Tài liệu SKKN MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10

MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ SÔÛ GIAÙO DUÏC VAØ ÑAØO TAÏO TÆNH ÑOÀNG NAI TRÖÔØNG THPT TRAÁN BIEÂN  MAÕ SOÁ ………………… Ngöôøi thöïc hieän : NGO NGOÏC BÍCH HA Ø Lónh vöïc nghieân cöùu: Phöông phaùp daïy hoïc boä moân Naê m hoï c 20ï 1 1 - 2012 ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 3 MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------PhÇn më ®Çu 1. LÝ DO CHỌN SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM: 1.1. Lý do kh¸ch quan : Khoa häc ngày càng phát triển đßi hái gi¸o dôc níc ta ph¶i nhanh chãng tiÕn kÞp c¸c níc tiªn tiÕn trªn thÕ giíi , ngµnh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o cña níc ta ph¶i ®µo t¹o ®îc nh÷ng con ngêi n¨ng ®éng tù chñ , s¸ng t¹o , n¾m b¾t vµ sö dông thµnh th¹o nh÷ng c«ng nghÖ hiÖn ®¹i cña khoa häc kü thuËt . Do ®ã viÖc n©ng cao chÊt lîng d¹y häc lµ v« cïng quan träng kh«ng thÓ thiÕu trong c¸c nhµ trêng phæ th«ng . 1.2 Lý do chñ quan : Ho¹t ®éng d¹y häc cã vÞ trÝ quyÕt ®Þnh tíi viÖc h×nh thµnh nh©n c¸ch , n¨ng lùc cña häc sinh .V× vËy viÖc n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc hiÖn nay ®ang lµ vÊn ®Ò toµn x· héi quan t©m mµ tríc hÕt ®Ó n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o th× ngµnh gi¸o dôc vµ ®µo t¹o ph¶i cã nh÷ng cố g¾ng h¬n n÷a, ®Æc biÖt lµ ®éi ngò c¸c thµy c« gi¸o trùc tiÕp gi¶ng d¹y ®ãng vai trß hÕt søc quan träng trong viÖc n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o . ViÖc vËn dông c¸c ph¬ng ph¸p tÝch cùc trong d¹y häc nãi chung vµ trong d¹y häc VËt Lý nãi riªng lµ mét nh©n tè quan träng ®Ó nâng cao chÊt lîng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o , hiÖn nay c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc cæ truyÒn " thÇy ®äc trß chÐp “ , kh«ng cßn phï hîp n÷a . ph¬ng ph¸p d¹y häc trong giai ®o¹n hiÖn nay ®ßi hái ph¶i ph¸t huy ®îc tÝnh tÝch cùc chñ ®éng cña ngêi häc. Vật lí là một khoa học thực nghiệm, học vật lí trong trường phổ thông là học tập gắn liền với thực tiễn thông qua các sự vật, hiện tượng vật lí trong thế giới tự nhiên để giúp HS hiểu biết các quy luật của nó và cùng chung sống với thực tiễn đời sống xã hội. Thí nghiệm thực hành Vật lí trong trường Trung học phổ thông (THPT) là một trong những mục đích quan trọng giúp học sinh (HS) hình thành nên những nét nhân cách con người thông qua những kĩ năng khoa học và các thao tác tư duy logic vật lí, đồng thời qua đó giúp HS hiểu sâu sắc hơn các khái niệm, hiện tượng vật lí, giải thích được các hiện tượng vật lí đơn giản đang xảy ra trong thế giới tự nhiên và xung quanh chúng ta. Thí nghiệm Vật lí trong trường THPT giúp HS củng cố và khắc sâu những kiến thức, kĩ năng thu được từ thực tiễn và các bài giảng lí thuyết, gắn lí thuyết với thực hành, “ học đi đôi với hành”, giúp HS tin tưởng vào các chân lí khoa học. Môc tiªu cña m«n VËt lý THPT lµ trang bÞ cho häc sinh mét hÖ thèng kiÕn thøc VËt lý c¬ b¶n bíc ®Çu h×nh thµnh cho häc sinh nh÷ng kü n¨ng c¬ b¶n phæ th«ng vµ thãi quen lµm viÖc khoa häc gãp phÇn h×nh thµnh n¨ng lùc nhËn thøc vµ c¸c phÈm chÊt , nh©n c¸ch mµ môc tiªu gi¸o dôc ®Ò ra . Trong ch¬ng tr×nh VËt lý THPT hiÖn nay ®îc viÕt theo tinh thÇn ®æi mới néi dung cÊu tróc ch¬ng tr×nh , néi dung s¸ch gi¸o khoa còng coù nhieàu thay ®æi so víi s¸ch gi¸o khoa cò . ChÝnh v× vËy cÇn ph¶i ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc kÕt hîp víi sö dông thiÕt bÞ d¹y häc cho phï hîp lµ mét yÕu tè cÇn thiÕt ®Ó ®¸p øng ®îc nhu cÇu cña viÖc h×nh thµnh con ngêi míi . §Ó gióp c¸c em lÜnh héi kiÕn thøc mét c¸ch tèt nhÊt c¸c tri thøc khoa häc chóng ta nh÷ng nhµ s ph¹m nhÊt thiÕt ph¶i trang bÞ cho c¸c em mét ph¬ng ph¸p häc tËp míi ---------------------------------------###---------------@--------------4 ###------------------------------ MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------b»ng chÝnh sù nç lùc tÝch cùc chñ ®éng ®éng s¸ng t¹o vµ n¨ng lùc tù nghiªn cøu tù t×m ra ch©n lý khoa häc .Cã nh vËy th× c¸c em míi më mang kiÕn thøc , vèn hiÓu bieát cña m×nh, biÕt vËn dông tri thøc khoa häc vµo thùc tÕ vµ chÊt lîng gi¸o dôc vµ ®µo t¹o míi ®îc n©ng lªn . XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn cïng víi qóa tr×nh tÝch luü c¸c kinh nghiÖm gi¶ng d¹y c¸c n¨m qua , t«i xin ®a ra mét sè kinh nghiÖm và hệ thống lại các bài học có sử dụng dụng cụ thí nghiệm đạt hiệu quả cũng như trình bày các thí nghiệm thực hành mà giáo viên trường THPT TRẤN BIÊN đã và chưa thực hiện được . ( Vật lý 10 ) 2 . Môc ®Ých nghiªn cøu : KiÓm ®iÓm l¹i nh÷ng viÖc ®· và chưa làm ®îc qua viÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc ®Ó n©ng cao chÊt lîng , hiÖu qu¶ cuûa giê lªn líp vµ rót ra nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm . Ѹp øng ®îc yªu cÇu cña qu¸ tr×nh c«ng nghiÖp ho¸ hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc . 3. NhiÖm vô cña kinh nghiÖm : X¸c ®Þnh c¬ së khoa häc , trong giai ®o¹n hiÖn nay ph¶i lu«n ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ®Ó ph¸t huy tÝnh chñ ®éng s¸ng t¹o cña häc sinh , ph¶i sö dông triÖt ®Ó c¸c thiÕt bÞ d¹y häc ,höôùng daãn hoïc sinh töï laøm thieát bò daïy hoïc baèng nhöõng vaät lieäu coù saün ®Ó hoµn thµnh ch¬ng tr×nh môc tiªu cña giê lªn líp . PhÇn néi dung Ch¬ng I : c¬ së lý luËn vµ c¬ së ph¸p lý cña viÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc trong m«n vËt lý 10 1.1 C¬ së lý luËn : Ph¬ng tiÖn d¹y häc lµ mét phÇn quan träng quyÕt ®Þnh ®Õn hiÖu qu¶ gi¶ng d¹y. Nã gãp phÇn ®¾c lùc cho ngêi gi¸o viªn khi truyÒn thô kiÕn thøc cho häc sinh vµ cã ¶nh hëng quan träng ®Õn t duy s¸ng t¹o cña häc sinh khi t×m hiÓu vµ chiÕm lÜnh khoa häc. Gi¸ trÞ lín nhÊt cña ph¬ng tiÖn d¹y häc n»m ë sù t¸c ®éng cña chóng tíi c¸c gi¸c quan häc sinh nhÊt lµ thÞ gi¸c vµ thÝnh gi¸c. C¸c nhµ nghiªn cøu khoa häc ®· tæng kÕt møc ®é ¶nh hëng cña c¸c gi¸c quan tíi tr×nh ®é tiÕp thu tri thøc cña häc sinh lµ: 20 % nhËn ®îc qua qu¸ tr×nh nghe gi¶ng . 30 % nhËn ®îc qua qu¸ tr×nh nh×n ®îc ---------------------------------------###---------------@--------------5 ###------------------------------ MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------50 % nhËn ®îc qua qu¸ tr×nh nghe vµ nh×n ®îc 80 % nhËn ®îc qua qu¸ tr×nh nãi 90 % nhËn ®îc qua qu¸ tr×nh nãi vµ lµm . §iÒu ®ã kh¼ng ®Þnh sù cÇn thiÕt hç trî ®¾c lùc cña ph¬ng tiÖn d¹y häc ,nhÊt lµ c¸c thiÕt bÞ thÝ nghiÖm thùc hµnh trong c¸c giê häc , nã kh«ng chØ mang l¹i hiÖu qu¶ cao cho c¸c ho¹t ®éng d¹y häc mµ nã cßn kÝch thÝch trÝ tß mß , lßng ham hiÓu biÕt tham väng kh¸m ph¸ khoa häc , g©y høng thó häc tËp cho häc sinh , lµm cho kh«ng khÝ giê häc s«i næi , vui vÎ , hµo høng , tho¶i m¸i h¬n . vµ kÕt qu¶ chÊt lîng giê häc sÏ ®îc n©ng cao . Tuy nhiªn nÕu kh«ng biÕt c¸ch sö dông hoÆc sö dông kh«ng ®óng lóc ®óng chç ®óng môc ®Ých kh«ng hîp lý th× c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc sÏ cã t¸c dông ngîc l¹i , nã trë thµnh vËt l¹ ®èi víi häc sinh lµm ph©n t¸n qu¸ tr×nh häc tËp cña häc sinh , nÕu thùc hiÖn kh«ng thµnh c«ng th× c¸c thÝ nghiÖm sÏ trë thµnh ph¶n khoa häc, lµm mÊt lßng tin víi häc sinh vµ g©y khã kh¨n truyÒn thô kiÕn thøc cho gi¸o viªn . §èi víi viÖc gi¶ng d¹y M«n VËt lý nãi chung vµ m«n VËt lý 10 nãi riªng th× viÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc lµ mét viÖc lµ kh«ng thÓ thiÕu ®îc trong qu¸ tr×nh d¹y häc bëi v× ®Æc thï cña m«n VËt lý lµ mét m«n khoa häc thùc nghiÖm , c¸c tri thøc khoa hoïc ®îc rót ra tõ viÖc quan s¸t caùc hiÖn tîng , thu thËp th«ng tin vµ lµm thÝ nghiÖm ®Ó kh¼ng ®Þnh sù ®óng ®¾n cña tri thøc khoa häc. Muèn vËy th× c¸c gi¸o viªn ph¶i khai th¸c triÖt ®Ó cã kü n¨ng, sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c thiÕt bÞ d¹y häc hiÖn cã vµ ph¶i lu«n n¨ng ®éng , s¸ng t¹o ...lµm thªm c¸c thiÕt bÞ cÇn thiÕt cha cã ®Ó bµi gi¶ng thªm phong phó sinh ®éng , cuèn hót g©y høng thó , ®¹t hiÖu qu¶ cao vÒ chÊt lîng , ®¶m b¶o vÒ néi dung ch¬ng tr×nh môc tiªu gi¸o dôc . 1.2 - C¬ së ph¸p lý LuËt gi¸o dôc níc céng hoµ x· héi chñ nghÜ ViÖt Nam nªu râ " Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc tù gi¸c chñ ®éng , t duy s¸ng t¹o cña ngêi häc , båi dìng n¨ng lùc tù häc , lßng say mª häc tËp vµ ý chÝ v¬n lªn ...." ( §iÒu 4 LuËt gi¸o dôc ) Ph¬ng ph¸p gi¸o dôc ë phæ th«ng ph¶i ph¸t huy tÝnh tÝch cùc tù gi¸c , chñ ®éng s¸ng t¹o cña häc sinh rÌn luyÖn kü n¨ng , vËn dông kiÕn thøc vµo thùc tiÔn cuéc sèng t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m , ®em l¹i niÒm vui , høng thó häc t©p cña häc sinh ( §iÒu 24 ch¬ng 2 LuËt gi¸o dôc ) Theo chØ thÞ , híng dÉn thùc hiÖn nhiÖm vô n¨m häc cña Bé gi¸o dôc , Së gi¸o dôc vµ ®µo t¹o Ñoàng Nai, tröôøng THPT Traán Bieân cÇn tiÕp tôc ®Èy m¹nh viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc trªn c¬ së c¸c thiÕt bÞ gi¸o dôc hiÖn coù , khai thác sö dông cã hiÖu qu¶ c¸c thiÕt bÞ d¹y häc , thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c bµi thÝ nghiÖm thùc hµnh c¸c m«n ®îc quy ®Þnh trong ch¬ng tr×nh c¨n cø vµo kiÕn thøc kü n¨ng, néi dung s¸ch gi¸o khoa míi. ch¬ng II : Thùc tr¹ng cña viÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc trong m«n vËt lý cña trêng trung häc PHOÅ THOÂNG TRAÁN BIEÂN trong giai ®o¹n hiÖn nay. 2.1- §Æc ®iÓm cña trêng THPT TRAÁN BIEÂN 2.1.1- Nh÷ng thuËn lîi c¬ b¶n - Ñöôïc söï quan taâm cuûa UBND Tænh Ñoàng Nai, Sôû giaùo duïc vaø ñaøo taïo Tænh Ñoàng Nai. Tröôøng THPT ñöôïc xaây döïng môùi hoaøn toaøn vôùi 45 phoøng hoïc, nhiều phòng chức năng, phòng thí nghiệm , trong ñoù coù 2 phoøng Thí nghieäm vaät lý SGD ñaøo taïo trang bò cho raát nhieàu duïng cuï thí nghieäm ñeå phuïc vuï cho vieäc giaûng daïy. ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 6 MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ §éi ngò gi¸o viªn trÎ khoÎ cã n¨ng lùc : gi¸o viªn cã tr×nh ®é thaïc só, gi¸o viªn trình ñoä ñaïi hoïc , riªng ®èi víi m«n VËt Lý trêng cã 10 gi¸o viªn ®îc ®µo t¹o chÝnh quy cã tr×nh ®é chuyªn m«n tay nghÒ cao cã n¨ng lùc s ph¹m, nhiÖt t×nh trong c«ng t¸c gi¶ng d¹y , lu«n cã tinh thÇn ®æi míi häc hái ®Ó n©ng cao tr×nh ®é chuyªn m«n. 2. 1.2- Nh÷ng khã kh¨n c¬ b¶n: - Vieäc trang bò duïng cuï TN cho moân vaät lyù cuûa tröôøng vaãn chöa ñaùp öùng döôïc yeâu caàu cuûa baøi giaûng. Vieäc thieát keá hai daõy baøn song song trong phoøng TN theo toâi cuõng chöa ñöôïc hôïp lyù vì caùc em laøm vieäc theo nhoùm thöôøng 8 em moät nhoùm neáu xeáp theo haøng doïc caùc em raát khoù thaûo luaän, do ®ã khã ph¸t huy hÕt kh¶ n¨ng cña tÊt c¶ c¸c em trong nhãm . Một phòng thì sử dụng bàn vuông kích thước lớn nên khi làm TN các em không với tới các dụng cụ nếu bố trí ở giữa cho các bạn khác cùng quan sát. - Mét sè thiÕt bÞ d¹y häc cßn thiÕu vÒ sè lîng so víi ch¬ng tr×nh thực hành trong s¸ch gi¸o khoa ë tõng khèi líp. - Mét sè thiÕt bÞ chÊt lîng kÐm, thiÕu chÝnh x¸c, kh«ng cã ®é bÒn, ®Ñp ®Ó sö dông l©u dµi. - Thiết bị cũ kỹ, hư hỏng nhiều. - Dụng cụ thí nghiệm còng thiếu. - Việc mang dụng cụ thí nghiệm từ phòng thí nghiệm lên phòng học, hay việc các em di chuyển xuống phòng thí nghiệm cũng mất khá nhiều thời gian vì lớp học ở xa phòng thí nghiệm. 