Tài liệu Skkn một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy ngữ văn 9

Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 MỤC LỤC Trang PHẦN I. MỞ ĐẦU................................................................................................2 I. Đặt vấn đề...........................................................................................................2 II. Mục đích nghiên cứu.........................................................................................3 PHẦN II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ......................................................................4 I. Cơ sở lí luận của vấn đề......................................................................................4 II. Thực trạng của vấn đề........................................................................................7 III. Các giải pháp đã tiến hành................................................................................8 IV. Tính mới của giải pháp....................................................................................23 V. Hiệu quả SKKN................................................................................................24 PHẦN THỨ III. KẾT LUẬN, KIẾN NGHỊ.....................................................26 I. Kết luận..............................................................................................................26 II. Kiến nghị...........................................................................................................26 1 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 PHẦN I. MỞ ĐẦU I. Đặt vấn đề Luận ngữ có câu: “Biết mà học không bằng thích mà học, thích mà học không bằng say mà học”. Yếu tố cảm xúc, say mê chính là động lực để con người hướng đến tình yêu đích thực của mình, nó cũng là một trong những động lực thúc đẩy và nuôi dưỡng sự cố gắng, nỗ lực học tập không ngừng của mỗi chúng ta. Với vai trò là người tổ chức hướng dẫn và điều khiển quá trình học tập của học sinh, hơn ai hết người giáo viên cần phải nghiên cứu, phải tìm và phải biết tiếp cận với cái mới trên cơ sở kế thừa cái hay, cái đẹp của cái cũ để phát huy tính tích cực, sáng tạo của người học, tạo hứng thú, hưng phấn, khơi gợi niềm đam mê học tập của học sinh. Đặc biệt, đối với môn Ngữ văn cấp THCS, để làm được điều đó là cả một quá trình. Hiện nay, một trong những vấn đề nhiều giáo viên băn khoăn, trăn trở là tình trạng học sinh chán học Văn, quay lưng lại với môn Văn cũng như các bộ môn khoa học xã hội khác. Với nhiều học sinh, giờ học Văn chỉ quanh quẩn trong vài hoạt động nhàm chán: đọc - nghe, chép bài, học thuộc, trả bài. Cách dạy Văn, học Văn như thế khiến học sinh cảm thấy giờ Văn nặng nề, nhàm chán và dễ gây buồn ngủ. Trên thực tế khi đi dự giờ đồng nghiệp tôi đã thấy không ít trường hợp học sinh ngáp ngắn ngáp dài thậm chí ngủ gật trong giờ Văn. Vậy nguyên nhân nằm ở đâu? Lỗi ở trò, ở thầy hay chương trình và sách giáo khoa chưa đủ sức hấp dẫn? Trên thực tế ta có thể thấy rằng: dạy Văn nhọc nhằn vất vả nhưng không phải vì thế mà thiếu vắng những thầy cô tâm huyết với nghề, luôn có ý thức trau dồi, tích lũy kinh nghiệm cho bản thân và truyền lại những kinh nghiệm ấy cho bạn bè, đồng nghiệp. Một người thầy tâm huyết là người luôn luôn không ngừng học hỏi và trau dồi kiến thức cho bản thân, để mang lại những giờ lên lớp hiệu quả. Một trong những điều mà thầy, cô không ngừng học hỏi đó là làm thế nào để phát huy được tính tích cực, chủ động của học sinh trong mỗi giờ dạy nói chung và giờ dạy văn nói riêng? Thật vậy, đó không chỉ là điều mà các thầy cô giáo mong muốn mà còn là mục tiêu chung của bộ giáo dục đang đề ra và được triển khai rộng khắp cả nước. Vấn đề được đặt ra trên đây mặc dù không mới nhưng nó chưa bao giờ là cũ, vì giáo dục luôn phát triển theo sự phát triển của xã hội đòi hỏi các phương pháp giáo dục cũng luôn luôn phải có sự thay đổi sao cho phù hợp với nhu cầu phát triển chung của xã hội. Vì vậy, hằng giờ các thầy cô trên khắp cả nước vẫn không ngừng tìm tòi, đổi mới và đưa ra những ý tưởng, kinh nghiệm giảng dạy mà mình đã đúc rút và góp nhặt được sau những giờ lên 2 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 lớp để hoàn thiện hơn tiết dạy của bản thân cũng như để đóng góp vào hệ thống giáo dục chung của nước ta. Bên cạnh xu thế ngày một đi lên của xã hội hiện nay, kinh tế - xã hội ngày càng phát triển, hội nhập kinh tế ngày càng mở rộng đòi hỏi nền giáo dục Việt Nam không ngừng cải tiến, đổi mới phù hợp với thế giới và các quốc gia trong khu vực. Mặt khác, trong bối cảnh đó, nền giáo dục còn có những bất cập về chất lượng giáo dục, nhiều giáo viên sử dụng phương pháp dạy học lạc hậu đã gây nên tình trạng thụ động trong học tập của học sinh dẫn đến hiệu quả dạy học chưa cao. Học sinh ít được lôi cuốn động viên khích lệ để hứng thú, tự giác học tập, gây nên tình trạng chán học, bỏ học ở một số bộ phận học lực yếu kém. Đó là cũng là thực trạng đáng buồn của trường Trung học cơ sở Lê Đình Chinh trong nhiều năm qua. Là một giáo viên đã đứng trên bục giảng hơn 4 năm, thời gian tuy chưa lâu nhưng cũng ít nhiều rút ra được vài kinh nghiệm quý báu trong quá trình giảng dạy. Tuy nhiên bản thân tôi tự nhận thấy giáo dục là vô biên với nhiều ngành nghề và môn học đa dạng, bản thân không thể nắm bắt hết được đặc thù của từng môn, mà chỉ có thể đi chuyên sâu về bộ môn Ngữ văn – bộ môn mà mình đang trực tiếp giảng dạy. Sau nhiều năm nghiên cứu, thực hiện tôi đã tích lũy được một số giải pháp giúp học sinh lớp 9 phát huy tính tích cực, chủ động trong giờ học Văn và đạt được những kết quả khả quan, muốn được chia sẻ với bạn bè, đồng nghiệp. Bởi vậy tôi xin đưa ra: “Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9”. II. Mục đích nghiên cứu Việc đổi mới phương