Tài liệu Skkn một số biện pháp nâng cao chất lượng học tập bằng phương pháp tổ chức trò chơi trong môn khoa học lớp 5 trường th nguyễn thị minh khai có hiệu quả

UBND HUYỆN KRÔNG ANA PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO MỘT SỐ BIỆN PHÁP NÂNG CAO CHẤT LƯỢNG HỌC TẬP BẰNG PHƯƠNG PHÁP TỔ CHỨC TRÒ CHƠI TRONG MÔN KHOA HỌC LỚP 5 TRƯỜNG TH NGUYỄN THỊ MINH KHAI CÓ HIỆU QUẢ Lĩnh vực: Chuyên môn Họ và tên: Phạm Thị Thanh Hoàng Chuyên ngành đào tạo: Giáo dục Tiểu học Đơn vị: Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai Krông Ana, tháng 4 năm 2019 1 PHẦN THỨ NHẤT 1: MỞ ĐẦU 1. Đặt vấn đề Trong thời đại công nghiệp hoá, hiện đại hoá đất nước hiện nay, việc đào tạo thế hệ trẻ trở thành những người lao động có ích cho xã hội là việc làm cấp bách và cần thiết, đòi hỏi sự dày công của người giáo viên, bởi yêu cầu ngày càng cao của xã hội, đòi hỏi người giáo viên phải có trình độ, có năng lực phẩm chất đạo đức tốt, tâm huyết với nghề, yêu thương tận tụy với học sinh, không ngừng đổi mới phương pháp dạy học. Giáo dục đóng vai trò quan trọng vì mọi kiến thức, hành vi và phẩm chất đạo đức được hình thành ở nhà trường đặc biệt là cấp tiểu học. Trong những năm qua Phòng Giáo Dục và Đào Tạo huyện Krông Ana và Ban giám hiệu Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai rất quan tâm và thường xuyên chỉ đạo giáo viên trong công tác dạy và học. Giáo dục cho học sinh Tiểu học là phải giáo dục toàn diện, không coi trọng môn chính, môn phụ. Bởi vậy cùng với các môn học khác, môn Khoa học đã góp phần không nhỏ vào việc hình thành và phát triển toàn diện cho học sinh. Để dạy tốt môn Khoa học, người giáo viên cần biết phối kết hợp các phương pháp dạy học như: Phương pháp quan sát; phương pháp thí nghiệm; phương pháp trò chơi học tập… Trong đó phương pháp Trò chơi học tập là một trong những phương pháp dạy học có hiệu quả nhằm khuyến khích sự tò mò khoa học, thói quen đặt câu hỏi, tìm câu giải thích khi các em được tiếp cận với thực tế, qua đó các em dễ dàng ghi nhớ nội dung bài học. “Trò chơi học tập là một phương pháp dạy học giúp các em vui vẻ hẳn lên, thích hoạt động hơn… Khi bị khép vào luật chơi, các em dần có trật tự, kỷ luật hơn…” - Trò chơi học tập còn có một vai trò rất lớn trong mỗi tiết học vì: + Nó làm thay đổi không khí lớp học, tập thể có được bầu không khí vui vẻ, thân ái, thông cảm... + Quá trình học tập còn trở thành 1 hình thức vui chơi hấp dẫn. + Học sinh thấy nhanh nhẹn cởi mở hơn. + Học sinh tiếp thu bài tự giác, tích cực hơn. + Học sinh được hệ thống và củng cố kiến thức. Tôi thấy phương pháp Trò chơi học tập có nhiều ưu điểm, không những giúp học sinh tự khám phá, hình thành, hệ thống kiến thức mà nó còn tạo cho các em có sự thi đua, tính nhanh nhẹn, cởi mở, vui vẻ khi đến trường tạo điều kiện cho sự phát triển toàn diện ở học sinh Tiểu học. Qua nhiều năm giảng dạy tại Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai, tôi thấy đa số học sinh rất muốn được tham gia trò chơi học tập nhưng vẫn còn không ít học sinh thụ động, tự ti, chưa mạnh dạn tham gia vào các hoạt động này. Mặt khác, 2 trong môn Khoa học lớp 5 có rất nhiều tiết học cần sử dụng đến phương pháp Trò chơi học tập để phát hiện kiến thức mới hoặc để củng cố kiến thức. Với các lý do trên, tôi đã mạnh dạn nghiên cứu để nâng cao hiệu quả của phương pháp Trò chơi học tập trong môn khoa học lớp 5. 