Tài liệu Skkn một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học phân môn tập đọc nhạc lớp 5

SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 PHẦN I: MỞ ĐẦU I. LÍ DO CHỌN ĐỀ TÀI 1. Cơ sở lí luận Chúng ta đang ở chặng đường đầu tiên của thế kỉ XXI, thế kỉ của công nghiệp hóa, hiện đại hóa và hội nhập toàn cầu. Văn kiện Đại hội Đảng Cộng sản Việt Nam nhiều khóa đã nhấn mạnh: “Nâng cao dân trí, đào tạo nhân lực, bồi dưỡng nhân tài và phát huy nguồn nhân lực to lớn của con người Việt Nam là nhân tố quyết định thắng lợi của công cuộc công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước”. Để đất nước thành công trên con đường hội nhập quốc tế đòi hỏi nền Giáo dục và Đào tạo phải đào tạo ra những con người phát triển toàn diện về mọi mặt, đáp ứng được nhu cầu của xã hội. Luật Giáo dục đã ghi rõ: “Giáo dục Tiểu học nhằm giúp học sinh hình thành và phát hiện những cơ sở ban đầu cho sự phát triển đúng đắn và lâu dài về đạo đức, trí tuệ, thể chất, thẩm mĩ và các kĩ năng cơ bản góp phần hình thành nhân cách con người Việt Nam xã hội chủ nghĩa, bước đầu xây dựng tư cách và trách nhiệm công dân chuẩn bị cho học sinh tiếp tục học Trung học cơ sở” (Theo điều 23 – Luật Giáo dục 1998). Mỗi môn học ở Tiểu học đều góp phần vào việc hình thành và phát triển những cơ sở ban đầu trong đó môn Âm nhạc là một trong những phương tiện hiệu quả để thực hiện nhiệm vụ giáo dục đạo đức, thẩm mĩ nhằm góp phần giáo dục toàn diện cho học sinh, tạo cơ sở hình thành nhân cách con người. Giáo dục thẩm mĩ trong nhà trường phổ thông là một trong bốn mặt giáo dục quan trọng nhất đức – trí – thể - mĩ. Âm nhạc là môn học chủ yếu để thực hiện nhiệm vụ giáo dục thẩm mĩ. Cái đẹp trong nghệ thuật âm nhạc xuất phát từ tác phẩm, từ nghệ thuật trình diễn, tạo nên hình tượng âm nhạc có tác dụng truyền cảm mạnh mẽ làm rung động lòng người, hướng con người tới chân – thiện – mĩ. Ở bậc Tiểu học, m«n ¢m nh¹c lµ mét trong nh÷ng môn häc kh«ng thÓ thiÕu trong qu¸ tr×nh gi¸o dôc toàn diện cho các em häc sinh. Bởi vậy, việc dạy 1 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 Âm nhạc cho học sinh Tiểu học nói chung và cho học sinh lớp 5 nói riêng là một vấn đề mang tính cấp thiết. Nếu ở lớp 1,2,3 Âm nhạc là một phần của môn nghệ thuật, chỉ 2 phân môn học hát và phát triển khả năng nghe nhạc. Sang đến lớp 4,5 ngoài học hát, phát triển khả năng nghe nhạc các em có thêm phân môn tập đọc nhạc, học những ký hiệu ghi chép nhạc (ở lớp 4) và đọc được bài tập đọc nhạc (lớp 4,5). Có thể thấy học hát đã khó nhưng học tập đọc nhạc còn khó hơn, tuy nó không đòi hỏi sự chính xác một cách tuyệt đối như những con số nhưng đòi hỏi người học phải có sự yêu thích, sự đam mê. Một khi các em học tập đọc nhạc tốt nó sẽ giúp các em cảm nhận giai điệu và ghép lời ca chính xác hơn, giúp các em có một kiến thức vững chắc về nhạc lý. 2. Cơ sở thực tiễn Môn Âm nhạc có đặc thù riêng ( là môn năng khiếu ), vì vậy qua thực tế giảng dạy môn Âm nhạc tôi nhận thấy việc yêu thích và tiếp thu kiến thức âm nhạc chỉ tập trung vào một số em có chút năng khiếu ca hát. Đại đa số các em thích ca hát nhưng lại rất ngại học bài tập đọc nhạc. Các em còn rụt rè, e ngại, chưa có sự mạnh dạn, tự tin trong khi học. Bên cạnh đó phương pháp dạy học truyền miệng ít gây hứng thú học tập cho học sinh. Trong thực tế, khi dạy một bài tập đọc nhạc nhiều giáo viên không có hứng thú dạy; một số giáo viên còn lúng túng, chưa nắm vững kiến thức khoa học của tuyến kiến thức này, phương pháp dạy học của một số giáo viên còn hạn chế, chưa phù hợp, chưa rèn luyện được kỹ năng đọc nhạc của các em . Hơn thế, Âm nhạc là môn học đặc thù và phụ thuộc vào năng khiếu nên nhiều em còn nhiều hạn chế đọc nhạc chưa đúng cao độ.... dẫn đến hiệu quả dạy học chưa cao. Qua kiểm tra bài tập đọc nhạc thì số lượng học sinh đọc nhạc tốt còn nhiều khiêm tốn. Trên thực tế, qua những năm trực tiếp giảng dạy môn Âm nhạc lớp 4, 5 tôi mạnh dạn nghiên cứu, tìm giải pháp nhằm giúp học sinh lớp 5 học tốt phân môn tập đọc nhạc qua sáng kiến: “Một số biện pháp nâng cao chất lượng dạy học phân môn tập đọc nhạc lớp 5”. II. MỤC ĐÍCH, ĐỐI TƯỢNG, PHƯƠNG PHÁP NGHIÊN CỨU 2 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 1. Mục đích nghiên cứu - Tìm hiểu những vấn đề chung về phương pháp dạy âm nhạc ở tiểu học, tập trung vào phân môn tập đọc nhạc lớp 5. - Tìm hiểu thực trạng việc dạy và học tập đọc nhạc của học sinh khối lớp 5 trong trường. - Đề xuất một số biện pháp nhằm nâng cao chất lượng dạy và học môn tập đọc nhạc lớp 5 nhằm góp phần nâng cao chất lượng giảng dạy phân môn tập đọc nhạc ở trường tiểu học. 2. Đối tượng nghiên cứu: Häc sinh khèi 5 của trêng. 3. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu - Phương pháp điều tra - Phương pháp phân tích, tổng hợp - Phương pháp thực hành - Phương pháp so sánh - Phương pháp tổng hợp PHẦN II: NỘI DUNG 3 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 I. LÍ LUẬN CHUNG VỀ CHƯƠNG TRÌNH VÀ PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC MÔN ÂM NHẠC LỚP 5 1. Những căn cứ khoa học và thực tiễn để xây dựng chương trình môn học Nhiều công trình nghiên cứu khoa học về con người đã khẳng định rằng: Vai trò ca hát với đời sống trẻ thơ, nó tác động trực tiếp đến tâm sinh lí của trẻ góp phần quan trọng vào sự phát triển của con người. Hiện nay, gi¸o dôc nghệ thuật trong đó có môn Âm nhạc đã thực sự trở thành nội dung quan trọng góp phần tích cực vào việc thực hiện tốt mục tiêu giáo dục Tiểu học. Con người là chủ thể của đời sống xã hội vừa có nhu cầu về đời sống vật chất, vừa có nhu cầu về đời sống tinh thần trong đó có nhu cầu thẩm mĩ. Bồi dưỡng và hun đúc cái đẹp có hiệu quả nhất là từ khi trẻ còn nhỏ.. Đối với trẻ thơ, âm nhạc như nguồn sữa nuôi dưỡng tinh thần. Thông qua âm nhạc, giúp trẻ có được những kỹ năng sống và giao tiếp tốt hơn vì ngôn ngữ âm nhạc rất đa dạng và dễ đi vào lòng người. Từ bao đời nay, nh©n d©n ta vèn cã truyÒn thèng yªu ca h¸t, tiÕng h¸t không chỉ g¾n liÒn víi cuéc sèng lao ®éng mà cả trong ®Êu tranh. TiÕng h¸t được coi lµ tiÕng nãi của tr¸i tim, lµ b×nh minh cña ngày mới và đưîc mäi ngêi yªu thÝch. Trước tình hình của giáo dục hiện nay đòi hỏi người giáo viên phải tạo cho các em một tâm thế thoải mái, tự tin, một hứng thú tràn đầy khi học Âm nhạc. Một câu hỏi đặt ra là làm thế nào để các em hát đúng giai điệu, thể hiện đúng sắc thái của bài hát hay đọc đúng được bài tập đọc nhạc? Ở đây người giáo viên phải biết xác định tầm cữ giọng cho phù hợp lứa tuổi học sinh, giúp các em có một chút kiến thức về nhạc lý. 2. Những căn cứ khoa học và thực tiễn để xây dựng phương pháp dạy học Điều 2 Luật giáo dục ghi rõ: Mục tiêu giáo dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, trí tuệ, sức khỏe, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lí tưởng độc lập dân tộc và chủ nghĩa xã hội, hình thành và bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất và năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu xây dựng và bảo vệ Tổ quốc”. 4 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 Ở các lớp 1, 2 và 3 các em được học Âm nhạc trong môn nghệ thuật. Việc học Âm nhạc ở các lớp đó chủ yếu là học các bài hát, kết hợp với các hoạt động phụ hoạ, thông qua học hát các em được rèn luyện về tai nghe, trí nhớ, phát triển nhạc cảm và làm quen với việc thể hiện chính xác cao độ, trường độ của âm thanh trên cơ sở hát đúng giai điệu của bài hát. Cuối lớp 3 các em mới tiếp cận nốt nhạc và một số kí hiệu trong ghi chép nhạc. Sang lớp 4, ngoài việc học các bài hát, các em còn được học các kiến thức ban đầu về âm nhạc, được làm quen với các nốt nhạc, được đọc nhạc, ghép lời ca và được làm bài tập nhạc. Như vậy lên lớp 4, 5 việc học âm nhạc của học sinh tiểu học đã chuyển sang một giai đoạn mới. Trên thực tế, việc đưa ra một phương pháp giảng dạy thích hợp cho phân môn tập đọc nhạc ở tiểu học đang còn rất nhiều vấn đề phải bàn. Những năm trước đây việc giảng dạy bộ môn này giao cho giáo viên đứng lớp giảng dạy, không có giáo viên chuyên. Bên cạnh đó là sự thiếu các phương tiện dạy học, đặc biệt là nhạc cụ, cùng với những phương pháp dạy học cũ, chủ yếu là dạy hát và đọc nhạc theo phương pháp truyền miệng khô cứng. II. NỘI DUNG DẠY HỌC PHÂN MÔN TẬP ĐỌC NHẠC LỚP 5 