Tài liệu Skkn giáo dục kỹ năng sống trong môn tự nhiên xã hội lớp 3

Họ và tên: Lương Thị Quanh Ni Lớp: Tiểu học 16 I. Phần mở đầu 1. Lý do chọn đề tài Sinh thời, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dạy: “Người có tài mà không có đức là người vô dụng; Người có đức mà không có tài thì làm việc gì cũng khó”. Đối với lứa tuổi học sinh trong giai đoạn hiện nay thì “tài” – tri thức, kiến thức, kỹ năng học tập, kỹ năng làm việc và “đức” – đạo đức, nhân cách làm người luôn là hai yếu tố song hành, gắn chặt với nhau tạo nên con người hoàn thiện. Một nền giáo dục thành công cần chăm lo phát triển cả hai mặt tài – đức cho học sinh. Trong giai đoạn hiện nay, vấn đề giáo dục đạo đức cho các em học sinh đang thể hiện nhiều vấn đề gây nhức nhối trong dư luận xã hội. Sự thiếu hụt trong nhận thức đạo đức của học sinh vừa là hậu quả, vừa thể hiện vấn đề lớn: “Học sinh hiện nay không được trang bị đầy đủ kiến thức và kỹ năng cần thiết để ứng phó thích đáng với các biến cố đến từ các yếu tố ngoại cảnh cũng như các biến động xuất phát từ chính tâm sinh lý của các em”. Tức là các em thiếu Kỹ năng sống (KNS). Theo công văn chỉ đạo của Bộ GD&ĐT, Sở GD&ĐT tỉnh Sóc Trăng về vấn đề đưa KNS vào chương trình giáo dục trong nhà trường phổ thông, yêu cầu lồng ghép chương trình kỹ năng sống ở các môn học như: Đạo đức,Thủ công - kĩ thuật, Tiếng Việt, …Và đặc biệt là môn Tự nhiên xã hội, nhưng khi áp dụng giáo viên còn nhiều lúng túng, không biết lồng ghép như thế nào, bằng cách nào. Bởi vì nội dung giảng dạy của các môn học trên trong phân phối chương trình quá nhiều. Một bài học mà phải lồng ghép rất nhiều nội dung như giáo dục KNS, giáo dục môi trường, giáo dục sức khỏe… làm cho giáo viên gặp không ít khó khăn khi soạn giáo án và hạn chế về thời gian, khi dạy trên lớp. Nhận thức được sự cấp thiết của vấn đề, Bộ GD&ĐT đã phát động phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” trong đó nội dung thứ ba trong năm nội dung chính là “Rèn luyện kỹ năng sống cho học sinh”. Học sinh 1 sống trong xã hội phát triển cần phải được trang bị những kỹ năng thích hợp để hòa nhập với cộng đồng , với xu thế toàn cầu hóa. Đối với học sinh, đặc biệt là học sinh bậc Tiểu học cần phải được giáo dục rèn luyện KNS. Giáo dục KNS càng trở nên cấp thiết đối với thế hệ trẻ, bởi vì các em là những chủ nhân tương lai của đất nước. Lứa tuổi học sinh là lứa tuổi đang hình thành những giá trị nhân cách, giàu ước mơ, ham hiểu biết, thích tìm tòi, khám phá song còn thiếu hiểu biết sâu sắc về xã hội, còn thiếu kinh nghiệm sống, dễ bị lôi kéo, kích động,…Vì vậy, việc giáo dục KNS cho thế hệ trẻ là rất cần thiết. Với những nhận định trên tôi quyết định chọn đề tài “Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh Tiểu học trong môn Tự nhiên - xã hội lớp 3”. 2. Mục đích nghiên cứu - Qua nghiên cứu, giúp chúng tôi có thể tiếp cận và tổ chức tốt các hoạt động rèn kỹ năng sống cho học sinh tiểu học. - Qua nghiên cứu, giúp nâng cao hiệu quả việc rèn kỹ năng sống cho học sinh Tiểu học thông qua môn Tự nhiên xã hội lớp 3. - Là cơ sỡ để chúng tôi có thể vận dụng khi về dạy ở trường Tiểu học. 3. Đối tượng, khách thể và phạm vi nghiên cứu - Đối tượng nghiên cứu: các biện pháp nhằm nâng cao hiệu quả việc rèn kỹ năng sống cho học sinh Tiểu học thông qua môn Tự nhiên xã hội lớp 3. - Khách thể: học sinh lớp 3B trường Tiểu học thực hành sư phạm. - Phạm vi nghiên cứu: một số nội dung về Con người và sức khỏe, thực Vật, Động vật trong môn Tự nhiên xã hội ở lớp 3. 