Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Skkn một số biện pháp dạy trẻ kể sáng tạo truyện dân gian nhằm phát triển ngôn n...

Tài liệu Skkn một số biện pháp dạy trẻ kể sáng tạo truyện dân gian nhằm phát triển ngôn ngữ mạch lạc cho trẻ mẫu giáo lớn ( 5-6 tuổi )

.DOC
71
178
145

Mô tả:

ĐÒ tµi: Mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ MÉu gi¸o lín ( 5-6 tuæi ) ở trường... MỞ ĐẦU I. Lý do chän ®Ò tµi Chóng ta ®ang sèng trong nh÷ng n¨m ®Çu cña thÕ kû XXI – thÕ kû cña khoa häc c«ng nghÖ hiÖn ®¹i. ViÖc gi¸o dôc con ngêi hoµn thiÖn ®Ó s¸nh kÞp thêi ®¹i lu«n lµ vÊn ®Ò cÊp thiÕt kh«ng chØ cña riªng c¸c nhµ gi¸o dôc mµ cña toµn x· héi. §Ó ®¹t ®îc sù hoµn thiÖn ®ã chóng ta kh«ng thÓ bá qua “ thêi th¬ Êu” cña mçi con ngêi. TrÎ em chÝnh lµ trang s¸ch më ®Çu cña mçi cuéc ®êi, lµ n¬i ®Æt nh÷ng viªn g¹ch ®Çu tiªn x©y dùng nÒn mãng nh©n c¸ch cña con ngêi. Mét trong nh÷ng yÕu tè quan träng trong qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn toµn diÖn nh©n c¸ch trÎ ®ã chÝnh lµ ng«n ng÷. Ng«n ng÷ chÝnh lµ yÕu tè kh«ng thÓ thiÕu ®èi víi bÊt cø ai nhÊt lµ ®èi víi trÎ th¬.Trong c«ng t¸c gi¸o dôc thÕ hÖ mÇm non cho ®Êt níc , chóng ta cµng thÊy râ vai trß cña ng«n ng÷ ®èi víi viÖc gi¸o dôc trÎ . Ng«n ng÷ gãp phÇn ®µo t¹o c¸c ch¸u trë thµnh con ngêi ph¸t triÓn toµn diÖn . Bëi ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt cña con ngêi . Vg«txki nãi : “Ngay tõ giê phót ®Çu tiªn cña cuéc ®êi th× ®øa trÎ lµ mét thùc thÓ x· héi” . TrÎ cã nhu cÇu giao tiÕp víi nh÷ng ngêi xung quanh . Tuy nhiªn ph¬ng tiÖn giao tiÕp ®Çu tiªn l¹i lµ ph¬ng tiÖn phi ng«n ng÷ . C¸c giai ®o¹n tiÕp theo trÎ ®· biÕt sö dông ng«n ng÷ lµm ph¬ng tiÖn giao tiÕp , béc lé suy nghÜ , nhu cÇu cña m×nh tuy cßn mét sè ®iÓm h¹n chÕ . Nh kh¶ n¨ng nãi ®óng ng÷ ph¸p , nãi m¹ch l¹c cña trÎ cha tèt . V× vËy ngoµi viÖc rÌn luyÖn ph¸t ©m , tõ vùng , ng÷ ph¸p th× ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ lµ c«ng viÖc v« cïng quan träng cÇn ph¶i ®îc tiÕn hµnh ë trêng mÇm non . §©y lµ ph¬ng tiÖn v¹n n¨ng ®Ó ®øa trÎ thÓ hiÖn suy nghÜ cña m×nh mét c¸ch ®Çy ®ñ, toµn vÑn vµ cã hiÖu qu¶ nhÊt trong khi giao tiÕp . E.U Chikhiªva-nhµ gi¸o dôc ngêi Nga xem viÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ lµ mét trong nh÷ng néi dung gi¸o dôc quan träng cña mäi ho¹t ®éng ë trêng mÇm non . Lµ tiÒn ®Ò cho mäi sù thµnh c«ng kh¸c . Bëi ng«n ng÷ kh«ng chØ lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp mµ cßn lµ ph¬ng tiÖn ph¸t triÓn t duy , nhËn thøc , ®¹o ®øc , 1 thÈm mü ... cho trÎ . Nhê cã ng«n ng÷ mµ trÎ n¾m b¾t ®îc c¸c tri thøc vÒ sù vËt hiÖn tîng . U.Sinxki nhËn ®Þnh : “ TiÕng mÑ ®Î lµ c¬ së cña mäi sù ph¸t triÓn, lµ vèn quý cña mäi tri thøc”. ChÝnh v× thÕ cÇn ph¶i gi¸o dôc ng«n ng÷ cho trÎ tõ rÊt sím b»ng ng«n ng÷ tiÕng mÑ ®Î. Ng«n ng÷ ph¸t triÓn t¹o ®iÒu kiÖn cho sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch. Ngîc l¹i mçi khÝa c¹nh cña sù ph¸t triÓn nh©n c¸ch ®Òu cã sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷. §Æc biÖt lµ ng«n ng÷ m¹ch l¹c. Nã cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan träng trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn nh©n c¸ch trÎ. HiÖn nay bé gi¸o dôc nãi chung vµ ngµnh gi¸o dôc mÇm non nãi riªng ®· bíc ®Çu cã nh÷ng ®æi míi vÒ néi dung, ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y cho phï hîp h¬n víi thùc tiÔn, môc ®Ých, nhiÖm vô gi¸o dôc cña ngµnh. ViÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ còng n»m trong hÖ thèng ®æi míi ®ã. Tuy nhiªn ë c¸c trêng mÇm non hiÖn nay vÉn cha cã tiÕt häc riªng ®Ó d¹y trÎ ph¸t triÓn ng«n ng÷. Mµ chØ ph¸t triÓn ng«n ng÷ th«ng qua lång ghÐp trªn c¸c tiÕt häc kh¸c nh m«i trêng xung quanh, lµm quen ch÷ c¸i, t¸c phÈm v¨n häc.... Cho trÎ lµm quen víi t¸c phÈm v¨n häc lµ m«n cã nhiÒu ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó d¹y trÎ ph¸t triÓn ng«n ng÷. Th«ng qua tiÕt häc thuéc th¬, ca dao, ®ång giao, tiÕt kÓ truyÖn cho trÎ nghe, kÓ s¸ng t¹o truyÖn. Ng«n ng÷ cña trÎ dÇn dÇn më réng vµ ph¸t triÓn. §Æc biÖt qua nh÷ng giê d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian ®· gãp phÇn kh«ng nhá trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o. Bëi ®îc tiÕp xóc víi truyÖn d©n gian trÎ nh ®îc trë vÒ víi céi nguån d©n téc c¶ vÒ gi¸ trÞ vËt chÊt lÉn tinh thÇn. C¸c yÕu tè hoang ®êng kú ¶o gióp c¸c em cã trÝ tëng tîng phong phó, bay bæng, s¸ng t¹o. Nh÷ng bµi häc ®¹o ®øc, lu©n lý ¨n s©u vµo trong ký øc c¸c em. Gióp c¸c em biÕt ®iÒu khiÓn hµnh vi lèi sèng cña m×nh. Ng«n ng÷ c¸c em dÇn dÇn ph¸t triÓn ë møc ®é cao nhÊt- Ng«n ng÷ m¹ch l¹c. Tuy nhiªn qua bíc ®Çu kh¶o s¸t cña chóng t«i cho thÊy ë c¸c trêng mÇm non vÊn ®Ò ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cha ®îc thËt sù chó ý. NhÊt lµ qua c¸c giê d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian. Mét thÓ lo¹i v¨n häc d©n gian mang nhiÒu ¶nh hëng cho trÎ. Cho nªn cha cã sù quan t©m nghiªn cøu, ¸p dông c¸c biÖn ph¸p thÝch hîp, triÖt ®Ó trong c¸c tiÕt kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ ë møc ®é tèt nhÊt. Tõ lý luËn vµ thùc tiÔn trªn chóng t«i chän vµ nghiªn cøu ®Ò tµi: “ Mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ MÉu gi¸o lín ( 5-6 tuæi ) ®Ò tµi: “ Mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ MÉu gi¸o lín ( 5-6 tuæi ) ở trường....”. 2 2. Môc ®Ých nghiªn cøu. 2.1. T×m hiÓu thùc tr¹ng sö dông c¸c biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ MÉu gi¸o lín trường....... 2.2. §Ò xuÊt mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian theo tÝnh c¸ch nh©n vËt nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ MÉu gi¸o lín trường........ 3. Gi¶ thuyÕt khoa häc. NÕu x©y dùng vµ sö dông thµnh c«ng mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian theo tÝnh c¸ch nh©n vËt trong sÏ t¹o ®iÒu kiÖn cho trÎ mÉu gi¸o lín ph¸t triÓn tèt ng«n ng÷ m¹ch l¹c. 4. NhiÖm vô nghiªn cøu. 4.1. HÖ thèng ho¸ c¬ së lý luËn liªn quan ®Õn viÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o lín. 4.2. T×m hiÓu thùc tr¹ng sö dông c¸c biÖn ph¸p kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o lín trường........ 4.3. X¸c ®Þnh c¸c luËn cø khoa häc ®Ó x©y dùng mét sè biÖn ph¸p kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian theo tÝnh c¸ch nh©n vËt nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o lín trường........ 