Chương trình âm nhạc lớp 5 có các nội dung sau được phân bổ thành 35 tiết/ 35 tuần trong một năm học. Bao gồm các nội dung sau: - TĐN số 1 – Cùng vui chơi - TĐN số 2 – Mặt trời lên - TĐN số 3 – Tôi hát Son La Son - Nhạc và lời: Vũ Thanh - TĐN số 4 – Nhớ ơn Bác (Trích) - Nhạc và lời: Phan Huỳnh Điểu - TĐN số 5 – Năm cánh sao vui (Trích) - Nhạc: Hà Hải, Lời: Phong Thu, Hà Hải - TĐN số 6 – Chú bộ đội (Trích) - Nhạc và lời: Hoàng Hà - TĐN số 7 – Em tập lái ô tô - Nhạc và lời: Đoàn Phi - TĐN số 8 – Mây chiều III. MỨC ĐỘ CẦN ĐẠT 1. Về kiến thức 5 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 - Học sinh hát được các bài hát trong chương trình, biết hình dáng, tên gọi vài nhạc cụ (dân tộc, phương tây). - Nghe một số ca khúc dân ca và nhạc không lời. - Biết một số truyện kể âm nhạc. - Biết gọi tên một số ký hiệu ghi chép nhạc, biết một số loại nhịp qua các bài tập đọc nhạc. 2. Về kĩ năng - Hát đúng giai điệu các bài hát trong chương trình và tập biểu diễn. - Nhớ vị trí, tên gọi nốt nhạc và tập đọc nhạc, đúng cao độ, trường độ. 3. Về thái độ - Giáo dục học sinh yêu thích ca hát, hào hứng tham gia các hoạt động ca nhạc trong và ngoài lớp. - Học sinh có ý thức khi học hát phải hát đúng và tập hát diễn cảm, khi tập đọc nốt nhạc cần nhớ tên nốt. - Biết thể hiện chính xác cao độ và trường độ nốt nhạc trên khuông. IV. THỰC TRẠNG VẤN ĐỀ 1. Đối với chương trình sách giáo khoa Nhìn chung giáo viên khi đã xác lập được một hệ thống các tri thức âm nhạc nhẹ nhàng, phong phú. Trong chương trình các nội dung được sắp xếp đan xen một cách hài hòa, hợp lý. Tạo cơ sở để học sinh rèn luyện kỹ năng hát đúng, hát hay, giúp phát triển trí tuệ, bồi dưỡng tình cảm trong sáng, lành mạnh, tạo điều kiện để các em bộc lộ và phát triển năng khiếu âm nhạc, hướng tới cái chân, thiện, mỹ góp phần làm cân bằng sự phát triển ở học sinh. 2. Đối với nhà trường Nhà trường đã có phòng học nhạc riêng, đàn dành cho giáo viên nhưng chưa có đàn cho học sinh nên việc tổ chức tiết học còn gặp một số khó khăn nhất định. 3. Đối với giáo viên 6 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 Là một giáo viên được đào tạo cơ bản về chuyên ngành âm nhạc và đã có nhiều năm giảng dạy tôi được dự giờ thăm lớp ở một số trường bạn. Bản thân tôi nhận thấy nhiều giáo viên kinh nghiệm giảng dạy còn hạn chế, ít sáng tạo, không sử dụng nhạc cụ khi dạy (đặc biệt là tiết học hát) do vậy chưa tạo được hứng thú cho học sinh, không khí lớp học còn trầm. Không ít số giáo viên trong quá trình giảng dạy chưa có sự đầu tư, chưa khắc sâu kiến thức trọng tâm bài học, khả năng bao quát lớp còn hạn chế. 4. Đối với học sinh - Khả năng nhận thức của học sinh không đồng đều nên giáo viên mất nhiều thời gian để kèm cặp những học sinh nhận thức chậm, đặc biệt là với một số học sinh không có năng khiếu. - Phân môn tập đọc nhạc là rất khó đối với học sinh tiểu học. - Do tâm sinh lý lứa tuổi của học sinh rất hiếu động, khi đọc nhạc chưa biết kiềm chế gây ồn ào. - Việc làm quen với các tên nốt, hình nốt chưa nhiều nên việc đọc nhạc của các em còn nhiều hạn chế. - Mức độ cảm nhận Âm nhạc của trẻ không đồng đều. - Âm nhạc là môn học đặc thù và phụ thuộc vào năng khiếu nên nhiều em còn nhiều hạn chế đọc nhạc chưa đúng cao độ. - Đa số học sinh là con em nông dân nên các em còn nhiều rụt rè, chưa mạnh dạn, đọc nhạc thì chỉ đúng tên nốt chứ chưa đúng trường độ hay tiết tấu của bài tập đọc nhạc. Từ thực trạng giảng dạy Âm nhạc cho học sinh lứa tuổi Tiểu học ở nước ta còn hết sức mới mẻ. Hơn nữa, mục đích của Âm nhạc là biểu dương những tình cảm trong sáng, lành mạnh, hướng tới cái tốt, cái đẹp góp phần hình thành nhân cách cho các em. Do vậy, vấn đề học và kết quả học tập là rất quan trọng, điều đó không chỉ phụ thuộc vào chương trình giảng dạy phù hợp mang tính vừa sức mà còn phụ thuộc vào phương pháp giảng dạy của người thầy và ý thức học tập của từng em cùng với sự quan tâm, tạo điều kiện của gia đình và toàn xã hội. 7 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 Tuy xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, nhưng với trách nhiệm của một người thày tôi luôn luôn trăn trở