PhÇn më ®Çu
1. Lý do chän s¸ng kiÕn kinh nghiÖm:
Ngay tõ khi míi biÕt nhËn thøc, thÕ giíi xung quanh lu«n lµ ®iÒu mµ con
ngêi kh¸t khao t×m hiÓu. ë tiÓu häc c¸c kiÕn thøc vÒ tù nhiªn, x· héi vµ con ngêi; sù vËn ®éng vµ ph¸t triÓn vµ mèi quan hÖ gi÷a chóng ®îc tr×nh bÇy mét c¸ch
®¬n gi¶n, phï hîp víi tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh trong m«n khoa häc.
ViÖc d¹y m«n khoa häc kh«ng chØ nh»m tÝch luü kiÕn thøc ®¬n thuÇn mµ
cßn nh»m d¹y cho häc sinh tËp lµm quen víi c¸ch t duy chÆt chÏ mang tÝnh
khoa häc, h×nh thµnh cho häc sinh nh÷ng n¨ng lùc cÇn thiÕt ®Ó thÝch øng víi
thùc tÕ cuéc sèng vµ tiÕp tôc häc tËp sau nµy. ChÝnh v× vËy, khoa häc lµ m«n
häc quan träng trong nhµ trêng.
Bªn c¹nh ®ã, qu¸ tr×nh héi nhËp cña ViÖt nam vµ c¸c níc trong khu vùc
vµ trªn thÕ giíi ®ßi hái nÒn gi¸o dôc níc nhµ ph¶i cã nh÷ng ®æi míi trong môc
tiªu vµ néi dung d¹y häc. Sù ®æi míi nµy ®ßi hái ph¶i cã nh÷ng ®æi míi vÒ ph¬ng ph¸p d¹y häc. Theo ®Þnh híng ®ã, ph¬ng ph¸p gi¸o dôc phæ th«ng ph¶i
ph¸t huy tÝch tùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh, phï hîp ®Æc ®iÓm cña tõng
líp häc, m«n häc.
Quan ®iÓm chØ ®¹o x©y dùng ch¬ng tr×nh líp 4 n¨m 2005.
+ M«n khoa häc ë c¸c líp 4, 5 ®îc x©y dùng trªn c¬ së tiÕp nh÷ng kiÕn
thøc vÒ tù nhiªn cña c¸c m«n tù nhiªn vµ x· héi c¸c líp 1, 2, 3. Néi dung ch¬ng
tr×nh ®îc cÊu tróc ®ång t©m, më réng vµ n©ng cao theo 3 chñ ®Ò (ë líp 5 cßn cã
chñ ®Ò m«i trêng vµ tµi nguyªn thiªn nhiªn):
+ Con ngêi vµ søc khoÎ.
+ VËt chÊt vµ n¨ng lîng.
+ Thùc vËt vµ ®éng vËt.
- Quan ®iÓm chØ ®¹o lµ t tëng tÝch hîp: TÝch hîp c¸c néi dung cña khoa
häc tù nhiªn (vËt lý, ho¸ häc, sinh häc) vµ tÝch hîp c¸c néi dung cña khoa häc
tù nhiªn víi khoa häc søc khoÎ.
- Néi dung ®îc lùa chän thiÕt thùc, gÇn gòi vµ cã ý nghÜa víi häc sinh;
gióp c¸c häc sinh cã thÓ vËn dông nh÷ng kiÕn thøc khoa häc vµo cuéc sèng
hµng ngµy.
- Chó träng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c kü n¨ng trong häc tËp khoa häc
nh quan s¸t, dù ®o¸n, gi¶i thÝch c¸c sù vËt, hiÖn tîng tù nhiªn ®¬n gi¶n vµ kü
n¨ng vËn dông kiÕn thøc khoa häc vµo cuéc sèng.
- T¨ng cêng tæ chøc ho¹t ®éng häc tËp nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh
ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, tù lùc t×m tßi ph¸t hiÖn ra kiÕn thøc vµ thùc hµnh nh÷ng
hµnh vi cã lîi cho søc khoÎ c¸ nh©n, gia ®×nh vµ céng ®ång.
1
Víi nh÷ng lý do nªu trªn, viÖc ph¸t huy tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o
cña häc sinh ®ang lµ mét ®ßi hái cÊp b¸ch cÇn gi¶i quyÕt. V× vËy, t«i ®· suy
nghÜ, nghiªn cøu vµ ¸p dông kinh nghiÖm: “ Mét sè biÖn ph¸p nh»m ph¸t huy
tÝnh tÝch cùc, chñ ®éng, s¸ng t¹o cña häc sinh trong giê häc khoa häc líp 4 ”
2. Môc ®Ých nghiªn cøu:
Trªn c¬ së thùc tiÔn viÖc häc tËp m«n khoa häc cña häc sinh cha ph¸t
huy tÝnh chñ ®éng t duy, ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p nh»m n©ng cao tÝnh tÝch cùc, chñ
®éng, s¸ng t¹o t×m tßi kiÕn thøc míi cña häc sinh.
3. Ph¬ng ph¸p nhiªn cøu:
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu tµi liÖu: TÝnh tÝch cùc häc tËp cña häc sinh vµ c¸c
ph¬ng ph¸p ph¸t triÓn; ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y vµ häc
Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn: Kh¶o s¸t ®¸nh gi¸ thùc tr¹ng tÝnh tÝch
cùc häc tËp cña häc sinh.
