Tài liệu Skkn giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình tin học lớp 11

Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 SỞ GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO NINH BÌNH TRƯỜNG THPT NINH BÌNH – BẠC LIÊU SÁNG KIẾN GIÚP HỌC SINH TRÁNH MỘT SỐ LỖI THƯỜNG GẶP TRONG CHƯƠNG TRÌNH TIN HỌC LỚP 11 Lĩnh vực/Môn: Tin học. Tác giả: Trịnh Thị Kim Phương Nguyễn Thị Chinh Giáo viên môn: Tin học. Năm học 2017 - 2018 Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 -1- Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 -2- Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 CỘNG HÒA XÃ HỘI CHỦ NGHĨA VIỆT NAM Độc lập - Tự do - Hạnh phúc ĐƠN YÊU CẦU CÔNG NHẬN SÁNG KIẾN Kính gửi: Sở Giáo dục và Đào tạo Ninh Bình. Chúng tôi là: ST T Họ và tên Ngày sinh 1 Trịnh Thị Kim Phương 21/11/1984 2 Nguyễn Thị Chinh 05/06/1981 Nơi công tác Trường THPT Ninh Bình – Bạc Liêu Trường THPT Ninh Bình – Bạc Liêu Tỷ lệ đóng góp vào sáng kiến Trình Chức độ danh chuyên môn Giáo viên Giáo viên Cử nhân Tin học Cử nhân Tin học 50% 50% 1. Tên sáng kiến, lĩnh vực áp dụng Tên sáng kiến: “Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11”. Lĩnh vực áp dụng: Tin học lớp 11 2. Nội dung Như chúng ta đã biết, công nghệ thông tin ngày này có một tầm quan trọng rất lớn trong công việc, trong cuộc sống của chúng ta. Bất cứ ngành nghề nào, lĩnh vực nào cũng cần có sự hỗ trợ của công nghệ thông tin. Ngay cả những em học sinh tiểu học đã cần sự hỗ trợ của công nghệ thông tin trong việc học tập và giải trí. Biết được tầm quan trọng của nó nên Bộ Giáo Dục đã phổ cập tin học trong các trường THPT trên toàn quốc bắt đầu từ năm học 2006 - 2007. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học đã được thống nhất theo xu hướng tích cực hóa hoạt động của học sinh dưới sự hướng dẫn của giáo viên: Học sinh tự giác chủ động tìm tòi, phát hiện, giải quyết nhiệm vụ, nhận thức và có ý thức vận dụng linh hoạt, sáng tạo các kiến thức, kỹ năng đã thu nhận được. Trong quá trình dạy học, giáo viên có thể vận dụng nhiều cách đánh giá khác nhau để giúp học sinh định hướng tốt trong học tập, tạo ra những sản phẩm chất lượng và hình thành, phát triển năng lực. Vai trò của giáo viên chỉ là hướng dẫn, tư vấn chứ không phải là chỉ đạo, quản lí công việc của học sinh. Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 -3- Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 Tuy nhiên, tin học vẫn là một môn học mới so với các môn khác ở các trường phổ thông nên học sinh còn nhiều bỡ ngỡ khi tiếp cận với môn học này. Nội dung tin học lập trình lớp 11 là một nội dung mới lạ đối với đa số học sinh với nhiều khái niệm, thuật ngữ, cấu trúc dữ liệu mà học sinh mới được tiếp xúc lần đầu. Chính vì vậy mà học sinh dễ mắc sai lỗi khi lập trình giải quyết các bài toán. Ngoài các lỗi mà khi dịch chương trình máy báo ra (các lỗi về cú pháp) thì còn rất nhiều các lỗi mà học sinh khi mắc phải không biết tại sao và không biết sửa chỗ nào. Có nhiều học sinh khi chạy một chương trình pascal mặc dù không dịch ra lỗi nào nhưng kết quả thu được vẫn không đúng và các em không biết sửa như thế nào. Hơn nữa trong sách bài tập tin học, sách giáo, sách tham khảo hiện vẫn chưa có sách nào hướng dẫn học sinh phát hiện và sửa các lỗi đó. Tin học lớp 11 là một môn học trìu tượng đòi hỏi giáo viên và học sinh phải hoạt động tích cực, giáo viên cần đổi mới phương pháp dạy để học sinh có thể: + Nghe giáo viên giảng bài, nhận xét, nghe bạn bè trả lời + Nhìn giáo viên viết, bài