Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
PHOØNG GIAÙO DUÏC & ÑAØO TAÏO TP. PLEIKU
TEÂN ÑEÀ TAØI
MOÄT SOÁ KINH NGHIEÄM
TRONG VIEÄC GIAÛNG DAÏY CAÙC BAØI
TOÅNG KEÁT VEÀ TÖØ VÖÏNG, TOÅNG KEÁT VEÀ NGÖÕ PHAÙP
( NGÖÕ VAÊN LÔÙP 9 )
1
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
NAÊM HOÏC : 2009 - 2010
A/ ÑAËT VAÁN ÑEÀ :
Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc laø moät trong nhöõng yeâu caàu lieân tuïc
ñöôïc ñaët ra trong nhieàu naêm trôû laïi ñaây. Muïc ñích cuûa ñoåi môùi phöông phaùp
daïy hoïc laø nhaèm naâng cao chaát löôïng daïy - hoïc. Ñoái vôùi vieäc daïy – hoïc vaên,
caàn ñoåi môùi nhö theá naøo? Coù nhieàu chuyeân ñeà ñöôïc toå chöùc, nhieàu vaên baûn
cuûa Boä, Sôû höôùng daãn, song moãi giaùo vieân ñeàu nhaän thöùc ñöôïc raèng ñoù chæ laø
nhöõng vaán ñeà coù tính chaát ñònh höôùng chung. Thöïc hieän ñoåi môùi daïy – hoïc
vaên nhö theá naøo coøn ñoøi hoûi raát nhieàu ôû söï vaän ñoäng cuûa moãi giaùo vieân. Thieát
nghó, vaän duïng ñoåi môùi phöông phaùp daïy – hoïc phaûi heát söùc linh ñoäng, saùng
taïo. Giaùo vieân phaûi tuøy thuoäc vaøo töøng noäi dung, töøng cuïm baøi, thaäm chí töøng
baøi hoïc cuï theå, phaûi naém chaéc ñoái töôïng hoïc sinh ñeå löïa choïn, söû duïng
phöông phaùp cho phuø hôïp. Roõ raøng, vaän duïng ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc
neáu khoâng chuù yù ñoái töôïng hoïc sinh, khoâng xaùc ñònh ñuùng muïc tieâu caàn ñaït ôû
töøng baøi hoïc thì giaùo vieân khoù coù theå thaønh coâng trong vieäc naâng cao chaát
löôïng daïy – hoïc vaø nhö vaäy vieäc ñoåi môùi phöông phaùp neáu coù ñöôïc ñaët ra thì
cuõng chöa haún ñaõ ñaït ñöôïc hieäu quaû.
Laø moät giaùo vieân tröïc tieáp giaûng daïy moân Ngöõ vaên ñaõ nhieàu naêm, baûn
thaân toâi luoân khoâng ngöøng hoïc hoûi, tích cöïc tìm toøi, nghieân cöùu ñoåi môùi
phöông phaùp daïy hoïc, coù nhieàu baøi giaûng ñöôïc ñoàng nghieäp ñaùnh giaù khaù
thaønh coâng. Song, giaûng daïy chöông trình Ngöõ vaên 9, nhöõng naêm ñaàu, coù tieát
– baøi, toâi thaáy thaät söï khoâng deã daøng, hoaït ñoäng giöõa giaùo vieân vaø hoïc sinh
khoâng nhòp nhaøng, chaát löôïng giôø daïy – hoïc khoâng cao. Trong soá ñoù phaûi noùi
ñeán caùc tieát toång keát kieán thöùc Tieáng Vieät : Toång keát veà töø vöïng, Toång keát
veà ngöõ phaùp.
Nhìn toång quaùt, coù theå thaáy roõ cuïm baøi Toång keát veà töø vöïng, Toång
keát veà ngöõ phaùp ( cuõng nhö moät soá baøi toång keát khaùc ) laø moät noäi dung môùi
so vôùi saùch giaùo khoa chænh lí tröôùc ñaây. Cuïm baøi naøy coù vò trí raát quan troïng
trong chöông trình, khoâng phaûi chæ vì noù ñöôïc giaønh moät löôïng thôøi gian lôùn
(8 tieát ) maø bôûi noù coù nhieäm vuï toång keát toaøn boä kieán thöùc töø vöïng vaø ngöõ
phaùp trong toaøn caáp hoïc töø lôùp 6 ñeán lôùp 9. Nhö vaäy, caùi khoù khaên lôùn nhaát
trong vieäc giaûng daïy caùc tieát toång keát naøy chính laø nhieäm vuï cuûa moãi tieát
hoïc khaù “lôùn lao” – toång keát nhieàu ñôn vò kieán thöùc, trong ñoù coù nhöõng noäi
dung hoïc sinh ñaõ hoïc töø hôn ba naêm tröôùc; moãi tieát hoïc caùc em vöøa phaûi oân
caû lí thuyeát vaø thöïc haønh luyeän taäp.
Moät khoù khaên cô baûn aûnh höôûng ñeán chaát löôïng daïy – hoïc theå hieän ôû
thöïc teá tình hình hoïc vaên cuûa hoïc sinh . Nhieàu ngöôøi ñeàu thöøa nhaän hoïc sinh
2
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
khoâng yeâu thích moân vaên. Tuy nhieân vaãn coù moät boä phaän hoïc sinh hoïc vaên
toát. Ñieàu ñaùng noùi ôû ñaây laø, trong quaù trình hoïc taäp, hoïc sinh khoâng coù thoùi
quen heä thoáng kieán thöùc ( duø ñaõ ñöôïc thaày coâ höôùng daãn ), ít coù thoùi quen
“oân coá tri taân”. Chính vì vaäy, khi oân taäp, toång keát, phaàn lôùn hoïc sinh rôi vaøo
theá bò ñoäng, thuï ñoäng, queân heát caû. (Cuõng coù theå thoâng caûm phaàn naøo vì coù
nhieàu baøi caùc em hoïc ñaõ khaù laâu). Vôùi nhöõng tröôøng vuøng ven, vuøng khoù
khaên, khaû naêng tieáp thu cuûa hoïc sinh chaäm, söï nhaïy beùn, naêng ñoäng trong
hoïc taäp haïn cheá thì vieäc hoïc caùc tieát toång keát vôùi caùc em caøng khoù khaên hôn.
Veàø phía giaùo vieân, roõ raøng yeâu caàu vöõng vaøng veàø kieán thöùc, linh hoaït
veà phöông phaùp, coù khaû naêng xöû lí tình huoáng tinh teá, kheùo leùo laø khoâng theå
thieáu ñoái vôùi moãi thaày coâ ñöùng treân buïc giaûng. Song, khoâng phaûi taát caû giaùo
vieân daïy lôùp 9 ñeàu ñaõ tröïc tieáp giaûng daïy lôùp 6, 7, 8 hay ñaõ nghieân cöùu kó
töøng ñôn vò kieán thöùc töø vöïng, ngöõ phaùp trong chöông trình toaøn caáp . Chính
vì vaäy, khi thöïc hieän caùc tieát toång keát naøy, coù nhöõng phaàn cuõng bò haïn cheá
trong vieäc khaéc saâu – môû roäng kieán thöùc.
Coù leõ nhöõng khoù khaên trong vieäc giaûng daïy caùc baøi Toång keát veà töø
vöïng, Toång keát veà ngöõ phaùp khoâng phaûi laø nhìn nhaän cuûa caù nhaân toâi maø
cuûa nhieàu ñoàng nghieäp . Töø nhöõng trôû ngaïi ñoù, töø nhöõng tieát daïy chöa thaønh
coâng, vôùi traùch nhieäm ngheà nghieäp, toâi luoân traên trôû : laøm theá naøo ñeå caùc em
hoïc toát chöông trình Ngöõ vaên 9, laøm theá naøo ñeå caùc em hoïc toát caùc baøi Toång
keát veà töø vöïng, Toång keát veà ngöõ phaùp ? Ñieàu traên trôû aáy khieán toâi phaûi ñaàu
tö nhieàu hôn cho moãi baøi giaûng, tích cöïc tìm ra nhöõng phöông phaùp giaûng daïy
sao cho phuø hôïp, hieäu quaû. Vaø keát quaû töø vieäc ruùt kinh nghieäm ôû baûn thaân, ôû
ñoàng nghieäp, chuù troïng ñoåi môùi phöông phaùp treân cô sôû hieåu roõ ñoái töôïng daïy
hoïc ôû töøng lôùp, toâi ñaõ coù ñöôïc nhöõng thaønh coâng böôùc ñaàu trong vieäc giaûng
daïy caùc baøi Toång keát veà töø vöïng, Toång keát veà ngöõ phaùp trong chöông trình
Ngöõ vaên 9 .