4. Phương pháp nghiên cứu Đề tài nghiên cứu dựa trên sự kết hợp của các phương pháp: 4.1. Phương pháp tổng kết kinh nghiệm 4.1.1. Mục đích - Tìm hiểu bản chất, nguồn gốc, nguyên nhân và cách giải quyết những tình huống giáo dục đã xảy ra 2 - Nghiên cứu các con đường thực hiện có hiệu quả quá trình dạy học – giáo dục - Tổng kết sáng kiến của các nhà giáo dục tiến tiến - Tổng kết những nguyên nhân, loại trừ những thất bại có thể xảy ra. 4.1.2. Các loại kinh nghiệm giáo dục tiên tiến - Nghệ thuật sư phạm trong việc thực hiện tốt quá trình giáo dục – dạy học trên cơ sở ứng dụng thành tựu khoa học giáo dục - Sáng kiến giáo dục và dạy học: những con đường mới, cách thức mới hay nội dung mới có giá trị thực tiễn cao. 4.1.3. Tiêu chuẩn để lựa chọn kinh nghiêm giáo dục tiên tiến - Cái mới trong hoạt động dạy học – giáo dục - Chất lượng và hiệu quả giáo dục cao - Phù hợp với những thành tựu khoa học giáo dục tiên tiến trong nước và thế giới - Tính ổn định - Khả năng ứng dụng được - Đó là kinh nghiệm giáo dục tối ưu. 4.1.4. Ý nghĩa Tổng kết kinh nghiệm giáo dục là tìm ra được các điển hình tích cực hoặc tiêu cực để phổ biến, áp dụng hoặc ngăn ngừa khả năng lặp lại ở những khu vực khác 4.1.5. Các bước tiến hành tổng kết nghiệm giáo dục - Chọn điển hình - Mô tả sự kiện - Khôi phục lại sự kiện đã xảy ra bằng mô hình lí thuyết - Phân tích từng mặt của sự kiện - Hệ thống hoá, phân loại sự kiện - Viết thành văn bản tổng kết trên cơ sở đối chiếu với các lí luận tiên tiến 4.1.6. Các con đường phổ biến kinh nghiệm giáo dục 3 - Hội thảo khoa học, hội nghị sư phạm, tổng kết liên hoan các đơn vị tiên tiến trong ngành giáo dục - Phổ biến của các nhà khoa học, các chuyên gia về lĩnh vực giáo dục cho các trường, các cơ sở giáo dục khác - Thông qua các ấn phẩm, các tài liệu về phương pháp giáo dục trên tạp chí, báo... 4.2. Phương pháp thực nghiệm sư phạm 4.2.1. Định nghĩa Thực nghiệm sư phạm là phương pháp thu nhận thông tin về sự thay đổi số lượng và chất lượng trong nhận thức và hành vi của các đối tượng giáo dục do nhà khoa học tác động đến chúng bằng một số tác nhân điều khiển và đã được kiểm tra. Thực nghiệm là phương pháp đặc biệt cho phép tác động lên đối tượng nghiên cứu một cách chủ động, can thiệp có ý thức vào quá trình diễn biến tự nhiên để hướng quá trình ấy diễn ra theo mục đích mong muốn của nhà nghiên cứu. 4.2.2. Đặc điểm - Thực nghiệm khoa học được tiến hành xuất phát từ một giả thuyết hay một phỏng đoán về một hiện tượng giáo dục, để kiểm tra, chứng minh tính chân thực của giả thuyết. Thực nghiệm thành công sẽ góp phần tạo nên một lí thuyết mới. - Kế hoạch thực nghiệm đòi hỏi phải miêu tả hệ thống các biến số qui định diễn biến của hiện tượng giáo dục theo một chương trình. Đây là những biến số độc lập có thể điều khiển và kiểm ra được. - Theo mục đích kiểm tra giả thuyết, các nghiêm thể được chia thành 2 nhóm: Nhóm thực nghiệm và nhóm đối chứng. Hai nhóm này được lựa chọn ngẫu nhiên và có trình độ ngang nhau. + Nhóm đối chứng: Không thay đổi bất cứ điều gì + Nhóm thực nghiệm: được tổ chức thực nghiệm bằng tác động của những biến số độc lập để xem xét sự diễn biến của hiện tượng có theo giả thuyết không. 4.2.3. Tổ chức thực nghiệm - Nhà khoa học phát hiện mâu thuẫn, đề xuất giả thuyết khoa học 4 - Trên cơ sở giả thuyết, phân tích các biến số độc lập và chọn nhóm ĐC và nhóm TN. - Tiến hành thực nghiệm đối với nhóm TN và quan sát diễn biến kết quả của 2 nhóm. - Xử lí tài liệu thực nghiệm, khẳng định giả thuyết, rút ra bài học và đề xuất ứng dụng vào thực tế. 4.3 Phương pháp nghiên cứu tài liệu. Thông qua việc nghiên cứu tài liệu để nắm vững được nội dung chương trình và cấu trúc của chương trình 5. Kế hoạch nghiên cứu thực nghiệm đề tài. 5.1. Tuần 1, 2, 3 Tìm hiểu những tài liệu (giáo án của bạn chung nhóm, các tiết dạy của giáo viên hướng dẫn, các tài liệu tham khảo trên thư viện,...) có liên quan đến đề tài. Tìm hiểu những cơ sỡ thực tiễn có liên quan và thực trạng vấn đề nghiên cứu. 5.2. Tuần 4, 5 Thực hiện công tác điều tra thực trạng, tổng hợp số liệu. Đề xuất các giải pháp phù hợp với thực trạng và điều kiện thực tế nhà trường, địa phương. 