Để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di truyền của Menđen
KINH NGHIÖM §Ó HäC SINH HäC TèT
C¸C QUY LUËT DI TRUYÒN CñA MEN§EN
A. ®Æt vÊn ®Ò
I. Lý do chọn đề tài.
VÊn ®Ò d¹y vµ häc lµ vÊn ®Ò ®îc x· héi ®Æc biÖt quan t©m vµ ®èi víi ngêi
gi¸o viªn d¹y vµ häc nh thÕ nµo cho hiÖu qu¶, lµm thÕ nµo ®Ó gióp c¸c em t×m thÊy sù
say mª ®èi víi bé m«n l¹i lµ ®iÒu tr¨n trë trong c¸c giê lªn líp . Trong qu¸ tr×nh gi¶ng
d¹y m«n Sinh häc 9 t«i thÊy häc sinh cßn gÆp kh¸ nhiÒu lóng tóng trong viÖc gi¶i bµi
tËp,mét phÇn do c¸c em cha cã sù liªn hÖ gi÷a kiÕn thøc vµ phÇn bµi tËp,mÆt kh¸c do
c¸c em ®· quen víi ph¬ng ph¸p häc m«n Sinh häc ë líp díi theo híng tr¶ lêi c¸c c©u
hái lÝ thuyÕt lµ chñ yÕu,chÝnh v× vËy c¸c em kh«ng t×m ®îc sù liªn quan mËt thiÕt logic
gi÷a lÝ thuyÕt vµ bµi tËp dÉn ®Õn c¸c em kh«ng khái bì ngì vµ cã c¶m gi¸c sî , ch¸n
víi bé m«n . Vµ ®iÒu ®ã c¶n trë rÊt lín ®Õn viÖc lÜnh héi kiÕn thøc cña häc sinh
Thực tế cho thấy các đề thi học sinh giỏi môn sinh học 9 nhiều năm liền không chỉ
ra những câu hỏi lý thuyết mà còn có nhiều bài tập di truyền cơ bản hoặc nâng
cao.Xuất phát từ cơ sở nêu trên bản thân tôi suy nghĩ: trong công tác giảng dạy và bồi
dưỡng học sinh giỏi để đạt kết quả cao, nhất thiết phải đầu tư bồi dưỡng về phương
pháp giải các dạng bài tập Sinh học trong chương trình Sinh học lớp 9. Đây là vấn đề
không mới, nhưng làm thế nào để học sinh có thể phân loại được các dạng bài tập và
đưa ra các cách giải cho phù hợp với mỗi dạng bài tập là điều mỗi giáo viên khi dạy
sinh học 9 đều quan tâm .
II. Phạm vi và đối tượng nghiên cứu.
1. Phạm vi nghiên cứu.
Những bài tập cơ bản trong chương trình Sinh học 9 và một số dạng bài tập
nâng cao trong chương trình THCS.
2. Đối tượng nghiên cứu.
Đối tượng nghiên cứu: Học sinh khối 9 trường THCS
III. Phương pháp nghiên cứu:
Bản thân tôi được tham gia trực tiếp giảng dạy môn sinh học , tôi đã phối hợp
nhiều phương pháp trong giảng dạy: Phân tích, gợi mở, dẫn dắt, có đối chiếu, thực
nghiệm so sánh giữa các lớp trong mỗi năm học, tự rút kinh nghiệm cho bản thân qua
từng năm, có điều chỉnh cho phù hợp với các đối tượng.
IV. Mục đích nghiên cứu:
Mục đích của việc dạy học là giúp học sinh cách suy nghĩ, góp phần phát triển
khả năng tư duy trừu tượng, sáng tạo cùng với các thao tác tư duy: Có kỹ năng phân
tích, tổng hợp, từ đó đưa ra phương pháp giải một số dạng bài tập di truyền một cách
chính xác. Để làm được điều đó giáo viên cần rèn luyện cho học sinh kĩ năng nhìn
nhận các vấn đề một cách tổng quát từ những nội dung trừu tượng đến những vấn đề
cụ thể, tập nhìn nhận một bài tập theo quan điểm động, có kĩ năng thiết lập mối quan
hệ giữa giữ kiện của bài tập với những kiến thức lý thuyết di truyền sinh học.
Để đạt được những mục đích trên tôi nghĩ ngoài việc nắm chắc kiến thức cơ bản thì
học sinh cần nắm vững phương pháp giải một số dạng bài tập di truyền.Các em phải được cọ sát nhiều với việc giải một số bài tập khó, đa dạng, vì vậy đòi hỏi các em phải
biết vận dụng từng nội dung kiến thức, từng phương pháp thích hợp để tìm ra đáp án
đúng cho bài tập di truyền sinh học. Xuất phát từ những lý do trên đã thúc đẩy tôi
nghiên cứu rèn luyện kỹ năng giải bài tập để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di
truyền của Menđen.
V. Điểm mới trong kết quả nghiên cứu.
Trong SKKN này tôi chú trọng đến phần kĩ năng giải bài tập phần di truyền cơ
bản, sau đó phân dạng bài một mặt tôi hướng dẫn học sinh ghi nhớ kiến thức về lý
thuyết, mặt khác tôi hướng dẫn các em học sinh cách nhận biết và phân loại các dạng
Người thưc hiê ̣n: Nguỹn Anh Đ̀o
1
Để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di truyền của Menđen
bài tập, cách biện luận, cách giải bài tập đơn giản sau đó nâng cao dần các dạng bài
tập. Với phương pháp này sẽ giúp các em học sinh có hứng thú với môn học và khuyến
khích các em học sinh tham gia vào đội tuyển học sinh giỏi các cấp.
B. GIẢI QUYẾT VẤN ĐỀ
I. Cơ sở lí luận.
- Trong ph©n phèi ch¬ng tr×nh cña m«n Sinh häc 9,thêi gian dµnh cho viÖc d¹y vµ
häc c¸c quy luËt di truyÒn cã h¹n.§Ó häc sinh n¾m v÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n vµ trë thµnh
häc sinh kh¸, giái, gi¸o viªn kh«ng thÓ chØ hoµn thµnh bµi d¹y theo quy ®Þnh cña chuÈn
kiÕn thøc kü n¨ng mµ mµ ®iÒu quan träng lµ ph¶i trang bÞ cho häc sinh ph¬ng ph¸p häc
tËp m«n häc, kỹ n¨ng tự học, tù nghiªn cøu ®Ó t×m hiÓu vµ n¾m b¾t thªm tri thøc tõ
nhiÒu nguån.Tõ ®ã c¸c em sÏ yªu thÝch bé m«n vµ say mª trong viÖc chiÕm lÜnh tri
thøc.
- Ch¬ng tr×nh Sinh häc 9 cã néi dung mang tÝnh kh¸i qu¸t,trõu tîng kh¸ cao.Bíc vµo
®Çu n¨m häc,häc sinh ph¶i n¾m ®îc nh÷ng néi dung c¬ b¶n cña c¸c quy luËt di truyÒn
cña Men®en.§©y lµ nh÷ng néi dung míi vµ khã.H¬n n÷a,viÖc gi¶i thÝch c¬ së tÕ bµo
häc cña c¸c quy luËt di truyÒn,lµ c¬ së ®Ó hiÓu c¸c quy luËt di truyÒn ®îc tiÕn hµnh
trong ®iÒu kiÖn häc sinh cha cã hiÓu biÕt vÒ nhiÔm s¾c thÓ,nguyªn ph©n,gi¶m ph©n.§©y
lµ mét khã kh¨n lín ®èi víi gi¸o viªn vµ häc sinh.
- §Ó häc sinh häc häc tèt c¸c quy luËt di truyÒn,gi¸o viªn ph¶i cã c¸c gi¶i ph¸p ®Ó
biÕn nh÷ng néi dung kiÕn thøc tõ trõu tîng thµnh cô thÓ,phøc t¹p thµnh ®¬n gi¶n.
I. Cơ sở thực tiễn.
- Mét bé phËn kh«ng nhá häc sinh rÊt ng¹i häc c¸c kiÕn thøc di truyªn häc,nhÊt lµ
c¸c quy luËt di truyÒn. NhiÒu häc sinh häc rÊt giái m«n sinh häc ë c¸c líp 6,7,8 nhng
kÕt qu¶ häc tËp bé m«n nµy ë líp 9 l¹i kh«ng cao mÆc dï c¸c em ®· rÊt cè g¾ng. §Ó
kh¼ng ®Þnh l¹i nh÷ng ®¸nh gi¸ cña b¶n th©n vÒ kÕt qu¶ cña viÖc d¹y vµ häc c¸c quy
luËt di truyÒn hiÖn nay,t«i ®· tiÕn hµnh kh¶o s¸t ë hai trêng THCS:
Trường
Tổng sè
HS lớp 9
Giái
B
129
A
143
Kh¸
KÕt qu¶
TB
YÕu
KÐm
6
(4,65%)
18
(13,9%)
67
(51,16%)
27
(20,93%)
11
(8,52%)
7
(4,89%)
20
(14,0%)
71
(49,66%)
30
(20,98%)
15
(10,48%)
KÕt qu¶ häc tËp cña häc sinh ®· thÓ hiÖn thùc tr¹ng cña viÖc d¹y vµ häc c¸c quy luËt
di truyÒn ë líp 9:
+ Mét sè gi¸o viªn kh«ng c¶m nhËn ®îc nh÷ng khã kh¨n cña häc sinh khi häc mét
néi dung míi vµ khã,mang tÝnh trõu tîng cao nªn ®· cho c¸c em tiÕp thu c¬ së tÕ bµo
häc cña c¸c quy luËt di truyÒn mét c¸ch thô ®éng.Häc sinh khã cã thÓ n¾m v÷ng c¸c
quy luËt còng nh vËn dông ®Ó gi¶i c¸c bµi tËp di truyÒn.
+ Mét sè gi¸o viªn kh¸c l¹i giíi thiÖu rÊt nhiÒu bµi tËp,c¸c c©u hái yªu cÇu vËn dông
cao mµ l¹i xem nhÑ viÖc häc kiÕn thøc lÝ thuyÕt,híng dÉn häc sinh c¸ch tiÕp cËn
®Ò,nhËn d¹ng vµ ®a ra ph¬ng ph¸p gi¶i c¸c d¹ng ®Ò nªn häc sinh rÊt lóng tóng.
+ Häc sinh cha cã ph¬ng ph¸p häc tËp phï hîp víi bé m«n.Tõ t duy chñ yÕu dùa
trªn ph¬ng tiÖn trùc quan lµ vËt mÉu,m« h×nh… ë c¸c líp díi nay ph¶i t duy trõu tîng
cïng víi t©m lÝ chñ quan nªn nhiÒu häc sinh ®· bÞ “mÊt gèc” ngay tõ nh÷ng bµi ®Çu
cña ch¬ng tr×nh.Tõ ®ã c¸c em cã t©m lÝ “sî di truyÒn häc” vµ kÕt qu¶ häc tËp bé m«n
sót kÐm dÇn.§iÒu ®¸ng quan t©m lµ trong sè nh÷ng häc sinh cã kÕt qu¶ häc tËp yÕu
kÐm,nhiÒu em l¹i häc kh¸,giái ë nhiÒu m«n häc kh¸c.
XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn, t«i ®· cè g¾ng t×m ra gi¶i ph¸p gióp häc sinh tÝch
cùc tham gia c¸c ho¹t ®éng häc tËp ®Ó n¾m v÷ng c¸c qui luËt di truyÒn, ph©n lo¹i vµ
®Ò xuÊt c¸ch gi¶i c¸c d¹ng bµi tËp di truyÒn. ChÝnh v× thÕ häc sinh ®· yªu thÝch bé
m«n vµ kÕt qu¶ häc tËp cña c¸c em ®· ®îc n©ng lªn râ rªt.Víi bµi viÕt nµy, t«i muèn
trao ®æi víi c¸c ®ång nghiÖp mét sè kinh nghiÖm "§Ó häc sinh líp 9 häc tèt c¸c quy
luËt di truyÒn cña Men®en".
Người thưc hiê ̣n: Nguỹn Anh Đ̀o
2
Để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di truyền của Menđen
I. Båi dìng niÒm say mª høng thó ®èi víi bé m«n.
§©y lµ mét viÖc lµm cÇn thiÕt v× niÒm say mª høng thó ®èi víi bé m«n lµ ®éng lùc
®Ó häc sinh tÝch cùc chñ ®éng tiÕp thu kiÕn thøc, biÕn häc sinh thµnh chñ thÓ nhËn biÕt
kiÕn thøc.
§Ó t¹o niÒm say mª høng thó cho häc sinh,ngay tõ bµi ®Çu cña ch¬ng tr×nh,th«ng
qua mét sè vÝ dô minh häa,t«i ®· cho häc sinh thÊy ®îc ý nghÜa to lín cña di truyÒn
häc,®Æc biÖt lµ sù hiÓu biÕt c¸c quy luËt di truyÒn ®èi víi chän gièng,y häc. T«i cè
g¾ng chuÈn bÞ chu ®¸o ®å dïng d¹y häc nh: Tranh ¶nh, m¸y chiÕu, b¨ng h×nh vÒ c¬ së
tÕ bµo häc cña c¸c quy luËt di truyÒn ®Ó c¸c em hiÓu râ ®îc b¶n chÊt cña c¸c phÐp
lai:V× sao khi lai 2 cÆp bè mÑ thuÇn chñng th× F1 l¹i ®ång tÝnh vµ F2 l¹i ph©n li...Tõ ®ã
ph¸t triÓn t duy l«gic, ý chÝ quyÕt t©m chÞu khã tham gia t×m hiÓu vµ tiÕp nhËn kiÕn
thøc. §ång thêi t«i cßn chuÈn bÞ mét hÖ thèng c©u hái, bµi tËp chi tiÕt võa søc víi møc
®é khã t¨ng dÇn, bµi tËp t«i ph©n chia thµnh c¸c d¹ng kh¸c nhau, mçi mét d¹ng cã mét
c¸ch gi¶i riªng. Sau khi häc sinh ®· thµnh th¹o c¸c d¹ng bµi tËp, t«i ra d¹ng bµi tËp
tæng hîp nh»m rÌn luyÖn cho c¸c em c¸c kÜ n¨ng nhËn biÕt c¸c d¹ng bµi tËp vµ c¸ch
gi¶i phï hîp, ph¸t hiÖn vµ khuyÕn khÝch ®éng viªn ®Ó c¸c em ngµy cµng tiÕn bé vµ
quyÕt t©m h¬n.
II. Cung cÊp cho häc sinh c¸c kh¸i niÖm c¬ b¶n
a) TÝnh tr¹ng: Lµ ®Æc ®iÓm vÒ h×nh th¸i, cÊu t¹o, sinh lý cña c¬ thÓ nhê ®ã cã thÓ ph©n
biÖt ®îc c¬ thÓ nµy víi c¬ thÓ kh¸c.
b)CÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n: lµ hai tr¹ng th¸i biÓu hiÖn tr¸i ngîc nhau cña cïng mét lo¹i
tÝnh tr¹ng.
b) CÆp gen t¬ng øng: Lµ cÆp gen n»m ë vÞ trÝ t¬ng øng trªn cÆp NST t¬ng ®ång .
g) KiÓu gen: Lµ tæ hîp toµn bé c¸c gen trong tÕ bµo cña c¬ thÓ ,trªn thùc tÕ chØ ®Ò cËp
®Õn c¸c gen quy ®Þnh c¸c tÝnh tr¹ng ®ang nghiªn cøu.
h) KiÓu h×nh: Lµ tËp hîp toµn bé c¸c tÝnh tr¹ng cña c¬ thÓ. Trong thùc tÕ khi ®Ò cËp ®Õn
kiÓu h×nh ngêi ta chØ quan t©m ®Õn mét hay mét sè tÝnh tr¹ng ®ang nghiªn cøu.
i) Gièng thuÇn chñng: Lµ gièng cã ®Æc tÝnh di truyÒn ®ång nhÊt vµ æn ®Þnh, thÕ hÖ con
kh«ng ph©n li vµ cã kiÓu h×nh gièng bè mÑ.
k) TÝnh tr¹ng tréi: Lµ tÝnh tr¹ng biÓu hiÖn khi cã kiÓu gen ë thÓ ®ång hîp tréi hoÆc dÞ
hîp .
+ Tréi hoµn toµn: Lµ hiÖn tîng gen tréi ¸t chÕ hoµn toµn gen lÆn dÉn ®Õn thÓ dÞ hîp
biÓu hiÖn kiÓu h×nh tréi.
+ Tréi kh«ng hoµn toµn: Lµ hiÖn tîng gen tréi ¸t chÕ kh«ng hoµn toµn gen lÆn dÉn
®Õn thÓ dÞ hîp biÓu hiÖn tÝnh tr¹ng trung gian.
n) TÝnh tr¹ng lÆn: Lµ tÝnh tr¹ng chØ xuÊt hiÖn khi kiÓu gen ë thÓ ®ång hîp lÆn
m) ThÓ ®ång hîp: Lµ kiÓu gen cã hai gen trong cÆp t¬ng øng gièng nhau.
p) ThÓ dÞ hîp: Lµ kiÓu gen cã hai gen trong cÆp t¬ng øng kh¸c nhau.
q) Di truyÒn: Lµ hiÖn tîng truyÒn ®¹t c¸c ®Æc tÝnh cña bè mÑ, tæ tiªn cho c¸c thÕ hÖ con
ch¸u.
r) BiÕn dÞ: Lµ hiÖn tîng con sinh ra kh¸c bè mÑ vµ kh¸c nhau ë nhiÒu chi tiÕt, ®«i khi
cã thªm nh÷ng ®Æc ®iÓm míi hoÆc kh«ng biÓu hiÖn nh÷ng ®Æc ®iÓm cña bè mÑ.
s) Giao tö thuÇn khiÕt: Lµ giao tö chØ chøa mét nh©n tè di truyÒn trong cÆp nh©n tè di
truyÒn ®îc h×nh thµnh trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö.
iii. Mét sè ®Þnh híng khi d¹y c¸c qui luËt di truyÒn
a) Qui luËt ph©n li
- ThÝ nghiÖm: Khi lai ®Ëu Hµ Lan thuÇn chñng h¹t Vµng víi h¹t Xanh ®îc F1 toµn
h¹t Vµng, F2 thu ®îc tØ lÖ 3 vµng : 1 xanh
P(tc) :
H¹t vµng
x
H¹t xanh
AA
aa
Gp:
A
a
F1 :
Aa
H¹t vµng
F1 x F1 : H¹t vµng
x
H¹t vµng
Aa
Aa
GF1:
A,a
A,a
F2 : KG
1AA : 2Aa : 1aa
KH
3 vµng
1 xanh
- C¬ chÕ : Häc sinh muèn häc ®îc c¸c quy luËt di truyÒn th× tríc hÕt ph¶i hiÓu vµ gi¶i
thÝch ®îc c¬ së tÕ bµo häc cña quy luËt ph©n li .§©y lµ viÖc rÊt khã kh¨n ®èi víi c¶ gi¸o
viªn vµ häc sinh v× c¸c em cha ®îc trang bÞ c¸c kiÕn thøc vÒ gen,nhiÔm s¾c thÓ,nguyªn
Người thưc hiê ̣n: Nguỹn Anh Đ̀o
3
Để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di truyền của Menđen
ph©n,gi¶m ph©n... Víi phÊn viÕt vµ b¶ng,trong mét thêi gian hîp lÝ t«i ®· cho häc sinh
hiÓu thÕ nµo lµ cÆp gen t¬ng øng,sù ph©n li,tæ hîp...tõ ®ã,tr×nh bµy theo néi dung trong
s¸ch gi¸o khoa (gi¶i thÝch thÝ nghiÖm trªn)
+ Mçi gen quy ®Þnh mét tÝnh tr¹ng...
+ Trong tÕ bµo sinh dìng,c¸c gen tån t¹i thµnh cÆp t¬ng øng.
+ Giao tö chØ mang mét gen trong cÆp t¬ng øng cña hai giao tö tæ hîp víi nhau...
+ Trong thô tinh,hai gen trong cÆp t¬ng øng tæ hîp víi nhau
+ Do A ¸t hoµn toµn a nªn KG AA vµ Aa ®Òu cã KH tréi
+ Gen A tån t¹i c¹nh gen a trong thÓ dÞ hîp kh«ng bÞ hoµ lÉn mµ vÉn gi÷ nguyªn b¶n
chÊt, khi gi¶m ph©n sÏ cho hai giao tö A vµ a víi tØ lÖ xÊp xØ nhau
+ Sù tæ hîp ngÉu nhiªn cña c¸c lo¹i giao tö F 1 sÏ cho F2 víi tØ lÖ kiÓu gen lµ 1AA :
2Aa : 1aa
- Néi dung quy luËt ph©n li: Trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö, mçi nh©n tè di truyÒn
trong cÆp nh©n tè di truyÒn ph©n li vÒ mét giao tö vµ gi÷ nguyªn b¶n chÊt nh ë c¬ thÓ
thuÇn chñng cña P.
Sau khi häc sinh ®· n¾m ®îc c¸c kiÕn thøc vÒ quyluËt ph©n li, gi¸o viªn cho häc
sinh hoµn thµnh c¸c c©u hái trong s¸ch gi¸o khoa vµ s¸ch tham kh¶o, ph©n chia tõng
d¹ng bµi tËp vµ sö dông ph¬ng ph¸p tÝch cùc ®Ó ®Ó häc sinh rÌn luyÖn c¸c kÜ n¨ng gi¶i
bµi tËp mét c¸ch thµnh th¹o.
* D¹ng 1: Bµi to¸n thuËn
Gi¶ thiÕt cho biÕt t¬ng quan tréi lÆn vµ cho biÕt kiÓu h×nh cña P. X¸c ®Þnh kÕt qu¶ lai
ë thÕ hÖ F1 vµ F2 vÒ tØ lÖ kiÓu gen vµ kiÓu h×nh.
Ph¬ng ph¸p gi¶i:
Bíc 1: Quy íc gen ( NÕu bµi tËp ®· cho s½n quy íc gen th× sö dông quy íc gen ®·
cho )
Bíc 2: X¸c ®Þnh kiÓu gen cña P
Bíc 3: ViÕt s¬ ®å lai.
Lu ý: NÕu bµi tËp cha cho biÕt t¬ng qua tréi lÆn th× ph¶i x¸c ®Þnh t¬ng quan tréi - lÆn
tríc khi quy íc gen.
Häc sinh n¾m ®îc c¸c bíc gi¶i vµ ph©n tÝch bµi to¸n ®Ó tiÕn hµnh gi¶i. ë phÇn øng
dông nµy gi¸o viªn ®a mét sè vÝ dô tõ dÔ ®Õn khã ®Ó kÝch thÝch sù ham mª s¸ng t¹o cña
häc sinh.
VÝ dô 1. ë cµ chua, tÝnh tr¹ng qu¶ ®á lµ tréi hoµn toµn so víi tÝnh tr¹ng qu¶ vµng. Cho
c©y cµ chua qu¶ ®á thuÇn chñng thô phÊn víi c©y cµ chua qu¶ vµng?
a. X¸c ®Þnh kÕt qu¶ thu ®îc ë F1 vµ F2
b. Cho c©y cµ chua F1 lai víi c©y cµ chua qu¶ ®á F2 thu ®îc kÕt qu¶ nh thÕ nµo?
Gi¸o viªn: Yªu cÇu mét häc sinh ®øng dËy ph©n tÝch d÷ liÖu bµi to¸n nªu l¹i ph¬ng
ph¸p gi¶i thiÕt lËp c¸ch gi¶i gi¸o viªn cïng häc sinh tiÕn hµnh gi¶i.
Gv ®Æt c©u hái?
Theo gi¶ thiÕt, em quy íc gen nh thÕ nµo?
HS 1: Gen A : qu¶ ®á
Gen a : qu¶ vµng
H·y x¸c ®Þnh kiÓu gen cña P
HS 2: C©y cµ chua qu¶ ®á thuÇn chñng cã kiÓu gen: AA
C©y cµ chua qu¶ vµng cã kiÓu gen: aa
Dùa vµo kiÓu gen cña P h·y thiÕt lËp s¬ ®å lai
HS 3: P :
AA
X
aa
Qu¶ ®á
Qu¶ vµng
Gp:
A
a
F1:
Aa (100% qu¶ ®á)
F1 x F1:
Qu¶ ®á
Qu¶ ®á
Aa
x
Aa
G F1:
½A, ½a
½A , ½a
F2:
¼ AA
:
2/4 Aa
:
¼ aa
TØ lÖ kiÓu gen: 1
:
2
:
1
TØ lÖ kiÓu h×nh: 75% qu¶ ®á : 25% qu¶ vµng
NÕu häc sinh cßn lóng tóng khi x¸c ®Þnh kÕt qu¶ kiÓu gen cña F2, gi¸o viªn híng dÉn
häc sinh ph¬ng ph¸p nh©n ®a thøc víi ®a thøc cña c¸c giao tö.
§Ó hoµn thµnh c©u b, gi¸o viªn l¹i tiÕp tôc ®Æt c©u hái.
Theo kÕt qu¶ ë c©u a, em h·y cho biÕt cµ chua qu¶ ®á cã nh÷ng lo¹i kiÓu gen nµo?
HS 4. KiÓu gen AA ( thuÇn chñng) vµ Aa ( kh«ng thuÇn chñng)
Người thưc hiê ̣n: Nguỹn Anh Đ̀o
4
Để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di truyền của Menđen
VËy khi lai c©y cµ chua F1 víi cµ chua F2 cã mÊy s¬ ®å lai?
HS 5. Cã 2 s¬ ®å lai:
- S¬ ®å lai 1 . F1 x F2: qu¶ ®á
qu¶ ®á
Aa
x
AA
G: ½ A , ½ a
A
ThÕ hÖ lai: ½ AA : ½ Aa
Tû lÖ kiÓu h×nh: 100% qu¶ ®á
Tû lÖ kiÓu gen: 1 : 1
- S¬ ®å lai 2. F1 x F2: qu¶ ®á
qu¶ ®á
Aa
x
Aa
G: ½ A , ½ a
½A, ½a
1
2
1
ThÕ hÖ lai:
AA :
Aa:
aa
4
4
4
Tû lÖ kiÓu gen: 1 :
2
:
1
Tû lÖ kiÓu h×nh: 75% qu¶ ®á : 25 % qu¶ vµng
§Ó luyÖn tËp cho häc sinh thµnh th¹o ph¬ng ph¸p gi¶i gi¸o viªn cã thÓ thay ®æi d÷ kiÖn
c¸c bµi to¸n vµ cho häc sinh lµm t¬ng tù.
* D¹ng 2:
Bµi to¸n nghÞch
Ph¬ng ph¸p gi¶i:
* Khả năng 1:
Đề bài cho tỉ lệ phân li kiểu hình của phép lai.
- Căn cứ vào tỉ lệ kiểu hình của con lai => xác định tính trội, lặn của kiểu gen của bố
mẹ.
- Viết sơ đồ lai và nhận xét kết quả.
Chú ý: (Nếu bài chưa xác định tính trội, lặn => căn cứ vào tỉ lệ con lai để qui ước gen).
* Khả năng 2:
- Bài không cho tỉ lệ phân li kiểu hình của đời con.
- Dựa vào điều kiện của bài qui ước gen (hoặc dựa vào kiểu hình của con khác với P
xác định tính trội lặn => qui ước gen).
- Dựa vào kiểu hình của con mang tính trạng lặn suy ra giao tử mà con nhận từ bố mẹ
=> loại kiểu gen của bố mẹ.
- Lập sơ đồ lai để kiểm nghiệm
VÝ dô 2: Ngêi ta ®em lai cµ chua qu¶ trßn víi cµ chua qu¶ trßn. F1 thu ®îc:
315 c©y cµ chua qu¶ trßn
105 c©y cµ chua qu¶ bÇu dôc
BiÕt r»ng tÝnh tr¹ng h×nh d¹ng qu¶ do 1 cÆp gen quy ®Þnh. H·y gi¶i thÝch kÕt qu¶ vµ
viÕt s¬ ®å lai.
Gi¶i:
Gv: yªu cÇu 1 häc sinh ph©n tÝch c¸c d÷ liÖu cña bµi to¸n, nªu c¸c bíc gi¶i bµi tËp.
Bíc 1: X¸c ®Þnh t¬ng quan tréi lÆn.
H·y x¸c ®Þnh tØ lÖ kiÓu h×nh ë F1 ?
Hs 1:
Qu¶ trßn
315
3
=
=
Qu¶ bÇu dôc
105
1
Theo quy luËt cña Men®en ta suy ra tÝnh tr¹ng nµo lµ tréi, tÝnh tr¹ng nµo lµ lÆn?
Hs 2: TÝnh tr¹ng qu¶ trßn lµ tréi so víi tÝnh tr¹ng qu¶ bÇu dôc.
H·y quy íc gen?
Hs 3:
Gen B: qu¶ trßn
Gen b: qu¶ bÇu dôc
Bíc 2. Dùa vµo mèi t¬ng qua tréi lÆn, h·y biÖn luËn x¸c ®Þnh kiÓu gen cña P ?
Hs 4: F1 cã tØ lÖ kiÓu h×nh 3 : 1 chøng tá P ph¶i dÞ hîp tö vÒ 1 cÆp gen quy ®Þnh
tÝnh tr¹ng h×nh d¹ng qu¶. Suy ra kiÓu gen cña P lµ Bb.
H·y viÕt s¬ ®å lai cña phÐp lai trªn:
Hs:
P
Bb
x
Bb
Qu¶ trßn
Qu¶ trßn
Gp :
½ B , ½b
½B ,½b
Người thưc hiê ̣n: Nguỹn Anh Đ̀o
5
Để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di truyền của Menđen
F1:
1
BB :
2
Bb
1
bb
4
4
4
TØ lÖ kiÓu gen: 1 : 2 : 1
TØ lÖ kiÓu h×nh: 75 % qu¶ trßn ; 25 % qu¶ bÇu dôc.
Em cã nhËn xÐt g× vÒ kÕt qu¶ phÐp lai so víi gi¶ thiÕt ?
Hs: kÕt qu¶ phÐp lai t¬ng tù nh gi¶ thiÕt
b) Quy luËt ph©n li ®éc lËp
- ThÝ nghiÖm: Men §en cho lai 2 dßng ®Ëu Hµ Lan thuÇn chñng vÒ 2 cÆp tÝnh tr¹ng t¬ng ph¶n h¹t vµng tr¬n víi h¹t xanh nh¨n thu ®îc F1 toµn h¹t vµng tr¬n, cho F1 tù thô
phÊn ®îc F2 víi tØ lÖ 9 vµng tr¬n : 3 vµng nh¨n : 3 xanh tr¬n : 1 xanh nh¨n
- S¬ ®å lai:
PTC :
Vµng, tr¬n
x
Xanh, nh¨n
AABB
aabb
GP :
AB
ab
F1 :
AaBb 100% Vµng, tr¬n
F1 x F1 : Vµng, tr¬n
x
Vµng, tr¬n
AaBb
AaBb
GF1 : AB, Ab, aB, ab
AB, Ab, aB, ab
F2 : KG 9 (A-B-)
: 3 (A-bb)
:
3 (aaB-) : 1aabb
KH 9 vµng, tr¬n : 3 vµng, nh¨n : 3 xanh, tr¬n : 1 xanh, nh¨n
- C¬ chÕ: (gi¶i thÝch thÝ nghiÖm trªn theo s¸ch gi¸o khoa)
Lu ý: Dïng phÊn vÏ lªn b¶ng ®Ó lµm râ:
+ Cã sù ph©n li ®éc lËp cña c¸c gen trong cÆp t¬ng øng trong gi¶m ph©n t¹o giao tö
+ Cã sù tæ hîp tù do cña c¸c gen trong c¸c cÆp t¬ng øng trong thô tinh
- Néi dung: C¸c nh©n tè di truyÒn ®· ph©n li ®éc lËp trong qu¸ tr×nh ph¸t sinh giao tö
- Mét sè c«ng thøc c¬ b¶n: Víi n cÆp gen ë thÓ dÞ hîp ta cã
+ Sè kiÓu giao tö do t¹o ra: 2n
+ Sè hîp tö ë F2: 4n
+ Sè lo¹i kiÓu h×nh ë F2: 2n
+ Sè lo¹i kiÓu gen ë F2: 3n
+ TØ lÖ ph©n li kiÓu h×nh ë F2: (3 : 1)n
+ TØ lÖ ph©n li kiÓu gen ë F2: (1 : 2 : 1)n
T¬ng tù nh ë phÐp lai mét cÆp tÝnh tr¹ng, ë phÐp lai 2 cÆp tÝnh tr¹ng, gi¸o viªn còng
híng dÉn häc sinh hoµn thµnh c¸c c©u hái lÝ thuyÕt ,ph©n chia c¸c d¹ng bµi tËp vµ ®a ra
ph¬ng ph¸p gi¶i cho tõng d¹ng.Th«ng qua c¸c vÝ dô cô thÓ,gi¸o viªn sö dông ph¬ng
ph¸p tÝch cùc gióp häc sinh ®îc luyÖn tËp kÜ n¨ng gi¶i to¸n.
§èi víi d¹ng bµi tËp nµy phøc t¹p h¬n v× ph¶i xÐt sù di truyÒn cña nhiÒu cÆp tÝnh
tr¹ng trong 1 c¬ thÓ lai. §Ó häc sinh n¾m v÷ng vµ gi¶i quyÕt nhanh c¸c d¹ng bµi tËp
nµy tríc hÕt gi¸o viªn ph¶i cho häc sinh gi¶i thÝch ®îc s¬ së tÕ bµo häc cña quy luËt.
a. D¹ng 1:
Bµi to¸n thuËn
Gi¶ thiÕt cho biÕt kiÓu h×nh cña P. X¸c ®Þnh kiÓu gen vµ kiÓu h×nh cña ®êi con.
Ph¬ng ph¸p gi¶i:
Bíc 1. X¸c ®Þnh t¬ng quan tréi lÆn ë tõng tÝnh tr¹ng.
Bíc 2. Quy íc gen.
Bíc 3. X¸c ®Þnh kiÓu gen cña P.
Bíc 4. ViÕt s¬ ®å lai ®Ó x¸c ®Þnh kiÓu gen vµ kiÓu h×nh ë ®êi con.
VÝ dô : Cho lai 2 gièng cµ chua thuÇn chñng qu¶ ®á, trßn víi qu¶ vµng, dµi.
F1 thu ®îc 100% cµ chua qu¶ ®á ,trßn. Khi cho 2 thø cµ chua F1 lai víi nhau, h·y x¸c
®Þnh tØ lÖ kiÓu gen, kiÓu h×nh ë F2. ViÕt s¬ ®å lai minh ho¹ cho c¸c phÐp lai trªn.
Gi¶i.
Gi¸o viªn híng dÉn häc sinh gi¶i bµi to¸n theo tõng bíc b»ng hÖ thèng c©u hái dÉn d¾t.
Bíc 1: Dùa vµo kÕt qu¶ ë F1, em h·y x¸c ®Þnh mèi t¬ng quan tréi lÆn vÒ cÆp tÝnh
tr¹ng , mµu s¾c qu¶ vµ h×nh d¹ng qu¶.
Hs 1. Theo ®Þnh luËt ®ång tÝnh cña Men §en, tÝnh tr¹ng qu¶ ®á lµ tréi hoµn toµn so víi
tÝnh tr¹ng qu¶ vµng, qu¶ trßn lµ tréi hoµn toµn so víi qu¶ dµi.
Bíc 2: Dùa vµo mèi t¬ng quan tréi lÆn cña c¸c cÆp tÝnh tr¹ng ë trªn, em h·y quy íc
gen.
Hs 2: Gen A: Qu¶ ®á
Gen a: Qu¶ vµng
Gen B: Qu¶ trßn
Người thưc hiê ̣n: Nguỹn Anh Đ̀o
:
6
Để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di truyền của Menđen
Gen b: Qu¶ dµi
Bíc 3: H·y x¸c ®Þnh kiÓu gen cña P
Hs 3: Do P thuÇn chñng nªn.
Qu¶ ®á, trßn cã kiÓu gen: AABB
Qu¶ vµng, dµi cã kiÓu gen aabb.
Bíc 4. H·y viÕt s¬ ®å lai minh ho¹ cho phÐp lai trªn.
Hs 4.
P:
qu¶ ®á, trßn
x
qu¶ vµng, dµi
AABB
aabb
G:
AB
ab
F1:
AaBb ( qu¶ ®á, trßn)
F1 x F1: qu¶ ®á, trßn
x
qu¶ ®á, trßn
AaBb
AaBb
G F1: ¼ AB ; ¼ Ab ; ¼ aB ; ¼ ab
¼ AB ; ¼ Ab ; ¼ aB ; ¼ ab
F2: 1/16 AABB
2/16 AABb
2/16 AaBB
4/16 AaBb
9/16 qu¶ ®á, trßn
1/16 AAbb
2/16 Aabb
3/16 qu¶ ®á, dµi
1/16 aaBB
2/16 aaBb
3/16 qu¶ vµng, trßn
1/16 aabb : 1/16 qu¶ vµng, dµi.
D¹ng 2. Bµi to¸n nghÞch
* Khả năng 1:
Đề bài cho tỉ lệ phân li kiểu hình của phép lai.
- Căn cứ vào tỉ lệ kiểu hình của con lai => xác định tính trội, lặn của kiểu gen của bố
mẹ.
- Viết sơ đồ lai và nhận xét kết quả.
Chú ý: (Nếu bài chưa xác định tính trội, lặn => căn cứ vào tỉ lệ con lai để qui ước gen).
* Khả năng 2:
- Bài không cho tỉ lệ phân li kiểu hình của đời con.
- Dựa vào điều kiện của bài qui ước gen (hoặc dựa vào kiểu hình của con khác với P
xác định tính trội lặn => qui ước gen).
- Dựa vào kiểu hình của con mang tính trạng lặn suy ra giao tử mà con nhận từ bố mẹ
=> kiểu gen của bố mẹ.
- Lập sơ đồ lai để kiểm nghiệm
VÝ dô : ë lóa tÝnh tr¹ng th©n cao lµ tréi hoµn toµn so víi th©n thÊp, h¹t dµi lµ tréi hoµn
toµn so víi h¹t trßn. Trong mét sè phÐp lai ë F1, ngêi ta thu ®îc kÕt qu¶ nh sau:
ë phÐp lai 1:
75% c©y lóa th©n cao, h¹t trßn
25% c©y lóa th©n thÊp, h¹t trßn.
ë phÐp lai 2:
75% c©y lóa th©n thÊp, h¹t dµi
25% c©y lóa th©n thÊp, h¹t trßn.
Cho biÕt c¸c gen quy ®Þnh c¸c tÝnh tr¹ng ®ang xÐt n»m trªn c¸c NST kh¸c nhau.
H·y x¸c ®Þnh kiÓu gen cña P vµ F1.
Gi¶i.
Bíc 1: Theo gi¶ thiÕt, ta quy íc gen nh thÕ nµo?
Hs 1. Gen A: Th©n thÊp
Gen a: Th©n thÊp
Gen B:
H¹t dµi
Gen b:
H¹t trßn.
Bíc 2: H·y x¸c ®Þnh tØ lÖ ph©n li kiÓu h×nh cña tõng phÐp lai.
Người thưc hiê ̣n: Nguỹn Anh Đ̀o
7
Để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di truyền của Menđen
Hs 2. PhÐp lai 1: H·y x¸c ®Þnh tØ lÖ ph©n li kiÓu h×nh cña c¸c cÆp tÝnh tr¹ng trong
phÐp lai 1.
* TÝnh tr¹ng kÝch thíc: cao
75
3
=
=
kiÓu gen: Aa x Aa
ThÊp
25
1
* TÝnh tr¹ng h×nh d¹ng h¹t: h¹t trßn = 100% kiÓu gen: bb x bb
- XÐt c¶ 2 cÆp tÝnh tr¹ng: kiÓu gen cña P lµ: Aabb x Aabb
Hs 3. PhÐp lai 2: H·y x¸c ®Þnh tØ lÖ ph©n li kiÓu h×nh cña c¸c cÆp tÝnh tr¹ng trong phÐp
lai 2 ?
* TÝnh tr¹ng kÝch thíc: Th©n thÊp = 100% kiÓu gen cña P: aa x aa
* TÝnh tr¹ng h×nh d¹ng h¹t: h¹t dµi
75
3
=
=
kiÓu gen: Bb x Bb
h¹t trßn
25
1
kiÓu gen cña P: aaBb x aaBb
Bíc 3: Dùa vµo tû lÖ ph©n li kiÓu h×nh cña c¸c phÐp lai trªn, h·y x¸c ®Þnh kiÓu gen cña
P?
Hs 4. ë phÐp lai 1: Aabb x Aabb
ë phÐp lai 2: aaBb x aaBb
Bíc 4: ViÕt s¬ ®å lai minh ho¹ cho 2 phÐp lai trªn.
