Tài liệu Skkn một số kinh nghiệm rèn kỹ năng trong giảng toán thcs

MỘT SỐ KINH NGHIỆM RÈN KỸ NĂNG TRONG GIẢNG TOÁN THCS A/ §Æt vÊn ®Ò: ë THCS häc sinh ®îc cung cÊp nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n qua c¸c m«n häc trong ®ã cã m«n To¸n. §Ó qu¸ tr×nh d¹y häc ®¹t kÕt qu¶ cao cÇn cã sù phèi hîp chÆt chÏ gi÷a t©m huyÕt cña thÇy vµ say sa häc hái cña trß. Vµ viÖc c¸c em vËn dông kiÕn thøc ®ã vµo thùc tÕ lµ còng rÊt cÇn thiÕt. Häc tËp lu«n lµ nhiÖm vô ®ång thêi còng lµ quyÒn lîi suèt ®êi. Khoa häc - kü thuËt vµ ®êi sèng ®ang thay ®æi mau lÑ, ngõng häc tËp sÏ trë lªn l¹c hËu, cÇn t×m nh÷ng h×nh thøc häc tËp thÝch hîp. M«n To¸n THCS cung cÊp cho häc sinh nh÷ng kiÕn thøc, ph¬ng ph¸p phæ th«ng c¬ b¶n, thiÕt thùc, h×nh thµnh vµ rÌn luyÖn kü n¨ng, kh¶ n¨ng suy luËn hîp lý, hîp l«gic, kh¶ n¨ng quan s¸t, dù ®o¸n, ph¸t triÓn trÝ tëng tîng, båi dìng c¸c phÈm chÊt t duy linh ho¹t, ®éc lËp, s¸ng t¹o, h×nh thµnh thãi quen tù häc, tù nghiªn cøu, diÔn ®¹t chÝnh x¸c vµ s¸ng sña ý tëng cña m×nh. Gãp phÇn h×nh thµnh c¸c phÈm chÊt lao ®éng khoa häc cÇn thiÕt cña ngêi lao ®éng míi. Cã ®îc ®iÒu ®ã kh«ng thÓ thiÕu ®îc vai trß cña chñ ®¹o, quyÕt ®Þnh híng cña thÇy, mçi gi¸o viªn ph¶i kh«ng ngõng häc tËp, trao ®æi chuyªn m«n, nghiÖp vô, c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p d¹y ®¸p øng vµ phï hîp víi môc tiªu gi¸o dôc theo kÕ ho¹ch gi¸o dôc míi, rÌn cho häc sinh nh÷ng kü n¨ng tèt nhÊt. B. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò §Ó rÌn kü n¨ng cho häc sinh tèt, t«i thêng xuyªn dù giê, th¨m líp, häc tËp chuyªn m«n, nghiÖp vô, ®Æc biÖt qua nh÷ng buæi gãp ý, rót kinh nghiÖm cña tæ chuyªn m«n cÊp tæ, cÊp trêng, cÊp miÒn, cÊp huyÖn…Rót kinh nghiÖm häc hái nh÷ng bµi häc hay vµ thÊy ®îc nh÷ng khã kh¨n, yÕu kÐm, h¹n chÕ cña mét sè gi¸o viªn ®øng líp ®Ó rót kinh nghiÖm cho c¸ nh©n m×nh nh: Kh«ng x¸c ®Þnh ®óng träng t©m cña bµi häc, x¸c ®Þnh møc ®é kiÕn thøc còng nh kü n¨ng kh«ng ®óng ®èi tîng häc sinh, cßn dõng l¹i ë kiÕn thøc líp díi hoÆc dïng kiÕn thøc ë líp trªn ®Ó x©y dùng cho líp díi, cha hiÓu hÕt néi dung SGK, cßn rËp khu«n cøng nh¾c, truyÒn thô mét c¸ch ¸p ®Æt, h¹n