ĐÒ tµi: Mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian nh»m
ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ MÉu gi¸o lín ( 5-6 tuæi ) ở
trường...
MỞ ĐẦU
I. Lý do chän ®Ò tµi
Chóng ta ®ang sèng trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI – thÕ kû cña
khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. ViÖc gi¸o dôc con ngêi hoµn thiÖn ®Ó s¸nh kÞp
thêi ®¹i lu«n lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt kh«ng chØ cña riªng c¸c nhµ gi¸o dôc mµ cña
toµn x· héi. §Ó ®¹t ®îc sù hoµn thiÖn ®ã chóng ta kh«ng thÓ bá qua “ thêi th¬
Êu” cña mçi con ngêi.
TrÎ em chÝnh lµ trang s¸ch më ®Çu cña mçi cuéc ®êi, lµ n¬i ®Æt nh÷ng viªn
g¹ch ®Çu tiªn x©y dùng nÒn mãng nh©n c¸ch cña con ngêi. Mét trong nh÷ng
yÕu tè quan träng trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn toµn diÖn nh©n c¸ch
trÎ ®ã chÝnh lµ ng«n ng÷. Ng«n ng÷ chÝnh lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi bÊt
cø ai nhÊt lµ ®èi víi trÎ th¬.Trong c«ng t¸c gi¸o dôc thÕ hÖ mÇm non cho ®Êt níc , chóng ta cµng thÊy râ vai trß cña ng«n ng÷ ®èi víi viÖc gi¸o dôc trÎ . Ng«n
ng÷ gãp phÇn ®µo t¹o c¸c ch¸u trë thµnh con ngêi ph¸t triÓn toµn diÖn . Bëi
ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt cña con ngêi . Vg«txki nãi :
“Ngay tõ giê phót ®Çu tiªn cña cuéc ®êi th× ®øa trÎ lµ mét thùc thÓ x· héi” . TrÎ
cã nhu cÇu giao tiÕp víi nh÷ng ngêi xung quanh . Tuy nhiªn ph¬ng tiÖn giao
tiÕp ®Çu tiªn l¹i lµ ph¬ng tiÖn phi ng«n ng÷ . C¸c giai ®o¹n tiÕp theo trÎ ®· biÕt
sö dông ng«n ng÷ lµm ph¬ng tiÖn giao tiÕp , béc lé suy nghÜ , nhu cÇu cña
m×nh tuy cßn mét sè ®iÓm h¹n chÕ . Nh kh¶ n¨ng nãi ®óng ng÷ ph¸p , nãi m¹ch
l¹c cña trÎ cha tèt . V× vËy ngoµi viÖc rÌn luyÖn ph¸t ©m , tõ vùng , ng÷ ph¸p th×
ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ lµ c«ng viÖc v« cïng quan träng cÇn ph¶i
®îc tiÕn hµnh ë trêng mÇm non . §©y lµ ph¬ng tiÖn v¹n n¨ng ®Ó ®øa trÎ thÓ hiÖn
suy nghÜ cña m×nh mét c¸ch ®Çy ®ñ, toµn vÑn vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt trong khi giao
tiÕp .
E.U Chikhiªva-nhµ gi¸o dôc ngêi Nga xem viÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho
trÎ lµ mét trong nh÷ng néi dung gi¸o dôc quan träng cña mäi ho¹t ®éng ë trêng
mÇm non . Lµ tiÒn ®Ò cho mäi sù thµnh c«ng kh¸c . Bëi ng«n ng÷ kh«ng chØ lµ
ph¬ng tiÖn giao tiÕp mµ cßn lµ ph¬ng tiÖn ph¸t triÓn t duy , nhËn thøc , ®¹o ®øc ,
1
thÈm mü ... cho trÎ . Nhê cã ng«n ng÷ mµ trÎ n¾m b¾t ®îc c¸c tri thøc vÒ sù vËt
hiÖn tîng . U.Sinxki nhËn ®Þnh : “ TiÕng mÑ ®Î lµ c¬ së cña mäi sù ph¸t triÓn, lµ
vèn quý cña mäi tri thøc”. ChÝnh v× thÕ cÇn ph¶i gi¸o dôc ng«n ng÷ cho trÎ tõ
rÊt sím b»ng ng«n ng÷ tiÕng mÑ ®Î. Ng«n ng÷ ph¸t triÓn t¹o ®iÒu kiÖn cho sù
ph¸t triÓn nh©n c¸ch. Ngîc l¹i mçi khÝa c¹nh cña sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch ®Òu cã
sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷. §Æc biÖt lµ ng«n ng÷ m¹ch l¹c. Nã cã ý nghÜa ®Æc
biÖt quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh©n c¸ch trÎ.
HiÖn nay bé gi¸o dôc nãi chung vµ ngµnh gi¸o dôc mÇm non nãi riªng ®·
bíc ®Çu cã nh÷ng ®æi míi vÒ néi dung, ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cho phï hîp h¬n
víi thùc tiÔn, môc ®Ých, nhiÖm vô gi¸o dôc cña ngµnh. ViÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷
cho trÎ còng n»m trong hÖ thèng ®æi míi ®ã. Tuy nhiªn ë c¸c trêng mÇm non
hiÖn nay vÉn cha cã tiÕt häc riªng ®Ó d¹y trÎ ph¸t triÓn ng«n ng÷. Mµ chØ ph¸t
triÓn ng«n ng÷ th«ng qua lång ghÐp trªn c¸c tiÕt häc kh¸c nh m«i trêng xung
quanh, lµm quen ch÷ c¸i, t¸c phÈm v¨n häc.... Cho trÎ lµm quen víi t¸c phÈm
v¨n häc lµ m«n cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó d¹y trÎ ph¸t triÓn ng«n ng÷.
Th«ng qua tiÕt häc thuéc th¬, ca dao, ®ång giao, tiÕt kÓ truyÖn cho trÎ nghe, kÓ
s¸ng t¹o truyÖn. Ng«n ng÷ cña trÎ dÇn dÇn më réng vµ ph¸t triÓn. §Æc biÖt qua
nh÷ng giê d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian ®· gãp phÇn kh«ng nhá trong qu¸
tr×nh ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o. Bëi ®îc tiÕp xóc víi
truyÖn d©n gian trÎ nh ®îc trë vÒ víi céi nguån d©n téc c¶ vÒ gi¸ trÞ vËt chÊt lÉn
tinh thÇn. C¸c yÕu tè hoang ®êng kú ¶o gióp c¸c em cã trÝ tëng tîng phong phó,
bay bæng, s¸ng t¹o. Nh÷ng bµi häc ®¹o ®øc, lu©n lý ¨n s©u vµo trong ký øc c¸c
em. Gióp c¸c em biÕt ®iÒu khiÓn hµnh vi lèi sèng cña m×nh. Ng«n ng÷ c¸c em
dÇn dÇn ph¸t triÓn ë møc ®é cao nhÊt- Ng«n ng÷ m¹ch l¹c.
Tuy nhiªn qua bíc ®Çu kh¶o s¸t cña chóng t«i cho thÊy ë c¸c trêng mÇm
non vÊn ®Ò ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cha ®îc thËt sù chó ý. NhÊt lµ qua c¸c
giê d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian. Mét thÓ lo¹i v¨n häc d©n gian mang
nhiÒu ¶nh hëng cho trÎ. Cho nªn cha cã sù quan t©m nghiªn cøu, ¸p dông c¸c
biÖn ph¸p thÝch hîp, triÖt ®Ó trong c¸c tiÕt kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian nh»m
ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ ë møc ®é tèt nhÊt.
Tõ lý luËn vµ thùc tiÔn trªn chóng t«i chän vµ nghiªn cøu ®Ò tµi: “ Mét sè
biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch
l¹c cho trÎ MÉu gi¸o lín ( 5-6 tuæi ) ®Ò tµi: “ Mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng
t¹o truyÖn d©n gian nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ MÉu gi¸o lín
( 5-6 tuæi ) ở trường....”.
2
2. Môc ®Ých nghiªn cøu.
2.1. T×m hiÓu thùc tr¹ng sö dông c¸c biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn
d©n gian nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ MÉu gi¸o lín trường.......
2.2. §Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian theo
tÝnh c¸ch nh©n vËt nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ MÉu gi¸o lín
trường........
3. Gi¶ thuyÕt khoa häc.
NÕu x©y dùng vµ sö dông thµnh c«ng mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o
truyÖn d©n gian theo tÝnh c¸ch nh©n vËt trong sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho trÎ mÉu gi¸o
lín ph¸t triÓn tèt ng«n ng÷ m¹ch l¹c.
4. NhiÖm vô nghiªn cøu.
4.1. HÖ thèng ho¸ c¬ së lý luËn liªn quan ®Õn viÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷
m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o lín.
4.2. T×m hiÓu thùc tr¹ng sö dông c¸c biÖn ph¸p kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n
gian nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o lín trường........
4.3. X¸c ®Þnh c¸c luËn cø khoa häc ®Ó x©y dùng mét sè biÖn ph¸p kÓ s¸ng
t¹o truyÖn d©n gian theo tÝnh c¸ch nh©n vËt nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c
cho trÎ mÉu gi¸o lín trường........
4.4. Thùc nghiÖm s ph¹m ®Ó kiÓm chøng tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c biÖn ph¸p
®ã.
4.5. Rót ra nh÷ng kÕt luËn, ®Ò xuÊt, kiÕn nghÞ.
5. §èi tîng, kh¸ch thÓ, ph¹m vi nghiªn cøu.
5.1. §èi tîng nghiªn cøu.
Mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian theo tÝnh c¸ch nh©n
vËt nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o lín.
5.2.Kh¸ch thÓ nghiªn cøu.
Quá trình chăm sóc và giáo dục trÎ MÉu gi¸o lín tõ 5 – 6 tuæi ở
trường........
5.3.Ph¹m vi nghiªn cøu.
Do ®iÒu kiÖn thêi gian cã h¹n nªn chóng t«i chän vµ tiÕn hµnh lµm thùc
nghiÖm ë mét sè c©u truyÖn d©n gian.Sau ®ã tiÕn hµnh ph©n tÝch kÕt qu¶ nh÷ng
c©u chuyÖn sau:
TruyÖn cæ tÝch ViÖt Nam “ Qu¶ bÇu tiªn”.
3
TruyÖn cæ tÝch Nga “ Ba c« g¸i”.
TruyÖn cæ ViÖt Nam “ TÊm C¸m”.
§Þa ®iÓm: Líp mÉu gi¸o lín – Trêng ...........
Sè lîng ch¸u: – Thùc nghiÖm 35 ch¸u.
- §èi chøng 35 ch¸u.
6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu.