giảng chiếu trên màn hình + Đọc vở ghi, đọc sách giáo khoa, sách tham khảo + Phát biểu ý kiến trong lớp, nhận xét ý kiến của bạn,.. + Viết kết quả công việc của mình, của nhóm + Làm bài tập thực hành, áp dụng kiến thức vào cuộc sống Trong các yêu cầu trên tin học lớp 11 kĩ năng thực hành là một kĩ năng cực kì quan trọng đòi hỏi học sinh phải nắm vững kiến thức về cú pháp và ngữ nghĩa của ngôn ngữ lập trình, Vì vậy chúng tôi đã đưa ra sáng kiến “Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11” để giúp học sinh có thể hoàn thiện được kĩ năng thực hành trong chương trình Tin học lớp 11. a. Giải pháp cũ thường làm: - Trường THPT Ninh Bình – Bạc Liêu đến nay chưa áp dụng một sáng kiến nào về việc “lỗi” và “sửa lỗi” trong chương trình tin học 11. Một phần do các em chưa nắm vững về cú pháp của ngôn ngữ lập trình Pascal, nhiều học sinh khó khăn trong việc tổ chức dữ liệu và viết chương trình. Hậu quả là có không ít học sinh còn tìm cách học thuộc lòng các chương trình mẫu của giáo viên và trong sách mà chưa có khả năng tự mình viết được chương trình hoàn chỉnh để chạy được chương trình. Đến khi gặp lỗi thì không có khả năng tự sửa lỗi mà Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 -4- Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 trong tiết thực hành giáo viên chỉ hướng dẫn học sinh sửa trực tiếp lỗi trong các bài thực hành, mà chưa tổng quát và đưa ra một số lỗi thường gặp cho học sinh. - Ưu điểm: Học sinh nhìn thấy ngay lỗi trong một số bài toán nhất định. - Nhược điểm: Đối với những bài thực hành khác khi không có sự hướng dẫn của giáo viên thì học sinh không thể nhìn ra lỗi trong chương trình. Vì vậy giáo viên cần phải đưa ra một giải pháp để học sinh khi gặp một số lỗi bất kì, đơn giản thì có thể tự sửa lỗi được. b. Giải pháp mới cải tiến: - Giải pháp mới: Dựa trên cơ sở lý luận và cơ sở thực tiễn, sáng kiến trên đề xuất các giải pháp phát hiện và sửa lỗi, một số lỗi học sinh thường gặp và hướng giải quyết để giúp học sinh có thêm kinh nghiệm để tránh các lỗi thường gặp trong quá trình viết chương trình Pascal. Đồng thời, sáng kiến còn giúp học sinh thêm yêu thích môn Tin học và phát triển các năng lực chung cũng như năng lực riêng biệt của môn học. Từ đó phát huy được khả năng chủ động, sáng tạo ở học sinh. Đồng thời khắc phục được những vấn đề mà giải pháp cũ chưa làm được. - Tính mới, tính sáng tạo của giải pháp: Sáng kiến đã đáp ứng được nhu cầu đổi mới dạy – học theo hướng phát triển năng lực của người học cũng như năng lực tự học, tự giải quyết vấn đề, năng lực hợp tác, năng lực công nghệ thông tin nâng cao, năng lực khoa học máy tính… 3. Hiệu quả kinh tế, xã hội dự kiến đạt được: * Hiệu quả kinh tế: - Charles Handy: nhà triết lý kinh doanh nổi tiếng người Anh, đã nói: “Để làm cho tương lai trở thành hiện thực, chúng ta cần phải tự tin và tin tưởng vào giá trị của chính mình. Đó là điều mà các trường học phải dạy cho mọi người”. Và muốn người học có được sự tự tin và tin tưởng vào giá trị của chính mình, họ cần được học theo phương pháp chủ động. Chỉ khi người học được tự khám phá kiến thức, tự học, tự làm và tự bổ sung cho nhau thì kiến thức mới trở thành tri thức của người học, chuyển thành hành động, thành thói quen hàng ngày của họ. - Với cách thức tổ chức dạy học linh hoạt và phương pháp hướng dẫn học sinh phát hiện ra lỗi một cách nhanh nhất, phương pháp tìm thuật toán tối ưu, và hướng dẫn học sinh cách ứng dụng công nghệ thông tin liên quan đến kiến thức môn học trên lớp một cách