Trong giôùi haïn cho pheùp cuûa baøi vieát, toâi xin ñeà caäp moät soá phöông
phaùp, bieän phaùp cuï theå maø baûn thaân ñaõ chuù troïng thöïc hieän ñeå naâng cao chaát
löôïng giôø daïy ñoù laø:
- Höôùng daãn hoïc sinh chuaån bò baøi ôû nhaø.
- Höôùng daãn hoïc sinh thöïc hieän yeâu caàu toång keát treân lôùp.
B/ NOÄI DUNG VAØ PHÖÔNG PHAÙP THÖÏC HIEÄN :
Nhö treân ñaõ ñeà caäp, vôùi söï coù maët cuûa nhöõng baøi Toång keát trong
chöông trình, ñoøi hoûi hoïc sinh lôùp 9 khoâng chæ phaûi hoïc ñeå naém chaéc nhöõng
ñôn vò kieán thöùc môùi maø coøn phaûi bieát heä thoáng kieán thöùc theo töøng phaân
moân, töøng cuïm baøi, naém chaéc kieán thöùc toaøn caáp .
3
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
Phaàn Toång keát veà töø vöïng, Toång keát veà ngöõ phaùp ñöôïc giaønh thôøi
gian 8 tieát ( 5 tieát toång keát veà töø vöïng vaø 3 tieát toång keát veà ngöõ phaùp ). Thöïc
ra khoaûng thôøi gian 8 tieát khoâng phaûi laø ít, song moät löôïng kieán thöùc caàn toång
keát raát lôùn vì vaäy ñoøi hoûi caû giaùo vieân vaø hoïc sinh phaûi heát söùc tích cöïc (tích
cöïc trong vieäc chuaån bò baøi ôû nhaø, tích cöïc treân lôùp, tích cöïc trong vieäc ñoåi
môùi phöông phaùp daïy vaø hoïc ) – heát söùc tích cöïc môùi coù theå thöïc hieän thaønh
coâng muïc tieâu cuûa töøng tieát hoïc.
Trong nhöõng kieán thöùc veà töø vöïng, ngöõ phaùp töø lôùp 6 ñeán lôùp 9 ñöôïc
toång keát, moãi vaán ñeà oân taäp ñöôïc taùch thaønh moät muïc rieâng, moãi muïc coù hai
phaàn : moät phaàn oân laïi kieán thöùc ( chuû yeáu laø veà caùc khaùi nieäm ) ; moät phaàn
laø baøi taäp ñeå nhaän dieän vaø vaän duïng khaùi nieäm, hieän töôïng ñaõ hoïc.
- Phaàn Toång keát veà töø vöïng ñöôïc boá trí trong 5 tieát ôû Hoïc kì I :
+ Tieát 44 toång keát 4 noäi dung : Töø ñôn vaø töø phöùc, Thaønh ngöõ, Nghóa
cuûa töø, Töø nhieàu nghóa vaø hieän töôïng chuyeån nghóa cuûa töø ;
+ Tieát 45 toång keát 5 noäi dung : Töø ñoàng aâm, Töø ñoàng nghóa, Töø traùi
nghóa, Caáp ñoä khaùi quaùt cuûa nghóa töø ngöõ, Tröôøng töø vöïng
+ Tieát 49 toång keát 5 noäi dung : Söï phaùt trieån cuûa töø vöïng, Töø möôïn, Töø
Haùn Vieät, Thuaät ngöõ vaø bieät ngöõ xaõ hoäi, Trau doài voán töø
+ Tieát 53 toång keát 2 noäi dung : Töø töôïng hình vaø töø töôïng thanh, Moät soá
pheùp tu töø töø vöïng ( goàm 8 pheùp tu töø ).
+ Tieát 59 : Luyeän taäp toång hôïp
- Ba tieát Toång keát veà ngöõ phaùp ôû Hoïc kì II ( tieát 146, 147, 154 ) bao
goàm boán noäi dung : Töø loaïi (12 töø loaïi ); Cuïm töø ( 3 loaïi cuïm töø ); Thaønh
phaàn caâu ( 2 thaønh phaàn chính, 2 thaønh phaàn phuï, 4 thaønh phaàn bieät laäp );
Caùc kieåu caâu ( Caâu ñôn, Caâu gheùp, Bieán ñoåi caâu, Caùc kieåu caâu öùng vôùi muïc
ñích giao tieáp ):
+ Tieát 146, 147 : Töø loaïi vaø Cuïm töø ;
+ Tieát 154 : Thaønh phaàn caâu vaø Caùc kieåu caâu.
I/ Höôùng daãn hoïc sinh chuaån bò baøi ôû nhaø:
Höôùng daãn veà nhaø töø laâu ñaõ ñöôïc xaùc ñònh laø moät trong nhöõng böôùc
cuûa tieán trình leân lôùp. Thoâng thöôøng, cuoái moãi tieát hoïc, bao giôø giaùo vieân
cuõng thöïc hieän thao taùc naøy. Tuy nhieân, khoâng phaûi luùc naøo thaày coâ cuõng
giaønh thôøi gian ñuùng möùc vaø höôùng daãõn cuï theå, ñoâi luùc vieäc höôùng daãn chæ
ñöôïc nhaéc baèng moät caâu chung chung kieåu nhö : veà nhaø caùc em chuaån bò baøi
A, B, ....
Ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc trong töøng tieát daïy tröôùc heát caàn ñoåi môùi
vieäc höôùng daãn veà nhaø cho hoïc sinh. Ñeå phaùt huy tính tích cöïc, chuû ñoäng cuûa
hoïc sinh, ñeå moãi tieát hoïc coù chaát löôïng toát hôn, theo toâi nghó vieäc höôùng daãn
4
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
hoïc sinh chuaån bò baøi tröôùc khi hoïc laø moät vieäc caàn chuù yù ñuùng möùc. Ñoái vôùi
vieäc daïy – hoïc caùc baøi Toång keát veà töø vöïng, Toång keát veà ngöõ phaùp, do ñaëc
tröng cuûa baøi toång keát, vieäc höôùng daãn veà nhaø ôû nhöõng tieát tröôùc ñoù caøng coù
vai troø quan troïng hôn, thöïc söï khoâng theå qua loa chieáu leä . Bôûi leõ kieán thöùc
ñöôïc toång keát trong moät tieát hoïc coù theå naèm raûi raùc ôû chöông trình cuûa caû 4
khoái lôùp 6, 7, 8, 9. Nhö vaäy ñeán thôøi ñieåm toång keát thì nhieàu noäi dung caùc em
ñaõ hoïc töø hôn ba naêm tröôùc. Vôùi khoaûng thôøi gian aáy, thöïc söï ngay caû hoïc
sinh khaù gioûi cuõng khoâng daùm chaéc caùc em coøn nhôù ñaày ñuû kieán thöùc ñaõ ñöôïc
hoïc. Bôûi vaäy, vaán ñeà ñaët ra vôùi moãi giaùo vieân tröôùc khi tieán haønh tieát daïy laø
caàn höôùng daãn, ñoäng vieân caùc em oân taäp laïi moät caùch coù heä thoáng kieán thöùc
veà töø vöïng, ngöõ phaùp. Coù thöïc hieän ñöôïc yeâu caàu treân thì vai troø tích cöïc,
chuû ñoäng cuûa hoïc sinh trong tieát hoïc môùi ñöôïc phaùt huy. Khaùch quan maø noùi,
neáu khoâng coù söï chuaån bò, khoâng xem laïi baøi, oân laïi baøi moät caùch nghieâm tuùc
thì leân lôùp hoïc sinh seõ raát luùng tuùng, thuï ñoäng. Vaø nhö vaäy duø baûn thaân giaùo
vieân coù chuaån bò kó theá naøo thì tieát hoïc cuõng raát khoù thaønh coâng, tieát hoïc aáy
khoâng theå ñaït ñöôïc yeâu caàu tích cöïc.
Hieåu roõ ñieàu ñoù, ngay töø ñaàu naêm hoïc, toâi ñaõ giaønh thôøi gian höôùng
daãn hocï sinh hoïc taäp boä moân. Moät trong nhöõng yeâu caàu ñaët ra laø phaûi heä
thoáng kieán thöùc theo phaân moân ( trong moät cuoán vôû rieâng hoaëc ngay cuoái vôû
ghi treân lôùp, vôû soaïn )- vaán ñeà naøy cuõng ñöôïc trao ñoåi vaø thoáng nhaát chung
trong toå chuyeân moân .