1.1. Đối tượng nghiên cứu Đối tượng nghiên cứu: Phương pháp tổ chức trò chơi trong môn Khoa học lớp 5C năm học 2017 - 2018 Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai. 1.2. Phạm vi nghiên cứu Trong đề tài này tôi chỉ nghiên cứu tập thể học sinh lớp 5C năm học 2017 - 2018 Trường TH Nguyễn Thị Minh Khai mà tôi chủ nhiệm. Nghiên cứu một số biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả của phương pháp trò chơi trong môn Khoa học, thời gian nghiên cứu một năm. 2. Mục đích nghiên cứu Góp phần nâng cao đổi mới phương pháp dạy học môn Khoa học ở tiểu học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, tăng cường hoạt động cá thể phối hợp với học tập giao lưu. Hình thành và rèn luyện kĩ năng vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Điều đó dẫn đến những đổi mới về nội dung và phương pháp dạy học. Chương trình mới chú ý đến phương pháp dạy học nhằm thúc đẩy quá trình tự học của học sinh, tạo cho học sinh những kỹ năng và thói quen tự học để có thể học tập lên những cấp học tiếp theo và học tập suốt đời. PHẦN THỨ HAI: GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1. Cơ sở lý luận Vui chơi là một hoạt động không thể thiếu được của con người ở mọi lứa tuổi, đặc biệt ở lứa tuổi tiểu học, lứa tuổi học mà chơi - chơi mà học, nó phù hợp với đặc điểm tâm sinh lý của lứa tuổi này. Vì vậy Trò chơi học tập được đánh giá cao trong giảng dạy. Trò chơi học tập là gì? Trò chơi không chỉ là một “công cụ” dạy học mà nó còn là con đường sáng tạo xuyên suốt quá trình học tập của học sinh. Phương pháp tổ chức trò chơi không chỉ là sự đánh giá trong quá trình dạy và học của thầy và trò mà nó còn tạo cho ta cảm giác thoải mái, tự tin, có sự sáng tạo, 3 nhanh trí, có óc tư duy, tưởng tượng của học sinh. Trò chơi học tập là trò chơi mà luật của nó bao gồm các qui tắc gắn với kiến thức kĩ năng có được trong hoạt động học tập, gắn với nội dung bài học, giúp học sinh khai thác vốn kinh nghiệm của bản thân để chơi, thông qua chơi học sinh được vận dụng các kiến thức kĩ năng đã học vào các tình huống trò chơi và do đó học sinh được luyện tập thực hành củng cố, mở rộng kiến thức, kĩ năng đã học. Trò chơi học tập làm thay đổi hình thức hoạt động của học sinh, tạo ra bầu không khí dễ chịu thoải mái trong giờ học, giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách tự giác tích cực. Giúp học sinh rèn luyện củng cố kiến thức đồng thời phát triển vốn kinh nghiệm được tích luỹ qua hoạt động chơi. Trò chơi học tập rèn luyện kĩ năng, kĩ xảo, thúc đẩy hoạt động trí tuệ, nhờ sử dụng trò chơi học tập mà quá trình dạy học trở thành một hoạt động vui và hấp dẫn hơn, cơ hội học tập đa dạng hơn. Trò chơi không chỉ là phương tiện mà còn là phương pháp giáo dục. Như Bác Hồ đã nói: “Trong lúc học cũng cần cho chúng vui, trong lúc vui cũng cần cho chúng học”. Dạy kết hợp với tổ chức trò chơi chính là việc giáo viên hướng dẫn học sinh hoàn thành tốt phẩm chất của con người mới Xã hội chủ nghĩa. Tổ chức trò chơi là một phương pháp dạy học, chơi là một biện pháp học tập có hiệu quả của học sinh. Thông qua trò chơi, học sinh được tập luyện, làm việc cá nhân, làm việc theo nhóm theo sự phân công với tinh thần hợp tác. Đó là những việc làm thuộc phương pháp học tập mới mà Trường Tiểu học Nguyễn Thị Minh Khai được hình thành ở các lớp học, và đặc biệt là các em học sinh lớp 5. Thông qua trò chơi, các em trong lớp sẽ được kết nối với nhau, tăng thêm tinh thần đoàn kết giữa các thành viên trong nhóm và trong lớp. Tạo niềm vui và sự phấn khởi trong học tập. Do đó tiết học sẽ đạt hiệu quả cao. 2. Thực trạng Huyện Krông Ana là một trong những huyện đi đầu trong các phong trào, đặc biệt là các phong trào dạy và học. Phòng Giáo dục đã trang bị cơ sở vật chất như: bàn