4. Ph¹m vi ¸p dông:
§èi tîng häc sinh líp 4 vµ 5.
phÇn néi dung
1. §¸nh gi¸ thùc tr¹ng chÊt lîng häc tËp m«n khoa häc cña häc sinh ®Çu
n¨m häc:
Qua mét sè tiÕt d¹y nh÷ng ngµy ®Çu n¨m häc, t«i nhËn thÊy mét tån t¹i
trong viÖc häc m«n khoa häc cña häc sinh líp 4B lµ tÝnh tÝch cùc häc tËp cña
c¸c em cßn rÊt yÕu, thÓ hiÖn qua mét sè dÊu hiÖu sau:
+ Häc sinh Ýt gi¬ tay ph¸t biÓu ý kiÕn cña m×nh vÒ c¸c vÊn ®Ò gi¸o viªn
nªu ra (chØ cã 10% sè häc sinh c¶ líp tham gia ph¸t biÓu ý kiÕn x©y dùng bµi
trong mçi tiÕt häc)
+ NÕu ®îc hái, häc sinh chñ yÕu lÖ thuéc vµo SGK, Ýt t duy (95%).
+ Kh«ng th¾c m¾c hay ®ßi hái gi¸o viªn ph¶i gi¶i thÝch cÆn kÏ nh÷ng vÊn
®Ò mµ m×nh cha hiÓu râ (98%).
+ Kh«ng khÝ cña líp rÊt buån tÎ hoÆc Ýt s«i næi khi häc sinh kh«ng thùc
hiÖn ®îc yªu cÇu cña gi¸o viªn.
2
+ Häc sinh kh«ng cã thãi quen su tÇm t liÖu phôc vô bµi häc; nÕu cã th×
sè lîng tranh rÊt Ýt, chÊt lîng su tÇm cha ®óng yªu cÇu bµi häc.
Tõ thùc tr¹ng trªn, t«i thÊy cÇn ph¶i ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc theo híng tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh trong giê häc m«n khoa häc.
2. T×m hiÓu ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc ®Ó ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn.
Chóng ta ®Òu biÕt r»ng qu¸ tr×nh d¹y häc gåm ho¹t ®éng cã quan hÖ h÷u
c¬: Ho¹t ®éng d¹y cña gi¸o viªn vµ ho¹t ®éng häc cña häc sinh. C¶ hai ho¹t
®éng nµy ®Òu ®îc tiÕn hµnh nh»m thùc hiÖn môc ®Ých gi¸o dôc.
Ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh chÝnh lµ ho¹t ®éng nhËn thøc. Ho¹t ®éng
nµy chØ cã hiÖu qu¶ khi häc sinh häc tËp mét c¸ch tÝch cùc chñ ®éng, tù gi¸c
víi mét ®éng c¬ nhËn thøc ®óng ®¾n. Lu«n lu«n ph¸t huy tÝch cùc, chñ ®éng
trong ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh ë mçi tiÕt häc, ®ã chÝnh lµ d¹y häc tÝch
cùc.
* Nh÷ng dÊu hiÖu c¬ b¶n cña d¹y häc nh»m ph¸t huy tÝnh tÝch cùc cña
häc sinh lµ:
+ Coi träng viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng cña häc sinh.
+ T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó häc sinh t×m tßi, tiÕp nhËn tri thøc.
+ T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó häc sinh chñ ®éng.
+ Chó ý h×nh thµnh kh¶ n¨ng tù häc cña häc sinh.
D¹y häc tÝch cùc t¹o cho c¸c em ph¬ng ph¸p häc tËp tÝch cùc. ChÝnh v×
vËy t«i ®· ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn nh sau:
3. C¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn
3.1- BiÖn ph¸p 1: RÌn häc sinh tù lµm c¸c thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n.
ë líp 4, phÇn v« c¬ ®îc thÓ hiÖn qua chñ ®Ò “VËt chÊt vµ n¨ng lîng”.
Néi dung nµy ®îc thÓ hiÖn nhiÒu lµ qua c¸c thÝ nghiÖm, v× vËy khi gi¶ng d¹y,
gi¸o viªn cÇn ®Æc biÖt quan t©m ®Õn viÖc lµm thÝ nghiÖm.
* Ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm cã t¸c dông :
+ Gióp häc sinh ®i s©u vµo t×m hiÓu b¶n chÊt c¸c sù vËt, hiÖn tîng, sù vËt
tù nhiÖn.
+ ThÝ nghiÖm ®îc sö dông nh “nguån” dÉn häc sinh ®i t×m tri thøc míi,
v× thÕ c¸c em sÏ hiÓu s©u nhí l©u.
+RÌn luyÖn cho häc sinh mét sè kÜ n¨ng: ®Æt thÝ nghiÖm , l¾p r¸p dông cô
thÝ nghiÖm, quan s¸t diÔn biÕn thÝ nghiÖm, ...
* §Ó d¹y häc theo ph¬ng ph¸p thÝ nghiÖm th«ng thêng cÇn tu©n theo c¸c
bíc sau:
- X¸c ®Þnh môc ®Ých cña thÝ nghiÖm:
+ C¸c thÝ nghiÖm trong ch¬ng tr×nh khoa häc 4 cã thÓ ph©n thµnh 3 lo¹i
chÝnh:
3
Lo¹i nghiªn cøu mèi quan hÖ gi÷a nguyªn nh©n vµ kÕt qu¶.
Lo¹i nghiªn cøu ®iÒu kiÖn (c¸i nµy lµ ®iÒu kiÖn cña c¸i kia hoÆc
hiÖn tîng kia).
Lo¹i nghiªn cøu tÝnh chÊt cña mét vËt.
- V¹ch kÕ ho¹ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm:
+ LiÖt kª nh÷ng dông cô thÝ nghiÖm cÇn cã vµ nh÷ng ®iÒu kiÖn ®Ó tiÕn
hµnh thÝ nghiÖm.
+ V¹ch kÕ ho¹ch cô thÓ (lµm g× tríc, lµm g× sau).
Thùc hiÖn thao t¸c g× ? Trªn vËt nµo ?
Quan s¸t dÊu hiÖu g× ? ë ®©u ? b»ng gi¸c quan nµo hoÆc ph¬ng tiÖn nµo ?
- Bè trÝ, l¾p r¸p vµ lµm thÝ nghiÖm theo c¸c bíc ®· v¹ch ra.