pháp giảng dạy Ngữ văn hiện nay đã và đang thực sự là yếu tố quyết định hiệu quả giờ dạy. Phương pháp dạy học đổi mới chú trọng đến việc phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh làm cho học sinh ham thích môn học. Điều 24, luật giáo dục (do Quốc hội khoá X thông qua) cũng đã chỉ rõ “Phương pháp giáo dục phải phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với từng lớp học, môn học, bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh”. Đây là định hướng cơ bản thiết thực đối với mỗi giáo viên trong đó có giáo viên dạy bộ môn Ngữ văn. Từ nhiều năm nay, phương pháp dạy văn đổi mới đã chú trọng phát triển hứng thú học Văn của học sinh. Một trong những mục đích của giờ Văn là làm sao gây được rung động thẩm mĩ, giáo dục nhân cách cho học sinh. Vấn đề học tập của học sinh cũng vậy. Dù có bắt buộc các em ngồi ngay ngắn học tập nhưng nếu không thích thú, các em không thể học tốt được. Từ thực tế giảng dạy bộ 3 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 môn Ngữ văn ở THCS trên địa bàn xã nhà trong nhiều năm, tôi nhận thấy muốn giờ dạy đạt hiệu quả cao, ngoài việc truyền đạt kiến thức, tôi nghĩ rằng mình cần phải biết gây hứng thú học tập cho học sinh để tiết học thực sự nhẹ nhàng, sinh động; học sinh tiếp thu kiến thức một cách tự nhiên, không gượng ép. Hơn nữa, môn Ngữ văn xét về bản chất là một môn học rất thú vị, mỗi bài học là một thế giới thu nhỏ về những điều kì diệu xảy ra xung quanh cuộc sống của chúng ta. Vậy tại sao một môn học mang lại nhiều lợi ích, nhiều điều thú vị như vậy, nhưng trong các tiết học vẫn còn tình trạng học sinh không hứng thú, thiếu sự chủ động, tích cực?... Làm thế nào để khắc phục tình trạng đó? Đây là điều mà bản thân tôi luôn băn khoăn, trăn trở sau mỗi giờ lên lớp. Thiết nghĩ rằng việc để xảy ra tình trạng như đã nói trên phần nhiều là do bản thân người giáo viên đứng lớp. Chính vì thế tôi đã nghiên cứu và thực hành áp dụng kinh nghiệm này vào các lớp mình dạy nhằm mục đích giúp học sinh học bài, hiểu bài dễ dàng và biến môn Ngữ văn trở thành một “niềm vui” với các em, giúp các em yêu thích môn học hơn và hơn hết là để các em không bao giờ phải trải qua những tiết học nhàm chán, buồn tẻ mà trong đó các em hoàn toàn bị thụ động trong việc tiếp thu và lĩnh hội tri thức, còn giáo viên cũng tránh được việc lên lớp nhưng nhiều khi chỉ có mình độc thoại với chính mình. PHẦN HAI. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1. Cơ sở lí luận Với mục tiêu giáo dục phổ thông là “Giúp học sinh phát triển toàn diện về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mỹ và các kỹ năng cơ bản, phát triển năng lực cá nhân, tính năng động và sáng tạo, hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân, chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học lên hoặc đi vào cuộc sống lao động, tham gia xây dựng và bảo vệ tổ quốc”. Chương trình giáo dục phổ thông ban hành kèm theo quyết định số 16/2006/QĐ – BGDĐT ngày 05/05/2006 của Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo cũng đã nêu: “Phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh, phù hợp với đặc trưng môn học, đặc điểm đối tượng học sinh, điều kiện từng lớp học, bồi dưỡng cho học sinh phương pháp tự học, khả năng hợp tác, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tế, tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú và trách nhiệm học tập cho học sinh”. Tính tích cực, chủ động là một phẩm chất vốn có của con người, bởi vì để tồn tại và phát triển con người luôn phải chủ động, tích cực cải biến môi trường tự nhiên, cải tạo xã hội. Vì vậy, hình thành và phát triển tính tích cực, chủ động là một trong những nhiệm vụ chủ yếu của giáo dục. Tính tích cực, chủ động học tập về thực chất là sự tích cực, chủ động trong nhận thức, đặc trưng ở khát vọng hiểu biết, cố gắng trí lực và có nghị lực 4 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 cao trong quá trình chiếm lĩnh tri thức. Điều đó liên quan trước hết với động cơ học tập. Động cơ đúng tạo ra hứng thú. Hứng thú là tiền đề của tự giác. Hứng thú và tự giác là hai yếu tố tạo nên tính tích cực. Tính tích cực sản sinh nếp tư duy độc lập. Suy nghĩ độc lập là mầm mống của sáng tạo. Ngược lại, phong cách học tập tích cực độc lập sáng tạo sẽ phát triển tự giác, hứng thú, bồi dưỡng động cơ học tập. Tính tích cực, chủ động trong học tập biểu hiện ở những dấu hiệu như: hăng hái trả lời các câu hỏi của giáo viên, bổ sung các câu trả lời của bạn, thích phát biểu ý kiến của mình trước vấn đề nêu ra; hay nêu thắc mắc, đòi hỏi giải thích cặn kẽ những vấn đề chưa đủ rõ; chủ động vận dụng kiến thức, kĩ năng đã học để nhận thức vấn đề mới; tập trung chú ý vào vấn đề đang học; kiên trì hoàn thành các bài tập, không nản trước những tình huống khó khăn… Theo nhiều tài liệu nghiên cứu thì môn Ngữ văn là một môn quan trọng hàng đầu trong các môn học ở nhà trường hiện nay. Nó mang lại nhiều lợi ích to lớn trong việc giáo dục và hình thành nhân cách tương lai con người như: - Trang bị kiến thức cơ bản, hiện đại có tính hệ thống về ngôn ngữ và văn học – trọng tâm là tiếng Việt và văn học Việt Nam – phù hợp với trình độ phát triển của lứa tuổi và yêu cầu đào tạo nhân lực trong thời kì công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước. - Hình thành và phát triển ở học sinh các năng lực sử dụng tiếng Việt, tiếp nhận văn bản, cảm thụ thẩm mỹ, phương pháp học tập tư duy, đặc biệt là phương pháp tự học, năng lực ứng dụng những điều đã học vào thực tiễn cuộc sống. - Bồi dưỡng cho học sinh tình yêu tiếng Việt, văn học, văn hóa, tình yêu gia đình, thiên nhiên, đất nước, lòng tự hào dân tộc, ý chí tự lập, tự cường, lý tưởng xã hội chủ nghĩa, tinh thần nhân văn cao cả, giáo dục cho học sinh trách nhiệm công dân, tinh thần hữu nghị hợp tác quốc tế, ý thức tôn trọng và phát