Ñoái vôùi caùc tieát thuoäc cuïm baøi toång keát treân, toâi höôùng daãn hoïc sinh
chuaån bò baøi nhö sau ( höôùng daãn chuaån bò phaàn lí thuyeát ):
* Phaàn Toång keát veà töø vöïng (tieát 44, 45, 49, 53, 59), toâi cho HS heä
thoáng 16 ñôn vò kieán thöùc theo hai baûng :
Baûng 1. Heä thoáng kieán thöùc töø vöïng ( Goàm 15 noäi dung )
Baûng 2. Heä thoáng kieán thöùc veà caùc pheùp tu töø töø vöïng
Ñoái vôùi caùc tieát Toång keát veà ngöõ phaùp (tieát 146, 147, 154), maëc duø coù
tieát saùch giaùo khoa khoâng tröïc tieáp ñöa ra nhöõng caâu hoûi veà lí thuyeát, nhöng
khoâng coù nghóa laø treân lôùp giaùo vieân khoâng caàn cho hoïc sinh oân laïi lí thuyeát.
Muoán thöïc haønh luyeän taäp phaûi hieåu lí thuyeát, phaûi döïa treân hieåu bieát lí
thuyeát . Bôûi vaäy, cuõng nhö khi tieán haønh caùc tieát Toång keát veà töø vöïng, toâi
höôùng daãn caùc em heä thoáng kieán thöùc ngöõ phaùp theo 4 baûng :
Baûng 1. Heä thoáng kieán thöùc veà töø loaïi
Baûng 2. Heä thoáng kieán thöùc veà cuïm töø
Baûng 3. Heä thoáng kieán thöùc veà thaønh phaàn caâu
Baûng 4. Heä thoáng kieán thöùc veà caùc kieåu caâu
5
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
Khi tieán haønh laäp baûng heä thoáng kieán thöùc, hoïc sinh khoâng nhaát thieát
laøm taát caû moät luùc maø coù theå laàn löôït chuaån bò cho töøng tieát
Moät yeâu caàu ñaët ra ñoái vôùi hoïc sinh khi thöïc hieän yeâu caàu naøy laø caùc
em phaûi töï keû baûng heä thoáng kieán thöùc vaøo vôû soaïn (theo maãu GV höôùng
daãn), tham khaûo laïi SGK Ngöõ vaên 6, 7, 8, 9 ñeå ñaûm baûo chính xaùc kieán thöùc.
Tuyeät ñoái khoâng cho ñaùnh maùy ñeå traùnh tình traïng caùc em copy cuûa nhau vaø
nhö vaäy raát coù theå kieán thöùc chæ naèm treân giaáy maø khoâng coù trong ñaàu caùc em.
Laäp baûng heä thoáng caùc ñôn vò kieán thöùc töø vöïng, ngöõ phaùp laø hoaït
ñoäng khoâng khoù nhöng ñoøi hoûi phaûi coù thôøi gian . Vì vaäy khoâng theå ngaøy mai
coù tieát toång keát, hoâm nay giaùo vieân môùi ñöa ra yeâu caàu soaïn baøi, ít nhaát cuõng
phaûi giao vieäc cho caùc em töø vaøi ngaøy tröôùc, coù khi laø caû tuaàn.
Ñieàu ñaùng quan taâm laø, khi kieåm tra vôû soaïn cuûa hoïc sinh, toâi phaùt
hieän thaáy moät soá em soaïn khoâng theo gôïi yù, höôùng daãn cuûa giaùo vieân. Caùc
em laàn löôït lieät keâ töøng ñôn vò kieán thöùc. Thöïc ra, caùch laøm ñoù cuûa caùc em
khoâng coù gì sai. Tuy nhieân, vôùi vieäc laäp caùc baûng heä thoán g, caùc em bieát heä
thoáng hoùa kieán thöùc theo töøng noäi dung. Vôùi töøng baûng heä thoáng, caùc em seõ
coù caùi nhìn bao quaùt vaø coù tính heä thoáng, deã ghi nhôù kieán thöùc, deã ñoái chieáu
caùc ñôn vò kieán thöùc vôùi nhau. Baûng heä thoáng laø hình thöùc taäp hôïp kieán thöùc
moät caùch khoa hoïc.
Vôùi yeâu caàu chuaån bò baøi maø toâi ñaët ra cho hoïc sinh treân ñaây, toâi ñaõ
“keùo caùc em vaøo cuoäc” thöïc söï, buoäc caùc em phaûi vaän ñoäng, töï mình tìm ñeán
vôùi kieán thöùc. Ít nhaát, qua tìm – ñoïc - ghi laïi, hoïc sinh coù theå nhôù laïi ñöôïc
kieán thöùc cuõ nhieàu phaàn ñaõ bò queân. Vaø treân cô sôû ñöôïc yeâu caàu chuaån bò baøi
nhö vaäy, ñeán tieát hoïc caùc em seõ caûm thaáy thoaûi maùi, nheï nhaøng vôùi taâm lí
“toaøn nhöõng ñieàu mình ñaõ bieát”, caùc em seõ keát hôïp nhòp nhaøng hôn vôùi söï
höôùng daãn cuûa giaùo vieân ñeå oân laïi, toång keát laïi nhöõng kieán thöùc ñaõ hoïc, giôø
hoïc ñaït hieäu quaû cao hôn. Ñieàu quan troïng laø kieán thöùc caùc em heä thoáng treân
trang vôû phaàn lôùn ñaõ ñöôïc ghi nhôù trong ñaàu.
Döôùi ñaây laø moät soá baûng heä thoáng kieán thöùc minh hoïa :
Heä thoáng kieán thöùc töø vöïng ( tröø caùc pheùp tu töø )
TT
Ñôn vò kieán thöùc
1
Töø ñôn
phöùc
2
Thaønh ngöõ
vaø
Noäi dung
Ví duï
töø - Töø ñôn : töø chæ coù moät tieáng
- saùch, vôû,...
- Töø phöùc : töø goàm hai hoaëc nhieàu - hoa hoàng
tieáng
Laø cuïm töø coù caáu taïo coá ñònh, bieåu Ñaùnh
troáng
thò moät yù nghóa hoaøn chænh
boû duøi
6
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
3
Nghóa cuûa töø
Laø noäi dung ( söï vaät, tính chaát, hoaït
ñoäng, quan heä, ... ) maø töø bieåu thò.
4
Töø nhieàu nghóa
vaø hieän töôïng
chuyeån nghóa cuûa
töø
- Töø nhieàu nghóa : töø coù nhieàu neùt
nghóa khaùc nhau
- Chuyeån nghóa laø hieän töôïng thay
ñoåi nghóa cuûa töø taïo ra töø nhieàu
nghóa.
5
Töø ñoàng aâm
6
Töø ñoàng nghóa
7
Töø traùi nghóa
Laø nhöõng töø gioáng nhau veà aâm thanh con
ñöôøng,
nhöng nghóa khaùc xa nhau.
ngoït
nhö
ñöôøng
Laø nhöõng töø coù nghóa gioáng nhau traùi, quaû, ...
hoaëc gaàn gioáng nhau
Laø nhöõng töø coù nghóa traùi ngöôïc nhau to - nhoû
8
Caáp ñoä khaùi quaùt Nghóa cuûa moät töø ngöõ coù theå roäng
cuûa nghóa töø ngöõø hôn (khaùi quaùt hôn) hoaëc heïp hôn (ít
khaùi quaùt hôn) nghóa cuûa töø ngöõ khaùc
- Moâït töø ngöõ ñöôïc coi laø coù nghóa
roäng khi phaïm vi nghóa cuûa töø ngöõ ñoù
bao haøm phaïm vi nghóa cuûa moät soá
töø ngöõ khaùc
- Moâït töø ngöõ ñöôïc coi laø coù nghóa
heïp khi phaïm vi nghóa cuûa töø ngöõ ñoù
ñöôïc bao haøm trong phaïm vi nghóa
cuûa moät töø ngöõ khaùc
- Moät töø ngöõ coù nghóa roäng ñoái vôùi
nhöõng töø ngöõ naøy ñoàng thôøi coù theå coù
nghóa heïp ñoái vôùi moät töø ngöõ khaùc.
9
Tröôøng töø vöïng
10
Saùch – saùch
giaùo khoa –
saùch
giaùo
khoa Ngöõ vaên
Laø taäp hôïp cuûa nhöõng töø coù ít nhaát Chaân,
tay,
moät neùt chung veà nghóa.
maét, muõi, ...
Söï phaùt trieån cuûa Töø vöïng cuûa moät ngoân ngöõ khoâng
töø vöïng
ngöøng phaùt trieån. Coù hai caùch phaùt
trieån töø vöïng : phaùt trieån nghóa cuûa töø
vaø phaùt trieån soá löôïng töø.
11
Töø möôïn
Töø vay möôïn cuûa tieáng nöôùc ngoaøi
Ra-ñi-oâ
12
Töø Haùn Vieät
Töø möôïn goác Haùn
Nhaân, nghóa, .