* Khi lµm thÝ nghiÖm, gi¸o viªn cÇn n¾m v÷ng vµ thùc hiÖn c¸c yªu cÇu
sau:
+ Häc sinh ph¶i chän ra ®îc mét sè yÕu tè riªng cã thÓ khèng chÕ ®îc
®Ó nghiªn cøu hoÆc ph¶i t¸c ®éng lªn hiÖn tîng, sù vËt cÇn nghiªn cøu.
+ Häc sinh cÇn ph¶i theo dâi, quan s¸t c¸c hiÖn tîng x¶y ra trong thÝ
nghiÖm.
+ Häc sinh cÇn biÕt thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ (nguyªn nh©n - kÕt qu¶)
gi¶i thÝch c¸c kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®Ó rót ra kÕt luËn.
+ C¸c ®iÒu kiÖn vµ qu¸ tr×nh ®îc kiÓm so¸t lµ thiÕt yÕu ®èi víi mét sè thÝ
nghiÖm.
+ Chó ý ®¶m b¶o an toµn cho häc sinh khi lµm thÝ nghiÖm.
- Ph©n tÝch kÕt qu¶ vµ kÕt luËn: PhÇn nµy, gi¸o viªn cÇn híng dÉn häc
sinh chó ý ®Õn c¸c dÊu hiÖu b¶n chÊt. d¹y häc sinh c¸ch so s¸nh, suy luËn kh¸i
qu¸t ®Ó rót ra kÕt luËn.
Lu ý: Tuú tõng thÝ nghiÖm, tuú tr×nh ®é häc sinh, gi¸o viªn cã thÓ yªu
cÇu häc sinh lµm thÝ nghiÖm ë c¸c møc ®é kh¸c nhau:
Häc sinh nghiªn cøu thÝ nghiÖm ®îc tr×nh bµy trong SGK ®a ra
gi¶ thuyÕt, gi¶i thÝch vµ kÕt luËn.
Gi¸o viªn lµm mÉu, häc sinh lµm theo.
Gi¸o viªn giao nhiÖm vô, gióp ®ì häc sinh tõng bíc tiÕn hµnh
thÝ nghiÖm th«ng qua phiÕu häc tËp hoÆc chØ dÉn b»ng lêi.
Gi¸o viªn giao nhiÖm vô, häc sinh tù lµm, gi¸o viªn theo dâi vµ
®a ra chØ dÉn kÞp thêi nÕu thÊy cÇn thiÕt.
V× thÕ trõ mét sè thÝ nghiÖm ®ßi hái tÝnh chÝnh x¸c cao ph¶i do gi¸o viªn
thùc hiÖn (vÝ dô bµi 31: thÝ nghiÖm chøng minh tÝnh chÊt cña kh«ng khÝ: Kh«ng
khÝ në ra khi nãng lªn vµ co l¹i khi l¹nh ®i; bµi 37: ThÝ nghiÖm chøng minh
4
kh«ng khÝ chuyÓn ®éng tõ n¬i l¹nh ®Õn n¬i nãng, kh«ng khÝ chuyÓn ®éng t¹o
thµnh giã) c¸c thÝ nghiÖm nªu ë s¸ch gi¸o khoa, t«i chia líp thµnh nhiÒu nhãm
®Ó thùc hµnh.
§èi víi mçi thÝ nghiÖm yªu cÇu häc sinh thùc hiÖn ®óng theo c¸c bíc
sau:
1. ChuÈn bÞ dông cô.
2. TiÕn hµnh thÝ nghiÖm.
3. Quan s¸t thÝ nghiÖm.
4. Gi¶i thÝch thÝ nghiÖm
* VÝ dô bµi 52: VËt dÉn nhiÖt vµ vËt c¸ch nhiÖt.
Ho¹t ®éng 2: Chøng minh kh«ng khÝ lµ vËt c¸ch nhiÖt.
1. ChuÈn bÞ:
+ Hai chiÕc cèc nh nhau.
+ Hai tê giÊy b¸o.
+ Níc nãng.
+ NhiÖt kÕ.
2. C¸ch tiÕn hµnh:
Gi¸o viªn cho häc sinh ®äc c¸ch tiÕn hµnh trong SGK ®Ó häc sinh n¾m ®îc c¸ch lµm thÝ nghiÖm nh sau:
+ LÊy mét tê giÊy b¸o quÊn thËt chÆt vµo cèc thø nhÊt.
+ LÊy tê b¸o cßn l¹i lµm nh¨n vµ quÊn láng vµo cèc thø hai ®Ó cã nhiÒu
chç chøa kh«ng khÝ gi÷a c¸c líp giÊy.
+ §æ vµo hai cèc níc mét lîng níc nãng nh nhau.
+ Sau mét thêi gian ®o nhiÖt ®é níc trong hai cèc.
- NhËn xÐt: Níc trong cèc nµo nãng h¬n
Gi¸o viªn chØ lµm mÉu c¸ch quÊn giÊy vµo cèc sau ®ã yªu cÇu häc sinh
tiÕn hµnh thÝ nghiÖm theo nhãm 4.
3. Quan s¸t thÝ nghiÖm
Häc sinh ®o vµ ghi l¹i nhiÖt ®é cña tõng cèc sau mçi lÇn ®o.
LÇn 1: Níc trong cèc ®îc quÊn giÊy b¸o nh¨n vµ kh«ng buéc chÆt cã
nhiÖt ®é cao h¬n níc trong cèc ®îc quÊn giÊy b¸o thêng chÆt
LÇn 2: §o c¸ch lÇn mét 5 phót, níc trong cèc ®îc quÊn giÊy b¸o nh¨n vµ
chÆt vÉn cã nhiÖt ®é cao h¬n níc trong cèc ®îc quÊn giÊy b¸o thêng chÆt.