hiệu Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 -5- Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 quả nhất. Vì vậy, giáo viên khi giảng bài đã giảm bớt chi phí từ khâu thiết kế, chuẩn bị đồ dùng, thiết bị, mô hình, tranh ảnh trong giảng dạy. - Tiết kiệm được thời gian: Nội dung sáng kiến đề cập đến các giải pháp giúp học sinh sửa lỗi cơ bản, học sinh sẽ tự phát hiện ra lỗi và cách khắc phục, giúp giáo viên tiết kiệm được thời gian, và giáo viên có thể trang bị thêm kiến thức cho học sinh. - Tiết kiệm được tiền mua sách tham khảo vì học sinh có thể sử dụng công nghệ thông tin để phục vụ việc học. - Đầu tư cho phát triển nguồn lực hay chính là đầu tư cho giáo dục con người mang lại hiệu quả kinh tế cao, tiết kiệm được việc khai thác sử dụng các nguồn lực khác. * Hiệu quả xã hội: a. Về phía giáo viên - Giảng dạy chương trình tin học lớp 11 là một môn học tư duy trừu tượng vì vậy yêu cầu học sinh và giáo viên môn Tin học không ngừng trau dồi kiến thức ở nhiều lĩnh vực, phương pháp thuật toán, cách sửa lỗi là một trong những điểm rất quan trọng đủ để đáp ứng với những đòi hỏi ngày càng cao của dạy học hiện nay. Vì vậy chúng tôi đã áp dụng sáng kiến trong quá trình giảng dạy, kết quả giảng dạy đã có nhiều chuyển biến tích cực: - Khắc phục được hạn chế đổi mới phương pháp một cách chiếu lệ, hình thức ở giáo viên. - Tạo không khí tự học, tự bồi dưỡng sôi nổi trong thầy và hứng thú ở trò nên giờ học hiệu quả, cuốn hút học sinh hơn. - Kiến thức được học sinh chủ động lĩnh hội, tự mình tìm và sửa được lỗi nên có sự bền vững, hệ thống, sáng tạo. Kết quả các lớp giảng dạy của chúng tôi được cải thiện rõ nét: Xếp loại Lớp 11B 11A Giỏi Khá TB Yếu (%) (%) (%) (%) 36.1 49.72 69,4 14 9.28 16,6 Kém Ghi chú 4.9 0 Đối chứng 0 0 Thực nghiệm Như vậy, theo thống kê ở trên, sau khi áp dụng sáng kiến HS đạt kết quả khá giỏi tăng lên, tỉ lệ điểm khá, giỏi cao (86%); điểm trung bình giảm xuống đáng kể (14); đặc biệt không có HS có điểm yếu. b. Về phía học sinh - Học sinh hứng thú học bài, say sưa tìm hiểu kiến thức môn học. Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 -6- Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 - Thái độ học tập của học sinh nghiêm túc, chủ động sáng tạo trong giờ học - Học sinh có khả năng tư duy cao, sử dụng công nghệ thông tin thành thạo, biết xử lí thông tin nhạy bén, linh hoạt. - Học sinh hứng thú với những tiết học hơn, dễ hiểu và hiểu sâu nội dung bài học. - Đặc biệt các em sẽ có những chuyển biến rõ rệt trong khả năng vận dụng kiến thức, kỹ năng vào thực tiễn. 4. Điều kiện và khả năng áp dụng Điều kiện áp dụng: + Qua quá trình tìm hiểu và ứng dụng chúng tôi nhận thấy việc giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình tin học lớp 11 là rất cấp thiết, đó là cách thức dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động của học sinh. + Với việc trang bị những thiết bị và đồ dùng dạy học phục vụ cho việc cải cách giáo dục hiện nay sẽ tạo điều kiện cho giáo viên thuận lợi trong việc dạy học theo phương pháp tích cực. + Điều kiện cơ sở vật chất của các trường đều tốt, trình độ giáo viên ở điều kiện chuẩn và trên chuẩn là khá cao. + Học sinh được trang bị kiến thức một cách tốt nhất nên việc tiếp thu phương pháp giải bài tập là không khó khăn. Khả năng áp dụng: Chúng tôi thấy sáng kiến này có khả năng áp dụng trong tất cả các trường THPT từ nông thôn, miền núi, thị xã, thành phố trong cả nước; đặc biệt có hiệu quả cao ở nơi có công nghệ thông tin phát triển. Kết quả khảo sát chất lượng