tìm ra những biện pháp để giúp học sinh lớp 5 học tốt phân môn tập đọc nhạc để dần nâng cao chất lượng dạy và học tập đọc nhạc lớp 5. V. MỘT SỐ BIỆN PHÁP GIÚP HỌC SINH HỌC TẬP ĐỌC NHẠC LỚP 5 Để có một tiết tập đọc nhạc hiệu quả, gây hứng thú cho học sinh, trước tiên người giáo viên phải xây dựng nề nếp học tập ngay từ bài học đầu tiên. Cụ thể như xác định thái độ, ý thức ngồi học đối với môn âm nhạc. Các kĩ thuật cơ bản như tư thế ngồi học, kĩ năng phát âm, nhả tiếng, quan sát, nghe và cảm nhận tầm cữ giọng, âm sắc, giai điệu… Vì vậy, giáo viên phải nắm vững các phương pháp và các bước tiến hành để truyền thụ lại cho các em các kiến thức của bài học một cách dễ hiểu nhất. 1. Xây dựng phương pháp học tập đọc nhạc Ở các lớp 1, 2 và 3 các em được học Âm nhạc trong môn nghệ thuật. Cuối lớp 3 các em mới tiếp cận nốt nhạc và một số kí hiệu trong ghi chép nhạc. Sang lớp 4, ngoài việc học các bài hát, các em còn được học các kiến thức ban đầu về âm nhạc, được làm quen với các nốt nhạc, được đọc nhạc, ghép lời ca và được làm bài tập nhạc. Như vậy lên lớp 4, 5 việc học Âm nhạc của học sinh tiểu học đã chuyển sang một giai đoạn mới các em cũng được học các nội dung như ở lớp dưới nhưng có thêm phân môn tập đọc nhạc. Mục tiêu dạy tập đọc nhạc là giúp học sinh hiểu bản chất của tập đọc nhạc là quá trình khám phá ra giai điệu bản nhạc. Học sinh nắm vững tên nốt, có kĩ năng giải mã về cao độ và trường độ của nốt nhạc để đọc đúng giai điệu, biết đọc bài tập đọc nhạc kết hợp gõ phách. Giúp học sinh phát triển tai nghe, cảm thụ về âm thanh, tư duy sáng tạo, hỗ trợ việc học hát và năng khiếu âm nhạc của các em. Việc giúp các em học sinh đọc một bài tập đọc nhạc cũng phải được thực hiện theo đúng các bước nhất định. Nếu như ở tập hát, bước đầu tiên là luyện thanh thì ở tập đọc nhạc bước đầu tiên phải là luyện tập cao độ. Cho các em đọc 8 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 lại cao độ của nốt nhạc trong bài. Việc này không chỉ giúp các em khởi động giọng mà còn giúp các em nhớ vị trí các nốt trên khuông nhạc và cảm nhận cao độ các nốt so với nhau. Muốn các em thực hiện bài tập đọc nhạc, giáo viên phải yêu cầu các em tìm hiểu, nhận xét bài tập đọc nhạc đó. Ví dụ: Về cao độ gồm nốt gì? Về trường độ gồm hình nốt nào? Trong bài có sử dụng kí hiệu âm nhạc nào?.... Sau khi đã tìm hiểu, nhận xét xong bài nhạc, giáo viên đàn để các em nghe và cảm nhận giai điệu. Trước khi tập đọc từng câu, từng nhịp phải cho học sinh thực hiện trước tiết tấu của bài bằng cách gõ nhạc cụ hoặc đọc tên nốt. Tập đọc từng câu theo đàn, giáo viên sửa lỗi qua truyền miệng. Luyện tập củng cố theo nhóm, tổ hoặc cá nhân. Khi các em đọc đúng cao độ, trường độ của bài. Cuối cùng là việc đánh giá của giáo viên. Đây là giai đoạn động viên khích lệ các em trong học tập ngay cả khi các em thực hiện chưa tốt. Như vậy, tập đọc nhạc là việc đọc cao độ và trường độ của nốt nhạc, nhằm tìm ra và thể hiện đúng giai điệu của bản nhạc. Đọc nhạc rất quan trọng, nó có ý nghĩa trong việc học và cảm thụ Âm nhạc. Đây là một trong những hoạt động quan trọng nhất để phát triển năng lực học của học sinh, bởi nó đòi hỏi các em phải có tai nghe, nắm vững tên nốt nhạc, có khả năng giải mã và khám phá giai điệu, có cảm nhận về âm thanh và biết thể hiện đúng về cao độ, trường độ, tốc độ, cách ngắt nghỉ.... Nội dung này là một thách thức không nhỏ đối với việc dạy học Âm nhạc của học sinh Tiểu học. Vì thế, kĩ năng đọc nhạc cần dạy một cách từ từ để dần trở nên quen thuộc. 2. Xây dựng quy trình dạy tập đọc nhạc Có nhiều phương pháp để dạy một bài tập đọc nhạc nhưng để dạy thế nào khai thác kiến thức của học sinh một cách tốt nhất. Việc dạy một bài tập đọc nhạc là cả giáo viên và học sinh cùng được hoạt động song song. Nhưng với bản thân tôi, qua thực tế giảng dạy từ những năm học trước tôi đã hướng dẫn các em học tập đọc nhạc theo quy trình sau: - Giới thiệu bài Tập đọc nhạc - Tập nói tªn nèt nhạc 9 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 - Luyện tập cao độ - LuyÖn tập tiÕt tÊu - TËp ®äc tõng c©u - Tập ®äc c¶ bµi - GhÐp lêi ca - Củng cố, kiểm tra Tuy nhiên, các bước