13
Thuaät ngöõ vaø bieät - Thuaät ngöõ : Laø nhöõng töø ngöõ duøng - aån duï, hoaùn
7
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
ngöõ xaõ hoäi
chæ khaùi nieäm khoa hoïc coâng ngheä,
thöôøng duøng trong vaên baûn khoa hoïc
coâng ngheä
- Bieät ngöõ xaõ hoäi : Laø nhöõng töø ngöõ
ñöôïc duøng trong moät taàng lôùp xaõ hoäi
nhaát ñònh.
Trau doài voán töø
- Reøn luyeän ñeå naém ñöôïc ñaày ñuû vaø
chính xaùc nghóa cuûa töø vaø caùch duøng
töø
- Reøn luyeän ñeå bieát theâm nhöõng töø
chöa bieát, laøm taêng voán töø
Töø töôïng thanh - Töø töôïng hình : Laø nhöõng töø ngöõ
vaø töø töôïng hình
gôïi taû hình aûnh, daùng veû, traïng thaùi
cuûa söï vaät
- Töø töôïng thanh : Laø nhöõng töø ngöõ
gôïi taû aâm thanh cuûa töï nhieân, cuûa
con ngöôøi.
14
15
duï, ...
- truùng
ngoãng, ...
tuû,
- Lom khom,
ruõ röôïi
- Roùc raùch
Heä thoáng kieán thöùc veà caùc kieåu caâu
Kieåu caâu
Ñaëc ñieåm - chöùc naêng
Caâu ñôn Laø caâu do moät cuïm C – V taïo thaønh.
Xeùt
veà
caáu
taïo
ngöõ
phaùp
Caâu
gheùp
Ví duï
Toâi hoïc baøi.
Laø caâu do hai hoaëc nhieàu cuïm C – V Vì trôøi möa
khoâng bao chöùa nhau taïo thaønh . Moãi neân ñöôøng laày
cuïm C – V naøy ñöôïc goïi laø moät veá caâu.
loäi
Caâu ruùt Laø caâu ñaõ löôïc boû moät soá thaønh phaàn - Baïn hoïc chöa?
goïn
nhö: chuû ngöõ, vò ngöõ hoaëc caû chuû ngöõ vaø - Roài.
vò ngöõ .
Caâu ñaëc Laø loaïi caâu khoâng caáu taïo theo moâ hình Möa.Gioù.
bieät
chuû ngöõ – vò ngöõ.
Xeùt
veà
muïc
Caâu
- Laø caâu coù nhöõng töø nghi vaán (ai, gì, - Baïn laøm gì
nghi vaán naøo, ...) hoaëc coù töø hay (noái caùc veá coù theá ?
quan heä löïa choïn);
- Coù chöùc naêng chính laø duøng ñeå hoûi (keát
thuùc baèng daáu chaám hoûi), coù theå duøng ñeå
caàu khieán, khaúng ñònh, boäc loä caûm xuùc,
... (keát thuùc baèng daáu chaám, daáu chaám
8
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
ñích
noùi
than, daáu chaám löûng)
Caâu caàu - Laø caâu coù nhöõng töø caàu khieán nhö : - Caäu ñöøng
khieán
haõy, ñöøng, chôù... ñi, thoâi, naøo, ... hay ngöõ nghæ hoïc!
ñieäu caàu khieán; duøng ñeå ra leänh, yeâu
caàu, ñeà nghò, khuyeân baûo.
- Khi vieát thöôøng keát thuùc baèng daáu
chaám than, coù theå baèng daáu chaám.
Caâu
caûm
thaùn
- Laø caâu coù nhöõng töø ngöõ caûm thaùn nhö : OÂi, boâng hoa
chao oâi, ôi, ...duøng ñeå boäc loä tröïc tieáp ñeïp quaù !
caûm xuùc cuûa ngöôøi noùi (ngöôøi vieát).
- Khi vieát, caâu caûm thaùn thöôøng keát thuùc
baèng daáu chaám than.
Caâu traàn - Caâu traàn thuaät khoâng coù ñaëc ñieåm hình Hoâm nay coù
thuaät
thöùc cuûa caùc kieåu caâu nghi vaán, caàu tieát kieåm tra.
khieán, caûm thaùn ; thöôøng duøng ñeå keå,
thoâng baùo, nhaän ñònh, mieâu taû, ...; coù khi
duøng ñeå yeâu caàu, ñeà nghò hay boäc loä tình
caûm, caûm xuùc.
- Khi vieát, caâu traàn thuaät thöôøng keát thuùc
baèng daáu chaám, baèng daáu chaám than hoaëc
daáu chaám löûng.
( Nhöõng noäi dung toâi ñöa vaøo caùc baûng heä thoáng kieán thöùc treân ñaây chæ
mang tính chaát minh hoïa kieán thöùc cô baûn, chöa phaûi laø hoaøn toaøn ñaày ñuû )
II/ Höôùng daãn hoïc sinh thöïc hieän yeâu caàu toång keát treân lôùp:
1. Höôùng daãn oân taäp lí thuyeát :
Khoâng phaûi laø tieát daïy baøi môùi neân phöông phaùp qui naïp ( töø phaân tích
ngöõ lieäu ñeán khaùi quaùt hình thaønh khaùi nieäm ) khoâng coøn phuø hôïp. Trong tieát
toång keát, coù khi GV cho hoïc sinh oân laïi kieán thöùc baèng caùch cho nhaéc laò noäi
dung roài neâu ví duï minh hoïa. Cöù nhö vaäy laàn löôït heát noäi dung naøy ñeán noäi
dung khaùc. Phöông phaùp naøy thöïc söï thieáu saùng taïo, hoïc sinh chuû yeáu hoaït
ñoäng caù nhaân, traû lôøi theo kieåu ghi nhôù maùy moùc. Ñeå traùnh vieäc nhaéc laïi kieán
thöùc moät caùch ñôn ñieäu gaây nhaøm chaùn, toâi ñaõ choïn nhieàu hình thöùc, caùch
thöùc khaùc nhau.
- Caùch thöù nhaát : Söû duïng sô ñoà grap.
9
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
Chaúng haïn, oân taäp noäi dung Töø ñôn vaø töø phöùc ( tieát 44 ), thay vì hoûi :
“Theá naøo laø töø ñôn, töø phöùc, phaân bieät caùc loaïi töø phöùc ?”, toâi daùn leân baûng
sô ñoà sau ( trong sô ñoà giôùi thieäu cho hoïc sinh, coù 3 oâ ñaõ coù noäi dung ( töø, töø
phöùc, töø laùy vaàn ) roài laàn löôït cho HS thöïc hieän yeâu caàu :
TÖØ
(Xeùt veà caáu taïo)
Töø ñôn
Töø phöùc
Töø gheùp
Töø gheùp
chính phuï
Töø gheùp
ñaúng laäp
Töø laùy
Töø laùy
toaøn boä
Töø laùy
boä phaän
Töø laùy
aâm
Töø laùy
vaàn
- Moät hoïc sinh ñieàn vaøo caùc oâ troáng caùc noäi dung thích hôïp .
- Lôùp nhaän xeùt, boå sung.
- Moät HS thuyeát minh noäi dung sô ñoà.
Qua sô ñoà treân, HS coù theå bao quaùt kieán thöùc veà Töø ( xeùt veà ñaëc ñieåm
caáu taïo ), coù theå phaân bieät töø ñôn – töø phöùc, töø gheùp – töø laùy, ...
Caùch laøm naøy cuõng ñöôïc aùp duïng vôùi moät soá tröôøng hôïp khaùc, nhö khi
oân laïi Caùc caùch phaùt trieån cuûa töø vöïng ( Tieát 49 )
Söï phaùt trieån cuûa töø vöïng
Phaùt trieån nghóa
töø
Ph¸t triÓn sè lîng tõ ng÷
T¹o tõ ng÷
Phöông thöùc
Phöông thöùc
míi
Èn dô
- Caùch thöù hai :ho¸n
Hìnhdôthöùc daùn – gheùp :
Möôïn töø ngöõ
nöôùc ngoaøi
10
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
Khi oân lí thuyeát Moät soá pheùp tu töø töø vöïng ( Tieát 53 ): Taän duïng lòch
treo töôøng coù maët traéng, caét 8 taám baèng nhau laøm baûng phuï, giao cho 8 em
vieát chöõ roõ raøng vieát 8 khaùi nieäm thuoäc caùc pheùp tu töø töø vöïng (ghi noäi dung
khaùi nieäm, boû thuaät ngöõ : so saùnh, nhaân hoùa,...), kieåm tra thaáy khoâng caàn söûa,
toâi thu laïi ( Phaàn naøy cho chuaån bò tröôùc ). Leân lôùp, sau khi ghi teân caùc pheùp
tu töø ( so saùnh, nhaân hoùa, aån duï, hoaùn duï, noùi quaù, noùi giaûm noùi traùnh, ñieäp
ngöõ, chôi chöõ ) theo moät coät doïc treân baûng, toâi giao cho 8 hoïc sinh ( dieän
trung bình vaø yeáu ) moãi em moät baûng phuï yeâu caàu gheùp ñuùng noäi dung trong
baûng phuï vôùi teân pheùp tu töø ghi treân baûng. Laàn löôït cho ñoïc ñeå nhaän xeùt ñuùng
– sai, ñoàng thôøi ñeå ghi nhôù kieán thöùc.