6.1.Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn.
§äc vµ hÖ thèng ho¸ c¸c tµi liÖu cã liªn quan ®Õn c¬ së lý luËn cña vÊn ®Ò
nghiªn cøu, c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ, ®Æc biÖt lµ ng«n
ng÷ m¹ch l¹c....
6.2.Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn.
6.2.1.§iÒu tra gi¸o viªn vÒ thùc tr¹ng sö dông c¸c biÖn ph¸p d¹y trÎ
kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian b»ng phiÕu tr¾c nghiÖm.
6.2.2.§iÒu tra vÒ kh¶ n¨ng sö dông ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ th«ng qua
viÖc ghi chÐp nhanh, b¨ng ghi ©m toµn bé tiÕt häc vµ cho ®iÓm theo c¸c
tiªu chÝ qua phiÕu ®iÒu tra ( dµnh cho trÎ ).
6.3Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm s ph¹m.
6.3.1.Sö dông c¸c biÖn ph¸p ®· ®Ò xuÊt t¸c ®éng ®Õn mét nhãm trÎ khèi
thùc nghiÖm.
6.3.2.Xö ký sè liÖu thùc nghiÖm s ph¹m b»ng thèng kª to¸n häc.
7. C¸c ®ãng gãp cña luËn v¨n.
7.1.Bíc ®Çu hÖ thèng ho¸ c¬ së lý luËn cho viÖc ph¸t triÓn kh¶ n¨ng sö
dông ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ MÉu gi¸o lín.
7.2.§Ò xuÊt ®îc ba biÖn ph¸p liªn hoµn d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian
theo tÝnh c¸ch nh©n vËt nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ MÉu
gi¸o lín ở trường.......;
C« kÓ mÉu kÕt hîp sö dông hÖ thèng c©u hái.
TrÎ kÓ tiÕp c©u truyÖn cña c« hoÆc cña b¹n s¸ng t¹otheo tÝnh c¸ch nh©n vËt.
TrÎ tù kÓ s¸ng t¹otheo tÝnh c¸ch nh©n vËt.
7.3.Bíc ®Çu vËn dông cã hiÖu qu¶ ba biÖn ph¸p trªn trong giê d¹y trÎ kÓ s¸ng
t¹o truyÖn d©n gian gióp trÎ t¨ng dÇn kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c.
4
NỘI DUNG NGHIÊN CỨU
Ch¬ng I. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn liªn quan ®Õn ®Ò tµi.
1.§iÓm qua lÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò.
Sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ tríc tuæi ®i häc, còng nh ng«n ng÷ m¹ch l¹c
®· ®îc rÊt nhiÒu nhµ t©m lý häc, gi¸o dôc häc trªn toµn thÕ giíi nghiªn cøu.
Song mçi t¸c gi¶ l¹i nghiªn cøu ë c¸c løa tuæi kh¸c nhau vµ ë c¸c gãc ®é kh¸c
nhau. §Æc biÖt ë Liªn X« tríc ®©y do ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn sím vÒ kinh tÕ còng
nh tr×nh ®é v¨n ho¸. Cho nªn nghµnh gi¸o dôc dµnh cho trÎ em tríc tuæi häc
còng ®îc chó träng. C¸c nhµ t©m lý häc, gi¸o dôc häc rÊt quan t©m ®Õn viÖc
nghiªn cøu còng nh ®a ra nh÷ng biÖn ph¸p tèt nhÊt nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷
cho trÎ løa tuæi mÉu gi¸o. §Æc biÖt lµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ.
Ng«n ng÷ vµ lÜnh héi ng«n ng÷ lµ thµnh tùu v« cïng quan träng trong sù
ph¸t triÓn cña trÎ em. Sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ em ®Æc biÖt lµ ng«n ng÷
m¹ch l¹c lµ ®iÒu g©y nhiÒu høng thó vµ lµ ®Ò tµi cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu khoa
häc trong nöa ®Çu thÕ kû XIX cho ®Õn nay. C¸c nhµ nghiªn cøu nµy cho r»ng:
tõ 3 - 4 tuæi trÎ b¾t ®Çu nãi ®îc nh÷ng c©u dµi vµ phøc t¹p , biÕt sö dông ng«n
ng÷ héi tho¹i ®Ó giao tiÕp – b¾t ®Çu xuÊt hiÖn nh÷ng biÓu hiÖn ban ®Çu cña
ng«n ng÷ ®éc tho¹i – ng«n ng÷ kÓ truyÖn. §Õn 4 – 5 tuæi trÎ ®· nãi ®îc
nh÷ng c©u t¬ng ®èi phøc t¹p. TrÎ ®· b¾t ®Çu sö dông ng«n ng÷ ®éc tho¹i vµ héi
tho¹i ®Ó giao tiÕp. Khi ®· 5 – 6 tuæi trÎ nãi ®îc nh÷ng c©u ®a d¹ng vµ phong
phó ®Ó giao tiÕp: c©u ®¬n, c©u phøc... , trÎ sö dông thµnh th¹o ng«n ng÷ ®éc
tho¹i cã nghÜa lµ trÎ ®· trë thµnh chñ thÓ nãi n¨ng thùc sù. Hay kh¶ n¨ng ph¸t
triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ ë d¹ng thuÇn thôc.
U.X Mukhina – Nhµ t©m lý häc ngêi Nga trong cuèn “ T©m lý häc mÉu
gi¸o” ®· t×m hiÓu sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ mÇm non song song víi sù ph¸t
triÓn t©m lý cña chóng. T¸c gi¶ rÊt quan t©m ®Õn c¸ch biÓu ®¹t lêi nãi mµ trÎ
muèn diÔn ®¹t. §Æc biÖt cuèi tuæi mÉu gi¸o ng«n ng÷ dÇn trë thµnh ph¬ng tiÖn
quan träng nhÊt nh»m truyÒn ®¹t kinh nghiÖm x· héi cho ®øa trÎ ®Ó ngêi lín
®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña nã.
E. I Chikhiªva trong cuèn: “ Ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ díi tuæi ®Õn trêng
phæ th«ng” ®· ®¸nh gi¸ cao viÖc d¹y tiÕng mÑ ®Î ë vên trÎ v× ®ã lµ c¬ së cña
mäi sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ, lµ kho tµng cña mäi tri thøc, lµ c¬ së cña nÒn gi¸o dôc.
Bµ cho r»ng ng«n ng÷ lµ c«ng cô hoµn chØnh nhÊt trong giao tiÕp gi÷a con ngêi
víi con ngêi, ph¶i quan t©m ®Õn kh¶ n¨ng nµy cña trÎ.
5
L.X Vg«txki trong “ T duy vµ ng«n ng÷” ®· kh¼ng ®Þnh: do ng«n ng÷ lµ
ph¬ng thøc ®Çu tiªn mµ qua ®ã con ngêi trao ®æi nh÷ng gi¸ trÞ x· héi. Cho nªn
ng«n ng÷ v« cïng quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn t duy.
A.M Leusina tiÕn hµnh nghiªn cøu sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ
mÉu gi¸o. Bµ ®· ®a ra kÕt luËn: “ kh«ng ph¶i lµ tõ mµ c©u vµ ng«n ng÷ m¹ch l¹c
lµ ®¬n vÞ cña ng«n ng÷ nh mét ph¬ng tiÖn giao tiÕp . ViÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷
m¹ch l¹c ®ãng vai trß chñ ®¹o trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ trong
suèt thêi kú mÉu gi¸o.
Ph.A X«khin vµ c¸c céng sù trong cuèn: “ Sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ trÎ em
løa tuæi mÉu gi¸o” cho r»ng: c¸c biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ truyÖn, kÓ truyÖn theo
tranh, theo ®å ch¬i, theo kinh nghiÖm, kÓ truyÖn s¸ng t¹o cã t¸c dông thóc ®Èy
qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ.
Bµ Chikhiªva còng ®· ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ mét
c¸ch cã hÖ thèng. Trong ®ã bµ nhÊn m¹nh cÇn dùa trªn c¬ së tæ chøc cho trÎ t×m
hiÓu vÒ thÕ giíi xung quanh qua c¸c ho¹t ®éng nh d¹o ch¬i, xem tranh, kÓ
truyÖn cho trÎ nghe... ®Ó h×nh thµnh kü n¨ng kÓ truyÖn cho trÎ. Nh÷ng t tëng
nµy ®Õn nay vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ khoa häc ®èi víi nghµnh gi¸o dôc mÇm
non.
TÝnh m¹ch l¹c trong c¸c c©u truyÖn cña mÉu gi¸o cßn ®îc D.N ixtomina
nghiªn cøu. Bµ cho trÎ mÉu gi¸o kÓ l¹i truyÖn kh«ng cã tranh, kÓ theo tranh vµ
kÓ s¸ng t¹o. Trªn c¬ së tµi liÖu thu ®îc bµ ®i ®Õn kÕt luËn c¸c biÖn ph¸p kÓ
truyÖn cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ddÕn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch
l¹c cho trÎ mÉu gi¸o.
ë ViÖt Nam trong thêi gian gÇn ®©y vÊn ®Ò ph¸t triÓn ng«n ng÷ ngµy cµng
®îc quan t©m h¬n, biÓu hiÖn b»ng c¸c tiÕt häc á trêng mÇm non do bé gi¸o dôc
vµ ®µo t¹o, vô mÇm non ®Ò ra trong c¸c ch¬ng tr×nh: lµm quen ch÷ c¸i, trß ch¬i
víi ch÷ c¸i, bÐ tËp t«.... §Æc biÖt hiÖn nay ®ang bíc ®Çu thùc hiÖn chuyÓn ®æi,
®æi míi vÒ néi dung còng nh ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y trong trêng mÇm non. ViÖc
ph¸t triÓn ng«n ng÷ ®îc lång ghÐp thÝch hîp trong c¸c tiÕt häc kh¸c mµ vÉn
®¶m b¶o ®îc néi dung kiÕn thøc cña m«n häc chÝnh.
NguyÔn Xu©n Khoa trong cuèn “Ph¬ng ph¸p ph¸t triÓn cho trÎ mÉu gi¸o”
®· ®a ra mét sè biÖn ph¸p nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ díi h×nh
thøc kÓ chuyÖn kh¸c nhau trong ®ã cã kÓ chuyÖn s¸ng t¹o .
Lª ThÞ Kim Anh trong “ Ph¬ng ph¸p ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ mÉu
gi¸o” còng ®· x©y dùng mét sè ph¬ng ph¸p ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c . T¸c
gi¶ ®· nhÊn m¹nh ý nghÜa cña viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng vÒ d¹y trÎ kÓ chuyÖn s¸ng
6
t¹o ®o¹n kÕt thóc cña c©u chuyÖn , d¹y trÎ kÓ chuyÖn s¸ng t¹o theo dµn bµi cña
c©u chuyÖn . LËp chuyÖn theo tÝnh c¸ch nh©n vËt hay d¹y trÎ kÓ chuyÖn vÒ nh©n
vËt . Tuy nhiªn cha ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p cô thÓ .