4.4. Thùc nghiÖm s ph¹m ®Ó kiÓm chøng tÝnh hiÖu qu¶ cña c¸c biÖn ph¸p ®ã. 4.5. Rót ra nh÷ng kÕt luËn, ®Ò xuÊt, kiÕn nghÞ. 5. §èi tîng, kh¸ch thÓ, ph¹m vi nghiªn cøu. 5.1. §èi tîng nghiªn cøu. Mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian theo tÝnh c¸ch nh©n vËt nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o lín. 5.2.Kh¸ch thÓ nghiªn cøu. Quá trình chăm sóc và giáo dục trÎ MÉu gi¸o lín tõ 5 – 6 tuæi ở trường........ 5.3.Ph¹m vi nghiªn cøu. Do ®iÒu kiÖn thêi gian cã h¹n nªn chóng t«i chän vµ tiÕn hµnh lµm thùc nghiÖm ë mét sè c©u truyÖn d©n gian.Sau ®ã tiÕn hµnh ph©n tÝch kÕt qu¶ nh÷ng c©u chuyÖn sau: TruyÖn cæ tÝch ViÖt Nam “ Qu¶ bÇu tiªn”. 3 TruyÖn cæ tÝch Nga “ Ba c« g¸i”. TruyÖn cæ ViÖt Nam “ TÊm C¸m”. §Þa ®iÓm: Líp mÉu gi¸o lín – Trêng ........... Sè lîng ch¸u: – Thùc nghiÖm 35 ch¸u. - §èi chøng 35 ch¸u. 6. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. 6.1.Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu lý luËn. §äc vµ hÖ thèng ho¸ c¸c tµi liÖu cã liªn quan ®Õn c¬ së lý luËn cña vÊn ®Ò nghiªn cøu, c¬ së h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ, ®Æc biÖt lµ ng«n ng÷ m¹ch l¹c.... 6.2.Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu thùc tiÔn. 6.2.1.§iÒu tra gi¸o viªn vÒ thùc tr¹ng sö dông c¸c biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian b»ng phiÕu tr¾c nghiÖm. 6.2.2.§iÒu tra vÒ kh¶ n¨ng sö dông ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ th«ng qua viÖc ghi chÐp nhanh, b¨ng ghi ©m toµn bé tiÕt häc vµ cho ®iÓm theo c¸c tiªu chÝ qua phiÕu ®iÒu tra ( dµnh cho trÎ ). 6.3Ph¬ng ph¸p thùc nghiÖm s ph¹m. 6.3.1.Sö dông c¸c biÖn ph¸p ®· ®Ò xuÊt t¸c ®éng ®Õn mét nhãm trÎ khèi thùc nghiÖm. 6.3.2.Xö ký sè liÖu thùc nghiÖm s ph¹m b»ng thèng kª to¸n häc. 7. C¸c ®ãng gãp cña luËn v¨n. 7.1.Bíc ®Çu hÖ thèng ho¸ c¬ së lý luËn cho viÖc ph¸t triÓn kh¶ n¨ng sö dông ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ MÉu gi¸o lín. 7.2.§Ò xuÊt ®îc ba biÖn ph¸p liªn hoµn d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian theo tÝnh c¸ch nh©n vËt nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ MÉu gi¸o lín ở trường.......; C« kÓ mÉu kÕt hîp sö dông hÖ thèng c©u hái. TrÎ kÓ tiÕp c©u truyÖn cña c« hoÆc cña b¹n s¸ng t¹otheo tÝnh c¸ch nh©n vËt. TrÎ tù kÓ s¸ng t¹otheo tÝnh c¸ch nh©n vËt. 7.3.Bíc ®Çu vËn dông cã hiÖu qu¶ ba biÖn ph¸p trªn trong giê d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian gióp trÎ t¨ng dÇn kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c. 4 NỘI DUNG NGHIÊN CỨU Ch¬ng I. C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn liªn quan ®Õn ®Ò tµi. 1.§iÓm qua lÞch sö nghiªn cøu vÊn ®Ò. Sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ tríc tuæi ®i häc, còng nh ng«n ng÷ m¹ch l¹c ®· ®îc rÊt nhiÒu nhµ t©m lý häc, gi¸o dôc häc trªn toµn thÕ giíi nghiªn cøu. Song mçi t¸c gi¶ l¹i nghiªn cøu ë c¸c løa tuæi kh¸c nhau vµ ë c¸c gãc ®é kh¸c nhau. §Æc biÖt ë Liªn X« tríc ®©y do ®iÒu kiÖn ph¸t triÓn sím vÒ kinh tÕ còng nh tr×nh ®é v¨n ho¸. Cho nªn nghµnh gi¸o dôc dµnh cho trÎ em tríc tuæi häc còng ®îc chó träng. C¸c nhµ t©m lý häc, gi¸o dôc häc rÊt quan t©m ®Õn viÖc nghiªn cøu còng nh ®a ra nh÷ng biÖn ph¸p tèt nhÊt nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ løa tuæi mÉu gi¸o. §Æc biÖt lµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ. Ng«n ng÷ vµ lÜnh héi ng«n ng÷ lµ thµnh tùu v« cïng quan träng trong sù ph¸t triÓn cña trÎ em. Sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ em ®Æc biÖt lµ ng«n ng÷ m¹ch l¹c lµ ®iÒu g©y nhiÒu høng thó vµ lµ ®Ò tµi cña nhiÒu nhµ nghiªn cøu khoa häc trong nöa ®Çu thÕ kû XIX cho ®Õn nay. C¸c nhµ nghiªn cøu nµy cho r»ng: tõ 3 - 4 tuæi trÎ b¾t ®Çu nãi ®îc nh÷ng c©u dµi vµ phøc t¹p , biÕt sö dông ng«n ng÷ héi tho¹i ®Ó giao tiÕp – b¾t ®Çu xuÊt hiÖn nh÷ng biÓu hiÖn ban ®Çu cña ng«n ng÷ ®éc tho¹i – ng«n ng÷ kÓ truyÖn. §Õn 4 – 5 tuæi trÎ ®· nãi ®îc nh÷ng c©u t¬ng ®èi phøc t¹p. TrÎ ®· b¾t ®Çu sö dông ng«n ng÷ ®éc tho¹i vµ héi tho¹i ®Ó giao tiÕp. Khi ®· 5 – 6 tuæi trÎ nãi ®îc nh÷ng c©u ®a d¹ng vµ phong phó ®Ó giao tiÕp: c©u ®¬n, c©u phøc... , trÎ sö dông thµnh th¹o ng«n ng÷ ®éc tho¹i cã nghÜa lµ trÎ ®· trë thµnh chñ thÓ nãi n¨ng thùc sù. Hay kh¶ n¨ng ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ ë d¹ng thuÇn thôc. U.X Mukhina – Nhµ t©m lý häc ngêi Nga trong cuèn “ T©m lý häc mÉu gi¸o” ®· t×m hiÓu sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ mÇm non song song víi sù ph¸t triÓn t©m lý cña chóng. T¸c gi¶ rÊt quan t©m ®Õn c¸ch biÓu ®¹t lêi nãi mµ trÎ muèn diÔn ®¹t. §Æc biÖt cuèi tuæi mÉu gi¸o ng«n ng÷ dÇn trë thµnh ph¬ng tiÖn quan träng nhÊt nh»m truyÒn ®¹t kinh nghiÖm x· héi cho ®øa trÎ ®Ó ngêi lín ®iÒu khiÓn ho¹t ®éng cña nã. E. I Chikhiªva trong cuèn: “ Ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ díi tuæi ®Õn trêng phæ th«ng” ®· ®¸nh gi¸ cao viÖc d¹y tiÕng mÑ ®Î ë vên trÎ v× ®ã lµ c¬ së cña mäi sù ph¸t triÓn trÝ tuÖ, lµ kho tµng cña mäi tri thøc, lµ c¬ së cña nÒn gi¸o dôc. Bµ cho r»ng ng«n ng÷ lµ c«ng cô hoµn chØnh nhÊt trong giao tiÕp gi÷a con ngêi víi con ngêi, ph¶i quan t©m ®Õn kh¶ n¨ng nµy cña trÎ. 5 L.X Vg«txki trong “ T duy vµ ng«n ng÷” ®· kh¼ng ®Þnh: do ng«n ng÷ lµ ph¬ng thøc ®Çu tiªn mµ qua ®ã con ngêi trao ®æi nh÷ng gi¸ trÞ x· héi. Cho nªn ng«n ng÷ v« cïng quan träng ®èi víi sù ph¸t triÓn t duy. A.M Leusina tiÕn hµnh nghiªn cøu sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ mÉu gi¸o. Bµ ®· ®a ra kÕt luËn: “ kh«ng ph¶i lµ tõ mµ c©u vµ ng«n ng÷ m¹ch l¹c lµ ®¬n vÞ cña ng«n ng÷ nh mét ph¬ng tiÖn giao tiÕp . ViÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c ®ãng vai trß chñ ®¹o trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ trong suèt thêi kú mÉu gi¸o. Ph.A X«khin vµ c¸c céng sù trong cuèn: “ Sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ trÎ em løa tuæi mÉu gi¸o” cho r»ng: c¸c biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ truyÖn, kÓ truyÖn theo tranh, theo ®å ch¬i, theo kinh nghiÖm, kÓ truyÖn s¸ng t¹o cã t¸c dông thóc ®Èy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ. Bµ Chikhiªva còng ®· ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ mét c¸ch cã hÖ thèng. Trong ®ã bµ nhÊn m¹nh cÇn dùa trªn c¬ së tæ chøc cho trÎ t×m hiÓu vÒ thÕ giíi xung quanh qua c¸c