4. Gi¶i thÝch hiÖn tîng
Häc sinh dùa vµo tÝnh chÊt cña kh«ng khÝ ®Ó gi¶i thÝch hiÖn tîng níc
trong cèc quÊn giÊy b¸o nh¨n quÊn láng cßn nãng h¬n níc trong cèc quÊn giÊy
b¸o thêng vµ quÊn chÆt nh sau:
5
Níc trong cèc quÊn giÊy b¸o nh¨n quÊn láng cßn nãng h¬n v× gi÷a c¸c
líp b¸o quÊn láng cã chøa rÊt nhiÒu kh«ng khÝ nªn nhiÖt ®é cña níc truyÒn qua
cèc, líp giÊy b¸o vµ truyÒn ra ngoµi m«i trêng Ýt h¬n, chËm h¬n nªn nã cßn
nãng l©u h¬n.
Sau ®ã häc sinh tù rót ra kÕt luËn kh«ng khÝ lµ vËt c¸ch nhiÖt.
* VÝ dô d¹y bµi 45: ¸nh s¸ng.
Ho¹t ®éng 3: T×m hiÓu sù truyÒn ¸nh s¸ng qua c¸c vËt
1. ChuÈn bÞ:
Mét tÊm b×a, quyÓn vë, tÊm thuû tinh hoÆc nhùa trong, mÇu... ®Ìn pin
2. C¸ch tiÕn hµnh:
Víi c¸c ®å dïng ®· chuÈn bÞ nh trªn, c¸c nhãm thö bµn víi nhau xem
lµm c¸ch nµo ®Ó biÕt vËt nµo cho ¸nh s¸ng truyÒn qua, vËt nµo kh«ng cho ¸nh
s¸ng truyÒn qua.
Häc sinh tiÕn hµnh lµm thÝ nghiÖm nh ®· bµn.
Ghi l¹i nhËn xÐt, kÕt qu¶ theo b¶ng sau:
C¸c vËt cho gÇn nhau nh
C¸c vËt chØ cho mét
C¸c vËt kh«ng cho ¸nh
toµn bé ¸nh s¸ng ®i qua
phÇn ¸nh s¸ng ®i qua
s¸ng ®i qua
.........
............
............
3. Cho häc sinh nªu c¸c vÝ dô øng dông liªn quan:
VÝ dô viÖc sö dông cöa kÝnh trong, cöa kÝnh mê, cöa gç.
* ¦u ®iÓm cña biªn ph¸p 1 lµ:
- Häc sinh cã kü n¨ng thao t¸c thµnh th¹o trong viÖc thùc hiÖn thÝ nghiÖm
díi sù híng dÉn cña gi¸o viªn.
- Häc sinh ®îc trùc quan (m¾t thÊy, tai nghe hoÆc c¶m nhËn qua c¸c gi¸c
quan) hiÖn tîng kÕt qu¶ thÝ nghiÖm, chø kh«ng bÞ ¸p ®Æt, chÊp nhËn kÕt qu¶ thÝ
nghiÖm mét c¸ch gi¸n tiÕp th«ng qua s¸ch gi¸o khoa.
3.2- BiÖn ph¸p 2: T¨ng cêng viÖc häc tËp theo nhãm.
D¹y häc theo nhãm lµ h×nh thøc gi¶ng d¹y häc sinh vµo m«i trêng häc
tËp tÝch cùc, trong ®ã häc sinh ®îc tæ chøc thµnh c¸c nhãm mét c¸ch thÝch hîp.
Trong nhãm, häc sinh ®îc khuyÕn khÝch th¶o luËn vµ híng dÉn lµm viÖc hîp t¸c
víi nhau.
Ho¹t ®éng nhãm lµ mét ho¹t ®éng häc tËp tÝch cùc. Cô thÓ lµ:
+ §em l¹i cho häc sinh c¬ héi ®îc sö dông c¸c kiÕn thøc vµ kü n¨ng mµ
c¸c em ®îc lÜnh héi vµ rÌn luyÖn.
+ Cho phÐp häc sinh diÔn ®¹t nh÷ng ý tëng, nh÷ng kh¸m ph¸ cña m×nh.
+ Më réng suy nghÜ vµ thùc hµnh c¸c kü n¨ng t duy (so s¸nh, ph©n tÝch,
tæng hîp, ®¸nh gi¸ ...).
Ho¹t ®éng nhãm gióp c¸c em rÌn luyÖn vµ ph¸t triÓn kü n¨ng lµm viÖc,
kü n¨ng giao tiÕp, t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh häc hái lÉn nhau, ph¸t huy vai trß
6
tr¸ch nhiÖm, tÝnh tÝch cùc x· héi trªn c¬ së lµm viÖc hîp t¸c. Th«ng qua ho¹t
®éng nhãm, c¸c em cã thÓ cïng lµm víi nhau nh÷ng c«ng viÖc mµ mét m×nh
kh«ng thÓ tù lµm ®îc trong mét thêi gian nhÊt ®Þnh.
+ H×nh thøc d¹y häc theo nhãm gãp phÇn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn c¸c
mèi quan hÖ qua l¹i trong häc sinh, ®em l¹i bÇu kh«ng khÝ ®oµn kÕt, gióp ®ì,
tin tëng lÉn nhau trong häc tËp.
+ Tæ chøc cho häc sinh häc tËp theo nhãm gióp c¸c em häc sinh nhót
nh¸t, kh¶ n¨ng diÔn ®¹t kÐm.. cã ®iÒu kiÖn rÌn luyÖn, tËp d¬c, tõ ®ã tù kh¼ng
®Þnh m×nh trong sù hÊp dÉn cña ho¹t ®éng nhãm.
+ Khi d¹y häc nhãm, gi¸o viªn sÏ cã dÞp tËn dông c¸c kinh nghiÖm vµ sù
s¸ng t¹o cña häc sinh trong häc tËp.
* Muèn ho¹t ®éng nhãm ®¹t kÕt qu¶ tèt cÇn ®¶m b¶o c¸c yªu cÇu sau:
+ Mçi thµnh viªn trong nhãm ®Òu biÕt vµ hiÓu c«ng viÖc cña nhãm, cña
b¶n th©n.
