Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Skkn kinh nghiệm giảng day bài môi trường và các nhân tố sinh thái...

Tài liệu Skkn kinh nghiệm giảng day bài môi trường và các nhân tố sinh thái

.DOC
11
94
148

Mô tả:

Lêi c¶m ¬n §Ó hoµn thµnh S¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy tríc hÕt t«i xin ®îc tá lßng biÕt ¬n ®Õn sù chØ b¶o tËn t×nh, sù gãp ý cña Ban chuyªn m«n Trêng THPT B¸n c«ng Nam S¸ch. T«i còng xin ®îc c¶m ¬n c¸c ý kiÕn gãp ý cña c¸c ®ång chÝ gi¸o viªn Bé m«n Sinh häc - Tæ Tæng hîp - Trêng THPT B¸n c«ng Nam S¸ch trong suèt thêi gian thùc hiÖn S¸ng kiÕn kinh nghiÖm cña m×nh. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n nh÷ng sù chØ b¶o, gãp ý quý b¸u trªn! 1 PhÇn I. §Æt vÊn ®Ò - Trong qu¸ tr×nh häc tËp, sù tiÕp thu kiÕn thøc cña häc sinh tèt hay kh«ng ph¶i phô thuéc vµo nhiÒu yÕu tè trong ®ã cã sù nç lùc cña b¶n th©n häc sinh, ph¬ng ph¸p vµ tr×nh ®é chuyªn m«n cña ngêi thµy. - Sinh th¸i häc lµ mét lÜnh vùc khoa häc thùc tiÔn, cã sù vËn dông thùc tiÔn cao, v× vËy viÖc tiÕp thu c¸c kiÕn thøc vÒ Sinh th¸i häc cña häc sinh lµ t¬ng ®èi ®¬n gi¶n so víi c¸c lÜnh vùc kh¸c cña ch¬ng tr×nh Sinh häc THPT. Tuy nhiªn cã nhiÒu néi dung, häc sinh thêng tiÕp thu kiÕn thøc rÊt thô ®éng hoÆc theo sù ¸p ®Æt cña gi¸o viªn. - Trong bµi M«i trêng vµ c¸c nh©n tè sinh th¸i - phÇn B (¶nh hëng cña c¸c nh©n tè h÷u sinh ) lµ mét néi dung rÊt thiÕt thùc, ®îc nhiÒu häc sinh hµo høng tiÕp thu, lµ mét vÊn ®Ò rÊt lÝ thó. Tuy nhiªn ®Ó häc sinh tù h×nh thµnh kh¸i niÖm, so s¸nh ®îc c¸c kiÓu quan hÖ (®Æc biÖt lµ quan hÖ kh¸c loµi) lµ mét vÊn ®Ò kh«ng ®¬n gi¶n. - S¸ch gi¸o khoa ®· ®Ò cËp c¸c kiÓu quan hÖ kh¸c loµi, cã ®i qua mét sè kh¸i niÖm song kh«ng gióp häc sinh ph©n biÖt râ c¸c d¹ng quan hÖ ®ã, ®©y lµ mét khã kh¨n mµ häc sinh thêng gÆp ph¶i. - Trong Ýt n¨m gi¶ng d¹y cña m×nh, t«i ®· dù giê cña mét sè ®ång chÝ gi¸o viªn, ®· gi¶ng d¹y b»ng nhiÒu ph¬ng ph¸p tõ ph¬ng ph¸p diÔn dÞch, quy n¹p... song cha gióp häc sinh n¾m b¾t kiÕn thøc tèt, v× vËy t«i xin m¹nh d¹n ®a ra ph¬ng ph¸p so s¸nh khi gi¶ng d¹y môc quan hÖ kh¸c loµi trong bµi M«i trêng vµ c¸c nh©n tè sinh th¸i. - Hi väng r»ng víi mét sè vèn kinh nghiÖm cña m×nh t«i sÏ nhËn ®îc sù ®ång c¶m cña c¸c b¹n ®ång nghiÖp vµ sù gãp ý, chØ b¶o tËn t×nh cña c¸c cÊp chuyªn