- Caùch thöù ba : Hình thöùc laøm baøi taäp traéc nghieäm : cho hoïc sinh noái
moät noäi dung ôû coät A vôùi moät noäi dung ôû coät B sao cho thích hôïp ( GV chuaån
bò saün treân baûng phuï )
Chaúng haïn khi oân laïi caùc thaønh phaàn caâu, toâi duøng baûng phuï sau, yeâu
caàu hoïc sinh ñoïc kó töøng noäi dung roài xaùc ñònh ñaëc ñieåm cuûa töøng thaønh phaàn
caâu baèng caùch noái
Coät A
Thaønh phaàn caâu
1. Chuû ngöõ
2. Vò ngöõ
3. Khôûi ngöõ
4. Traïng ngöõ
Coät B - Noäi dung
a. Laø thaønh phaàn ñöôïc theâm vaøo caâu ñeå xaùc
ñònh thôøi gian, nôi choán, nguyeân nhaân, muïc
ñích, phöông tieän, caùch thöùc dieãn ra söï vieäc
neâu trong caâu.
b. Laø thaønh phaàn chính cuûa caâu coù khaû naêng
keát hôïp vôùi caùc phoù töø chæ quan heä thôøi gian
vaø traû lôøi cho caùc caâu hoûi Laøm gì ? Laøm sao?
Nhö theá naøo ? hoaëc Laø gì ?
c. Laø thaønh phaàn chính cuûa caâu neâu teân söï
vaät, hieän töôïng coù haønh ñoäng, ñaëc ñieåm,
traïng thaùi, ... ñöôïc mieâu taû ôû vò ngöõ .
d. Laø thaønh phaàn caâu ñöùng tröôùc chuû ngöõ ñeå
neâu leân ñeà taøi ñöôïc noùi ñeán trong caâu.
Noái
1-
2-
3-
4-
( Ñaùp aùn : 1 – c ; 2 – b ; 3 – d ; 4 – a )
Vôùi nhöõng caùch thöùc thöïc hieän nhö treân, toâi nhaän thaáy khoâng khí lôùp coù
phaàn soâi ñoäng hôn, caùc em toû ra haøo höùng hôn; hieäu quaû hôn laø chæ maát ít thôøi
gian maø coù theå nhieàu em cuøng ñöôïc tham gia vaøo quaù trình hoïc taäp.
Moät thöïc teá cho thaáy, giöõa nhieàu ñôn vò kieán thöùc töø vöïng vaø ngöõ phaùp
thöôøng deã coù söï nhaàm laãn neáu khoâng naém vöõng. Vì vaäy, khi oân laïi lí thuyeát,
11
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
toâi luoân chuù yù khaéc saâu kieán thöùc cho hoïc sinh baèng caùch cho ñoái chieáu caùc
ñôn vò kieán thöùc coù moái quan heä naøo ñoù vôùi nhau .
Chaúng haïn : Ñoái chieáu hieän töôïng ñoàng aâm vôùi hieän töôïng töø nhieàu
nghóa ( Tieát 45 ). Hoïc sinh caàn hieåu ñoàng aâm laø hieän töôïng nhieàu töø coù hình
thöùc ngöõ aâm gioáng nhau nhöng nghóa khaùc xa nhau; Töø nhieàu nghóa ñöôïc
xem xeùt trong phaïm vi caùc nghóa cuûa moät töø – coù moät neùt nghóa chung. Ñeå
hieåu ñuùng caùc nghóa cuûa moät töø cuõng nhö nghóa cuûa nhöõng töø ñoàng aâm, caàn
caên cöù vaøo ngöõ caûnh.
Vôùi moät soá pheùp tu töø ( Tieát 53 ) cuõng coù theå ñoái chieáu vôùi nhau ñeå
hieåu roõ hôn baûn chaát cuûa chuùng. Coù theå ñoái chieáu aån duï vôùi hoaùn duï. Ñieåm
gioáng nhau giöõ hai pheùp tu töø naøy laø : ñeàu goïi teân söï vaät, hieän töôïng naøy
baèng teân söï vaät, hieän töôïng khaùc; ñeàu coù taùc duïng laøm taêng söùc gôïi hình, gôïi
caûm cho söï dieãn ñaït ; Ñieåm khaùc nhau laø : söï vaät – hieän töôïng ñöôïc goïi teân
vaø söï vaät – hieän töôïng ñöôïc noùi ñeán ôû pheùp aån duï coù neùt töông ñoàng, coøn ôû
pheùp hoaùn duï thì coù quan heä gaàn guõi.
Cuõng coù theå giuùp hoïc sinh phaân bieät aån duï vaø hoaùn duï laø nhöõng pheùp
tu töø töø vöïng vôùi aån duï vaø hoaùn duï laø nhöõng phöông thöùc phaùt trieån nghóa cuûa töø.
Ñeà caäp ñeán phaàn töø loaïi ( Tieát 146, 147 ), toâi löu yù hoïc sinh hieän
töôïng chuyeån loaïi cuûa töø, hieän töôïng cuøng aâm khaùc loaïi.
Ví duï tröôøng hôïp chuyeån loaïi :
- Hoï taâm söï vôùi nhau suoát caû buoåi. ( ñoäng töø )
- Nhöõng taâm söï aáy chò giaáu kín trong loøng. ( danh töø )
Tröôøng hôïp ñoàng aâm khaùc loaïi :
- Nhaø aáy coù raát nhieàu cuûa . ( danh töø )
- Quyeån saùch cuûa toâi ñaõ bò raùch. ( quan heä töø )
- Meï cho toâi raát nhieàu quaø. ( ñoäng töø )
- An taëng cho toâi quyeån saùch. ( quan heä töø )
- Nhöõng hoïc sinh aáy raát ngoan. ( löôïng töø )
- Baïn aáy hoïc thuoäc nhöõng möôøi baøi trong moät ngaøy.(trôï töø
)
Coù theå noùi, thoâng qua vieäc ñoái chieáu nhö vaäy, baûn chaát cuûa moãi ñôn vò
kieán thöùc hieän leân roõ neùt hôn, hoïc sinh thaáy ñöôïc neùt rieâng – khaùc bieät cuûa
töøng noäi dung, töø ñoù loaïi boû ñöôïc söï mô hoà veà kieán thöùc.
2. Höôùng daãn laøm baøi taäp:
Trong caùc tieát toång keát, coù tieát giaønh haún cho caùc baøi taäp vaän duïng.
Ñieàu ñoù cho thaáy muïc ñích cuûa vieäc toång keát khoâng chæ laø giuùp hoïc sinh ghi
nhôù kieán thöùc ñaõ hoïc maø coøn giuùp caùc em bieát söû duïng nhöõng kieán thöùc ñoù
trong giao tieáp, ñaëc bieät trong vieäc tieáp nhaän, phaân tích vaên baûn, gaén vieäc daïy
12
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
hoïc nhöõng vaán ñeà töø vöïng, ngöõ phaùp vôùi hoaït ñoäng thöïc tieãn. Nhö vaäy, beân
caïnh vieäc höôùng daãn hoïc sinh oân laïi kieán thöùc, caàn chuù troïng ñuùng möùc vieäc
höôùng daãn luyeän taäp.
Tieán trình laøm moãi baøi taäp thöôøng dieãn ra theo thöù töï caùc böôùc sau:
- HS xaùc ñònh yeâu caàu cuûa baøi taäp, ñònh höôùng caùch laøm (vaän duïng kieán
thöùc naøo, phöông phaùp laøm ra sao)
- GV coù nhöõng gôïi yù höôùng daãn.
- Toå chöùc cho HS giaûi ñaùp baøi taäp.
- Lôùp nhaän xeùt, söûa chöõa, boå sung.
- GV nhaän xeùt, ñaùnh giaù.
Ñeå hoaït ñoäng luyeän taäp coù hieäu quaû, toâi luoân chuù yù tìm hieåu tröôùc caùc
daïng baøi taäp, yeâu caàu, tính chaát cuûa moãi baøi taäp maø saùch giaùo khoa ñöa ra;
Choïn hình thöùc hoaït ñoäng phuø hôïp ( Coù theå cho hoaït ñoäng caù nhaân, hoaït ñoäng
nhoùm, coù theå cho thi ñua laøm nhanh, ñuùng giöõa caùc toå, ...); Chuù yù caùc ñoái
töôïng hoïc sinh trong lôùp, giao baøi taäp phuø hôïp cho töøng ñoái töôïng.