2.2 - Mét sè kªt qu¶ ®¹t ®îc trong viÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc m«n VËt Lý 10 2.2.1 - Qua kinh nghiÖm gi¶ng d¹y cña b¶n th©n t«i thÊy viÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc trong m«n VËt lý 10 ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i chuÈn bÞ bµi thËt chu ®¸o cÈn thËn , ph¶i chuÈn bÞ ®Çy ®ñ c¸c thiÕt bÞ d¹y häc cÇn thiÕt ,ph¶i lµm trø¬c c¸c thÝ nghiÖm , thùc hµnh vµ thÝ nghiÖm chøng minh sao cho ®¹t kÕt qu¶ nh mong muèn chÝnh v× yªu cÇu ®ã lµm cho gi¸o viªn n©ng cao ý thøc tù gi¸c tinh thÇn tr¸ch nhiÖm ®Ó ®¹t hiÖu qu¶ cao cho c¸c giê d¹y Ngoµi ra trong c¸c giê d¹y cã sö dông thiÕt bÞ d¹y häc lµm cho gi¸o viªn nãi Ýt h¬n mµ chØ ®ãng vai trß híng dÉn chØ ®¹o lµ chÝnh häc sinh ph¶i tù nghiªn cøu lµm thÝ nghiÖm ®Ó rót ra kiÕn thøc , gi¸o viªn kh«ng ph¶i gi¶i thÝch nhiÒu v× kÕt qu¶ rót ra lµ do chÝnh häc sinh t×m ®îc bªn c¹nh ®ã gi¸o viªn còng thÊy rÊt tho¶i m¸i tù tin v× ®ã g©y ®îc lßng tin ®èi víi häc sinh qua c¸c thÝ nghiÖm VËt lý vµ cuèn hót c¸c em häc VËt lý . 2.2.2 - Qua c¸c g׬ häc m«n VËt lý 10 t«i nhËn thÊy r»ng viÖc sö dông c¸c thiÕt bÞ d¹y häc ®· lµm cho kh«ng khÝ líp häc s«i nổi hµo høng , vui vÎ tho¶i m¸i h¬n , g©y ®îc høng thó häc tËp ®èi víi häc sinh lµm cho häc sinh rÊt thÝch häc m«n VËt lý v× víi m«n häc nµy caùc em ®îc lµ quen nhiÒu víi thiÕt bÞ thÝ nghiÖm ®îc quan s¸t l¾p ®Æt råi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ®Ó t×m ra ch©n lý còng qua ®aây häc sinh ®îc rÌn luyÖn kü n¨ng vËn dông tri thøc vµo cuéc sèng . ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 7 MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------ViÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc ®· kÝch thÝch trÝ tß mß ham hiÓu biÕt muèn kh¸m ph¸ khoa häc cña c¸c nhµ vËt lý nhá tuæi vµ kÕt qu¶ chÊt lîng giê häc vËt lý ®îc n©ng lªn râ rÖt . 2.3 - Mét sè tån t¹i trong viÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc m«n VËt lý 10 - HÇu nh c¸c bµi cÇn sö dông thiÕt bÞ d¹y häc ®Òu cã h×nh vÏ híng dÉn cña s¸ch gi¸o khoa häc sinh ph¶i quan s¸t nghiªn cøu vµ l¾p ®Æt thÝ nghiÖm theo yªu cÇu cña m« h×nh ®· vÏ vËy mµ mét sè bé thiÕt bÞ cÊp vÒ l¹i kh«ng khíp víi h×nh vÏ s¸ch gi¸o khoa lµm cho häc sinh bÞ lóng tóng trong viÖc thùc hiÖn l¾p r¸p thÝ nghiÖm . - Thiết bị cũ kỹ, sử dụng không hiệu quả dẫn đến sự nhàm chán cho học sinh, lẫn giáo viên làm thí nghiệm. - Thiết bị mới được bổ sung, vận hành tốt nhưng số lượng hạn chế do đó học sinh chỉ được quan sát giáo viên làm, nên hạn chế về mặt quan sát học sinh. - Do số lượng thiết bị vận hành tốt có hạn nên việc mượn đồ dùng của giáo viên phải đăng ký theo thứ tự, dẫn đến khi dạy qua bài thì thiết bị mới mượn được. - Việc mượn thiết bị của giáo viên trùng lặp như trên dẫn đến giáo viên sẽ dạy xong bài rồi gộp các thiết bị thí nghiệm vào một tiết cho hs quan sát nên không tạo ra sự sống động của bài giảng. - Các tiết thực hành trong vật lý, do đủ số bộ thực hành nên rất cuốn hút hs tự làm thí nghiệm. Ngoài ra trong bài báo cáo thực hành giúp học sinh nhận thức bài giảng, biết cách kiểm nghiện lại kiến thức mình đã học và tính khoa học trong việc nghiên cứu về vật lý. 2.4 - Mét sè vÊn ®Ò ®Æt ra trong viÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc trong m«n VËt lý - Gi¸o viªn ph¶i kh¾c phôc khã kh¨n tríc m¾t tËn dông triÖt ®Ó c¸c thiÕt bÞ hiÖn cã cña nhµ trêng ®Ó gi¶ng d¹y sao cho ®¹t hiÖu qu¶ cao nhÊt ®¸p øng ®îc yªu cÇu ®æi míi hiÖn nay . Bªn c¹nh ®ã ®ßi hái ngêi gi¸o viªn ph¶i n¨ng ®éng s¸ng t¹o nghiªn cøu t×m tßi tù lµm thªm c¸c thiÕt bÞ phï hîp víi t×nh h×nh thùc tÕ cña nhµ trêng Häc sinh ph¶i tÝch cùc tù gi¸c chñ ®éng s¸ng t¹¬ söû dông thiÕt bÞ d¹y häc theo sù híng dÉn cña gi¸o viªn . Ch¬ng III Mét sè gi¶i ph¸p nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ cña viÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc trong m«n vËt lý 3.1 - §èi víi nhµ trêng : §Ó gióp cho gi¸o viªn sö dông cã hiÖu qu¶ cao c¸c thiÕt bÞ d¹y häc ban gi¸m hiÖu cÇn cã sù quan t©m , chØ ®¹o s¸t sao viÖc sö dông thiÕt bÞ cña gi¸o viªn thêng xuyªn th¨m líp dù giê gãp ý cïng tæ chuyªn m«n vÒ nh÷ng chuyªn ®Ò sö dông thiÕt bÞ d¹y häc sao cho cã hiÖu qu¶ cao nhÊt , lu«n ®éng viªn khÝch lÖ t¹o ®iÒu kiÖn tèt nhÊt ®Ó gi¸o viªn kh¾c phôc khã kh¨n khi ®iÒu kiÖn c¬ së vËt chÊt cña nhµ trêng cßn thiÕu c¸c thiÕt bÞ ®«i khi cßn cha chÝnh x¸c . 3.2 - §èi víi tæ chuyªn m«n : Thêng xuyªn tæ chøc c¸c buæi sinh ho¹t chuyªn ®Ò, ®a ra bµn b¹c trao ®æi nh÷ng vÊn ®Ò trong ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc rót ra nh÷ng kinh nghiÖm nh÷ng bµi häc bæ Ých trong viÖc sö dông thiết bị dạy học sao cho cã hiÖu qu¶ cao nhÊt nh»m kh«ng ngõng ®æi míi ®Ó n©ng cao chÊt lîng d¹y häc . 