NguyÔn ThÞ Oanh khi nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷ trÎ ®· kh¼ng
®Þnh tÇm quan träng cña gi¸o dôc ®èi víi sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ . T¸c
gi¶ thÊy r»ng cÇn cã tiÕt häc riªng giµnh cho nhiÖm vô ph¸t triÓn ng«n nh÷
trong ®ã cã ng«n ng÷ m¹ch l¹c . Sù lång ghÐp nhiÖm vô nµy trªn c¸c tiÕt häc
kh¸c kh«ng ®¶m b¶o chÊt lîng ph¸t triÓn ng«n ng÷ còng nh kh«ng ®ñ thêi gian
®Ó gi¶i quyÕt mét c¸ch triÖt ®Ó .
ViÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ kh«ng chØ ®îc thùc hiÖn trong
giao tiÕp tù do mµ cßn ph¶i cã trong nh÷ng tiÕt häc víi môc ®Ých ph¸t triÓn
ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ . §ã lµ tiÕt häc khã ®ßi hái c« gi¸o ph¶i chuÈn bÞ
cÈn thËn vµ n¾m v÷ng ph¬ng ph¸p d¹y .
LuËn ¸n th¹c sÜ cña Huúnh ¸i Hång vÒ “ Mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ
chuyÖn theo chñ ®Ò nh»m ph¸t triÓn lêi nãi m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o 5- 6 tuæi
t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh” ®· x©y dùng mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ chuyÖn
theo tranh cã chñ ®Ò nh»m ph¸t triÓn lêi nãi m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o .
Nh×n chung ®· cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶, nhiÒu nhµ khoa häc, gi¸o dôc trong vµ
ngoµi níc quan t©m nghiªn cøu trªn nhiÒu khÝa c¹nh gãc ®é riªng, phong phó.
Tuy nhiªn ë níc ta trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y míi b¾t ®Çu chó träng ®Õn vÊn ®Ò
ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o. Ngoµi viÖc kh¼ng ®Þnh tÝnh cÊp
thiÕt vµ tÇm quan träng cña viÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c trong gi¸o dôc
trÎ mÇm non c¸c t¸c gi¶ còng ®· ®a ra mét sè néi dung, nhiÖm vô, biÖn ph¸p
ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o. Riªng vÊn ®Ò d¹y trÎ kÓ s¸ng
t¹o truyÖn d©n gian theo tÝnh c¸ch nh©n vËt nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c
cho trÎ mÉu gi¸o th× cßn cha ®îc nghiªn cøu.
2.C¬ së lý luËn liªn quan ®Õn ®Ò tµi.
2.1.Chøc n¨ng cña ng«n ng÷.
2.1.1. Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt cña con ngêi ( V.I
Lªnin). Trong x· héi, nhê cã ho¹t ®éng giao tiÕp mµ con ngêi cã sù trao ®æi
th«ng tin tõ c¸ thÓ nµy sang c¸ thÓ kh¸c. Ho¹t ®éng giao tiÕp kh«ng chØ hiÓu
®¬n gi¶n lµ qu¸ tr×nh trao ®æi, truyÒn ®¹t vµ thu nhËn th«ng tin, mµ ®ã chÝnh lµ
sù t¸c ®éng gi÷a con ngêi víi con ngêi víi t c¸ch lµ nh÷ng thµnh viªn x· héi.
Nhê cã ho¹t ®éng giao tiÕp mµ con ngêi cã thÓ t¹o ra s¶n phÈm x· héi.§iÒu ®ã
cã nghÜa lµ nÕu kh«ng cã ng«n ng÷ th× con ngêi kh«ng thÓ lao ®éng chung,
7
kh«ng thÓ cã c¸c s¶n phÈm x· héi vµ x· héi sÏ kh«ng tån t¹i. V× thÕ ng«n ng÷
lµ ph¬ng tiÖn h×nh thµnh, b¶o tån vµ ph¸t triÓn x· héi loµi ngêi.
2.1.2. Ph¬ng thøc x· héi ho¸ trÎ em.
Ng«n ng÷ cã chøc n¨ng gi÷ g×n, b¶o tån, truyÒn ®¹t vµ ph¸t triÓn nh÷ng
kinh nghiÖm lÞch sö cña con ngêi sèng trong x· héi. Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn
h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn x· héi loµi ngêi. Trong qu¸ tr×nh lao ®éng, con ngêi t¹o
ra nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö x· héi, nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö nµy ®îc gi÷
g×n, b¶o tån trong c¸c c«ng cô lao ®éng, s¶n phÈm lao ®éng.
Trong c¸c mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi chñ yÕu lµ nhê ng«n ng÷. Khi
míi sinh ra trÎ em lµ mét c¬ thÓ sinh häc, mét c¸ thÓ ®¹i diÖn cho loµi ngêi.
DÇn dÇn trÎ ®· tiÕp thu, lÜnh héi, chiÕm lÜnh nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö x· héi,
biÕn nã thµnh vèn liÕng cña m×nh díi t¸c ®éng cña gi¸o dôc vµ d¹y häc. Nh vËy
b»ng sù tÝch cùc cña b¶n th©n vµ nhê cã ng«n ng÷ trÎ em biÕn m×nh tõ mét s¬
thÓ sinh vËt thµnh mét thùc thÓ x· héi, thµnh con ngêi mang trong m×nh nh÷ng
kinh nghiÖm lÞch sö cña x· héi loµi ngêi. Nh÷ng mèi quan hÖ x· héi gi÷a con
ngêi vµ ng«n ng÷ lµ ph¬ng thøc x· héi ho¸ trÎ em vµ nhê cã ng«n ng÷ trÎ kÕ
thõa nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö x· héi, x©y dùng vµ ph¸t triÓn x· héi ngµy cµng
®i lªn.
2.1.3.Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn ph¸t triÓn t duy cho trÎ.
Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn më mang trÝ thøc, ph¸t triÓn vµ lµm giµu kiÕn thøc
cho trÎ. Th«ng qua ng«n ng÷, con ngêi cã thÓ n¾m ®îc tri thøc, kü n¨ng , nh÷ng
thµnh tùu cña khoa häc c«ng nghÖ, lÞch sö x· héi loµi ngêi... .Ng«n ng÷ më
réng hiÓu biÕt cho con ngêi. Trong qu¸ tr×nh sèng cña m×nh con ngêi sö dông
ng«n ng÷ víi t c¸ch lµ mét c«ng cô giao tiÕp x¸c lËp mèi quan hÖ gi÷a con ngêi
víi nhau trong céng ®éng vµ víi thÕ giíi xung quanh ®Ó nhËn thøc vµ c¶i t¹o
nã. Ng«n ng÷ liªn quan ®Õn mäi khÝa c¹nh cña cuéc sèng nªn ®îc biÓu hiÖn díi
nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. Ng«n ng÷ ngµy cµng phong phó th× viÖc hoµ nhËp víi
cuéc sèng x· héi còng nh häc hµnh nghiªn cøu ngµy cµng thuËn lîi. Cho nªn nã
lµ ph¬ng tiÖn ph¸t triÓn t duy. Ngoµi ra ng«n ng÷ cßn cã chøc n¨ng ph¶n ¸nh t
duy cña con ngêi. Sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan xung quanh chñ yÕu ®îc
thùc hiÖn díi h×nh thøc ng«n ng÷. Cho nªn ng«n ng÷ lµ h×nh thøc tån t¹i, ph¬ng
tiÖn vËt chÊt ®Ó thÓ hiÖn t duy vµ cao h¬n thÕ n÷a lµ c«ng cô ho¹t ®éng cña t
duy. Ng«n ng÷ trùc tiÕp tham gia vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t duy
cña con ngêi. C¸c M¸c viÕt “ Ng«n ng÷ lµ hiÖn thùc trùc tiÕp cña t duy”.
L.X Vg«txki khi nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ ®· ®Æt mèi liªn hÖ gi÷a t duy –
ng«n ng÷ vµ ®· kh¼ng ®Þnh sù thèng nhÊt chÆt chÏ cña mèi liªn hÖ nµy. VÊn ®Ò
8
Êy ®îc cô thÓ ho¸ thµnh vÊn ®Ò ý tëng vµ tõ ng÷. Vg«txki viÕt “ Quan hÖ gi÷a ý
tëng vµ tõ ng÷ lµ mét qu¸ tr×nh sèng ®éng, ý tëng n¶y sinh trong tõ ng÷. Tõ ng÷
mµ kh«ng cã ý tëng tríc hÕt lµ tõ ng÷ chÕt vµ ngay c¶ ý tëng còng vËy. Mét khi
kh«ng ®îc vËt chÊt ho¸ trong tõ ng÷ th× còng chØ lµ mét bãng mê, mét ©m thanh
h v«”.
Ng«n ng÷ cã rÊt nhiÒu chøc n¨ng nhng chøc n¨ng quan träng nhÊt chÝnh lµ
giao tiÕp vµ t duy. Hai chøc n¨ng nµy kh«ng thÓ t¸ch rêi, nã hç trî bæ sung cho
nhau. Nh vËy ng«n ng÷ lµ c«ng cô ®Ó ph¸t triÓn t duy.
Nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y cho biÕt sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ chñ yÕu mang
tÝnh m« t¶ nh»m x©y dùng chuÈn mùc vÒ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ng«n ng÷.
§¸nh dÊu c¸c mèc quan träng trong sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ trªn toµn cÇu : 6
th¸ng tuæi – bËp bÑ; 1 tuæi – nãi tõ ®Çu tiªn, liªn kÕt tõ; cuèi tuæi thø 2 –
lÜnh héi vèn tõ t¬ng ®èi lín; 4-5 tuæi n¾m ®îc cÊu tróc ng÷ ph¸p; 5-6 tuæi nãi
m¹ch l¹c....Tr×nh tù cña c¸c thµnh tùu nµy cho thÊy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña
ng«n ng÷ ®îc qui ®Þnh bëi sù trëng thµnh vµ chÝn muåi cña ®øa trÎ, tu©n theo
qui luËt kh¸ch quan.
TrÎ em khi míi sinh ra cha thÓ nãi ngay ®îc. §Ó cã thÓ nãi ®îc ph¶i tr¶i
qua mét thêi gian dµi. Tuy nhiªn trÎ ph¶i ®îc giao tiÕp víi nh÷ng ngêi xung
quanh vµ ®îc sù gi¸o dôc tõ phÝa ngêi lín. Kak. Hain¬dich cho r»ng “ Sù ph¸t
triÓn ng«n ng÷ cña trÎ diÔn ra theo tõng thêi kú riªng biÖt phï hîp víi c¸c giai
®o¹n nhÊt ®Þnh cña løa tuæi”.