+ Mçi thµnh viªn ®Òu tÝch cùc suy nghÜ vµ tham gia vµo c¸c ho¹t ®éng
cña nhãm (nh ph¸t biÓu ý kiÕn, tranh luËn ...).
+ Mäi thµnh viªn ®Òu l¾ng nghe ý kiÕn cña nhau, tho¶i m¸i khi ph©n tÝch
vµ nãi ra nh÷ng ®iÒu m×nh suy nghÜ.
+ Toµn nhãm lµm viÖc hîp t¸c vµ ®ång lßng víi quyÕt ®Þnh cña c¶ nhãm.
+ Mäi ngêi biÕt râ viÖc cÇn lµm, gióp ®ì lÉn nhau, ®Òu lo l¾ng tíi c«ng
viÖc chung.
+ Vai trß cña nhãm trëng, th ký, b¸o c¸o viªn ... ®îc thùc hiÖn lu©n
phiªn.
ChÝnh v× thÕ gi¸o viªn cÇn cã sù chuÈn bÞ kü cµng tõ viÖc tù lµm thö thÝ
nghiÖm tríc khi lªn líp ®Õn c¸ch tæ chøc, giao viÖc ®Ó tr¸nh g©y l«n xén hoÆc
häc sinh kh«ng n¾m b¾t ®îc yªu cÇu kiÕn thøc cña tiÕt häc. Muèn vËy, gi¸o
viªn cÇn chó ý:
+ MÖnh lÖnh ®a ra râ rµng, ng¾n gän (chia nhãm nhá, lín).
+ Giao viÖc cô thÓ cho tõng nhãm.
+ Ph©n c«ng nhiÖm vô cho c¸c em.
Trong nhãm thêng cã c¸c thµnh phÇn:
+ Trëng nhãm: Qu¶n lý chØ ®¹o, ®iÒu khiÓn nhãm ho¹t ®éng.
+ Th ký nhãm: Ghi chÐp l¹i c¸c kÕt qu¶ c«ng viÖc cña nhãm sau khi ®¹t
®îc sù ®ång t×nh cña nhãm.
+ B¸o c¸o viªn: Tr×nh bµy tríc líp kÕt qu¶ c«ng viÖc cña nhãm.
+ c¸c thµnh viªn kh¸c trong nhãm cã tr¸ch nhiÖm tham gia tÝch cùc vµo
c¸c ho¹t ®éng cña nhãm.
7
Mçi nhãm chØ nªn cã kho¶ng tõ 2 ®Õn 6 em.
* VÝ dô bµi 20: Níc cã nh÷ng tÝnh chÊt g× ?
Ho¹t ®éng 1: Quan s¸t vËt thËt
Môc tiªu:
Ph¸t hiÖn mÇu, mïi, vÞ cña níc.
C¸ch tiÕn hµnh:
Bíc 1: Tæ chøc, híng dÉn
+ Gi¸o viªn yªu cÇu c¸c nhãm ®em cèc ®ùng níc vµ cèc ®ùng s÷a ®·
chuÈn bÞ ra quan s¸t vµ lµm theo yªu cÇu nh ®· ghi ë trang 42 s¸ch gi¸o khoa.
+ Gi¸o viªn chØ yªu cÇu häc sinh trao ®æi trong nhãm ý 1 vµ 2 theo yªu
cÇu quan s¸t ë trang 42 SGK.
Bíc 2: Lµm viÖc theo nhãm
+ Nhãm trëng ®iÒu khiÓn c¸c b¹n quan s¸t vµ lÇn lît tr¶ lêi c©u hái;
Cèc nµo ®ùng níc, cèc nµo ®ùng s÷a ? (häc sinh dÔ dµng nhËn ra cèc
®ùng níc vµ cèc ®ùng s÷a trªn vËt thËt).
Lµm thÕ nµo ®Ó b¹n biÕt ®iÒu ®ã ? (®èi víi c©u hái nµy, gi¸o viªn cÇn ®i
tíi c¸c nhãm gióp ®ì ®Ó häc sinh sö dông c¸c gi¸c quan cña m×nh ph¸t hiÖn ra
cèc nµo ®ùng níc vµ cèc nµo ®ùng s÷a. cô thÓ lµ:
Nh×n vµo 2 cèc: Cèc níc th× trong suèt vµ cã thÓ nh×n thÊy râ c¸i th×a ®Ó
trong cèc; cèc s÷a cã mÇu tr¾ng ®ôc nªn kh«ng nh×n râ c¸i th×a ®Ó trong cèc.
NÕm lÇn lît tõng cèc: Cèc níc kh«ng cã vÞ, cèc s÷a cã vÞ ngät.
Ngöi lÇn lît tõng cèc: Cèc níc kh«ng cã mïi, cèc s÷a cã mïi s÷a.
Bíc 3: Lµm viÖc c¶ líp
+ Gi¸o viªn gäi ®¹i diÖn c¶ nhãm lªn tr×nh bµy nh÷ng g× häc sinh ®· ph¸t
hiÖn ra ë bíc 2.
Gi¸o viªn ghi c¸c ý kiÕn cña häc sinh lªn b¶ng nh sau:
C¸c gi¸c quan cÇn sö
Cèc níc
Cèc s÷a
dông ®Ó quan s¸t
1. M¾t - nh×n
Kh«ng cã mÇu, trong
Tr¾ng ®ôc, kh«ng nh×n râ
suèt, nh×n râ chiÕc th×a
chiÕc th×a
2. Lìi - nÕm
Kh«ng cã vÞ
Cã vÞ ngät cña s÷a
3. Mòi - ngöi
Kh«ng cã mïi
Cã mïi cña s÷a
+ Gi¸o viªn gäi mét sè häc sinh nãi vÒ mét sè tÝnh chÊt cña níc ®îc ph¸t
hiÖn trong ho¹t ®éng nµy.