m«n. PhÇn II. Gi¶i quyÕt vÊn ®Ò A. Thùc tr¹ng t×nh h×nh - NhiÒu häc sinh sau khi häc phÇn quan hÖ kh¸c loµi thêng tá ra khã ph©n biÖt c¸c kiÓu quan hÖ, cha thÊy râ ranh giíi gi÷a quan hÖ céng sinh vµ quan hÖ 2 hîp t¸c, cha hiÓu râ b¶n chÊt cña c¸c kh¸i niÖm, còng nh kh«ng nªu ®îc ®Æc ®iÓm chung trong mçi kiÓu quan hÖ. - NÕu tr×nh bµy néi dung ®ã theo ph¬ng ph¸p diÔn dÞch, tøc lµ gi¸o viªn nªu kh¸i niÖm råi ph©n tÝch b»ng c¸c vÝ dô, häc sinh cã thÓ n¾m ®îc néi dung song khã kh¾c s©u kiÕn thøc. Ngîc l¹i, nÕu tr×nh bµy b»ng con ®êng quy n¹p, gi¸o viªn cho häc sinh ph©n tÝch vÝ dô råi t×m ra quy luËt (kh¸i niÖm) cã thÓ gióp häc sinh nhí vµ n¾m néi dung tèt. Tuy nhiªn ph¬ng ph¸p nµy vÉn cha gióp häc sinh ph©n biÖt ®îc c¸c lo¹i quan hÖ ®ã. - ViÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc ®· vµ ®ang ®îc phæ biÕn vµ thùc hiÖn réng r·i ë tÊt c¶ c¸c bé m«n, nhËn ®îc sù quan t©m ®Æc biÖt cña Ban chuyªn m«n nhµ trêng vµ c¸c cÊp gi¸o dôc. Song ®Ó cã mét tiÕt d¹y theo híng ®æi míi ph¬ng ph¸p ®ßi hái ngêi gi¸o viªn ph¶i cã sù chuÈn bÞ c«ng phu, dµy c«ng nghiªn cøu vµ cã ph¬ng ph¸p ®Ó híng dÉn häc sinh häc tËp tÝch cùc, chñ ®éng. - Néi dung cña môc quan hÖ kh¸c loµi liªn quan tíi rÊt nhiÒu kiÕn thøc c¸c em sÏ häc ë c¸c bµi sau: §5, §6, §8, §9, §10, §13 - líp 11, liªn quan tíi nhiÒu kh¸i niÖm kh¸c nhau trong ch¬ng tr×nh. V× vËy ®Ó häc sinh cã c¸i nh×n cô thÓ vÒ c¸c kh¸i niÖm, b¶n chÊt c¸c vÊn ®Ò sÏ gióp cho viÖc häc c¸c bµi sau. B. C¬ së lÝ luËn Mèi quan hÖ sinh th¸i x¶y ra gi÷© c¸c c¸ thÓ kh¸c loµi chñ yÕu lµ quan hÖ dinh dìng vµ n¬i ë. ThÓ hiÖn b»ng hai kiÓu quan hÖ lµ quan hÖ hç trî vµ quan hÖ ®èi ®Þch. §Ó thÓ hiÖn râ c¸c kiÓu quan hÖ hç trî, quan hÖ ®èi ®Þch vµ gióp häc sinh chØ ra ®Æc ®iÓm chung cña mçi kiÓu quan hÖ ®ã, viÖc sö dông ph¬ng ph¸p so s¸nh, tøc lµ thiÕt lËp c¸c b¶ng biÓu s½n ®Ó häc sinh so s¸nh c¸c néi dung lµ mét ph¬ng ph¸p gióp häc sinh tiÕp thu mét c¸ch chñ ®éng vµ cã thÓ kh¾c s©u kiÕn thøc. Trong b¶ng cã thÓ hiÖn c¸c kiÓu quan hÖ hç trî, ®èi ®Þch; ®Æc ®iÓm chung cña c¸c kiÓu quan hÖ, thÓ hiÖn v¾n t¾t néi dung vµ cã minh ho¹ b»ng c¸c vÝ dô cô thÓ. Trong b¶ng cã sö dông mét sè kÝ hiÖu: "+" (cã lîi), "-" (cã h¹i), "0"(kh«ng cã lîi, kh«ng cã h¹i). Gi¸o viªn sÏ híng dÉn häc sinh tù ®iÒn c¸c kÝ hiÖu thÝch 3 hîp