học tập của học sinh Điểm Đối tượng Lớp 11A (36 HS) Giỏi SL TL % Khá SL TL % SL TL % 06 25 5 14 16,6 69,4 TB Yếu Sl TL % 0 0 Như vậy, theo thống kê ở trên, sau đề tài 86% HS đạt kết quả khá giỏi trở lên. Vì vậy khả năng áp dụng rất hiệu quả. Danh sách giáo viên đã tham gia áp dụng sáng kiến lần đầu: Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 -7- Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 Số TT Họ và tên 1 Nguyễn Thị Chinh 2 Trịnh Thị Kim Phương Ngày tháng năm sinh 05/06/1981 21/11/1984 Nơi công tác Trường THPT Ninh Bình – Bạc Liêu Trường THPT Ninh Bình – Bạc Liêu Chức danh Trình độ chuyên môn Nội dung công việc hỗ trợ Giáo viên Cử nhân Tin học Giảng dạy môn tin học 11 Giáo viên Cử nhân Tin học Giảng dạy môn tin học 11 Trên đây là sáng kiến trong hoạt động dạy học của chúng tôi, kính mong nhận được sự đóng góp ý kiến của quý vị, để chúng tôi có thể hoàn thiện hơn nữa sáng kiến của mình. Chúng tôi xin cam đoan mọi thông tin nêu trong đơn là trung thực, đúng sự thật và hoàn toàn chịu trách nhiệm trước pháp luật. Tôi xin chân trọng cảm ơn! XÁC NHẬN CỦA LÃNH ĐẠO ĐƠN VỊ CƠ SỞ Ninh Bình, ngày 01 tháng 05 năm 2018 Người nộp đơn Trịnh Thị Kim Phương Nguyễn Thị Chinh Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 -8- Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 PHẦN I. NỘI DUNG CHƯƠNG I. CƠ SỞ KHOA HỌC 1. Cơ sở lí luận Hiện nay, công nghệ thông tin xuất hiện ở mọi nơi, sự phát triển nhanh chóng của nó giúp cuộc sống của con người trở nên tốt đẹp hơn. Công nghệ thông tin giúp các nhà khoa học tạo ra những nghiên cứu vượt bậc nhờ việc tính toán và xử lý một khối lượng công việc khổng lồ của máy tính. Chúng có thể thực hiện hàng tỷ phép tính trong vài giây. Ngành tài chính có thể tiết kiệm hàng chục tỷ USD nhờ hệ thống máy tính Internet. Một điều dễ nhận thấy là công nghệ phần cứng thay đổi với tốc độ quá nhanh, trong khi đó, các công nghệ hay các ngôn ngữ lập trình gần như chẳng mấy thay đổi trong suốt nhiều năm. Pascal cũng là một trong những môn học ra đời từ rất sớm, mặc dù nó không phải là một ngôn ngữ mạnh, nhưng nó lại là nền tảng cho mọi ngôn ngữ khác, cho nên nó vẫn còn được đưa vào giảng dạy ở các trường phổ thông, môn tin học lớp 11 được đánh giá là một môn học đòi hỏi sự tư duy cao, học sinh cần phải biết tự đọc, viết thuật toán, và hoàn thiện chương trình để cho kết quả đúng. Nhưng để làm được điều đó thì quả là khá khó đối với học sinh vì khi chạy chương trình phần đa là vẫn còn tồn tại một số lỗi. Vậy chúng ta sẽ xem lỗi là gì và phương pháp để sửa lỗi một cách nhanh chóng và chính xác. a. Các vấn đề liên quan đến “lỗi” và “sửa lỗi” trong Pascal “Lỗi là gì ?” Chúng ta cần hiểu “lỗi” ở đây là những vấn đề bất thường xảy ra trong quá trình thực hiện chương trình Pascal khiến cho kết quả nhận được không như mong muốn của người lập trình. “Có những loại lỗi nào ?” Có rất nhiều lỗi mà người lập trình có thể mắc phải khi viết và thực hiện chương trình Pascal. Nhưng thường được phân thành hai loại lỗi sau: Lỗi cú pháp và lỗi về ngữ nghĩa. Đối với những lỗi về cú pháp thì khi dịch chương trình, chương trình dịch Pascal sẽ báo lỗi. Và vấn đề của người lập trình ở đây là làm sao dựa vào chỉ dẫn của Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 -9- Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 máy để sửa lỗi. Còn đối với những lỗi về ngữ nghĩa, chương trình dịch của Pascal không thể tìm ra lỗi này. Lỗi về cú pháp phải do người lập trình phát hiện ra và tương đối phức tạp. “Làm thế