huy các giá trị văn hóa của dân tộc và nhân loại. Nhưng với phương pháp dạy học truyền thống trước đây là phương pháp dạy học lấy hoạt động của người thầy là trung tâm. Theo Frire - nhà xã hội học, nhà giáo dục học nổi tiếng người Braxin đã gọi PPDH này là “Hệ thống ban phát kiến thức”, là quá trình chuyển tải thông tin từ đầu thầy sang đầu trò. Thực hiện lối dạy này, giáo viên là người thuyết trình, diễn giảng, là “kho tri thức” sống, học sinh là người nghe, nhớ, ghi chép và suy nghĩ theo. Với PPDH truyền thống, giáo viên là chủ thể, là tâm điểm, học sinh là khách thể, là quỹ đạo. Giáo án dạy theo phương pháp này được thiết kế kiểu đường thẳng theo hướng từ trên xuống. Do đặc điểm hàn lâm của kiến thức nên nội dung bài dạy theo phương pháp truyền thống có tính hệ thống, tính logic cao. Song do quá đề cao người dạy nên nhược điểm của PPDH truyền thống là học sinh thụ động tiếp thu kiến 5 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 thức, giờ dạy dễ đơn điệu, buồn tẻ, kiến thức thiên về lý luận, ít chú ý đến kỹ năng thực hành của người học; do đó kỹ năng vận dụng vào đời sống thực tế bị hạn chế. Chính vì thế để thực hiện một giờ học có hiệu quả thì giáo viên là người giữ vai trò hướng dẫn, gợi ý, tổ chức, giúp cho người học tự tìm kiếm, khám phá những tri thức mới theo kiểu tranh luận, hội thảo theo nhóm. Người thầy có vai trò là trọng tài, cố vấn điều khiển tiến trình giờ dạy. Phương pháp này rất đáng chú ý đến đối tượng học sinh, coi trọng việc nâng cao quyền năng cho người học. Giáo viên là người nêu tình huống, kích thích hứng thú, suy nghĩ và phân xử các ý kiến đối lập của học sinh; từ đó hệ thống hoá các vấn đề, tổng kết bài giảng, khắc sâu những tri thức cần nắm vững. Ưu điểm của phương pháp tích cực rất chú trọng kỹ năng thực hành, vận dụng giải quyết các vấn đề thực tiễn, coi trọng rèn luyện và tự học. Đặc điểm của dạy học theo phương pháp này là giảm bớt thuyết trình, diễn giải; tăng cường dẫn dắt, điều khiển, tổ chức, xử lý tình huống song nếu không tập trung cao, học sinh sẽ không hệ thống và logic. Yêu cầu của PPDH tích cực cần có các phương tiện dạy học, học sinh chuẩn bị bài kỹ ở nhà trước khi đến lớp và phải mạnh dạn, tự tin bộc lộ ý kiến, quan điểm. Giáo viên phải chuẩn bị kỹ bài giảng, thiết kế giờ dạy, lường trước các tình huống để chủ động tổ chức giờ dạy có sự phối hợp nhịp nhàng giữa hoạt động của thầy và hoạt động của trò. Qua đó tạo cho các em sự say mê, hứng thú và để lại một vốn văn học đáng kể hỗ trợ cho các em học tốt các môn học khác. Bồi dưỡng tư tưởng, tình cảm và tâm hồn lành mạnh, trong sáng, tình yêu cái thiện và thái độ ứng xử đúng mực trong cuộc sống. Hình thành lòng yêu văn học, khả năng cảm thụ văn bản văn học, cảm thụ vẻ đẹp của Tiếng Việt và tình yêu Tiếng Việt. Giờ học Ngữ văn ngoài việc dẫn dắt học sinh và cho học sinh tìm nội dung để phát triển óc tổng hợp, biết chia đoạn để phát triển óc phân tích, các em còn được rèn luyện tư duy và phong cách sống. Để có kết quả cao mỗi giáo viên phải nhận thức rõ trong phương pháp giảng dạy. Mặc dù vậy nhưng mỗi phương pháp dạy học dù truyền thống hay hiện đại cũng đều có những đặc điểm, ưu thế và nhược điểm riêng. Không có phương thuốc nào có thể chữa được bách bệnh, không có PPDH nào là chìa khoá vạn năng. Việc nghiên cứu kỹ từng bài dạy, từng đặc điểm bộ môn và đối tượng người học để có sự phối kết hợp đa dạng các PPDH là việc cần làm ngay của mỗi giáo viên để nâng cao chất lượng giáo dục đào tạo. Chính vì lẽ đó, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước trong giai đoạn hiện nay; đồng thời để thay làm mới hình thức cũng như phương pháp dạy học của chính mình. Qua nhiều năm công tác, đi sâu vào nghiên cứu và tìm hiểu về phương pháp dạy học mới tôi đã đúc rút một vài kinh nghiệm cho bản thân trong chuyên môn muốn đươc chia sẻ với bạn bè và đồng nghiệp với “Một số kinh 6 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9”. 2. Thực trạng Trường THCS Lê Đình Chinh là trường có nhiều giáo viên trẻ nhiệt tình trong công tác giảng dạy, ham học hỏi luôn luôn tìm tòi để nâng cao kiến thức chuyên môn. Không những vậy nhà trường cũng thường xuyên tổ chức các buổi thao giảng dự giờ đóng góp ý kiến cho nhau, để tiết dạy được hoàn thiện hơn. Mặt khác, Phòng Giáo dục của huyện nhà cũng tổ chức định kì các cuộc trao đổi chuyên môn theo các cụm. Đây cũng là dịp để các thầy cô giáo trao đổi kinh nghiệm giảng dạy giữa các trường với nhau để ngày càng nâng cao chất lượng giảng dạy. Bên cạnh đó, cơ sở vật chất của nhà trường cũng ngày càng được cải thiện theo hướng tích cực, để phục vụ nhu cầu dạy và học của thầy trò trong trường. Về mặt học sinh, các em học sinh của trường đa phần là con em nông dân nên tính tình hiền lành, ngoan ngoãn, chăm chỉ mặc dù điều kiện gia đình còn khó khăn nhưng các em luôn nỗ lực, cố gắng phấn đấu khắc phục khó khăn để vươn lên trong học tập. Ngoài những thuận lợi kể trên thì hiện tại trường vẫn gặp nhiều khó khăn trong công tác giảng dạy. Cơ sở vật chất của trường tuy đã được đầu tư hơn trước, nhưng so với nhu cầu sử dụng thì vẫn còn nghèo nàn và thiếu thốn khá nhiều. Các thầy cô giáo vì còn trẻ nên ít nhiều cũng còn thiếu kinh nghiệm trong việc giảng dạy. Về học sinh các em tuy rất chăm ngoan nhưng do là học sinh nông thôn nên điều kiện học tập của các em còn thua thiệt nhiều so với các bạn, không những thế nhiều gia đình học sinh có hoàn cảnh hết sức khó khăn nên các em cũng không được gia đình quan tâm đến việc học nhiều. Ngoài ra nhiều bậc phụ huynh và chính các em học sinh còn mang suy nghĩ, môn Văn không phải là môn học lý tưởng để có thể lựa chọn ngành nghề trong tương lai cho nên còn có thái độ xem nhẹ môn học này. Từ tình hình thực tế trên địa bàn xã, người ta thường đổ xô vào các ngành học mà sau này làm ra tiền. Mà muốn vậy