vµo c¸c « t¬ng øng. Qua b¶ng so s¸nh, häc sinh dÔ dµng nhËn ra sù gièng nhau trong mçi kiÓu quan hÖ hç trî hoÆc ®èi ®Þch. - §Ó häc sinh cã c¸i nh×n cô thÓ vÒ c¸c mèi quan hÖ, cét néi dung cña mèi quan hÖ sÏ gióp häc sinh hiÓu râ b¶n chÊt, tõ ®ã cã thÓ tù x©y dùng kh¸i niÖm chÝnh x¸c, ®Çy ®ñ cho mçi mèi quan hÖ. Cét vÝ dô lµ nh÷ng minh ho¹ sinh ®éng c¸c mèi quan hÖ häc sinh võa nghiªn cøu, nã võa gióp häc sinh cã c¸i nh×n tæng quan h¬n vÒ c¸c vÊn ®Ò, võa cã khuynh híng liªn hÖ víi c¸c hiÖn tîng trong thùc tÕ. Gi¸o viªn sÏ sö dông phiÕu häc tËp, cho häc sinh tù ®iÒn c¸c néi dung th«ng qua c¸c c©u hái ph¸t vÊn cña gi¸o viªn hoÆc kÎ s½n mét b¶ng t¬ng tù lªn b¶ng vµ th«ng qua nh÷ng ph¸t biÓu chÝnh x¸c cña häc sinh ®Ó ®iÒn vµo c¸c cét môc mét c¸ch hîp lÝ. Trong qu¸ tr×nh ®ã, gi¸o viªn cã thÓ kÕt hîp sö dông c¸c tranh vÏ mét sè kiÓu quan hÖ kh¸c loµi thêng gÆp: tranh vÏ s¸o ®Ëu lng tr©u, quan hÖ gi÷a vi khuÈn lam - nÊm (®Þa y), quan hÖ h¶i quú - t«m kÝ c... Sau ®©y lµ b¶ng so s¸nh c¸c lo¹i quan hÖ kh¸c loµi ®ã. KiÓu C¸c mèi Gi÷a quan quan hÖ hai loµi hÖ chñ yÕu Céng sinh 1 2 + Quan hÖ hç Hîp t¸c cña mèi quan hÖ Loµi 1 - C¶ hai loµi ®Òu cã lîi + + + C¸c vÝ dô Néi dung Vi khuÈn lam Loµi 2 NÊm - ChØ tån t¹i tèt khi céng H¶i quú t«m kÝ c sinh víi nhau Trïng roi mèi - C¶ hai loµi ®Òu cã lîi Tr©u s¸o - Kh«ng nhÊt thiÕt ph¶i Nh¹n bÓ cß quan hÖ víi nhau. trî - Loµi sèng héi sinh cã lîi Héi sinh Quan C¹nh hÖ tranh + - 0 - t«m, c¸ nhá c¸ ch×nh - Loµi ®îc héi sinh kh«ng Giun dÑp sam biÓn bÞ ¶nh hëng g× Giun Erechis Cua, c¸ nhá - Hai loµi ¶nh hëng lªn Lóa cá d¹i nhau bëi thøc ¨n, n¬i ë.... bß s¬n d¬ng s tö linh cÈu 4 ®èi ®Þch VËt d÷ con måi + - - Con måi bÞ vËt d÷ ¨n thÞt C¸o gµ rõng - VËt d÷ lín h¬n con måi mÌo chuét - Con måi cã sè lîng lín c¸ qu¶ c¸ diÕc Giun s¸n lîn ve bÐt tr©u - VËt chñ cã kÝch thíc lín, KÝ sinh vËt chñ + - sè lîng Ýt so víi vËt kÝ sinh - VËt kÝ sinh thêng kh«ng bä xÝt c©y v¶i giÕt chÕt vËt chñ øc chÕ c¶m nhiÔm 0 - - Loµi 1 g©y ¶nh hëng lªn t¶o tiÓu cÇu rËn níc loµi 2 SV phï du t¶o ®éc - Loµi 1 kh«ng bÞ ¶nh hëng g× 5 Sau khi ®· gióp häc sinh lËp b¶ng so s¸nh, gi¸o viªn sö dông c¸c c©u hái gîi më gióp häc sinh tù tù x¸c ®Þnh c¸c quy luËt, ®iÓm gièng nhau vÒ mçi kiÓu quan hÖ. Hái: Th«ng qua b¶ng so s¸nh, em h·y chØ ra sù