3.3 - §èi víi gi¸o viªn ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 8 MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------Ph¶i qu¸n triÖt môc tiªu ®µo t¹o , kÕ ho¹ch d¹y häc ph¶i thÊy ®îc nhiÖm vô cÊp b¸ch hiÖn nay lµ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc sö dông triÖt ®Ó cã hiÖu qu¶ c¸c ph¬ng tiÖn d¹y häc nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ giê d¹y kh«ng ngõng n©ng cao chÊt lîng gi¸o dôc . Ph¶i thùc sù yªu nghÒ hÕt lßng v× häc sinh th©n yªu lµm viÖc víi l¬ng t©m ®¹o ®øc cña ngêi gi¸o viªn nh©n d©n lu«n híng tíi môc tiªu chung " N©ng cao d©n trÝ , ®µo t¹o nh©n lùc , båi dìng nh©n tµi " cho ®Êt níc . ThiÕt bÞ d¹y häc lµ mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng gãp phÇn n©ng cao chÊt lîng giê d¹y , viÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc kh«ng chØ nh»m minh ho¹ cho bµi gi¶ng mµ cßn thóc ®Èy qu¸ tr×nh nhËn thøc cña häc sinh ph¸t triÓn t duy s¸ng t¹o vµ kü n¨ng thùc hµnh cho häc sinh . NÕu sö dông thiÕt bÞ thùc hµnh mét c¸ch tuú tiÖn cha cã sù chuÈn bÞ chu ®¸o th× hiÖu qu¶ häc tËp kh«ng cao cã khi cßn ph¶n t¸c dông , gi¸o viªn mÊt thêi gian v« Ých häc sinh häc tËp mÖt mái c¨ng th¼ng. VËy ®Ó n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông thiÕt bÞ d¹y häc cÇn ®¶m b¶o nguyªn t¾c sau : - Sö dông ®óng môc ®Ých : trong qu¸ tr×nh d¹y häc gi¸o viªn ph¶i ®Ò ra môc ®Ých d¹y häc quy ®Þnh ho¹t ®éng d¹y häc cña m×nh b»ng c¸c thiÕt bÞ d¹y häc, cô thÓ ho¹t ®éng cña gi¸o viªn vµ c¸c thiÕt bÞ d¹y häc quy ®Þnh môc ®Ých häc tËp cña häc sinh x¸c ®Þnh ho¹t ®éng cña häc sinh b»ng c¸c thiÕt bÞ d¹y häc hiÖn cã . Ho¹t ®éng vµ thieát bÞ d¹y häc gióp hä lÜnh héi néi dung vµ h×nh thµnh ph¸t triÓn nh©n c¸ch , mÆt kh¸c mçi thiÕt bÞ d¹y häc ®Òu cã chøc n¨ng riªng chóng ph¶i ®îc nghiªn cøu sö dông ®óng môc ®Ých vµ phï hîp víi qu¸ tr×nh d¹y häc , thiÕt bÞ dïng cho häc sinh thùc hµnh , rÌn luyÖn kü n¨ng , kh¾c s©u kiÕn thøc cÇn cã kÝch thíc nhá võa ph¶i, thiÕt bÞ d¹y häc dïng trong g׬ néi kho¸ phaûi phuø hôïp víi néi dung d¹y häc , thêi gian cña mét tiÕt häc . - Sö dông ®óng lóc nghÜa lµ thiÕt bÞ d¹y häc ®îc sö dông vµo lóc cÇn thiÕt cña bµi häc lóc häc sinh cÇn nhÊt, mong muèn ®îc quan s¸t trong tr¹ng th¸i t©m lý phï hîp nhÊt. ThiÕt bÞ d¹y häc ®îc sö dông cã hiÖu qu¶ cao nÕu nã xuÊt hiÖn ®óng lóc vµo lóc néi dung vµ ph¬ng ph¸p cÇn ®Õn , trong qu¸ tr×nh sö dông gi¸o viªn tr¸nh ®a ra ®ång lo¹t lµm ph©n t¸n sù chó ý cña häc sinh . - Sö dông ®óng chç : lµ t×m vÞ trÝ l¾p ®Æt thiÕt bÞ d¹y häc trªn líp hîp lý nhÊt häc sinh ngåi ë mäi vÞ trÝ trong líp cã thÓ tiÕp nhËn ®îc th«ng tin b»ng c¸c gi¸c quan kh¸c nhau vÞ trÝ ®Æt thiÕt bÞ d¹y häc sö dông ph¶i ®¶m b¶o yªu cÇu veà an toµn chiÕu s¸ng , th«ng giã vµ c¸c yªu cÇu kü thuËt kh¸c ( « c¾m ®iÖn ..) vµ kh«ng ¶nh hëng ®Õn qu¸ tr×nh häc tËp cña häc sinh - Sö dông ®óng møc ®é , cêng ®é : thiÕt bÞ d¹y häc dîc sö dông cã sù kÕt hîp chÆt chÏ víi c¸c ph¬ng ph¸p d¹y häc kh¸c nhau nh»m kÝch thÝch høng thó häc tËp cña häc sinh gióp häc sinh tiÕp nhËn kiÕn thøc mét c¸ch chñ ®éng s¸ng t¹o tÝch cùc , nhng nÕu thêi gian sö dông thiÕt bÞ d¹y häc qu¸ nhiÒu hay sö dông qu¸ nhiÒu lÇn mét lo¹i h×nh trong 1 tiÕt häc sÏ ¶nh hëng ®Õn c¸c bíc cña giê häc , häc sinh sÏ ch¸n n¶n mÊt tËp trung . KÕt hîp sö dông thiÕt bÞ d¹y häc ®îc trang bÞ víi viÖc khai th¸c sö dông thiÕt bÞ tù lµm ®Ó cho giê häc thªm phong phó . - §Ó cã thÓ thùc hiÖn c¸c nguyªn t¾c trªn ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i x¸c ®Þnh vai trß vÞ trÝ cña thiÕt bÞ d¹y häc ®îc sö dông ®Ó gi¶i quyÕt c¸c nhiÖm vô s ph¹m cô thÓ , gi¸o viªn ph¶i x¸c lËp ®îc quan hÖ gi÷a thiÕt bÞ d¹y häc víi néi dung bµi gi¶ng ®Ó lµm c¬ së cho viÖc lùa chän ph¬ng ph¸p d¹y häc gi¸o viªn ph¶i n¾m ch¾c cÊu t¹o tÝnh n¨ng t¸c dông nguyªn lý ho¹t ®éng cña thiÕt bÞ d¹y häc dù kiÕn ®îc c¸c t×nh huèng cã thÓ x¶y ra vµ c¸c ho¹t ®éng trªn líp khi sö dông thiÕt bÞ d¹y häc . - HiÖu qu¶ sö dông thiÕt bÞ d¹y häc cßn phô thuéc vµo sù ham muèn thÝch thó cña häc sinh , gi¸o viªn ph¶i t¹o ra sù ham muèn ®ã b»ng c¸c viÖc lµm cô thÓ nh ®Æt ra t×nh huèng cã vÊn ®Ò trong qu¸ t×nh sö dông thiÕt bÞ d¹y häc gi¸o viªn ph¶i khÈn tr¬ng tæ ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 9 MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------chøc c¸c ho¹t ®éng cho häc sinh kh«ng ®Ó thêi gian chÕt trong qu¸ tr×nh tiÕn hµnh thÝ nghiÖm Híng häc sinh quan s¸t thÝ nghiÖm b»ng hÖ thèng c©u hái ®Þnh híng nh»m vµo môc tiªu cña giê häc YÊU CẦU ĐỐI VỚI GIÁO VIÊN KHI HƯỚNG DẪN THỰC HÀNH Giáo viên khi hướng dẫn HS thực hành cần đảm bảo các yêu cầu sau đây: 1. Soạn bài, chuẩn bị đầy đủ dụng cụ, thiết bị thí nghiệm, mẫu báo cáo thực hành, vật liệu tiêu hao... cho các bài thực hành trước khi hướng dẫn cho HS làm thí nghiệm thực hành. 2. Kiểm tra HS và củng cố lại cơ sở lí thuyết của bài thực hành, phán đoán các tình huống xảy ra trong quá trình làm thí nghiệm thực hành. 3. Phân nhóm thực hành hợp lí, hướng dẫn cách lắp đặt thí nghiệm, các bước tiến hành thí nghiệm, thu thập thông tin, xử lí kết quả và cách viết báo cáo và trình bày thí nghiệm. 4. Theo dõi các nhóm thực hành, hướng dẫn HS thảo luận, khai thác, xử lí kết quả thí nghiệm, xử lí các tình huống đề xuất trong quá trình thực hành. Đánh giá năng lực thực hành của từng HS đảm bảo sự khách quan và công bằng thông qua sự theo dõi và kết quả báo cáo thực hành. 5. Hướng dẫn HS về an toàn, vệ sinh môi trường, bảo quản thiết bị thí nghiệm. 