thì phải đầu tư vào các môn học khác chứ không phải là văn học. Thờ ơ, vô cảm coi thường môn Văn đẫn đến các em học sinh không có được say mê, hứng thú học văn, đọc văn, như một nhu cầu tự thân. Đã qua rồi thần tượng của thế hệ trẻ là các nhà văn, nhà thơ, nhà khoa học, thay vào đó là các ngôi sao ca nhạc, người mẫu thời trang, minh tinh màn bạc, cầu thủ bóng đá.... Không còn nữa những giờ giảng văn mà cả thầy và trò đều xúc động trước một câu thơ hay, một áng văn đẹp, một số phận nhân vật. Không phủ nhận vẫn còn những em say mê văn học, yêu thích môn văn, rất am hiểu về 7 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 các tác giả, tác phẩm văn học trong và ngoài nhà trường, biết làm thơ, viết truyện... nhưng con số ấy đáng là bao? Một nguyên nhân quan trọng nữa là trường đóng tại địa bàn xã nên tỉ lệ học sinh gốc Quảng Nam trong trường khá nhiều, các em phát âm mang đậm đặc thù của tiếng địa phương là điều không thể tránh khỏi. Điều này cũng ảnh hưởng không nhỏ tới việc cảm thụ một tác phẩm văn chương, đặc biệt là những tác phẩm văn học cổ. Là một giáo viên trực tiếp giảng dạy, tôi nhận thấy rằng trong nhiều năm qua chất lượng học tập của một số môn học tương đối thấp, trong đó có môn Ngữ văn. Năm học 2 2017-2018 được phân công giảng dạy môn Ngữ văn 9, sau khi nhận nhiệm vụ tôi đã tiến hành điều tra, sát hạch về hứng thú học tập và kết quả học tập môn Ngữ văn của học sinh hai lớp 9A3 và 9A4 bằng phiếu điều tra với bài kiểm tra 90 phút cùng hình thức trắc nghiệm, tự luận ngay từ đầu năm học với kết quả thu được như sau: - Về hứng thú học tập: Tổng số HS Yêu thích 63 Không yêu thích Số lượng Tỉ lệ Số lượng Tỉ lệ 15 23,8% 48 76,2% - Về kết quả học tập: Tổng số HS 63 Giỏi Khá Trung bình Yếu Số lượng Tỉ lệ Số lượng Tỉ lệ Số lượng Tỉ lệ Số lượng Tỉ lệ 4 6,3% 10 15,9% 47 74,6% 2 3,2% Đây quả là một kết quả thật đáng buồn nhưng càng buồn hơn là mỗi khi đến tiết dạy Văn hầu như các em không tập trung chú ý, không khí lớp chùng xuống khi cả lớp mà số lượng học sinh giơ tay phát biểu chỉ đếm trên đầu ngón tay và thậm chí có một số em còn ngủ gật trong khi giáo viên thì say sưa giảng bài. Trước thực trạng đó tôi luôn băn khoăn và tự đặt câu hỏi: Làm thế nào để các em yêu Văn? Làm thế nào để các em hứng thú với giờ học Ngữ văn? Với những trăn trở đó, tôi nghĩ rằng cần phải tìm ra các biện pháp và giải pháp để khắc phục thực trạng trên càng sớm càng tốt. III. Các giải pháp đã tiến hành 8 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 Là giáo viên chúng ta đều biết rằng trí thông minh, khả năng tiếp thu kiến thức, tình trạng sức khỏe cũng như hoàn cảnh gia đình của mỗi học sinh là không giống nhau. Tuy nhiên trong thực tế hầu như chúng ta có xu hướng yêu cầu, đòi hỏi tất cả học sinh mà chúng ta dạy đều phải kết quả cao, đều phải học giỏi bộ môn của mình. Đó là điều vô lý vì theo thuyết thông minh của Howard Gardner thì Trí thông minh của con người được chia làm 8 loại đó là: Thông minh ngôn ngữ; Thông minh logic-toán học; Thông minh về âm nhạc; Thông minh về thể chất; Thông minh về không gian; Thông minh về giao tiếp xã hội; Thông minh nội tâm; Thông minh về tự nhiên. Vậy nhiệm vụ của chúng ta cần phải nắm bắt được học sinh của chúng ta cơ bản có dạng trí thông minh nào để từ đó làm tốt nhiệm vụ giáo dục tri thức của mình. Là một giáo viên có thời gian giảng bộ môn chưa nhiều - hơn 4 năm, nhưng với kinh nghiệm của bản thân tôi khi còn là học sinh phổ thông cho đến bây giờ - là một giáo viên dạy môn Ngữ văn tại trường THCS Lê Đình Chinh, tôi cho rằng dạy văn là một công việc khó khăn, đó chính là dạy làm người. Đó là một công việc vô cùng có ý nghĩa nhưng thực tế cho thấy, ngày nay nhiều em học sinh không có hứng thú và không yêu thích học môn Ngữ văn. Nhiều tiết học, thầy cô dạy còn hời hợt, học trò thì học theo kiểu đối phó nên những tiết học tẻ nhạt cứ diễn ra một cách máy móc, khiên cưỡng. Vậy nên, tôi thiết nghĩ muốn cho học sinh yêu thích học môn Văn, trong từng tiết dạy chúng ta luôn phải biết tự làm mới mình bằng nhiều phương pháp khác nhau. Đặc biệt giáo viên phải biết cách khơi gợi, tạo được hứng thú, niềm say mê, yêu thích bộ môn cho học sinh. Nhận thức được điều này cho nên trong các tiết dạy của mình tôi luôn trăn trở một điều là: Làm thế nào để một tiết học trôi qua mà các em không cảm thấy bị áp lực, không cảm thấy mệt mỏi, chán chường? Làm thế nào để trước mỗi giờ học các em có được cảm giác chờ đợi và háo hức đến tiết học Ngữ văn? Làm thế nào để các em cảm nhận được mình là một thành viên quan trọng của lớp và làm thế nào để các em có được những kiến thức cơ bản nhất của tiết học đó? Vì vậy với nội dung này, tôi mong muốn chia sẻ, trao đổi một vài kinh nghiệm nhỏ bé 9 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 của mình để có thể giải quyết được một phần nào đó những câu hỏi mà bản thân đã nêu ra ở trên, từ đó góp phần nâng cao chất lượng dạy học môn Ngữ văn 9. Ngoài ra tôi cũng mong rằng cha mẹ học sinh cần quan tâm đầu tư cho con em mình khi học các môn mang tính xã hội. Trong khi đó môn Ngữ văn không phải là môn học dễ, nó kết hợp kiến thức của nhiều môn học khoa học xã hội, như Địa lý, Sinh học, Lịch sử, GDCD, Âm nhạc và thậm chí có cả Toán… Học tốt môn Ngữ văn sẽ trang bị cho các em nhiều kiến thức về đời sống, về giao tiếp ứng xử và các kĩ năng cần có đối với cuộc sống. Mặt khác học tốt môn Ngữ văn còn giúp cho các em được tự mình khám phá, được thấy các mối quan hệ về các phân môn trong môn Ngữ văn (văn bản, tiếng Việt, Tập làm văn) một cách rất tường minh, các kiến thức cơ bản sẽ trở nên dễ hiểu, đơn giản hơn, lúc đó các em không còn tâm lý ngại học nữa. Ngoài ra còn rèn cho các em thói quen quan sát, suy luận tư duy logic, rèn khả năng nhanh nhạy của đôi tay, trí óc. Việc ghi chép sẽ đơn giản, dễ hiểu, tránh được cách