gièng nhau c¬ b¶n trong c¸c quan hÖ hç trî? Häc sinh dÔ dµng chØ ra sù gièng nhau: + Ýt nhÊt cã mét loµi cã lîi + Kh«ng cã bªn nµo bÞ thiÖt h¹i Hái: T¬ng tù, em h·y chØ ra sù gièng nhau trong c¸c kiÓu quan hÖ ®èi ®Þch gi÷a hai loµi sinh vËt? Häc sinh còng dÔ dµng chØ ra sù gièng nhau ®ã: + Lu«n lu«n cã mét loµi bÞ thiÖt h¹i + HoÆc ch¼ng bªn nµo cã lîi. Tõ nh÷ng néi dung trªn, gi¸o viªn sÏ gäi mét sè häc sinh x©y dùng c¸c kh¸i niÖm ®ã. Häc sinh ®· hiÓu ®îc b¶n chÊt cña mçi mèi quan hÖ nªn viÖc t×m ra kh¸i niÖm kh«ng gÆp ph¶i nh÷ng khã kh¨n. Gi¸o viªn sÏ chèt l¹i c¸c néi dung chÝnh häc sinh võa x©y dùng: * Quan hÖ hç trî: - Céng sinh: lµ mèi quan hÖ gi÷a hai loµi sinh vËt mµ cÇn thiÕt vµ cã lîi cho c¶ hai bªn. - Hîp t¸c: lµ kiÓu quan hÖ hai bªn cïng cã lîi nhng kh«ng nhÊt thiÕt cÇn cho sù tån t¹i cña chóng. - Héi sinh: lµ quan hÖ gi÷a hai loµi sinh vËt trong ®ã mét bªn cã lîi cßn mét bªn kh«ng cã lîi còng kh«ng bÞ thiÖt h¹i g×. * Quan hÖ ®èi ®Þch: - C¹nh tranh: lµ quan hÖ x¶y ra gi÷a c¸c loµi sinh vËt cã cïng nhu cÇu sèng vÒ dinh dìng vµ n¬i ë... - VËt d÷ - con måi: lµ quan hÖ trong ®ã loµi nµy tiªu diÖt loµi kia lµm thøc ¨n - KÝ sinh - vËt chñ: lµ quan hÖ sèng b¸m cña loµi sinh vËt nµy trªn c¬ thÓ cña loµi sinh vËt kh¸c nhng kh«ng giÕt chÕt loµi vËt chñ. - øc chÕ - c¶m nhiÔm: lµ kiÓu quan hÖ gi÷a c¸c loµi trong ®ã loµi nµy tiÕt ra mét sè chÊt ®Ó k×m h·m sù ph¸t triÓn cña c¸c loµi xung quanh øng víi mçi mèi quan hÖ ®ã, gi¸o viªn sÏ yªu cÇu häc sinh ph©n tÝch mét trong c¸c vÝ dô trong b¶ng thÓ hiÖn râ b¶n chÊt cña mèi quan hÖ. Häc sinh dùa vµo c¸c vÝ dô s¸ch gi¸o khoa, nh÷ng kiÕn thøc ®· häc vµ nh÷ng hiÓu biÕt thùc tÕ ®Ó ph©n tÝch. 6 PhÇn cñng cè vµ híng dÉn vÒ nhµ - Häc sinh ®îc häc quan hÖ cïng loµi trong bµi, do ®ã sau khi so s¸nh c¸c kiÓu quan hÖ kh¸c loµi, gi¸o viªn cñng cè b»ng c¸ch cho häc sinh so s¸nh t×m ra ®îc ®iÓm gièng nhau gi÷a quan hÖ cïng loµi vµ quan hÖ kh¸c loµi trong ®ã quan hÖ cïng loµi còng x¶y ra kiÓu quan hÖ hç trî vµ ®èi ®Þch nhng quan hÖ ®ã cßn phô thuéc vµo mËt ®é vµ ®iÒu kiÖn sèng. - Cñng cè phÇn quan hÖ kh¸c loµi b»ng sù gièng nhau trong c¸c kiÓu quan hÖ hç trî, ®èi ®Þch. + Quan hÖ hç trî: lu«n cã mét bªn cã lîi vµ kh«ng bªn nµo bÞ thiÖt h¹i nªn cßn gäi mèi quan hÖ gi÷a chóng lµ c¸c mèi t¬ng t¸c d¬ng + Quan hÖ ®èi ®Þch: lu«n cã mét bªn bÞ thiÖt h¹i hoÆc kh«ng bªn nµo cã lîi nªn cßn gäi mèi quan hÖ gi÷a chóng lµ c¸c mèi t¬ng t¸c ©m. - KÕt thóc buæi häc, gi¸o viªn cho häc sinh lµm bµi tËp vÒ nhµ: LÊy vÝ dô vÒ c¸c mèi quan hÖ x¶y ra gi÷a hai loµi sinh vËt vµ ph©n tÝch. Cã mÊy kiÓu quan hÖ? Nªu ®Æc ®iÓm chung cña c¸c kiÓu quan hÖ ®ã? 7 C. Thùc tÕ ¸p dông Trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y, t«i ®· sö dông mét sè ph¬ng ph¸p kh¸c nhau khi d¹y môc "quan hÖ kh¸c loµi". Víi mçi ph¬ng ph¸p ®· cho nh÷ng kÕt qu¶ kh¸c nhau: - Ph¬ng ph¸p diÔn dÞch: Khi kiÓm tra s¸t h¹ch häc sinh nhËn thÊy häc sinh cha hiÓu râ b¶n chÊt c¸c kh¸i niÖm, ®a sè kh«ng thÊy ®îc sù ®Æc ®iÓm chung trong c¸c kiÓu quan hÖ. KÕt qu¶ thu ®îc khi kiÓm tra 54 häc sinh ë mét líp nh sau: + §iÓm 8: 2 häc sinh + §iÓm 7: 10 häc sinh + §iÓm 5, 6: 34 häc sinh + §iÓm díi 5: 8 häc sinh - Ph¬ng ph¸p quy n¹p: Khi sö dông ph¬ng ph¸p nµy, häc sinh cã nh÷ng nhËn thøc vÒ c¸c mèi quan hÖ tèt h¬n, hiÓu ®îc b¶n chÊt vµ ph©n tÝch ®îc c¸c vÝ dô. Mét sè häc sinh ®· chØ ra ®îc ®Æc ®iÓm chung trong mçi kiÓu quan hÖ. Khi thèng kª ë mét líp gåm 56 häc sinh thu ®îc kÕt qu¶ nh sau + §iÓm 8, 9: 6 häc sinh + §iÓm 7: 14 häc sinh + §iÓm 5, 6: 30 häc sinh + §iÓm díi 5: 6 häc sinh - Víi ph¬ng ph¸p so s¸nh, khi häc sinh tiÕp cËn ph¬ng ph¸p nµy cho thÊy ®a sè c¸c em cã nh÷ng nhËn thøc ®óng ®¾n vÒ b¶n chÊt cña kh¸i niÖm, ph©n tÝch ®îc c¸c vÝ dô vµ hÇu nh nªu ®îc ®Æc ®iÓm chung cña c¸c kiÓu quan hÖ. KÕt qu¶ ®¹t ®îc còng kh¶ quan h¬n, khi kiÓm tra s¸t h¹ch 58 häc sinh cña mét líp thu ®îc sè liÖu sau: + §iÓm 8, 9: 11 häc sinh + §iÓm 7: 17 häc sinh + §iÓm 5, 6: 27 häc sinh + §iÓm díi 5: 3 häc sinh Ph¬ng ph¸p so s¸nh còng ®îc sö dông ®Ó d¹y ®éi tuyÓn häc sinh giái, nh×n chung c¸c em n¾m b¾t c¸c néi dung tèt vµ biÕt vËn dông thùc tÕ. 8 Tuy nhiªn, víi mçi ph¬ng ph¸p vÉn tån t¹i nh÷ng häc sinh kh«ng cã ý thøc häc bµi do ®ã kh«ng ph©n biÖt ®îc c¸c kh¸i niÖm nh quan hÖ céng sinh víi quan hÖ hîp t¸c, gi÷a quan hÖ kÝ sinh - vËt chñ víi vËt d÷ - con måi. 9 PhÇn III. kÕt luËn vµ kiÕn nghÞ - Thùc tÕ ¸p dông ph¬ng ph¸p so s¸nh khi gi¶ng d¹y môc quan hÖ kh¸c loµi cho thÊy häc sinh n¾m b¾t kiÕn thøc tèt, chñ ®éng tiÕp thu vµ kÕt qu¶ thu ®îc còng kh¶ quan h¬n. ViÖc häc sinh n¾m ®îc b¶n chÊt kh¸i