3.4 §èi víi häc sinh : - Tríc tiªn c¸c em cÇn cã lßng yªu thÝch say mª víi khoa häc vËt lý yªu thÝch t×m tßi kh¸m ph¸ c¸c kiÕn thøc vËt lý , cã ®éng c¬ th¸i ®é häc tËp ®óng ®¾n ®Ó tõ ®ã h×nh thµnh cho ®îc mét ph¬ng ph¸p häc tËp ®óng ®¾n ®Æc trng cña m«n VËt lý , cã thãi quen vµ kü n¨ng sö dông thiÕt bÞ d¹y häc trong c¸c giê hoÆc lµm c¸c thiÕt bÞ phôc vô cho viÖc häc tËp cña m×nh . CHƯƠNG IV : CÁC BÀI THỰC HÀNH TRONG CHƯƠNG TRÌNH VẬT LÝ 10 Gồm có ba bài Bài thực hành số 1 : KHẢO SÁT CHUYỂN ĐỘNG VÀ XÁC ĐỊNH GIA TỐC RƠI TỰ DO. Bài thực hành số 2: ĐO HỆ SỐ MA SÁT. Bài thực hành số 3 : XÁC ĐỊNH HỆ SỐ CĂNG BỀ MẶT CỦA CHẤT LỎNG. Trong 3 bài thực hành theo qui định của Bộ giáo dục thì dụng cụ của phòng TN vật lý của trường Trấn Biên trong năm học qua chỉ thực hành được 2 bài. Trong đó bài đo hệ số ma sát không thực hiện được vì không có dụng cụ ( Đang đề xuất mua) Để thực hiện hiệu quả tiết thực hành đòi hỏi giáo viên phải nắm được các yêu cầu cơ bản sau : ---------------------------------------###---------------@--------------10 ###------------------------------ MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------Bài thực hành số 1 KHẢO SÁT CHUYỂN ĐỘNG VÀ XÁC ĐỊNH GIA TỐC RƠI TỰ DO I. Mục đích - Đo thời gian rơi t của vật trên những quãng đường s khác nhau. - Vẽ và khảo sát đồ thị s  t2, rút ra tính chất của chuyển động rơi tự do. - Xác định gia tốc rơi tự do. II. Cơ sở lí thuyết Theo định nghĩa, sự rơi tự do là sự rơi chỉ dưới tác dụng của trọng lực. Các vật khác nhau khi rơi tự do sẽ rơi nhanh như nhau. Thực tế, các thí nghiệm về sự rơi đều được tiến hành trong không khí nên chỉ gần đúng là rơi tự do. Thả một vật (trụ thép, viên bi…) từ độ cao s trên mặt đất, vật sẽ rơi rất nhanh theo phương thẳng đứng (phương song song với dây dọi). Trong trường hợp này ảnh hưởng của không khí không đáng kể, vật chỉ chuyển động dưới tác dụng của trọng lực, nên có thể coi là vật rơi tự do. Khi một vật có vận tốc ban đầu bằng 0, chuyển động thẳng nhanh dần đều với gia tốc a, thì quãng đường s đi được sau khoảng thời gian t (tính từ lúc vật bắt đầu chuyển động) được xác định bằng công thức: 1 s  at 2 2 Đồ thị biểu diễn quan hệ giữa s và t2 có dạng một đường thẳng đi qua gốc tọa độ và có hệ số góc: tan   a 2 III. Dụng cụ và lắp đặt 1. Dụng cụ 1. Giá đỡ thẳng đứng, có dây dọi ở mặt sau. Mặt bên của giá có kẻ vạch dùng để làm thước đo. Giá được gắn trên đế 3 chân có vít điều chỉnh thăng bằng. 2. Nam châm điện được gắn ở đầu trên của giá để giữ vật sắt non. 3. Hộp công tắc, một đầu 5 chân được nối với ổ A của đồng hồ đo thời gian hiện số và đầu kia được nối với nam châm điện. 4. Cổng quang điện, gắn trên giá và di chuyển được. Mặt bên có cửa sổ trong suốt để xác định vị trí của cổng trên thước của giá. 5. Đồng hồ đo thời gian hiện số. 6. Vật sắt non hình trụ. 7. Giá hứng vật rơi. ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 11 MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------8. Ke vuông 3 chiều để đo vị trí của vật 2. Lắp đặt Sơ đồ lắp đặt trình bày trên hình 1.1. Nam châm điện được lắp trên đỉnh của giá thí nghiệm. Nguồn điện cấp cho nam châm được nối qua hộp công tắc và tiếp đến ổ A trên đồng hồ đo thời gian. Cổng quang điện E lắp phía dưới và di chuyển được (khi di chuyển cần nới lỏng ốc hãm phía sau), dây điện của cổng được nối với ổ B trên đồng hồ đo thời gian. Điều chỉnh chân đế, sao cho quả dọi nằm đồng tâm và chính giữa lỗ tròn phía sau giá. - Bật công tắc nguồn đồng hồ, nếu lắp đúng thì nam châm sẽ có từ tính. Lúc đó nếu đặt vật khảo sát dưới nam châm thì vật sẽ bị hút dính chặt vào nam châm. Bấm công tắc, nam châm bị ngắt điện, vật được nhả ra và rơi xuống. Đồng hồ phải đếm thời gian khi bấm công tắc cho vật rơi. Khi Hình 1.1. Bộ thí nghiệm đo gia tốc rơi tự do vật rơi đi qua cổng quang đồng hồ phải ngừng đếm. Tuy nhiên đồng hồ có thể không ngừng đếm trong các trường hợp sau: + Nếu công tắc kép không có hỗ trợ mạch sửa dạng xung bằng mạch điện tử, thì thao tác bấm không nhanh (tức nhả tay ra muộn hơn khi vật đã đi qua cổng quang) sẽ làm đồng hồ chạy không ngừng. + Vật đi qua cổng quang nhưng không chắn được tia sáng, có thể giá không thẳng đứng hay nam châm bị lệch tâm. + Cổng quang bị sự cố, với trường hợp này ta có thể kiểm tra bằng cách lấy bàn tay chắn giữa cổng quang mà đồng hồ vẫn đếm thì nguyên nhân là do cổng quang. Nếu đồng hồ ngừng đếm thì lí do có thể do vật không chắn được chùm hồng ngoại. ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 12 MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------Vật rơi theo phương thẳng đứng, đúng vào giá hứng và cắm thẳng đứng vào bột dẻo ở trong giá. Khi vật không rơi thẳng đứng, sai số sẽ tăng lên. Vì vật rơi trong không khí nên phải chọn vị trí cổng quang thích hợp để giảm sai số. IV. Tiến hành thí nghiệm a. Xác định vị trí ban đầu của vật bằng thước ke 3 chiều. Để lựa chọn một vạch thích hợp nhất định, ta điều chỉnh vị trí của nam châm (nới lỏng tai hồng và dịch chuyển). b. Chọn quãng đường khảo sát S1 (ví dụ 20 mm). Nhấn nút Reset trên đồng hồ để đưa số chỉ về 0,000. Nhấn nút trên hộp công tắc để vật rơi, nhả nhanh tay trước khi vật rơi qua cổng E. Đọc thời gian của vật rơi trên đồng hồ và ghi vào bảng số liệu 1.1. Lặp lại thí nghiệm một số lần để xác định giá trị trung