trong quy trình là những hoạt động cần thiết để dạy tập đọc nhạc, nhưng chúng không phải là các yếu tố bất di bất dịch, giáo viên có thể thay đổi trình tự 2 bước là luyện tập cao độ và luyện tập tiết tấu mà không ảnh hưởng gì đến kết quả học tập. Giáo viên có thể thực hiện tuần tự từng bước trong quy trình nhưng cũng có thể kết hợp 2 – 3 bước lại với nhau. Ví dụ: khi dạy Tập đọc nhạc ở Tiểu học, có thể đưa bước tập nói tên nốt nhạc, luyện tập cao độ, luyện tập tiết tấu vào trong bước tập đọc từng câu. Như vậy, giáo viên sẽ hướng dẫn học sinh tập nói tên nốt nhạc, luyện tập cao độ, luyện tập tiết tấu rồi tập đọc câu 1. Sau đó dạy câu 2 tương tự. Ví dụ 1: Trong bài tập đọc nhạc số 2 – Mặt trời lên Bước 1: Giới thiệu bài TĐN Giáo viên treo bảng phụ bài TĐN cho học sinh quan sát Mặt Cất trời vừa bước tới lên chim ca hót khắp trường tiếng hát vang yêu Bước 2: Tập nói tên nốt nhạc 10 nơi. đời SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 Cho học sinh nói tên nốt theo thứ tự trong bài TĐN từ đầu đến hết bài và so sánh cao độ của 2 câu nhạc (giống nhau) Câu 1: Đô – Đô – Đô – Mi – Son – Son – La – La - Son Câu 2: La – La – La – Rê – Son – Son – Mi – Rê – Đô Bước 3: Luyện tập cao độ Cho học sinh nêu các nốt trong bài TĐN từ thấp đến cao Đô – Rê – Mi – Son – La Giáo viên đánh đàn chuỗi âm thanh trên cho học sinh luyện đọc từ thấp đến cao và ngược lại từ 3 – 4 lần, hướng dẫn thêm cho học sinh cách đọc TĐN. Bước 4: Luyện tập tiết tấu Tách tiết tấu cho học sinh nhận biết giáo viên gợi ý để học sinh so sánh tiết tấu của 2 câu nhạc trong bài TĐN số 2 (giống nhau hoàn toàn) Đen – Đen – Đen – Trắng – Đen – Đen – Đen – Đen – Trắng ( chấm dôi) Đen – Đen – Đen – Trắng – Đen – Đen – Đen – Đen – Trắng ( chấm dôi) Tập gõ đệm, đọc tiết tấu theo âm hình tiết tấu của 2 câu nhạc trong bài TĐN số 2 (giống nhau hoàn toàn) Bước 5: Tập đọc từng câu Cho học sinh tự đọc bài TĐN trên theo sự hiểu biết của mình, tự thể hiện khả năng của mình trước lớp Bước 6: Tập đọc cả bài Giáo viên bổ sung sửa chữa thêm cho học sinh đọc được đúng, chia tổ, nhóm luyện đọc kết hợp gõ đệm theo phách Bước 7: Ghép lời ca 11 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 Chia nhóm đọc ghép lời ca phối hợp Bước 8: Củng cố, kiểm tra Với mục đích tiếp tục luyện đọc nhạc với yêu cầu cao hơn, hướng dẫn học sinh đọc đúng và đọc hay bài TĐN, nên ở bước này giáo viên tổ chức cho học sinh luyện tập để thể hiện năng khiếu của mình. Khi luyện tập giáo viên cần chỉ ra những nốt khó đọc, những “điểm nút” trong bài đòi hỏi học sinh phải hiểu được mới thể hiện nó trong cách đọc. Trong khi luyện tập giáo viên cho học sinh nhận xét rồi giáo viên nhận xét về cách đọc, giải thích vì sao đọc như thế là chưa hay, đọc như thế là chưa đúng. Giáo viên nhận xét chung về giờ học, kết thúc tiết học cho học sinh nghe một bạn đọc hay nhất lớp thể hiện bài TĐN. Như vậy cách đọc và nội dung của bài TĐN một lần nữa được khắc sâu trong trí nhớ các em. 3. Biện pháp giúp học sinh hứng thú khi học tập đọc nhạc Như chúng ta đã biết, Âm nhạc là một môn học mang tính nghệ thuật cao, nó khác rất nhiều so với các môn học khác, tuy nó không đòi hỏi sự chính xác một cách tuyệt đối nhưng lại đòi hỏi người học phải có sự yêu thích, sự đam mê thậm chí còn đòi hỏi một chút cái gọi là “năng khiếu”, điều này không phải học sinh nào cũng có được. Học Âm nhạc mang đến cho học sinh những phút giây thư giãn, thoải mái, học mà chơi, chơi mà học. Thông qua những câu hát, những lời ca, những cử chỉ, những điệu bộ, Âm nhạc giúp các em nhận thức những hình tượng âm thanh, giai điệu, kích thích cảm xúc của các em, giúp các em cảm thụ những giai điệu qua từng câu nhạc. Ví dụ: Luyện tập về cao độ Học sinh cũng đã được làm quen với các nốt nhạc nhưng việc luyện tập cao độ cũng khó đối với các em. Với các em việc làm quen từ 5 âm, 6 âm như : Rê – Mi – Pha - Son – La hay Đô – Rê – Mi – Pha – Son. Sau khi hình thành thang 5 âm ta dạy tiếp quãng 6 ghép lại như: Đô – Rê – Mi – Pha – Son – La và tùy vào từng bài tập đọc nhạc mà luyện cao độ cho phù hợp. Để các em dễ nhìn 12 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 