ghế, sách vở, bảng máy chiếu, tranh ảnh,… cho các trường trong địa bàn huyện. Phòng Giáo dục đã triển khai kịp thời những thông tư, văn bản chỉ đạo đúng theo sự đổi mới của Đảng và Nhà nước. Thành lập các tổ tư vấn của mô hình trường học mới VNEN, tổ tư vấn về thông tư 30/2014 và 22/2016 của Bộ Giáo dục và Đào tạo giúp giáo viên giải quyết những vướng mắc trong quá trình dạy học. Ban giám hiệu nhà trường làm tốt công tác tham mưu với Phòng Giáo dục để đầu tư kịp thời về cơ sở vật chất, các tài liệu hướng dẫn xây dựng và thực hiện tốt các hình thức dạy học, trong đó có hình thức Trò chơi học tập, tổ chức chuyên đề, tập huấn cấp trường để giáo viên trao đổi học hỏi lẫn nhau nâng cao chất lượng giảng dạy. Ngoài ra tổ chuyên môn thường xuyên dự giờ thăm lớp, kiểm tra hồ sơ kịp thời điều chỉnh những sai sót, chia sẻ kịp thời những vướng mắc mà giáo viên gặp phải trong quá trình xây dựng và thực hiện các hình thức 4 dạy học, điều này giúp giáo viên và học sinh yên tâm trong công tác, hoàn thành nhiệm vụ được giao. Năm học 2016 - 2017 tôi được phân công dạy học lớp 5B, tôi đã dạy môn Khoa học theo chuẩn kiến thức kĩ năng môn học nhưng do kinh nghiệm chưa được nhiều, khả năng tổ chức các hình thức dạy học cho học sinh còn nhiều hạn chế nên ít tổ chức trò chơi cho học sinh. Vì vậy khả năng tham gia chơi trò chơi học tập của học sinh không được cao. Cụ thể như sau: - Tổng số HS : 29 - Số học sinh muốn được tham gia, hiểu mục đích và thu được kết quả sau trò chơi học tập: 60% - Số học sinh muốn được tham gia, nhưng chỉ tham gia với mục đích vui chơi là chính mà chưa hiểu, chưa thu được kết quả sau trò chơi học tập: 20%. - Số học sinh chưa muốn tham gia: 20%. Sở dĩ các em chưa muốn tham gia hoặc tham gia mà chưa thu được kết quả là do một số nguyên nhân sau: + Các em chưa hiểu mục tiêu của trò chơi: chơi để làm gì? chơi nhằm mục đích gì? + Các em chưa hiểu rõ cách chơi, luật chơi, sự thi đua “thưởng - phạt”… giữa các đội chơi. + Trò chơi giáo viên đưa ra chưa thú vị, chưa đủ hấp dẫn để lôi cuốn. + Trò chơi quá khó, các các em không thể tham gia. + Nhiều em còn hiếu thắng, tranh cãi, vi phạm luật chơi, dẫn đến giận hờn, buồn chán. Hiệu quả bài học không cao. + Giáo viên không chủ động về thời gian, về các tình huống xảy ra dẫn đến tình trạng trò chơi bỏ dở hoặc kết thúc trò chơi mà không thu hoạch được gì, học sinh không hứng thú với tiết học. Đầu năm học 2017 - 2018 tôi được Ban giám hiệu nhà trường phân công chủ nhiệm lớp 5C. Được nhà trường tạo điều kiện về mọi mặt và tôi luôn xác định được nhiệm vụ của mình trong công tác dạy học và tâm huyết với nghề mình đã chọn, quan tâm, thương yêu đến học sinh của mình. Từ đó luôn cố gắng rèn luyện chuyên môn nghiệp vụ, học hỏi các đồng nghiệp đi trước, luôn biết lắng nghe sự góp ý của đồng nghiệp để hoàn thiện bản thân. Tôi đã lựa chọn được một số biện pháp để nâng cao chất lượng học tập bằng phương pháp trò chơi môn Khoa học lớp 5. 5 3. Những biệnpháp đề ra 3.1. Giáo viên cần lựa chọn trò chơi phù hợp với nội dung bài học Không phải tiết Khoa học nào cũng cần sử dụng đến phương pháp Trò chơi học tập. Nếu như vậy thì giáo viên đã quá lạm dụng phương pháp này. Vì thế, với mỗi tiết dạy, giáo viên cần xác định rõ mục tiêu của bài học, lựa chọn phương pháp dạy học cho phù hợp với nội dung từng phần, áp dụng linh hoạt các phương pháp dạy học trong tiết dạy sao cho tiết học trở nên nhẹ nhàng, học sinh tiếp thu bài tích cực, chủ động hơn. Tùy từng bài mà giáo viên sử dụng phương pháp Trò chơi học tập cho thích hợp. Khi đã lựa chọn được phương pháp