nào để sửa lỗi về ngữ nghĩa ?” Như chúng ta đã hiểu, lỗi về ngữ nghĩa là những lỗi vô cùng phức tạp. Hay nói cách khác các lỗi này nó “muôn hình vạn trạng”. Điều đó cũng cho thấy để sửa những lỗi về ngữ nghĩa vô cùng khó khăn đối với những người mới làm quen với ngôn ngữ lập trình Pascal như học sinh lớp 11 của chúng ta. Có những lỗi mà người học chưa trải qua thì khả năng sửa được gần như là bằng không. Do vậy cần phải cung cấp cho học sinh những kinh nghiệm sửa lỗi, phải hình thành tư duy thuật toán giúp học sinh nhanh nhạy hơn trong quá trình học lập trình Pascal. 2. Cơ sở thực tiễn Thực tế chỉ ra rất rõ là môn tin học là một phần không thể thiếu trong hệ thống các môn học trong trường THPT. Hơn nữa môn tin học là một trong những môn có thể nói ngoài việc phục vụ học tập công việc, phát huy các năng lực cho người học ra thì nó còn rèn luyện cho người học cách làm việc khoa học, chính xác, yêu cầu tỉ mỉ từng chút một. Nó cung cấp một số kiến thức cơ bản giúp các em sau này phục vụ tốt hơn cho việc học tập cũng như công tác sau này. Nhưng cũng không thể phủ nhận được rằng trong trường THPT thì môn tin học lớp 11 là một trong những môn khó và lạ với học sinh. Qua khảo sát sơ bộ thì đa phần các em đều cho rằng tin học lớp 11 rất khó và cái khó nhất đó là khi viết hoặc chạy chương trình luôn luôn xuất hiện lỗi. Có những chương trình các em viết nhiều lỗi không hiểu tại sao và không sửa được khiến cho việc học môn tin học càng trở nên nhàm chán hơn. Đã từng có rất nhiều học sinh lúc bắt tay vào viết chương trình với niềm ham mê hào hứng bao nhiêu thì càng tỏ ra nản hơn bấy nhiêu khi chương trình viết ra gặp quá nhiều lỗi. Chính vì vậy mà với tư cách một giáo viên Tin học tôi phải có nhiệm vụ hướng dẫn các em, giúp khơi lại niềm ham mê với Tin học. 3. Thực trạng a. Thực trạng chung Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 - 10 - Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 • Thuận lợi Thuận lợi lớn nhất phải kể đến đó là được sự quan tâm sát sao của Sở Giáo Dục, Ban Giám Hiệu nhà trường đã trang bị đầy đủ các phương tiện, thiết bị hỗ trợ dạy và học bộ môn tin học như phòng máy, máy chiếu, tranh ảnh, đồ dùng tự làm...Đó là một điều rất đáng mừng cho học sinh cũng như giáo viên môn Tin học chúng tôi để có thể có môi trường dạy - học và đạt kết quả học tập tốt nhất. • Khó khăn Qua thực tế giảng dạy môn Tin học ở trường THPT Ninh Bình – Bạc Liêu, tôi nhận thấy khi học đến chương trình Tin học lớp 11 đa số học sinh đều nhận xét bộ môn này rất khó. Các học sinh thường gặp khá nhiều lỗi khi viết một chương trình trong ngôn ngữ lập trình Pascal. Có những lỗi mà học sinh mắc phải rất nhiều lần xong các em lại không biết sửa như thế nào. Từ đó các em thường nản hoặc hứng thú học môn này giảm dần. Tuy nhiên cũng có một số lượng không nhỏ học sinh rất yêu thích tin học và thích tìm hiểu một số bài toán, dạng toán ngoài phạm vi sách giáo khoa. Đồng thời trong quá trình giảng dạy chúng tôi cũng nhận thấy rằng môn Tin học tuy có khó nhưng lại rất hay, rất gần gũi với thực tế cuộc sống. Nếu giáo viên có phương pháp hay thì môn này rất thu hút học sinh vì tâm lý các em đa số là ham hiểu biết tìm tòi cái mới và cái lạ. Một điều đáng buồn đó là mặc dù được trang bị phòng máy đầy đủ, được sự quan tâm của Ban giám hiệu nhưng đa số học sinh còn coi môn Tin học như là một môn phụ không cần thiết hoặc có học cũng chỉ là chống đối. Vì vậy với tư cách là giáo viên dạy Tin học, nhiều năm qua chúng tôi luôn luôn cố gắng tìm ra các biện pháp giúp các em yêu thích cũng như học tốt môn Tin học hơn nữa đặc biệt là môn Tin học 11. Từ những suy nghĩ trên tôi thấy rằng cái khó khăn lớn nhất khi học môn Tin học 11 đó là “những lỗi khi viết và chạy chương trình Pascal” khiến cho học sinh nản chí là việc cần phải có các biện pháp xử lý càng sớm càng tốt. b. Thực trạng của việc phát hiện, sửa các lỗi thường gặp của học sinh trong khi viết và chạy chương trình Pascal. Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 - 11 - Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 Để tìm hiểu thực trạng của học sinh trong việc phát hiện và sửa các lỗi khi viết chương trình, tôi đã tiến hành thống kê trong các tiết bài tập và thực hành các lỗi mà học sinh thường mắc phải bao gồm các lỗi như sau: • Giá trị của biến khi thực hiện chương trình vượt quá phạm vi khai báo trong phần khai báo biến. Ví dụ 1: Trong phần khai báo: Var x, y, z: byte; Trong phần thân chương trình: Readln(x); Readln(y); z:=x+y; Sau đó khi chạy chương trình nhập x=100, y=200. Lúc này máy sẽ báo lỗi tràn bộ nhớ. Rõ ràng trong trường hợp này khi dịch chương trình máy không hề báo lỗi. Nhưng khi chạy chương trình lại xuất hiện lỗi. • Khai báo sai miền chỉ số cho dữ liệu kiểu mảng. Ví dụ 2: Nhập vào một mảng số nguyên gồm các số lớn hơn 0 và nhỏ hơn 200. In mảng vừa nhập. Học sinh khai báo mảng như sau: Var a: array[0..200] of integer; Trong trường hợp này học sinh đã nhầm miền giá trị của mảng với kiểu chỉ số. • Giá trị biến điều khiển vượt quá miền chỉ số của mảng. Ví dụ 3: Nhập vào một dãy số gồm 20 phần tử và cho biết dãy vừa nhập có tạo thành cấp số cộng không? Học sinh lập trình giải bài toán trên như sau: Var a: array[1..20] of integer; i,d:integer; Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 - 12 - Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 ok:boolean; Begin Write(‘nhap day so:’); For i:=1 to 20 do Begin Write(‘a[’ ,i, ‘]’); Readln(a[i]); End; d:=a[2]-a[1]; ok:=true;i:=1; while (ok) and (i<=10) do if (a[i]-a[i-1]<>d) then ok:=false else i:=i+1; if ok then writeln(‘Day so tao thanh cap so cong!’) else writeln(‘Day so khong tao thanh cap so cong!’); readln End. Khi thực hiện chương trình trên, chương trình dịch không báo lỗi nhưng kết quả khi thực hiện chương trình sẽ bị sai lệch. • Hoang phí tài nguyên bộ nhớ: Trong ví dụ 3 ở trên còn có một lỗi tưởng chừng như vô hại nhưng cũng không kém phần quan trọng đó là người lập trình chọn kiểu dữ liệu chưa phù hợp nên chưa tiết kiệm được bộ nhớ cho biến i. Đối với lỗi này thì chương dịch không báo lỗi và bản thân người lập trình không ít người biết rằng chương trình của mình có lỗi. Trong khi chọn thuật toán để giải bài toán chúng ta phải đặt tiêu chí về thời gian nên hàng đầu vì thời gian là tài nguyên không tái tạo được. Tiêu chí thứ 2 là tiêu chí về bộ nhớ vì bộ nhớ là một tài nguyên hạn chế. Mặc dù ở ví dụ trên học sinh chỉ mất thêm 1 byte nhưng trong trường hợp khác có thể mất đi 1000b, 1000Mb...nếu không tiết kiệm bộ nhớ. Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 - 13 - Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 • Dùng cùng tên biến điều khiển cho các vòng lặp for lồng nhau. Ví dụ 4: Tính tổng S=1a+2a+….