ho¹t ®éng nh d¹o ch¬i, xem tranh, kÓ truyÖn cho trÎ nghe... ®Ó h×nh thµnh kü n¨ng kÓ truyÖn cho trÎ. Nh÷ng t tëng nµy ®Õn nay vÉn cßn nguyªn gi¸ trÞ khoa häc ®èi víi nghµnh gi¸o dôc mÇm non. TÝnh m¹ch l¹c trong c¸c c©u truyÖn cña mÉu gi¸o cßn ®îc D.N ixtomina nghiªn cøu. Bµ cho trÎ mÉu gi¸o kÓ l¹i truyÖn kh«ng cã tranh, kÓ theo tranh vµ kÓ s¸ng t¹o. Trªn c¬ së tµi liÖu thu ®îc bµ ®i ®Õn kÕt luËn c¸c biÖn ph¸p kÓ truyÖn cã ¶nh hëng quyÕt ®Þnh ddÕn sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o. ë ViÖt Nam trong thêi gian gÇn ®©y vÊn ®Ò ph¸t triÓn ng«n ng÷ ngµy cµng ®îc quan t©m h¬n, biÓu hiÖn b»ng c¸c tiÕt häc á trêng mÇm non do bé gi¸o dôc vµ ®µo t¹o, vô mÇm non ®Ò ra trong c¸c ch¬ng tr×nh: lµm quen ch÷ c¸i, trß ch¬i víi ch÷ c¸i, bÐ tËp t«.... §Æc biÖt hiÖn nay ®ang bíc ®Çu thùc hiÖn chuyÓn ®æi, ®æi míi vÒ néi dung còng nh ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y trong trêng mÇm non. ViÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷ ®îc lång ghÐp thÝch hîp trong c¸c tiÕt häc kh¸c mµ vÉn ®¶m b¶o ®îc néi dung kiÕn thøc cña m«n häc chÝnh. NguyÔn Xu©n Khoa trong cuèn “Ph¬ng ph¸p ph¸t triÓn cho trÎ mÉu gi¸o” ®· ®a ra mét sè biÖn ph¸p nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ díi h×nh thøc kÓ chuyÖn kh¸c nhau trong ®ã cã kÓ chuyÖn s¸ng t¹o . Lª ThÞ Kim Anh trong “ Ph¬ng ph¸p ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ mÉu gi¸o” còng ®· x©y dùng mét sè ph¬ng ph¸p ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c . T¸c gi¶ ®· nhÊn m¹nh ý nghÜa cña viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng vÒ d¹y trÎ kÓ chuyÖn s¸ng 6 t¹o ®o¹n kÕt thóc cña c©u chuyÖn , d¹y trÎ kÓ chuyÖn s¸ng t¹o theo dµn bµi cña c©u chuyÖn . LËp chuyÖn theo tÝnh c¸ch nh©n vËt hay d¹y trÎ kÓ chuyÖn vÒ nh©n vËt . Tuy nhiªn cha ®Ò ra c¸c biÖn ph¸p cô thÓ . NguyÔn ThÞ Oanh khi nghiªn cøu sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷ trÎ ®· kh¼ng ®Þnh tÇm quan träng cña gi¸o dôc ®èi víi sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ . T¸c gi¶ thÊy r»ng cÇn cã tiÕt häc riªng giµnh cho nhiÖm vô ph¸t triÓn ng«n nh÷ trong ®ã cã ng«n ng÷ m¹ch l¹c . Sù lång ghÐp nhiÖm vô nµy trªn c¸c tiÕt häc kh¸c kh«ng ®¶m b¶o chÊt lîng ph¸t triÓn ng«n ng÷ còng nh kh«ng ®ñ thêi gian ®Ó gi¶i quyÕt mét c¸ch triÖt ®Ó . ViÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ kh«ng chØ ®îc thùc hiÖn trong giao tiÕp tù do mµ cßn ph¶i cã trong nh÷ng tiÕt häc víi môc ®Ých ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ . §ã lµ tiÕt häc khã ®ßi hái c« gi¸o ph¶i chuÈn bÞ cÈn thËn vµ n¾m v÷ng ph¬ng ph¸p d¹y . LuËn ¸n th¹c sÜ cña Huúnh ¸i Hång vÒ “ Mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ chuyÖn theo chñ ®Ò nh»m ph¸t triÓn lêi nãi m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o 5- 6 tuæi t¹i thµnh phè Hå ChÝ Minh” ®· x©y dùng mét sè biÖn ph¸p d¹y trÎ kÓ chuyÖn theo tranh cã chñ ®Ò nh»m ph¸t triÓn lêi nãi m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o . Nh×n chung ®· cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶, nhiÒu nhµ khoa häc, gi¸o dôc trong vµ ngoµi níc quan t©m nghiªn cøu trªn nhiÒu khÝa c¹nh gãc ®é riªng, phong phó. Tuy nhiªn ë níc ta trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y míi b¾t ®Çu chó träng ®Õn vÊn ®Ò ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o. Ngoµi viÖc kh¼ng ®Þnh tÝnh cÊp thiÕt vµ tÇm quan träng cña viÖc ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c trong gi¸o dôc trÎ mÇm non c¸c t¸c gi¶ còng ®· ®a ra mét sè néi dung, nhiÖm vô, biÖn ph¸p ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o. Riªng vÊn ®Ò d¹y trÎ kÓ s¸ng t¹o truyÖn d©n gian theo tÝnh c¸ch nh©n vËt nh»m ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o th× cßn cha ®îc nghiªn cøu. 2.C¬ së lý luËn liªn quan ®Õn ®Ò tµi. 2.1.Chøc n¨ng cña ng«n ng÷. 2.1.1. Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp quan träng nhÊt cña con ngêi ( V.I Lªnin). Trong x· héi, nhê cã ho¹t ®éng giao tiÕp mµ con ngêi cã sù trao ®æi th«ng tin tõ c¸ thÓ nµy sang c¸ thÓ kh¸c. Ho¹t ®éng giao tiÕp kh«ng chØ hiÓu ®¬n gi¶n lµ qu¸ tr×nh trao ®æi, truyÒn ®¹t vµ thu nhËn th«ng tin, mµ ®ã chÝnh lµ sù t¸c ®éng gi÷a con ngêi víi con ngêi víi t c¸ch lµ nh÷ng thµnh viªn x· héi. Nhê cã ho¹t ®éng giao tiÕp mµ con ngêi cã thÓ t¹o ra s¶n phÈm x· héi.§iÒu ®ã cã nghÜa lµ nÕu kh«ng cã ng«n ng÷ th× con ngêi kh«ng thÓ lao ®éng chung, 7 kh«ng thÓ cã c¸c s¶n phÈm x· héi vµ x· héi sÏ kh«ng tån t¹i. V× thÕ ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn h×nh thµnh, b¶o tån vµ ph¸t triÓn x· héi loµi ngêi. 2.1.2. Ph¬ng thøc x· héi ho¸ trÎ em. Ng«n ng÷ cã chøc n¨ng gi÷ g×n, b¶o tån, truyÒn ®¹t vµ ph¸t triÓn nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö cña con ngêi sèng trong x· héi. Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn x· héi loµi ngêi. Trong qu¸ tr×nh lao ®éng, con ngêi t¹o ra nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö x· héi, nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö nµy ®îc gi÷ g×n, b¶o tån trong c¸c c«ng cô lao ®éng, s¶n phÈm lao ®éng. Trong c¸c mèi quan hÖ gi÷a ngêi víi ngêi chñ yÕu lµ nhê ng«n ng÷. Khi míi sinh ra trÎ em lµ mét c¬ thÓ sinh häc, mét c¸ thÓ ®¹i diÖn cho loµi ngêi. DÇn dÇn trÎ ®· tiÕp thu, lÜnh héi, chiÕm lÜnh nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö x· héi, biÕn nã thµnh vèn liÕng cña m×nh díi t¸c ®éng cña gi¸o dôc vµ d¹y häc. Nh vËy b»ng sù tÝch cùc cña b¶n th©n vµ nhê cã ng«n ng÷ trÎ em biÕn m×nh tõ mét s¬ thÓ sinh vËt thµnh mét thùc thÓ x· héi, thµnh con ngêi mang trong m×nh nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö cña x· héi loµi ngêi. Nh÷ng mèi quan hÖ x· héi gi÷a con ngêi vµ ng«n ng÷ lµ ph¬ng thøc x· héi ho¸ trÎ em vµ nhê cã ng«n ng÷ trÎ kÕ thõa nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö x· héi, x©y dùng vµ ph¸t triÓn x· héi ngµy cµng ®i lªn. 2.1.3.Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn ph¸t triÓn t duy cho trÎ. Ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn më mang trÝ thøc, ph¸t triÓn vµ lµm giµu kiÕn thøc cho trÎ. Th«ng qua ng«n ng÷, con ngêi cã thÓ n¾m ®îc tri thøc, kü n¨ng , nh÷ng thµnh tùu cña khoa häc c«ng nghÖ, lÞch sö x· héi loµi ngêi... .Ng«n ng÷ më réng hiÓu biÕt cho con ngêi. Trong qu¸ tr×nh sèng cña m×nh con ngêi sö dông ng«n ng÷ víi t c¸ch lµ mét c«ng cô giao tiÕp x¸c lËp mèi quan hÖ gi÷a con ngêi víi nhau trong céng ®éng vµ víi thÕ giíi xung quanh ®Ó nhËn thøc vµ c¶i t¹o nã. Ng«n ng÷ liªn quan ®Õn mäi khÝa c¹nh cña cuéc sèng nªn ®îc biÓu hiÖn díi nhiÒu gãc ®é kh¸c nhau. Ng«n ng÷ ngµy cµng phong phó th× viÖc hoµ nhËp víi cuéc sèng x· héi còng nh häc hµnh nghiªn cøu ngµy cµng thuËn lîi. Cho nªn nã lµ ph¬ng tiÖn ph¸t triÓn t duy. Ngoµi ra ng«n ng÷ cßn cã chøc n¨ng ph¶n ¸nh t duy cña con ngêi. Sù ph¶n ¸nh hiÖn thùc kh¸ch quan xung quanh chñ yÕu ®îc thùc hiÖn díi h×nh thøc ng«n ng÷. Cho nªn ng«n ng÷ lµ h×nh thøc tån t¹i, ph¬ng tiÖn vËt chÊt ®Ó thÓ hiÖn t duy vµ cao h¬n thÕ n÷a lµ c«ng cô ho¹t ®éng cña t duy. Ng«n ng÷ trùc tiÕp tham gia vµo qu¸ tr×nh h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn t duy cña con ngêi. C¸c M¸c viÕt “ Ng«n ng÷ lµ hiÖn thùc trùc tiÕp cña t duy”. L.X Vg«txki khi nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ ®· ®Æt mèi liªn hÖ gi÷a t duy – ng«n ng÷ vµ ®· kh¼ng ®Þnh sù thèng nhÊt chÆt chÏ cña mèi liªn hÖ nµy. VÊn ®Ò 8 Êy ®îc cô thÓ ho¸ thµnh vÊn ®Ò ý tëng vµ tõ ng÷. Vg«txki viÕt “ Quan hÖ gi÷a ý tëng vµ tõ ng÷ lµ mét qu¸ tr×nh sèng ®éng, ý tëng n¶y sinh trong tõ ng÷. Tõ ng÷ mµ kh«ng cã ý tëng tríc hÕt lµ tõ ng÷ chÕt vµ ngay c¶ ý tëng còng vËy. Mét khi kh«ng ®îc vËt chÊt ho¸ trong tõ ng÷ th× còng chØ lµ mét bãng mê, mét ©m thanh h v«”. Ng«n ng÷ cã rÊt nhiÒu chøc n¨ng nhng chøc n¨ng quan träng nhÊt chÝnh lµ giao tiÕp vµ t duy. Hai chøc n¨ng nµy kh«ng thÓ t¸ch rêi, nã hç trî bæ sung cho nhau. Nh vËy ng«n ng÷ lµ c«ng cô ®Ó ph¸t triÓn t duy. Nh÷ng nghiªn cøu gÇn ®©y cho biÕt sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ chñ yÕu mang tÝnh m« t¶ nh»m x©y dùng chuÈn mùc vÒ c¸c giai ®o¹n ph¸t triÓn cña ng«n ng÷. §¸nh dÊu c¸c mèc quan träng trong sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ trªn toµn cÇu : 6 th¸ng tuæi – bËp bÑ; 1 tuæi – nãi tõ ®Çu tiªn, liªn kÕt tõ; cuèi tuæi thø 2 – lÜnh héi vèn tõ t¬ng ®èi lín; 4-5 tuæi n¾m ®îc cÊu tróc ng÷ ph¸p; 5-6 tuæi nãi m¹ch l¹c....Tr×nh tù cña c¸c thµnh tùu nµy cho thÊy qu¸ tr×nh ph¸t triÓn cña ng«n ng÷ ®îc qui ®Þnh bëi sù trëng thµnh vµ chÝn muåi cña ®øa trÎ, tu©n theo qui luËt kh¸ch quan. TrÎ em khi míi sinh ra cha thÓ nãi ngay ®îc. §Ó cã thÓ nãi ®îc ph¶i tr¶i qua mét thêi gian dµi. Tuy nhiªn trÎ ph¶i ®îc giao tiÕp víi nh÷ng ngêi xung quanh vµ ®îc sù gi¸o dôc tõ phÝa ngêi lín. Kak. Hain¬dich cho r»ng “ Sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ diÔn ra theo tõng thêi kú riªng biÖt phï hîp víi c¸c giai ®o¹n nhÊt ®Þnh cña løa tuæi”. Theo Vg«txki “ B¶n chÊt sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ nh»m ë môc ®Ých giao tiÕp vµ sù nhËn thøc. TÊt nhiªn sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ kh«ng chØ thuÇn tuý dùa trªn kh¶ n¨ng nhËn thøc cña ®øa trΔ. Cã thÓ nãi m«i trêng lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ em. Do vËy ng«n ng÷ cña nh÷ng ngêi xung quanh trÎ cã ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn ng«n ng÷ trÎ – trÎ häc ®îc ng«n ng÷ b»ng con ®êng b¾t chíc nh÷ng ngêi xung quanh chóng. CÇn ph¶i x©y dùng m«i trêng ng«n ng÷ v¨n ho¸ xung quanh chóng, nghÜa lµ ng«n ng÷ cña ngêi gi¸o dôc ph¶i ®óng, chuÈn, chÝnh x¸c thùc sù lµm mÉu vÒ ng«n ng÷ cho trÎ. Ngoµi ra tÝnh tÝch cùc trong ng«n ng÷ cña trÎ còng ®ãng vai trß quyÕt ®Þnh trong sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña chÝnh m×nh. V× vËy cã thÓ nãi ng«n ng÷ ®ãng vai trß quan träng trong tÊt c¶ mäi lÜnh vùc ho¹t ®éng cña con ngêi. 2.2.VÒ ng«n ng÷ m¹ch l¹c. §· cã rÊt nhiÒu t¸c gi¶ trong vµ ngoµi níc nghiªn cøu vÒ ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ mÉu gi¸o. Mét sè t¸c gi¶ còng ®· nªu mét sè biÓu hiÖn cña ng«n ng÷ m¹ch l¹c nh sau: 9 Theo NguyÔn Xu©n Khoa trong cuèn “ Ph¬ng ph¸p ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ mÉu gi¸o” quan niÖm lêi nãi m¹ch l¹c cña trÎ mÉu gi¸o ®îc thÓ hiÖn ë mèi liªn hÖ chÆt chÏ gi÷a sù liªn kÕt néi dung vµ liªn kÕt h×nh thøc. T¸c gi¶ L¬ng Kim Nga trong cuèn “ Ph¬ng ph¸p ph¸t triÓn lêi nãi cña trÎ mÉu gi¸o” cho r»ng lêi nãi m¹ch l¹c cña trÎ ®îc thÓ hiÖn qua c©u nãi ®óng cÊu tróc tiÕng ViÖt. Lêi nãi cã néi dung th«ng b¸o ®Çy ®ñ l«gic, cã h×nh ¶nh, diÔn ®¹t râ rµng khi nãi, biÕt ng¾t c©u, giäng nãi cã s¾c th¸i biÓu c¶m. Trong cuèn “ T©m lý häc trÎ em løa tuæi mÇm non” cña NguyÔn ThÞ ¸nh TuyÕt ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ mÉu gi¸o xuÊt ph¸t tõ nhu cÇu vèn ng«n ng÷ cña trÎ t¨ng nhanh. TrÎ muèn trao ®æi gi¶i thÝch víi b¹n, víi ngêi lín néi dung nµo ®ã trÎ ph¶i cè g¾ng tr×nh bµy râ rµng, nªu ®îc mèi quan hÖ gi÷a c¸c sù vËt hiÖn tîng ®Ó thuyÕt phôc ngêi nghe. Theo bµ ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ lµ lêi nãi thÓ hiÖn tÝnh chÆt chÏ, khóc chiÕt, tÝnh tr×nh tù, liªn kÕt. Theo Hoµng ThÞ Oanh cïng c¸c t¸c gi¶ kh¸c trong cuèn “ Ph¬ng ph¸p ph¸t triÓn ng«n ng÷ cho trÎ díi 6 tuæi” th× ng«n ng÷ m¹ch l¹c lµ ng«n ng÷ ®îc tr×nh bµy l«gic cã tr×nh tù, chÝnh x¸c, ®óng ng÷ ph¸p vµ cã h×nh ¶nh. Ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ lµ ph¸t triÓn kh¶ n¨ng nghe, hiÓu, tr×nh bµy cã l«gic, tr×nh tù chÝnh x¸c, ®óng ng÷ ph¸p vµ cã h×nh ¶nh mét néi dung nhÊt ®Þnh. T¸c gi¶ Ph.AX«khin trong cuèn “Ph¸t triÓn lêi nãi cho trÎ mÉu gi¸o” cho r»ng “Lêi nãi m¹ch l¹c cña trÎ mÉu gi¸o ®îc hiÓu lµ sù diÔn ®¹t më réng mét néi dung x¸c ®Þnh , ®îc thùc hiÖn mét c¸ch l«gic , tuÇn tù , chÝnh x¸c , ®óng ng÷ ph¸p vµ cã h×nh tîng . Lêi nãi m¹ch l¹c kh«ng thÓ t¸ch rêi thÕ giíi t duy . Lêi nãi m¹ch l¹c ph¶n ¸nh t duy cña trÎ , kü n¨ng suy nghÜ vÒ c¸i tiÕp nhËn ®îc vµ ph¶n ¸nh nã mét c¸ch ®óng ®¾n” Trong cuèn “V¨n b¶n vµ liªn kÕt c©u trong v¨n b¶n” cña t¸c gi¶ DiÖp Quang Ban nªu ra nh÷ng biÓu hiÖn cña ng«n ng÷ m¹ch l¹c : -M¹ch l¹c thÓ hiÖn trong tÝnh thèng nhÊt cña ®Ò tµi , chñ ®Ò . -M¹ch l¹c thÓ hiÖn trong tr×nh tù hîp lý ( l«gic ) cña sù ph¸t triÓn khai mÖnh ®Ò. -M¹ch l¹c thÓ hiÖn trong tr×nh tù hîp lý gi÷a c¸c c©u. -M¹ch l¹c thÓ hiÖn trong kh¶ n¨ng dung hîp nhau gi÷a c¸c hµnh ®éng ng«n ng÷, Cã thÓ coi ®©y lµ nh÷ng ®Æc trng c¬ b¶n nhÊt cña ng«n ng÷ m¹ch l¹c . Tãm l¹i : Ng«n nh÷ m¹ch l¹c kh«ng chØ lµ phÐp céng ®¬n gi¶n cña nh÷ng c©u nh÷ng tõ mµ ®ã lµ nh÷ng suy nghÜ cã liªn quan ®Õn nhau vÒ mét chñ ®Ò nhÊt ®Þnh ®îc diÔn ®¹t bëi tõ ng÷ chÝnh x¸c , cã h×nh ¶nh, trong nh÷ng c©u ®îc x©y dùng ®óng theo c¸c qui luËt ng÷ ph¸p , cã liªn kÕt víi nhau . 