Tài liệu Skkn giúp học sinh học tốt môn sinh học 7

Trêng THCS Hång Thñy s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ******************************************************************************************************** S¸ng kiÕn kinh nghiÖm Gióp häc sinh häc tèt m«n sinh häc líp 7 * Gi¸o viªn: NguyÔn ThÞ V©n Anh * Tæ : Hãa-Sinh-Kû-Anh * N¨m häc: 2010-2011 a. §Æt vÊn ®Ò I. Lêi më ®Çu: Trong thêi ®¹i CNH - H§H ®Êt níc mçi chóng ta ph¶i lu«n lu«n ®èi míi c«ng viÖc cña m×nh. ViÖc d¹y häc lµ c¶ mét qu¸ tr×nh nghÖ thuËt, kÕt qu¶ cña qu¸ tr×nh nµy tèt hay xÊu, kh«ng chØ x¸c ®Þnh trong mét thêi gian ng¾n mµ nã ph¶i tr¶i qua mét qu¸ tr×nh l©u dµi ®ã lµ vèn hiÓu biÕt ®· ®îc tÝch luü sù t×m tßi s¸ng t¹o cña ngêi gi¸o viªn trong qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y. BËc THCS thuéc bËc trung häc ®ãng vai trß cÇu nèi gi÷a THPT vµ bËc tiÓu häc, ph¶i ®¶m b¶o tÝnh lu th«ng víi hÖ thèng gi¸o dôc nghÒ nghiÖp, tuy nhiªn còng *********************************************************************************************************************************** Ngêi thùc hiªn : GV NguyÔn ThÞ V©n Anh Trang 1 Trêng THCS Hång Thñy s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ******************************************************************************************************** cã vÞ trÝ ®éc lËp t¬ng ®èi. ¦u ®iÓm lín cña løa tuæi nµy lµ sù s½n sµng cña nã ®èi víi mäi ho¹t ®éng häc tËp lµm cho nã trë thµnh ngêi lín trong con m¾t cña m×nh. Häc sinh THCS bÞ cuèn hót vµo c¸c h×nh thøc ho¹t ®éng nhËn thøc cña m×nh trong nh÷ng giíi h¹n cña nhµ trêng. Nhng sù nghÌo nµn cña løa tuæi nµy lµ ë chç: C¸c em cha biÕt c¸ch thùc hiÖn sù s½n sµng ®ã, cha n¾m ®îc c¸c ph¬ng thøc thùc hiÖn c¸c h×nh thøc häc tËp míi. D¹y c¸c ph¬ng thøc ®ã mµ kh«ng lµm gi¶m sót høng thó häc tËp cña c¸c em lµ nhiÖm vô quan träng vµ khã kh¨n cña gi¸o viªn. Trong qu¸ tr×nh lÜnh héi tri thøc häc sinh lu«n chê ®îi nh÷ng h×nh thøc t×m hiÓu míi ®èi víi tõng bµi, ®ã lµ tÝnh tÝch cùc, tÝnh ®éng n·o cña t duy vµ tÝnh tù lËp cña chóng ®îc thùc hiÖn, c¸c kh¶ n¨ng trÝ tuÖ ®îc khªu gîi, yªu cÇu tù suy nghÜ vµ tù kh¸i qu¸t c¸c kh¸i niÖm ®îc ®Ò cao. Th¸i ®é tù nghiªn cøu ®· trë thµnh mét ®Æc trng cho häc sinh. ë mçi bµi sinh l¹i cã nh÷ng ®Æc trng riªng cña nã vµ cã thÓ cã nhiÒu c¸ch häc kh¸c nhau. Trong qu¸ tr×nh d¹y m«n sinh häc ngêi gi¸o viªn ph¶i kÕt hîp mét c¸ch linh ho¹t, hîp lý nhiÒu ph¬ng ph¸p vµ h×nh thøc tæ chøc "Häc mét bµi sinh nh thÕ nµo". Nh vËy míi lµm cho c¸c em nghÜ nhiÒu h¬n th¶o luËn nhiÒu h¬n gãp phµn t¹o c¬ së quan träng cho viÖc ®æi míi thùc sù ph¬ng ph¸p d¹y häc mµ Nhµ níc ta ®· vµ ®ang thùc hiÖn. Qu¸ tr×nh nµy tu©n theo ®Þnh híng tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng cña häc sinh trªn c¬ së tù gi¸c, tù do, tù kh¸m ph¸ díi sù tæ chøc, híng dÉn cña gi¸o viªn. Tõ ®ã x©y dùng ph¬ng ph¸p tù häc theo híng tÝch cùc. M«n sinh häc lµ mét trong nh÷ng vÊn ®Ò träng t©m cña ph¬ng ph¸p d¹y häc, bëi lÏ m«n sinh häc lµ m«n häc c¶ ngêi häc lÉn ngêi d¹y thêng xuyªn ph¶i lµm, ®Æc biÖt ®èi víi häc sinh THCS th× viÖc häc m«n sinh häc lµ h×nh thøc dùa trªn mÉu vËt ®Ó t×m ra kiÕn thøc cña m×nh. Lµ mét gi¸o viªn d¹y sinh häc vµo ngµnh cha l©u t«i lu«n kh«ng ngõng phÊn ®Êu häc hái s¸ng t¹o trong qu¸ tr×nh d¹y m«n sinh häc vµ cïng víi sù gióp ®ì cña c¸c ®ång nghiÖp còng ®· ®¹t ®îc mét sè kÕt qu¶ nhÊt ®Þnh trong n¨m häc võa qua vµ häc kú I cña häc kú nµy. T«i mong muèn m×nh cã thÓ gãp phÇn vµo viÖc gi¸o dôc häc sinh, gióp