Theo Vg«txki “ B¶n chÊt sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ nh»m ë môc ®Ých giao
tiÕp vµ sù nhËn thøc. TÊt nhiªn sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ kh«ng chØ thuÇn
tuý dùa trªn kh¶ n¨ng nhËn thøc cña ®øa trΔ. Cã thÓ nãi m«i trêng lµ ®iÒu kiÖn
thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ em. Do vËy ng«n ng÷ cña nh÷ng ngêi
xung quanh trÎ cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn ng«n ng÷ trÎ – trÎ häc ®îc ng«n ng÷
b»ng con ®êng b¾t chíc nh÷ng ngêi xung quanh chóng. CÇn ph¶i x©y dùng m«i
trêng ng«n ng÷ v¨n ho¸ xung quanh chóng, nghÜa lµ ng«n ng÷ cña ngêi gi¸o
dôc ph¶i ®óng, chuÈn, chÝnh x¸c thùc sù lµm mÉu vÒ ng«n ng÷ cho trÎ. Ngoµi ra
tÝnh tÝch cùc trong ng«n ng÷ cña trÎ còng ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong sù ph¸t
triÓn ng«n ng÷ cña chÝnh m×nh. V× vËy cã thÓ nãi ng«n ng÷ ®ãng vai trß quan
träng trong tÊt c¶ mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng cña con ngêi.
2.2.VÒ ng«n ng÷ m¹ch l¹c.
§· cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶ trong vµ ngoµi níc nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ m¹ch
l¹c cña trÎ mÉu gi¸o. Mét sè t¸c gi¶ còng ®· nªu mét sè biÓu hiÖn cña ng«n ng÷
m¹ch l¹c nh sau:
9
Theo NguyÔn Xu©n Khoa trong cuèn “ Ph¬ng ph¸p ph¸t triÓn ng«n ng÷
cho trÎ mÉu gi¸o” quan niÖm lêi nãi m¹ch l¹c cña trÎ mÉu gi¸o ®îc thÓ hiÖn ë
mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a sù liªn kÕt néi dung vµ liªn kÕt h×nh thøc.
T¸c gi¶ L¬ng Kim Nga trong cuèn “ Ph¬ng ph¸p ph¸t triÓn lêi nãi cña trÎ
mÉu gi¸o” cho r»ng lêi nãi m¹ch l¹c cña trÎ ®îc thÓ hiÖn qua c©u nãi ®óng cÊu
tróc tiÕng ViÖt. Lêi nãi cã néi dung th«ng b¸o ®Çy ®ñ l«gic, cã h×nh ¶nh, diÔn
®¹t râ rµng khi nãi, biÕt ng¾t c©u, giäng nãi cã s¾c th¸i biÓu c¶m.
Trong cuèn “ T©m lý häc trÎ em løa tuæi mÇm non” cña NguyÔn ThÞ ¸nh
TuyÕt ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ mÉu gi¸o xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu vèn ng«n ng÷
cña trÎ t¨ng nhanh. TrÎ muèn trao ®æi gi¶i thÝch víi b¹n, víi ngêi lín néi dung
nµo ®ã trÎ ph¶i cè g¾ng tr×nh bµy râ rµng, nªu ®îc mèi quan hÖ gi÷a c¸c sù vËt
hiÖn tîng ®Ó thuyÕt phôc ngêi nghe. Theo bµ ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ lµ lêi
nãi thÓ hiÖn tÝnh chÆt chÏ, khóc chiÕt, tÝnh tr×nh tù, liªn kÕt.
Theo Hoµng ThÞ Oanh cïng c¸c t¸c gi¶ kh¸c trong cuèn “ Ph¬ng ph¸p
ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ díi 6 tuæi” th× ng«n ng÷ m¹ch l¹c lµ ng«n ng÷ ®îc
tr×nh bµy l«gic cã tr×nh tù, chÝnh x¸c, ®óng ng÷ ph¸p vµ cã h×nh ¶nh. Ph¸t triÓn
ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ lµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng nghe, hiÓu, tr×nh bµy cã l«gic,
tr×nh tù chÝnh x¸c, ®óng ng÷ ph¸p vµ cã h×nh ¶nh mét néi dung nhÊt ®Þnh.
T¸c gi¶ Ph.AX«khin trong cuèn “Ph¸t triÓn lêi nãi cho trÎ mÉu gi¸o” cho
r»ng “Lêi nãi m¹ch l¹c cña trÎ mÉu gi¸o ®îc hiÓu lµ sù diÔn ®¹t më réng mét
néi dung x¸c ®Þnh , ®îc thùc hiÖn mét c¸ch l«gic , tuÇn tù , chÝnh x¸c , ®óng
ng÷ ph¸p vµ cã h×nh tîng . Lêi nãi m¹ch l¹c kh«ng thÓ t¸ch rêi thÕ giíi t duy .
Lêi nãi m¹ch l¹c ph¶n ¸nh t duy cña trÎ , kü n¨ng suy nghÜ vÒ c¸i tiÕp nhËn ®îc
vµ ph¶n ¸nh nã mét c¸ch ®óng ®¾n”
Trong cuèn “V¨n b¶n vµ liªn kÕt c©u trong v¨n b¶n” cña t¸c gi¶ DiÖp
Quang Ban nªu ra nh÷ng biÓu hiÖn cña ng«n ng÷ m¹ch l¹c :
-M¹ch l¹c thÓ hiÖn trong tÝnh thèng nhÊt cña ®Ò tµi , chñ ®Ò .
-M¹ch l¹c thÓ hiÖn trong tr×nh tù hîp lý ( l«gic ) cña sù ph¸t triÓn khai mÖnh
®Ò.
-M¹ch l¹c thÓ hiÖn trong tr×nh tù hîp lý gi÷a c¸c c©u.
-M¹ch l¹c thÓ hiÖn trong kh¶ n¨ng dung hîp nhau gi÷a c¸c hµnh ®éng ng«n
ng÷, Cã thÓ coi ®©y lµ nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n nhÊt cña ng«n ng÷ m¹ch l¹c .
Tãm l¹i : Ng«n nh÷ m¹ch l¹c kh«ng chØ lµ phÐp céng ®¬n gi¶n cña nh÷ng
c©u nh÷ng tõ mµ ®ã lµ nh÷ng suy nghÜ cã liªn quan ®Õn nhau vÒ mét chñ ®Ò
nhÊt ®Þnh ®îc diÔn ®¹t bëi tõ ng÷ chÝnh x¸c , cã h×nh ¶nh, trong nh÷ng c©u ®îc
x©y dùng ®óng theo c¸c qui luËt ng÷ ph¸p , cã liªn kÕt víi nhau .
10
2.3. Mét sè vÊn ®Ò vÒ lý thuyÕt vµ liªn kÕt c©u trong TiÕng ViÖt .
2.3.1. Lý thuyÕt vÒ c©u .
a. Kh¸i niÖm vÒ c©u: C©u lµ mét ®¬n vÞ lêi nãi nhá nhÊt cã tÝnh hoµn chØnh
víi cÊu tróc ng÷ ph¸p ®Çy ®ñ vµ thÓ hiÖn mét ý th«ng b¸o râ rµng , cã chøc
n¨ng biÓu hiÖn vµ truyÒn ®¹t t tëng tõ ngêi nµy sang ngêi kh¸c . C©u thêng cã
ng÷ ®iÖu kÕt thóc vµ xuÊt hiÖn trong ng÷ c¶nh nhÊt ®Þnh .
VÝ dô: C« vµ ch¸u cïng vui móa h¸t .
C« ¬i ! B¹n §øc nãi chuyÖn riªng .
b. Ph©n lo¹i c©u dùa theo cÊu tróc .
* C©u ®¬n: lµ lo¹i c©u c¬ së phæ biÕn nhÊt cña ho¹t ®éng giao tiÕp ng«n
ng÷ . PhÇn lín c©u ®¬n TiÕng ViÖt øng víi mét nßng cèt chñ vÞ . Sù ph©n biÖt
c¸c c©u ®¬n chÝnh lµ sù ph©n biÖt c¸c thµnh phÇn cÊu tróc t¹o nªn m« h×nh c©u .
+ C©u ®¬n b×nh thêng ®Çy ®ñ nßng cèt C //V . C©u ®¬n b×nh thêng cã 2
lo¹i :
- C©u ®¬n b×nh thêng kh«ng më réng , tøc lµ c©u mµ c¸c thµnh phÇn c©u
do mét tõ , mét côm tõ ®¶m nhiÖm .
VÝ dô:
Con // ch¨m häc .
C
V
- C©u ®¬n b×nh thêng më réng tøc lµ c©u mµ thµnh phÇn c©u cã qui m« lµ
kÕt cÊu C/V.
VÝ dô:
Con ch¨m häc // lµm bè mÑ vui lßng.
CN
VN
cn
vn
cn
vn
+ C©u ®¬n ®Æc biÖt lµ c©u ®îc lµm thµnh tõ mét tõ , mét côm tõ ( côm
danh tõ , côm ®éng tõ , côm tÝnh tõ ). C©u nµy kh«ng x¸c ®Þnh ®îc nßng cèt chñ
vÞ .
VÝ dô:
Phë ! Níc !
Ch¸y !
Nhµ bµ Hoµ !
* C©u ghÐp : lµ c©u cã hai nßng cèt chñ vÞ trë lªn , kh«ng bao hµm lÉn
nhau, quan hÖ víi nhau b»ng nh÷ng quan hÖ ng÷ ph¸p nhÊt ®Þnh. C©u ghÐp ®îc
chia lµm hai lo¹i: c©u ghÐp chÝnh phô vµ c©u ghÐp ®¼ng lËp.
- C©u ghÐp ®¼ng lËp lµ kiÓu c©u ®îc cÊu t¹o trªn c¬ së “ quan hÖ ng÷ ph¸p
liªn hîp” (®¼ng lËp). C¸c vÕ c©u cã tÝnh ®éc lËp vµ ®îc kÕt hîp víi nhau theo
trËt tù l«gic tuyÕn tÝnh. Hai vÕ cña c©u ghÐp ®¼ng lËp ®îc ng¨n c¸ch b»ng dÊu
11
phÈy, dÊu chÊm phÈy hoÆc quan hÖ tõ. Sè lîng c¸c vÕ kh«ng h¹n chÕ, nhng
kh«ng tù do, nghÜa lµ ®îc h¹n ®Þnh bëi t duy l«gic.