10 2.3. Mét sè vÊn ®Ò vÒ lý thuyÕt vµ liªn kÕt c©u trong TiÕng ViÖt . 2.3.1. Lý thuyÕt vÒ c©u . a. Kh¸i niÖm vÒ c©u: C©u lµ mét ®¬n vÞ lêi nãi nhá nhÊt cã tÝnh hoµn chØnh víi cÊu tróc ng÷ ph¸p ®Çy ®ñ vµ thÓ hiÖn mét ý th«ng b¸o râ rµng , cã chøc n¨ng biÓu hiÖn vµ truyÒn ®¹t t tëng tõ ngêi nµy sang ngêi kh¸c . C©u thêng cã ng÷ ®iÖu kÕt thóc vµ xuÊt hiÖn trong ng÷ c¶nh nhÊt ®Þnh . VÝ dô: C« vµ ch¸u cïng vui móa h¸t . C« ¬i ! B¹n §øc nãi chuyÖn riªng . b. Ph©n lo¹i c©u dùa theo cÊu tróc . * C©u ®¬n: lµ lo¹i c©u c¬ së phæ biÕn nhÊt cña ho¹t ®éng giao tiÕp ng«n ng÷ . PhÇn lín c©u ®¬n TiÕng ViÖt øng víi mét nßng cèt chñ vÞ . Sù ph©n biÖt c¸c c©u ®¬n chÝnh lµ sù ph©n biÖt c¸c thµnh phÇn cÊu tróc t¹o nªn m« h×nh c©u . + C©u ®¬n b×nh thêng ®Çy ®ñ nßng cèt C //V . C©u ®¬n b×nh thêng cã 2 lo¹i : - C©u ®¬n b×nh thêng kh«ng më réng , tøc lµ c©u mµ c¸c thµnh phÇn c©u do mét tõ , mét côm tõ ®¶m nhiÖm . VÝ dô: Con // ch¨m häc . C V - C©u ®¬n b×nh thêng më réng tøc lµ c©u mµ thµnh phÇn c©u cã qui m« lµ kÕt cÊu C/V. VÝ dô: Con ch¨m häc // lµm bè mÑ vui lßng. CN VN cn vn cn vn + C©u ®¬n ®Æc biÖt lµ c©u ®îc lµm thµnh tõ mét tõ , mét côm tõ ( côm danh tõ , côm ®éng tõ , côm tÝnh tõ ). C©u nµy kh«ng x¸c ®Þnh ®îc nßng cèt chñ vÞ . VÝ dô: Phë ! Níc ! Ch¸y ! Nhµ bµ Hoµ ! * C©u ghÐp : lµ c©u cã hai nßng cèt chñ vÞ trë lªn , kh«ng bao hµm lÉn nhau, quan hÖ víi nhau b»ng nh÷ng quan hÖ ng÷ ph¸p nhÊt ®Þnh. C©u ghÐp ®îc chia lµm hai lo¹i: c©u ghÐp chÝnh phô vµ c©u ghÐp ®¼ng lËp. - C©u ghÐp ®¼ng lËp lµ kiÓu c©u ®îc cÊu t¹o trªn c¬ së “ quan hÖ ng÷ ph¸p liªn hîp” (®¼ng lËp). C¸c vÕ c©u cã tÝnh ®éc lËp vµ ®îc kÕt hîp víi nhau theo trËt tù l«gic tuyÕn tÝnh. Hai vÕ cña c©u ghÐp ®¼ng lËp ®îc ng¨n c¸ch b»ng dÊu 11 phÈy, dÊu chÊm phÈy hoÆc quan hÖ tõ. Sè lîng c¸c vÕ kh«ng h¹n chÕ, nhng kh«ng tù do, nghÜa lµ ®îc h¹n ®Þnh bëi t duy l«gic. VÝ dô: MÆt trêi lªn, s¬ng tan. MÆt trêi lªn råi s¬ng tan. MÆt trêi lªn vµ s¬ng tan. - C©u ghÐp chÝnh phô lµ kiÓu c©u mµ thµnh phÇn nßng cèt cña nã chØ cã hai vÕ c©u. Hai vÕ ®îc kÕt hîp víi nhau b»ng nh÷ng cÆp quan hÖ tõ. Hai vÕ trong c©u ghÐp chÝnh phô quan hÖ víi nhau theo quan hÖ ng÷ ph¸p t¬ng hç. VÝ dô: V× trêi ma nªn t«i kh«ng ®i häc. T«i kh«ng ®i häc v× trêi ma. Tãm l¹i, néi dung cña c©u phô thuéc vµo c¸ch diÔn ®¹t cña ngêi nãi. V× thÕ c©u ghÐp ®¼ng lËp cã thÓ chuyÓn ®æi b»ng c©u ghÐp qua l¹i. 2.3.2.C¸c ph¬ng thøc liªn kÕt c©u trong v¨n b¶n. Liªn kÕt c©u trong v¨n b¶n lµ thùc hiÖn tríc hÕt nh÷ng mèi quan hÖ ý nghÜa gi÷a c©u víi c©u, c©u víi toµn v¨n b¶n. C¸c c©u liªn kÕt víi nhau ph¶i cã néi dung cïng híng vÒ sù viÖc chung cÇn nãi ®Õn. Nh÷ng tõ tæ hîp tõ ®îc dïng ®Ó thùc hiÖn liªn kÕt c©u ®îc gäi lµ c¸c liªn c©u. Ph¬ng tiÖn liªn kÕt rÊt phong phó, c¸ch sö dông nh÷ng ph¬ng tiÖn cïng lo¹i ®Ó liªn kÕt c©u ®îc gäi lµ ph¬ng thøc liªn kÕt. Cã c¸c ph¬ng thøc sau. a. Ph¬ng thøc lÆp: lµ c¸ch dïng ®i dïng l¹i mét yÕu tè ng«n ng÷ ®Ó t¹o ra tÝnh liªn kÕt gi÷a c¸c c©u chøa yÕu tè ®ã. - LÆp tõ ng÷: lµ dïng l¹i tõ hoÆc tæ hîp tõ cña c©u tríc. - LÆp cÊu tróc: c©u sau lÆp l¹i cÊu tróc(m« h×nh c©u) cña c©u ®i tríc. b. Ph¬ng thøc thÕ: lµ c¸ch dïng nh÷ng tõ , tæ hîp tõ kh¸c nhau nhng cïng chØ vÒ mét vËt , mét viÖc ®Ó thay thÕ cho nhau, qua ®ã t¹o tÝnh liªn kÕt gi÷a c¸c c©u chøa chóng. - ThÕ ®¹i tõ: c©u ®i sau dïng ®¹i tõ thay thÕ cho mét tõ, mét ng÷ ë c©u ®i tríc. - ThÕ b»ng tõ ®ång nghÜa, gÇn nghÜa. c. Ph¬ng thøc liªn tëng: liªn tëng lµ quan hÖ gi÷a c¸c tõ mµ khi mét tõ xuÊt hiÖn th× lµm cho ngêi ta nghÜ ®Õn tõ kh¸c. C¸c tõ cã quan hÖ liªn tëng thêng biÓu hiÖn nh÷ng sù vËt, ho¹t ®éng, tÝnh chÊt, tr¹ng th¸i, sè lîng... thuéc cïng mét ph¹m trï, mét ph¹m vi cña thùc tÕ kh¸ch quan. Cã mét sè kiÓu liªn tëng sau: - Liªn tëng ®ång lo¹i. - Liªn tëng bé phËn víi toµn thÓ hoÆc ngîc l¹i. 12 - Liªn tëng ®Þnh vÞ. d. Ph¬ng thøc nèi lµ c¸ch liªn hÖ c©u b»ng tõ, tæ hîp tõ cã néi dung chØ quan hÖ nh: vµ, v×, nhng, th×, mµ ,lµ.... Cã c¸c kiÓu nèi sau: - Nèi b»ng quan hÖ tõ. - Nèi b»ng c¸c tõ ng÷ cã t¸c dông chuyÓn tiÕp. e. Ph¬ng thøc dïng c©u hái. Ngo¹i trõ c©u hái ®èi tho¹i, trong v¨n b¶n ®¬n tho¹i c©u hái tu tõ vµ c©u hái ®¬n tho¹i cã chøc n¨ng liªn kÕt râ rÖt. C©u hái cã thÓ ®Æt ®Çu ®o¹n còng nh cuèi ®o¹n v¨n. 2.4.Ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ mÉu gi¸o lín. 2.4.1. Sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷ m¹ch l¹c. Nghiªn cøu ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ lµ nghiªn cøu hai h×nh thøc: ng«n ng÷ ®éc tho¹i vµ ng«n ng÷ héi tho¹i. Ng«n ng÷ héi tho¹i lµ c©u chuyÖn gi÷a hai hay nhiÒu chñ thÓ nãi n¨ng víi nhau. Môc ®Ých cña héi tho¹i lµ hái vÒ c¸i g× ®ã vµ ®ßi hái tr¶ lêi. Ng«n ng÷ héi tho¹i trë nªn rÊt ®¬n gi¶n kÓ c¶ mÆt ng«n ng÷ vµ mÆt t©m lý. Trong ng«n ng÷ héi tho¹i c¸c chñ thÓ nãi n¨ng sö dông nh÷ng c©u cã cÊu tróc ng÷ ph¸p ®¬n gi¶n, tØnh lîc c¸c thµnh phÇn cã thÓ chØ cßn mét tõ, mét mÖnh ®Ò. V× ng«n ng÷ héi tho¹i ®îc sù ñng hé cña ®èi tîng giao tiÕp vµ hoµn c¶nh , nªn nã kh«ng phøc t¹p vÒ mÆt t©m lý. Trong ng«n ng÷ héi tho¹i c¸c ph¬ng tiÖn biÓu c¶m phi ng«n ng÷ ®ãng vai trß v« cïng quan träng. Lêi nãi héi tho¹i trÎ n¾m t¬ng ®èi dÔ v× ®îc nghe nhiÒu trong ®êi sèng hµng ngµy. Ng«n ng÷ ®éc tho¹i lµ lêi nãi m¹ch l¹c cña mét ngêi. Môc ®Ých cña ®éc tho¹i lµ th«ng b¸o nh÷ng sù kiÖn nµo ®ã. H×nh thøc ng«n ng÷ nµy rÊt phøc t¹p kÓ c¶ mÆt ng«n ng÷ lÉn t©m lý. Trong ng«n ng÷ ®éc tho¹i c¸c tõ ng÷ ph¶i ®îc sö dông ë møc ®é chÝnh x¸c rÊt cao. C¸c c©u ph¶i ®îc x©y dùng ®óng ng÷ ph¸p, ®óng vµ theo luËt gÇn gièng víi ng«n ng÷ viÕt. C¸c tõ nèi, tõ liªn kÕt ph¶i ®îc sö dông mét c¸ch linh ho¹t ®Ó c©u chuyÖn cã tÝnh m¹ch l¹c, tr«i ch¶y. Ng«n ng÷ ®éc tho¹i phøc t¹p vÒ mÆt t©m lý . Chñ thÓ nãi n¨ng ph¶i chuÈn bÞ lêi nãi cña m×nh tõ tríc mét c¸ch cÈn thËn vµ ph¶i cã trÝ nhí tèt, cã sù kiÓm tra ý thøc cña tõng c©u nãi cña m×nh. Ngêi nãi ph¶i tù tin ®Ó tr×nh bµy thuyÕt phôc ngêi kh¸c nghe. C¸c ph¬ng tiÖn biÓu c¶m phi ng«n ng÷ trong ng«n ng÷ ®éc tho¹i còng ®ãng vai trß quan träng. §èi víi trÎ mÇm non ph¶i n¾m ®îc c¸c cÊu tróc có ph¸p ®Ó hiÓu lêi nãi m¹ch l¹c vµ truyÒn ®¹t th«ng b¸o cña m×nh. D¹y trÎ hiÓu vµ sö dông ®îc c¸c h tõ (quan hÖ tõ), x¸c ®Þnh ®îc sù phô thuéc t¬ng hç gi÷a c¸c bé phËn cña t tëng. TrÎ häc ®éc tho¹i