c¸c em cã ®îc ph¬ng ph¸p häc tèt nhÊt, kÝch thÝch lßng say mª häc hái cña c¸c em. Tõ nh÷ng lý do ®ã mµ t«i viÕt ®Ò tµi "Gióp häc sinh häc tèt m«n sinh häc líp 7. II. Thùc tr¹ng cña vÊn ®Ò nghiªn cøu . - Chóng ta ®· biÕt mét nguyªn t¾c c¬ b¶n cña lý luËn d¹y häc hiÖn ®¹i lµ ph¶i ®¶m b¶o mèi quan hÖ chÆt chÏ h÷u c¬ gi÷a 3 thµnh tè: Môc ®Ých - néi dung vµ ph¬ng ph¸p. Trong qu¸ tr×nh d¹y häc cã biÕn ®æi thêng xuyªn vèn kinh nghiÖm cña häc sinh biÕn ®æi c¶ vÒ sè lîng cña hÖ thèng tri thøc, biÕn ®æi c¸c n¨ng lùc ngêi cïng víi sù biÕn ®æi ®ã th× n¨ng lùc trÝ tuÖ cña häc sinh còng ®îc ph¸t triÓn. Víi môc tiªu míi th× cÇn ph¶i cã néi dung míi vµ ph¬ng ph¸p d¹y häc míi thÝch hîp, ph¬ng ph¸p d¹y häc míi cã thÓ t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó lùa chän néi dung ®Õn tèi u vµ thùc hiÖn môc ®Ých ë tÇm cao h¬n. *********************************************************************************************************************************** Ngêi thùc hiªn : GV NguyÔn ThÞ V©n Anh Trang 2 Trêng THCS Hång Thñy s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ******************************************************************************************************** Träng ®iÓm cña ph¬ng ph¸p ®æi míi lµ chuyÓn m¹nh tõ viÖc n¨ng truyÒn thô kiÕn thøc song viÖc chó träng båi dìng n¨ng lùc cho häc sinh ®Æc biÖt lµ n¨ng lùc s¸ng t¹o, n¨ng lùc thùc hµnh. V× vËy viÖc ®èi míi ch¬ng tr×nh vµ s¸ch gi¸o khoa lÇn nµy tËp trung chñ yÕu ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc. Ph¬ng ph¸p häc míi lµ gi¸o viªn hç trî, híng dÉn t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh thùc hiÖn thµnh c«ng c¸c ho¹t ®éng häc tËp lµm träng tµi trong c¸c cuéc th¶o luËn ë líp ®Ó ®i ®Õn kÕt luËn hîp lý nhÊt, lµm cho tiÕt häc cã chÊt lîng cao h¬n . Trong nh÷ng n¨m gÇn ®©y c¸c s¸ch b¸o khoa häc gi¸o dôc vµ trong thùc tÕ d¹y häc ®îc diÔn ®¹t b»ng c¸c thuËt ng÷ nh: "D¹y häc nªu vÊn ®Ò"; "D¹y häc coi häc sinh lµ trung t©m" ; " Ph¬ng ph¸p d¹y häc tÝch cùc" ... Tuy nhiªn trªn thùc tÕ môc ®Ých cÇn ®¹t ®îc lµ kÕt qu¶ cña sù vËn dông tæng hîp nh÷ng khÝa c¹nh b¶n chÊt tÝch cùc trong c¸c xu híng lý luËn nãi trªn. Vµ kh«ng cã mét ph¬ng ph¸p gi¸o dôc nµo lµ v¹n n¨ng cã thÓ ¸p dông cho mäi hoµn c¶nh, mäi ®èi tîng häc sinh. Chóng ta thêng ph¶i sö dông tæng hîp nhiÒu ph¬ng ph¸p ®Æc biÖt lµ ®èi víi m«n sinh häc: Con ®êng h×nh thµnh kiÕn thøc chñ yÕu lµ con ®êng thùc nghiÖm, xuÊt ph¸t tõ kinh nghiÖm sèng cña häc sinh häc tõ nh÷ng quan s¸t trùc tiÕp, gi¶m nhÑ nh÷ng suy luËn lý thuyÕt phøc t¹p. *. C¸c nhiÖm vô vµ giíi h¹n ®Ò tµi. 1. NhiÖm vô: §Ó gãp phÇn vµo viÖc d¹y vµ häc tèt m«n sinh häc ë ®Ò tµi nµy t«i nghiªn cøu c¸c nhiÖm vô sau: - §a ra c¬ së lý luËn cña qu¸ tr×nh d¹y m«n sinh häc. - Thùc tr¹ng häc vµ d¹y m«n sinh ë trêng - Mét sè biÖn ph¸p thùc hiÖn vµ nh÷ng kÕt qu¶ ®· ®¹t ®îc. - Mét sè bµi häc kinh nghiÖm vµ nh÷ng kiÕn nghÞ ®Ò xuÊt. 2. Giíi h¹n ®Ò tµi. Nghiªn cøu vÒ: - Vai trß vµ môc ®Ých cña m«n sinh. - Nh÷ng thiÕu sãt cña häc sinh trong viÖc häc vµ viÖc d¹y cña gi¸o viªn. - C¸c biÖn ph¸p ®· thùc hiÖn - KÕt qu¶ ®¹t ®îc. *. Nh÷ng luËn ®iÓm b¶o vÖ Trong thêi ®¹i hiÖn nay ®Ó t¨ng cêng thu nhËp theo ®Çu ngêi, tiÕn bé trong gi¸o dôc søc khoÎ, b¶o vÖ m«i trêng. Trªn thùc tÕ gi¸o dôc lµ yÕu tè rÊt quan träng ®Ó n©ng cao n¨ng suÊt lao ®éng. §ång thêi gi¸o dôc còng lµ yÕu tè rÊt quan träng lµ nh©n tè tÝch cùc trong viÖc c¶i t¹o, x©y dùng cñng cè vµ ph¸t triÓn quan hÖ s¶n xuÊt míi. LÞch sö ®· chøng minh vai trß to lín cña