5.3. Tuần 6 Tổng hợp kết quả nghiên cứu, viết hoàn thiện đề tài. II. Phần nội dung 1. Cơ sở lí luận và tình trạng lớp thực nghiệm 1.1. Cơ sở lí luận 1.1.1. Một số quan niệm về kỹ năng sống Kỹ năng sống là những kỹ năng tâm lý xã hội cơ bản giúp cho cá nhân tồn tại và thích ứng trong cuộc sống, giúp cho mỗi người vững vàng trước cuộc sống có nhiều thách thức nhưng cũng nhiều cơ hội trong thực tại. Kỹ năng sống đơn giản là tất cả những điều cần thiết chúng ta phải biết để có khả năng thích ứng với những thay đổi diễn ra hằng ngày trong cuộc sống. 5 Có nhiều quan niệm khác nhau về kỹ năng sống. - Theo Tổ chức Y tế thế giới (WHO), Kỹ năng sống là khả năng để có hành vi thích ứng (adaptive) và tích cực (positive), giúp các cá nhân có thể ứng xử hiệu quả trước các nhu cầu và thách thức trước cuộc sống hằng ngày. - Theo UNICEF, Kỹ năng sống là cách tiếp cận giúp thay đổi hoặc hình thành hành vi mới. Cách tiếp cận này lưu ý đến sự công bằng về tiếp thu kiến thức, hình thành thái độ và kỹ năng. - Theo Tổ chức Giáo dục, Khoa học và Văn hóa Liên Hợp Quốc ( UNESCO), kĩ năng sống gắn với 4 trụ cột của giáo dục, đó là: Học để biết ( Learning to know), gồm các kĩ năng tư duy như: tư duy phê phán, tư duy sáng tạo, ra quyết định, giải quyết vấn đề, nhận thức được hậu quả; Học làm người ( Learning to be) gồm các kĩ năng cá nhân như: ứng phó với căng thẳng, kiểm soát cảm xúc, tự nhận thức, tự tin,…; Học để sống với người khác ( Learning to live together) gồm các kĩ năng xã hội như: giao tiếp, thương lượng, tự khẳng định, hợp tác, làm việc theo nhóm, thể hiện sự cảm thong; Học để làm (Learning to do) gồm kĩ năng thực hiện công việc và các nhiệm vụ như: kĩ năng đặt mục tiêu, đảm nhận trách nhiệm,… - Phân tích các quan niệm trên cho thấy: Quan niệm của WHO nhấn mạnh đến khả năng của cá nhân có thể duy trì trạng thái tinh thần và biết thích nghi tích cực khi tương tác với người khác và với môi trường của mình. Quan niệm này mang tính khái quát nhưng chưa thể hiện rõ các kĩ năng cụ thể, mặc dù khi phân tích sâu thì thấy tương đối gần với nội hàm kĩ năng sống theo quan niệm của UNESCO. Quan niệm của UNESCO là quan niệm rất chi tiết, cụ thể, có nhấn mạnh them kĩ năng thực hiện công việc và nhiệm vụ. Còn quan niệm của UNICEF nhấn mạnh rằng kĩ năng không hình thành, tồn tại một cách độc lập mà hình thành, tồn tại trong mối tương tác mật thiết có sự cân bằng với kiến thức và thái độ. Kĩ năng mà một người có được phần lớn cũng nhờ có được kiến thức ( ví dụ: muốn có kĩ năng thương lượng phải biết nội dung thương lượng). Việc đề cập thái độ cũng là 6 một góc nhìn hữu ích vì thái độ có tác động mạnh mẽ đến kĩ năng ( ví dụ: thái độ kì thị khó làm cho một người thực hiện tốt kĩ năng biết thể hiện sự tôn trọng với người khác). - Từ những quan niệm trên đây, có thể thấy kĩ năng sống bao gồm một loạt các kĩ năng cụ thể, cần thiết cho cuộc sống hằng ngày của con người. Bản chất của kĩ năng sống là kĩ năng tự quản lí bản thân và kĩ năng xã hội cần thiết để cá nhân tự lực trong cuộc sống, học tập và làm việc hiệu quả. Nói cách khác, kĩ năng sống là khả năng làm chủ bản thân của mỗi người, khả năng ứng xử phù hợp với những người khác và với xã hội, khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của cuộc sống. - Kỹ năng sống được thể hiện trong kỹ năng đánh giá, quyết định, hành động, ứng xử,...trong các mối quan hệ đa dạng: + Mối quan hệ với bản thân (sức khỏe, thật thà, trung thực, kiên nhẫn, tự kiềm chế,...) + Mối quan hệ của các em với những người xung quanh (ông, bà, cha, mẹ, anh chị em, thầy cô giáo, những người lớn tuổi, bạn bè,...) + Mối quan hệ của các em với công việc (học tập, hoạt động của lớp, của trường, công việc giúp đỡ gia đình, hoạt động xã hội,...) + Mối quan hệ của các em với thiên nhiên (môi trường, động vật, thực vật,...) + Mối quan hệ của các em với tài sản riêng, tài sản chung ( tài sản chung: đồ dùng học tập, sách vở, quần áo,...; tài sản chung: bàn ghế, đồ dùng trong lớp, trong trường, các di sản văn hóa, di tích lịch sử,...) + Mối quan hệ của các em với xã hội (quê hương, Tổ quốc, Bác Hồ, bộ đội, thương binh, gia đình liệt sĩ,...) (PSYCONSUL CO.,LTD). 