dạy học cho mỗi hoạt động, giáo viên cần xác định rõ mục tiêu để xây dựng hình thức tổ chức cho hoạt động đó. Một số đểm giáo viên cần chú ý: a. Các hình thức dạy học theo mô hình VNEN Trong dạy học môn Khoa học người giáo viên cần biết vận dụng linh hoạt và lựa chọn các phương pháp vào từng hoạt động của các dạng bài học, để hướng dẫn học sinh tự tìm tòi chiếm lĩnh kiến thức mới, hướng dẫn học sinh thực hành hình thành và rèn luyện kĩ năng, hướng dẫn học sinh giảng giải kết hợp việc vận dụng phương pháp dạy học hợp tác theo nhóm nhỏ nhằm đáp ứng nhu cầu đổi mới trong dạy học. Tổ chức dạy học theo hướng phát huy tính tích cực chủ động là mấu chốt của vấn đề đổi mới. Vì vậy khi giảng dạy giáo viên cần kết hợp các hình thức tổ chức dạy học: b. Một số nguyên tắc thiết kế trò chơi học tập Tổ chức trò chơi học tập mỗi chúng ta phải dựa vào nội dung bài học, điều kiện thời gian trong mỗi tiết học cụ thể để đưa ra các trò chơi cho phù hợp, xong muốn tổ chức được trò chơi có hiệu quả cao thì đòi hỏi mỗi giáo viên phải có kế hoạch chuẩn bị chu đáo, tỉ mỉ, cặn kẽ và đảm bảo các yêu cầu sau: - Trò chơi mang ý nghĩa giáo dục. - Trò chơi phải nhằm mục đích củng cố, khắc sâu nội dung bài học. - Trò chơi phải phù hợp với tâm sinh lí của học sinh lớp, phù hợp với khả năng người hướng dẫn và cơ sở vật chất của nhà trường. - Hình thức tổ chức trò chơi phải đa dạng, phong phú. - Trò chơi phải chuẩn bị chu đáo. - Trò chơi phải gây hứng thú với học sinh. - Trò chơi phải rèn luyện được cho học sinh một số kĩ năng. 6 c. Cấu trúc của trò chơi học tập - Tên trò chơi. - Mục đích: Nêu rõ mục đích của trò chơi nhằm ôn luyện, củng cố kiến thức, kĩ năng nào. Mục đích của trò chơi sẽ qui định hành động chơi được thiết kế trong trò chơi. - Đồ dùng, đồ chơi: Mô tả đồ dùng, đồ chơi được sử dụng trong trò chơi học tập. - Nêu lên luật chơi: Chỉ rõ qui tắc của hành động chơi qui định đối với người chơi, qui định thắng thua của trò chơi. - Số người tham gia chơi: Cần chỉ rõ số người tham gia chơi d. Cách tổ chức chơi - Thời gian tiến hành thường từ 5-7 phút. (tiến hành ngay đầu tiết học hoặc có thể lồng ghép trong mỗi bài tập, cuối bài học) nhằm thu hút sự chú ý và củng cố kiến thức một cách vững chắc hơn qua mỗi loại bài tập tương ứng với mỗi loại kiến thức. - Đầu tiên là giới thiệu trò chơi: + Nêu tên trò chơi. + Hướng dẫn trò chơi bằng cách vừa mô tả vừa thực hành, nêu rõ qui định chơi. - Chơi thử và qua đó nhấn mạnh luật chơi . - Chơi thật. - Nhận xét kết quả chơi, thái độ của người tham dự, giáo viên có thể nêu thêm những tri thức được học tập qua trò chơi, những sai lầm cần tránh. - Thưởng - phạt: phân minh, đúng luật chơi, sao cho người chơi chấp nhận thoải mái và tự giác làm trò chơi thêm hấp dẫn, kích thích học tập của học sinh. Phạt những học sinh phạm luật chơi bằng những hình thức đơn giản, vui như hát một bài, nhảy cò cò… Giáo viên cần khen ngợi, tặng thưởng cho những học sinh hoặc nhóm thắng cuộc (một tràng pháo tay, bông hoa thi đua,...) đồng thời cũng động viên, khích lệ những học sinh hoặc nhóm chưa dành thắng lợi để những lần chơi sau các em sẽ cố gắng hơn. 3.2. Giúp học sinh xác định rõ mục đích của trò chơi Trước khi tổ chức cho học sinh tham gia chơi, giáo viên cần giúp học sinh hiểu: Qua trò chơi, các em sẽ tìm được những kiến thức gì, cũng cố hay khắc sâu, hệ thống được những kiến thức gì? 7 Phần lớn Trò chơi học tập trong môn khoa học lớp 5 ở 2 dạng kiến thức: chơi để khám phá, hình thành kiến thức mới và chơi để củng cố, hệ thống hóa kiến thức đã học. Cụ thể như sau: + Trò chơi