gi¸o dôc trªn mäi mÆt ®êi sèng vµ x· héi, cßn trong sù h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn nh©n c¸ch cña häc sinh. *********************************************************************************************************************************** Ngêi thùc hiªn : GV NguyÔn ThÞ V©n Anh Trang 3 Trêng THCS Hång Thñy s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ******************************************************************************************************** NÕu nh tÝnh tÝch cùc ®îc thÓ hiÖn ë c¸c cÊp ®é b¾t chíc, t¸i hiÖn, t×m tßi, s¸ng t¹o th× häc sinh THCS cÇn ph¶i v¬n tíi hai cÊp: T×m tßi vµ s¸ng t¹o. Cã nh thÕ c¸c em míi trë thµnh nh÷ng con ngêi trong x· héi, míi lµ nh÷ng chñ nh©n cña ®Êt níc. §Æc biÖt løa tuæi THCS c¸c em cÇn ph¶i rÌn luyÖn phÊn ®Êu c¶ tµi lÉn ®øc. Ch¬ng tr×nh sinh häc THCS cã nhiÖm vô cung cÊp cho HS mét hÖ thèng kiÕn thøc c¬ b¶n, bíc ®Çu h×nh thµnh ë HS nh÷ng kü n¨ng c¬ b¶n phæ th«ng vµ thãi quen lµm viÖc khoa häc. §èi víi m«n sinh häc cã mèi quan hÖ g¾n bã chÆt chÏ, qua l¹i víi c¸c m«n kh¸c. NhiÒu kiÕn thøc vµ kü n¨ng ®¹t ®îc qua m«n sinh häc lµ c¬ së ®èi víi viÖc häc tËp c¸c m«n kh¸c. Ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y sinh häc mét c¸ch ®óng ®¾n, phï hîp víi môc tiªu gi¸o dôc cã nh÷ng kh¶ n¨ng to lín gãp phÇn h×nh thµnh vµ rÌn luyÖn ë häc sinh c¸ch thøc t duy vµ lµm viÖc khoa häc, còng nh gãp phÇn gi¸o dôc häc sinh cã ý thøc th¸i ®é tr¸ch nhiÖm ®èi víi cuéc sèng, gia ®×nh x· héi vµ m«i trêng. *. Nh÷ng ®ãng gãp míi còng nh ý nghÜa lý luËn vµ thùc tiÔn ®Ò tµi. Tõ n¨m häc 2003 - 2004 ®Õn nay ch¬ng tr×nh ®æi míi s¸ch gi¸o khoa líp 7 qua qu¸ tr×nh ®iÒu tra, t×m hiÓu, thu thËp th«ng tin t«i nhËn thÊy häc sinh cßn m¾c nhiÒu thiÕt sãt trong khi häc vµ ngay c¶ gi¸o viªn dï lu«n lu«n kh«ng ngõng phÊn ®Êu ®Ó cã nh÷ng giê d¹y tèt nhÊt th× cßn m¾c ph¶i mét sè thiÕu sãt trong khi d¹y. ë møc ®é cña ®Ò tµi nµy t«i chØ xin nªu lªn nh÷ng thiÕu sãt cña häc sinh vµ gi¸o viªn trêng THCS. * VÒ phÝa häc sinh: Do chÊt lîng ( vÒ mÆt kiÕn thøc) kh«ng ®ång ®Òu, ph¬ng ph¸p häc míi lµ chia nhãm tù t×m hiÓu, tù nghiªn cøu (cã sù tæ chøc híng dÉn cña gi¸o viªn) häc sinh tù lµm thÝ nghiÖm, hoÆc quan s¸t thÝ nghiÖm, nhËn xÐt sù vËt hiÖn tîng ®Ó rót ra kÕt luËn lµ ®iÒu hÕt søc khã kh¨n ®èi víi häc sinh tuy ®· ®îc lµm quen víi c¸ch häc nµy tõ líp 6. NhiÒu häc sinh häc kÐm, nh÷ng häc sinh häc kÐm lêi häc kh«ng n¾m v÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ®· ®µnh, cßn nhiÒu häc sinh chÞu khã häc bµi thuéc bµi nhng vÉn kh«ng tr¶ lêi ®îc c¸c c©u hái. Nh÷ng häc sinh ®ã thêng m¾c c¸c thiÕu sãt sau: Cha ®äc kü c¸c c©u hái ®· véi tr¶ lêi bëi vËy kh«ng biÕt n¾m b¾t ®Çu tõ ®©u, khi gÆp khã kh¨n kh«ng biÕt lµm thÕ nµo ®Ó t×m ra lêi gi¶i. Kh«ng chÞu kh¶o s¸t kü tõng chi tiÕt vµ kÕt hîp nh÷ng chi tiÕt cña bµi theo nhiÒu c¸ch kh«ng sö dông hÕt c¸c d÷ kiÖn cña bµi. Kh«ng vËn dông hoÆc sö dông cha thµnh th¹o c¸c ph¬ng ph¸p suy luËn hoÆc ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p mét c¸ch m¸y mãc thiÕu linh ho¹t. Kh«ng chÞu kiÓm tra l¹i c©u tr¶ lêi hoÆc vËn dông nhÇm kiÕn thøc, kh«ng më réng c¸c c©u tr¶ lêi do ®ã bÞ h¹n chÕ trong viÖc rÌn luyÖn n¨ng lùc sinh häc. * VÒ phÝa gi¸o viªn víi ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y nh hiÖn nay còng cßn gÆp kh«ng Ýt khã kh¨n cÇn ph¶i kh¾c phôc: PhÇn lín c¸c tiÕt d¹y trong ch¬ng tr×nh ®Òu ph¶i cã mÉu vËt. Trong khi ®ã c¬ së vËt chÊt cña nhµ trêng cßn nhiÒu khã kh¨n kh«ng ®¸p øng ®îc yªu