1.1.2 Những kỹ năng sống cần rèn cho học sinh Tiểu học a. Có thể phân loại kỹ năng sống cần rèn cho học sinh Tiểu học theo nội dung hoạt động. + Kỹ năng học tập: Kỹ năng tự kiểm tra, đánh giá năng lực của bản thân, xác định được điểm mạnh, điểm yếu của bản thân, kỹ năng phân tích, kỹ năng tổng hợp, kỹ năng xây dựng kế hoạch, kỹ năng hệ thống hóa, kỹ năng trình bày một vấn đề. 7 + Kỹ năng lao động, lao động tự phục vụ: Kỹ năng thao tác những kỹ năng tự phục vụ như: tự lấy nước uống, tự xúc cơm ăn, tự mặc quần áo, tự đi giầy, tất (lớp 1, 2); tắm gội ( lớp 3, 4, 5),...kỹ năng sử dụng có hiệu quả một số dụng cụ chăm sóc cây xanh, chăm sóc vật nuôi trong gia đình, lao động vệ sinh trường lớp,... + Kỹ năng vệ sinh, giữ gìn sức khỏe: trẻ tự thực hiện được một số hoạt động như: chỉa đầu, đánh răng, rửa mặt, tắm giặt,...Chơi trò chơi lành mạnh, ăn uống sạch sẽ, hợp vệ sinh, thực hiện giờ giấc vui chơi, học tập lao động vừa sức, hợp lí tránh được sự căng thẳng,... + Kỹ năng về hành vi, ứng xử: Kỹ năng giao tiếp ( nói lời cảm ơn, xin lổi hợp tình huống, biết cách chào thầy cô giáo, cách xưng hô nói năng đúng mực với người lớn tuổi,...), kỹ năng từ chối, kỹ năng ra quyết định, kỹ năng hợp tác, kỹ năng làm việc theo nhóm, kỹ năng vận động, kỹ năng kiềm chế sự tức giận, kỹ năng biểu lộ cảm xúc,... (PSYCONSUL CO.,LTD). b. Trong lĩnh vực tâm lý có thể phân loại kỹ năng sống cần rèn cho học sinh Tiểu học. + Nhóm kỹ năng tự nhận thức: Kỹ năng nhận thức bản thân, tự xác định điểm mạnh, điểm yếu của bản thân, kỹ năng đặt ra mục tiêu, kỹ năng xây dựng kế hoạch, thời gian biểu, kỹ năng khắc phục khó khăn để đạt mục tiêu, kỹ năng phân tích tổng hợp, tư duy sáng tạo. + Nhóm kỹ năng xã hội: Kỹ năng giao tiếp bằng ngôn ngữ, kỹ năng giao tiếp, kỹ năng thuyết trình trước tập thể, kỹ năng từ chối, kỹ năng hợp tác, kỹ năng làm việc theo nhóm, kỹ năng biểu lộ, diễn đạt cảm xúc, kỹ năng ra quyết định, kỹ năng vận động và gây ảnh hưởng. + Nhóm kỹ năng quản lí bản thân: Kỹ năng làm chủ cảm xúc, vượt qua lo lắng, sợ hãi, khắc phục sự tức giận, kỹ năng thực hiện tốt thời gian biểu, kỹ năng bảo vệ sức khỏe. (PSYCONSUL CO.,LTD). 1.2. Thực trạng nghiên cứu - Qua dự giờ, giảng dạy một số tiết Tự nhiên xã hội ở lớp 3B của trường Thực hành Sư Phạm, sau khi khảo sát một số bài Tự nhiên xã hội ở lớp, tôi nhận thấy được khả năng các em vận dụng kỹ năng sống của bài vào thực tế chưa cao. 8 Ví dụ: Các em đã được học bài Hoa, qua tiết học giáo viên cũng đã giáo dục cho các nên bảo vệ, chăm sóc cây hoa, không bẻ cành, hái hoa...Tuy nhiên, trên sân trường, trong giờ ra chơi tôi vẫn thấy các em bẻ cành, hái hoa. Đều đó cho thấy các em vẫn chưa có các kỹ năng sống cơ bản. - Do đó, cần phải giáo dục kỹ năng sống thật nghiêm túc cho các em ngay từ bây giờ, khi các em đang là tuổi thiếu nhi, tuổi của học sinh Tiểu học. 2. Kết quả nghiên cứu 2.1. Giới thiệu khái quát nội dung chương trình TNXH lớp 3 * Nội dung chương trình Chủ đề: con người và sức khỏe - Cơ quan hô hấp (nhận biết trên sơ đồ; tập thở sâu, thở không khí trong sạch; phòng một số bệnh lây qua đường hô hấp). Cơ quan tuần hoàn (nhận biết trên sơ đồ; hoạt động lao động và tập thể dục thể thao vừa sức; phòng bệnh tim mạch). - Cơ quan bài tiết nước tiểu (nhận biết trên sơ đồ; biết giữ vệ sinh). - Cơ quan thần kinh (nhận biết trên sơ đồ; biết ngủ, nghỉ ngơi, học tập và làm việc điều độ). Chủ đề: Xã hội - Gia đình: Mối quan hệ họ hàng nội, ngoại (cô dì, chú bác, cậu cà các anh chị em họ); quan hệ giữa sự gia tăng dân số trong gia đình và số người trong cộng đồng; biết giữ an toàn khi ở nhà (phòng cháy đun, nấu). - Trường học: Một số hoạt động chính ở trường Tiểu học, vai trò của giáo viên và học sinh trong hoạt động đó; biết giữ an toàn khi ở trường ( không chơi các trò chơi nguy hiểm). - Tỉnh hoặc thành phố nơi đang sống: Một số cơ sỡ hành chính, giáo dục, văn hóa, y tế,...; làng quê và đô thị; giữ vệ sinh nơi công cộng; an toàn giao thông (quy tắc đi xe đạp). Chủ đề: Tự nhiên - Thực vật và động vật: Đặc điểm bên ngoài của cây xanh và một số con vật (nhận biết đặc điểm chung và riêng của một số cây cối và con vật). - Mặt Trời và Trái Đất: Mặt Trời : nguồn sáng và nguồn nhiệt; vai trò của Mặt Trời đối với sự sống trên Trái Đất; Trái Đất trong hệ Mặt Trời ; Mặt Trăng và Trái 9 Đất. Trái Đất: hình dạng, đặc điểm bề mặt và sự chuyển động