và nhớ đọc khi chưa quen, giáo viên ghi chữ theo tên nốt, giả sử: Đô là Đ, Son là S , Mi là M .... Sau đó giáo viên ghi thang âm vào bảng phụ, đàn một lần cho học sinh nghe, cho học sinh đọc từng nốt của thang âm theo đàn, khi học sinh đọc tốt rồi giáo viên mới cho học sinh đọc cao độ bài tập đọc nhạc. Lúc này, giáo viên cho học sinh đọc cao độ từ thấp lên cao, từ cao xuống thấp hoặc cho học sinh đọc theo cặp 2 nốt trong phạm vi quãng tám. Quan trọng nhất phải tập cao độ trên nền giai điệu của bài tập đọc nhạc. a. Xây dựng phương pháp ghi chép nhạc Ghi chép và đọc các bài nhạc đã học giúp các em nắm chắc vị trí các nốt trên khuông cũng như nhớ các hình nốt, kí hiệu đã học. Ở tập đọc nhạc mang nhiều tính chất trừu tượng vì nó còn phụ thuộc vào tai nghe của từng em mang tính cụ thể hơn, hiện thực hơn. Do vậy, việc hướng dẫn các em ghi chép đơn giản mà dễ thực hiện hơn. Tuy nhiên, đơn giản không có nghĩa là không quan trọng, ngược lại tập ghi chép nhạc là sự đúc kết giữa hai phân môn tập hát và tập đọc nhạc để khắc sâu kiến thức. Do đó, đòi hỏi phải có sự chính xác tuyệt đối từng vị trí, từng nốt nhạc trên khuông nhạc, quan trọng hơn nữa là qua chép nhạc các em phải nhớ được tên các nốt nhạc là gì, nằm ở vị trí nào, cách viết các hình nốt ra sao, các hình nốt đó có ý nghĩa gì và phải thể hiện như thế nào? Việc ghi chép nhạc còn giúp các em ghi nhớ các kí hiệu khác về âm nhạc. Các kiến thức đó bổ trợ cho việc tập đọc nhạc hoặc thực hiện các bài hát theo yêu cầu của tác giả. VD: Cách sử dụng dấu luyến, dấu quay lại, dấu lặng đen, dấu lặng đơn….. Việc ghi chép nhạc là công việc đòi hỏi phải hướng dẫn các em thực hiện một cách thường xuyên. Tuy nhiên không nhất thiết lúc nào cũng phải hiện ngay tại lớp vì như thế sẽ mất rất nhiều thời gian. Ở lớp giáo viên chỉ hướng dẫn các em cách ghi chép nhạc, nhận ra cách trình bày thế nào cho đúng, cho đẹp còn việc chép lại bài nên cho các em về nhà thực hiện. 13 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 Một phương pháp ghi chép nữa có thể nêu ra ở đây bởi phương pháp này hỗ trợ rất nhiều cho việc phát triển tai nghe của các em là phương pháp “Nghe đàn ghi nhạc”. Trong âm nhạc chuyên nghiệp thì đây là môn học cơ bản phương pháp ghi âm. Với học sinh lớp 5, mục tiêu của phương pháp này là giúp các em thoải mái hơn, hứng khởi hơn, đặc biệt là giúp các em phát triển tai nghe tốt hơn, đồng thời củng cố cho các em các kiến thức ban đầu đã học nhưng nghe nhạc và nghe đàn là rất khó. Do vậy, muốn thực hiện và thu được kết quả cao, người giáo viên phải hướng dẫn thật kĩ cách thực hiện cho học sinh nắm được, đặc biệt là việc làm mẫu phải dễ hiểu để các em nắm được cốt lõi của vấn đề. Hơn nữa, các bài tập ghi nhạc thực hành phải đơn giản, giáo viên đàn phải thật rõ ràng, thậm chí lúc đầu giáo viên còn phải vừa đàn vừa gõ phách để giúp các em phân biệt rõ ràng. b. Xây dựng phong trào tập xướng âm ngoài giờ học Ở nội dung này đòi hỏi người giáo viên phải có những biện pháp, hình thức tổ chức sinh động hấp dẫn. Để làm được điều này cần có sự phối kết hợp của từng giáo viên chủ nhiệm lớp, giáo viên tổng phụ trách, báo cáo kế hoạch với Ban giám hiệu xây dựng mô hình Đôi bạn cùng tiến, Giúp bạn cùng học tốt.... Nếu làm được việc này thì học bài ở nhà nói chung và đọc nhạc ở nhà của các em nói riêng sẽ tiến bộ rõ nét. c. Tổ chức các giờ đọc nhạc ngoại khóa Ngoài những bài tập đã được đưa vào trong chương trình, học sinh cần nắm được các thông tin cập nhật hàng ngày liên quan đến cuộc sống hành ngày của các em. Giáo viên cần tham mưu với Ban giám hiệu để tổ chức các giờ đọc nhạc ngoại khóa, tổ chức các trò chơi về âm nhạc như “ khuông nhạc bàn tay”.... nhằm cung cấp vốn hiểu biết đọc nhạc cho các em, rèn cho các em kỹ năng hát đúng và hát hay các bài hát mình yêu thích. d. Phối hợp với gia đình để rèn đọc nhạc cho học sinh Tôi biết việc làm này là rất khó khăn vì bộ môn âm nhạc vẫn còn nhiều bậc phụ huynh coi là môn phụ (ở vùng nông thôn) nhưng với nhiệm vụ của mình 14 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 là một giáo viên trực tiếp giảng dạy môn nghệ thuật của