cÇu thùc tÕ cña bé m«n, ngay c¶ khi ®· ®îc nhµ trêng cung cÊp thiÕt bÞ, ®å dïng d¹y häc th× l¹i kh«ng cã phßng bé m«n, phßng thÝ nghiÖm ®Ó lµm thùc hµnh. *********************************************************************************************************************************** Ngêi thùc hiªn : GV NguyÔn ThÞ V©n Anh Trang 4 Trêng THCS Hång Thñy s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ******************************************************************************************************** §èi víi viÖc d¹y häc trªn líp còng cßn nhiÒu khã kh¨n, phßng häc thiÕu dÉn ®Õn häc sinh trong mçi líp häc ®«ng g©y bÊt lîi cho viÖc ph©n nhãm häc sinh th¶o luËn. ViÖc tæ chøc d¹y häc còng cÇn ph¶i ®æi nhiÒu cã gi¸o viªn cha t©m huyÕt víi nghÒ, hÕt lßng yªu th¬ng trÎ em, lu«n kh«ng ngõng phÊn ®Êu, ttù c¶i t¹o m×nh, tù thu hÑp quyÒn uy cña m×nh "quyÒn ®éc tho¹i, gi¶ng gi¶i, minh ho¹, lµm mÉu, kiÓm tra, ®¸nh gi¸, kû n¨ng thùc hµnh, tÝnh to¸n, suy luËn, cßn häc sinh th× thô ®éng ngåi nghe, ngåi nh×n, cè mµ ghi nhí vµ nh¾c l¹i", dµnh cho HS vÞ trÝ chñ ®éng trong häc tËp. Bªn c¹nh ®ã cßn mét sè gi¸o viªn cßn b¶o thñ kh«ng tõ bá ®îc thãi quen trªn, kh«ng thÝch ®îc ®ßi hái míi häc sinh th× ®· quen häc thô ®éng, dùa vµo gi¶ng gi¶i tØ mØ, kü lìng cña gi¸o viªn, Ýt tù lùc t×m tßi nghiªn cøu. Do ®ã kü n¨ng tù häc ®· yÕu l¹i cµng yÕu h¬n, Dï cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n, xong thÇy vµ trß trêng THCS chóng t«i vÉn ra søc tù rÌn luyÖn m×nh, quyÕt t©m thùc hiÖn tÊt c¶ c¸c chØ tiªu nhiÖm vô cña tõng n¨m häc, x©y dùng c¸c chØ tiªu nhiÖm vô cña tõng n¨m häc, x©y dùng c¸c chØ tiªu, biÖn ph¸p phï hîp víi ®Æc thï t×nh h×nh cña nhµ trêng, cña m«n häc ®Ó ®¹t ®îc kÕt qu¶ mµ cÊp trªn vµ x· héi c«ng nhËn ®îc. §Æc biÖt lµ ®èi víi m«n sinh häc theo ch¬ng tr×nh SGK ®· ®æi míi, chóng t«i sÏ nhanh chãng thùc hiÖn t×nh tr¹ng khã kh¨n trªn ngay tõ nh÷ng líp häc ®Çu tiªn cña cÊp häc chø kh«ng chØ ¸p dông cho nh÷ng häc sinh ë c¸c líp trªn. B. Gi¶I quyÕt vÊn ®Ò. I. C¸c gi¶I ph¸p thùc hiÖn: Møc ®é néi dung ch¬ng tr×nh sinh häc líp 7 theo ch¬ng tr×nh SGK ®æi míi lµ kh¶o s¸t ®Þnh tÝnh c¸c hiÖn tîng vµ qu¸ tr×nh sinh häc cña tù nhiªn, ®êi sèng vµ hiÓu biÕt cu¶ häc sinh. C¸c kÕt luËn hÇu hÕt cã thÓ do häc sinh tù lùc rót ra trªn c¬ së quan s¸t trùc tiÕp sù vËt, hiÖn tîng kÕt hîp víi nh÷ng suy luËn ®¬n gi¶n. Khèi lîng néi dung cña mçi tiÕt häc cÇn ®¸p øng ®îc nh÷ng yªu cÇu sau: + T¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh cã thÓ quan s¸t trùc tiÕp c¸c mÉu vËt (trong tù nhiªn, ®êi sèng) + T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó häc sinh thu thËp vµ xö lý th«ng tin, nªu ra ®îc c¸c vÊn ®Ò cÇn t×m hiÓu. + T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó häc sinh trao ®æi nhãm t×m ph¬ng ¸n gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, tiÕn hµnh thùc hµnh, th¶o luËn kÕt qu¶ vµ rót ra nh÷ng kÕt luËn cÇn thiÕt. + T¹o ®iÒu kiÖn ®Ó häc sinh n¾m ®îc néi dung chÝnh cña bµi häc trªn líp. II. C¸c biÖn ph¸p thùc hiÖn: Víi nh÷ng yªu cÇu ®Æt ra nh vËy trong qu¸ tr×nh d¹y häc häc sinh t«i ®· tiÕn hµnh thùc hiÖn theo c¸c biÖn ph¸p sau: * BiÖn ph¸p 1: Thêng xuyªn Sö dông ph¬ng ph¸p quan s¸t nghiªn cøu t×m tßi vµ chia nhãm. Ph¬ng ph¸p nµy häc sinh tù lùc quan s¸t, m« t¶, ph©n tÝch ®èi tîng. Tù thu thËp th«ng tin tù sö lý th«ng tin, b»ng c¸c c©u hái. Rót ra ®Æc ®iÓm chung vµ riªng, ®Æc ®iÓm b¶n chÊt cña ®èi tîng, hiÖn