Trong tình hình hiện nay, vieäc hoïc vaên cuûa hoïc sinh coù nhieàu thuaän lôïi vì
saùch tham khaûo nhieàu. Song, moät soá hoïc sinh söû duïng khoâng ñuùng. Laøm baøi
taäp nhieàu khi caùc em khoâng ñoïc kó ñeà baøi, cöù cheùp ñaùp aùn töø saùch tham khaûo
laø xong. Hình thöùc ñoái phoù aáy khaù phoå bieán, thaät nguy haïi. Cuõng coù tröôøng
hôïp khi höôùng daãn luyeän taäp, GV chæ döøng laïi ôû vieäc hoïc sinh xaùc ñònh ñaùp
aùn. Vôùi caùch laøm hôøi hôït nhö vaäy roõ raøng chöa ñaùp öùng ñöôïc muïc tieâu cuûa
vieäc luyeän taäp . Caùc yeâu caàu cuûng coá khaéc saâu kieán thöùc vaø reøn kó naêng ñeàu
chöa ñaït hieäu quaû.
Traùnh tröôøng hôïp hoïc sinh noùi moø, noùi döïa theo saùch giaûi, moät yeâu caàu
toâi luoân ñaët ra cho hoïc sinh khi laøm baøi taäp laø yeâu caàu giaûi thích keát quaû –
ñaùp aùn cuûa baøi taäp. Treân cô sôû yeâu caàu lí giaûi vì sao laïi xaùc ñònh nhö vaäy ñeå
kieåm tra laïi kieán thöùc cuûa caùc em, qua ñoù giuùp HS hieåu cuï theå, saâu saéc hôn
nhöõng ñôn vò kieán thöùc trong baøi taäp.
Minh hoïa vieäc giaûi ñaùp baøi taäp :
* Tieát 44. Baøi taäp III/ 2 trang 123 - Nghóa cuûa töø :
- Yeâu caàu: Choïn caùch hieåu ñuùng trong nhöõng caùch hieåu sau :
a. Nghóa cuûa töø meï laø “ngöôøi phuï nöõ, coù con, noùi trong quan heä vôùi con”
b. Nghóa cuûa töø meï khaùc vôùi nghóa cuûa töø boá ôû phaàn nghóa “ngöôøi phuï
nöõ, coù con”
c. Nghóa cuûa töø meï khoâng thay ñoåi trong hai caâu : Meï em raát hieàn vaø
Thaát baïi laø meï thaønh coâng.
d. Nghóa cuûa töø meï khoâng coù phaàn naøo chung vôùi nghóa cuûa töø baø.
- Sau khi cho HS thaûo luaän choïn ñaùp aùn ( ñaùp aùn (a)), toâi neâu vaán ñeà :
13
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
? Caùc caùch hieåu (b), (c), (d) khoâng ñuùng, vì sao ?
- GV gôïi yù ñeå HS lí giaûi . Caàn giuùp HS thaáy roõ lí do khoâng choïn (b), (c),
(d) laø :
+ Nghóa cuûa töø meï khaùc vôùi nghóa cuûa töø boá ôû phaàn nghóa “ngöôøi phuï
nöõ”
+ Nghóa cuûa töø meï thay ñoåi trong hai caâu : Meï em raát hieàn vaø Thaát baïi
laø meï thaønh coâng :
Trong caâu Meï em raát hieàn, meï coù nghóa goác ( nhö ôû caâu (a))
Trong caâu Thaát baïi laø meï thaønh coâng : meï - nghóa chuyeån . Meï ôû ñaây coù
nghóa laø caùi goác, caùi chính, töø ñoù sinh ra nhöõng caùi khaùc.
+ Nghóa cuûa töø meï coù phaàn chung vôùi nghóa cuûa töø baø ôû phaàn nghóa
“ngöôøi phuï nöõ”.
Nhö vaäy chæ coù yù (a) neâu caùch hieåu ñuùng veà nghóa cuûa töø meï.
Töø baøi taäp treân, hoïc sinh caàn thaáy raèng muoán laøm ñöôïc nhöõng baøi taäp
daïng naøy caàn coù kieán thöùc veà nghóa cuûa töø. Tra töø ñieån laø moät trong nhöõng
caùch hoïc toát nhaát ñeå hieåu ñuùng nghóa cuûa töø.
* Tieát 44. Baøi taäp IV/ 2 trang 124 – Töø nhieàu nghóa
Yeâu caàu : Trong hai caâu thô sau, töø hoa trong theàm hoa, leä hoa ñöôïc
duøng theo nghóa goác hay nghóa chuyeån ? Coù theå coi ñaây laø hieän töôïng chuyeån
nghóa laøm xuaát hieän töø nhieàu nghóa ñöôïc khoâng ? Vì sao ?
Noãi mình theâm töùc noãi nhaø
Theàm hoa moät böôùc leä hoa maáy haøng !
( Nguyeãn Du, Truyeän Kieàu )
Ñaây laø moät baøi taäp töông ñoái khoù, thöôøng chæ nhöõng hoïc sinh khaù, gioûi
môùi coù theå giaûi thích roõ raøng.
Ñeå giuùp HS laøm vaø hieåu ñöôïc baøi taäp naøy, toâi söû duïng moät soá caâu hoûi
gôïi yù nhö sau :
- Töø hoa voán coù nghóa goác laø gì ?(moät boä phaän treân caây, coù maøu saéc, ...)
- Trong caâu thô treân, töø hoa chæ ai, söï vaät gì ? Giöõa söï vaät ñöôïc goïi teân
vaø söï vaät ñöôïc noùi tôùi coù quan heä gì ? ( chæ Thuùy Kieàu, nöôùc maét Thuùy Kieàu
– coù ñieåm gioáng nhau -> aån duï )
Nhö vaäy, töø hoa trong caâu thô ñöôïc duøng theo nghóa chuyeån ( chæ Thuùy
Kieàu, nöôùc maét Thuùy Kieàu ). Tuy nhieân khoâng theå coi ñaây laø hieän töôïng
chuyeån nghóa laøm xuaát hieän töø nhieàu nghóa, vì nghóa chuyeån naøy cuûa töø hoa
chæ laø nghóa chuyeån laâm thôøi – trong vaên caûnh ( pheùp tu töø aån duï ), noù chöa
laøm thay ñoåi nghóa cuûa töø, chöa theå ñöa vaøo töø ñieån .
14
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
Vôùi phaàn giaûi thích treân, HS bieát phaân bieät hieän töôïng chuyeån nghóa
laâm thôøi ( theo moät pheùp tu töø naøo ñoù ) vôùi hieän töôïng chuyeån nghóa ñeå taïo ra
töø nhieàu nghóa.
* Tieát 45. Baøi taäp VII/ 3 trang 125 – Töø traùi nghóa:
Hoïc sinh coù theå xeáp ñuùng caùc caëp töø traùi nghóa theo hai nhoùm :
Nhoùm 1 : soáng – cheát, chaün – leû, chieán tranh – hoøa bình
Nhoùm 2 : yeâu – gheùt, cao – thaáp, giaø – treû, noâng – saâu, giaøu – ngheøo
Ñeå caùc em hieåu ñöôïc lí do xeáp caùc caëp töø traùi nghóa theo hai nhoùm nhö
treân, toâi neâu caâu hoûi : Caùc caëp töø traùi nghóa trong hai nhoùm treân coù ñaëc ñieåm
gì khaùc nhau ?
Caùc em caàn bieát ñöôïc raèng :
+ Hai töø traùi nghóa thuoäc caùc caëp töø traùi nghóa ôû nhoùm 1 bieåu thò hai
khaùi nieäm ñoái laäp nhau vaø loaïi tröø nhau, khaúng ñònh caùi naøy nghóa laø phuû
ñònh caùi kia – goïi laø traùi nghóa löôõng phaân;
+ ÔÛ nhoùm 2, hai töø traùi nghóa kieåu naøy bieåu thò hai khaùi nieäm coù tính
chaát thang ñoä, khaúng ñònh caùi naøy khoâng coù nghóa laø phuû ñònh caùi kia – goïi laø
traùi nghóa thang ñoä.
Ñaây laø moät trong nhöõng khía caïnh maø coù theå khi hoïc töø traùi nghóa ôû
lôùp 7 caùc em chöa ñeà caäp ñeán.