trường, tôi đã gặp gỡ trao đổi với phụ huynh, hướng dẫn và tư vấn để bố mẹ biết cách giúp đỡ, kèm cặp con em mình khi đọc nhạc ở nhà đặc biệt là đối với những em đọc nhạc còn yếu. Hàng tuần, hàng tháng thông qua sổ liên lạc giáo viên có những phương pháp dạy học phù hợp với từng đối tượng học sinh. g. Thường xuyên bồi dưỡng về chuyên môn nghiệp vụ Là một giáo viên được đào tạo chuyên ngành âm nhạc tôi luôn học hỏi, trao đổi phương pháp qua các tiết dự giờ, luôn mong muốn nâng cao tay nghề của mình. Nhưng do đặc thù của bộ môn nên trong sinh hoạt chuyên môn của trường hầu hết giáo viên thường chú ý bàn đến việc đổi mới phương pháp giảng dạy, giải Toán.....mà chưa chú ý vẫn còn xem nhẹ việc dạy tập đọc nhạc. Vì thế cần đổi mới trong sinh hoạt chuyên môn sao cho thiết thực, hiệu quả. Bên cạch đó các nhà trường có thể tổ chức nghe băng đĩa đọc mẫu các bài tập đọc nhạc nhằm bồi dưỡng năng lực đọc nhạc của giáo viên. Là giáo viên được đào tạo chuyên ngành sư phạm âm nhạc cấp Tiểu học, qua thời gian trực tiếp giảng dạy bộ môn này, tôi cũng đã đúc rút được những kinh nghiệm trong công tác, giảng dạy. Tôi nhận thấy thực tế việc học tập và tiếp thu kiến thức của môn học, đặc biệt là kiến thức đọc và ghi chép nhạc của các em là chưa cao, nhiều em còn rất lúng túng. Đứng trước những hạn chế thực tại, tôi đã mạnh dạn đưa ra một số kinh nghiệm hướng dẫn các em học hát, tập đọc nhạc khá hiệu quả mà tôi đã thực hiện tại trường. Trường Tiểu học nơi tôi công tác là một trường có phong trào văn hoá văn nghệ khá tốt. Các hoạt động văn hoá, văn nghệ diễn ra rất sôi nổi trong suốt năm học qua các đợt thi đua. Do vậy, để các em học tốt và có hứng thú học tập bộ môn này, đòi hỏi người thầy phải có một phương pháp truyền đạt, phương pháp thu hút, tạo hứng thú cho các em với môn học. Người giáo viên phải từng bước giúp các em có được sự tự tin, nắm được kiến thức, các kĩ năng cơ bản của ca hát từ đó giúp các em phát triển tai nghe và khả năng thể hiện các tính chất âm nhạc. 15 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 4. Đồ dùng dạy học Ở bất kì môn học nào cũng vậy, đồ dùng dạy học cũng rất cần thiết, tạo nên thành công của tiết học. Đồ dùng ở đây là đàn Organ hay đàn Piano, bảng phụ (máy chiếu), băng đĩa nhạc, đài cát sét, xem băng đĩa nhạc, với bài giảng trình chiếu cần có máy tính, máy chiếu. Trong mỗi tiết học được trang bị đầy đủ đồ dùng dạy học thì không khí tiết học sẽ rất sinh động, thu hút học sinh hơn. Nhưng tiết học có thể trì trệ, gây áp lực cho học sinh do khâu chuẩn bị thiếu chu đáo hay chưa thành thạo của giáo viên. Do vậy, người giáo viên phải có sự chuẩn bị từ giáo án, kiến thức, đồ dùng.... thành thạo, lôgic thì hiệu quả tiết học mới cao. Với thời đại thông tin hiện nay thì người giáo viên cũng cần có kiến thức về công nghệ thông tin đưa vào tiết dạy, nhằm tạo hiệu quả cao hơn trong hoạt động dạy và học. VI. KẾT QUẢ ĐẠT ĐƯỢC Dựa vào cơ sở lí luận đã có cùng với thời gian giảng dạy tại trường Tiểu học nơi tôi công tác, tôi đã tìm hiểu khả năng học tập bộ môn âm nhạc của học sinh 3 lớp 5A,5B và 5C năm 2012 - 2013. Bằng việc quan sát thực tế các giờ học tôi nhận thấy việc tiếp thu các kiến thức âm nhạc và sự yêu thích học tập bộ môn chỉ rơi vào một số em có năng khiếu. Còn lại các em khác chỉ học theo bản năng phải học nên ít có sự sáng tạo trong vận dụng kiến thức cụ thể như sau: Líp 5A 5B 5C SÜ sè Hoàn thành tốt % SL Hoàn thành Không hoàn thành % SL Th¸i ®é 34 4 11,8 29 85,2 1 0 17 Kh«ng thÝch 17 34 6 17,6 28 82,4 0 0 15 19 33 6 18,1 27 81,8 0 0 18 15 SL % ThÝch Trên cơ sở từ thực tiễn giảng dạy âm nhạc trong trường tiểu học nơi tôi công tác nói chung và cho học sinh lớp 5 của nhà trường nói riêng, tôi đã lựa 16 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 chọn và đưa vào thực tế những phương pháp giảng dạy của mình trên cơ sở bám sát chương trình hướng dẫn của Bộ Giáo dục và Đào tạo. Tôi đã thu được những kết quả đáng kể. Qua quan sát thực tế, tôi nhận thấy các em đã có sự yêu thích bộ môn hơn, hào hứng học tập hơn. Đặc biệt là kết quả học tập cũng như chất lượng của các phong trào văn hoá văn nghệ đã được