KÕt luËn: Qua quan s¸t ta cã thÓ nhËn thÊy níc trong suèt, kh«ng mÇu,
kh«ng mïi, kh«ng vÞ
* ViÖc häc tËp theo nhãm ®· ®em l¹i mét sè kÕt qu¶ häc tËp nh sau:
+ Häc sinh tham gia tÝch cùc h¬n, tù tin h¬n vµo b¶n th©n.
+ RÌn luyÖn kü n¨ng nãi cho häc sinh tríc tËp thÓ.
8
Ngoµi viÖc lªn kÕ ho¹ch vµ giao viÖc cho c¸c nhãm, ®Ó tæ chøc mét tiÕt
häc cã hiÖu qu¶, gi¸o viªn cÇn chó ý mét sè ®iÓm sau:
+ S¾p xÕp bµn ghÕ thuËn tiÖn cho viÖc häc nhãm.
+ Lu«n t¹o kh«ng khÝ tho¶i m¸i, vui vÎ trong g׬ häc.
+ ChuÈn bÞ tèt néi dung th¶o luËn cho tõng nhãm.
3.3- BiÖn ph¸p 3: Tæ chøc “Trß ch¬i häc tËp”
Ch¬i lµ mét nhu cÇu mang tÝnh sinh häc cña c¸c em. Cã thÓ nãi vui ch¬i
cÇn thiÕt vµ v« cïng quan träng nh ¨n, ngñ, häc tËp... trong ®êi sèng cña c¸c
em.
Tæ chøc trß ch¬i häc tËp gióp thay ®æi h×nh thøc ho¹t ®éng trªn líp, lµm
kh«ng khÝ líp häc tho¶i m¸i, dÔ chÞu, häc sinh tiÕp thu kiÕn thøc tho¶i m¸i, tÝch
cùc h¬n ...
* Khi tæ chøc trß ch¬i ngêi gi¸o viªn cÇn ph¶i n¾m vµ thùc hiÖn ®îc c¸c
nguyªn t¾c sau:
+ Trß ch¬i ph¶i thÓ hiÖn môc ®Ých râ rµng vÒ kiÕn thøc cña bµi häc, ®¶m
b¶o «n tËp, cñng cè, rÌn kÜ n¨ng hoÆc øng dông mét ®¬n vÞ kiÕn thøc cô thÓ.
+ Trß ch¬i ph¶i ®¬n gi¶n, dÔ lµm sao cho b¶n th©n gi¸o viªn vµ häc sinh
®Òu cã thÓ tù lµm ®îc.
+ HÖ thèng trß ch¬i trong c¸c giê häc ph¶i thu hót ®îc nhiÒu ®èi tîng
häc sinh tham gia.Tr¸nh chØ thiÕt kÕ trß ch¬i cho häc sinh kh¸ giái.
+ Cã luËt ch¬i.
+ §¶m b¶o an toµn cho häc sinh khi ch¬i.
+ Nªn tæ chøc vµo phÇn cñng cè bµi häc, khi thêi gian cña tiÕt häc cßn
kho¶ng 5 ®Õn 6 phót.
* C¸ch tæ chøc trß ch¬i:
+ Giíi thiÖu vµ nªu c¸ch ch¬i: Cã thÓ tiÕn hµnh nhiÒu c¸ch kh¸c nhau
nhng yªu cÇu gi¸o viªn nãi ng¾n gän râ rµng, dÔ hiÓu, sao cho tÊt c¶ häc sinh
n¾m ®îc c¸ch ch¬i.
+ Cho häc sinh ch¬i thö (nÕu cÇn).
+ TiÕn hµnh ch¬i (gi¸o viªn ®iÒu khiÓn trß ch¬i ph¶i n¾m v÷ng tiÕn tr×nh
vµ theo dâi chÆt chÏ).
+ §¸nh gi¸ kÕt qu¶ ch¬i: Sau mçi lÇn ch¬i gi¸o viªn nhËn xÐt, ®¸nh gi¸
®óng thùc chÊt cña cuéc ch¬i. Nªu u, nhîc ®iÓm cña tõng c¸ nh©n, tËp thÓ. XÕp
gi¶i nhÊt, gi¶i nh×... c«ng b»ng râ rµng ®Ó kÝch thÝch nh÷ng lÇn ch¬i tiÕp theo.
KÕt thóc: Gi¸o viªn hái xem häc sinh ®· häc ®îc nh÷ng g× qua trß ch¬i
ho¨ch gi¸o viªn tæng hîp l¹i nh÷ng g× cÇn häc ®îc qua trß ch¬i nµy; Lu ý: §èi
víi nh÷ng trß ch¬i ®¬n gi¶n, kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i thùc hiÖn ®Çy ®ñ c¸c bíc
trªn.
9
* VÝ dô d¹y bµi 41: ¢m thanh
Trß ch¬i : §o¸n tªn ©m thanh
Môc ®Ých: Gióp häc sinh kh¾c s©u kiÕn thøc vÒ nh÷ng ©m thanh trong
cuéc sèng ph¸t ra tõ ®©u vµ luyÖn tËp c¸c c¸ch kh¸c nhau ®Ó lµm cho vËt ph¸t ra
©m thanh.
ChuÈn bÞ: C¸c dông cô ph¸t ra ©m thanh nh: trèng, kÌn, sái ...theo nhãm.
C¸ch tiÕn hµnh:
+ Gi¸o viªn phæ biÕn luËt ch¬i:
Chia líp thµnh hai nhãm. Mçi nhãm cã thÓ dïng bÊt cø vËt g× ®Ó t¹o ra
©m thanh. Nhãm kia sÏ ®o¸n xem, ©m thanh ®ã do vËt nµo g©y ra vµ ®æi ngîc
l¹i. Mçi lÇn ®o¸n ®óng tªn vËt ®îc céng thªm 5 ®iÓm, ®o¸n sai bÞ trõ ®i 1 ®iÓm.
+ Tæng kÕt ®iÓm.
+ Tuyªn d¬ng nhãm th¾ng cuéc.