học vẹt, học thuộc lòng một cách máy móc, tạo tâm lý thoải mái khi học tập, kích thích được lòng ham học hỏi, khả năng tư duy sáng tạo, khả năng cảm thụ văn chương của mỗi cá nhân học sinh cũng vì thế mà tốt hơn. Từ những nguyên nhân trên cùng với kết quả không như mong đợi của học sinh, tôi đã tìm ra cho mình một hướng đi mới, một phương pháp mới, khả thi hơn, hiệu quả hơn. Đó là vừa đổi mới phương pháp vừa tạo hứng thú cho học sinh bằng những tiết học sinh động. Trước hết tôi khẳng định rằng: Dù áp dụng phương pháp mới, phương pháp tích cực đến mấy thì cũng phải và luôn kế thừa những phương pháp truyền thống. Phải biết xen kẽ bổ sung cho nhau để phù hợp với tình hình thực tế và từng đối tượng học sinh. Dưới đây là một số giải pháp mà bản thân tôi đã thực hiện: Giải pháp 1. Chủ động ngay từ khâu thiết kế bài giảng Một giáo viên giàu kinh nghiệm ắt sẽ biết việc thâm nhập kỹ bài dạy trước khi lên lớp chiếm tỷ lệ thành công tới 50% của tiết học. Điều này lý giải vì sao có những giáo viên bộ môn dạy lâu năm và chuyên dạy một khối lớp không thông thạo lắm về công nghệ thông tin nhưng vẫn được học sinh ngưỡng mộ vì giảng dạy thuần thục và dễ hiểu. Việc chủ động trong thiết kế bài giảng của giáo viên có thể tiến hành như sau: Căn cứ theo phân phối chương trình đã được xây dựng và thống nhất từ đầu năm học, giáo viên chủ động xem xét dung lượng kiến thức vừa đủ trong một tiết dạy (tránh sự quá tải); Chuẩn bị hệ thống câu hỏi đảm bảo tính tối ưu (có tính chất phân hóa đối tượng); Những kỹ năng học sinh cần đạt được. Cuối cùng 10 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 là sự chuẩn bị những tình huống gọi là “gia vị” nhằm tránh sự căng thẳng, nhàm chán, để “giữ lửa” trong suốt tiết học. Có làm tốt được khâu soạn bài thì khi lên lớp chúng ta sẽ luôn tự tin và chủ động trong tiết dạy của mình. Điều này sẽ giúp cho các em hào hứng, tích cực vì mình là một thành viên của tập thể, được giáo viên và bạn bè ghi nhận, tôn trọng. Ví dụ: Trong một lần, do thời khóa biểu của nhà trường thay đổi vào cuối tuần, mà hôm đó tôi lại không có tiết nên không kịp cập nhật thời khóa biểu mới. Vì vậy hôm sau khi lên lớp dạy vào bài “Đấu tranh cho một thế giới hòa bình”, ở chương trình Ngữ văn 9, tôi chưa kịp chuẩn bị kĩ bài dạy hôm đó. Vì vậy khi lên lớp mặc dù kiến thức của bài hôm đó tôi nắm khá chắc, nhưng mọi lời tôi nói và truyền đạt với học sinh lúc đó còn mang tính trừu tượng, các em khó có thể hình dung hết được sự hủy diệt to lớn của vũ khí hạt nhân. Nếu tôi có sự chuẩn bị trước máy chiếu, các đoạn video, hình ảnh… về chiến tranh hạt nhân, thì tiết học sẽ thành công hơn, ấn tượng hơn và giá trị giáo dục cũng như kĩ năng sống sẽ đạt hiệu quả cao hơn. Đây là bước vô cùng quan trọng của một giáo viên trước khi đến lớp. Bởi hoạt động xây dựng kế hoạch dạy học cho một bài học cụ thể, thể hiện mối quan hệ tương tác giữa GV với HS, giữa HS với HS nhằm đạt được những mục tiêu của bài học. Căn cứ trên giáo án, có thể vừa đánh giá được trình độ chuyên môn và tay nghề sư phạm của GV vừa thấy rõ quan niệm, nhận thức của họ về các vấn đề giáo dục như: mục tiêu giáo dục, nội dung giáo dục, cách sử dụng PPDH, thiết bị DH, hình thức tổ chức dạy học và cách đánh giá kết quả học tập của HS trong mối quan hệ với các yếu tố có tính chất tương đối ổn định như: kế hoạch, thời gian, cơ sở vật chất và đối tượng HS. Chính vì thế, hoạt động chuẩn bị cho một giờ học có vai trò và ý nghĩa rất quan trọng, quyết định nhiều tới chất lượng và hiệu quả giờ dạy học. Giải pháp 2. Chuẩn bị tốt tâm thế cho tiết dạy Tâm thế của người dạy Văn rất quan trọng, nó là yếu tố quan trọng hàng đầu để tạo sự thu hút, chú ý của các em học sinh trong tiết học. Tâm thế của người dạy Văn có nhiều yếu tố nhưng theo tôi có ba yếu tố cơ bản quan trọng nhất đó là: Kiến thức của người dạy, tâm trạng của người dạy và thái độ của người học. Nếu kiến thức bài dạy đã được giáo viên chuẩn bị một cách kĩ lưỡng đầy đủ, giáo viên đã làm việc cùng với tác phẩm một cách thấu đáo, sẵn sàng buồn, vui cùng nhân vật cùng nhà văn, sẵn sàng chia sẻ điều mình biết về tác phẩm cùng học sinh, thì đó là một tâm thế tuyệt vời, cần có của người dạy về điều kiện kiến thức và sự chuẩn bị cho bài dạy. 11 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 Người dạy Văn vốn nhạy cảm, dễ vui, dễ buồn, dễ bị chi phối tâm trạng cảm xúc. Điều này ảnh hưởng không tốt đến quá trình dạy Văn. Nếu trước khi lên lớp mà thầy cô giáo đang phiền lòng vì chuyện gia đình, đang bực mình vì ngổn ngang bao nhiêu chuyện riêng chưa biết sắp xếp, tính toán, xoay sở thế nào thì thật khó để có được một giờ dạy văn đúng nghĩa. Ví dụ: Có một lần vô tình lang thang trên mạng đọc một số tài liệu liên quan tới môn Văn tôi có đọc được tâm sự của một thầy giáo, thầy có kể chuyện như sau: “Hôm ấy, gần hết năm học, thầy ra một đề Văn kiểm tra để lấy điểm chuẩn bị tổng kết cho kì học. Đề bài là: Em hãy viết về điều mà em muốn viết nhất. Đây là kiểu bài nghị luận cho nên học sinh rất hứng thú. Thôi thì muốn viết gì thì viết, thoải mái. Tập bài thầy thu về hôm ấy thật bất ngờ, thú vị và xúc động với nhiều cảm xúc, tình cảm đáng quý của học trò. Trong số bài ấy có một lá thư viết cho thầy. Cô học trò nói nhiều về sự quý trọng với người thầy chủ nhiệm, người thầy dạy Văn là thầy nhưng đoạn cuối lá thư có viết: “Thầy ơi, em luôn chờ đợi những giờ dạy Văn của thầy và thường thì sự chờ đợi của em đều xứng đáng. Nhưng gần đây, em không còn có cảm giác ấy nữa. Hình như, thầy bước vào lớp mà quên không để lại những ưu tư ngoài cửa. Lúc nào trông thầy cũng buồn bã. Thầy cố gắng lên nhé. Em rất mong có lại được cảm giác đợi chờ thầy đến lớp”. Đọc xong lời tâm sự của thầy tôi thật sự xúc động vì tình cảm mà thầy có được của các học trò của mình. Tôi tự nhìn lại mình và thấy rằng: Đúng