chÕ trong viÖc liªn hÖ kiÕn thøc thùc tÕ, cha liªn hÖ, so s¸nh víi kiÕn thøc cò ®Ó nhËn biÕt, kh¾c s©u vµ nhí l©u nh so s¸nh gi÷a ®Þnh lý hai tam gi¸c ®ång d¹ng: “ NÕu mét ®êng th¼ng song song víi c¹nh cña tam gi¸c vµ c¾t hai c¹nh cßn l¹i th× t¹o thµnh mét tam gi¸c míi cã ba c¹nh tØ lÖ víi ba c¹nh cña tam gi¸c ®· cho”. §Ó thÊy ®îc sù kh¸c nhau, tr¸nh nhÇm lÉn trong qu¸ tr×nh sö dông, ®ång thêi thÊy ®îc sù ph¸t triÓn cña ®¬n vÞ kiÕn thøc míi so víi ®¬n vÞ kiÕn thøc cò. Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, dïng ng«n ng÷ thiÕu chÝnh x¸c, nãi l¾p, nãi nhÞu, nãi nhÇm, diÔn ®¹t kh«ng râ rµng, ®Æt vÊn ®Ò cha cã sù thu hót, l«i cuèn häc sinh, sö dông ph¬ng ph¸p kh«ng phï hîp víi ®èi tîng häc sinh vµ m«n häc, hÖ thèng c©u hái cha khoa häc, l«gic, kh«ng phï hîp víi ®èi tîng häc sinh, ®Æc biÖt cha chó ý rÌn kü n¨ng cho häc sinh. Kh«ng sö dông ®å dïng, thiÕt bÞ thÝ nghiÖm trùc quan, hoÆc cã sö dông nhng tiÕn hµnh kh«ng thµnh c«ng, kÕt qu¶ kh«ng cao, vÞ trÝ ®øng cña gi¸o viªn cßn che lÊp vÞ trÝ quan s¸t kÕt qu¶ thÝ nghiÖm, tr×nh bµy b¶ng cßn cÈu th¶, cha khoa häc. Ph©n phèi thêi gian kh«ng hîp lý, chän bµi tËp, vÝ dô kh«ng thÝch hîp, kh«ng quan t©m ®Õn ®èi tîng häc sinh, cha biÕt khai th¸c lêi cña häc sinh ®Ó uèn n¾n cho tËp thÓ líp, cßn lóng tóng trong viÖc ®iÒu khiÓn líp, xö lÝ c¸c t×nh huèng cßn chËm cha linh ho¹t, kh«ng lµm chñ ®îc c¸c t×nh huèng, thiÕu chÝnh x¸c kh¸ch quan, kh«ng híng dÉn häc sinh vÒ nhµ hoÆc híng dÉn s¬ sµi kh«ng chu ®¸o, kh«ng râ rµng… §ã lµ mét sè nhîc ®iÓm gi¸o viªn thêng m¾c ph¶i khã cã thÓ lµ tÊm g¬ng s¸ng trong viÖc rÌn kü n¨ng cho häc sinh vËn dông kiÕn thøc nhanh nhÊt, chÝnh x¸c vµ râ rµng. Víi nhiÖm vô vµ môc tiªu gi¸o dôc, t«i t×m hiÓu thùc tr¹ng nh÷ng khã kh¨n, nh÷ng yÕu kÐm trong qu¸ tr×nh truyÒn thô kiÕn thøc ®Ó tõ ®ã ®a ra ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y phï hîp víi ®èi tîng häc sinh vµ néi dung tõng tiÕt häc, bµi häc ®¸p øng viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng cho häc sinh tèt nhÊt, häc sinh nhanh chãng lÜnh héi tri thøc, vËn dông vµo thùc tiÔn cuéc sèng. Tríc hÕt, t«i tù rÌn luyÖn cho m×nh cã ý thøc