*VÝ dô d¹y bµi 64: Trao ®æi chÊt ë ®éng vËt
Trß ch¬i: §è b¹n con g× ?
Môc ®Ých: Gióp häc sinh luyÖn tËp kÓ tªn mét sè loµi ®éng vËt vµ thøc ¨n
cóa chóng. Cñng cè c¸ch ph©n loµi ®éng vËt theo nhãm thøc ¨n cña chóng.
ChuÈn bÞ: Tranh ¶nh ®éng vËt ®ñ c¸c nhãm thøc ¨n cña nã.
C¸ch tiÕn hµnh:
- Gi¸o viªn phæ biÕn luËt ch¬i:
+ Gi¸o viªn d¸n vµo lng häc sinh mét con vËt mµ kh«ng cho häc sinh ®ã
biÕt, sau ®ã yªu cÇu häc sinh quay lng l¹i cho c¸c b¹n xem con vËt cña m×nh.
+ Häc sinh ch¬i cã nhiÖm vô ®o¸n xem con vËt m×nh ®ang mang lµ con
g×.
+ Häc sinh ch¬i ®îc hái c¸c b¹n díi líp 5 c©u vÒ ®Æc ®iÓm cña con
vËt.
+ Häc sinh díi líp chØ tr¶ lêi ®óng hoÆc sai.
+ T×m ®îc tªn con vËt sÏ nhËn ®îc mét mãn quµ.
- Cho häc sinh ch¬i thö.
VÝ dô: Häc sinh ®eo con vËt lµ con hæ, hái:
+ Con vËt nµy cã 4 ch©n ph¶i kh«ng ? - §óng.
+ Con vËt nµy cã sõng ph¶i kh«ng ? - Sai.
+ Con vËt nµy ¨n thÞt c¸c lo¹i ®éng vËt kh¸c cã ph¶i kh«ng ? - §óng.
+ §Êy lµ con hæ - §óng. (c¶ líp vç tay khen b¹n).
- Cho häc sinh ch¬i theo nhãm.
- Cho häc sinh xung phong ch¬i tríc líp.
- NhËn xÐt, khen ngîi c¸c em ®· nhí nh÷ng ®Æc ®iÓm cña con vËt, thøc
¨n cña chóng.
10
3.4- BiÖn ph¸p 4: KhuyÕn khÝch häc sinh su tÇm t liÖu phôc vô bµi
häc.
S¸ch gi¸o khoa hiÖn nay ®ãng vai trß quan träng trong phÇn cung cÊp
kiÕn thøc cho häc sinh. Tuy nhiªn, ë mét sè bµi häc cña phÇn khoa häc, t liÖu su tÇm l¹i ®ãng vai trß quan träng vµ cÇn thiÕt trong viÖc gióp häc sinh chñ ®éng,
ph¸t hiÖn, chiÕm lÜnh kiÕn thøc bµi häc, chø kh«ng ph¶i tiÕp nhËn kiÕn thøc mét
c¸ch thô ®éng, chÊp nhËn. C¸ch lµm nµy rÊt phï hîp víi qu¸ tr×nh nhËn thøc
cña häc sinh, g©y høng thó häc tËp ®ång thêi bíc ®Çu h×nh thµnh ph¬ng ph¸p
nghiªn cøu khoa häc, chuÈn bÞ cho c¸c em tiÕp tôc häc lªn c¸c líp trªn.
* VÝ dô bµi 54: NhiÖt cÇn cho sù sèng.
Häc sinh su tÇm ¶nh vÒ c¸c loµi ®éng vËt. häc sinh lµm viÖc theo nhãm
víi yªu cÇu sau:
- Ph©n lo¹i tranh ¶nh ®éng vËt su tÇm theo sù ph©n bè cña chóng trªn tr¸i
®Êt nh sau:
+ §éng vËt sèng ë sø l¹nh, b¨ng tuyÕt quanh n¨m.
+ §éng vËt sèng ë vïng «n ®íi.
+ §éng vËt sèng ë vïng nhiÖt ®íi.
+ §éng vËt sèng ë vïng sa m¹c.
- NhËn xÐt c¸c vïng khÝ hËu (cã nhiÒu ®éng vËt sinh sèng hoÆc Ýt ®éng
vËt sinh sèng).
Trªn c¬ së tranh ¶nh su tÇm, häc sinh tù rót ra kÕt luËn vÒ vai trß cña
nhiÖt ®èi víi ®êi sèng ®éng vËt.
§Ó viÖc su tÇm t liÖu mang l¹i hiÖu qu¶ cao, t«i ¸p dông mét sè c¸c lµm
nh sau:
+ Híng dÉn häc sinh ph©n lo¹i tranh theo yªu cÇu cña bµi häc.
+ Sö dông t liÖu su tÇm cña häc sinh c¸c kho¸ tríc.
+ §¸nh gi¸, ®éng viªn viÖc su tÇm t liÖu cña häc sinh.
+ Gi¸o viªn thêng xuyªn bæ sung t liÖu, kiÕn thøc ngoµi s¸ch gi¸o khoa
trong c¸c tiÕt häc.
3.5- BiÖn ph¸p 5: Sö dông ph¬ng tiÖn d¹y häc hiÖn ®¹i (mµn h×nh, m¸y
chiÕu, b¨ng h×nh ...)
Trang thiÕt bÞ d¹y häc (®Æc biÖt lµ nh÷ng thiÕt bÞ d¹y häc lµ nh÷ng ph¬ng
tiÖn tèt nhÊt ®Ó häc sinh ®ãn nhËn kiÕn thøc míi mét c¸ch nhanh chãng. Môc
®Ých cña viÖc sö dông trang thiÕt bÞ d¹y häc kh«ng chØ ®Ó minh ho¹ cho néi
dung bai häc mµ cßn lµ ph¬ng tiÖn ®Ó tæ chøc c¸c ho¹t ®éng häc tËp díi nhiÒu
h×nh thøc. Nhê ®ã, häc sinh cã ®iÒu kiÖn ®Ó t×m tßi, kh¸m ph¸ ra kiÕn thøc míi.