tîng. *********************************************************************************************************************************** Ngêi thùc hiªn : GV NguyÔn ThÞ V©n Anh Trang 5 Trêng THCS Hång Thñy s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ******************************************************************************************************** VÝ dô 1: Bµi 18: Trai s«ng Gi¸o viªn: Cho häc sinh chia nhãm vµ kiÓm tra mÉu vËt 1. H×nh d¹ng, cÊu t¹o: a. Vá trai: Gi¸o viªn: Cho häc sinh tù quan s¸t h×nh 18.1; 18.2 SGK råi kÕt hîp víi mÉu vËt tù thu thËp th«ng tin. Gi¸o viªn: Cho c¸c nhãm th¶o luËn c©u hØ SGK sau ®ã ®¹i diÖn tr¶ lêi. Häc sinh: Tù rót ra kÕt luËn. - Vá trai ®îc chia thµnh 3 líp: + Líp sõng + Líp ®¸ v«i +Líp xµ cõ - H×nh d¹ng ngoµi: §Çu vá, ®Ønh vá, b¶n lÒ vá, ®u«i vá, vßng t¨ng trëng. ? C¨n cø vµo vßng ®ã x¸c ®Þnh ®îc ®iÒu g× ? Häc sinh: X¸c ®Þnh tuæi cña trai. ? Muèn më vá trai quan s¸t ta ph¶i lµm g× ? Häc sinh: §¹i diÖn nhãm tr¶ lêi: C¾t d©y ch»ng phÝa lng c¾t 2 c¬ khÐp trµo vá. ? Mµi mÆt ngoµi cña trai ngöi cã mïi khÐt v× sao ? Häc sinh: Mµi mÆt ngoµi -> Cã mïi khÐt v× líp sõng b»ng chÊt hu c¬ bÞ ma s¸t -> ch¸t -> mïi khÐt. Gi¸o viªn: Líp xµ cõ ãng ¸nh cã mµu cÇu vång do tèc ®é h×nh thµnh ë c¸c mïa nãng l¹nh trong n»m kh«ng gièng nhau. b. C¬ thÓ trai. Häc sinh: C¸ nh©n tù thu nhËp th«ng tin trong s¸ch vµ kÕt hîp víi mÉu vËt thËt sau ®ã th¶o luËn c©u hái SGK -> tù rót ra kÕt luËn. - C¬ thÓ cã 2 m¶nh vá ®¸ v«i che chë bªn ngoµi. - CÊu t¹o: + Ngoµi: ¸o trai t¹o thµnh khoang ¸o, cã èng hót vµ èng tho¸t níc + Gi÷a: TÊm mang + Trong: Th©n trai + Ch©n r×u Gi¸o viªn: §Çu trai bÞ tiªu gi¶m 2. Di chuyÓn: Gi¸o viªn: Cho häc sinh quan s¸t sù di chuyÓn cña con trai ? Trai di chuyÓn nh thÕ nµo ? Häc sinh: Ch©n trai h×nh lìi r×u th« ra thôt vµo kÕt hîp ®ãng më -> di chuyÓn. ? Ch©n trai vµ th©n trai cã di chuyÓn cïn híng kh«ng ? *********************************************************************************************************************************** Ngêi thùc hiªn : GV NguyÔn ThÞ V©n Anh Trang 6 Trêng THCS Hång Thñy s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ******************************************************************************************************** Häc sinh: Cïng híng 3.Dinh dìng vµ sinh s¶n: Häc sinh: Lµm viÖc ®éc SGK tù thu thËp th«ng tin. - Th¶o luËn nhãm tù rót ra kÕt luËn. - Thøc ¨n: §VNS vµ vôn h÷u c¬, dinh dìng thô ®éng. - Oxi trao ®æi qua mang. - Trai ph©n tÝnh, trõng ph¸t triÓn qua giai ®o¹n Êu trïng. Gi¸o viªn: Cho häc sinh ®äc phÇn kÕt luËn chung ®Ó n¾m v÷ng bµi h¬n. Gi¸o viªn: Ra mét sè c©u hái tr¨c nghiÖm. VÝ dô 2: Bµi 31: C¸ chÐp Tríc khi vµo bµi gi¸o viªn cho c¶ líp chia nhãm vµ kiÓm tra mÉu vËt. Gi¸o viªn: ChuÈn bÞ b¶ng phô 1. §êi sèng: Gi¸o viªn: Cho c¸ nh©n (HS) tù nghiªn cøu thu thËp kiÕn thøc trong s¸ch gi¸o khoa vµ kÕt hîp víi ®êi sèng hµn ngµy sau ®ã th¶o luËn tr¶ lêi c¸c c©u hái sau: ? C¸ chÐp sèng ë ®©u ? thøc ¨n cña chóng lµ g× ? Häc sinh: Sèng ao hå, s«ng suèi, ¨n ®éng vËt vµ thùc vËt. ? T¹i sao nãi c¸ chÐp lµ ®éng vËt biÕn nhiÖt. Häc sinh: NhiÖt ®ä c¬ thÓ phô thuéc vµo m«i trêng. ? V× sao sè lîng trøng trong mçi løa ®Î cña c¸ chÐp l¹i lªn tíi hµng v¹n ? Sè lîng nhiÒu nh vËy cã ý nghÜa g× ? Häc sinh: Kh¶ n¨ng trøng gÆp tinh trïng Ýt, nhiÒu trøng kh«ng ®îc thô tinh. Sè lîng nhiÒu ®Ó duy tr× nßi gièng ? Qua ®Çu rót ra kÕt luËn g× vÒ ®êi sèng cña c¸ chÐp. - M«i trêng sèng: níc ngät - §êi sèng: u vùc níc lÆng, ¨n t¹p. - Lµ ®éng vËt biÕn nhiÖt - Sinh s¶n: Thô tinh ngoµi, ®Ó trøng, trøng thô