bình của đại lượng đo và sai số của nó. c. Tiếp tục chọn các quãng đường S2, S3,… thực hiện thí nghiệm tương tự như trên và đọc thời gian tương ứng, ghi vào bảng số liệu 1.1. d. Sau khi tiến hành thí nghiệm xong, tắt công tắc điện của đồng hồ ở phía sau (nút đỏ có ghi ON, OFF). - Từ bảng số liệu tính toán giá trị của các đại lượng đặc trưng cho chuyển động rơi tự do. - Vẽ đồ thị tìm sự phụ thuộc s = s(t2) và v = v(t). - Tìm các giá trị: g  g g và v v v . V. Một số điểm cần chú ý Nguyên lí của hệ thống khảo sát chuyển động rơi của một vật trong không khí được trình bày trên hình 1.2. Khi khóa K mở (nhấn nút trên hộp công tắc), đồng hồ đo thời gian bắt đầu đếm. Thời điểm đó tương ứng với vật khảo sát bắt đầu rơi. Nếu chùm hồng ngoại tại cổng E bị ngắt, thì đồng hồ ngừng đếm. Điều này xảy ra khi vật hình trụ đi đến cổng E và bắt đầu chắn chùm hồng ngoại. Như vậy, hệ thống trên hình 1.1 có thể xác định thời gian mà vật đi được quãng đường từ thời điểm bắt đầu rơi đến thời điểm cổng E bị chắn sáng. Chuyển mạch trên đồng hồ MODE dùng để chọn kiểu làm việc cho đồng hồ. Ở bài này ta dùng MODE AB (là kiểu bắt đầu đếm từ vị trí nối với cổng A và ngừng đếm tại vị trí nối với cổng B). Nhấn RESET ở công tắc để đưa số chỉ của đồng hồ về 0,000. Đặt núm chọn thang đo ở vị trí 9,999s. ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 13 MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ K Đến A N V Đến B E D1 D2 Hình 1.2. Nguyên lí khảo sát chuyển động rơi tự do. A, B: các ổ cắm 5 chân của đồng hồ đo thời gian; E: cổng quang điện; V: vật rơi tự do; N: nam châm điện; K: công tắc. 1. Một số nguyên nhân gây sai số - Thời gian bấm công tắc khác nhau của các lần thí nghiệm dẫn đến sai số sẽ khác nhau. Trong thực hành, thời gian bấm công tắc không phải bằng không mà mất một khoảng nhất định. Với loại công tắc không có hỗ trợ của mạch điện tử, thì tính ngắt hay đóng tức thời của công tắc phụ thuộc rất nhiều vào cấu tạo của công tắc và cách bấm của mỗi người. Để kiểm nghiệm điều đó, ta chỉ cần cắm chốt của công tắc vào cổng A (hay B), chuyển mạch về MODE A (hay MODE B), sau đó bấm công tắc, thời gian hiển thị trên đồng hồ là thời gian công tắc ngắt điện. Do không đạt được tính đóng ngắt tức thời nên ta cũng không đạt được tính tức thời của xung đếm. Đó là một trong các nguyên nhân sai số dụng cụ và ít nhiều có tính chủ quan (phụ thuộc vào kỹ năng bấm công tắc của người thực hiện thí nghiệm). - Tính không đồng thời của công tắc kép và nam châm. Muốn vật rời khỏi nam châm thì nam châm phải bị mất từ tính ngay khi bị ngắt điện. Để nam châm giữ vật mất từ tính đồng thời với việc ngắt điện thì lõi nam châm điện và vật hình trụ phải làm bằng vật liệu từ mềm lí tưởng. Nếu không đạt được việc nam châm nhả vật ngay lập tức thì có thể sẽ xảy ra trường hợp đồng hồ đã đếm trước khi vật rơi. ---------------------------------------###---------------@--------------14 ###------------------------------ MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------Mặt khác, mặt tiếp xúc giữa vật và lõi nam châm phải đảm bảo sao cho khi nhả vật thì khi rơi phương trục chính của vật trùng với phương thẳng đứng. Nếu các điều kiện kĩ thuật không đảm bảo được các yêu cầu trên đây thì sẽ gây ra sai số đáng kể trong các phép đo. 2. Biện pháp khắc phục Thực hiện nhấn nút công tắc nhanh và gọn để đạt được sự đồng bộ giữa thời điểm đồng hồ bắt đầu đếm và thời điểm rơi của vật. Đặt vật khảo sát phải chính tâm của lõi nam châm điện, để tránh vật bị rơi nghiêng. Cần lựa chọn loại công tắc có độ nhạy cao để giảm sai số phép đo. VI. Câu hỏi mở rộng 1. Vì sao chọn vật khảo sát là hình trụ sắt phẳng hai đầu? Lựa chọn này có mâu thuẫn gì với điều kiện bỏ qua sức cản của không khí? 2. Kể ra nguyên nhân gây sai số nếu vật là viên bi. 3. Nếu có ba người chọn 3 phương án thí nghiệm như sau: - Người thứ nhất, lựa chọn các quãng đường khảo sát ở phía trên của giá đỡ. - Người thứ hai, lựa chọn các quãng đường khảo sát ở phía giữa của giá đỡ. - Người thứ ba, lựa chọn các quãng đường khảo sát ở phía dưới của giá đỡ. Hãy nhận xét các kết quả thực hiện của 3 người? Kết quả nào sẽ hợp lí hơn khi dùng cùng một bộ dụng cụ và cùng môi trường thí nghiệm. ( Trích TÀI LIỆU THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH TRƯỜNG THPT MÔN VẬT LÍ của NGUYỄN TRỌNG SỬU chủ biên) Sau khi nắm vững các nguyên tắc giáo viên phải tự lắp ráp dụng cụ ( không thể để học sinh tự lắp ráp vì thời gian dành cho tiết thực hành không đủ làm việc này), GV chỉ cần giới thiệu dụng cụ và yêu cầu học sinh viết bản báo cáo sau khi đã tiến hành thí nghiệm VII. Báo cáo thực hành THỰC HÀNH KHẢO SÁT CHUYỂN ĐỘNG RƠI TỰ DO VÀ XÁC ĐỊNH GIA TỐC RƠI TỰ DO Họ và tên:................................................Lớp:..............Nhóm:.................... Ngày làm thực hành:.................................................................................... Viết báo cáo theo các nội dung sau: 1. Mục đích …………………………………………………………………………………. 2. Tóm tắt lí thuyết ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 15 MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------Chuyển động rơi tự do là chuyển động………………………..….……..……. ………………………………………………………………………………… Các đặc điểm của chuyển động rơi tự do: …………………………………………………………………………………. Công thức tính gia tốc rơi tự do …………………………………………………………………………………. 