nâng lên rõ rệt, các em đã mạnh dạn hơn, tự tin hơn khi thực hiện. Cụ thể năm học 2013 - 2014 vừa qua bản thân tôi đã áp dụng các phương pháp dạy học trên đối với ba lớp 5A, 5B và 5C của trường. Kết quả kiểm tra ba lớp các em học sinh đã có tiến bộ rõ nét và có thái độ thích học tập môn âm nhạc. Kết quả như sau: Líp SÜ sè Hoàn thành tốt Số % lượng Hoàn thành Số lượng % Không hoàn Th¸i ®é thành Số % ThÝch Kh«ng thÝch lượng 5A 34 14 41,2 20 58,8 0 0 34 0 5B 34 10 29,4 24 70,6 0 0 34 0 5C 33 11 33,3 22 66,7 0 0 33 0 Khả năng nhận thức của con người nói chung, của học sinh Tiểu học nói riêng là rất lớn và sẵn có. Điều cơ bản là người giáo viên giảng dạy phải nắm được đối tượng, tìm hiểu được cụ thể những sở thích của các em để tìm ra phương pháp giáo dục, giảng dạy thích hợp nhất, giúp cho các em tiếp thu kiến thức một cách dễ dàng và tạo sự say mê trong việc vận dụng các kiến thức đã học vào thực tế cuộc sống. PHẦN III: KẾT LUẬN - ĐỀ XUẤT I. KẾT LUẬN 17 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 Âm nhạc là một bộ môn mang tính nghệ thuật, việc giảng dạy cho học sinh cấp Tiểu học đòi hỏi phải có những phương pháp đặc thù riêng. Hơn nữa người giáo viên còn phải biết lựa chọn và áp dụng các phương pháp sao cho phù hợp với từng đối tượng học sinh. Về phía bản thân, với một số phương pháp nêu trên, qua thực tế giảng dạy tại Trường Tiểu học nơi tôi công tác, tôi nhận thấy hiệu quả của phương pháp này là khá cao. Điều đó được thể hiện rõ qua thực tế kiểm tra chất lượng bộ môn cuối năm. Tuy nhiên, khi vận dụng những phương pháp này, mỗi người giáo viên có thể tuỳ cơ ứng biến sao cho phù hợp với từng hoàn cảnh, từng đối tượng cụ thể để thu được kết quả tốt nhất. Và điều quan trọng là chúng ta cùng nhau xây dựng nên những phương pháp giảng dạy hay nhất, phù hợp nhất đối với bộ môn Âm nhạc. II. BÀI HỌC KINH NGHIỆM §Ó n©ng cao chÊt lîng dạy häc m«n ©m nh¹c nói chung và ë ph©n m«n tËp ®äc nh¹c cho häc sinh nói riêng giáo viên cần: - Nắm chắc quy trình dạy tập đọc nhạc, phương pháp dạy học. - Gần gũi, trao đổi với học sinh, xây dựng môi trường học tập thân thiện mang tính sư phạm. - Luôn luôn đổi mới phương pháp dạy học, phát huy tính chủ động, sáng tạo của học sinh. - Giáo dục học sinh tính trung thực, khiêm tốn, có ý thức giúp bạn vượt khó trong học tập cũng như trong cuộc sống. III. ĐỀ XUẤT 1. Đối với học sinh - Tăng cường chỉ đạo các phong trào văn hoá văn nghệ hơn nữa, tạo cơ hội để các em có thêm điều kiện giao lưu, học hỏi thể hiện mình trong lĩnh vực nghệ thuật. - Thường xuyên động viên, khích lệ các em trong học tập, trong công tác văn hoá văn nghệ, đặc biệt là các em có năng khiếu nổi trội. 2. Đối với giáo viên 18 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 - Tiếp tục tăng cường bổ sung đồ dùng dạy, học của bộ môn, đáp ứng nhu cầu học tập và phát triển của xã hội. - Thường xuyên đổi mới phương pháp dạy học để phù hợp với từng đối tượng học sinh. - Trao đổi, dự giờ những kinh nghiệm của trường bạn để khắc phục kịp thời sai lầm thường gặp. 3. Đối với nhà trường Đề cao vai trò của tổ trưởng cùng những đóng góp của tổ chuyên môn trong công tác dự giờ, nhận xét, trao đổi.... để nâng cao tay nghề của từng thành viên trong tổ. Nếu làm được việc này thì việc xây dựng trường tiểu học Việt Nam mới như hiện nay là rất phù hợp. Trªn ®©y lµ mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c cña t«i t¹i trêng tiÓu häc nơi tôi công tác. Trong qu¸ tr×nh nghiªn cøu vµ gi¶ng d¹y tôi đã đạt được một số kết quả tốt, kÝnh mong được sự ®ãng gãp ý kiÕn bæ sung cña c¸c b¹n ®ång nghiÖp ®Ó b¶n th©n t«i cã thªm nh÷ng kinh nghiÖm n©ng cao h¬n n÷a chÊt lîng gi¶ng d¹y. T«i xin ch©n thµnh c¶m ¬n! Nhật Tân, ngày 30 tháng 12 năm 2015 Người viết 19 SKKN:“ Mét sè biÖn ph¸p n©ng cao chÊt lîng d¹y häc ph©n m«n TËp ®äc nh¹c líp 5 Nguyễn Thị Hạnh Đánh giá xếp loại của Hội đồng khoa học Trường Tiểu học Nhật Tân …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… Đánh giá xếp loại của Hội đồng khoa học cấp huyện …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………… …………………………………………………………………………………... MỤC LỤC PHẦN I: MỞ ĐẦU 20