Hs 5. PhÐp lai 1:
P
Aabb
x
Aabb
Th©n cao, h¹t trßn x Th©n cao, h¹t trßn
G: ½ Ab , ½ ab
½ Ab , ½ ab
F1: ¼ Aabb : ¼ Aabb : ¼ Aabb : ¼ aabb
75% th©n cao, h¹t trßn
: 25% th©n thÊp, h¹t trßn
Hs 6. PhÐp lai 2:
P
aaBb x
aaBb
Th©n thÊp, h¹t dµi x Th©n thÊp, h¹t dµi
G: ½ aB , ½ ab
½ aB , ½ ab
F1: ¼ aaBB : ¼ aaBb : ¼ aaBb : ¼ aabb
75% th©n thÊp, h¹t dµi
: 25% th©n cao, h¹t dµi.
IV. Mét sè bµi tËp tham kh¶o
Bài tập 1:
Ở một loài động vật, lông đen trội hoàn toàn so với lông trắng. Khi cho con lông đen
giao phối với con lông trắng thì kết quả phép lai đó sẽ như thế nào.
Giải
+ Quy ước gen: Gen A quy ®Þnh l«ng ®en,gen quy ®Þnh l«ng trắng.
+ Cá thể lông đen có kiểu gen là: AA hoặc Aa.
+ Cá thể lông trắng có kiểu gen là: aa.
+ Sơ đồ lai P.
(1) P
AA (lông đen) x aa lông trắng
G
A
a
F1
Aa – 100% lông đen
(2) P
Aa (lông đen) x aa (lông trắng)
G 1A : 1a
a
F1
1Aa (lông đen) ;
1aa (lông trắng)
Bài tập 2
Ở đậu, tính trạng thân cao trội hoàn toàn so với tính trạng thân thấp.
a. Hãy lập qui ước gen và viết các kiểu gen có thể có cho mỗi kiểu hình ở cặp tính
trạng về chiều cao cây.
b. Hãy lập sơ đồ lai cho mỗi phép lai dưới đây:
- Bố thân cao, mẹ thân thấp.
- Bố mẹ đều có thân cao.
Giải
a.Qui ước gen và kiểu gen.
Người thưc hiê ̣n: Nguỹn Anh Đ̀o
8
Để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di truyền của Menđen
Theo đề bài, qui ước gen.
- Gen A qui định thân cao; a qui định thân thấp.
- Kiểu gen c©y thân cao là: AA và Aa.
- Kiểu gen c©y thân thấp là: aa.
b. Sơ đồ cho mỗi phép lai.
* Phép lai 1:
P : Bố thân cao x mẹ thân thấp
- Bố thân cao mang kiểu gen AA hoặc Aa.
- Mẹ thân thấp mang kiểu gen aa.
Vậy có 2 sơ đồ lai có thể xảy ra là:
(1)
P Bố AA (thân cao) x mẹ aa (thân thấp).
G
A
a
F1
Aa – 100% (thân cao)
(2)
P Bố Aa (thân cao) x mẹ aa (thân thấp)
G
A; a
a
F1
1 Aa (thân cao) ; 1aa (thân thấp)
* Phép lai 2:
Bố và mẹ đều có thân cao mang kiểu gen AA hoặc Aa. Vậy có thể có các sơ đồ lai sau:
P AA x AA; P AA x Aa; P Aa x Aa
(1) P AA (thân cao) x AA (thân cao)
GT A
A
F1
AA – 100% thân cao
(2) P
AA (thân cao) x Aa (thân cao); KH : 100% thân cao
GT
A
1A ; 1a
F1
1AA (thân cao) ; 1Aa (thân cao)
Kiểu hình: 100% thân cao
(3) P
Aa (thân cao)
x
Aa (thân cao)
GT 1A;1a
1A;1a
F1
1AA : 2 Aa : 1aa
Kiểu hình
3 thân cao : 1 thân thấp
Bài tập 3
Ở bò tính trạng không có sừng trội hoàn toàn so với tính trạng cã sừng.
Khi cho giao phối hai bò thuần chủng con có sừng với con không có sừng được F1.
Tiếp tục cho F1 giao phèi víi nhau được F2.
a. Lập sơ đồ lai .
b. Cho F1 lai phân tích thì kết quả như thế nào?
Giải
Theo đề bài qui ước: gen A qui định không có sõng, gen a qui định có sừng.
a. Sơ đồ lai của P và F1.
Bò P thuần chủng không có sừng cã kiểu gen AA.
Bò P thuần chủng có sừng cã kiểu gen aa.
P t/c
AA (không sừng) x aa (có sừng)
G
A
a
F1
Aa 100% bò không sừng
F1 x F1: Aa (không sừng) x
Aa (không sừng).
G
A,a
A, a
F2 :
1AA : 2Aa : 1aa
Kiểu hình
3(không có sừng) : 1 (có sừng).
b. Cho F1 lai phân tích.
Người thưc hiê ̣n: Nguỹn Anh Đ̀o
9
Để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di truyền của Menđen
F1 có kiểu gen Aa tính trạng lặn là bò có sừng (aa).
Sơ đồ lai:
F1
Aa (không sừng) x aa (có sừng).
G
1A ; 1a
a
F1
1Aa : 1aa
Kiểu hình:
1 bò không sừng : 1 bò có sừng.
Bài tập 4
Ở một loài thực vật, hoa đỏ là tính trạng trội hoàn toàn so với hoa vàng.
Cho cây hoa đỏ giao phấn với cây hoa vàng được F1 rồi tiếp tục cho F1 giao phấn với
nhau.
a. Lập sơ đồ lai từ P đến F2.
b. Làm thế nào để biết được cây hoa đỏ ở F2 là thuần chủng hay không thuần chủng?
Giải thích và lập sơ đồ minh hoạ.
Giải
Theo đề bài quy ước: gen A quy ®Þnh hoa màu đỏ, gen a quy ®Þnh hoa màu vàng
Sơ đồ lai từ P đến F2.
Cây P có màu hoa đỏ mang kiểu gen AA hay Aa.
Cây P có hoa màu vàng mang kiểu gen aa.
Vậy sẽ có 2 trờng hợp xảy ra.
* Trường hợp 1:
P
AA (hoa đỏ) x aa (hoa vàng)
G
A
a
F1
Aa – 100% hoa đỏ
- Nếu con lai phân tích phân tính, tức có 2 kiểu hình là hoa đỏ và hoa vàng. Chứng tỏ
cây hoa đỏ ở F2 tạo ra 2 loại giao tử 1A và 1a, tức mang gen không thuần chủng Aa.
Sơ đồ minh hoạ:
P
Aa (hoa đỏ) x aa (hoa vàng)
G
1A : 1a
a
F2
1A : 1aa
Kiểu hình
một hoa đỏ : một hoa vàng.
Bài tập 5
Trong một phép lai giữa hai cây cà chua quả đỏ, thu đợc kết quả ở con lai như sau: 315
cây cho quả đỏ: 100 cây cho quả vàng.
Hãy biện luận và lập sơ đồ cho phép lai trên, biết rằng 1 gen quy định một tính trạng .
Giải:
Xét tỉ lệ kiểu hình của con lai
Quả đỏ
315
3
=
=
Quảvàng
100
1
Tỉ lệ 3 : 1 suy ra tính trạng quả đỏ trội hoàn toàn so với tính trạng quả vàng. Qui ước
gen: A qui định cây hoa đỏ; a qui định vàng.
- Tỉ lệ 3 : 1 (A tổ hợp) chứng tỏ P có kiểu gen di hợp Aa.
- Sơ đồ lai:
P:
Aa (hoa đỏ) x Aa (hoa đỏ)
G:
1A;1a
1 A; 1a
F1:
1AA: 2 Aa : 1aa
Kiểu hình
3 hoa đỏ : 1 hoa vàng.
Bài tập 6
Trong một gia đình bố mắt nâu, mẹ mắt nâu. trong số các con sinh ra có con gái
mắt xanh, hãy xác định kiểu gen của bố mẹ. Lập sơ đồ lai minh hoạ.
Người thưc hiê ̣n: Nguỹn Anh Đ̀o
10
Để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di truyền của Menđen
Giải
Bố, mẹ mắt nâu, con gái mắt xanh chứng tỏ mắt xanh mang kiểu hình lặn, mắt
nâu mang tính trạng trội.
Gọi gen A qui định tính trạng mắt nâu. gen a qui định tính trạng mắt xanh.
Con gái có kiểu gen aa nhận một giao tử a từ bố và 1 giao tử a từ mẹ => kiểu
gen của bố, mẹ là Aa.
Sơ đồ lai P Bố Aa (mắt nâu) x mẹ Aa (mắt nâu)
G
1A;1a
1A;1a
F1
1AA : 2Aa : 1aa
Kiểu hình 3 mắt nâu : 1 mắt xanh
Bµi tËp7:
ë cµ chua, hai tÝnh tr¹ng th©n cao vµ qu¶ ®á tréi hoµn toµn so víi th©n thÊp vµ
qu¶ vµng. Hai cÆp tÝnh tr¹ng di truyÒn ®éc lËp víi nhau. H·y lËp s¬ ®å lai khi cho c©y
th©n cao, qu¶ vµng giao phÊn víi c©y th©n thÊp, qu¶ ®á.
C¸c bíc gi¶i:
- Bíc 1:
Theo ®Ò bµi, qui íc
Gen A qui ®Þnh tÝnh tr¹ng th©n cao .Gen a qui ®Þnh tÝnh tr¹ng th©n thÊp
Gen B qui ®Þnh tÝnh tr¹ng qu¶ ®á .Gen b qui ®Þnh tÝnh tr¹ng qu¶ vµng
- Bíc 2:
+ C©y P th©n cao , qu¶ vµng cã kiÓu gen lµ AAbb hoÆc Aabb
+ C©p P th©n thÊp, qu¶ ®á cã kiÓu gen lµ aaBB hoÆc aaBb
Nh vËy cã 4 phÐp lai cã thÓ x¶y ra lµ:
P: AAbb X aaBB; P: AAbb X aaBb
P: Aabb X aaBB vµ P: Aabb X aaBB
- Bíc 3:
* S¬ ®å lai 1:
P: AAbb (th©n cao, qu¶ vµng) X aaBB (th©n thÊp, qu¶ ®á)
GP: Ab
aB
F1: KiÓu gen: AaBb
KiÓu h×nh: 100% th©n cao, qu¶ ®á.
* S¬ ®å lai 2:
P: AAbb (th©n cao, qu¶ vµng) X aaBb (th©n thÊp, qu¶ ®á)
GP: Ab
aB, ab
F1: KiÓu gen: 1AaBb: 1Aabb
KiÓu h×nh: 50% th©n cao, qu¶ ®á: 50% th©n cao, qu¶ vµng.
* S¬ ®å lai 3:
P: Aabb (th©n cao, qu¶ vµng) X aaBB (th©n thÊp, qu¶ ®á)
GP: Ab, ab
aB
F1: KiÓu gen: 1AaBb: 1aaBb
KiÓu h×nh: 50% th©n cao, qu¶ ®á: 50% th©n thÊp, qu¶ ®á
* S¬ ®å lai 4:
P: Aabb (th©n cao, qu¶ vµng) X aaBb (th©n thÊp, qu¶ ®á)
GP: Ab, ab
aB, ab
F1: KiÓu gen: 1AaBb: 1Aabb: 1aaBb: 1aabb
KiÓu h×nh: 1th©n cao, qu¶ ®á: 1 th©n cao, qu¶ vµng
1 th©n thÊp, qu¶ ®á: 1 th©n thÊp, qu¶ vµng.
Bµi tËp8:
ë ®Ëu Hµ Lan, th©n cao tréi hoµn toµn so víi th©n thÊp vµ h¹t vµng tréi hoµn
toµn so víi h¹t xanh. Hai cÆp tÝnh tr¹ng vÒ chiÒu cao c©y vµ mµu h¹t di truyÒn ®éc lËp
víi nhau.
X¸c ®Þnh kiÓu gen, kiÓu h×nh cña bè, mÑ vµ lËp s¬ ®å lai cho c¸c trêng hîp sau ®©y:
a) Bè cã th©n cao, h¹t xanh vµ mÑ cã th©n thÊp, h¹t vµng
b) Bè thuÇn chñng th©n cao, h¹t vµng vµ mÑ cã th©n thÊp, h¹t xanh.
Gi¶i:
Theo ®Ò bµi, qui íc
Gen A: th©n cao, gen a: th©n thÊp
Gen B: h¹t vµng, gen b: h¹t xanh
a) Bè th©n cao, h¹t xanh vµ mÑ th©n thÊp, h¹t vµng
Người thưc hiê ̣n: Nguỹn Anh Đ̀o
11
Để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di truyền của Menđen
+ Bè th©n cao, h¹t xanh mang kiÓu gen AAbb hoÆc Aabb
+ MÑ th©n thÊp, h¹t vµng mang kiÓu gen aaBB hoÆc aaBb.
Do vËy cã 4 trêng hîp cã thÓ x¶y ra lµ:
P: AAbb
X
aaBB,
P:
AAbb
X
aaBb
P: Aabb
X
aaBB vµ P: Aabb
X
aaBb
S¬ ®å lai:
Trêng hîp 1:
P:
AAbb (th©n cao, h¹t xanh) X
aaBB (th©n thÊp, h¹t vµng)
GP:
Ab
aB
F1: - KiÓu gen: AaBb
- KiÓu h×nh: 100% th©n cao, h¹t vµng
Trêng hîp 2:
P:
AAbb (th©n cao, h¹t xanh) X
aaBb (th©n thÊp, h¹t vµng)
GP:
Ab
aB, ab
F1: - KiÓu gen: 1AaBb : 1Aabb
- KiÓu h×nh: 50% th©n cao, h¹t vµng : 50% th©n cao, h¹t xanh.
Trêng hîp 3:
P:
Aabb (th©n cao, h¹t xanh) X
aaBB (th©n thÊp, h¹t vµng)
GP:
Ab, ab
aB
F1: - KiÓu gen: 1AaBb : 1aaBb
- KiÓu h×nh: 50% th©n cao, h¹t vµng : 50% th©n thÊp, h¹t vµng
Trêng hîp 4:
P:
Aabb (th©n cao, h¹t xanh) X
aaBb (th©n thÊp, h¹t vµng)
GP:
Ab, ab
aB, ab
F1: - KiÓu gen: 1AaBb : 1Aabb: 1aaBb: 1aabb
- KiÓu h×nh: 1 th©n cao, h¹t vµng : 1 th©n cao, h¹t xanh
1 th©n thÊp, h¹t vµng : 1 th©n thÊp, h¹t xanh
b) Bè thuÇn chñng th©n cao, h¹t vµng vµ mÑ cã th©n thÊp, h¹t xanh.
+ Bè thuÇn chñng th©n cao, h¹t vµng mang kiÓu gen: AABB
+ MÑ cã th©n thÊp , h¹t xanh mang kiÓu gen aabb
S¬ ®å lai:
PT/C: AABB (th©n cao, h¹t vµng) X aabb (th©n thÊp, h¹t xanh)
GP: AB
ab
F1: - KiÓu gen: AaBb
- KiÓu h×nh: 100% th©n cao, h¹t vµng
Bµi tËp 9:
Cho biÕt qu¶ trßn tréi hoµn toµn so víi qu¶ dµi.
Hoa ®á tréi hoµn toµn so víi hoa tr¾ng
Khi cho giao phÊn gi÷a c©y cã qu¶ trßn, hoa ®á víi c©y cã qu¶ dµi, hoa tr¾ng thu
®îc con lai F1 ®Òu cã qu¶ trßn, trong ®ã cã mét nöa sè c©y cã hoa ®á vµ mét nöa sè c©y
cã hoa tr¾ng.
H·y gi¶i thÝch ®Ó t×m kiÓu gen cña bè mÑ vµ lËp s¬ ®å lai minh ho¹. BiÕt c¸c gen
ph©n li ®éc lËp víi nhau.
C¸c bíc gi¶i:
- Theo ®Ò bµi, qui íc gen
Gäi gen A qui ®Þnh tÝnh tr¹ng qu¶ trßn lµ tréi hoµn toµn
Gäi gen a qui ®Þnh tÝnh tr¹ng qu¶ dµi lµ lÆn
Gäi gen B qui ®Þnh tÝnh tr¹ng hoa ®á lµ tréi hoµn toµn
Gäi gen b qui ®Þnh tÝnh tr¹ng hoa tr¾ng lµ lÆn
- Ph©n tÝch tõng cÆp tÝnh tr¹ng ë con F1
VÒ h×nh d¹ng qu¶
F1 ®Òu cã qu¶ trßn, ®ång tÝnh tréi
Do P: C©y qu¶ trßn lai víi c©y qu¶ dµi. C©y qu¶ dµi mang kiÓu gen lµ aa.
