m ®Õn nhiÖm vô ®Æt ra, s½n sµng nhËn nhiÖm vô vµ thùc hiÖn. pha 2 : Häc sinh hµnh ®éng ®éc lËp, tù chñ, trau dåi t×m tßi gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. h/s ®éc lËp xoay xë vît qua khã kh¨n cã sù ®Þnh híng cña g/v khi cÇn h/s diÔn ®¹t, trao ®æi víi ngêi trong nhãm vÒ c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò vµ kÕt qu¶ thu ®îc, qua ®ã chØnh lÝ hoµn thiÖn tiÕp. pha 3 : tranh luËn, thÓ chÕ ho¸, vËn dông tri thøc míi díi sù híng dÉn cña g/v h/s tranh luËn, b¶o vÖ c¸i x©y dùng ®îc. GV chÝnh x¸c h¬n,bæ sung thÓ chÕ ho¸ tri thøc míi. h/s chÝnh thøc ghi nhËn tri thøc míi vµ vËn dông. vÝ dô: Khi häc bµi: dßng ®iÖn – nguån ®iÖn khi d¹y phÇn m¾c m¹ch ®¬n gi¶n gåm pin, bãng ®Ìn c«ng t¾c vµ d©y nèi. ®Ó ph¸t huy n¨ng lùc s¸ng t¹o cña h/s. g/v cho h/s nghiªn cøu h×nh vÏ 19.3 Yªu cÇu h/s m¾c m¹ch ®iÖn trong nhãm theo h×nh 19.3 - häc sinh m¾c m¹ch theo s¬ ®å 17 - g/v yªu cÇu h/s ®ãng c«ng t¾c - h/s ®ãng c«ng t¾c ( nÕu bèng ®Ìn kh«ng s¸ng ) Trong nhãm th¶o luËn ®ãng gãp ý kiÕn t×m ra nguyªn nh©n ®Ìn kh«ng s¸ng (m¹ch hë) t×m c¸ch kh¾c phôc vµ m¾c l¹i m¹ch ®Ó ®¶m b¶o m¹ch kÝn ®Ìn s¸ng. Häc sinh cã thÓ ®Ò xuÊt c¸c nguyªn nh©n ®Ìn kh«ng s¸ng vµ nªu c¸ch kh¾c phôc theo b¶ng sau: Nguyªn nh©n m¹ch hë C¸ch kh¾c phôc - d©y tãc ®Ìn bÞ ®øt - thay bãng ®Ìn kh¸c d©y tãc kh«ng - ®ui ®Ìn tiÕp xóc kh«ng tèt ®øt - c¸c ®Çu d©y tiÕp xóc kh«ng tèt - vÆn l¹i ®ui ®Ìn - d©y ®øt ngÇm bªn trong - vÆn l¹i c¸c ®Çu nèi cho chÆt - Pin cò - Nèi l¹i d©y hoÆc thay d©y kh¸c - Thay pin B»ng c¸ch nµy g/v cã thÓ ghi l¹i nguyªn nh©n ®Ìn kh«ng s¸ng cña mçi nhãm lªn b¶ng, cho h/s th¶o luËn vµ ®i ®Õn kÕt luËn c¸ch kiÓm tra ph¸t hiÖn chç m¹ch hë chung toµn m¹ch. 2.2.3 KÕt qu¶: Qua thùc tÕ gi¶ng d¹y ë trêng THCS ThiÖu D¬ng. B»ng c¸ch híng dÉn h/s ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña h/s nh ®· tr×nh bµy ë trªn t«i thÊy h/s cã nhiÒu tiÕn bé : - Häc sinh yªu thÝch m«n häc, thÝch ®îc t×m tßi, m¹nh d¹n trong giao tiÕp. §Æc biÖt qua qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y t«i nhËn th©y sè häc sinh cã kh¶ n¨ng häc tËp tèt ®îc n©ng lªn.TØ lÖ häc sinh ®¹t kh¸ giái ë c¸c bµi kiÓm tra n©ng lªn râ rÖt. Cô thÓ : Víi 2 líp 7A vµ 7B , víi líp 7A d¹y theo ph¬ng ph¸p trªn th× kÕt qu¶ tèt h¬n 7B víi cïng mét ®Ò kiÓm tra nh sau trong cïng mét thêi gian. §Ò bµi : C©u 1: Trong nh÷ng c¸ch sau ®©y, c¸ch nµo lµm lîc nhùa nhiÔm diÖn Khoanh ch÷ c¸i ®Çu c©u tr¶ lêi ®óng A. nhóng lîc vµo níc Êm råi lÊy ra thÊm kh« nhÑ nhµng B. ¸p s¸t lîc mét lóc l©u vµo cùc d¬ng cña pin C. t× s¸t vµ vuèt m¹nh lîc nhùa trªn ¸o len C©u 2 : Hai qu¶ bãng bay ®îc thæi phång cã kÝch cì gÇn b»ng nhau vµ ®îc treo b»ng c¸c sîi chØ.Sau khi cä x¸t vµ ®a l¹i gÇn nhau th× thÊy 2 qu¶ bãng ®Èy nhau. KÕt luËn nµo sau ®©y lµ ®óng: 18 A.Mét qu¶ bãng bÞ nhiÔm ®iÖn, qu¶ kia kh«ng B .Hai qu¶ bãng bÞ nhiÔm ®iÖn kh¸c lo¹i C .Hai qu¶ bãng bÞ nhiÔm ®iÖn cïng lo¹i D.Hai qu¶ bãng ®Òu kh«ng bÞ nhiÔm ®iÖn C©u3 : §iÒn côm tõ thÝch hîp vµo chç trèng ®Ó ®îc c©u tr¶ lêi ®óng A.Dßng ®iÖn ch¹y trong ………….nèi liÒn c¸c thiÕt bÞ ®iÖn