là cũng có lúc vì nhiều chuyện buồn, vì bao nhiêu nhọc nhằn, vất vả những năm mới ra trường, đã có lúc mình không dành trọn cảm xúc, tâm tư cho những giờ dạy Văn. Học trò của mình sao lại phải chịu trách nhiệm về chuyện buồn của mình chứ? Thú thực là tôi thấy chán tôi lúc ấy khủng khiếp. Trong lòng tôi thầm cảm ơn cô học trò ấy, cảm ơn người thầy giáo nọ và xốc lại tinh thần, quyết lấy lại niềm tin yêu của học trò. Tôi đã làm theo gợi ý của cô học trò ấy. Trước khi vào lớp, hãy hình dung có một cái giá treo vô hình ngoài cửa và hãy treo tất cả những chuyện buồn ở đó để bước vào lớp với tâm trạng thoải mái, thân thiện, toàn tâm toàn ý với bài dạy, với học trò của mình. Hãy thay lời trách móc, mắng mỏ thành lời trách hài hước, dí dỏm. Hãy để nụ cười trên môi khi chúng ta khi bước vào lớp. Đành rằng, cũng có lúc phải mắng học sinh nhưng những lúc ấy lời mắng của người thầy cũng phải thể hiện sự thiện chí và sự bao dung với học trò để giây phút căng thẳng dễ dàng trôi đi và hãy chỉ để lại trên lớp một giờ dạy Văn sôi nổi và đầy hứng thú. Giải pháp 3. Chủ động tích hợp liên môn kiến thức Môn Ngữ văn là một môn học quan trọng, khá hấp dẫn nhưng đòi hỏi năng khiếu và khả năng cảm thụ tốt, vì vậy với nhiều em không có năng khiếu văn chương, mà chỉ thích các môn học khoa học tự nhiên thì mỗi giờ học trôi qua đôi khi là một cực hình. Vì vậy trong giờ dạy, giáo viên thay vì cứ rập khuôn cứng 12 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 nhắc theo nội dung của bài giảng thì có thể sáng tạo bằng cách tích hợp liên môn kiến thức, chủ động liên hệ vận dụng vào thực tiễn để tiết học trở lên hấp dẫn sinh động hấp dẫn hơn. Ví dụ: Ở chương trình Ngữ văn lớp 9, có bài “Mùa xuân nho nhỏ” của Thanh Hải. Nội dung bài thơ có ba mùa xuân đó là mùa xuân của thiên nhiên, mùa xuân của đất nước, và mùa xuân của con người. Cuối tiết dạy giáo viên có thể cho học sinh chọn một trong ba chủ đề đó để phác họa bức tranh ra giấy và nộp cho giáo viên vào hôm sau. Ví dụ: Cũng ở chương trình Ngữ văn 9,trong quá trình giảng bài “Những ngôi sao xa xôi” của Lê Minh Khuê về cuộc sống và công việc của những cô gái thanh niên xung phong, thời kì kháng chiến chống Mĩ cứu nước. Nếu giáo viên chỉ giảng suông bằng lời, thì học sinh khó có thể hình dung hết được những khó khăn gian khổ của thế hệ cha anh đi trước từng trải qua.Vì vậy giáo viên có thể cho các em xem một đoạn phim tư liệu lịch sử về Ngã 3 Đồng Lập, về công việc của những cô gái thanh niên xung phong mở đường cứu nước để các em dễ dàng hình dung bài học hơn. Hay đến với bài thơ “Mây và sóng” của Tagor, tôi đã tích hợp phân môn Địa lý để đưa các em đến với đất nước, con người và nền văn hóa Ấn Độ - nơi mà tác giả đã từng sinh ra và lớn lên. Cũng như đến với bài thơ “Đồng chí” của Chính Hữu, khi thực hiện xong phần đọc văn bản tôi đã yêu cầu học sinh phổ nhạc bài thơ ấy theo cách của mình. Đa số các em rất hào hứng và tranh nhau thể hiện năng khiếu của bản thân. Chính điều ấy đã làm cho tiết học trở nên sôi nổi và vô cùng thú vị. Việc tích hợp liên môn trong tiết học, không chỉ giúp tiết học trở lên sinh động hơn, mà còn giúp tư duy của các em nhanh nhạy, tích cực và sáng tạo hơn. Mặt khác chúng ta đều thấy môn Ngữ văn rất kén người học, số em yêu thích Văn trong một lớp không nhiều. Tuy nhiên nếu giáo viên nhận thức được rằng học sinh của chúng ta ai cũng có điểm mạnh điểm yếu khác nhau, có những trí thông minh khác nhau, có em không học tốt môn Ngữ văn nhưng lại có năng khiếu về âm nhạc hay hội họa thì việc cho các em lên hát, cũng như cho các em phác họa lại bài thơ hay câu chuyện bằng tranh là một cách dạy gián tiếp. Cách này sẽ giúp các em được hòa mình vào tiết học, tính tích cực chủ động của mỗi cá nhân sẽ được phát huy tối đa và bài học đó cũng sẽ trở lên ấn tượng hơn và các em cũng nhớ lâu hơn. Giải pháp 4. Vận dụng linh hoạt các phương pháp giảng dạy tích cực Một món ăn dù ngon đến mấy, nhưng bữa nào cũng ăn, ngày nào cũng ăn thì chắc chắn người thưởng thức sẽ không còn thấy nó ngon nữa, thậm chí chán ngán. Trong tiết học Văn cũng vậy, dù phương pháp dạy đó có tốt đến mấy được đánh giá cao đến mấy, nhưng tiết học nào người thầy cũng rập khuôn như vậy 13 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 thì học sinh cũng không thể nào thấy hay mãi được. Có thể trong 45 phút đó chúng ta say mê giảng, nhưng chưa chắc học trò của chúng ta sẽ say mê nghe. Nếu duy trì cách dạy như vậy thì chúng ta hãy quan sát lớp học của mình xem, bắt đầu vào buổi học, có thể các em rất vui vẻ, nhưng sau 10 phút một số em đã lơ đãng, sau 20 phút có em đã ngáp, sau 30 phút có em sẽ trả lời chắc chắn điều đó là đúng dù không biết câu hỏi đó là gì. Vì vậy, chúng ta phải thường xuyên thay đổi, linh hoạt trong việc lựa chọn phương pháp giảng dạy. Bên cạnh những phương pháp dạy học theo đặc trưng của bộ môn Ngữ văn, việc phát huy các phương pháp dạy học tích cực cũng góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học Ngữ văn hiệu quả, đồng thời khơi dậy niềm hứng thú, yêu thích môn học… Có nhiều phương pháp dạy học tích cực mà giáo viên có thể sử dụng như: Thảo luận nhóm, Đóng vai, Nghiên cứu tình huống, Dự án, Động não, Đặt và giải quyết vấn đề…. Trong khuôn khổ bài viết nhỏ này, bên cạnh những phương pháp truyền thống, tôi chỉ trình bày vài phương pháp mà bản thân đã áp dụng và đem lại hiệu quả giáo dục trong quá trình giảng dạy. - Kể chuyện hoặc giai thoại liên quan Ví dụ: Trong tác phẩm “Cố hương” của Lỗ Tấn ở chương trình Ngữ văn 9, khi tìm hiểu về tác giả, học sinh đọc trong sách giáo khoa chỉ có thể biết được Lỗ Tấn đã học rất nhiều trường, nhưng sau đó ông chuyển từ ngành y sang học văn vì ông nghĩ rằng, văn học là vũ khí lợi hại để “biến đổi tinh thần” của nhân dân Trung Quốc đang ở tình trạng “ngu muội”, “hèn nhát”. Nếu nói