3. Kết quả a. Khảo sát chuyển động rơi tự do Vị trí đầu của vật rơi: s0 =............. mm. Bảng 1.1 Lần đo Thời gian rơi t (s) Lần 2 Lần 3 Lần 1 s(mm) S1 S2 S3 S4 ….. t Nhận xét, rút ra kết quả: s ~ t2. b. Xác định gia tốc rơi tự do Vị trí đầu của vật rơi: s0 =............. mm. Bảng 1.2 Lần đo s(m) S1 S2 S3 S4 S5 …….. Thời gian rơi t (s) 1 2 3 4 ti t i2 gi  2 si t 2 i vi  2si ti 5 - Từ kết quả thu được, vẽ đồ thị: s = s(t2) ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 16 MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ Nhận xét thấy đồ thị s = s(t2) có dạng một đường……………......, như vậy chuyển động của vật rơi tự do là chuyển động.............................……… - Gia tốc rơi tự do có thể xác định theo góc nghiêng  của đồ thị: g = 2tan =.................. - Khi đã xác định được chuyển động rơi tự do là một chuyển động nhanh dần đều, ứng với mỗi lần đo, ta có thể xác định các giá trị của g theo công thức gi  2 si ti2 và vận tốc của vật rơi tại cổng E theo công thức vi  2 si ti Hãy tính các giá trị trên và ghi vào bảng 1. 2. Vẽ đồ thị v = v(t) dựa trên các số liệu của bảng 1.2, để một lần nữa nghiệm lại tính chất của chuyển động rơi tự do. Đồ thị v = v(t) có dạng một đường……., tức là vận tốc rơi tự do…….. theo thời gian. Vậy chuyển động của vật rơi tự do là chuyển động..……………….. - Tính g g1  g 2  ....  g n .... n g1  g  g1 .... g 2  g  g 2 .... .............. g  Gia tốc rơi tự do đo được là: g1  g 2  ....  g n .... n g  g g ........ ..............m / s 2 Bài thực hành số 2: ĐO HỆ SỐ MA SÁT ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 17 MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------Bài thực hành 2 không thực hiện được vì chưa có dụng cụ thí nghiệm. Nếu năm học sau chưa được cấp dụng cụ chúng tôi sẽ thay thế bằng bài TỔNG HỢP LỰC (Tổng hợp 2 lực đồng qui và hai lực song song cùng chiều ) Bài thực hành số 3 : XÁC ĐỊNH HỆ SỐ CĂNG BỀ MẶT CỦA CHẤT LỎNG I. Mục đích - Khảo sát hiện tượng căng bề mặt của chất lỏng. - Đo hệ số căng bề mặt. II. Cơ sở lí thuyết Mặt thoáng của chất lỏng luôn có các lực căng, theo phương tiếp tuyến với mặt thoáng. Các lực căng này làm cho mặt thoáng của chất lỏng có khuynh hướng co lại đến diện dây treo tích nhỏ nhất. Chúng được gọi là các lực căng bề mặt (hay còn gọi là lực căng mặt ngoài) của Vòng nhôm chất lỏng. F màng nước  f  f Có nhiều phương pháp đo lực căng bề mặt, ở đây ta dùng một vòng nhôm được treo dưới một lực kế nhạy (loại có độ chia nhỏ nhất là 0,001 N). Xét một vòng nhôm đang ngập một phần trong chất lỏng. Kéo vòng lên từ từ. Khi đáy vòng nhôm còn tiếp xúc với bề mặt chất lỏng thì sẽ có một màng chất lỏng bám quanh chu vi ngoài và chu vi trong của vòng, hình 3.1. Màng chất lỏng này tạo ra một lực F C kéo vòng nhôm vào trong lòng khối lỏng. Lực Fc tác dụng vào vòng có giá trị đúng bằng tổng lực căng bề mặt của chất lỏng tác dụng lên chu vi ngoài và chu vi trong của vòng nhôm. Hình 3.1. Mô hình vòng nhôm đang được nâng lên khỏi mặt nước Do ta xem vòng bị chất lỏng dính ướt hoàn toàn, nên khi kéo vòng lên khỏi mặt thoáng và có một màng chất lỏng bám giữa đáy vòng và mặt thoáng, thì lực căng Fc có cùng phương chiều với trọng lực P của vòng. Giá trị lực F đo được trên l ực k ế bằng tổng của hai lực này F = FC + P (3.1) Giá trị lực căng bề mặt tác dụng lên một đơn vị dài của chu vi gọi là hệ số căng bề mặt  của chất lỏng. Gọi D là đường kính ngoài và d là đường kính trong của chiếc vòng, ta tính được hệ số căng bề mặt của chất lỏng ở nhiệt độ nơi làm thí nghiệm. F P (3.2)    (D  d ) ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 18 MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------III. Dụng cụ và lắp đặt 1. Dụng cụ thí nghiệm a. Lực kế ống 0,1N, có độ chia nhỏ nhất 0,001N, có vỏ nhựa trong suốt. b. Vòng nhôm hình trụ 52 mm, cao 9 mm, dày 0,7 mm, khoan 6 lỗ cách đều và có dây treo. c. Hai cốc nhựa 80 mm, có vòi ở gần đáy, nối thông nhau b ằng một ống mềm dài 0,5 m. d. Giá đỡ 10 mm, được gắn lên đế 3 chân. Dùng khớp đa năng để nối với giá nằm ngang 8 mm. e. Thước kẹp để đo đường kính ngoài và đường kính trong của vòng nhôm. Độ chia nhỏ nhất của thước kẹp, tùy loại, có thể đạt tới 0,1 mm; 0,05 mm hoặc 0,02 mm. 2. Lắp đặt thí nghiệm Hình 3.2. Bộ dụng cụ đo hệ số căng bề mặt của chất lỏng Sơ đồ thí nghiệm được trình bày trên hình 3.2. IV. Tiến hành thí nghiệm 1. Đo đường kính ngoài và đường kính trong của vòng - Dùng thước kẹp đo 5 lần đường kính ngoài D và đường kính trong d của vòng, ghi kết quả vào bảng 3.1. 