* VÝ dô bµi 39: Kh«ng khÝ bÞ « nhiÔm
11
PhÇn 2: Nguyªn nh©n g©y nhiÔm bÈn bÇu kh«ng khÝ.
Häc sinh xem mét ®o¹n b¨ng h×nh “Hµ Néi ... khæ v× bôi vµ khãi”. Tríc
khi xem b¨ng h×nh, gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh quan s¸t b¨ng TLCH sau:
+ NhËn xÐt bÇu kh«ng khÝ ë Hµ Néi.
+ Nªu nguyªn nh©n g©y nhiÔm bÈn bÇu kh«ng khÝ.
+ Liªn hÖ bÇu kh«ng khÝ ë ®Þa ph¬ng (xung quanh trêng häc, n¬i em ë...)
Trong qu¸ tr×nh xem b¨ng, gi¸o viªn cã thÓ dõng b¨ng ë mét sè h×nh ¶nh
vµ yªu cÇu häc sinh cho ý kiÕn cña m×nh vÒ bÇu kh«ng khÝ th«ng c¸c h×nh ¶nh
®ã.
Nh vËy, c¸ch sö dông trang thiÕt bÞ d¹y häc hiÖn ®¹i, gi¸o viªn ®· ®a häc
sinh vµo c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò råi gióp häc sinh tÝch cùc t duy ®Ó gi¶i quyÕt
vÊn ®Ò ®Æt ra, cung cÊp nh÷ng th«ng tin cËp nhËt vµ tõ ®ã cã ý thøc tr¸ch nhiÖm
b¶o vÖ bÇu kh«ng khÝ.
* ¦u ®iÓm cña biÖn ph¸p 5 lµ:
+ Häc sinh tiÕp nhËn kiÕn thøc mét c¸ch chñ ®éng.
+ Ph¸t triÓn t duy tÝch cùc vµ cã kh¶ n¨ng vËn dông tri thøc vµo t×nh
huèng míi.
+ HÊp dÉn, l«i cuèn sù chó ý cña häc sinh.
4. KÕt qu¶ ®¹t ®îc:
Víi viÖc ¸p dông thêng xuyªn c¸c biÖn ph¸p trªn, viÖc häc m«n khoa häc
cña häc sinh líp 4B ®· ®¹t ®îc mét sè tiÕn bé, tiÕt häc ®¹t hiÖu qu¶ h¬n thÓ
hiÖn qua mét sè ®iÓm sau:
+ Häc sinh h¨ng h¸i gi¬ tay ph¸t biÓu ý kiÕn trong c¸c tiÕt häc (tû lÖ nµy
lµ 80% so víi 10% ®Çu n¨m häc).
+ NÕu ®îc hái, häc sinh ®· biÕt vËn dông c¸c kiÕn thøc cò, kÕt hîp víi
nh÷ng hiÓu biÕt thùc tÕ ®Ó tr¶ lêi, chø kh«ng hoµn toµn lÖ thuéc vµo s¸ch gi¸o
khoa.
+ Häc sinh hµo høng, tù tin, m¹nh d¹n trong c¸c tiÕt häc.
+ §èi víi c¸c bµi cÇn su tÇm t liÖu, häc sinh ®· biÕt su tÇm t liÖu ®óng
yªu cÇu bµi häc.
phÇn KÕt luËn vµ khuyÕn nghÞ
Sù nghiÖp c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc trªn con ®êng tiÕn vµo
thÕ kû 21 b»ng c¹nh tranh trÝ tuÖ ®ang ®ßi hái ph¶i cã sù ®æ míi vÒ néi dung vµ
ph¬ng ph¸p trong d¹y häc nãi chung vµ trong bé m«n khoa häc nãi riªng.
Tõ kinh nghiÖm thùc tiÔn d¹y häc vµ kÕt qu¶ nghiªn cøu, t«i rót ra mét sè
kÕt luËn sau:
12
+ N¾m b¾t kÞp thêi, vËn dông linh ho¹t, s¸ng t¹o c¸c v¨n b¶n híng dÉn,
chØ ®¹o.
+ T¹o ra c¸c t×nh huèng cã vÊn ®Ò trong qu¸ tr×nh d¹y häc ®Ó ph¸t huy
tÝch cùc cho häc sinh.
+ T¹o kh«ng khÝ häc tËp, tho¶i m¸i, tù nhiªn.
+ §Ó thêng xuyªn thùc hiÖn tiÕt häc cã hiÖu qu¶, nªn ®¬n gi¶n ho¸ viÖc
tæ chøc häc tËp, triÖt ®Ó sö dông t liÖu, ®å dïng s½n cã.
* §Ó c¸c biÖn ph¸p trªn ®îc thùc hiÖn cã hiÖu qu¶, t«i xin ®Ò xuÊt mét sè
kiÕn nghÞ sau:
+ T¨ng cêng c¸c chuyªn ®Ò thùc tËp m«n khoa häc.
+ Bæ sung c¸c thiÕt bÞ, ®å dïng d¹y häc hiÖn ®¹i (m¸y chiÕu ®a n¨ng
projector ...).
Hµ Néi, ngµy 10 th¸ng 04 n¨m 2006.
Ngêi viÕt
T¹ Ph¬ng Lan
Tµi liÖu tham kh¶o
- Bé GD - §T - S¸ch khoa häc líp 4 - NXBGD - 2005.
- Bé GD - §T - S¸ch khoa häc líp 4 (gi¸o viªn) - NXBGD - 2005.
- S¸ch BDTX chu kú 1997 - 2000 cho gi¸o viªn tiÓu häc chu kú 3 (2003 - 2007)
- NXBGD – 2005.
- Mét sè t¹p chÝ tiÓu häc.
- Kinh nghiÖm cña ®ång nghiÖp.
13
- Xem thêm -