lu«n x¸c ®Þnh môc tiªu, träng t©m cña bµi, n¾m nh÷ng néi dung kiÕn thøc, kü n¨ng vµ tõ ®ã më réng, n©ng cao cho häc sinh kh¸, giái, nghiªn cøu ph¬ng ph¸p phï hîp víi ®èi tîng häc sinh, n¨ng lùc häc sinh víi m«n häc, tiÕt häc ®Ó ph¸t huy tÝnh tù gi¸c, tÝch cùc cña häc sinh, kÝch thÝch häc sinh ®éng n·o vµ thùc sù chñ ®éng lÜnh héi kiÕn thøc. H×nh thµnh cho häc sinh ph¬ng ph¸p suy nghÜ, nghiªn cøu, tù ph¸t hiÖn vÊn ®Ò mµ s¸ch gi¸o khoa nªu ra còng nh môc ®Ých viÕt s¸ch, cã thÓ theo híng ®Æt vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò hoÆc hîp t¸c trong nhãm nhá nh»m tÝch cùc ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh, kh¬i dËy vµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng tù häc, nh»m h×nh thµnh cho häc sinh t duy tÝch cùc, ®éc lËp, s¸ng t¹o, n©ng cao n¨ng lùc ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, rÌn kü n¨ng vËn dông kiÕn thøc gi¶i quyÕt bµi tËp, ®Æc biÖt liªn hÖ kiÕn thøc víi thùc tÕ, ®ång thêi h×nh thµnh cho häc sinh nh÷ng kü n¨ng , kü x¶o qua c¸c bµi häc, t¸c ®éng ®Õn t×nh c¶m, ®em l¹i niÒm vui, høng thó häc tËp cho häc sinh. Ch¼ng h¹n sö dông nh÷ng kÝ hiÖu trªn h×nh vÏ cÇn ®¬n gi¶n, kh«ng cÇn cÇu kú dÔ dÉn ®Õn nhÇm lÉn trong qu¸ tr×nh ph¸t hiÖn ®êng nèi chøng minh häc hoÆc trong gi¶i bµi to¸n h×nh häc, viÖc vÏ ph¸c h×nh, ím chõng còng rÊt cÇn thiÕt song còng cÇn cã c¬ së ®Ó ®o ®é chÝnh x¸c t¬ng ®èi, gi¸o viªn lµ ngêi híng dÉn häc sinh t×m tßi, ph¸t hiÖn ®Ó trë thµnh kü n¨ng, kü x¶o cho häc sinh. Nh: + Häc sinh khi x¸c ®Þnh trung ®iÓm, qua nhiÒu lÇn gi¸o viªn nªu vÊn ®Ò: Em h·y nªu c¸ch x¸c ®Þnh vÞ trÝ trung ®iÓm, dùa vµo sè c¸c dßng kÎ? Vµ gi¸o viªn cho häc sinh kiÓm tra l¹i. Hay khi vÏ ®êng th¼ng song song víi ®êng th¼ng cho tríc. Vµ kÓ c¶ qua bµi tËp häc sinh còng nªu lªn ®îc kü n¨ng vÏ h×nh. VÝ dô: Sau khi gi¶i bµi tËp: Cho xOy, A�Ox, B �Oy sao cho OA = OB, M lµ trung ®iÓm cña AB. Chøng minh M � tia ph©n gi¸c cña xOy?”