2. Đo lực căng FC a - Lau sạch vòng nhôm bằng giấy mềm, móc dây treo vào lực kế. Treo lực kế lên giá nằm ngang. b - Đặt hai cốc A, B có ống cao su nối thông với nhau lên mặt bàn. Đổ chất lỏng cần đo hệ số căng bề mặt (nước cất) vào hai cốc. Lượng nước cỡ 50% dung tích của cốc. c - Hạ hệ thống lực kế, vòng nhôm vào trong cốc A, sao cho đáy của vòng chạm đều vào mặt nước. d - Hạ cốc B xuống, để nước trong A chảy dần sang cốc B. Quan sát vòng và lực kế. Ta thấy khi mực nước trong A hạ dần, vòng nhôm bị kéo theo xuống, làm cho số chỉ trên lực kế tăng dần. Giá trị F đo được là số chỉ của lực kế ngay trước khi màng nước bám vào vòng nhôm bị đứt. ---------------------------------------###---------------@--------------19 ###------------------------------ MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------Lặp lại các bước c và d thêm 4 lần nữa, ghi kết quả vào bảng 3.2. V. Các điểm cần chú ý - Để giảm bớt thời gian thực hiện, nên tiến hành đo thô lực căng bề mặt của chất lỏng, bằng cách hạ đáy vòng nhôm nhúng xuống nước, sau đó nâng giá của lực kế lên cao từ từ và theo dõi giá trị lực kế lúc màng chất lỏng bị đứt. Với giá trị lực đó, ta điều chỉnh thô vị trí của giá để có giá trị lực thấp hơn một chút. Sau đó mới điều chỉnh tinh mực nước hạ xuống bằng nguyên lí bình thông nhau (hạ rất chậm cốc đựng nước B) để đọc được giá trị lớn nhất của lực căng. - Vì giá trị lực căng nhỏ, nên tránh tác động của các rung động xung quanh, như va chạm vào giá, gió thổi… - Giá trị của hệ số căng bề mặt của nước phụ thuộc nhiệt độ và độ tinh khiết của nước. Khi nhiệt độ tăng thì  giảm. - Nếu đáy của chiếc vòng được vát mỏng sao cho D  d, thì tổng chu vi ngoài+ chu vi trong xấp xỉ 2D. Như vậy chỉ cần đo đường kính ngoài D. - Khi đo đường kính trong, cần chú ý lúc đầu không kéo căng thước để ta có thể xoay nhẹ vòng nhôm. Sau đó vừa nới căng thước, vừa xoay vòng nhôm cho đến khi không xoay được, thì giá trị đo mới là đường kính trong của vòng nhôm. Nếu thực hiện không đúng kĩ thuật thì giá trị đo được có thể chỉ là của dây cung. VI. Câu hỏi mở rộng 1. Khi để chìm cả vòng nhôm trong chất lỏng rồi hạ dần mức chất lỏng trong bình A thì số chỉ lực kế sẽ lớn hơn hay nhỏ hơn so với khi để vòng nhôm chìm một phần sát đáy của nó trong chất lỏng rồi hạ dần mức chất lỏng trong bình A? Giải thích nguyên nhân. 2. Cần lưu ý điều gì trong quá trình hạ đáy vòng nhôm ngập vào chất lỏng? 3. Tại sao áp suất phân tử trong chất lỏng lớn hơn áp suất phân tử trong chất khí hàng triệu lần mà khi nhúng tay vào một chậu nước ta không cảm nhận được áp suất này? VII. Báo cáo thực hành THỰC HÀNH XÁC ĐỊNH HỆ SỐ CĂNG BỀ MẶT CỦA CHẤT LỎNG Họ và tên:................................................Lớp:..............Nhóm:.................... Ngày làm thực hành:.................................................................................... Viết báo cáo theo các nội dung sau: 1. Mục đích …………………………………………………………………………………. 2. Tóm tắt lí thuyết ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 20 MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------Thế nào là lực căng bề mặt? …………………………………………………………………………………. Tóm tắt cách đo lực căng bề mặt trong bài thực hành này …………………………………………………………………………………. 3. Kết quả a. Đường kính ngoài và đường kính trong của vòng nhôm Bảng 3.1. Độ chia nhỏ nhất của thước kẹp là:…….. Lần đo 1 2 3 4 5 Giá trị trung bình D(mm) D(mm) d(mm) d(mm) b. Đo lực căng bề mặt Bảng 3.2. Độ chia nhỏ nhất của lực kế là:…………….. Lần đo 1 2 3 4 5 Giá trị trung bình P(N) F(N) FC=F-P (N) FC(N) - Tính giá trị trung bình, sai số tuyệt đối và sai số tuyệt đối trung bình của các lực P, F, đường kính D, d và ghi vào bảng 3. 1 và bảng 3. 2. - Tính giá trị trung bình của hệ số căng bề mặt của nước:   FC ..........  (D  d ) - Tính sai số tỉ đối của phép đo:    FC  D  d    ...............  FC  D d Trong công thức này FC FC  2F  F là sai số dụng cụ của lực kế, lấy bằng một nửa độ chia nhỏ nhất của lực kế ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 21 MỘT SỐ KINH NGHIỆM TRONG VIỆC GIẢNG DẠY THÍ NGHIỆM THỰC HÀNH VÀ THÍ NGHIỆM BIỂU DIỄN MÔN VẬT LÝ 10 ---------------------------------------###---------------@--------------###-----------------------------D D  D ; d d  d  (∆D / và ∆d/ là sai số dụng cụ của thước kẹp, lấy bằng một độ chia nhỏ nhất của thước kẹp). - Tính sai số tuyệt đối của phép đo:   .  ............. - Viết kết quả của phép đo: =  + =........................ Chú ý: Giá trị của  phụ thuộc nhiệt độ và độ tinh khiết của nước. Với nước cất ở 200C, người ta đo được  = 73,0. 10-3 N/m. 4. Trả lời các câu hỏi Câu 1. Khi để cả vòng nhôm chìm trong chất lỏng rồi hạ dần mức chất lỏng trong bình A thì số chỉ lực kế sẽ ……………………………so với khi chỉ để đáy vòng nhôm ngập trong chất lỏng rồi hạ dần mức chất lỏng trong bình A. Nguyên nhân của điều đó là …………………………………………………………………………………. Câu 2. Trong quá trình hạ đáy vòng nhôm ngập vào chất lỏng cần lưu ý …………………………………………………………………………………. Câu 3. Mặc dù áp suất phân tử trong chất lỏng lớn hơn áp suất phân tử trong chất khí hàng triệu lần song khi nhúng tay vào một chậu nước ta không cảm nhận được áp suất này là vì …………………………………………………………………………………. Tiếp theo tôi xin trình bày những bài học có thể sử dụng dụng cụ thí nghiệm biểu diễn , kiểm chứng minh họa cho học sinh khắc sâu kiến thức. Chương I : Bài 4 SỰ RƠI TỰ DO Dụng cụ thí nghiệm biểu diễn là : Ống NiuTon minh họa cho học sinh thấy rõ sự rơi của vật trong không khí và sự rơi của vật trong chân không .Qua đó học sinh hiểu rõ khái niệm về sự rơi tự do( Dụng cụ này ở phòng TN của trường đã bể, đang đề xuất mua ) Chương II : Bài 12 LỰC ĐÀN HỒI CỦA LÒ XO. ĐỊNH LUẬT HOOKE I. Mục đích: Đo độ cứng của một lò xo bằng phương pháp cân bằng. ( Baøi Ñònh Luaät Hooke) II. Tóm tắt lý thuyết: - Khi một lò xo bị kéo hay bị nén, đều xuất hiện lực đàn hồi. Có : + + Phương trùng với phương của trục lò xo. Chiều của lực ngược với chiều biến dạng của lò xo. ---------------------------------------###---------------@--------------###------------------------------ 22