VÝ dô:
MÆt trêi lªn, s¬ng tan.
MÆt trêi lªn råi s¬ng tan.
MÆt trêi lªn vµ s¬ng tan.
- C©u ghÐp chÝnh phô lµ kiÓu c©u mµ thµnh phÇn nßng cèt cña nã chØ cã
hai vÕ c©u. Hai vÕ ®îc kÕt hîp víi nhau b»ng nh÷ng cÆp quan hÖ tõ. Hai vÕ
trong c©u ghÐp chÝnh phô quan hÖ víi nhau theo quan hÖ ng÷ ph¸p t¬ng hç.
VÝ dô:
V× trêi ma nªn t«i kh«ng ®i häc.
T«i kh«ng ®i häc v× trêi ma.
Tãm l¹i, néi dung cña c©u phô thuéc vµo c¸ch diÔn ®¹t cña ngêi nãi. V× thÕ
c©u ghÐp ®¼ng lËp cã thÓ chuyÓn ®æi b»ng c©u ghÐp qua l¹i.
2.3.2.C¸c ph¬ng thøc liªn kÕt c©u trong v¨n b¶n.
Liªn kÕt c©u trong v¨n b¶n lµ thùc hiÖn tríc hÕt nh÷ng mèi quan hÖ ý
nghÜa gi÷a c©u víi c©u, c©u víi toµn v¨n b¶n. C¸c c©u liªn kÕt víi nhau ph¶i cã
néi dung cïng híng vÒ sù viÖc chung cÇn nãi ®Õn. Nh÷ng tõ tæ hîp tõ ®îc dïng
®Ó thùc hiÖn liªn kÕt c©u ®îc gäi lµ c¸c liªn c©u. Ph¬ng tiÖn liªn kÕt rÊt phong
phó, c¸ch sö dông nh÷ng ph¬ng tiÖn cïng lo¹i ®Ó liªn kÕt c©u ®îc gäi lµ ph¬ng
thøc liªn kÕt. Cã c¸c ph¬ng thøc sau.
a. Ph¬ng thøc lÆp: lµ c¸ch dïng ®i dïng l¹i mét yÕu tè ng«n ng÷ ®Ó t¹o ra tÝnh
liªn kÕt gi÷a c¸c c©u chøa yÕu tè ®ã.
- LÆp tõ ng÷: lµ dïng l¹i tõ hoÆc tæ hîp tõ cña c©u tríc.
- LÆp cÊu tróc: c©u sau lÆp l¹i cÊu tróc(m« h×nh c©u) cña c©u ®i tríc.
b. Ph¬ng thøc thÕ: lµ c¸ch dïng nh÷ng tõ , tæ hîp tõ kh¸c nhau nhng cïng chØ
vÒ mét vËt , mét viÖc ®Ó thay thÕ cho nhau, qua ®ã t¹o tÝnh liªn kÕt gi÷a c¸c c©u
chøa chóng.
- ThÕ ®¹i tõ: c©u ®i sau dïng ®¹i tõ thay thÕ cho mét tõ, mét ng÷ ë c©u ®i
tríc.
- ThÕ b»ng tõ ®ång nghÜa, gÇn nghÜa.
c. Ph¬ng thøc liªn tëng: liªn tëng lµ quan hÖ gi÷a c¸c tõ mµ khi mét tõ xuÊt
hiÖn th× lµm cho ngêi ta nghÜ ®Õn tõ kh¸c. C¸c tõ cã quan hÖ liªn tëng thêng
biÓu hiÖn nh÷ng sù vËt, ho¹t ®éng, tÝnh chÊt, tr¹ng th¸i, sè lîng... thuéc cïng
mét ph¹m trï, mét ph¹m vi cña thùc tÕ kh¸ch quan. Cã mét sè kiÓu liªn tëng
sau:
- Liªn tëng ®ång lo¹i.
- Liªn tëng bé phËn víi toµn thÓ hoÆc ngîc l¹i.
12
- Liªn tëng ®Þnh vÞ.
d. Ph¬ng thøc nèi lµ c¸ch liªn hÖ c©u b»ng tõ, tæ hîp tõ cã néi dung chØ
quan hÖ nh: vµ, v×, nhng, th×, mµ ,lµ.... Cã c¸c kiÓu nèi sau:
- Nèi b»ng quan hÖ tõ.
- Nèi b»ng c¸c tõ ng÷ cã t¸c dông chuyÓn tiÕp.
e. Ph¬ng thøc dïng c©u hái. Ngo¹i trõ c©u hái ®èi tho¹i, trong v¨n b¶n ®¬n
tho¹i c©u hái tu tõ vµ c©u hái ®¬n tho¹i cã chøc n¨ng liªn kÕt râ rÖt. C©u hái cã
thÓ ®Æt ®Çu ®o¹n còng nh cuèi ®o¹n v¨n.
2.4.Ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ mÉu gi¸o lín.
2.4.1. Sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷ m¹ch l¹c.
Nghiªn cøu ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ lµ nghiªn cøu hai h×nh thøc: ng«n
ng÷ ®éc tho¹i vµ ng«n ng÷ héi tho¹i.
Ng«n ng÷ héi tho¹i lµ c©u chuyÖn gi÷a hai hay nhiÒu chñ thÓ nãi n¨ng víi
nhau. Môc ®Ých cña héi tho¹i lµ hái vÒ c¸i g× ®ã vµ ®ßi hái tr¶ lêi. Ng«n ng÷ héi
tho¹i trë nªn rÊt ®¬n gi¶n kÓ c¶ mÆt ng«n ng÷ vµ mÆt t©m lý. Trong ng«n ng÷
héi tho¹i c¸c chñ thÓ nãi n¨ng sö dông nh÷ng c©u cã cÊu tróc ng÷ ph¸p ®¬n
gi¶n, tØnh lîc c¸c thµnh phÇn cã thÓ chØ cßn mét tõ, mét mÖnh ®Ò. V× ng«n ng÷
héi tho¹i ®îc sù ñng hé cña ®èi tîng giao tiÕp vµ hoµn c¶nh , nªn nã kh«ng
phøc t¹p vÒ mÆt t©m lý. Trong ng«n ng÷ héi tho¹i c¸c ph¬ng tiÖn biÓu c¶m phi
ng«n ng÷ ®ãng vai trß v« cïng quan träng. Lêi nãi héi tho¹i trÎ n¾m t¬ng ®èi
dÔ v× ®îc nghe nhiÒu trong ®êi sèng hµng ngµy.
Ng«n ng÷ ®éc tho¹i lµ lêi nãi m¹ch l¹c cña mét ngêi. Môc ®Ých cña ®éc
tho¹i lµ th«ng b¸o nh÷ng sù kiÖn nµo ®ã. H×nh thøc ng«n ng÷ nµy rÊt phøc t¹p
kÓ c¶ mÆt ng«n ng÷ lÉn t©m lý. Trong ng«n ng÷ ®éc tho¹i c¸c tõ ng÷ ph¶i ®îc
sö dông ë møc ®é chÝnh x¸c rÊt cao. C¸c c©u ph¶i ®îc x©y dùng ®óng ng÷ ph¸p,
®óng vµ theo luËt gÇn gièng víi ng«n ng÷ viÕt. C¸c tõ nèi, tõ liªn kÕt ph¶i ®îc
sö dông mét c¸ch linh ho¹t ®Ó c©u chuyÖn cã tÝnh m¹ch l¹c, tr«i ch¶y. Ng«n
ng÷ ®éc tho¹i phøc t¹p vÒ mÆt t©m lý . Chñ thÓ nãi n¨ng ph¶i chuÈn bÞ lêi nãi
cña m×nh tõ tríc mét c¸ch cÈn thËn vµ ph¶i cã trÝ nhí tèt, cã sù kiÓm tra ý thøc
cña tõng c©u nãi cña m×nh. Ngêi nãi ph¶i tù tin ®Ó tr×nh bµy thuyÕt phôc ngêi
kh¸c nghe. C¸c ph¬ng tiÖn biÓu c¶m phi ng«n ng÷ trong ng«n ng÷ ®éc tho¹i
còng ®ãng vai trß quan träng. §èi víi trÎ mÇm non ph¶i n¾m ®îc c¸c cÊu tróc
có ph¸p ®Ó hiÓu lêi nãi m¹ch l¹c vµ truyÒn ®¹t th«ng b¸o cña m×nh. D¹y trÎ
hiÓu vµ sö dông ®îc c¸c h tõ (quan hÖ tõ), x¸c ®Þnh ®îc sù phô thuéc t¬ng hç
gi÷a c¸c bé phËn cña t tëng. TrÎ häc ®éc tho¹i khã v× Ýt ®îc nghe trong ®êi sèng
hµng ngµy. Nãi chuyÖn víi trÎ ngêi lín thêng sö dông h×nh thøc ®èi tho¹i.Do ®ã
13
trÎ mÉu gi¸o biÕt nãi ng«n ng÷ héi tríc. Trong m«i trêng Ýt v¨n ho¸, chØ mét Ýt
ngêi cã n¨ng khiÕu v¨n häc, cã kh¶ n¨ng ®éc tho¹i vµ kÓ chuyÖn m¹ch l¹c.
Kü n¨ng bíc ®Çu vÒ lêi nãi ®éc tho¹i ®Çu tiªn xuÊt hiÖn ë trÎ mÉu gi¸o bÐ.
Khi trÎ cè g¾ng kÓ l¹i mét sù kiÖn c©u chuyÖn nµo ®ã th× hai h×nh thøc nµy trÎ
sö dông mét c¸ch lÉn lén nhau. Bëi ngay ë tuæi hµi nhi trÎ ®· nghe lêi nãi m¹ch
l¹c, lêi tho¹i chuyÖn kÓ cña ngêi lín. TrÎ n¾m lêi nãi trong qu¸ tr×nh t¸ch ra tõ
lêi nãi m¹ch l¹c c¸c yÕu tè cña ng«n ng÷: ©m thanh tõ, c©u.... Sang tuæi mÉu
gi¸o lín, trÎ biÕt sö dông c¶ ng«n ng÷ héi tho¹i vµ ®éc tho¹i mét c¸ch phï hîp
víi hoµn c¶nh giao tiÕp, môc ®Ých vµ nhiÖm vô giao tiÕp. Chøc n¨ng vµ c¸c h×nh
thøc ng«n ng÷ trong suèt c¶ løa tuæi mÉu gi¸o trë nªn rÊt ®a d¹ng vµ phong
phó.