niÖm, t×m ra ®îc quy luËt chung lµ mét thµnh c«ng cña ngêi thµy mµ th«ng qua nghiªn cøu s¸ch gi¸o khoa vµ tù häc khã cã thÓ lµm ®îc. - Qua qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y rót ra ®îc kinh nghiÖm tõ b¶n th©n còng nh qua dù giê vµ nghiªn cøu ph¬ng ph¸p cña mét sè ®ång nghiÖp, qua nghiªn cøu ph¬ng ph¸p tÝch cùc cña mét sè t¸c gi¶ t«i ®· t×m ra ®îc ph¬ng ph¸p ®Ó gi¶ng d¹y phÇn quan hÖ kh¸c loµi. Khi ¸p dông vµo gi¶ng d¹y ®· thÊy ®îc nhiÒu u ®iÓm, häc sinh häc bµi vµ x©y dùng bµi tèt h¬n. Thùc tÕ ph¬ng ph¸p ®ã ®· gióp cho nhiÒu häc sinh «n thi §H, C§ vµ häc sinh giái thªm tù tin häc tËp, kÝch thÝch lßng say mª khoa häc vÒ sù sèng. - Tuy nhiªn kinh nghiÖm tr×nh bµy nªu trªn míi chØ ®îc ¸p dông bíc ®Çu ë mét sè líp vµ d¹y ®éi tuyÓn häc sinh giái do ®ã cha thÓ kh¼ng ®Þnh lµ ph¬ng ph¸p tèt, cã thÓ ¸p dông cho mäi ®èi tîng häc sinh (®Æc biÖt lµ häc sinh c¸c trêng ngoµi c«ng lËp). Hi väng r»ng t«i sÏ nhËn ®îc sù gãp ý cña c¸c ®ång nghiÖp còng nh ý kiÕn cña c¸c cÊp chuyªn m«n ®Ó hoµn thiÖn h¬n vÒ ph¬ng ph¸p vµ nh÷nglÇn ¸p dông sau sÏ thu ®îc nh÷ng kÕt qu¶ tèt h¬n. Xin ch©n thµnh c¶m ¬n! 10 môc lôc Néi dung trang LêI C¶M ¬N...........................................................................................................................3 PHÇN I. §ÆT VÊN ®Ò............................................................................................................4 PHÇN II. GI¶I QUYÕT VÊN ®Ò..........................................................................................5 A. Thùc tr¹ng t×nh h×nh...................................................................................................................5 B. C¬ së lÝ luËn........................................................................................................................................6 C. Thùc tÕ ¸p dông..............................................................................................................................10 PHÇN III. KÕT LUËN VΜ KIÕN NGHÞ.............................................................................12 môc lôc.............................................................................................................................13 11
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan