Tài liệu Skkn giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông thông qua công tác chủ nhiệm lớp

SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: "GIÁO DỤC KĨ NĂNG SỐNG CHO HỌC SINH TRUNG HỌC PHỔ THÔNG THÔNG QUA CÔNG TÁC CHỦ NHIỆM LỚP" I. ĐẶT VẤN ĐỀ Đứng trước sự phát triển nhanh chóng của nhiều lĩnh vực xã hội thì giáo dục thời đại mới đã và đang phấn đấu đổi mới về nội dung, chất lượng và phương pháp sao cho đạt được hai mục tiêu lớn là đào tạo nguồn nhân lực và đào tạo kĩ năng sống cho học sinh. Cụ thể là giáo dục kĩ năng sống đã được xác định là một trong những nội dung cơ bản của phong trào thi đua “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực giai đoạn 2008 2013 “. Tuy nhiên bên cạnh những thành quả đã đạt được của ngành thì gần đây chúng ta đều thấy thực trạng của học sinh phổ thông có xu hướng gia tăng về bạo lực học đường, về sự liều lĩnh, ứng phó không lành mạnh, dễ mắc các tệ nạn xã hội, sống ích kỉ, vô tâm, khép mình…đồng thời kĩ năng thực hành giao tiếp, kĩ năng phục vụ bản thân…giảm. Hơn nữa đứng trước thềm hội nhập quốc tế đòi hỏi thế hệ trẻ phải tự tin, nắm bắt kịp thời các cơ hội . Với lí do đó chúng ta lại càng thấy sự cần thiết phải giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông. Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh đã được tích hợp, lồng ghép vào nhiều môn học ở các nội dung: giáo dục môi trường, phòng chống ma tuý, giáo dục giới tính…Song vẫn là chưa đủ bởi lượng kiến thức nhiều, áp lực của thi cử, áp lực thành tích đòi hỏi giáo viên và học sinh phải tập trung thời gian vào việc học kiến thức thi hơn là giáo dục kĩ năng sống. Hơn nữa trong quá trình công tác tôi nhận thấy vai trò của giáo viên chủ nhiệm lớp đối với sự hình thành nhân cách, đạo đức của học sinh là vô cùng quan trọng: là tấm gương, là người mẹ, người bạn, nhà tâm lí, luật sư… GVCN lớp là cầu nối giữa hiệu trưởng nhà trường với học sinh, với cha mẹ học sinh và các đoàn thể mà các em sinh hoạt. Trước thực tế trên tôi mạnh dạn đưa ra đề tài : “Giáo dục kĩ năng sống cho học sinh trung học phổ thông thông qua công tác chủ nhiệm lớp”. II. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ 1.Cơ sở lí luận Thực chất cho đến nay vẫn chưa có một định nghĩa rõ ràng và đầy đủ về kĩ năng sống( mặc dù đã có các định nghĩa của WHO, UNICEF, UNESCO…) nhưng nếu hiểu đơn giản thì kĩ năng sống là năng lực của mỗi người giúp giải quyết những nhu cầu và thách thức của cuộc sống một cách có hiệu quả. Về bản chất thì giáo dục kĩ năng sống cho học sinh là đưa nhận thức thành hành động ( hành vi tích cực). 2.Thực trạng của vấn đề Việc rèn luyện kĩ năng sống cho học sinh là việc làm không mới vì từ xưa cha ông ta đã có câu “ Tiên học lễ, hậu học văn” nhưng do sức ép lớn về chương trình, điểm số hoặc nhiều nguyên nhân khác mà nó bị sao nhãng. Đứng trước thực tế đó lại càng thấy tính cấp bách của giáo dục kĩ năng sống cho học sinh đặc biệt là học sinh trung học phổ thông trước ngưỡng cửa bước vào đời. Vì ở lứa tuổi này: - Các em thích tìm tòi, học hỏi cái mới, điều lạ và không phân biệt được là nó tốt hay xấu dẫn đến giảm sút về học tập cũng như đạo đức. - Đã phát triển tình yêu nam nữ dẫn đến các quan hệ không đúng mực trong quan hệ khác giới. - Không kìm chế được cảm xúc dẫn đến cãi lộn, bất hoà thậm chí đánh nhau với bạn mình. - Thích bộc lộ cái tôi của mình… Với học sinh trung học phổ thông cần rèn luyện những kĩ năng gì? Theo tôi cần rèn luyện những kĩ năng sau đây trong công tác chủ nhiệm lớp. 1. Kĩ năng xác lập mục tiêu cuộc đời. 2. Kĩ năng điều chỉnh và quản lí cảm xúc. 3. Kĩ năng hợp tác, chia sẻ và rèn luyện sức khoẻ. 4. Kĩ năng thể hiện sự tự tin trước đám đông. 5. Kỹ năng nhận thức, đánh giá bản thân và đánh giá người khác. 3.Giải pháp và tổ chức thực hiện Việc giáo dục kĩ năng sống cho học sinh giáo viên chủ nhiệm lớp là người khởi sướng và cũng là người thấy được rõ nhất sự chuyển biến hành vi theo hướng tích cực của học sinh. Kĩ năng sống thường gắn với một bối cảnh để học sinh có thể hiểu và thực hiện một cách cụ thể, đi liền với một tình huống sư phạm mà giáo viên chủ nhiệm lớp là người tham gia cùng với học sinh giải quyết vấn đề để từ đó học sinh hình thành được kĩ năng sống cho mình. Các bước thực hiện: Khám phá - kết nối thực hành - vận dụng. Các bước Mục đích Mô tả quá Vai trò của GV - trình thực hiện HS 1.Khám - Kích thích học - GV phân công - GVCN đóng vai trò phá sinh tìm hiểu nhiệm vụ phù hợp khởi động, đưa ra cách giải quyết với năng lực học các tình huống, nêu một vấn đề, một sinhàHS lập kế vấn đề, ghi nhận, cầu tình huống phát hoạch thực hiện nối… sinh trong nhiệm vụ. -HS hưởng ứng, chia nhiệm vụ mới - HS trình bày ý sẻ, trao đổi, xử lí của học sinh: tưởng, kế họạch thông tin, ghi chép. hoạt động hội và biện pháp thực Biện pháp chính: trại, chào mừng hiện nhiệm vụ + Tư vấn tâm lí. ngày 20/11, được giao à GV +Xử lí những cảm 26/3, cán bộ giúp HS chỉnh sửa xúc gây cản trở việc lớp, lao động , bằng các trải học. thi học sinh nghiệm à Đưa ra giỏi, thi học + Sử dụng kĩ năng được kế hoạch và kì… mời gọi trẻ hợp tác. biện pháp thực hiện nhiệm vụ của + Cùng nhau giải học sinh tối ưu. quyết vấn đề. 2.Kết - Giới thiệu kế - GV triển khai kế - GVCN đóng vai trò nối hoạch, quy định hoạch mới của nhà là người chỉ đạo mới của nhà trường à lấy ý hoặc quan toà, luật trường, của các kiến về việc thực sư… tổ chức đoàn hiện kế hoạch mới - HS là người phản thể trong nhà của học sinh hồi, trình bày ý kiến, trường thông àhướng dẫn học quan điểm, giải thích qua việc tạo cầu sinh thực hiện. về hành vi của nối liên kết giữa - Kiểm tra việc mình… cái đã biết về thực hiện của học nội quy trường học, thi cử.. với cái mới. sinh àphân tích ưu, nhược điểm àhướng học sinh - Xử lí các tình thực hiện theo huống phát sinh hướng tích cực. như đánh nhau, mất đoàn kết, học tập giảm sút nghiêm trọng… 3.Thực - Tạo cơ hội - GV phân công - GV đóng vai trò là hành cho HS vận nhiệm vụ, chuẩn người chỉ đạo, dụng vốn hiểu bị hoạt động mà hướng dẫn, hỗ trợ. biết của mình, theo đó HS phải - HS là người thực kĩ năng vốn có sử dụng kĩ năng, hiện. để giải quyết hành vi đúng để Phương pháp thực tình huống . thực hiện. hiện: - Hướng dẫn - HS làm theo +Thảo luận nhóm. học sinh thực nhóm hoặc cá +Hoạt động độc lập hiện đúng cách, nhân để hoàn của HS. tích cực, có ý thành nhiệm vụ. +Vấn đáp - gợi mở. nghĩa. - GV giám sát mọi - Điều chỉnh hoạt động, điều những hành vi chỉnh khi cần. còn sai chưa lệch, - Khuyến khích chuẩn HS thể hiện những mực. điều mà các em suy nghĩ và mới học được. - Tạo cơ hội - GV cùng với học - GV đóng vai trò là 4.Vận cho học sinh sinh lập kế hoạch người hướng dẫn, dụng được thể hiện kĩ để giải quyết các giám sát. năng của mình tình huống phát - HS là người thực học được trong sinh trong quá hiện kế hoạch, người tình huống mới. trình thực hiện sáng tạo, giải quyết nhiệm vụ của lớp, vấn đề và là người trong việc ổn định đánh giá. nền nếp học Phương pháp: đường và phong + Hoạt động nhóm. trào học tập của + Hợp tác. học sinh. +Trình bày cá nhân. Sau đây tôi xin giới thiệu một số kĩ năng sống mà học sinh học được thông qua việc giáo dục trong các tình huống sư phạm cụ thể mà cá nhân tôi đã thực hiện trong thời gian qua. 3.1.Hình thành kĩ năng xác lập mục tiêu cuộc đời Mục đích Quá trình thực hiện Vai trò của GV - HS - HS xác - GV: khi nhận lớp 10, GV có bản điều - GV: đóng định tra thông tin về mọi mặt của học sinh vai trò là được mục +Học lực, hạnh kiểm của cấp THCS. người tổ tiêu cuộc chức, giám +Những môn học có thế mạnh (sở sát. đời, tiêu đấu từng đoạn bản mình mục trường), yếu(sở đoản). phấn +Năng khiếu. trong +Dự định khối thi. giai + Dự định ngành nghề, trường thi đại của học… thân: sẽ là +Mục tiêu phấn đấu ở lớp 10, 11,12. -HS:là người thực hiện Phươngpháp: +Hoạt động nhóm. +Hợp tác. ai? làm gì? +Kế họach thực hiện mục tiêu của bản +Trình bày cá nhân. đạt được thân. gì trong - HS: hoàn thành bảng thông tin. tương lai - GV: dựa vào điểm thi vào 10, kết quả à lập kế kì thi khảo sát kết quả đầu năm, học bạ hoạch thực THCS..sơ lược đã nắm bắt được trình hiện mục độ học sinh đầu vào của lớp mình và tiêu của đánh giá được bước đầu: mình. + HS nào là xác định đúng( vd HS có sở trường toán, lí, hoá dự thi khối A, toán, lí vẽ dự thi khối V…)à giúp HS chuẩn hoá kế hoạch và biện pháp thực hiện mục tiêu từng giai đoạn( vd giúp HS tìm hiểu những kiến thức, thông tin mà em lựa chọn như thông tin về ngành, trường, điểm đầu vào của các năm gần đây, sách tham kháo, kĩ năng cần thiết như giỏi tiếng anh, nhanh nhẹn…) + Đối với những HS xác định mục tiêu chưa hợp lí yêu cầu HS tìm hiểu những thông tin mà mình lựa chọn …àtừ đó các em nhận ra lựa chọn của mình chưa đúng àlựa chon đúng và lập kế hoạch thực hiện nó. * Trong các hoạt động giáo dục cụ thể GVCN tạo cơ hội cho HS được thể hiện khả năng, sở trường của các em để các em khẳng định việc lựa chọn của mình. Vd: Đoàn trường phát động làm tập san chào mừng 80 năm thành lập trường. GVCN phân công nhiệm vụ như sau: . Biên soạn nội dung, viết lời dẫn, sưu tập tư liệu … cho nhóm học sinh có dự định thi khối C, D lập kế hoạch, biện pháp thực hiện..