víi 2 cùc cña nguån ®iÖn B . CÇn cÈu dïng nam ch©m ho¹t ®éng dùa trªn …………cña dßng ®iÖn C .Dßng ®iÖn trong kim lo¹i lµ ………….dÞch chuyÓn cã híng. C©u 4 : VÏ s¬ ®å m¹ch ®iÖn gåm mét nguån ®iÖn 2 pin m¾c nèi tiÕp mét bãng ®Ìn, mét c«ng t¾c vµ chØ râ chiÒu dßng ®iÖn trong m¹ch C©u 5: H·y gi¶i thÝch v× sao bÊt cø mét dông cô ®iÖn nµo còng gåm c¸c bé phËn dÉn ®iÖn vµ c¸c bé phËn c¸ch ®iÖn. C©u 6: Dßng ®iÖn cã mÊy t¸c dông chÝnh ? H·y kÓ tªn? KÕt qu¶ : Líp 7A 7B SÜ sè 32 26 KÐm SL TL 0 0 2 7.8 YÕu SL TL 0 0 4 15.6 T B×nh SL TL 10 31 12 45.8 Kh¸ SL TL 14 44.5 6 23 Giái SL TL 8 25 2 7.8 Qua kÕt qu¶ cña bµi kiÓm tra chÊt lîng nµy ®· ph¶n ¸nh ®îc nh÷ng viÖc lµm thiÕt thùc cña gi¸o viªn còng nh lµ cña häc sinh, minh chøng cho gi¶i ph¸p ®Ò ra lµ ®óng ®¾n. PhÇn thø 3:kÕt luËn 3.1. KÕt luËn: Chóng ta cã thÓ kh¼ng ®Þnh r»ng: muèn ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh th× ngêi thÇy ph¶i cã mét ph¬ng ph¸p d¹y ®óng ®¾n, linh ho¹t, hîp lý, phï hîp víi ®iÒu kiÖn thùc tÕ. Ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña häc sinh lµ mét viÖc lµm thêng xuyªn, ®ßi hái ngêi gi¸o viªn ph¶i cã quyÕt t©m, cã phÈm chÊt vµ n¨g lùc cao, cã nh vËy míi ®¸p øng ®îc yªu cÇu trong thêi k× míi: thêi k× c«ng nghiÖp ho¸, hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. 3.2. Nh÷ng gi¶i ph¸p chÝnh ®Ó ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cu¶ HS qua ch¬ng ®iÖn häc líp 7: Qua thùc tÕ gi¶ng d¹y, b¶n th©n t«i ®· rót ra mét sè gi¶i ph¸p chÝnh ®Ó ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc s¸ng t¹o cña Hs nh sau: - Ph¸t triÓn ãc quan s¸t vµ n¨ng lùc nhËn ra c¸i b¶n chÊt trong c¸c hiÖn tîng vËt lý. 19 - Ph¸t triÓn t duy logic, t duy vËt lý, vµ t duy khoa häc kÜ thuËt chÝnh lµ kÜ n¨ng quan s¸t c¸c hiÖn tîng vËt lý, ph©n tÝch mét hiÖn tîng phøc t¹p thµnh nh÷ng bé phËn thµnh phÇn vµ x¸c lËp ë trong chóng nh÷ng mèi liªn hÖ vµ sù phô thuéc x¸c ®Þnh. - RÌn luyÖn ng«n ng÷ vËt lý cho hs thay cho ng«n ng÷ th«ng thêng hµng ngµy. - Ph¸t triÓn n¨ng lùc s¸ng t¹o cña HS g¾n liÒn víi viÖc x©y dung kiÕn thøc míi.Tæ chøc ®Þnh híng hµnh ®éng, chiÕm lÜnh tri thøc vËt lý cña hs theo tiÕn tr×nh d¹y häc gi¶i, quyÕt vÊn ®Ò. 3.3 C¸c ý kiÕn ®Ò xuÊt vµ kiÕn nghÞ: §Ó ph¸t triÓn t duy vµ n¨ng lùc Hs ®îc tèt, th× t«i mong r»ng c¸c cÊp cÇn ®Çu t ®ång bé h¬n n÷a trong gi¸o dôc. §Çu t vÒ gi¸o viªn, c¬ së vËt chÊt phôc vô cho gi¶ng d¹y, còng nh c¸c trang thiÕt bÞ phôc vô cho gi¶ng d¹y, ®Æc biÖt lµ nh÷ng m«n häc thùc nghiÖm nh m«n vËt lý. Tµi liÖu tham kh¶o 1 / V¨n kiÖn nghÞ quyÕt TW2 kho¸ 8 2 / §iÖn ®¹i c¬ng- NXB gi¸o dôc-2000 T¸c gi¶: Vò Thanh KhiÕt- Lª ThÞ Oanh- §inh Loan Viªn 3 / S¸ch GV vËt lÝ 7- NXB GD - 2003 T¸c gi¶: Vò Quang- NguyÔn §øc Th©m- §oµn Duy Hinh- NguyÔn Ph¬ng Hång. 4 / SGK VËt lý 7- NXB GD - 2003 T¸c gi¶: Vò Quang- NguyÔn §øc Th©m- §oµn Duy Hinh- NguyÔn Ph¬ng Hång. 5 / Ph¬ng ph¸p häc vËt lý ë trêng phæ th«ng- NXB §¹i häc s ph¹m 2002 T¸c gi¶: NguyÔn §øc Th©m- NguyÔn Ngäc Hng- Ph¹m Xu©n Quèc 6 / /ThiÕt kÕ ho¹t ®éng d¹y häc vËt lý 7- NXB GD n¨m 1999 T¸c gi¶: Ph¹m H÷u Tßng . 20