của Trái Đất ; ngày đêm, năm tháng, các mùa. * Nội dung cụ thể Con người và sức khỏe (18 bài) Bài 1. Hoạt động thở và cơ quan hô hấp Bài 2. Nên thở như thế nào? Bài 3. Vệ sinh hô hấp Bài 4. Phòng bệnh đường hô hấp Bài 5. Bệnh lao phổi Bài 6. Máu và cơ quan tuần hoàn Bài 7. Hoạt động tuần hoàn Bài 8. Vệ sinh cơ quan tuần hoàn Bài 9. Phòng bệnh tim mạch Bài 10. Hoạt động bài tiết nước tiểu Bài 11. Vệ sinh cơ quan bài tiết nước tiểu Bài 12. Cơ quan thần kinh Bài 13. Hoạt động thần kinh Bài 14. Hoạt động thần kinh (tiếp theo) Bài 15. Vệ sinh thần kinh Bài 16. Vệ sinh thần kinh (tiếp theo) Bài 17 - 18. Ôn tập và kiểm tra: Con người và sức khỏe Xã hội (21 bài) Bài 19. Các thế hệ trong một gia đình Bài 20. Họ nội, họ ngoại Bài 21 - 22. Thực hành: Phân tích và vẽ sơ đồ mối quan hệ họ hàng Bài 23. Phòng cháy khi ở nhà Bài 24. Một số hoạt động ở trường Bài 25. Một số hoạt động ở trường (tiếp theo) Bài 26. Không chơi các trò chơi nguy hiểm Bài 27 - 28. Tỉnh (thành phố) nơi bạn đang sống Bài 29. Các hoạt động thông tin liên lạc Bài 30. Hoạt động nông nghiệp Bài 31. Hoạt động công nghiệp, thương mại Bài 32. Làng quê và đô thị Bài 33. An toàn khi đi xe đạp Bài 34 - 35. Ôn tập và kiểm tra học kì I Bài 36. Vệ sinh môi trường Bài 37. Vệ sinh môi trường (tiếp theo) Bài 38. Vệ sinh môi trường (tiếp theo) Bài 39. Ôn tập: Xã hội Tự nhiên (31 bài) 10 Bài 40. Thực vật Bài 41. Thân cây Bài 42. Thân cây (tiếp theo) Bài 43. Rễ cây Bài 44. Rễ cây (tiếp theo) Bài 45. Lá cây Bài 46. Khả năng kì diệu của lá cây Bài 47. Hoa Bài 48. Quả Bài 49. Động vật Bài 50. Côn trùng Bài 51. Tôm, cua Bài 52. Cá Bài 53. Chim Bài 54. Thú Bài 55. Thú (tiếp theo) Bài 56 - 57. Thực hành: Đi thăm thiên nhiên Bài 58. Mặt Trời Bài 59. Trái Đất. Quả địa cầu Bài 60. Sự chuyển động của Trái Đất Bài 61. Trái Đất là một hành tinh trong hệ Mặt Trời Bài 62. Mặt Trăng là vệ tinh của Trái Đất Bài 63. Ngày và đêm trên Trái Đất Bài 64. Năm, tháng và mùa Bài 65. Các đới khí hậu Bài 66. Bề mặt Trái Đất Bài 67. Bề mặt lục địa Bài 68. Bề mặt lục địa (tiếp theo) Bài 69 - 70. Ôn tập và kiểm tra học kì II: Tự nhiên 2.2. Khả năng giáo dục KNS trong môn TNXH lớp 3 - Môn tự nhiên xã hội ( TN – XH ) ở các lớp 1, 2, 3 là một môn học giúp học sinh có một số kiến thức cơ bản ban đầu về con người và sức khỏe, về một số sự vật hiện tượng đơn giản trong TN – XH. Chú trọng đến việc hình thành và phát triển các kĩ năng trong học tập như quan sát, nêu nhận xét thắc mắc, đặt câu hỏi và diễn đạt hiểu biết của bản thân về các sự vật hiện tượng đơn giản trong tự nhiên và trong xã hội. Đặc biệt môn học giúp học sinh xây dụng các quy tắc giữ vệ sinh, an toàn cho bản thân, gia đình và cộng đồng. Yêu gia đình, quê hương, trường học và có thái độ thân thiện với thiên nhiên. 11 - Vì vậy, môn TN – XH ở các lớp 1, 2, 3 là một trong những môn học phù hợp để GV có thể giáo dục KNS cho các em HS. - Cùng vối kiến thức cơ bản về con người, về TN – XH, việc giáo dục KNS qua môn TN – XH, sẻ góp phần không chỉ khắc sâu thêm các kiến thức của môn học mà còn hình thành thái độ và hành vi tích cực, phù hợp, cần thiết giúp HS có thể ứng xử có hiệu quả các tình huống thực tế trong cuộc sống. 2.3. Mục tiêu giáo dục KNS trong môn TNXH lớp 3 Giáo dục kĩ năng sống trong môn TN – XH giúp HS : - Tự nhận thức và xác định được giá trị của bản thân mình, biết lắng nghe, ứng xữ phù hợp ở một số tình huống liên quan đến sức khỏe bản thân, các quan hệ trong gia đình, nhà trường trong tự nhiên và xã hội. - Biết tìm kiếm, xử lí thông tin và phân tích, so sánh để nhận diện, nêu nhận xét về các sự vật, hiện tượng đơn giản trong TN – XH. - Hiểu và vận dụng các kĩ năng trên : Cam kết có những hành vi tích cực. Tự nguyện trong việc thực hiện các quy tắc vệ sinh, chăm sóc sức khỏe của bản thân, trong việc đảm bảo an toàn khi ở nhà, ở trường, ở nơi công cộng. Thân thiện với cây cối, con vật xung quanh và môi trường. 2.4. Nội dung và địa chỉ giáo dục KNS trong môn TNXH lớp 3 1. Các kĩ năng sống chủ yếu trong môn Tự nhiên và Xã hội. - Kĩ năng tự nhận thức: tự nhìn nhận, đánh giá về bản thân để xác định được mặt mạnh, mặt yếu của bản thân, biết vị trí của mình trong các mối quan hệ ở nhà, ở trường và ở cộng đồng. - Kĩ năng tự phục vụ và tự bảo vệ: Biết cách tự phục vụ: rửa mặt, đánh răng, tắm; tự bảo vệ chăm sóc sức khỏe của bản than liên quan đến các vấn đề vệ sinh cá nhân, vệ sinh môi trường, dinh dưỡng, phòng bệnh và an toàn ở nhà, ở trường, ở nơi công cộng. - Kĩ năng ra quyết định: Nên và không nên làm gì để bảo vệ sức khỏe của bản thân; để ứng xử phù hợp trong gia đình, nhà trường và cộng đồng; để bảo vệ môi trường. 12 - Kĩ năng kiên định và kĩ năng từ chối: Kiên quyết giữ vững lập trường và nói lời từ chối trước những lời rủ rê của bạn bè và người xấu; không tham gia vào những việc làm, hành vi mang tính tiêu cực. - Kĩ năng làm chủ bản thân: Biết đảm nhận trách nhiệm, cam kết thực hiện công việc và biết ứng phó với căng thẳng trong những tình huống của cuộc sống một cách tích cực. - Kĩ năng giao tiếp: Tự tin khi giao tiếp; lắng nghe tích cực; phản hồi xây dựng; Bày tỏ sự cảm thông, chia sẽ, giúp đỡ bạn bè trong lớp, trường, những người có hoàn cảnh khó khăn. - Kĩ năng hợp tác: Khả năng cá nhân biết chia sẽ trách nhiệm, biết cam kết và cùng chung sức làm việc có hiệu quả với những thành viên khác, giúp đỡ, hỗ trợ lẫn nhau trong một công việc, một lĩnh vực nào đó vì mục đích chung. - Kĩ năng tư duy phê phán: Biết phê phán, đánh giá các ý kiến, hành động, lời nói, việc làm, các hiện tượng trong đời sống hàng ngày. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Biết tìm kiếm và xử lí thông tin để giải quyết vấn đề trên cơ sỡ vận dụng tư duy phê phán và sáng tạo. 2. Địa chỉ giáo dục kĩ năng sống trong môn tự nhiên và xã hội 3: Tên bài Các KNS cơ bản được giáo dục học Các phương pháp / kĩ thuật dạy học tích cực có thể sử dụng Bài 2. Chủ đề : CON NGƯỜI VÀ SỨC KHỎE - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Quan - Cùng tham gia chia sẻ Nên thở sát, tổng hợp thông tin khi thở bằng mũi, vệ kinh nghiệm bản than. như thế sinh mũi. - Thảo luận nhóm nào? - Phân tích đối chiếu để biết được vì sao nên Bài 3. thở bằng mũi và không nên thở bằng miệng. - Kĩ năng tư duy phê phán: Tư duy phân - Thảo luận nhóm, theo Vệ sinh hô tích, phê phán những việc làm gây hại cho cặp. hấp cơ quan hô hấp. - Đóng vai. - Kĩ năng làm chủ bản thân: Khuyến khích sự tự tin, lòng tự trọng bản thân khi thực 13 hiện những việc làm có lợi cho cơ quan hô hấp. - Kĩ năng giao tiếp: Tự tin, giao tiếp hiệu quả để thuyết phục người thân không hút thuốc lá, thuốc lào ở nơi công cộng, nhất là Bài 4. nơi có trẻ em. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Tổng - Nhóm, thảo luận, giải Phòng hợp thông tin, phân tích những tình huống quyết vấn đề. bệnh có nguy cơ dẫn đến bệnh đường hô hấp. - Đóng vai. đường hô - Kĩ năng làm chủ bản thân: Đảm nhận trách hấp nhiệm với bản thân trong việc phòng bệnh đường hô hấp. - Kĩ năng giao tiếp: Ứng xử phù hợp khi Bài 5. đóng vai bác sĩ và bệnh nhân. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Phân - Nhóm, thảo luận. Bệnh lao tích và xử lí thông tin để biết được nguyên - Giải quyết vấn đề. phổi nhân, đường lây bệnh và tác hại của bệnh - Đóng vai. lao phổi. - Kĩ năng làm chủ bản thân: Đảm nhận trách nhiệm thực hiện hành vi của bản thân trong việc phòng lây nhiễm bệnh lao từ người Bài 8. bệnh sang người không mắc bệnh. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: So Vệ sinh cơ sánh đối chiếu nhịp tim trước và sau khi vận - Thảo luận nhóm. quan tuần động. hoàn - Kĩ năng ra quyết định: Nên và không nên Bài 9. làm gì để bảo vệ tim mạch - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Phân - Trò chơi. Phòng tích và xử lí thông tin về bệnh tim, mạch - Thảo luận nhóm. - Trò chơi. 14 bệnh tim thường gặp ở trẻ em. mạch - Kĩ năng làm chủ bản thân: Đảm nhận trách nhiệm của bản thân trong việc phòng bệnh Bài 11. thấp tim. - Kĩ năng làm chủ bản thân: Đảm nhận trách - Quan sát. Vệ sinh cơ nhiệm của bản thân trong việc bảo vệ và gìn quan bài giữ cơ quan bài tiết nước tiểu. - Thảo luận. tiết nước tiểu Bài 13-14. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Phân Hoạt động tích, so sánh, phán đoán hành vi có lợi và có - Làm việc nhóm và thảo thần kinh hại. - Đóng vai luận. - Kĩ năng làm chủ bản thân : Kiểm soát cảm xúc và điều khiển hoạt động suy nghĩ. - Kĩ năng ra quyết định để có những hành vi Bài 15-16 tích cực, phù hợp. - Kĩ năng tự nhận thức: Đánh giá được - Thảo luận / làm việc Vệ sinh những việc làm của mình có lien quan đến nhóm. thần kinh hệ thần kinh. - Động não “chúng em - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Phân biết 3”. tích, so sánh, phán đoán một số việc làm, - Hỏi ý kiến chuyên gia. trạng thái thần kinh, các thực phẩm có lợi hoặc có hại cho cơ quan thần kinh. - Kĩ năng tự làm chủ bản thân: Quản lý thời gian để thực hiện mục tiêu theo thời gian Bài 19. biểu hằng ngày. - Kĩ năng giao tiếp: Tự tin với các bạn trong - Hoạt động nhóm, thảo Các thế hệ nhóm để chia sẻ, giới thiệu về gia đình của luận. trong một mình. - Thuyết trình. 15 gia đình - Trình bày, diễn đạt thông tin chính xác, lôi Bài 20. cuốn khi giới thiệu về gia đình của mình. - Khả năng diễn đạt chính xác, lôi cuốn khi - Hoạt động nhóm, thảo Họ nội, họ giới thiệu về gia đình của mình. luận. ngoại - Giao tiếp, ứng xử với họ hàng của mình, - Tự chủ. Bài 23. không phân biệt. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Phân - Đóng vai. - Quan sát. Phòng cháy tích, xử lí thông tin về các vụ cháy. - Thảo luận, giải quyết khi ở nhà vấn đề. - Kĩ năng tự làm chủ bản thân: Đảm nhận trách nhiệm của bản thân đối với việc phòng - Tranh luận. cháy khi đun nấu ở nhà. - Đóng vai. - Kĩ năng tự bảo vệ: Ứng phó nếu có tình huống hỏa hoạn (cháy): Tìm kiếm sự giúp Bài 24-25. đỡ, ứng xử đúng cách. - Kĩ năng hợp tác: Hợp tác trong nhóm, Một số trong lớp để chia sẻ, đưa ra cách giúp đỡ các nhóm. hoạt động bạn học kém. ở trường - Kĩ năng giao tiếp: Bày tỏ suy nghĩ, cảm Bài 26. thông đối với người khác. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Biết - Làm việc theo cặp / - Quan sát. - Thảo luận nhóm. Không chơi phân tích, phán đoán hậu quả của những trò - Tranh luận. các trò chơi nguy hiểm đối với bản thân và người - Trò chơi. chơi nguy khác. hiểm. - Kĩ năng tự làm chủ bản thân: Có trách nhiệm với bản thân và người khác trong việc Bài 27-28. phòng trách các trò chơi nguy hiểm. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Quan - Quan sát thực tế. Tỉnh sát, tìm kiếm thông tin về nơi mình đang - Đóng vai. (Thành sống. 16 phố) nơi - Sưu tầm, tổng hợp, sắp xếp các thông tin bạn sống Bài 30. về nơi mình sống. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Quan - Hoạt động nhóm. Hoạt động sát, tìm kiếm thông tin về hoạt động nông - Thảo luận theo cặp. nông nghiệp nơi mình sống. - Trưng bày triển lãm. nghiệp - Tổng hợp, sắp xếp các thông tin về hoạt Bài 31. động nông nghiệp nơi mình sống. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Quan - Hoạt động nhóm. Hoạt động sát, tìm kiếm thông tin về hoạt động công - Trò chơi. công nghiệp và thương mại nơi mình sống. nghiệp, - Tổng hợp các thông tin liên quan đến hoạt thương mại động công nghiệp và thương mại nơi mình sống. Bài 32. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: So - Thảo luận nhóm. Làng quê sánh và tìm ra sự khác biệt giữa làng quê và - Vẽ trang. và đô thị đô thị. - Tư duy sáng tạo thể hiện hình ảnh đặc Bài 33. trưng của làng quê và đô thị. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Quan - Thảo luận nhóm. An toàn khi sát, phân tích về các tình huống chấp hành - Trò chơi. đi xe đạp đúng quy định khi đi xe đạp. - Đóng vai. - Kĩ năng kiên định thực hiện đúng quy định khi tham gia giao thông. - Kĩ năng làm chủ bản thân: Ứng phó với những tình huống không an toàn khi đi xe Bài 36-37- đạp. - Kĩ năng quan sát, tìm kiếm và xử lí các - Chuyên gia. 38 thông tin để biết các tác hại của rác và ảnh - Thảo luận nhóm. 17 Vệ sinh môi hưởng của các sinh vật sống trong rác tới - Tranh luận. trường sức khỏe con người. - Điều tra. - Kĩ năng quan sát, tìm