để hình thành kiến thức mới Bài Tên trò chơi Mục đích trò chơi Bài 1: Sự sinh sản Bé là con ai? Học sinh nhận ra, mỗi trẻ em đều có những đặc điểm giống bố, mẹ mình. Bài 2: Nam và nữ Ai nhanh, ai đúng? Học sinh biết phân biệt đặc điểm về mặt sinh học và xã hội của nam và nữ. Bài 3: Các giai đoạn của cuộc đời Ai nhanh, ai đúng? Học sinh hiểu 1 số đặc điểm chung của trẻ ở từng giai đoạn từ 3 đến 10 tuổi. Bài 7: Phòng tránh các bệnh lây truyền do muỗi đốt Ai nhanh, ai đúng? Học sinh biết tác nhân gây bệnh, sự nguy hiểm của bệnh viêm não. Bài 9: Phòng tránh HIV/AIDS thái độ đối với người nhiễm HIV/AIDS Ai nhanh, ai đúng? Học sinh giải thích được HIV, AIDS là gì? các đường lây bệnh HIV. Bài 19: Sự chuyển thể của chất Ai nhanh, ai đúng? Học sinh biết đặc điểm của chất rắn - chất lỏng - chất khí. Bài 20: Hỗn hợp và dung dịch Nhà khoa học trẻ Học sinh biết các phương pháp tách các chất ra khỏi hỗn hợp. Bài 21: Biến đổi hóa học Bức thư bí mật Học sinh biết vai trò của nhiệt trong biến đổi hóa học. Bài 30: Sinh sản và chu trình sinh sản của động vật Ghép chữ Học sinh biết đặc điểm bên ngoài của động vật đẻ con, động vật đẻ trứng. 8 Bài 31: Sinh sản và quá trình phát triển của côn trùng, ếch. Bắt chước tiếng kêu Học sinh biết thời gian, địa điểm sinh sản của ếch. + Trò chơi để củng cố hóa kiến thức Bài Bài 3: Các giai đoạn của cuộc đời Tên trò chơi Ai đang ở giai đoạn nào? Mục đích của trò chơi Củng cố hiểu biết về lứa tuổi vị thành niên, tuổi trưởng thành, tuổi già. Bài 5: Thực Chiếc ghế nguy hành nói hiểm không với chất gây nghiện Thực hành để củng cố sự hiểu biết về tác hại của chất gây nghiện. Bài 6: Dùng thuốc an toàn Ai nhanh, ai đúng? Củng cố về giá trị dinh dưỡng của thuốc và cách sử dụng thuốc an toàn. Bài 10: Phòng tránh bị xâm hại tình dục Ứng xử khôn khéo Học sinh biết cách ứng xử khi bị xâm hại. Bài 22: Năng lượng Ai nhanh, ai đúng? Củng cố kiến thức về năng lượng. Bài 27: Sinh sản của thực vật có hoa Ghép chữ Củng cố kiến thức về thực vật có hoa. Bài 32: Sinh sản và chu trình sinh sản của động vật. Ai nhanh, ai đúng Củng cố kiến thức về sự sinh sản của động vật. Bài 34: Môi trường tự nhiên có vai trò gì đối với đời sống của cong người? Ô chữ kì diệu Củng cố về sự sinh sản ở thực vật có hoa. 9 Bài 35: Con người tác động đến môi trường như thế nào? Ai nhanh, ai đúng? Hệ thống 1 số nguồn tài nguyên và tác dụng của chúng. Bài 36: Chúng Ai nhanh,ai đúng? ta cần làm gì để bảo vệ môi trường? Hệ thống kiến thức về môi trường. - Cách nêu mục tiêu của trò chơi, giáo viên cần đưa ra một cách khéo léo, hấp dẫn, có tính chất gợi mở để tạo sự tò mò khám phá cho học sinh. - Sau khi các em đã hiểu được mục đích của trò chơi, thấy được sự hấp dẫn của trò chơi các em sẽ chủ động tham gia chơi mà không cần giáo viên ép buộc. Để có được điều đó, giáo viên cần xây dựng trò chơi học tập sao cho hợp lý, hợp lý về thời gian, hợp lý về hình thức chơi, về luật chơi, về hình thức khen thưởng… 3.3. Cách xây dựng trò chơi học tập Giáo viên có thể tổ chức một hoạt động học tập thành một trò chơi học tập khi đã có đủ các điều kiện sau: - Về đồ dùng, dụng cụ phục vụ cho trò chơi. - Về thời gian, thời điểm chơi, không gian chơi. - Có cách chơi, luật chơi rõ ràng. - Có cách tính điểm để phân định “thắng- thua”, khen thưởng… Các yếu tố đó là sự chuẩn bị cụ thể chu đáo của giáo viên, góp phần quyết định sự thành công hay không của trò chơi. * Sự chuẩn bị đồ dùng học tập cho học sinh tham gia trò chơi. Đối với mỗi tiết học nói chung hay với mỗi trò chơi học tập nói riêng, giáo viên cần xác định rõ: Để