khã v× Ýt ®îc nghe trong ®êi sèng hµng ngµy. Nãi chuyÖn víi trÎ ngêi lín thêng sö dông h×nh thøc ®èi tho¹i.Do ®ã 13 trÎ mÉu gi¸o biÕt nãi ng«n ng÷ héi tríc. Trong m«i trêng Ýt v¨n ho¸, chØ mét Ýt ngêi cã n¨ng khiÕu v¨n häc, cã kh¶ n¨ng ®éc tho¹i vµ kÓ chuyÖn m¹ch l¹c. Kü n¨ng bíc ®Çu vÒ lêi nãi ®éc tho¹i ®Çu tiªn xuÊt hiÖn ë trÎ mÉu gi¸o bÐ. Khi trÎ cè g¾ng kÓ l¹i mét sù kiÖn c©u chuyÖn nµo ®ã th× hai h×nh thøc nµy trÎ sö dông mét c¸ch lÉn lén nhau. Bëi ngay ë tuæi hµi nhi trÎ ®· nghe lêi nãi m¹ch l¹c, lêi tho¹i chuyÖn kÓ cña ngêi lín. TrÎ n¾m lêi nãi trong qu¸ tr×nh t¸ch ra tõ lêi nãi m¹ch l¹c c¸c yÕu tè cña ng«n ng÷: ©m thanh tõ, c©u.... Sang tuæi mÉu gi¸o lín, trÎ biÕt sö dông c¶ ng«n ng÷ héi tho¹i vµ ®éc tho¹i mét c¸ch phï hîp víi hoµn c¶nh giao tiÕp, môc ®Ých vµ nhiÖm vô giao tiÕp. Chøc n¨ng vµ c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ trong suèt c¶ løa tuæi mÉu gi¸o trë nªn rÊt ®a d¹ng vµ phong phó. TrÎ n¾m ®îc tÊt c¶ c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ ë ngêi lín. Nh÷ng nhu cÇu giao tiÕp míi trong c¸c d¹ng ho¹t ®éng dÉn tíi sù ph¸t triÓn c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ míi, dÉn ®Õn sù lÜnh héi ng«n ng÷ mét c¸ch míi mÎ. Vèn tõ cña trÎ ®îc ph¸t triÓn mét c¸ch nhanh chãng, trÎ lÜnh héi ®îc hÖ thèng ng÷ ph¸p, ng«n ng÷ cña trÎ trë nªn m¹ch l¹c. Ng«n ng÷ ®éc tho¹i lµ h×nh thøc ng«n ng÷ phøc t¹p nhÊt ®îc h×nh thµnh dÇn dÇn ë trÎ mÉu gi¸o do nh÷ng nguyªn nh©n sau: - Nguyªn nh©n x· héi: ph¹m vi giao tiÕp ngµy cµng ®îc më réng mét c¸ch ®¸ng kÓ, vît ra ngoµi ph¹m vi giao tiÕp trong gia ®×nh. §øa trÎ ®îc vui ch¬i ë trêng mÇm non, ®îc tham gia vµo cuéc sèng x· héi. C¸c mèi quan hÖ cña trÎ ngµy cµng phong phó. Sù xuÊt hiÖn mét lo¹t c¸c d¹ng ho¹t ®éng dÉn ®Õn sù ph¸t triÓn nhanh chãng ho¹t ®éng tËp thÓ cña trÎ mÉu gi¸o. TrÎ ®îc lµm quen víi cuéc sèng x· héi, ®îc tri gi¸c c¸c sù vËt hiÖn tîng trong cuéc sèng xung quanh, ®îc nghe c¸c c©u chuyÖn do ngêi lín, c« gi¸o kÓ, ®îc xem tranh vui víi ®å dïng, ®å ch¬i, giao tiÕp trong nhãm b¹n bÌ vµ nh÷ng trÎ kh¸c. Nhu cÇu giao tiÕp ®Çu tiªn hÕt søc ®¬n gi¶n nh»m tho¶ m·n nhu cÇu thiÕt yÕu nhÊt . ChÝnh nhu cÇu giao tiÕp ngµy cµng phøc t¹p nµy n¶y sinh tõ mèi quan hÖ phøc t¹p trªn ph¹m vi giao tiÕp më réng lµ nguyªn nh©n lµm xuÊt hiÖn ng«n ng÷ bËc cao , ng«n ng÷ ®éc tho¹i , Cuéc sèng trong nhãm trÎ n¶y sinh sù cÇn thiÕt bµn luËn ®Ó thèng nhÊt ý kiÕn trong ho¹t ®éng chung , sù ph©n chia c¸c chøc n¨ng , sù kiÓm tra hoµn thµnh nhiÖm vô . Trªn c¬ së nµy , ng«n ng÷ héi tho¹i tiÕp tôc ph¸t triÓn , xuÊt hiÖn nh÷ng h×nh thøc míi nh : chØ dÉn , ®¸nh gi¸ bµn luËn , ®Ó thèng nhÊt hµnh ®éng – mÇm mèng cña ng«n ng÷ ®èi tho¹i . ë trÎ xuÊt hiÖn nh÷ng nhiÖm vô giao tiÕp míi , trÎ muèn truyÒn ®¹t cho ngêi lín nh÷ng Ên t- 14 îng t©m t¹ng suy nghÜ cña m×nh . Nh vËy mét h×nh thøc ng«n ng÷ míi ®· xuÊt hiÖn , ng«n ng÷ ®éc tho¹i , trÎ kÓ vÒ kinh nghiÖm , vÒ c©u chuyÖn ®îc nghe. - Nguyªn nh©n t©m lý: Ng«n ng÷ ®Çu tiªn thêng ph¶n ¸nh nhËn thøc cña ®øa trÎ vÒ thÕ giíi kh¸ch quan th«ng qua c¬ quan c¶m gi¸c . Ng«n ng÷ ®Çu tiªn xuÊt hiÖn díi h×nh thøc lµ nh÷ng tõ ng÷ ®¬n lÎ t¸ch biÖt . Gi÷a tuæi mÉu gi¸o nhì ®Çu mÉu gi¸o lín t duy trùc quan h×nh tîng , t duy l«gic h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn qu© tr×nh t©m lý bËc cao . Cïng víi sù ph¸t triÓn ho¹t ®éng thùc tiÔn ë trÎ còng xuÊt hiÖn nhu cÇu s¾p xÕp ý nghÜ , bµn luËn vÒ ph¬ng thøc tiÕn hµnh ho¹t ®éng kh¾c phôc khã kh¨n . Trªn c¬ së nµy , xuÊt hiÖn chøc n¨ng trÝ tuÖ cña ng«n ng÷ thÓ hiÖn trong ®éc tho¹i víi b¶n th©n , ë ®©y trÎ nãi chuyÖn víi chÝnh m×nh . Nh vËy ng«n ng÷ ®éc tho¹i xuÊt hiÖn cïng víi sù xuÊt hiÖn t duy l«gic , cïng víi ho¹t ®éng trÝ tuÖ . Ng«n ng÷ ®éc tho¹i lµ ph¬ng tiÖn nhËn thøc lý tÝnh vµ tiÕn hµnh c¸c ho¹t ®éng trÝ tuÖ . A.M.Lªusina cho r»ng ë cïng mét lóa tuæi ng«n ng÷ cña mçi ch¸u l¹i mang tÝnh hoµn c¶nh cao h¬n hoÆc thÊp h¬n . TÝnh hoµn c¶nh trong ng«n ng÷ cña trÎ phô thuéc vµo c¸c nhiÖm vô vµ ®iÒu kiÖn giao tiÕp . Nh vËy tÝnh hoµn c¶nh cña ng«n ng÷ kh«ng ph¶i lµ ®Æc ®iÓm cña trÎ trong løa tuæi mÉu gi¸o . KÓ c¶ lóa tuæi mÉu gi¸o bÐ , trong nh÷ng ®iÒu kiÖn giao tiÕp nhÊt ®Þnh vÉn xuÊt hiÖn ng«n ng÷ m¹ch l¹c . Nhng tÝnh hoµn c¶nh cña ng«n ng÷ gi¶m dÇn tÝnh m¹ch l¹c cña ng«n ng÷ t¨ng theo løa tuæi . Tõ ®ã chóng ta cã thÓ ®i ®Õn kÕt luËn : Ng«n ng÷ ®éc tho¹i lµ h×nh thøc ng«n ng÷ ®Çu tiªn cña trÎ mÉu gi¸o . ViÖc lÜnh héi c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ cã ý nghÜa quyÕt ®Þnh ®èi víi sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c . Bíc chuyÓn tõ ng«n ng÷ héi tho¹i sang ®éc tho¹i ®îc x¸c ®Þnh kh«ng nh÷ng do sù thay ®æi mét c¸ch ®¸ng kÓ nhiÖm vô, néi dung vµ ®iÒu kiÖn giao tiÕp cña trÎ víi ngêi lín . Mµ cßn do sù më réng vèn tõ vµ lÜnh héi c¸c h×nh thøc ng÷ ph¸p cña tiÕng mÑ ®Î . Sù xuÊt hiÖn nh÷ng ®éng c¬, nhiÖm vô giao tiÕp míi chØ lµ mét trong nh÷ng ®iÒu kiÖn cÇn thiÕt ®Ó h×nh thµnh kü n¨ng kÓ chuyÖn – ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ nh mét ph¬ng tiÖn giao tiÕp. Ng«n ng÷ lµ hÖ thèng phøc t¹p, c¸c ph¬ng tiÖn ®Ó giao tiÕp do con ngêi s¸ng t¹o ra trong qu¸ tr×nh ph¸t triÓn lÞch sö. §èi víi trÎ ng«n ng÷ lµ mét h×nh tîng kh¸ch quan nh nh÷ng sù vËt hiÖn tîng kh¸c. TrÎ cã thÓ t×m hiÓu, kh¸m ph¸ ®îc, sö dông mét c¸ch tù nhiªn trong ho¹t ®éng ng«n ng÷ cña m×nh vµ trÎ cã thÓ hoµn thiÖn nã ®Ó qu¸ tr×nh giao tiÕp b»ng ng«n ng÷ cña m×nh ngµy cµng cã hiÖu qu¶ cao. Giao tiÕp cña trÎ løa tuæi mÉu gi¸o mang tÝnh trùc tiÕp, tríc mÆt trÎ bao giê còng cã ®èi tîng giao tiÕp lµ mét ngêi cô thÓ gÇn gòi víi ®øa trÎ. MÆt 15 kh¸c ng«n ng÷ m¹ch l¹c kh«ng ph¶i lµ nh÷ng tõ, nh÷ng c©u rêi r¹c kh«ng liªn quan ®Õn nhau mµ lµ mét c©u chuyÖn m¹ch l¹c. 2.4.2. C¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ. TrÎ em sinh ra kh«ng ph¶i tù nhiªn mµ nãi ®îc, trÎ nãi ®îc lµ nhê ®Õn c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ. §ã lµ c¸c yÕu tè sau: YÕu tè x· héi: Ng«n ng÷ lµ hÖ thèng tÝn hiÑu ©m thanh ®îc s¾p xÕp theo mét qui t¾c nhÊt ®Þnh cña mét d©n téc hay mét céng ng¬× sö dông ng«n ng÷ ®ã. Ng«n ng÷ ®îc n¶y sinh vµ ph¸t triÓn cïng víi sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña céng ®ång ®ã. Nh vËy mçi thø tiÕng lµ mçi tiÕng nãi cña mét d©n téc, mét quèc gia, lµ s¶n phÈm cña nÒn v¨n ho¸ d©n téc.