TrÎ n¾m ®îc tÊt c¶ c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ ë ngêi lín. Nh÷ng nhu cÇu giao
tiÕp míi trong c¸c d¹ng ho¹t ®éng dÉn tíi sù ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc ng«n ng÷
míi, dÉn ®Õn sù lÜnh héi ng«n ng÷ mét c¸ch míi mÎ. Vèn tõ cña trÎ ®îc ph¸t
triÓn mét c¸ch nhanh chãng, trÎ lÜnh héi ®îc hÖ thèng ng÷ ph¸p, ng«n ng÷ cña
trÎ trë nªn m¹ch l¹c.
Ng«n ng÷ ®éc tho¹i lµ h×nh thøc ng«n ng÷ phøc t¹p nhÊt ®îc h×nh thµnh
dÇn dÇn ë trÎ mÉu gi¸o do nh÷ng nguyªn nh©n sau:
- Nguyªn nh©n x· héi: ph¹m vi giao tiÕp ngµy cµng ®îc më réng mét c¸ch
®¸ng kÓ, vît ra ngoµi ph¹m vi giao tiÕp trong gia ®×nh. §øa trÎ ®îc vui ch¬i ë
trêng mÇm non, ®îc tham gia vµo cuéc sèng x· héi. C¸c mèi quan hÖ cña trÎ
ngµy cµng phong phó. Sù xuÊt hiÖn mét lo¹t c¸c d¹ng ho¹t ®éng dÉn ®Õn sù
ph¸t triÓn nhanh chãng ho¹t ®éng tËp thÓ cña trÎ mÉu gi¸o. TrÎ ®îc lµm quen
víi cuéc sèng x· héi, ®îc tri gi¸c c¸c sù vËt hiÖn tîng trong cuéc sèng xung
quanh, ®îc nghe c¸c c©u chuyÖn do ngêi lín, c« gi¸o kÓ, ®îc xem tranh vui víi
®å dïng, ®å ch¬i, giao tiÕp trong nhãm b¹n bÌ vµ nh÷ng trÎ kh¸c. Nhu cÇu giao
tiÕp ®Çu tiªn hÕt søc ®¬n gi¶n nh»m tho¶ m·n nhu cÇu thiÕt yÕu nhÊt . ChÝnh
nhu cÇu giao tiÕp ngµy cµng phøc t¹p nµy n¶y sinh tõ mèi quan hÖ phøc t¹p trªn
ph¹m vi giao tiÕp më réng lµ nguyªn nh©n lµm xuÊt hiÖn ng«n ng÷ bËc cao ,
ng«n ng÷ ®éc tho¹i , Cuéc sèng trong nhãm trÎ n¶y sinh sù cÇn thiÕt bµn luËn
®Ó thèng nhÊt ý kiÕn trong ho¹t ®éng chung , sù ph©n chia c¸c chøc n¨ng , sù
kiÓm tra hoµn thµnh nhiÖm vô . Trªn c¬ së nµy , ng«n ng÷ héi tho¹i tiÕp tôc
ph¸t triÓn , xuÊt hiÖn nh÷ng h×nh thøc míi nh : chØ dÉn , ®¸nh gi¸ bµn luËn , ®Ó
thèng nhÊt hµnh ®éng – mÇm mèng cña ng«n ng÷ ®èi tho¹i . ë trÎ xuÊt hiÖn
nh÷ng nhiÖm vô giao tiÕp míi , trÎ muèn truyÒn ®¹t cho ngêi lín nh÷ng Ên t-
14
îng t©m t¹ng suy nghÜ cña m×nh . Nh vËy mét h×nh thøc ng«n ng÷ míi ®· xuÊt
hiÖn , ng«n ng÷ ®éc tho¹i , trÎ kÓ vÒ kinh nghiÖm , vÒ c©u chuyÖn ®îc nghe.
- Nguyªn nh©n t©m lý: Ng«n ng÷ ®Çu tiªn thêng ph¶n ¸nh nhËn thøc cña
®øa trÎ vÒ thÕ giíi kh¸ch quan th«ng qua c¬ quan c¶m gi¸c . Ng«n ng÷ ®Çu tiªn
xuÊt hiÖn díi h×nh thøc lµ nh÷ng tõ ng÷ ®¬n lÎ t¸ch biÖt . Gi÷a tuæi mÉu gi¸o
nhì ®Çu mÉu gi¸o lín t duy trùc quan h×nh tîng , t duy l«gic h×nh thµnh vµ ph¸t
triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn qu© tr×nh t©m lý bËc cao . Cïng víi sù ph¸t triÓn
ho¹t ®éng thùc tiÔn ë trÎ còng xuÊt hiÖn nhu cÇu s¾p xÕp ý nghÜ , bµn luËn vÒ
ph¬ng thøc tiÕn hµnh ho¹t ®éng kh¾c phôc khã kh¨n . Trªn c¬ së nµy , xuÊt hiÖn
chøc n¨ng trÝ tuÖ cña ng«n ng÷ thÓ hiÖn trong ®éc tho¹i víi b¶n th©n , ë ®©y trÎ
nãi chuyÖn víi chÝnh m×nh .
Nh vËy ng«n ng÷ ®éc tho¹i xuÊt hiÖn cïng víi sù xuÊt hiÖn t duy l«gic ,
cïng víi ho¹t ®éng trÝ tuÖ . Ng«n ng÷ ®éc tho¹i lµ ph¬ng tiÖn nhËn thøc lý tÝnh
vµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng trÝ tuÖ .
A.M.Lªusina cho r»ng ë cïng mét lóa tuæi ng«n ng÷ cña mçi ch¸u l¹i
mang tÝnh hoµn c¶nh cao h¬n hoÆc thÊp h¬n . TÝnh hoµn c¶nh trong ng«n ng÷
cña trÎ phô thuéc vµo c¸c nhiÖm vô vµ ®iÒu kiÖn giao tiÕp . Nh vËy tÝnh hoµn
c¶nh cña ng«n ng÷ kh«ng ph¶i lµ ®Æc ®iÓm cña trÎ trong løa tuæi mÉu gi¸o . KÓ
c¶ lóa tuæi mÉu gi¸o bÐ , trong nh÷ng ®iÒu kiÖn giao tiÕp nhÊt ®Þnh vÉn xuÊt
hiÖn ng«n ng÷ m¹ch l¹c . Nhng tÝnh hoµn c¶nh cña ng«n ng÷ gi¶m dÇn tÝnh
m¹ch l¹c cña ng«n ng÷ t¨ng theo løa tuæi . Tõ ®ã chóng ta cã thÓ ®i ®Õn kÕt
luËn : Ng«n ng÷ ®éc tho¹i lµ h×nh thøc ng«n ng÷ ®Çu tiªn cña trÎ mÉu gi¸o .
ViÖc lÜnh héi c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t
triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c . Bíc chuyÓn tõ ng«n ng÷ héi tho¹i sang ®éc tho¹i ®îc
x¸c ®Þnh kh«ng nh÷ng do sù thay ®æi mét c¸ch ®¸ng kÓ nhiÖm vô, néi dung vµ
®iÒu kiÖn giao tiÕp cña trÎ víi ngêi lín . Mµ cßn do sù më réng vèn tõ vµ lÜnh
héi c¸c h×nh thøc ng÷ ph¸p cña tiÕng mÑ ®Î . Sù xuÊt hiÖn nh÷ng ®éng c¬,
nhiÖm vô giao tiÕp míi chØ lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó h×nh thµnh
kü n¨ng kÓ chuyÖn – ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ nh mét ph¬ng tiÖn giao tiÕp.
Ng«n ng÷ lµ hÖ thèng phøc t¹p, c¸c ph¬ng tiÖn ®Ó giao tiÕp do con ngêi s¸ng
t¹o ra trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö. §èi víi trÎ ng«n ng÷ lµ mét h×nh tîng
kh¸ch quan nh nh÷ng sù vËt hiÖn tîng kh¸c. TrÎ cã thÓ t×m hiÓu, kh¸m ph¸ ®îc,
sö dông mét c¸ch tù nhiªn trong ho¹t ®éng ng«n ng÷ cña m×nh vµ trÎ cã thÓ
hoµn thiÖn nã ®Ó qu¸ tr×nh giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ cña m×nh ngµy cµng cã hiÖu
qu¶ cao. Giao tiÕp cña trÎ løa tuæi mÉu gi¸o mang tÝnh trùc tiÕp, tríc mÆt trÎ
bao giê còng cã ®èi tîng giao tiÕp lµ mét ngêi cô thÓ gÇn gòi víi ®øa trÎ. MÆt
15
kh¸c ng«n ng÷ m¹ch l¹c kh«ng ph¶i lµ nh÷ng tõ, nh÷ng c©u rêi r¹c kh«ng liªn
quan ®Õn nhau mµ lµ mét c©u chuyÖn m¹ch l¹c.
2.4.2. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ.
TrÎ em sinh ra kh«ng ph¶i tù nhiªn mµ nãi ®îc, trÎ nãi ®îc lµ nhê ®Õn c¸c
yÕu tè t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ. §ã lµ c¸c yÕu tè sau:
YÕu tè x· héi: Ng«n ng÷ lµ hÖ thèng tÝn hiÑu ©m thanh ®îc s¾p xÕp theo mét
qui t¾c nhÊt ®Þnh cña mét d©n téc hay mét céng ng¬× sö dông ng«n ng÷ ®ã.
Ng«n ng÷ ®îc n¶y sinh vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña céng
®ång ®ã. Nh vËy mçi thø tiÕng lµ mçi tiÕng nãi cña mét d©n téc, mét quèc gia,
lµ s¶n phÈm cña nÒn v¨n ho¸ d©n téc.§ång thêi nã lµ ph¬ng tiÖn biÓu hiÖn chñ
yÕu nhÊt nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n téc Êy. Ng«n ng÷ kh«ng thÓ tån t¹i bªn
ngoµi x· héi.
TrÎ em míi sinh ra ®îc tiÕp xóc ngay víi lo¹i tiÕng nãi nhÊt ®Þnh cña céng
®ång m×nh. Ng«n ng÷ cña trÎ ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong nhu cÇu giao
tiÕp gi÷a trÎ víi nh÷ng ngêi xung quanh: «ng bµ, cha mÑ.... NÕu trÎ ®îc sèng
víi nh÷ng ngêi cã ng«n ng÷ tèt, chuÈn mùc, c¸ch nãi cã t×nh c¶m, h×nh ¶nh ®Ñp
trong c©u nãi th× kh¶ n¨ng ng«n ng÷ cña trÎ còng ®îc ph¸t triÓn tèt. Ngîc l¹i
nÕu sèng trong m«i trêng kh«ng thuËn lîi th× ng«n ng÷ cña trÎ còng bÞ h¹n chÕ
®i rÊt nhiÒu.