--> GV thẩm định, đánh giá và quyết định giao nhiệm vụ thực hiện. . Trang trí, bố cục, lồng ghép hình ảnh… giao nhiệm vụ cho nhóm HS có dự định thi môn vẽ như kiến thúc, mĩ thuật… 3.2. Hình thành kĩ năng điều chỉnh và quản lí cảm xúc Mục đích Quá trình thực hiện Hoạt động GV - HS - HS kiểm soát * Trong mọi tình huống GVCN - GV là người được cảm xúc cần: lắng nghe, định tức là nhận thức hướng quá trình điều rõ được cảm xúc của mình trong một tình huống nào đó và hiểu được sự 1.Hãy lắng nghe cảm xúc và nhu cầu của học sinh. 2.Tóm tắt những quan điểm của chỉnh cảm xúc của học sinh. học sinh. ảnh hưởng của 3.Bày tỏ cảm xúc và nhu cầu - HS thực hiện cảm xúc bản thân với của mình. quá trình điều và 4.Mời gọi cả lớp cùng suy nghĩ chỉnh cảm xúc người khác như để tìm ra giải pháp. theo sự định thế nào. 5.Viết tất cả các ý kiến ra – không đánh giá. hướng của học sinh. - HS biết cách điều chỉnh sự thể hiện cảm 6.Cùng nhau quyết định xem sẽ Phương pháp dùng ý kiến nào và sẽ lập kế + GVCN với xúc một cách hoạch thực hiện ý kiến đó ra vai trò là “nhà phù hợp. tâm lí”, “quan sao. toà”, “luật sư”…  Tình huống cụ thể Đoàn trường có kế hoạch tổ chức hội thi cắm trại chào mừng 80 năm thành lập trường đến các chi đoàn ở các lớp. Cả lớp xôn xao, ồn ào khi nghe bí thư chi đoàn phổ biến kế hoạch : ban đầu là bàn kế hoạch để thực hiện nhiệm vụ nhưng do không kìm chế được cảm xúc dẫn đến chỉ trích, gièm pha và không em nào chịu nhận nhiệm vụ. Trước tình huống đó tôi đã làm như sau: Bước 1: Lắng nghe cảm xúc và nhu cầu của học sinh Cô thấy khi bàn kế hoạch thực hiện nhiệm vụ của đoàn trường giao các em hay ngắt lời và chỉ trích nhau.Cô muốn biết tại sao các em lại làm như thế? + Học sinh 1: Cô ơi, em ngắt lời bạn vì sợ mình sẽ quên ý muốn nói. + Học sinh 2: nhưng như vậy là không công bằng, cậu ngắt lời tớ nên tớ cũng quên ý đang nói. + Học sinh 3: em rất ghét khi đang nói ý kiến của mình bị chê là “vớ vẩn”. + Học sinh 4: đúng rồi cô ơi! bọn em cụt cả hứng, chẳng muốn nói muốn bàn luận gì nữa thậm chí có ý kiến hay cũng chẳng muốn nói nữa vì sợ người khác cười cợt. Bước 2: Tóm tắt những quan điểm của học sinh: tóm lại khi đang nói mà bị ngắt lời hoặc bị gièm pha thì các em: 1.Quên mất mình đang định nói gì. 2.Cảm thấy nản lòng và chẳng muốn tham gia gì nữa. Bước 3: Bày tỏ cảm xúc và nhu cầu của mình. Cô không hề vui mỗi khi nghe thấy bất cứ em nào bị châm biếm hoặc bị người khác ngắt lời. Mọi người nên lắng nghe nhau với thái độ tôn trọng cho dù có đồng ý với ý kiến đó hay không. Bước 4: Mời gọi cả lớp tìm giải pháp Cô muốn biết các em có cách gì để chúng ta thôi không ngắt lời nhau và chê bai nhau nữa. GV viết tất cả các ý kiến đó ra và không đánh giá Những giải pháp dự kiến 1. Đưa ra quy định “ không được ngắt lời ”. 2. Nếu sợ quên mất ý kiến của mình thì ghi ra giấy. 3. Ai ngắt lời bạn thì bị hạ hạnh kiểm trong tháng. 4. Đưa ra quy định “ không được gièm pha ”. 