. Gi¸o viªn nªu vÊn ®Ò: H·y nªu c¸ch vÏ ph©n gi¸c cña xOy. Häc sinh nh×n nhËn l¹i vµ x¸c ®Þnh. §ã lµ mét trong nh÷ng kÜ n¨ng, kÜ x¶o rÊt cÇn thiÕt trong h×nh häc. * Hay víi häc sinh líp 8, khi häc §KX§ cu¶ ph¬ng tr×nh SGK cã viÕt. VÝ dô 1: T×m ®iÒu kiÖn x¸c ®Þnh cña mçi ph¬ng tr×nh sau: a. 2x 1 1 x2 b. 2 1  1 x 1 x2 Gi¶i a. V× x -2 = 0 � x = 2 nªn §KX§ cña ph¬ng tr×nh 2x 1  1 lµ: x � 2 x2 b. Ta thÊy x -1 � 0 khi x � 1 vµ x + 2 � 0 khi x � -2 VËy §KX§ cña ph¬ng tr×nh 2 1 lµ x � 1 vµ x � -2.  1 x 1 x2 Gi¸o viªn ®Þnh híng cho häc sinh thÊy ®îc d¹ng to¸n ë hai phÇn gièng nhau nhng bËt lªn hai c¸ch lµm kh¸c nhau vµ còng tõ ®ã t¬ng tù häc sinh ®äc s¸ch ph¶i biÕt ®îc môc ®Ých tr×nh bµy cña s¸ch còng nh cã kü n¨ng phï hîp víi m×nh nhÊt. H×nh thµnh hÖ thèng c©u hái phï hîp, l«gÝc còng lµ rÊt cÇn thiÕt. §Þnh híng c©u hái hîp lý gióp cho ph¬ng ph¸p häc tËp, lÜnh héi tri thøc hµo høng, giê häc s«i næi, c¸c em tù c¶m nhËn ®îc m×nh nh mét nhµ t×m kiÕm, ph¸t minh, thóc ®Èy, hèi thóc thêi gian nghiªn cøu cña mçi thµnh viªn trong nhãm, trong tæ ®Ó ®¹t ®îc môc ®Ých chÝnh x¸c nhÊt, nhanh nhÊt. Song còng do sù ph¸t triÓn t©m lý løa tuæi muèn kh¼ng ®Þnh m×nh nªn nhiÒu em tr×nh bµy lêi gi¶i trong kho¶ng thêi gian rÊt ng¾n, kh«ng chó ý ®Õn kiÓm tra l¹i, kh«ng ®i t×m lêi gi¶i ®óng, lêi gi¶i hay. Gi¸o viªn thêng xuyªn kiÓm tra chØ ra nh÷ng lçi sai kh«ng ®¸ng cã cña häc sinh gióp c¸c em nhËn ra nh÷ng kÜ n¨ng ®· ®îc vµ cha ®îc ®Ó rót kinh nghiÖm. §ång thêi gi¸o viªn lu«n khuyÕn khÝch nh÷ng häc sinh cã nh÷ng híng gi¶i kh¸c nhau ®Ó thóc ®Èy c¸c em kh¼ng ®Þnh m×nh theo chiÒu híng tiÕn bé, høng thó häc tËp, yªu thÝch bé m«n. B¶n th©n t«i cßn nghiªn cøu, lùa chän nh÷ng tõ ng÷ trong s¸ng, dÔ hiÓu, sö dông nh÷ng h×nh thøc thÓ hiÖn vµ tr×nh bµy réng r·i theo s¬ ®å, tranh vÏ vµ b¶ng tãm t¾t, ®ång thêi sö dông nh÷ng c¸ch ®Æt vÊn ®Ò kh¸c nhau phï hîp víi tõng bµi, tõng phÇn nh t¹o ra t×nh huèng lµm n¶y sinh vÊn ®Ò b»ng c¸c ho¹t ®éng tr¶ lêi c©u hái, lµm bµi tËp thùc hµnh, ®ång thêi cã nh÷ng vÝ dô ph¶n vÊn ®Ò ®Ó häc sinh dÇn ®i ®Õn kiÕn thøc míi mét c¸ch tù nhiªn, nhÑ nhµng ®ång thêi tù rÌn luyÖn cho m×nh kÜ n¨ng vÒ vÊn ®Ò ®ã lµ ®óng hay sai. Ch¼ng h¹n nh khi häc vÒ “Tø gi¸c néi tiÕp”. Sau khi giíi thiÖu tø gi¸c néi tiÕp, gi¸o viªn ®a bµi tËp nhËn biÕt vµ n¶y sinh vÊn ®Ò nh sau. Cho h×nh vÏ: A E B C H·y t×m nh÷ng tø gi¸c néi tiÕp vµ mét vµi tø gi¸c kh«ng néi tiÕp. Cã thÓ häc sinh cã thÓ kÎ hoÆc kh«ng thÓ kÓ ®Õn tø gi¸c EFGH lµ tø gi¸c kh«ng néi tiÕp th× gi¸o viªn còng ®a ra (nÕu häc sinh kh«ng kÓ). Tø gi¸c EFGH cã néi tiÕp hay kh«ng? Häc sinh dÔ nhÇm lµ kh«ng bëi cã 2 ®Ønh kh«ng n»m trªn ®êng trßn. Khi ®ã gi¸o viªn vÏ mét ®êng trßn ®i qua 4 ®Ønh E, F, G, H ®Ó häc sinh quan s¸t ®ång thêi gi¸o viªn chèt l¹i vµ giíi thiÖu phÇn tiÕp theo. Mét t×nh huèng ®¬n gi¶n nhng häc sinh x¸c ®Þnh ®îc kü n¨ng ®óng, hay sai. Bªn c¹nh ®ã, t«i cßn lu«n lu«n häc tËp vµ t×m cho m×nh cã nghÖ thuËt tr×nh bµy b¶ng ng¾n gän, s¸ng sña, s¹ch sÏ, lµm næi bËt träng t©m cña bµi vµ tËn dông tèi ®a ph¬ng tiÖn, thiÕt bÞ d¹y häc víi t c¸ch lµm ph¬ng tiÖn nhËn thøc mµ kh«ng ®¬n thuÇn chØ lµ minh ho¹ ®¬n gi¶n, ngoµi ra cßn tù lµm nh÷ng ®å dïng phôc vô cho bé m«n nh: Compa, ªke, thíc kÎ,… vµ ®Þnh híng, kÝch thÝch cho häc sinh cïng lµm nh m« h×nh: h×nh thoi, h×nh vu«ng, h×nh ch÷ nhËt, h×nh lËp ph¬ng… vµ trong qu¸ tr×nh híng dÉn còng nh tiÕn hµnh thÝ nghiÖm, t«i lu«n cã ý thøc x¸c ®Þnh vÞ trÝ ®øng phï hîp. Trong mçi tiÕt häc, t«i lu«n x¸c ®Þnh vai trß chñ ®¹o, lµm chñ c¸c t×nh huèng, vËn dông linh ho¹t c¸c ph¬ng ph¸p, biÖn ph¸p híng dÉn häc sinh cã nh÷ng kÜ n¨ng chÝnh x¸c, lµm chñ tri thøc, ®¸nh gi¸ chÝnh x¸c, kh¸ch quan ®Ó häc sinh nhËn ra nh÷ng mÆt m¹nh, mÆt cßn h¹n chÕ. H¬n n÷a t«i thêng xuyªn trao ®æi trùc tiÕp, th¨m dß ý kiÕn häc sinh, l¾ng nghe tõ phÝa häc sinh ®Ó n¾m b¾t, rót kinh nghiÖm trong ph¬ng ph¸p d¹y, truyÒn ®¹t kiÕn thøc ®Ó häc sinh lÜnh héi kiÕn thøc tèt nhÊt vµ cã kü n¨ng tèt nhÊt. C. KÕt luËn vµ nh÷ng bµi häc kinh nghiÖm. Trªn ®©y lµ mét sè kinh nghiÖm trong gi¶ng d¹y bé m«n To¸n THCS nãi riªng, trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y nãi chung rÊt mong ®îc sù gãp ý cña ®ång nghiÖp. Víi nh÷ng kinh nghiÖm ®ã trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y t«i ®· ®¹t ®îc nh÷ng kÕt qu¶ kh¶ quan nh nhiÒu n¨m liÒn lµ gi¸o viªn giái, ®èi tîng häc sinh hÕt cÊp vµ ®Çu vµo cÊp III kh¸ cao. T«i tin r»ng ®ã lµ nh÷ng kinh nghiÖm quý b¸u, mong c¸c ®ång nghiÖp tham kh¶o vµ thÓ nghiÖm. Giao Hµ, ngµy th¸ng Gi¸o viªn n¨m 2008