kiếm và xử lí các - Đóng vai. thông tin để biết các tác hại của phân và nước tiểu ảnh hưởng đến sức khỏe của con người. - Kĩ năng quan sát, tìm kiếm và xử lí các thông tin để biết các tác hại của nước bẩn, nước ô nhiễm ảnh hưởng đến sức khỏe sinh vật và sức khỏe con người. - Kĩ năng tư duy phê phán: Có tư duy phân tích, phê phán các hành vi, việc làm không đúng ảnh hưởng đến vệ sinh môi trường. - Kĩ năng làm chủ bản thân: Đảm nhận trách nhiệm, cam kết thực hiện các hành vi đúng, phê phán và lên án các hành vi không đúng nhằm bảo vệ vệ sinh môi trường. - Kĩ năng ra quyết định: Nên và không nên làm gì để bảo vệ môi trường. - Kĩ năng hợp tác: Hợp tác với mọi người Bài 40. xung quanh để bảo vệ môi trường. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Phân - Thực địa. Thực vật tích, so sánh tìm đặc điểm giống và khác - Quan sát. nhau của các loại cây. - Thảo luận nhóm. - Kĩ năng hợp tác: :Làm việc nhóm để hoàn Bài 41-42. thành nhiệm vụ. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Quan Thân cây sát và so sánh đặc điểm một số loại thân cây. nhóm. - Thảo luận, làm việc - Tìm kiếm, phân tích, tổng hợp thông tin để - Trò chơi. 18 biết giá trị của thân cây đối với đời sống của Bài 46. cây, đời sống động vật và con người. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Phân - Quan sát. Khả năng tích thông tin để biết giá trị của lá cây với - Thảo luận, làm việc kì diệu của đời sống của cây, đời sống động vật và con nhóm. lá cây người. - Kĩ năng làm chủ bản thân: Có ý thức trách nhiệm, cam kết thực hiện những hành vi thân thiện với các loại cây trong cuộc sống: không bẻ cành, bứt lá, làm hại với cây. - Kĩ năng tư duy phê phán: Phê phán, lên án, ngăn chặn, ứng phó với những hành vi làm Bài 47. hại cây. - Kĩ năng quan sát, so sánh để tìm ra sự khác - Quan sát và thảo luận Hoa nhau về đặc điểm bên ngoài của một số loài tình huống thực tế. hoa. - Trưng bày sản phẩm. - Tổng hợp, phân tích thông tin để biết vai trò, lợi ích đối với đời sống thực vật, đời Bài 48. sống con người của các loài hoa. - Kĩ năng quan sát, so sánh để tìm ra sự khác - Quan sát và thảo luận Quả nhau về đặc điểm bên ngoài của một số loại tình huống thực tế. quả. - Trưng bày sản phẩm. - Tổng hợp, phân tích thông tin để biết chức năng và lợi ích của quả với đời sống của Bài 50. thực vật và đời sống con người. - Kĩ năng làm chủ bản thân: Đảm nhận trách - Thảo luận nhóm. Côn trùng nhiệm thực hiện các hoạt động (thực hành) - Thuyết trình. giữ vệ sinh môi trường, vệ sinh nơi ở; tiêu - Thực hành. diệt các loại côn trùng gây hại. 19 Bài 53. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Quan - Thảo luận nhóm. Chim sát, so sánh, đối chiếu để tìm ra đặc điểm - Sưu tầm và xử lí thông chung về cấu tạo ngoài của cơ thể chim. tin. - Kĩ năng hợp tác: Tìm kiếm các lựa chọn, - Giải quyết vấn đề. các cách để tuyên truyền, bảo vệ các loài Bài 54-55. chim, bảo vệ môi trường sinh thái. - Kĩ năng kiên định: Xác định giá trị; xây - Thảo luận nhóm. Thú dựng niềm tin vào sự cần thiết trong việc - Sưu tầm và xử lí thông bảo vệ các loài thú rừng. tin. - Kĩ năng hợp tác: Tìm kiếm các lựa chọn, - Giải quyết vấn đề. các cách để tuyên truyền, bảo vệ các loài thú Bài 56-57. rừng ở địa phương. - Kĩ năng tìm kiếm và xử lí thông tin: Tổng - Quan sát thực địa Thực hành: hợp các thông tin thu nhận được về các loại - Làm việc nhóm. Đi thăm cây, con vật; Khái quát hóa về đặc điểm - Thảo luận. thiên nhiên chung của thực vật và động vật. - Kĩ năng hợp tác: Hợp tác khi làm việc nhóm như: kĩ năng lắng nghe, trình bày ý kiến cá nhân và khả năng diễn đạt, tôn trọng ý kiến người khác, tự tin. Nỗ lực làm việc của cá nhân tạo nên kết quả chung của cả nhóm. - Trình bày sáng tạo kết quả thu nhận được Bài 60. của nhóm bằng hình ảnh, thông tin,… - Kĩ năng hợp tác và Kĩ năng làm chủ bản - Thảo luận nhóm. Sự chuyển thân: Hợp tác và đảm nhận trách nhiệm - Trò chơi. động của trong quá trình thực hiện nhiệm vụ. - Viết tích cực. Trái Đất - Kĩ năng giao tiếp: Tự tin khi trình bày và thực hành quay quả địa cầu. 20