tinh -> ph«i 2. CÊu t¹o ngoµi a. CÊu t¹o ngoµi: Häc sinh: B»ng ®èi chiÕu gi÷a mÉu vËt vµ h×nh vÏ -> ghi nhí c¸c bé phËn cÊu t¹o ngoµi. Gi¸o viªn: Cho c¸c nhãm th¶o luËn c¸c c©u hái sau: (§¹i diÖn nhãm cÇm con c¸ lªn ®Ó chØ tõng bé phËn) -> Nhãm kh¸c bæ sung ? C¬ thÓ c¸ ®îc chia lµm mÊy phÇn ? Häc sinh: 3 phÇn: + §Çu *********************************************************************************************************************************** Ngêi thùc hiªn : GV NguyÔn ThÞ V©n Anh Trang 7 Trêng THCS Hång Thñy s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ******************************************************************************************************** + M×nh + Khóc ®u«i ? Mçi phÇn nh vËy gåm nh÷ng bé phËn nµo ? Häc sinh: PhÇn ®Çu: MiÖng, s©u, mòi, m¾t, mang PhÇn m×nh: V©y lng, v©y bông, v©y ngùc, hËu m«n, c¬ quan ®êng bªn. PhÇn khóc ®u«i: v©y ®u«i, v©y hËu m«n Gi¸o viªn: Ngoµi c¸c nhãm hoµn thµnh b¶ng: §Æc ®iÓm cÊu t¹o ngoµi cña c¸ thÝch nghi víi ®êi sèng b¬i lÆn. Häc sinh: §¹i diÖn nhãm lªn ®iÒn -> nhãm kh¸c bæ sung Gi¸o viªn: Treo b¶ng kiÕn thøc chuÈn (B¶ng phô) Häc sinh: C¸c nhãm tù söa ch÷a (nÕu cÇn) §Æc ®iÓm cÊu t¹o ngoµi Sù thÝch nghi 1 B 2 C 3 E 4 A 5 G ? Tr×nh bµy ®Æc ®iÓm ngoµi cña c¸ thÝch nghi víi ®êi sèng b¬i léi. Häc sinh: Dùa vµo b¶ng tr¶ lêi b. Chøc n¨ng cña v©y c¸: Gi¸o viªn: Cho häc sinh c¸c nhãm luéc tõng lo¹i v©y mät l¹i råi quan s¸t sù di chuyÓn. ? Nªu vai trß cña tõng lo¹i v©y c¸. Häc sinh: §¹o diÖn nhãm tr¶ lêi -> Nhãm kh¸c bæ sung Gi¸o viªn: Cho 1 em rót ra kÕt luËn - V©y ngùc, v©y bông: gi÷ th¨ng b»ng, rÏ ph¶i, rÏ tr¸i lªn xuèng - V©y lng, v©y hËu m«n: gi÷ th¨ng b»ng theo chiÒu däc. - Khóc ®u«i mang v©y ®u«i: gi÷ chøc n¨ng chÝnh trong sù di chuyÓn cña c¸. Gi¸o viªn: Cho häc sinh ®äc kÕt luËn s¸ch gi¸o khoa Gi¸o viªn: Treo b¶ng phô cã ghi c©u hái ®Ó c¸ nh©n tù lµm. H·y chän nh÷ng môc t¬ng øng cña cét A víi cét B trong b¶ng díi ®©y: Cét A Cét B 1. V©y (ngùc, bông) 2. V©y (lng, hËu m«n) a. Gióp c¸ di chuyÓn vÒ tríc b. Gi÷ th¨ng b»ng, rÏ tr¸i, ph¶i, lªn xuèng 3. Khóc ®u«i v©y ®u«i c. Gi÷ th¨ng b»ng theo chiÒu däc Tr¶ lêi 1-b 2-c 3-a *********************************************************************************************************************************** Ngêi thùc hiªn : GV NguyÔn ThÞ V©n Anh Trang 8 Trêng THCS Hång Thñy s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ******************************************************************************************************** Cuèi mçi tiÕt cÇn cã b¶ng phô ghi c©u hái ®Ó cñng cè l¹i kiÕn thøc cho häc sinh. VÞ trÝ c¸c phÇn phô TT Chøc n¨ng Tªn c¸c phÇn phô §Çu - ngùc Bông 1 §Þnh híng ph¸t hiÖn måi 2 m¾t kÐp, ®«i r©u V 2 Gi÷ vµ xö lý måi Ch©n hµm q V 3 B¾t vµ bß Ch©n k×m, bß V 4 B¾t gi÷ th¨ng b»ng «m trøng Ch©n b¬i V 5 L¸i vµ gióp t«m nh¶y TÊm l¸i V VÝ dô 3: Bµi 22: T«m s«ng Gi¸o viªn: Cho líp chia nhãm vµ kiÓm tra mÉu vËt 1. CÊu t¹o vµ di chuyÓn GV: Cho c¸ nh©n tù cÇm mÉu vËt ®Ó quan s¸t cÊu t¹o ngoµi. ? C¬ thÓ t«m chia lµm mÊy phÇn HS: 2 phÇn: - §Çu - ngùc - Bông GV: PhÇn ®Çu vµ ngùc gåm 13 ®èt khíp l¹i víi nhau nªn gäi lµ gi¸p ®Çu ngùc. a. Vá c¬ thÓ: HS: Tù sê vµo vá t«m, sau ®ã th¶o luËn tr¶ lêi c©u hái -> nhãm kh¸c theo dâi bæ sung. ? Vá ®îc cÊu t¹o b»ng g×? cã t¸c dông g×? HS: Vá: Kitin ngÊm can xi -> cøng che chë vµ lµm chç b¸m cho c¬ thÓ. ? V× sao díi t¸c dông cña nhiÖt t«m chuyÓn mµu hång? HS: Cã s¾c tè -> díi t¸c dông cña nhiÖt, c¸c h¹t bÞ chuyÓn mµu ? V× sao t«m (sèng) cã mµu s¾c kh¸c