YÕu tè gia ®×nh: Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ phô thuéc rÊt
nhiÒu vµo sù t¸c déng cña gia ®×nh. Khi ®øa trÎ võa sinh ra th× ®· cã sù giao lu
xóc c¶m, t×nh c¶m xuÊt hiÖn ®Çu tiªn gi÷a ngêi mÑ vµ ®øa trÎ, TiÕng nãi ®Çu
tiªn cña ®øa trÎ xuÊt hiÖn còng bÊt ®Çu tõ mÑ. Khi ng«n ng÷ trÎ ph¸t triÓn dÇn
th× gia ®×nh chÝnh lµ c¸i n«i gióp trÎ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷.
YÕu tè nhµ trêng: Khi trÎ mÉu gi¸o b¾t ®Çu ®Õn trêng th× ng«n ng÷ cña c«
gi¸o ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn trÎ.
VÝ dô: Ng«n ng÷ kÓ chuyÖn, ®äc th¬ kÕt hîp víi viÖc gi¶i thÝch vµ c¸ch sö dông
tõ chÝnh x¸c.Giao tiÕp gi÷a c« vµ trÎ t¹o nh÷ng ¶nh hëng lín ®èi víi trÎ t¹o sù
tiÕn bé trong qu¸ tr×nh häc kÓ chuyÖn.
YÕu tè t©m sinh lý: ViÖc tiÕp thu ng«n ng÷ cßn phô thuéc vµo sù nhanh
nh¹y cña hÖ thÇn kinh, sinh lý, sù hoµn thiÖn cña bé m¸y ph¸t ©m, tai nghe, ý
chÝ cña ®øa trÎ. TrÎ em ngay tõ khi míi sinh ra kh«ng thÓ nãi ngay ®îc mÆc dï
tiÕp xóc víi m«i trêng ng«n ng÷ ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu tiªn. DÇn dÇn theo
n¨m th¸ng, bé n·o cña trÎ ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng lµ
trung t©m ®iÒu khiÓn cña mäi ho¹t ®éng c¬ thÓ. Trong ®ã cã c¶ bé m¸y ph¸t
©m, tai nghe. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó trÎ tiÕp thu , h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn
16
kh¶ n¨ng ng«n ng÷. Tuy nhiªn cã mét sè trÎ ng«n ng÷ ph¸t triÓn rÊt nhanh , tù
tin khi giao tiÕp víi ngêi kh¸c. Ngîc l¹i cã mét sè trÎ häc nãi chËm h¬n b×nh
thêng .Ng«n ng÷ cña nh÷ng trÎ nµy thêng kh«ng tr«i ch¶y. Do rôt rÌ, t©m lý
mÆc c¶m ng¹i giao tiÕp, tiÕp xóc víi mäi ngêi xung quanh. §iÒu nµy chÞu ¶nh
hëng cña sù nhanh nh¹y hÖ thÇn kinh vµ ý chÝ cña ®øa trÎ.
Ho¹t ®éng còng lµ mét trong c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn ng«n
ng÷ cña trÎ. Kh¶ n¨ng nãi cña trÎ ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong ho¹t ®éng.
§èi víi trÎ nhá th× ho¹t ®éng giao lu c¶m xóc vµ vui ch¬i lµ ho¹t ®éng chñ ®¹o .
ChØ khi ®øa trÎ tÝch cùc tham gia ho¹t ®éng ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng giao tiÕp, giao
lu vµ vui ch¬i th× ng«n ng÷ cña trÎ míi ph¸t triÓn tèt ®îc. ChÝnh c¸c ho¹t ®éng
Êy gióp trÎ lu«n lu«n t×m tßi th¾c m¾c ®Ó biÕt ngµy cµng nhiÒu h¬n vÒ c¸c sù vËt
hiÖn tîng vµ c¸c mèi quan hÖ cña chóng. TrÎ sö dông ng«n ng÷ tÝch cùc h¬n, do
®ã kh¶ n¨ng ng«n ng÷ cña trÎ ph¸t triÓn h¬n.
Tãm l¹i, sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ chÞu ¶nh hëng rÊt nhiÒu
c¸c yÕu tè kh¸c nhau. Løa tuæi mÉu gi¸o diÕn ra qu¸ tr×nh lÜnh héi c¸c h×nh
thøc ng«n ng÷ c¬ b¶n. V× vËy, ®Ó ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ cÇn chó
ý c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ nh»m môc ®Ých gi¸o dôc trÎ
mätt c¸ch toµn diÖn.
2.4.3. ý nghÜa cña sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o lín.
Ng«n ng÷ gióp trÎ më réng c¸c mèi quan hÖ trong giao tiÕp bëi v× ng«n
ng÷ lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp c¬ b¶n gi÷a con ngêi víi nhau. Nhê cã ng«n ng÷ mµ
gi÷a trÎ vµ ngêi lín thiÕt lËp ®îc mèi quan hÖ t¬ng hç víi nhau, hiÓu vµ th«ng
c¶m lÉn nhau. §ång thêi nhê ng«n ng÷ mµ ®øa trÎ cã kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn hµnh
vi cña m×nh. B»ng ng«n ng÷ trÎ cã thÓ diÔn ®¹t sù hiÓu biÕt cña m×nh cho ngêi
lín hiÓu vµ hiÓu ®îc ý ngêi lín. Tõ ®ã gióp trÎ tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng giao tiÕp
víi con ngêi .
Ng«n ng÷ cßn cã ý nghÜa trong viÖc gióp trÎ kh¸m ph¸, nhËn biÕt thÕ giíi
xung quanh, gi÷ vai trß quan träng trong viÖc gióp trÎ trë thµnh mét thµnh viªn
cña x· héi. TrÎ tiÕp thu, lÜnh h«Þ, chiÕm lÜnh nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö x· héi
biÕn nã thµnh c¸i riªng cña m×nh díi sù t¸c ®éng cu¶ gi¸o dôc vµ d¹y häc, vµ
b»ng sù tÝch cùc cña b¶n th©n. Nhê sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷ mµ trÎ trë thµnh
mét thùc thÓ cña x· héi loµi ngêi. Trë thµnh nh÷ng con ngêi mang trong m×nh
nh÷ng kinh nghiÖm cña x· héi. TrÎ nhËn thøc nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc trng cïng c¸c
mèi liªn hÖ cña sù vËt hiÖn tîng. §Ó tho· m·n nhu cÇu giao tiÕp, nhËn thøc
®ã.TrÎ ph¶i cã kü n¨ng ng«n ng÷ cao h¬n – chÝnh lµ ng«n ng÷ m¹ch l¹c.
17
Ng«n ng÷ m¹ch l¹c gãp phÇn ph¸t triÓn t duy cho trÎ, sù lÜnh héi ng«n ng÷
tiÕng mÑ ®Î lµ thµnh tùu quan träng nhÊt trong nh÷ng n¨m ®Çu cña cuéc ®êi ®øa
trÎ. Ng«n ng÷ gi÷ vai trß v« cïng quan träng trong sù ph¸t triÓn t duy cña trÎ,
®Æc biÖt lµ t duy l«gic, trõu tîng. Nhê cã ng«n ng÷ mµ ®øa trÎ cã thÓ suy nghÜ,
®iÒu khiÓn hµnh vi hµnh ®éng cña m×nh cho phï hîp. Cã thÓ nãi ng«n ng÷ lµ
nÒn t¶ng cho c¸c qu¸ tr×nh t duy bËc cao nh ®iÒu khiÓn sù chó ý, ghi nhí cã chñ
®Þnh, nhí l¹i, ph©n lo¹i, kÕ ho¹ch ho¸ ho¹t ®éng, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. T duy cña
trÎ ngµy cµng ph¸t triÓn phô thuéc vµo vèn sèng kiÕn thøc trong ph¹m vi giao
tiÕp vµ kh¶ n¨ng ng«n ng÷ cña trÎ. TrÎ biÕt sö dông ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña
m×nh ®Ó gi¶i thÝch, m« t¶, tr×nh bµy c¸c mèi liªn hÖ cña sù vËt hiÖn tîng ®Ó ngêi
nghe dÔ hiÓu vµ chÊp nhËn. Do ®ã cÇn gãp phÇn n©ng cao kh¶ n¨ng sö dông
ng«n ng÷ cña tÎ. §Ó cã thÓ ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cÇn gióp trÎ ph¸t ©m
®óng, nãi c©u ®óng ng÷ ph¸p, sö dông c¸c h×nh thøc liªn kÕt cã l«gic ...
Nh vËy ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ mÉu gi¸o lín cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan
täng ®èi víi sù ph¸t triÓn toµn diÖn nh©n c¸ch trÎ. Nã gãp phÇn chuÈn bÞ cho trÎ
bíc vµo trêng tiÓu häc tham gia c¸c ho¹t ®éng vui ch¬i, häc tËp, sinh ho¹t mét
c¸ch m¹nh d¹n, tù tin vµ hoµ nhËp.
2.5. C¬ së lý luËn chung vÒ v¨n häc d©n gian .
2.5.1. Kh¸i niÖm chung vÒ v¨n häc d©n gian .
Cã rÊt nhiÒu c¸ch ®Þnh nghÜa vÒ v¨n häc d©n gian. Theo M.Gorki trong ®¹i héi
c¸c nhµ v¨n Liªn X« lÇn thø I n¨m 1935 : “V¨n häc d©n gian lµ s¸ng t¸c cña
nh©n d©n mµ tríc hÕt lµ cña nh©n d©n lao ®éng”. Cã quan niÖm cho r»ng v¨n
häc d©n gian lµ thµnh phÇn nghÖ thuËt ng«n tõ trong s¸ng t¸c cã tÝnh chÊt tæng
hîp cña nh©n d©n lao ®éng. Hay v¨n häc d©n gian lµ nh÷ng thÓ lo¹i s¸ng t¸c
d©n gian, trong ®ã thµnh phÇn nghÖ thuËt ng«n tõ chiÐm vÞ trÝ quan träng vµ bao
giê nã còng cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi c¸c thµnh phÇn nghÖ thuËt vµ phi nghÖ
thuËt kh¸c nh nh¹c ®iÖu, vò ®iÖu, ®iÖu bé cö chØ....
Tãm l¹i v¨n häc d©n gian lµ toµn bé s¸ng t¸c ng«n tõ cña nh©n d©n ®îc lu
truyÒn b»ng miÖng tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c.