* Tieát 49 . Baøi taäp V/ 3 trang 136 – Trau doài voán töø
Söûa loãi duøng töø trong nhöõng caâu sau :
a. Lónh vöïc kinh doanh beùo boå naøy ñaõ thu huùt söï ñaàu tö cuûa nhieàu coâng
ti lôùn treân theá giôùi.
b. Ngaøy xöa Döông Leã ñoái xöû ñaïm baïc vôùi Löu Bình laø ñeå cho Löu
Bình thaáy xaáu hoå maø quyeát chí hoïc haønh, laäp thaân.
c. Baùo chí ñaõ taáp naäp ñöa tin veà söï kieän SEA Games 22 ñöôïc toå chöùc
taïi Vieät Nam.
Laøm baøi taäp treân, hoïc sinh phaùt hieän loãi vaø söûa loãi nhö sau :
+ ôû caâu (a): thay töø beùo boå baèng töø beùo bôû
+ ôû caâu (b) : thay töø ñaïm baïc baèng töø teä baïc
+ ôû caâu (c) : thay töø taáp naäp baèng töø tôùi taáp
Ñaùp aùn hoaøn toaøn ñuùng, song khi hoûi taïi sao xaùc ñònh loãi duøng töø theå
hieän ôû caùc töø beùo boå, ñaïm baïc, taáp naäp ; taïi sao phaûi thay baèng nhöõng töø beùo
bôû, teä baïc, tôùi taáp thì raát ít em giaûi thích ñöôïc, giaûi thích khoâng roõ.
Caàn giaûi thích ñöôïc ôû töøng tröôøng hôïp nhö sau :
- ÔÛ caâu (a), töø beùo boå laø töø gheùp chæ nhöõng chaát, moùn aên coù taùc duïng
cung caáp nhieàu döôõng chaát cho cô theå. Noäi dung cuûa caâu vaên noùi veà lónh vöïc
kinh doanh thu huùt söï ñaàu tö cuûa nhieàu coâng ti lôùn treân theá giôùi – theo suy
15
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
luaän, ñoù phaûi laø lónh vöïc maø caùc nhaø kinh doanh nhaän thaáy deã mang laïi lôïi
nhuaän lôùn, vaäy phaûi duøng töø beùo bôû ( deã mang laïi nhieàu lôïi )
- Caâu (b) : Noùi veà vieäc ñoái xöû cuûa Döông Leã vôùi Löu Bình, caùch ñoái xöû
khoâng toát, khoâng theå duøng töø ñaïm baïc ( söï aên uoáng, chæ coù möùc toái thieåu
nhöõng thöù caàn thieát, khoâng coù nhöõng thöùc aên ngon, ñaét tieàn ) maø phaûi duøng töø
teä baïc ( toû ra khoâng ghi nhôù ôn nghóa, khoâng giöõ troïn tình nghóa tröôùc sau
trong quan heä ñoái xöû )
- Caâu (c) cuõng giaûi thích töông töï.
Töø baøi taäp naøy giuùp hoïc sinh nhaän ra raèng yeâu caàu trau doài voán töø ( reøn
luyeän ñeå naém ñöôïc ñaày ñuû vaø chính xaùc nghóa cuûa töø vaø caùch duøng töø, reøn
luyeän ñeå laøm taêng voán töø ) laø heát söùc caàn thieát. Phaûi treân cô sôû hieåu ñaày ñuû
vaø chính xaùc nghóa cuûa töø vaø caùch duøng töø, coù voán töø phong phuù, thaän troïng
trong vieäc söû duïng töø ngöõ thì môùi coù theå traùnh ñöôïc loãi dieãn ñaït .
* Tieát 146. Baøi taäp A/I/ 5 trang 131 (Taäp hai) – Töø loaïi
Baøi taäp yeâu caàu xaùc ñònh töø loaïi cuûa caùc töø in ñaäm ( voán thuoäc töø loaïi
naøo vaø trong caâu vaên chuùng ñöôïc duøng nhö töø thuoäc töø loaïi naøo )
a. Nghe goïi con beù giaät mình, troøn maét nhìn...
(Nguyeãn Quang Saùng)
b. Laøm khí töôïng, ôû ñöôïc cao theá môùi laø lí töôûng chöù
(Nguyeãn Thaønh Long)
c. Nhöõng baên khoaên aáy laøm cho nhaø hoäi hoïa khoâng nhaän xeùt ñöôïc gì ôû
coâ con gaùi ngoài tröôùc maët ñaèng kia.
(Nguyeãn Thaønh Long)
Ñaùp aùn : a. troøn laø tính töø, ôû ñaây noù ñöôïc duøng nhö ñoäng töø
b. lí töôûng laø danh töø, ôû ñaây noù ñöôïc duøng nhö tính töø
c. baên khoaên laø tính töø, ôû ñaây noù ñöôïc duøng nhö danh töø
Khi ñaùp aùn treân ñöôïc neâu ra, chaéc chaén coù nhieàu em khoâng hieåu, nhieàu
em phaân vaân khoâng bieát ñuùng, sai theá naøo. Cuõng nhö moät soá baøi taäp khaùc,
neáu khoâng giaûi thích roõ, nhieàu hoïc sinh seõ raát mô hoà, bieát laø“bieát vaäy”.
Caâu hoûi ñaët ra ôû ñaây laø : döïa vaøo ñaâu coù theå xaùc ñònh ñöôïc ñaùp aùn nhö
vaäy ?
Tröôøng hôïp naøy yeâu caàu hoïc sinh phaûi giaûi thích ñöôïc :
- Vieäc xaùc ñònh goác töø loaïi cuûa caùc töø troøn, lí töôûng, baên khoaên phaûi
döïa vaøo hieåu bieát ñaëc ñieåm caùc töø loaïi .
+ Caùc töø troøn, baên khoaên chæ ñaëc ñieåm, tính chaát cuûa söï vaät neân noù laø
tính töø.
+ Lí töôûng laø töø chæ khaùi nieäm – noù laø danh töø.
16
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
- Trong vaên caûnh, caùc töø troøn, lí töôûng, baên khoaên ñeàu ñaõ chuyeån loaïi :
+ Töø troøn (a) chæ traïng thaùi cuûa söï vaät (maét )- ñöôïc duøng nhö ñoäng töø .
Cô sôû kieåm chöùng laø coù theå keát hôïp vôùi ñang hoaëc moät soá phoù töø khaùc .
+ Töø lí töôûng (b) chæ tính chaát nôi ôû (theo söï nhìn nhaän vôùi thaùi ñoä laïc
quan ) – ñöôïc duøng nhö tính töø. Coù theå keát hôïp vôùi caùc phoù töø chæ möùc ñoä nhö
raát, quaù, ...
+ Töø baên khoaên (c) keát hôïp vôùi nhöõng ( töø kieåm chöùng veà danh töø ), coù
yù nghóa chæ söï vaät – ñöôïc duøng nhö danh töø.
* Tieát 154. Baøi taäp D/ I / 1 trang 146 – Caùc kieåu caâu / caâu ñôn
Nhieäm vuï cuûa hoïc sinh khi laøm baøi taäp naøy laø tìm chuû ngöõ, vò ngöõ trong
caâu.
Thay baèng vieäc cho xaùc ñònh roài lí giaûi, toâi cho hoïc sinh neâu ñaëc ñieåm,
daáu hieäu nhaän bieát chuû ngöõ, vò ngöõ sau ñoù môùi tieán haønh xaùc ñònh chuû ngöõ, vò
ngöõ trong töøng caâu. Nhö vaäy ñaùp aùn caùc em neâu ra hoaøn toaøn coù cô sôû veà lí
thuyeát.
* Tieát 154. Baøi taäp D/ II / 1 trang 147 – Caùc kieåu caâu / caâu gheùp.
Khi hoïc sinh tìm ra caùc caâu gheùp, toâi yeâu caàu xaùc ñònh caùc cuïm C- V ôû
töøng caâu ñeå minh hoïa cuï theå ( Baøi taäp ñöôïc ghi treân baûng phuï ñeå hoïc sinh
phaân tích caáu taïo caâu theo sô ñoà ).
Vieäc giaûi thích cô sôû cuûa ñaùp aùn, caùch laøm ñoái vôùi töøng baøi taäp nhö ñaõ
ñeà caäp treân ñaây laø vieäc laøm nhaèm cuûng coá, khaéc saâu kieán thöùc cho hoïc sinh,
taêng söùc thuyeát phuïc cho ñaùp aùn cuûa baøi taäp. Moïi ñaùp aùn ñeàu saùng toû, khoâng
coøn gì phaûi nghi hoaëc. Maët khaùc ñeå hoïc sinh thaáy raèng bao giôø laøm baøi taäp
cuõng phaûi döïa treân hieåu bieát lí thuyeát. Chæ khi naøo caùc em thaät söï hieåu baøi thì
môùi coù theå vaän duïng toát trong vieäc luyeän taäp, traùi laïi qua vieäc lí giaûi ñöôïc
caùch laøm, lí giaûi ñaùp aùn môùi chöùng toû caùc em thöïc söï hieåu vaø naém chaéc kieán
thöùc. Qua caùch laøm aáy, caùc kó naêng nhö : vaän duïng kieán thöùc vaøo thöïc haønh,
kó naêng noùi, kó naêng laäp luaän , ... cuûa hoïc sinh cuõng ñöôïc chuù troïng reøn luyeän.