Suy ra c©y P qu¶ trßn chØ t¹o mét lo¹i giao tö A tøc cã kiÓu gen thuÇn chñng AA.
X
aa (qu¶ dµi)
P: AA (qu¶ trßn)
VÒ mµu hoa
F1 cã hoa ®á: hoa tr¾ng = 50%:50% = 1:1 P: Bb (hoa ®á) X bb (hoa tr¾ng)
- Tæ hîp 2 cÆp tÝnh tr¹ng, suy ra:
C©y P qu¶ trßn, hoa ®á cã kiÓu gen AABb
C©y P qu¶ dµi, hoa tr¾ng cã kiÓu gen aabb
- S¬ ®å lai:
P:
AABb (qu¶ trßn, hoa ®á) X
aabb (qu¶ dµi, hoa tr¾ng)
Người thưc hiê ̣n: Nguỹn Anh Đ̀o
12
Để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di truyền của Menđen
GP: AB, Ab
ab
F1:
1AaBb : 1Aabb
+ KiÓu h×nh: 50% qu¶ trßn, hoa ®á: 50% qu¶ trßn, hoa tr¾ng.
C. KÕt qu¶
Kinh nghiÖm “§Ó häc sinh líp 9 häc tèt c¸c quy luËt di truyÒn cña Men®en"
®· ®îc t«i ¸p dông vµo qu¸ tr×nh gi¶ng d¹y nhiÒu n¨m vµ ®· thu ®îc kÕt qu¶ tèt:
- §Ó ®¸nh gi¸ l¹i hiÖu qu¶ cña s¸ng kiÕn kinh nghiÖm nµy,t«i ®· kh¶o s¸t ë hai nhãm
líp:
+ Hai líp 9A,9B d¹y b×nh thêng.
+ Hai líp 9C,9D ®îc ¸p dông c¸c néi dung cña s¸ng kiÕn kinh nghiÖm ë c¸c møc ®é
kh¸c nhau,phï hîp víi tõng ®èi tîng häc sinh.
KÕt qu¶ nh sau:
Các nhóm
lớp
9A + 9B
9C +9D
Số bài
K.Tra
69
67
Giỏi
SL
%
5
7,2
10 14,9
Khá
SL
%
16 23,2
28 41,8
T. Bình
SL
%
32 46,4
29 43,3
Yếu
SL
%
14 20,3
0
0
Kém
SL
%
2
2,9
0
0
- B»ng viÖc tæ chøc thùc hiÖn “ Bµi to¸n nhËn thøc” th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng tÝch
cùc cña häc sinh trong viÖc häc tËp lÝ thuyÕt, gi¶i c¸c d¹ng bµi tËp lai mét cÆp tÝnh
tr¹ng vµ 2 cÆp tÝnh tr¹ng, gi¸o viªn chØ cã vai trß dÉn d¾t, trî gióp th«ng qua viÖc thay
®æi c¸c d÷ kiÖn cña bµi to¸n, b»ng c¸c c©u hái gîi më ®· gióp häc sinh tù kh¸i qu¸t ra
c¸c kh¸i niÖm, c¸c quy luËt vµ mèi liªn hÖ gi÷a c¸c quy luËt di truyÒn. “Bµi to¸n nhËn
thøc” ë ®©y ®îc cÊu thµnh tõ c¸c phÐp lai mét cÆp tÝnh tr¹ng hay nhiÒu cÆp tÝnh tr¹ng,
dùa trªn ph¬ng ph¸p ph©n tÝch c¸c thÕ hÖ lai.
Mçi “bµi to¸n nhËn thøc” ®Òu t¹o nªn mét t×nh huèng cã vÊn ®Ò. Nhê ®ã sù tÝch
cùc ho¸ trong ho¹t ®éng häc tËp cña häc sinh ®îc ph¸t huy vµ chÊt lîng lÜnh héi tri
thøc vÒ c¸c quy luËt di truyÒn ®îc n©ng cao.
- PhÇn lín häc sinh ®· cã thay ®æi vÒ ý thøc häc tËp m«n sinh häc.Tõ quan niÖm sinh
häc lµ m«n phô l¹i rÊt khã,chØ häc cho qua nay c¸c em ®· say mª,høng thó trong häc
tËp,tÝch cùc tham gia c¸c ho¹t ®éng trªn líp,hoµn thµnh c¸c bµi tËp ë nhµ,¸p dông
nh÷ng hiÓu biÕt cña m×nh vÒ c¸c quy luËt di truyÒn ®Ó tù tiÕn hµnh c¸c phÐp lai ë vËt
nu«i,c©y trång…
- HÇu hÕt häc sinh ®· ®¹t ®îc yªu cÇu cña chuÈn kiÕn thøc,kü n¨ng nªn sè häc sinh
yÕu kÐm gÇn nh kh«ng cßn.Sè häc sinh kh¸ giái m«n sinh häc ®· t¨ng cao.Sau khi tèt
nghiÖp THCS nhiÒu em ®· ®îc vµo häc líp chuyªn Sinh ë c¸c trêng THPT chuyªn cña
tØnh,bé.
D. KÕT LUËN Vµ KiÕn nghi
I.KẾT LUẬN :Qua thời gian thực hiện tôi rút ra một số kết luận sau:
- Việc áp dụng kinh nghiệm: "§Ó häc sinh líp 9 häc tèt c¸c quy luËt di truyÒn cña
Men®en"đã giúp cho các em học sinh có khả năng suy luận và tìm ra các kĩ năng,
phương pháp giải các dạng bài tập di truyền hiệu quả cao.
- Với những kinh nghiệm bồi dưỡng, các phương pháp tích cực được vận dụng đã
hình thành cho học sinh tư duy sáng tạo, nâng cao năng lực phát hiện và xử lí các vấn
đề nảy sinh trong các dạng bài tập, từ đó giúp cho học sinh biết vận dụng kiến thức để
giải các bài tập nâng cao dạng tổng hợp, củng như các bài tập trong đề thi học sinh
giỏi.
- Hiệu quả của việc thiết kế một số phương pháp bồi dưỡng học sinh giỏi phần bài tập
sinh học lớp 9 sẽ tạo nên nguồn tư liệu tham khảo cho giáo viên có bồi dưỡng học sinh
giỏi môn sinh học 9
- Giúp cho giáo viên có cơ sở để bồi dưỡng học sinh giỏi và góp phần nâng cao chất
lượng giảng dạy và nâng cao tỉ lệ học sinh giỏi cấp huyện, cấp tỉnh ở trường THCS.
II.Ý KIẾN ĐỀ XUẤT.
Người thưc hiê ̣n: Nguỹn Anh Đ̀o
13
Để học sinh lớp 9 học tốt các quy luật di truyền của Menđen
Để giúp học sinh có những kiến thức cơ bản về các dạng bài tập và áp dụng vào
giải bài tập ở bậc THCS cũng như THPT sau này, tôi xin có một số ý kiến đề xuất như
sau:
- Giáo viên dạy môn sinh học lớp 9 cần hướng dẫn học sinh cách giải các dạng bài tập
này ngay trong tiết lý thuyết và tiết giải bài tập được quy định trong phân phối chương
trình.
- Đề tài có thể áp dụng rộng rãi. Các giáo viên có thể vận dụng kinh nghiệm "§Ó häc
sinh líp 9 häc tèt c¸c quy luËt di truyÒn cña Men®en"để dạy trong các tiết học trên
lớp, trong các chủ đề tự chọn sinh hoc 9 cũng như trong việc bồi dưỡng học sinh giỏi
ở bậc THCS.
Trên đây là một vài kinh nghiệm mà bản thân đã đúc rút được qua quá trình
giảng dạy.Trong quá trình làm đề tài này không tránh khỏi những thiếu sót, hạn chế,
mong quý đồng nghiệp có những đóng góp chân thành để sáng kiến này có hiệu quả
hơn. Xin chân thành cảm ơn.
Hà Tĩnh, ngày 25 tháng 3 năm 2014
Chủ nhiệm đề tài: Nguyễn Anh Đào
Trường THCS Nguyễn Tuấn Thiện – Hương Sơn – Hà Tĩnh
Người thưc hiê ̣n: Nguỹn Anh Đ̀o
14
- Xem thêm -