nhau. HS: Do m«i trêng sèng b. C¸c phÇn phô vµ chøc n¨ng. HS: c¸c nhãm xem híng dÉn SGK vµ kÕt hîp mÉu vËt x¸c ®Þnh c¸c bé phËn cña t«m. GV: Cho häc sinh cÇm con t«m ®Ó tr¶ lêi c¸c c©u hái sau: ? PhÇn ®Çu ngùc gåm nh÷ng bé phËn nµo? HS: Hai m¾t kÐp, ®«i r©u, ch©n hµm, ch©n k×m, 5 ®«i ch©n bß PhÇn bông: 5 ®«i ch©n b¬i (ch©n bông), tÊm l¸i GV: Cho c¸c nhãm hoµn thµnh b¶ng chøc n¨ng phÇn phô. *********************************************************************************************************************************** Ngêi thùc hiªn : GV NguyÔn ThÞ V©n Anh Trang 9 Trêng THCS Hång Thñy s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ******************************************************************************************************** HS: Lªn ®iÒn vµo b¶ng phô -> nhãm kh¸c bæ sung. GV: Treo b¶ng kiÕn thøc chuÈn -> c¸c nhãm tù söa GV: Cho 1 häc sinh nh¾c l¹i chøc n¨ng cña phÇn phô. c. Di chuyÓn: GV: Cho häc sinh ®Ó t«m vµo chËu níc, vµo c¸i khay råi lÊy que ®ông vµo ®u«i t«m xem hiÖn tîng. ? T«m cã mÊy c¸ch di chuyÓn? HS: B¬i, bß, nh¶y 2. Dinh dìng: HS: Tù ®äc th«ng tin SGK -> thu thËp th«ng tin -> th¶o luËn c©u hái trong s¸ch. HS: §¹i diÖn nhãm tr¶ lêi -> nhãm kh¸c bæ sung -> tù rót ra kÕt luËn. - Tiªu ho¸: T«m ¨n t¹p, thøc ¨n tiªu ho¸ ë d¹ dµy. - H« hÊp: thë b»ng mang - Bµi tiÕt: Qua tuyÕn bµi tiÕt 3. Sinh s¶n: HS: Tù ®äc th«ng tin trong SGK -> c¸c nhãm th¶o luËn -> rót ra kÕt luËn. - T«m ph©n tÝnh: §ùc cã cµng to vµ con c¸i «m trøng (b¶o vÖ trøng) ? V× sao Êu trïng t«m lét x¸c nhiÒu lÇn? HS: V× líp vá cøng r¾n bao bäc kh«ng lín theo c¬ thÓ. GV: Cho häc sinh ®äc kÕt luËn SGK. GV: Treo b¶ng phô, ghi bµi tËp ®Ó häc sinh tù lµm. * BiÖn ph¸p 2: Ph¸t huy giê thùc hµnh do häc sinh tù lµm. §èi víi ph¬ng ph¸p nµy, häc sinh nhËn thøc ®îc môc ®Ých cña bµi thùc hµnh, tù lùc tiÕn hµnh quan s¸t c¸c bé phËn ®Ó tù thiÕt lËp c¸c mèi quan hÖ nh©n qu¶, gi¶i thÝch. VD 4: Bµi 16: Mæ quan s¸t giun ®Êt. GV: KiÓm tra mÉu vËt cña tõng nhãm vµ ph¸t ®å dïng thùc hµnh sau ®ã nªu môc ®Ých cña bµi. 1. C¸ch xö lý mÉu. HS: C¸ nh©n tù ®äc th«ng tin -> ghi nhí kiÕn thøc. HS: §¹i diÖn nhãm tr×nh bµy c¸ch xö lý. GV: KiÓm tra mÉu thùc hµnh. 2. Quan s¸t cÊu t¹o ngoµi: GV: Yªu cÇu c¸c nhãm quan s¸t c¸c ®èt, vßng t¬, mÆt lng, mÆt bông, sö dông kÝnh lóp. ? Lµm thÕ nµo quan s¸t vßng t¬? mÆt lng,mÆt bông. *********************************************************************************************************************************** Ngêi thùc hiªn : GV NguyÔn ThÞ V©n Anh Trang 10 Trêng THCS Hång Thñy s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ******************************************************************************************************** HS: KÐo giun trªn giÊy thÊy l¹o x¹o, mÆt lng vµ mÆt bông dùa vµo mµu s¾c. GV: C¸c nhãm chó thÝch vµo h×nh HS: §¹i diÖn nhãm ®iÒn vµo tranh c©m 3. C¸ch mæ: GV: yªu cÇu c¸c nhãm ®äc th«ng tin trong SGK -> ghi nhí tõng bíc mæ -> kiÓm tra s¶n phÈm. HS: §¹i diÖn lªn tr×nh bµy - > nhãm kh¸c bæ sung. GV: Khi mæ §VKXS chó ý: Më mÆt lng, nhÑ tay ®øng kÐo ng¾n, l¸ch néi quang tõ tõ, ng©m vµo níc. 4. Quan s¸t cÊu t¹o trong. GV: Híng dÉn cßn häc sinh theo dâi. Dïng kÐo nhän t¸ch nhÑ néi quang -> dùa vµo h×nh 16.3A - 16.3B ®Ó x¸c ®Þnh c¸c c¬ quan. HS: C¸c nhãm hoµn thµnh, chó thÝch h×nh 16B vµ C. GV: Gäi ®¹i diÖn nhãm lªn ch÷a trªn tranh c©m -> nhãm kh¸c bæ sung. * KÕt luËn chung: GV: Gäi ®¹i diÖn 1-3 nhãm: + Tr×nh bµy c¸ch quan s¸t cÊu t¹o ngoµi. + Tr×nh bµy thao t¸c mæ vµ quan s¸t cÊu t¹o