17
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
C/ KEÁT QUAÛ
Thöïc hieän vieäc höôùng daãn chuaån bò baøi ôû nhaø coù keá hoaïch vaø noäi dung
cuï theå, toå chöùc oân taäp, toång keát vôùi söï linh hoaït veà phöông phaùp, höôùng daãn
giaûi baøi taäp kó caøng, toâi nhaän thaáy caùc tieát daïy Toång keát veà töø vöïng, Toång
keát veà ngöõ phaùp ôû lôùp 9 nheï nhaøng maø coù hieäu quaû cao hôn . Keát quaû maø toâi
nhaän thaáy roõ laø :
Thöù nhaát, 100 % hoïc sinh coù thoùi quen chuaån bò baøi ôû nhaø.
Thöù hai, trong tieát hoïc nhôø coù söï chuaån bò baøi chu ñaùo, hoïc sinh thöïc söï
chuû ñoäng, tích cöïc tham gia xaây döïng baøi. Nhieàu HS yeáu cuõng maïnh daïn phaùt
bieåu bôûi caâu hoûi laø nhöõng ñieàu caùc em ñaõ bieát, ñaõ oân laïi, nhôù ñöôïc, tieát hoïc
vì vaäy soâi noåi haún leân.
Thöù ba, vôùi yeâu caàu laøm baøi taäp nhö toâi ñaõ ñaët ra, nhieàu em cuõng coù
dòp hieåu roõ hôn nhöõng ñieàu tröôùc ñaây caùc em chöa kòp hieåu . Moät soá em laâu
nay do naêng löïc yeáu, chæ noùi döïa ( döïa vaøo saùch giaûi ) nay cuõng taäp ñöôïc tính
töï laäp. Vieäc cuûng coá, khaéc saâu kieán thöùc vaø reøn kó naêng vaän duïng thöïc haønh,
vaän duïng kieán thöùc Tieáng Vieät trong giao tieáp cuõng ñaït ñöôïc nhöõng keát quaû
nhaát ñònh. Ngoaøi ra toâi cuõng ñaõ reøn cho hoïc sinh naêng löïc phaân tích, toång hôïp,
heä thoáng hoùa kieán thöùc theo töøng cuïm baøi, töøng phaân moân, ...
Thöù tö, ñieàu ñaùng möøng laø trong nhöõng tieát hoïc naøy caùc em thaät söï coù
taâm lí höùng thuù chöù khoâng bò söùc eùp sôï coâ hoûi baøi cuõ maø khoâng nhôù . Caùc em
caûm thaáy thoaûi maùi hôn moãi khi vaøo hoïc tieát Ngöõ vaên.
Coù theå thaáy roõ keát quaû trong caùc baøi kieåm tra cuûa hoïc sinh lôùp 9 lieân
quan ñeán kieán thöùc Tieáng Vieät lôùp 6, 7, 8, 9 cô baûn caùc em ñeàu laøm ñöôïc.
D/ BAØI HOÏC KINH NGHIEÄM:
Ñeå coù ñöôïc nhöõng tieát daïy – hoïc toát khoâng phaûi chæ chuù yù tôùi moät vaøi
yeâu caàu. Nhöõng ñieàu toâi ñeà caäp treân ñaây chæ laø moät soá bieän phaùp thoâng
thöôøng trong raát nhieàu bieän phaùp, phöông phaùp maø ngöôøi giaùo vieân luoân chuù
troïng vaø vaän duïng saùng taïo. Tuy chöa hoaøn toaøn ñöôïc nhö mong muoán, song
vôùi nhöõng keát quaû ñaït ñöôïc, toâi coi ñoù laø nguoàn ñoäng vieân lôùn cho söï noå löïc
cuûa mình . Qua thöïc tieãn caùc giôø daïy aáy, baûn thaân toâi ñaõ ruùt ra moät soá baøi hoïc
kinh nghieäm nhö sau :
1/ Laø ngöôøi tröïc tieáp giaûng daïy, giaùo vieân phaûi thöïc söï nhieät tình, taâm
huyeát vôùi ngheà nghieäp, traên trôû vôùi baøi daïy, tìm hieåu naém chaéc kieán thöùc cô
baûn cuûa baøi hoïc vaø nhöõng kieán thöùc lieân quan ; linh hoaït, saùng taïo trong vieäc
vaän duïng phöông phaùp daïy hoïc. Baûn thaân thaày coâ giaùo caàn coù thaùi ñoä thaân
thieän, gaàn guõi, taän tuïy vôùi hoïc sinh. Chæ baûo, höôùng daãn veà phöông phaùp hoïc
taäp boä moân ñeå vieäc hoïc taäp cuûa hoïc sinh cuõng nhö giôø daïy ñaït ñöôïc keát quaû
toát.
18
Trịnh Thị Hạnh – THCS Bùi Thị Xuân
2/ Xaây döïng tình caûm yeâu thích hoïc taäp boä moân, taïo cho hoïc sinh taâm lí
höùng thuù, say meâ hoïc taäp; coù thoùi quen, kó naêng hoïc taäp boä moân; bieát heä
thoáng kieán thöùc theo töøng noäi dung lôùn; thaønh thaïo veà kó naêng giaûi baøi taäp,... .
3/ GV phaûi hieåu roõ ñoái töôïng hoïc sinh trong töøng lôùp ñeå vaän duïng
phöông phaùp daïy hoïc phuø hôïp. Trong tieán trình leân lôùp, giaùo vieân phaûi quan
taâm caùc ñoái töôïng hoïc sinh, ñaëc bieät nhöõng hoïc sinh coøn nhieàu haïn cheá trong
vieäc tieáp thu kieán thöùc vaø vaän duïng thöïc haønh . Taïo moâi tröôøng ñeå phaùt huy
tinh thaàn chuû ñoäng, tích cöïc, saùng taïo cuûa hoïc sinh. Qua moãi tieát hoïc caàn giuùp
caùc em naém chaéc hôn kieán thöùc vaø thaønh thaïo hôn veà kó naêng thöïc haønh.
4/ Rieâng vôùi vieäc giaûng daïy caùc tieát coù tính chaát toång keát kieán thöùc,
beân caïnh nhöõng yeâu caàu khaùc, caàn chuù yù ñuùng möùc vieäc höôùng daãn chuaån bò
baøi, toå chöùc hoaït ñoäng treân lôùp sao cho nheï nhaøng maø hieäu quaû; höôùng daãn
laøm baøi taäp khoâng chæ laáy muïc tieâu laø giaûi nhieàu baøi taäp maø caàn chuù troïng
vieäc cuûng coá kieán thöùc vaø reøn kó naêng.
Treân ñaây laø moät vaøi kinh nghieäm nhoû maø toâi ñuùc ruùt ñöôïc qua thöïc teá
giaûng daïy caùc baøi Toång keát veà töø vöïng, Toång keát veà ngöõ phaùp ôû lôùp 9.
Phaàn naøo nhöõng caùch thöùc thöïc hieän ñoù cuõng ñaõ theå hieän vieäc ñoåi môùi
phöông phaùp daïy hoïc Ngöõ vaên ôû Trung hoïc cô sôû. Thöïc teá kinh nghieäm
giaûng daïy cuûa baûn thaân nhö ñaõ trình baøy coù theå vaãn coøn nhöõng maët chöa thaät
thuyeát phuïc, cuõng khoâng haún ñaõ ñem laïi hieäu quaû hoaøn toaøn nhö mong muoán
. Kính mong söï goùp yù chaân thaønh cuûa caùc caáp chæ ñaïo chuyeân moân, cuûa Hoäi
ñoàng giaùm khaûo vaø cuûa ñoàng nghieäp. Baûn thaân toâi seõ tích cöïc hoïc hoûi, tích
cöïc trong vieäc ñoåi môùi phöông phaùp daïy hoïc hôn nöõa nhaèm thöïc hieän muïc
tieâu laáy hoïc sinh laøm trung taâm, phaùt huy vai troø chuû ñoäng, tích cöïc cuûa hoïc
sinh trong vieäc chieám lónh tri thöùc ñeå khoâng ngöøng naâng cao chaát löôïng daïy hoïc moân Ngöõ vaên theo yeâu caàu cuûa tinh thaàn ñoåi môùi.
19
- Xem thêm -