+na Học sinh lập trình giải bài toán trên như sau: S:=0; For i:=1 to n do Begin T:=1; For i:=1 to a do T:=T*i; S:=S+T; End; Đoạn chương trình trên có thể lặp vô tận khi kết thúc vòng lặp còn i luôn nhận giá trị bằng a. • Sử dụng dấu “;” sai vị trí. Ví dụ 5: If a>b then write (‘ So lon nhat la:’, a); Else write(‘ so lon nhat la:’, b); Trước “Else” không có dấu chấm phẩy, sử dụng dấu chấm phẩy sau từ khoá “do” trong các câu lệnh lặp dẫn đến câu lệnh lặp rỗng không làm việc gì cả. Yêu cầu học sinh ghi nhớ các quy tắc của Pascal khi viết chương trình đặc biệt trong câu lệnh ghép, trong các vòng lặp. • Không phân biệt được hằng xâu và biến. Học sinh cần phải chú ý hằng xâu đặt trong cặp nháy đơn còn biến thì không cần đặt trong cặp nháy đơn. • Tràn bộ nhớ do kết quả tính toán vượt quá giới hạn. Ví dụ 6: Function GT(n:integer):integer; Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 - 14 - Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 Var i,t:integer; Begin T:=1; For i:=2 to n do t:=t*i; Gt:=t; End; Begin Write(‘GT(8)=’, GT(8)); Readln; End. Khi chạy chương trình GT(8)=-25126 là sai vì thực tế 8!=40320. Lỗi này do khai báo hàm trả về số nguyên nên miền giá trị tối đa là 32767. • Sử dụng tên hàm làm biến cục bộ. Do lệnh trả kết quả cho tên hàm rất giống một lệnh gán bình thường nên học sinh thường nhầm tên hàm là biến cục bộ. Vì vậy khi viết chương trình để tiết kiệm biến cục bộ học sinh đã dùng tên hàm làm biến cục bộ. Ví dụ 7: Function GT(n:integer):Longint; Var i:integer; Begin For i:=2 to n do GT:=GT*i; End; Trong thân hàm đã sử dụng tên hàm làm biến cục bộ nên khi biên dịch sẽ báo lỗi gọi hàm nhưng thiếu tham số do chương trình hiểu GT:=GT*i là lời gọi đệ qui. • Biến đếm trong các vòng lặp khai báo kiểu thực. Ví dụ 8: Var i:real; Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 - 15 - Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 For i:=1 to n do write (i); Biến đếm trong các vòng lặp luôn luôn nhận giá trị nguyên hoặc dưới dạng kí tự, do vậy khi khai báo biến đếm tuyệt đối không sử dụng kiểu dữ liệu thực. • Gán kết quả phép chia cho biến kiểu nguyên. Ví dụ 9: Var a, b, c: Integer; a: =20; b:=14; c:=a/b; • Nhầm lẫn phép gán “:=” với phép so sánh “=”. Sai lầm này là do học sinh chưa quen với các kí hiệu trong Pascal. • Rơi vào vòng lặp vô hạn. Đây là một lỗi rất thường gặp khi học sinh viết các chương trình có chứa vòng lặp “While – do” Ví dụ 10: i:=1; While i< 10 do write (i); Ví dụ trên đã rơi vào vòng lặp vô hạn bởi giá trị của i bao giờ cũng nhỏ hơn 10. Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 - 16 - Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 CHƯƠNG II. ĐỀ XUẤT GIẢI PHÁP 1. Giải pháp 1: Cung cấp cho học sinh hệ thống bài tập đa dạng phong phú về thể loại như viết thuật toán, đọc hiểu chương trình, phát hiện lỗi chương trình, chia nhỏ bài toán lớn, viết chương trình, bài tập về khai báo biến... Việc làm này giúp học sinh tích lũy kinh nghiệm sửa lỗi trong các bài tập đồng thời phát huy năng lực tự học tự giải quyết vấn đề, năng công nghệ thông tin nâng cao. Khi dạy lập trình nói chung và Pascal nói riêng, nhiều khi người dạy chỉ chú ý tới các bài tập về lập trình mà không nghĩ rằng trong những bước đầu để học sinh hiểu bài cần phải đưa ra nhiều dạng bài tập, trong số các dạng bài tập đó ở đây ta có thể nêu ra một số dạng như sau: bài tập về viết thuật toán, bài tập về đọc hiểu chương trình, bài tập về sửa lỗi chương trình...Do vậy giáo viên cần phải đưa ra nhiều bài tập đa dạng phong phú giúp học sinh rèn luyện nhiều kỹ năng trong khi học Pascal ví dụ như kỹ năng khai báo biến, kỹ năng phát hiện lỗi, kỹ năng sử dụng các kiểu dữ liệu để khai báo biến....Có những lỗi mà chỉ khi học sinh làm nhiều có kinh nghiệm mới phát hiện ra. Để thực hiện tốt giải pháp này, tôi xin đề xuất một số dạng bài tập như sau: a. Bài tập về đọc hiểu chương trình. Loại bài tập này sẽ giúp phát triển tư duy, giúp học sinh hiểu bài, nhất là khi dạy các cấu trúc lệnh. Đối với dạng bài tập này, giáo viên nên hướng dẫn các em thực hiện tuần tự theo từng câu lệnh cụ thể. Ví dụ 11: Cho biết kết quả khi thực hiện chương trình sau: Program vd2; Uses crt; Var i: integer; Begin Clrscr; Writeln(‘ nhap du lieu cho bien i:’); Readln(i); Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 - 17 - Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 While i>1 do begin If (i mod 2)<>0 then i:=i+1 Else i:=i - 2; Writeln(i); end; Readln; End. Cho i:=5. Vậy kết quả chương trình sau khi thực hiện thế nào? Kết quả hiện ra trên màn hình: 6 4 2 b. Bài tập xác định bài toán, xây dựng thuật toán. Việc hình thành thuật toán trước khi viết chương trình là tạo một thói quen tốt trong tư duy của các học sinh. Nếu bài toán nào học sinh cũng hình thành thuật toán trước khi viết chương trình thì việc xảy ra lỗi sẽ được hạn chế hơn rất nhiều. Học sinh trình bày thuật toán trước khi viết chương trình là hết sức quan trọng. Thuật toán đúng thì chương trình mới có khả năng đúng, còn một thuật toán sai chắc chắn là cho một chương trình sai. Tuy nhiên đối với phần lớn học sinh lớp 11 thường bỏ qua bước này do tâm lý học sinh không thích các loại bài tập như thế. Trong nhiều trường hợp tưởng như không cần thuật toán cụ thể học sinh vẫn viết được chương trình. Thực tế thuật toán đó không được viết ra nhưng đã hình thành sẵn trong đầu người viết. Với đa số học sinh hiện nay, cần phải dành một lượng thời gian thích hợp để rèn luyện loại bài tập này. Phải làm sao cho việc viết thuật toán trở thành kĩ năng để khi các em lập trình trên máy, tuy không cần viết thuật toán ra song các em có thể Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 - 18 - Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 hình dung được thuật toán đó trong đầu. Cần phải tạo cho các em có ý thức khi viết một chương trình Pascal là phải tuân thủ theo trình tự sau: Xác định bài toán →Xây dựng thuật toán→Viết chương trình→ Hiệu chỉnh. Ví dụ 13: Có n quả cam có kích cỡ khác nhau và một cái cân dĩa. Hãy chỉ ra cách tìm được quả cam to nhất.Với bài toán trong thực tế như trên ta có thể phát biểu lại dưới dạng bài toán trong toán học như sau: Cho tập hợp A có số phần tử hữu hạn. Tìm phần tử lớn nhất trong tập A nói trên. Khi đó ta có thể trình bày thuật toán như sau: B1: Nếu chỉ có 1 quả cam thì đó chính là quả lớn nhất và kết thúc. B2: Nếu số quả cam n>1 thì Chọn 2 quả cam bất kì và so sánh. Giữ lại quả to hơn. B3: Nếu không còn quả cam nào chuyển sang bước 5, ngoài ra: - Chọn một quả cam bất kì khác để so sánh với quả cam giữ lại ở bước trước. - Giữ lại quả to hơn. B4: Trở lại bước 3 B5: Quả giữ lại chính là quả to nhất và kết thúc. c. Bài tập phát hiện và sửa lỗi chương trình. Trong các tiết bài tập tôi thường cho học sinh một chương trình hoặc một đoạn chương trình có lỗi yêu cầu học sinh phát hiện xem chương trình đó có những lỗi nào và cách sửa lỗi đó ra sao. Đôi khi gặp những lỗi phức tạp còn yêu cầu học sinh nêu rõ nguyên nhân tại sao mắc lỗi. Ví dụ 12: Để tìm số lớn nhất trong 3 số x, y, z được nhập vào từ bàn phím, có học sinh đã viết chương trình như sau: Program vd; Uses crt; Var x, y, z: integer; Giúp học sinh tránh một số lỗi thường gặp trong chương trình Tin học lớp 11 - 19 - Sáng kiến môn Tin Học lớp 11 Begin Clrscr; Write(‘ nhap vao 3 so: ’); Readln(x, y, z); If x - Xem thêm -