vậy các em sẽ chưa hiểu được căn nguyên của lí do. Lúc đó, giáo viên có thể kể thêm một giai thoại gắn liền với quyết định này của ông đó là: “Trong một lần đi xem phim, ông thấy cảnh rất nhiều người dân Trung Quốc khỏe mạnh đi xem cảnh người Nhật chém đầu một người Trung Quốc, đồng bào mình bị giặc mang ra chặt đầu mà họ lại rất hăm hở, hào hứng. Ông giật mình nhận ra chữa bệnh thể xác không quan trọng bằng chữa bệnh tinh thần, nên ông đã quyết định chuyển sang nghề văn”. - Lồng ghép trò chơi trong dạy - học môn Ngữ văn Trò chơi vừa là một hoạt động giải trí vừa là một phương pháp giáo dục: giáo dục bằng trò chơi - một phương pháp đã được nhiều nền giáo dục tiên tiến trên thế giới vận dụng. Lồng ghép trò chơi trong dạy và học môn Ngữ văn, kết hợp với những phương pháp dạy học khác sẽ có ý nghĩa tích cực đối với yêu cầu đổi mới hiện nay đồng thời tạo được hứng thú trong học tập cho học sinh. Qua phân tích ý nghĩa, mối quan hệ của việc học mà chơi, để giới thiệu một cách có hệ thống về các hình thức lồng ghép trò chơi, minh hoạ một số trò chơi và những khả năng lồng ghép trò chơi đối với cả ba phân môn: Đọc văn, Tiếng Việt và Tập làm văn. Nhằm hướng đến mục đích cuối cùng là cải tiến 14 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 phương pháp dạy học, tạo thêm hứng thú cho người học, giúp học sinh tích cực, chủ động tiếp nhận tri thức và hình thành kĩ năng, phát triển nhân cách. Nguyên tắc: Giáo viên cần chú ý đến đặc thù của từng phân môn; lưu ý mối quan hệ giữa trò chơi với hệ thống câu hỏi; vận dụng linh hoạt, hợp lí, đúng mức và đúng lúc để không xáo trộn nhiều không gian lớp học, nhanh chóng ổn định lớp học khi trò chơi kết thúc; trò chơi phải phù hợp với nội dung, mục tiêu cần đạt, không vận dụng cho tất cả các tiết học, đôi khi gây phản cảm, phản tác dụng; trò chơi bao giờ cũng kết thúc bằng thưởng cho người (đội) thắng hoặc xử phạt nhẹ nhàng cho vui (dí dỏm, tế nhị). Một số hình thức lồng ghép trò chơi: Xem trò chơi là một hình thức tổ chức cho một đơn vị kiến thức nhỏ trong giờ học để triển khai ở các bước khác nhau của bài giảng (phần tìm hiểu chung, tìm hiểu ngữ liệu, phần đọc - hiểu văn bản, phần luyện tập, củng cố bài…). Tổ chức tiết học thành một trò chơi lớn đối với một số tiết ôn tập hoặc khái quát. Một số trò chơi có thể vận dụng lồng ghép trong dạy học Ngữ văn: giáo viên có thể tự sáng tạo ra những trò chơi phù hợp với tiết học (trò chơi phát động, trò chơi hoạt động, trò chơi luyện trí, trò chơi chú ý và quan sát, trò chơi huy động kiến thức, trò chơi vận dụng kiến thức…), tự đặt tên trò chơi (theo nguyên tắc vừa phù hợp, vừa kích thích sự tò mò của các em. Ví dụ: Ô chữ, Nhanh trí-nhanh tay, Bình thơ văn, Tiếp sức, Hùng biện… Có nhiều trò chơi có thể lồng ghép vào giờ học Ngữ văn nhằm tạo không khí lớp học sôi nổi, tạo hứng thú học tập cho các em. Tôi sẽ trình bày một số trò chơi dễ áp dụng đem lại hiệu quả học tập cao: Trong chương trình ngữ văn lớp 9 có bài ôn tập thơ và truyện hiện đại. Giáo viên nên chia lớp ra thành các đội chơi để các em thi với nhau. Giáo viên cũng chia tiết học thành các phần chơi khác nhau cũng như có số điểm luật chơi tương ứng mỗi phần. Phần 1. Khởi động Phần này giáo viên có thể giúp các em nhớ lại kiến thức về tác giả, hoàn cảnh ra đời bằng các câu hỏi nhỏ, mỗi đội sẽ giành quyền trả lời bằng cách bấm chuông (nếu có) hoặc giơ cờ. Ví dụ: Bài thơ “Bếp lửa” của Bằng Việt được ra đời trong hoàn cảnh nào? Trong những bài thơ “Đồng chí”, “Bài thơ về tiểu đội xe không kính”, “Bếp lửa”, “Đoàn thuyền đánh cá” bài thơ nào được sáng tác trong thời kì kháng chiến chống Mĩ? 15 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 Phần 2. Vượt chướng ngại vật Phần này giáo viên sẽ tổng kết kiến thức về nội dung và nghệ thuật cho các em bằng cách sau: ST T Tên tác phẩm Nội dung 1 Ca ngợi sự giàu đẹp của biển, sự giàu đẹp trong tâm hồn người lao động. Bộc lộ niềm vui niềm tự hào của nhà thơ trước cuộc sống. 2 Tình yêu làng, tinh thần yêu nước của người nông dân trong thời kì kháng chiến. 3 .... .... Mỗi đội chơi sẽ cử thành viên trong tổ lên điền vào phần tên tác phẩm, tương ứng với nội dung và nghệ thuật thì đội chơi sẽ có hai lượt chơi. Mỗi lượt điền 2 tác phẩm theo sự chỉ định của giáo viên. Phần 3. Tăng tốc Phần này giáo viên có thể cho học sinh làm bài tập ô chữ. Mỗi ô chữ tương ứng với tên một tác giả hoặc nội dung nhỏ nào đó trong tác phẩm từ đó tìm ra từ khóa. 1. Có 8 chữ cái: Tác giả của bài thơ Bếp lửa? 2. Có 8 chữ cái: Một sáng tác của Nguyễn Duy? 3. Có 4 chữ cái: Một sáng tác của Kim Lân? 4. Có 3 chữ cái: Con gái ông Sáu trong truyện Chiếc lược ngà có tên là gì? 5. Có 5 chữ cái: Nhân vật đi cùng cô gái vào nhà anh thanh niên trong truyện Lặng lẽ SaPa làm nghề gì? 6. Có 6 chữ cái: Tác giả của bài thơ Đoàn thuyền đánh cá? 7. Có 8 chữ cái: Tác giả của bài thơ Đồng chí? 8. Có 4 chữ cái: Bài thơ Khúc hát ru những em bé lớn trên lưng mẹ nói về người mẹ dân tộc nào? …. 