5. Mỗi người được trình bày ý kiến của mình trong 5 phút. 6. Cả lớp mỗi người một ý tưởng liệt kê những điều có thể nói thay cho lời gièm pha và chê bai. Bước 5: Cùng nhau quyết định xem chúng ta thích ý kiến (ý tưởng ) nào, lập kế hoạch thực hiện nó ra sao? Học sinh 1: ý kiến 1,2, 4,6 thì được còn 3 thì không nên. Học sinh 2: Theo em ý kiến 4. 6 hay ta nên theo. Học sinh 3: em thích ý kiến 6 à chúng ta lấy biểu quyết và thực hiện ý kiến 6 đó là : “ Thay những lời châm chích, gièm pha bằng dùng lời nói tôn trọng”. Châm chích Thay lời nói tôn trọng bằng Đồ ngu → Tớ không nghĩ như vậy Không đúng → Sao bạn lại nghĩ như thế nhỉ Bạn nói thiếu rồi → Tớ muốn bổ sung thêm Ý kiến mà dở thấy → Ý kiến đó thế nào ớn “ Sai bét “, dễ bị → Có cách khác, cậu thử nghe “khê “ lắm. xem có được không nhé. Giải quyết vấn đề như thế đã dẫn đến sự thay đổi quan trọng. Số các lần các em ngắt lời nhau giảm, sự gièm pha chỉ trích nhau không còn nữa. Sau thảo luận các em biểu quyết thông qua ý tưởng trại của Lan Hương và thống nhất để bạn làm đội trưởng đội làm trại của lớp. Kết quả là trại của lớp 10B11 do tôi làm GVCN đã đạt giải ba và được đánh giá là trại ấn tượng được nhiều cựu học sinh vào tham quan, chụp ảnh lưu niệm. 3.3 Kĩ năng hợp tác, chia sẻ và rèn luyện sức khoẻ a. Mục đích - Hợp tác là cùng chung sức làm việc, giúp đỡ, hỗ trợ lẫn nhau trong công việc hoặc một lĩnh vực nào đó vì mục đích chung. - Cá nhân học sinh biết chia sẻ trách nhiệm, cùng làm việc có hiệu quả với các thành viên khác trong tổ nhóm của mình. à Từ đó lợi ích của mỗi cá nhân và tập thể được đáp ứng giúp cá nhân học sinh sống hài hoà với tập thể, tránh xung đột với người khác. b.Quá trình thực hiện: * Tình huống cụ thể 3.3.1 Khám phá: GVCN phổ biến kế hoạch của nhà trường yêu cầu các lớp tổ chức dọn vệ sinh, bảo dưỡng cơ sở vật chất cuối năm để bàn giao cho nhà trường trước kì nghỉ hè. Nội dung công việc: làm sạch sàn nhà, hành lang, trần nhà, hệ thống cửa kính, cửa chớp phía bắc, phía nam, lau chùi bàn ghế… 3.3.2 Kết nối: GV phân công công việc cho 4 tổ nhóm như sau: Tổ 1: làm sạch trần nhà, sàn nhà và hành lang. Tổ 2: làm sạch bàn ghế. Tổ 3: làm sạch hệ thống cửa chớp, cửa kính phía bắc của phòng học. Tổ 4: làm sạch hệ thống cửa chớp, cửa kính phía nam của phòng học. Yêu cầu các tổ thảo luận theo yêu cầu: + Kế hoạch phân công nhiệm vụ cho các thành viên của tổ theo năng lực. + Biện pháp để thực hiện nhiệm vụ được giao: chuẩn bị dụng cụ( xô, chậu, chổi…), trình tự công việc… Học sinh thảo luận và thống nhất cử đại diện nhóm trình bày kế hoạch phân công nhiệm vụ và biện pháp thực hiện à Giáo viên chủ nhiệm điều chỉnh và đi đến kết luận cụ thể như sau: Tổ 1: làm sạch trần nhà, sàn nhà và hành lang Người Dụng cụ Công việc Điểm đảm nhiệm Hiếu, Kiên, chổi lông gà, Quét trần nhà, Đạt khăn lau lau quạt trần Đức, thế Anh Dao cùn Dựng nạo bàn, bã kẹo cao su ở sàn. Huyền, P.Linh chổi lau Quét sàn nhà, hành lang. N.Quỳnh, chổi lau nhà Trang Lau sàn nhà và hành lang. Thứ tự công Lau trần nhà, quạt à dựng bàn, nạo bã kẹo việc àquét nhà, hành lang à lau nền nhà( sau khi các tổ khác hoàn thành nhiệm vụ ra về). Tổ 2: làm sạch bàn ghế