phục vụ cho trò chơi này cần đến những đồ dùng nào? dụng cụ nào? phương tiện nào?... từ đó, giáo viên dành thời gian để chuẩn bị. Đối với những đồ dùng dễ tìm kiếm, dễ chuẩn bị giáo viên cần cho học sinh chuẩn bị, vừa thể hiện nhiệm vụ và vừa tăng thêm sự thích thú, hưng phấn của học sinh. Học sinh sẽ cùng chuẩn bị hoặc cùng người thân ở nhà chuẩn bị, đây cũng chính là hoạt động ứng dụng ở mỗi bài (Ví dụ: Bài 12: Tre, mây, song), qua đó cha mẹ học sinh cũng cùng tham gia vào quá trình học tập của học sinh, làm cho việc học của các em trở nên nhẹ nhàng. 10 Hình 1: Giáo viên chuẩn bị đồ dùng Hình 2: Học sinh chuẩn bị đồ dùng ở nhà 11 VÍ DỤ: + Thực hiện trò chơi tiếp sức “Ai nhanh ai đúng?’’ của Bài 22: Năng lượng (trang 16) cần chuẩn bị: 2 cột A và B, học sinh thi theo nhóm, nhóm nào nối nhanh và đúng hơn thì nhóm đó sẽ dành phần thắng. Cột A Hoạt động/biến đổi Chim bay Ô tô đồ chơi chạy Nước được đun nóng lên Xe máy chạy Ti vi phát hình ảnh, âm thanh Sưởi ấm cho Trái đất Cột B Nguồn năng lượng Xăng Pin Điện (lấy từ ổ điện) Mặt trời Thức ăn Than Hình 3: Học sinh các nhóm đang chơi trò chơi “Ai nhanh, ai đúng” 12 + Chuẩn bị cho trò chơi “Ghép chữ” của Bài 27: Sinh sản của thực vật có hoa (trang 38). Giáo viên cần vẽ hoặc in 2 tranh câm: Sơ đồ cơ quan sinh sản ở thực vật có hoa: Hình 4: Sơ đồ cơ quan sinh sản ở thực vật có hoa - 2 bộ thẻ chữ có ghi tên các bộ phận của cơ quan sinh sản ở thực vật có hoa: Hạt phấn Đầu nhụy Vòi nhụy Ống phấn Bao phấn Bầu nhụy Noãn Với tranh câm giáo viên cần vẽ đúng các bộ phận của cơ quan sinh sản ở thực vật có hoa. Các bộ phận phải rõ nét, phân biệt bằng màu sắc cụ thể, đảm bảo tính khoa học và thẩm mỹ cho bức tranh. Sự chuẩn bị chu đáo, hấp đẫn sẽ tạo niềm hứng khởi, thu hút học sinh tham gia. Sự rõ ràng, khoa học sẽ giúp các em dễ tìm hiểu, dễ nhận biết kiến thức, 13 nhiệm vụ của bản thân trong quá trình tham gia chơi. Sự chuẩn bị cho một trò chơi không nhất thiết phải quá cầu kì, đôi khi còn dễ tìm, dễ kiếm. + Để chuẩn bị cho trò chơi “Chiếc ghế nguy hiểm” của Bài 5: Thực hành nói không với chất gây nghiện (trang 15), giáo viên chỉ cần lấy luôn chiếc ghế của mình, phủ lên ghế một tấm vải tối màu để học sinh không phát hiện được bên trong ghế là cái gì? Sự chuẩn bị này tuy đơn giản nhưng vẫn tạo được sự tò mò, tâm trạng hồi hộp của học sinh khi đến gần chiếc ghế, chiếc ghế ấy sẽ thu hút học sinh tham gia vào trò chơi. Với sự chuẩn bị như vậy, giáo viên sẽ khuyến khích các em tham gia vào trò chơi. Ngoài việc chuẩn bị đồ dùng dạy học, giáo viên cần biết bố trí thời gian cho các hoạt động trong tiết học một cách hợp lý. Trò chơi học tập cũng là một hoạt động trong tiết học. Bởi vậy, giáo viên cần sắp xếp thời gian, thời điểm phù hợp cho mỗi trò chơi. * Xác định thời gian, thời điểm diễn ra trò chơi. Để xác định thời gian, thời điểm diễn ra trò chơi, giáo viên cần đọc kĩ mục tiêu tiết dạy, mục tiêu của trò chơi để phân bố thời gian cho hợp lý. Ở những trò chơi hình thành kiến thức mới, hoạt động này được diễn ra đầu tiết học hoặc đầu một phần nội dung bài học. Những trò chơi để củng cố nội dung kiến thức đã học thường diễn ra cuối tiết học hoặc cuối 1 phần nội dung vừa học. Tuy nhiên, trò chơi diễn ra vào thời điểm nào, giáo viên cũng cần xác định thời gian cho hợp lý, không để ảnh hưởng đến thời gian của tiết học hoặc thời gian của tiết học khác. VÍ DỤ: - Trò chơi: “Ai nhanh, ai đúng?” của Bài 7: Phòng tránh các bệnh lây truyền do muỗi đốt (trang 20), đây là hoạt động đầu tiên của tiết học, cũng là một hoạt động chính giúp học sinh hiểu được: + Tác nhân gây bệnh viêm não. + Tác hại của bệnh viên não. + Lứa tuổi hay mắc bệnh viêm não. + Đường lây truyền bệnh viêm não. Bởi vậy, giáo viên cần dành từ 4 - 5 phút để học sinh có đủ thời gian để đọc các thông tin trong sách Hướng dẫn học Khoa học, thảo luận rồi lựa chọn đáp án đúng. Đáp án đúng chính là những kiến thức mới mà các em đã tự tìm hiểu, khám phá cho bản thân. - Trò chơi: Ghép chữ của Bài 27: Sự sinh sản của thực vật có hoa (trang 38) đây là trò chơi có mục đích để củng cố kiến thức vừa học ở hoạt động trên, vì 14 vậy giáo viên không cần quá nhiều thời gian cho trò chơi, sẽ gây ảnh hưởng đến các hoạt động khác, chỉ cần từ 3 - 4 phút, đủ để học sinh đọc nhanh nội dung ghi trên các tấm bìa rồi gắn vào: Sơ đồ nhị và nhuỵ của hoa. Việc chuẩn bị chu đáo sẽ giúp cho giáo viên tự tin, chủ động trong tiết dạy. Bởi vậy ngoài việc chuẩn bị về đồ dùng dụng cụ, xác định thời gian, thời điểm cho hợp lý giáo viên cần xác định địa đểm, số lượng học sinh tham gia chơi cho mỗi trò chơi để phù hợp cả về không gian, thời gian, phù hợp với tất cả đối tượng học sinh. * Địa điểm và đối tượng học sinh tham gia chơi. Phần lớn các trò chơi được diễn ra trong lớp học. Tuy vậy, với mỗi trò chơi cũng cần có khoảng không gian chơi cho phù hợp. *VÍ DỤ: - Những trò chơi để hình thành kiến thức mới, thường tất cả các học sinh được tham gia chơi, do vậy các em có thể ngồi ngay trong bàn học theo từng nhóm chơi, như trò chơi: Ai nhanh, ai đúng? của Bài 19: Sự chuyển thể của chất (trang 3). Hay trò chơi: Chiếc ghế nguy hiểm của Bài 5: Thực hành nói không với chất gây nghiện (trang 15), mặc dù đây là trò chơi để củng cố nội dung nhưng tất cả học sinh cần được tham gia, các em cần xếp thành hàng dọc để lần lượt đi qua chiếc ghế nguy hiểm. Bởi vậy, nếu trời không mưa, các em sẽ xếp hàng ngoài sân rồi lần lượt đi qua chiếc ghế vào lớp. Nếu trời mưa, giáo viên cần sắp xếp bàn ghế gọn gàng để học sinh xếp hàng trong lớp. Những chuẩn bị này, dù là rất nhỏ nhưng giáo viên cũng cần để ý tới để chủ động trong mọi tình huống. Khi sự chuẩn bị đã chu đáo, giáo viên sẽ tổ chức trò chơi học tập cho các em tham gia sao cho học sinh hào hứng làm việc và thu được kết quả tốt, đó là điều hết sức quan trọng. 15 Hình 5: Học sinh cả lớp chơi trò chơi “Chiếc ghế nguy hiểm” 16 3.4. Tiến hành tổ chức Trò chơi học tập Với mỗi trò chơi giáo viên cần tiến hành qua 3 bước sau: Bước1: Giáo viên nêu mục đích và hướng dẫn cách chơi, luật chơi. - Tên trò chơi hấp dẫn, dễ hiểu sẽ lôi cuốn các em tham gia chơi. + VD: “Chiếc ghế nguy hiểm”; “Bức thư bí mật”; “Ô chữ kì diệu”… Hình 6: Trò chơi “Ô chữ kì diệu” - Mục đích trò chơi sẽ giúp các em định hình được mình tham gia chơi để làm gì? mình sẽ tìm thấy kiến thức gì qua trò chơi này?...từ đó học sinh xác định nhiệm vụ của bản thân trong khi chơi. - Hướng dẫn cách chơi cụ thể giúp các em hiểu được từng bước hoạt động mà mình phải tiến hành. - Luật chơi rõ ràng giúp các em chơi tích cực, tự giác. - Hình thức “thưởng- phạt” sẽ là động cơ thúc đẩy sự cố gắng của mình. Bước2: HS tham gia chơi. (Học sinh có thể chơi thử nếu cần thiết). Khi các em đã hiểu rõ mục đích, cách chơi và luật chơi, các em sẽ tham gia trò chơi một cách chủ động, tự tin, hào hứng ở bước này học sinh là người quyết 17 định cho kết quả của trò chơi, do vậy các em phải làm việc tích cực, tuy nhiên ở 1 số trò chơi học sinh vẫn cần có sự giúp đỡ của giáo viên hoặc sự tán thưởng của bạn. Ở những trò chơi hình thành kiến thức mới, giáo viên cần quan sát, nhắc nhở, giúp đỡ các em nếu các em còn lúng túng. Ở trò