16 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 B Ằ N G V I Ệ Á N H T R Ă N G L À N G T H U H Ọ A S C T N B I Ề À T Ĩ H U Y C Ậ N H I N H H Ữ U T À Ô I R U Y Ệ N N G M T I N Đ Ồ N G C O Ạ I K I M L Â N N G Ắ N H Phần 4. Về đích Ở phần thi này giáo viên sẽ cho các đội chơi một đoạn thơ và các đội sẽ chứng tỏ năng khiếu của mình bằng việc ngâm hoặc đọc diễn cảm đoạn thơ đó. Sau khi tổ chức xong các phần thi giáo viên cộng điểm lại ở các phần và công bố nhóm được điểm cao nhất. Tuyên dương các nhóm có thành tích tốt khuyến khích các nhóm còn lại. - Sân khấu hóa tác phẩm văn học Để tăng cảm hứng học tập môn Ngữ văn cho các em học sinh và khuyến khích tinh thần đọc sách, cũng như sự cảm thụ tác phẩm văn học và đồng sáng tạo cùng nhà văn, giáo viên có thể cho học sinh học theo cách sân khấu hóa tác phẩm văn học. Nghĩa là học văn bằng diễn kịch. Nghĩa là học sinh sẽ chuyển thể tác phẩm văn học thành vở diễn, sau đó thảo luận những vấn đề trọng tâm. Từ đó rút ra những bài học cần thiết của tác phẩm. 17 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Í Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 Giáo viên có thể chọn tác phẩm phù hợp để áp dụng cách này. Mỗi lớp sẽ được chia nhóm khác nhau. Trong nhóm có các bạn khác nhau như viết kịch bản, phụ trách diễn xuất, media, hậu cần, nhóm tổ chức hội thảo... học sinh dàn dựng từ chính tác phẩm văn học các em đang học trong trường để chuyển thành vở diễn. Các em tự xây dựng kịch bản, giáo viên chỉ duyệt nội dung. Việc chuẩn bị phục trang, dựng cảnh, phân vai diễn xuất, rồi chọn nhạc, làm tiếng động... để tạo nên một vở diễn ngắn ấn tượng đều là sáng tạo của học sinh. Học chính là thảo luận. Khác với việc chỉ dừng lại ở dựng tiểu phẩm tham dự các hội thi, sân khấu hóa tác phẩm văn học được thực hiện tại từng lớp học và trở thành một phần của bài học. Sau phần diễn kịch học sinh các nhóm sẽ cùng thảo luận về một số vấn đề trọng tâm của bài học. Với cách thức này, tất cả học sinh đều phải đọc tác phẩm để nắm nội dung, tìm những chi tiết đắt giá góp ý cho kịch bản. Việc dựng lại những câu chuyện trong bối cảnh thực tại của hàng chục năm trước trong cái nhìn mới mẻ của chính các em học sinh đã thổi luồng gió mới vào tác phẩm văn học, khiến tác phẩm văn học không xa rời thực tế cuộc sống hiện tại, không nhàm chán, đơn điệu mà có sức hấp dẫn mới. Từ đó rút ra ý nghĩa của tác phẩm hay trích đoạn tác phẩm để tất cả học sinh cùng nắm bắt và thấu hiểu. Bên cạnh đó, tôi còn kết hợp vận dụng phương pháp đóng vai vào mỗi kịch bản. Bởi đóng vai là phương pháp tổ chức cho học sinh thực hành, thử nghiệm một số cách ứng xử nào đó trong một tình huống giả định. Đây là phương pháp nhằm giúp học sinh suy nghĩ sâu sắc về một vấn đề bằng cách tập trung vào một sự việc cụ thể mà các em vừa thực hiện hoặc quan sát được. Việc “diễn” không phải là phần chính của phương pháp này mà điều quan trọng là sự thảo luận sau phần diễn ấy. Có thể cho học sinh tiến hành đóng vai theo các bước sau: Giáo viên nêu chủ đề, chia nhóm và giao tình huống, yêu cầu đóng vai cho từng nhóm. Trong đó có quy định rõ thời gian chuẩn bị, thời gian đóng vai của mỗi nhóm. Các nhóm thảo luận chuẩn bị đóng vai. Các nhóm lên đóng vai. Lớp thảo luận, nhận xét về cách ứng xử và cảm xúc của các vai diễn; về ý nghĩa của các cách ứng xử. Giáo viên kết luận, định hướng cho học sinh về cách ứng xử tích cực trong tình huống đã cho. Chúng ta cần lưu ý khi cho học sinh đóng vai: + Tình huống đóng vai phải phù hợp với chủ đề bài học, phù hợp với lứa tuổi, trình độ học sinh và điều kiện, hoàn cảnh lớp học. Tình huống không nên quá dài và phức tạp, vượt quá thời gian cho phép. 18 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 + Tình huống phải có nhiều cách giải quyết. Tình huống cần để mở để học sinh tự tìm cách giải quyết, cách ứng xử phù hợp; không cho trước “kịch bản”, lời thoại. + Mỗi tình huống có thể phân công một hoặc nhiều nhóm cùng đóng vai. Phải dành thời gian phù hợp cho học sinh thảo luận xây dựng kịch bản và chuẩn bị đóng vai cần quy định rõ thời gian thảo luận và đóng vai của các nhóm. Trong khi học sinh thảo luận và chuẩn bị đóng vai, giáo viên nên đi đến từng nhóm lắng nghe và gợi ý, giúp đỡ học sinh khi cần thiết. Các vai diễn nên để học sinh xung phong hoặc tự phân công nhau đảm nhận. Nên khích lệ cả những học sinh nhút nhát cùng tham gia. Ảnh: Học sinh diễn đoạn “cảnh chia tay của cha con ông Sáu” trong tác phẩm “Chiếc lược ngà” Với phương pháp này trong những năm gần đây một số trường THCS trên địa bàn huyện cũng đã áp dụng và khá thành công. Cụ thể nhất là vào tháng 11/2018, được sự phân công và giao nhiệm vụ của Cụm chuyên môn số 1, trường tôi cũng đã thực hiện chuyên đề hoạt động trải nghiệm sáng tạo với chủ đề “Người thắp lên ngọn lửa tâm hồn” do cô Nguyễn Thị Y Vân, Nguyễn Thị Hương và học sinh khối 7 thực hiện. Chuyên đề đã nhận được rất nhiều lời khen ngợi từ các thầy cô trong cụm tổ bộ môn và được đánh giá khá cao. 19 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk Một số kinh nghiệm phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh trong giờ dạy Ngữ văn 9 Ảnh: Chuyên đề TNST chủ đề “Người thắp lên ngọn lửa tâm hồn” - Vận dụng linh hoạt, hiệu quả phương pháp thảo luận cặp - nhóm. Giáo viên chia học sinh trong lớp thành các nhóm nhỏ, hoặc có thể tổ chức cho các em bốc thăm chọn cặp-nhóm, không nên phân sẵn cũng như cố định thành viên của nhóm mà cần thường xuyên thay đổi, tránh tình trạng nhàm chán, không tích cực hoạt động của trong khoảng thời gian giới hạn, mỗi nhóm tự lực hoàn thành các nhiệm vụ học tập trên cơ sở phân công và hợp tác làm việc. Kết quả làm việc của nhóm sau đó được trình bày và đánh giá trước toàn lớp. Dạy học nhóm nếu giáo viên tổ chức tốt sẽ phát huy được tính tích cực, tính trách nhiệm; phát triển năng lực cộng tác làm việc và năng lực giao tiếp của học sinh. Đồng thời tránh được sự nhàm chán, khơi dậy sự hứng thú cho học sinh. Để tổ chức một hoạt động dạy học theo hình thức thảo luận nhóm, giáo viên cần tiến hành theo các bước: Bước chuẩn bị (giao nhiệm vụ): chuẩn bị đề tài, nội dung, phương tiện hỗ trợ... Thực hiện nhiệm vụ: Chia nhóm theo yêu cầu, cử nhóm trưởng, người báo cáo, thông qua định hướng, yêu cầu... giáo viên quan sát, đôn đốc, nhắc nhở... Yêu cầu thực hiện: Mỗi thành viên trong nhóm đều được tham gia bàn luận, được lắng nghe, tránh căng thẳng hoặc người được nói quá nhiều, làm việc quá nhiều. Mọi thành viên đều tích cực làm việc. Trình bày kết quả: Đại diện nhóm trình bày kết quả các thành viên bổ sung thêm. Các nhóm khác nhận xét, bổ sung, trao đổi. 20 Nguyễn Thị Thùy Dung – THCS Lê Đình Chinh – Krông Ana – Đắk Lắk