2.5.2. Vai trß cña v¨n häc d©n gian ®èi víi trÎ th¬.
TrÎ em vèn rÊt nh¹y c¶m, khi cßn n»m trong n«i ®· ®îc tiÕp xóc víi nh÷ng
lêi ru ngät ngµo cña mÑ, nh÷ng c©u chuyÖn, ca dao, ®éng dao...lµ ph¬ng tiÖn
duy nhÊt tho¶ m·n nhu cÇu giao tiÕp, nhËn biÕt thÕ giíi xung quanh cña trÎ. §îc tiÕp xóc víi v¨n häc d©n gian ngay tõ bÐ, trÎ cã ®iÒu kiÖn t×m hiÓu vÒ céi
nguån cuéc sèng cña cha «ng. Bëi v¨n häc d©n gian lµ ngêi b¹n ®ång hµnh cña
ngêi d©n lao ®éng tõ xa ®Õn nay. §©y lµ lÞch sö kh«ng thµnh v¨n cña mçi d©n
18
téc. V¨n häc d©n gian ®· ph¶n ¸nh ch©n thùc vµ ®Çy ®ñ nhÊt vÒ cuéc sèng lao
®éng chiÕn ®Êu cña cha «ng ta. V¨n häc d©n gian lµ tiÕng nãi, céi nguån cña
mçi d©n téc, kh«ng chØ céi nguån vÒ tinh thÇn, t×nh c¶m nghÖ thuËt mµ cßn lµ
céi nguån vËt chÊt t¹o dùng nªn con ngêi cña mçi vïng ®Êt, mçi d©n téc. C¸c
em sÏ hiÓu vÒ cuéc sèng vÊt v¶ ®Ó chinh phôc thiªn nhiªn, më mang bê câi vµ
g×n gi÷ ®Êt níc...
H¬n thÕ n÷a v¨n häc d©n gian cßn lµ kho tµng lu gi÷ truyÒn thèng, kinh
nghiÖm phong phó, quÝ b¸u cña d©n téc. V× vËy v¨n häc d©n gian cã gi¸ trÞ gi¸o
dôc to lín gãp phÇn tÝch cùc tíi sù ph¸t triÓn ®¹o ®øc, lèi sèng, lu©n lý cho c¸c
em. §Æc biÖt d¹y cho c¸c em cã lèi sèng nh©n ¸i, th¼ng th¾n, biÕt ®Êu tranh
bªnh vùc cho c¸i ®Ñp, c¸i ®óng. Ngêi ta thêng kÓ ®Õn nh÷ng c©u chuyÖn cæ d©n
gian trong viÖc gi¸o dôc t×nh c¶m ®¹o ®øc, hµnh vi, lèi sèng vµ phÈm chÊt t©m
hån d©n téc cho trÎ. Nh÷ng c©u chuyÖn cæ d©n gian ®· th¾p s¸ng trong lßng c¸c
em ngän löa yªu níc th¬ng nßi, kh¬i dËy niÒm tù hµo vÒ søc m¹nh cña d©n téc
trong lao ®éng, chiÕn ®Êu, t¹o cho c¸c em niÒm tin vµo søc m¹nh cña d©n téc vµ
cña chÝnh b¶n th©n. TiÕp xóc víi truyÖn d©n gian trÎ th¬ kh«ng chØ rung c¶m
víi vÎ ®Ñp h×nh tîng nghÖ thuËt mµ c¸c em cßn ®îc lµm quen vµ c¶m nhËn ®îc
nh÷ng vÎ ®Ñp lung linh trong h×nh ¶nh, nhÞp ®iÖu, ©m thanh tiÕng mÑ ®Î.
Nh vËy v¨n häc d©n gian cã t¸c dông rÊt to lín ®èi víi trÎ th¬. Bëi nã lµ
lo¹i h×nh nghÖ thuËt cã nhiÒu gi¸ trÞ vµ còng lµ lo¹i h×nh nghÖ thuËt ®Õn víi trÎ
sím nhÊt.
2.5.3. Kh¸i niÖm truyÖn d©n gian.
TruyÖn d©n gian lµ mét thÓ lo¹i n»m trong hÖ thèng chung cña v¨n häc d©n
gian. Vµ truyÖn d©n gian còng thuéc trong dßng v¨n tù sù d©n gian – bao gåm
truyÖn vµ vÌ. TruyÖn d©n gian thêng lµ v¨n xu«i nhng còng cã khi lµ v¨n vÇn.
TruyÖn d©n gian thêng nÆng nÒ h cÊu ngay c¶ khi mµ t¸c gi¶ ®Þnh nãi vÇ ngêi
thùc viÖc thùc(truyÖn cè tÝch lÞch sö ). Bëi bÊt cø mét t¸c phÈm v¨n häc nµo mµ
ch¼ng b¾t nguån tõ nh÷ng nguyªn mÉu cã thËt trong cuéc sèng. TruyÖn d©n
gian còng n»m trong qui luËt Êy mµ kh¸i qu¸t thµnh nh©n vËt v¨n häc. TruyÖn
d©n gian ph¶n ¸nh ph¶n ¸nh cuéc sèng nh c¸c t¸c phÈm v¨n häc d©n gian kh¸c.
Kho tµng truyÖn d©n gian rÊt phong phó víi nhiÒu lo¹i truyÖn: thÇn tho¹i,
cæ tÝch, ngô ng«n, truyÖn cêi. Kh«ng ph¶i c¸c truyÖn Êy cïng xuÊt hiÖn trong
lÞch sö nh nhau. Nhng l¹i chÝnh lµ nguån tµi liÖu quÝ gi¸, nguån níc s¹ch, ®îc vÝ
nh hßn ngäc quÝ cµng mµi cµng s¸ng. C¶ gi¸ trÞ néi dung lÉn nghÖ thuËt ®Òu ®a
®Õn cho trÎ nh÷ng ®iÒu bÊt ngê, kú vü. Nh÷ng ©m ®iÖu cña t¸c phÈm v¨n häc
d©n gian Êy ®· ®i vµo lßng ngêi nh lêi ru, ca dao, c©u chuyÖn sÏ m·i ng©n nga
19
trong lßng con ngêi. Cã t¸c dông rÊt lín kh«ng chØ ®a l¹i cho trÎ c¶m xóc thÈm
mü mµ cßn rÊt nhiÒu gi¸ trÞ nghÖ thuËt kh¸c.
2.5.4. VÞ trÝ cña truyÖn d©n gian trong ch¬ng tr×nh gi¸o dôc trÎ mÉu gi¸o.
Trong ch¬ng tr×nh ch¨m sãc gi¸o dôc mÉu gi¸o vµ c¸c tuyÓn tËp trß ch¬i,
bµi h¸t, th¬, truyÖn mÉu gi¸o do bé gi¸o dôc ph¸t hµnh ®· cho ta thÊy mét phÇn
nµo vÞ trÝ cña v¨n häc d©n gian trong c«ng t¸c ch¨m sãc gi¸o dôc trÎ ®Æc biÖt lµ
truyÖn d©n gian.
Tríc hÕt vÒ sè lîng, chóng ta dÔ dµng nhËn thÊy ®îc r»ng truyÖn d©n gian
chiÕm vÞ trÝ kh«ng nhá trong m«n häc cho trÎ lµm quen víi t¸c phÈm v¨n häc.
Cô thÓ ë ®é tuæi mÉu gi¸o bÐ cã ®Õn 50% sè lîng truyÖn ®îc giíi thiÖu trong
ch¬ng tr×nh cho trÎ lµm quen víi t¸c phÈm v¨n häc. Trong c¸c truyÖn ®ã l¹i cã
®Õn 70% sè truyÖn thuéc thÓ lo¹i truyÖn d©n gian ®îc giíi thiÖu cho trÎ lµm
quen. Sang ®é tuæi mÉu gi¸o nhì sè truyÖn ®îc giíi thiÖu ®Õn trÎ tuy kh«ng
t¨ng lªn vÒ sè lîng nhng gÇn nh 100% c¸c c©u truyÖn ®Òu n»m trong thÓ lo¹i
truyÖn d©n gian. §Õn ®é tuæi mÉu gi¸o lín th× sè lîng truyÖn vµ th¬ ®îc giíi
thiÖu cho trÎ lµm quen lµ t¬ng ®¬ng nhau 50% - 50%. 100% sè truyÖn ®îc giíi
thiÖu trong ch¬ng tr×nh ®Òu thuéc truyÖn d©n gian.
Tuy nhiªn vÒ néi dung vµ ý nghÜa cña c¸c c©u truyÖn d©n gian ë c¸c ®é
tuæi l¹i cã phÇn kh¸c nhau. Thêng ë mÉu gi¸o bÐ c¸c c©u truyÖn ®îc giíi thiÖu
cã néi dung, kÕt cÊu ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu, c¸c cèt truyÖn gÇn gòi víi cuéc sèng
cña trÎ nh truyÖn: Nhæ cñ c¶i, Chó thá tinh kh«n, Hoa mµo gµ, Cãc kiÖn trêi,
C« bÐ quµng kh¨n ®á....Nh÷ng c©u truyÖn nµy thêng cã dung lîng ng¾n, dÔ
hiÓu, dÔ nhí. Sang mÉu gi¸o nhì sè lîng truyÖn tuy cã Ýt ®i nhng vÒ néi dung
®· cã phÇn phøc t¹p h¬n, néi dung kÕt cÊu c©u truyÖn khã h¬n, nh©n vËt ®îc më
réng h¬n kh«ng chØ cã hai, ba, bèn nh©n vËt mµ cã thÓ nhiÒu h¬n n÷a. C¸c c©u
truyÖn mang ý nghÜa gi¸o dôc réng lín h¬n trÎ ®· biÕt vµ ph©n biÖt ®îc c¸c
phÈm chÊt cu¶ nh©n vËt nh ch¨m chØ, lêi biÕng, hiÒn hËu hay ®éc ¸c....BiÕt yªu
quÝ nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp vµ kh«ng ®ång t×nh víi nh÷ng thãi xÊu. Ngoµi ra
trÎ cßn biÕt ®îc vÒ mét sè sù tÝch vÒ cuéc chiÕn ®Êu chèng giÆc ngo¹i x©m cña
d©n téc ta(TruyÖn ¤ng Giãng; TÝch chu; Cñ c¶i tr¾ng; C©y khÕ; C¸o, thá vµ gµ
trèng...).
Riªng ®èi víi ®é tuæi mÉu gi¸o lín vÒ sè lîng còng nh chÊt lîng ®· ®îc
n©ng cao vÒ mäi mÆt. 100% sè truyÖn ®îc giíi thiÖu cho trÎ lµm quen ®Òu lµ
truyÖn d©n gian. Néi dung c¸c c©u truyÖn phong phó, ®a d¹ng, dung lîng c¸c
truyÖn dµi h¬n. VÒ kÕt cÊu c©u truyÖn phøc t¹p, nh©n vËt còng phong phó h¬n.
Kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc gi¸o dôc ®¹o ®øc thÈm mü cho trÎ mµ c¸c c©u truyÖn
20
- Xem thêm -