§ång thêi nã lµ ph¬ng tiÖn biÓu hiÖn chñ yÕu nhÊt nh÷ng gi¸ trÞ v¨n ho¸ cña d©n téc Êy. Ng«n ng÷ kh«ng thÓ tån t¹i bªn ngoµi x· héi. TrÎ em míi sinh ra ®îc tiÕp xóc ngay víi lo¹i tiÕng nãi nhÊt ®Þnh cña céng ®ång m×nh. Ng«n ng÷ cña trÎ ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong nhu cÇu giao tiÕp gi÷a trÎ víi nh÷ng ngêi xung quanh: «ng bµ, cha mÑ.... NÕu trÎ ®îc sèng víi nh÷ng ngêi cã ng«n ng÷ tèt, chuÈn mùc, c¸ch nãi cã t×nh c¶m, h×nh ¶nh ®Ñp trong c©u nãi th× kh¶ n¨ng ng«n ng÷ cña trÎ còng ®îc ph¸t triÓn tèt. Ngîc l¹i nÕu sèng trong m«i trêng kh«ng thuËn lîi th× ng«n ng÷ cña trÎ còng bÞ h¹n chÕ ®i rÊt nhiÒu. YÕu tè gia ®×nh: Sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ phô thuéc rÊt nhiÒu vµo sù t¸c déng cña gia ®×nh. Khi ®øa trÎ võa sinh ra th× ®· cã sù giao lu xóc c¶m, t×nh c¶m xuÊt hiÖn ®Çu tiªn gi÷a ngêi mÑ vµ ®øa trÎ, TiÕng nãi ®Çu tiªn cña ®øa trÎ xuÊt hiÖn còng bÊt ®Çu tõ mÑ. Khi ng«n ng÷ trÎ ph¸t triÓn dÇn th× gia ®×nh chÝnh lµ c¸i n«i gióp trÎ h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn ng«n ng÷. YÕu tè nhµ trêng: Khi trÎ mÉu gi¸o b¾t ®Çu ®Õn trêng th× ng«n ng÷ cña c« gi¸o ¶nh hëng trùc tiÕp ®Õn trÎ. VÝ dô: Ng«n ng÷ kÓ chuyÖn, ®äc th¬ kÕt hîp víi viÖc gi¶i thÝch vµ c¸ch sö dông tõ chÝnh x¸c.Giao tiÕp gi÷a c« vµ trÎ t¹o nh÷ng ¶nh hëng lín ®èi víi trÎ t¹o sù tiÕn bé trong qu¸ tr×nh häc kÓ chuyÖn. YÕu tè t©m sinh lý: ViÖc tiÕp thu ng«n ng÷ cßn phô thuéc vµo sù nhanh nh¹y cña hÖ thÇn kinh, sinh lý, sù hoµn thiÖn cña bé m¸y ph¸t ©m, tai nghe, ý chÝ cña ®øa trÎ. TrÎ em ngay tõ khi míi sinh ra kh«ng thÓ nãi ngay ®îc mÆc dï tiÕp xóc víi m«i trêng ng«n ng÷ ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu tiªn. DÇn dÇn theo n¨m th¸ng, bé n·o cña trÎ ph¸t triÓn vµ hoµn thiÖn ®Ó thùc hiÖn chøc n¨ng lµ trung t©m ®iÒu khiÓn cña mäi ho¹t ®éng c¬ thÓ. Trong ®ã cã c¶ bé m¸y ph¸t ©m, tai nghe. §©y lµ ®iÒu kiÖn thuËn lîi ®Ó trÎ tiÕp thu , h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn 16 kh¶ n¨ng ng«n ng÷. Tuy nhiªn cã mét sè trÎ ng«n ng÷ ph¸t triÓn rÊt nhanh , tù tin khi giao tiÕp víi ngêi kh¸c. Ngîc l¹i cã mét sè trÎ häc nãi chËm h¬n b×nh thêng .Ng«n ng÷ cña nh÷ng trÎ nµy thêng kh«ng tr«i ch¶y. Do rôt rÌ, t©m lý mÆc c¶m ng¹i giao tiÕp, tiÕp xóc víi mäi ngêi xung quanh. §iÒu nµy chÞu ¶nh hëng cña sù nhanh nh¹y hÖ thÇn kinh vµ ý chÝ cña ®øa trÎ. Ho¹t ®éng còng lµ mét trong c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ cña trÎ. Kh¶ n¨ng nãi cña trÎ ®îc h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn trong ho¹t ®éng. §èi víi trÎ nhá th× ho¹t ®éng giao lu c¶m xóc vµ vui ch¬i lµ ho¹t ®éng chñ ®¹o . ChØ khi ®øa trÎ tÝch cùc tham gia ho¹t ®éng ®Æc biÖt lµ ho¹t ®éng giao tiÕp, giao lu vµ vui ch¬i th× ng«n ng÷ cña trÎ míi ph¸t triÓn tèt ®îc. ChÝnh c¸c ho¹t ®éng Êy gióp trÎ lu«n lu«n t×m tßi th¾c m¾c ®Ó biÕt ngµy cµng nhiÒu h¬n vÒ c¸c sù vËt hiÖn tîng vµ c¸c mèi quan hÖ cña chóng. TrÎ sö dông ng«n ng÷ tÝch cùc h¬n, do ®ã kh¶ n¨ng ng«n ng÷ cña trÎ ph¸t triÓn h¬n. Tãm l¹i, sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ chÞu ¶nh hëng rÊt nhiÒu c¸c yÕu tè kh¸c nhau. Løa tuæi mÉu gi¸o diÕn ra qu¸ tr×nh lÜnh héi c¸c h×nh thøc ng«n ng÷ c¬ b¶n. V× vËy, ®Ó ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ cÇn chó ý c¸c yÕu tè t¸c ®éng ®Õn sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ nh»m môc ®Ých gi¸o dôc trÎ mätt c¸ch toµn diÖn. 2.4.3. ý nghÜa cña sù ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cho trÎ mÉu gi¸o lín. Ng«n ng÷ gióp trÎ më réng c¸c mèi quan hÖ trong giao tiÕp bëi v× ng«n ng÷ lµ ph¬ng tiÖn giao tiÕp c¬ b¶n gi÷a con ngêi víi nhau. Nhê cã ng«n ng÷ mµ gi÷a trÎ vµ ngêi lín thiÕt lËp ®îc mèi quan hÖ t¬ng hç víi nhau, hiÓu vµ th«ng c¶m lÉn nhau. §ång thêi nhê ng«n ng÷ mµ ®øa trÎ cã kh¶ n¨ng ®iÒu khiÓn hµnh vi cña m×nh. B»ng ng«n ng÷ trÎ cã thÓ diÔn ®¹t sù hiÓu biÕt cña m×nh cho ngêi lín hiÓu vµ hiÓu ®îc ý ngêi lín. Tõ ®ã gióp trÎ tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng giao tiÕp víi con ngêi . Ng«n ng÷ cßn cã ý nghÜa trong viÖc gióp trÎ kh¸m ph¸, nhËn biÕt thÕ giíi xung quanh, gi÷ vai trß quan träng trong viÖc gióp trÎ trë thµnh mét thµnh viªn cña x· héi. TrÎ tiÕp thu, lÜnh h«Þ, chiÕm lÜnh nh÷ng kinh nghiÖm lÞch sö x· héi biÕn nã thµnh c¸i riªng cña m×nh díi sù t¸c ®éng cu¶ gi¸o dôc vµ d¹y häc, vµ b»ng sù tÝch cùc cña b¶n th©n. Nhê sù ph¸t triÓn cña ng«n ng÷ mµ trÎ trë thµnh mét thùc thÓ cña x· héi loµi ngêi. Trë thµnh nh÷ng con ngêi mang trong m×nh nh÷ng kinh nghiÖm cña x· héi. TrÎ nhËn thøc nh÷ng dÊu hiÖu ®Æc trng cïng c¸c mèi liªn hÖ cña sù vËt hiÖn tîng. §Ó tho· m·n nhu cÇu giao tiÕp, nhËn thøc ®ã.TrÎ ph¶i cã kü n¨ng ng«n ng÷ cao h¬n – chÝnh lµ ng«n ng÷ m¹ch l¹c. 17 Ng«n ng÷ m¹ch l¹c gãp phÇn ph¸t triÓn t duy cho trÎ, sù lÜnh héi ng«n ng÷ tiÕng mÑ ®Î lµ thµnh tùu quan träng nhÊt trong nh÷ng n¨m ®Çu cña cuéc ®êi ®øa trÎ. Ng«n ng÷ gi÷ vai trß v« cïng quan träng trong sù ph¸t triÓn t duy cña trÎ, ®Æc biÖt lµ t duy l«gic, trõu tîng. Nhê cã ng«n ng÷ mµ ®øa trÎ cã thÓ suy nghÜ, ®iÒu khiÓn hµnh vi hµnh ®éng cña m×nh cho phï hîp. Cã thÓ nãi ng«n ng÷ lµ nÒn t¶ng cho c¸c qu¸ tr×nh t duy bËc cao nh ®iÒu khiÓn sù chó ý, ghi nhí cã chñ ®Þnh, nhí l¹i, ph©n lo¹i, kÕ ho¹ch ho¸ ho¹t ®éng, gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. T duy cña trÎ ngµy cµng ph¸t triÓn phô thuéc vµo vèn sèng kiÕn thøc trong ph¹m vi giao tiÕp vµ kh¶ n¨ng ng«n ng÷ cña trÎ. TrÎ biÕt sö dông ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña m×nh ®Ó gi¶i thÝch, m« t¶, tr×nh bµy c¸c mèi liªn hÖ cña sù vËt hiÖn tîng ®Ó ngêi nghe dÔ hiÓu vµ chÊp nhËn. Do ®ã cÇn gãp phÇn n©ng cao kh¶ n¨ng sö dông ng«n ng÷ cña tÎ. §Ó cã thÓ ph¸t triÓn ng«n ng÷ m¹ch l¹c cÇn gióp trÎ ph¸t ©m ®óng, nãi c©u ®óng ng÷ ph¸p, sö dông c¸c h×nh thøc liªn kÕt cã l«gic ... Nh vËy ng«n ng÷ m¹ch l¹c cña trÎ mÉu gi¸o lín cã ý nghÜa ®Æc biÖt quan täng ®èi víi sù ph¸t triÓn toµn diÖn nh©n c¸ch trÎ. Nã gãp phÇn chuÈn bÞ cho trÎ bíc vµo trêng tiÓu häc tham gia c¸c ho¹t ®éng vui ch¬i, häc tËp, sinh ho¹t mét c¸ch m¹nh d¹n, tù tin vµ hoµ nhËp. 2.5. C¬ së lý luËn chung vÒ v¨n häc d©n gian . 