trong. + NhËn xÐt vµ vÖ sinh. GV: Cho ®iÓm 1 - 2 nhãm, viÕt b¶n thu ho¹ch. BiÖn ph¸p 3: T¨ng cêng thùc hµnh do gi¸o viªn tiÕn hµnh. - Ph¬ng ph¸p nµy do gi¸o viªn tiÕn hµnh hoÆc tr×nh bµy s¾n (gäi lµ t duy trùc tiÕp) b»ng c¸c c©u hái vµ bµi tËp ®Þnh híng, gi¸o viªn kÝch thÝch kh¶ n¨ng t×m tßi ®éc lËp chñ ®éng cña häc sinh ®Ó thu nhËn th«ng tin, nªu gi¶ thuyÕt, dù ®o¸n kÕt qu¶, t×m ra kÕt luËn vÒ b¶n chÊt, tÝnh quy luËt, hiÖn tîng. VD 5: Bµi 36: Thùc hµnh. Quan s¸t cÊu t¹o trong cña Õch ®ång trªn mÉu mæ. Víi d¹ng bµi nµy gi¸o viªn mæ s¾n Õch ®Ó ®ñ cho c¸c nhãm quan s¸t cã s½n bé x¬ng vµ m« h×nh n·o. GV: Cho líp chia nhãm. 1. Quan s¸t bé x¬ng Õch. GV: Ph¸t cho mçi nhãm 1 bé x¬ng Õch råi kÕt hîp víi h×nh 36.1 ®Ó nhËn biÕt trªn x¬ng. HS:C¸c nhãm tù ghi nhí kiÕn thøc -> ®¹i diÖn tr¶ lêi. ? Bé x¬ng Õch gåm cã nh÷ng phÇn nµo? *********************************************************************************************************************************** Ngêi thùc hiªn : GV NguyÔn ThÞ V©n Anh Trang 11 Trêng THCS Hång Thñy s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ******************************************************************************************************** HS: X¬ng ®Çu, x¬ng cét sèng, x¬ng ®ai, x¬ng chi. ? Bé x¬ng cã chøc n¨ng g×? HS: T¹o bé khung n©ng ®ì c¬ thÓ,lµ n¬i b¸m cña c¬ -> di chuyÓn, t¹o thµnh khoang b¶o vÖ n·o, tuû sèng vµ néi quan. 2. Quan s¸t da. GV: Cho häc sinh sê tay lªn da -> th¶o luËn. ? Da cã ®Æc ®iÓm g×? Nªu vai trß? HS: Da trÇn (Èm, ít) mÆt trong cã nhiÒu m¹ch m¸u -> trao ®æi khÝ. 3. Quan s¸t néi quan: GV: Giíi thiÖu qua c¸ch mæ Õch vµ c¸ch lµm cho nã bÞ chÕt. GV: Yªu cÇu häc sinh quan s¸t h×nh, ®è chiÕu víi mÉu mæ -> x¸c ®Þnh vÞ trÝ hÖ c¬ quan. GV: Yªu cÇu chØ tõng hÖ c¬ quan trªn mÉu mæ. HS: §¹i diÖn nhãm tr×nh bµy HS: Nghiªn cøu b¶ng trang 118 -> th¶o luËn. ? HÖ tiªu ho¸ cña Õch cã g× kh¸c so víi c¸? HS: Lìi phãng ra b¾t måi, d¹ dµy, gan lín cã tuyÕn tuþ. ? V× sao Õch xuÊt hiÖn phèi mµ vÉn trao ®æi khÝ qua da. HS: Phæi ®¬n gi¶n h« hÊp qua da lµ chñ yÕu. ? Tim Õch kh¸c c¸ ®iÓm nµo? HS: Tim 3 ng¨n, 2 vßng tuÇn hoµn. ? Quan s¸t m« n·o Õch -> x¸c ®Þnh c¸c bé phËn n·o? GV: - NhËn xÐt tinh thÇn, th¸i ®é cña häc sinh trong giê thùc hµnh. - NhËn xÐt kÕt qu¶ quan s¸t cña häc sinh. - Cho häc sinh thi dän vÖ sinh. C. KÕt luËn Lµ gi¸o viªn vµo ngµnh cha l©u, song víi n¨ng lùc phÊn ®Êu cña b¶n th©n víi sù hiÓu biÕt th«ng qua viÖc nghiªn cøu c¸c tµi liÖu, chÞu khã häc hái kinh nghiÖm cña c¸c ®ång nghiÖp ®i tríc, sù gióp ®ì tËn t×nh cña Ban gi¸m hiÖu vµ tæ trëng chuyªn m«n vµ c¸c gi¸o viªn trong trêng ®Ó ®i ®Õn kÕt qu¶ thµnh c«ng nh ngµy h«m nay. Víi mong muèn n©ng cao chÊt lîng, t«i m¹nh d¹n ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p trªn vµo qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y. Mong c¸c ®ång nghiÖp gãp ý cho t«i hoµn thµnh b¶n s¸ng kiÕn . Hång Thñy, ngµy 20 th¸ng 5 n¨m 2011 *********************************************************************************************************************************** Ngêi thùc hiªn : GV NguyÔn ThÞ V©n Anh Trang 12 Trêng THCS Hång Thñy s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ******************************************************************************************************** Ngêi thùc hiÖn \ NguyÔn ThÞ V©n Anh *********************************************************************************************************************************** Ngêi thùc hiªn : GV NguyÔn ThÞ V©n Anh Trang 13