chơi củng cố nội dung vừa học, bè bạn cũng cần có sự động viên bằng những tràng vỗ tay… (nhưng không quá ồn ào tránh ảnh hưởng đến lớp khác). Bước 3: Nhận xét, đánh giá. Đây là bước thu hoạch của cả một quá trình chuẩn bị và làm việc ở trên. Bởi vậy, giáo viên không được coi nhẹ bước này. Sau khi các đội chơi đã hoàn thành, giáo viên hoặc Chủ tịch hội đồng tự quản sẽ là trọng tài để phân định “thắng - thua” và quan trọng hơn là kết luận được rút ra để hình thành kiến thức mới hoặc để nhấn mạnh, khắc sâu kiến thức đã học. - Học sinh (hoặc đại diện của nhóm chơi) báo cáo kết quả. - Đánh giá, phân định “thắng - thua’’, tuyên dương khen thưởng đội thắng cuộc, nhưng đồng thời cũng động viên an ủi, khích lệ những nhóm chưa dành được chiến thắng để lần sau sẽ chơi tốt hơn. Tạo nên sự thi đua lành mạnh trong các nhóm. - Em học tập được gì qua trò chơi? Hình 7: Nhóm thắng cuộc được nhận bông hoa thi đua của lớp 18 VÍ DỤ: Trò chơi: “Ai nhanh, ai đúng?” Bài 7: Phòng tránh các bệnh lây truyền do muỗi đốt (trang 20) Bước 1: GV giới thiệu: - Viêm não là một loại bệnh hết sức nguy hiểm. Nguyên nhân gây bệnh là gì? lứa tuổi nào hay mắc bệnh? Bệnh nguy hiểm như thế nào? Các em sẽ khám phá qua trò chơi: “Ai nhanh, ai đúng?”. - Mỗi nhóm thành một đội chơi, các em sẽ cử đội trưởng cho đội mình. - Các nhóm sẽ đọc thông tin trong sách Hướng dẫn học Khoa học, bàn bạc trong nhóm để chọn câu trả lời tương ứng với từng câu hỏi. Sau khi cả nhóm thống nhất, nhóm trưởng sẽ ghi đáp án theo thứ tự câu hỏi vào bảng phụ. - Sau 4 phút nhóm nào có đáp án gắn lên bảng lớp nhanh nhất và đúng nhất là thắng cuộc, nhóm thắng cuộc sẽ được nhận một phần thưởng xứng đáng. Bước 2: Học sinh hoạt động theo các yêu cầu trên. Giáo viên quan sát, nhắc nhở học sinh (nếu học sinh còn lúng túng). Bước 3: Nhận xét, đánh giá. - Nhóm trưởng báo cáo kết quả. Mỗi nhóm có thể trả lời thêm 1 số câu hỏi mà trọng tài đưa ra: + Vì sao từ 3 - 5 tuổi hay mắc bệnh viêm não? + Bệnh viêm não nguy hiểm như thế nào?... - Đánh giá, phân định “thắng - thua’’, tuyên dương khen thưởng đội thắng cuộc, nhưng đồng thời cũng động viên an ủi, khích lệ những nhóm chưa dành được chiến thắng để lần sau sẽ chơi tốt hơn. Tạo nên sự thi đua lành mạnh trong các nhóm. - Em rút ra được kiến thức gì qua trò chơi này? 19 Hình 8: Học sinh rất vui mừng khi dành chiến thắng Với cách tiến hành như trên, các em sẽ chủ động tìm tòi và phát hiện kiến thức mới cho bài học, hình thành kiến thức cho bản thân.. Bài 27: Sinh sản của thực vật có hoa (trang 38) Bước 1: Giáo viên giới thiệu: - Để thể hiện lại quá trình thụ phấn, thụ tinh ở thực vật có hoa, thầy sẽ tổ chức cho các em chơi trò: “Ghép chữ vào hình”. - Có 2 nhóm chơi, mỗi nhóm 7 em, các em sẽ chọn tấm thẻ có ghi chú thích (hạt phấn; ống phấn; bao phấn; bầu nhuỵ; đầu nhuỵ; noãn; vòi nhuỵ ) để gắn vào sơ đồ câm: “Cơ quan sinh sản ở thực vật có hoa”. Mỗi em chỉ được gắn một lần, bạn sau có thể sửa lại cho bạn trước trong nhóm của mình, hết lượt mình, sẽ xuống đứng vào cuối hàng của nhóm. Nhóm nào nhanh và đúng hơn là đội thắng cuộc, thời gian tối đa là 3 phút. - Giáo viên cử HS tham gia chơi, (có đủ cả 3 đối tượng). Bước2: Học sinh chơi như đã hướng dẫn. Bước 3: Nhận xét, đánh giá. - Nhóm trưởng báo cáo kết quả của đội. (chỉ vào từng bộ phận và nêu tên của bộ phận đó). - Trọng tài nhận xét, phân định “ thắng-thua”, tuyên dương nhóm thắng cuộc. - Em học được gì qua trò chơi? Học sinh có thể học tập được về: nội dung, kiến thức của bài học; về sự cẩn thận khi làm việc; về sự nhanh nhẹn, khéo léo khi hoạt động… 20