2.5.1. Kh¸i niÖm chung vÒ v¨n häc d©n gian . Cã rÊt nhiÒu c¸ch ®Þnh nghÜa vÒ v¨n häc d©n gian. Theo M.Gorki trong ®¹i héi c¸c nhµ v¨n Liªn X« lÇn thø I n¨m 1935 : “V¨n häc d©n gian lµ s¸ng t¸c cña nh©n d©n mµ tríc hÕt lµ cña nh©n d©n lao ®éng”. Cã quan niÖm cho r»ng v¨n häc d©n gian lµ thµnh phÇn nghÖ thuËt ng«n tõ trong s¸ng t¸c cã tÝnh chÊt tæng hîp cña nh©n d©n lao ®éng. Hay v¨n häc d©n gian lµ nh÷ng thÓ lo¹i s¸ng t¸c d©n gian, trong ®ã thµnh phÇn nghÖ thuËt ng«n tõ chiÐm vÞ trÝ quan träng vµ bao giê nã còng cã mèi quan hÖ h÷u c¬ víi c¸c thµnh phÇn nghÖ thuËt vµ phi nghÖ thuËt kh¸c nh nh¹c ®iÖu, vò ®iÖu, ®iÖu bé cö chØ.... Tãm l¹i v¨n häc d©n gian lµ toµn bé s¸ng t¸c ng«n tõ cña nh©n d©n ®îc lu truyÒn b»ng miÖng tõ ®êi nµy sang ®êi kh¸c. 2.5.2. Vai trß cña v¨n häc d©n gian ®èi víi trÎ th¬. TrÎ em vèn rÊt nh¹y c¶m, khi cßn n»m trong n«i ®· ®îc tiÕp xóc víi nh÷ng lêi ru ngät ngµo cña mÑ, nh÷ng c©u chuyÖn, ca dao, ®éng dao...lµ ph¬ng tiÖn duy nhÊt tho¶ m·n nhu cÇu giao tiÕp, nhËn biÕt thÕ giíi xung quanh cña trÎ. §îc tiÕp xóc víi v¨n häc d©n gian ngay tõ bÐ, trÎ cã ®iÒu kiÖn t×m hiÓu vÒ céi nguån cuéc sèng cña cha «ng. Bëi v¨n häc d©n gian lµ ngêi b¹n ®ång hµnh cña ngêi d©n lao ®éng tõ xa ®Õn nay. §©y lµ lÞch sö kh«ng thµnh v¨n cña mçi d©n 18 téc. V¨n häc d©n gian ®· ph¶n ¸nh ch©n thùc vµ ®Çy ®ñ nhÊt vÒ cuéc sèng lao ®éng chiÕn ®Êu cña cha «ng ta. V¨n häc d©n gian lµ tiÕng nãi, céi nguån cña mçi d©n téc, kh«ng chØ céi nguån vÒ tinh thÇn, t×nh c¶m nghÖ thuËt mµ cßn lµ céi nguån vËt chÊt t¹o dùng nªn con ngêi cña mçi vïng ®Êt, mçi d©n téc. C¸c em sÏ hiÓu vÒ cuéc sèng vÊt v¶ ®Ó chinh phôc thiªn nhiªn, më mang bê câi vµ g×n gi÷ ®Êt níc... H¬n thÕ n÷a v¨n häc d©n gian cßn lµ kho tµng lu gi÷ truyÒn thèng, kinh nghiÖm phong phó, quÝ b¸u cña d©n téc. V× vËy v¨n häc d©n gian cã gi¸ trÞ gi¸o dôc to lín gãp phÇn tÝch cùc tíi sù ph¸t triÓn ®¹o ®øc, lèi sèng, lu©n lý cho c¸c em. §Æc biÖt d¹y cho c¸c em cã lèi sèng nh©n ¸i, th¼ng th¾n, biÕt ®Êu tranh bªnh vùc cho c¸i ®Ñp, c¸i ®óng. Ngêi ta thêng kÓ ®Õn nh÷ng c©u chuyÖn cæ d©n gian trong viÖc gi¸o dôc t×nh c¶m ®¹o ®øc, hµnh vi, lèi sèng vµ phÈm chÊt t©m hån d©n téc cho trÎ. Nh÷ng c©u chuyÖn cæ d©n gian ®· th¾p s¸ng trong lßng c¸c em ngän löa yªu níc th¬ng nßi, kh¬i dËy niÒm tù hµo vÒ søc m¹nh cña d©n téc trong lao ®éng, chiÕn ®Êu, t¹o cho c¸c em niÒm tin vµo søc m¹nh cña d©n téc vµ cña chÝnh b¶n th©n. TiÕp xóc víi truyÖn d©n gian trÎ th¬ kh«ng chØ rung c¶m víi vÎ ®Ñp h×nh tîng nghÖ thuËt mµ c¸c em cßn ®îc lµm quen vµ c¶m nhËn ®îc nh÷ng vÎ ®Ñp lung linh trong h×nh ¶nh, nhÞp ®iÖu, ©m thanh tiÕng mÑ ®Î. Nh vËy v¨n häc d©n gian cã t¸c dông rÊt to lín ®èi víi trÎ th¬. Bëi nã lµ lo¹i h×nh nghÖ thuËt cã nhiÒu gi¸ trÞ vµ còng lµ lo¹i h×nh nghÖ thuËt ®Õn víi trÎ sím nhÊt. 2.5.3. Kh¸i niÖm truyÖn d©n gian. TruyÖn d©n gian lµ mét thÓ lo¹i n»m trong hÖ thèng chung cña v¨n häc d©n gian. Vµ truyÖn d©n gian còng thuéc trong dßng v¨n tù sù d©n gian – bao gåm truyÖn vµ vÌ. TruyÖn d©n gian thêng lµ v¨n xu«i nhng còng cã khi lµ v¨n vÇn. TruyÖn d©n gian thêng nÆng nÒ h cÊu ngay c¶ khi mµ t¸c gi¶ ®Þnh nãi vÇ ngêi thùc viÖc thùc(truyÖn cè tÝch lÞch sö ). Bëi bÊt cø mét t¸c phÈm v¨n häc nµo mµ ch¼ng b¾t nguån tõ nh÷ng nguyªn mÉu cã thËt trong cuéc sèng. TruyÖn d©n gian còng n»m trong qui luËt Êy mµ kh¸i qu¸t thµnh nh©n vËt v¨n häc. TruyÖn d©n gian ph¶n ¸nh ph¶n ¸nh cuéc sèng nh c¸c t¸c phÈm v¨n häc d©n gian kh¸c. Kho tµng truyÖn d©n gian rÊt phong phó víi nhiÒu lo¹i truyÖn: thÇn tho¹i, cæ tÝch, ngô ng«n, truyÖn cêi. Kh«ng ph¶i c¸c truyÖn Êy cïng xuÊt hiÖn trong lÞch sö nh nhau. Nhng l¹i chÝnh lµ nguån tµi liÖu quÝ gi¸, nguån níc s¹ch, ®îc vÝ nh hßn ngäc quÝ cµng mµi cµng s¸ng. C¶ gi¸ trÞ néi dung lÉn nghÖ thuËt ®Òu ®a ®Õn cho trÎ nh÷ng ®iÒu bÊt ngê, kú vü. Nh÷ng ©m ®iÖu cña t¸c phÈm v¨n häc d©n gian Êy ®· ®i vµo lßng ngêi nh lêi ru, ca dao, c©u chuyÖn sÏ m·i ng©n nga 19 trong lßng con ngêi. Cã t¸c dông rÊt lín kh«ng chØ ®a l¹i cho trÎ c¶m xóc thÈm mü mµ cßn rÊt nhiÒu gi¸ trÞ nghÖ thuËt kh¸c. 2.5.4. VÞ trÝ cña truyÖn d©n gian trong ch¬ng tr×nh gi¸o dôc trÎ mÉu gi¸o. Trong ch¬ng tr×nh ch¨m sãc gi¸o dôc mÉu gi¸o vµ c¸c tuyÓn tËp trß ch¬i, bµi h¸t, th¬, truyÖn mÉu gi¸o do bé gi¸o dôc ph¸t hµnh ®· cho ta thÊy mét phÇn nµo vÞ trÝ cña v¨n häc d©n gian trong c«ng t¸c ch¨m sãc gi¸o dôc trÎ ®Æc biÖt lµ truyÖn d©n gian. Tríc hÕt vÒ sè lîng, chóng ta dÔ dµng nhËn thÊy ®îc r»ng truyÖn d©n gian chiÕm vÞ trÝ kh«ng nhá trong m«n häc cho trÎ lµm quen víi t¸c phÈm v¨n häc. Cô thÓ ë ®é tuæi mÉu gi¸o bÐ cã ®Õn 50% sè lîng truyÖn ®îc giíi thiÖu trong ch¬ng tr×nh cho trÎ lµm quen víi t¸c phÈm v¨n häc. Trong c¸c truyÖn ®ã l¹i cã ®Õn 70% sè truyÖn thuéc thÓ lo¹i truyÖn d©n gian ®îc giíi thiÖu cho trÎ lµm quen. Sang ®é tuæi mÉu gi¸o nhì sè truyÖn ®îc giíi thiÖu ®Õn trÎ tuy kh«ng t¨ng lªn vÒ sè lîng nhng gÇn nh 100% c¸c c©u truyÖn ®Òu n»m trong thÓ lo¹i truyÖn d©n gian. §Õn ®é tuæi mÉu gi¸o lín th× sè lîng truyÖn vµ th¬ ®îc giíi thiÖu cho trÎ lµm quen lµ t¬ng ®¬ng nhau 50% - 50%. 100% sè truyÖn ®îc giíi thiÖu trong ch¬ng tr×nh ®Òu thuéc truyÖn d©n gian. Tuy nhiªn vÒ néi dung vµ ý nghÜa cña c¸c c©u truyÖn d©n gian ë c¸c ®é tuæi l¹i cã phÇn kh¸c nhau. Thêng ë mÉu gi¸o bÐ c¸c c©u truyÖn ®îc giíi thiÖu cã néi dung, kÕt cÊu ®¬n gi¶n, dÔ hiÓu, c¸c cèt truyÖn gÇn gòi víi cuéc sèng cña trÎ nh truyÖn: Nhæ cñ c¶i, Chó thá tinh kh«n, Hoa mµo gµ, Cãc kiÖn trêi, C« bÐ quµng kh¨n ®á....Nh÷ng c©u truyÖn nµy thêng cã dung lîng ng¾n, dÔ hiÓu, dÔ nhí. Sang mÉu gi¸o nhì sè lîng truyÖn tuy cã Ýt ®i nhng vÒ néi dung ®· cã phÇn phøc t¹p h¬n, néi dung kÕt cÊu c©u truyÖn khã h¬n, nh©n vËt ®îc më réng h¬n kh«ng chØ cã hai, ba, bèn nh©n vËt mµ cã thÓ nhiÒu h¬n n÷a. C¸c c©u truyÖn mang ý nghÜa gi¸o dôc réng lín h¬n trÎ ®· biÕt vµ ph©n biÖt ®îc c¸c phÈm chÊt cu¶ nh©n vËt nh ch¨m chØ, lêi biÕng, hiÒn hËu hay ®éc ¸c....BiÕt yªu quÝ nh÷ng phÈm chÊt tèt ®Ñp vµ kh«ng ®ång t×nh víi nh÷ng thãi xÊu. Ngoµi ra trÎ cßn biÕt ®îc vÒ mét sè sù tÝch vÒ cuéc chiÕn ®Êu chèng giÆc ngo¹i x©m cña d©n téc ta(TruyÖn ¤ng Giãng; TÝch chu; Cñ c¶i tr¾ng; C©y khÕ; C¸o, thá vµ gµ trèng...). Riªng ®èi víi ®é tuæi mÉu gi¸o lín vÒ sè lîng còng nh chÊt lîng ®· ®îc n©ng cao vÒ mäi mÆt. 100% sè truyÖn ®îc giíi thiÖu cho trÎ lµm quen ®Òu lµ truyÖn d©n gian. Néi dung c¸c c©u truyÖn phong phó, ®a d¹ng, dung lîng c¸c truyÖn dµi h¬n. VÒ kÕt cÊu c©u truyÖn phøc t¹p, nh©n vËt còng phong phó h¬n. Kh«ng chØ dõng l¹i ë viÖc gi¸o dôc ®¹o ®øc thÈm mü cho trÎ mµ c¸c c©u truyÖn 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan