Đăng ký Đăng nhập
Trang chủ Skkn dạy các yếu tố hình học lớp 5...

Tài liệu Skkn dạy các yếu tố hình học lớp 5

.DOC
26
213
71

Mô tả:

S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh PhÇn më ®Çu I - Lý do chän ®Ò tµi: §Ó ®µo t¹o con ngêi míi mét c¸ch toµn diÖn mµ ®Æc biÖt lµ phï hîp víi sù ph¸t triÔn hiÖn nay cña m¹ng líi th«ng tin, viÖc gi¸o dôc con ngêi míi cã ®Çy ®ñ c¸c tiªu chuÈn vÒ tr×nh ®é, kiÕn thøc,... ®¸p øng nhu cÇu ph¸t triÔn cña thêi ®¹i th× cïng víi nh÷ng ®æi míi vÒ néi dung d¹y häc lµ sù ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc, coi träng, khuyÕn khÝch d¹y häc trªn c¬ së ho¹t ®éng häc tËp tÝch cùc, chñ ®éng s¸ng t¹o cña häc sinh. Víi ho¹t ®éng chñ ®¹o cña häc sinh, ngêi thÇy chØ ®ãng vai trß tæ chøc híng dÉn . Häc sinh tù kh¸m ph¸ kiÕn thøc vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò díi sù trao ®æi, th¶o luËn, hîp t¸c, thèng nhÊt ý kiÕn,...®Ó h×nh h×nh thµnh kiÕn thøc. Trong các môn học ở Tiểu học cùng với môn Tiếng Việt, môn Toán có vị trí rất quan trọng.Toán học với tư cách là khoa học nghiên cứu một số mặt của thế giới thực sự rất cần thiết cho đời sống sinh hoạt lao động. Đó cùng là những công cụ rất cần thiết để học các môn khác, để tiếp tục nhận thức thế giới xung quanh và để hoạt động có hiệu quả trong thực tiễn. Khả năng giáo dục nhiều mặt của môn Toán rất to lớn. Nó có nhiều khả năng phát triển tư duy Lôgíc, bồi dưỡng và phát triển những thao tác trí tuệ để nhận thức thế giới hiện thực cũng như trừu tượng hoá, khái quát hoá, phân tích, tổng hợp và so sánh, dự đoán. Việc chứng minh và bác bỏ nó có vai trò lớn trong việc rèn luyện giải quyết vấn đề có căn cứ khoa học toàn diện, chính xác, tư duy độc lập, linh hoạt và sáng tạo trong việc hình thành và rèn luyện trong mọi lĩnh vực hoạt động của con người, góp phần giáo dục ý chí và đức tính tốt như cần cù và nhẫn nại, ý thức vượt khó. Đối với giáo viên, vấn đề quan trọng, không phải chỉ làm sao dạy được cho học sinh các kiến thức trong chương trình mà còn nắm vững khả năng giáo dục nhiều mặt của môn Toán. Người giáo viên phải có ý thức và có kế hoạch khai thác các khả năng giáo dục đó, thông qua biện pháp sư phạm cụ thể góp phần đào tạo học sinh thành những con người có nhân cách phát triển toàn diện. Để nâng cao chất lượng dạy học các bài có nội dung hình học ở Tiểu học nói chung thì việc thực hiện đổi mới phương pháp dạy học là thiết thực và cần Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 1 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh thiết.VËy ®Ó ph¸t huy tÝnh tÝch cùc ho¹t ®éng cña häc sinh c¸c yÕu tè h×nh häc vµ rÌn kü n¨ng thùc hµnh c¸c kiÕn thøc ®ã cÇn ph¶i thÕ nµo? Víi lý do trªn,tiÕp tôc ®Ò tµi nghiªn cøu: “D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc líp 4 “ ®· triÓn khai n¨m häc 2009 - 2010 , t«i ®· ®i vµo nghiªn cøu vÊn ®Ò: “D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 5“ II - Môc ®Ých nghiªn cøu: - Nghiªn cøu c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 5 tõ ®ã hiÓu néi dung ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa. - T×m hiÓu râ ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 5. - Góp phần đổi mới phương pháp dạy học môn Toán ở tiểu học theo phương hướng phát huy tính tích cực, chủ động và sáng tạo của học sinh, tăng cường hoạt động cá thể.Hình thành và rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tiÔn,tõ ®ã n©ng cao chÊt lîng d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 5. - RÌn kü n¨ng thùc hµnh øng dông kiÕn thøc. III- §èi tîng vµ ph¹m vi nghiªn cøu: - §èi tîng: ViÖc d¹y vµ häc c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 5 ( Trªn ®èi tîng häc sinh líp 5A3 trêng tiÓu häc Gia Sµng n¨m häc 2010- 2011) - Ch¬ng tr×nh: M«n To¸n líp 5 IV-ph¬ng ph¸p nghiªn cøu Để thực hiện đề tài này, tôi đã sử dụng các phương pháp sau : 1. Nghiên cứu tài liệu : - Đọc các tài liệu sách, báo, tạp chí giáo dục... có liên quan đến nội dung đề tài. - Đọc sách giáo khoa, sách giáo viên, các loại sách tham khảo :Dự án phát triển giáo dục tiểu học, Toán tuổi thơ,LuyÖn gi¶i to¸n 5,Vui häc h×nh häc... 2. Nghiên cứu thực tế : - Dự giờ, trao đổi ý kiến với đồng nghiệp về nội dung,ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y c¸c yÕu tè h×nh häc líp 5. Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 2 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh - Tổng kết rút kinh nghiệm trong quá trình dạy học. - Tổ chức và tiến hành thực nghiệm sư phạm ( Soạn giáo án,thông qua các tiết dạy để kiểm tra tính khả thi của đề tài). PhÇn néi dung Ch¬ng I C¬ së lý luËn vµ thùc tiÔn I - VÞ trÝ môc tiªu vµ nhiÖm vô m«n to¸n tiÓu häc: 1. VÞ trÝ: Bậc tiểu học là bậc học góp phần quan trọng trong việc đặt nền móng cho việc hình thành và phát triển nhân cách học sinh. Môn toán cũng như những môn học khác cung cấp những tri thức khoa học ban đầu, những nhận thức về thế giới xung quanh nhằm phát triển năng lực nhận thức, hoạt động tư duy và bồi dưỡng tình cảm đạo đức tốt đẹp của con người,®ång thêi lµ c¬ së ®Ó häc sinh häc lªn bËc trung häc t duy to¸n häc, ph¬ng ph¸p to¸n häc rÊt cÇn thiÕt cho ®êi sèng, cho häc tËp gióp cho häc sinh: + BiÕt c¸ch ®Æt vÊn ®Ò, ph©n tÝch vÊn ®Ò, biÕt t×m c¸ch hay nhÊt, gän nhÊt ®Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò; biÕt kiÓm tra c¸ch gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, ph¸t triÓn kh¶ n¨ng phª ph¸n, ®¸nh gi¸ c¸c ¶nh hëng cña ®iÒu kiÖn kÕt qu¶. + BiÕt nhËn ra c¸i b¶n chÊt, bá qua c¸i thø yÕu, biÕt nghiªn cøu c¸c trêng hîp chung vµ riªng, biÕt ph©n lo¹i, kh«ng bá sãt trêng hîp nµo, biÕt tõ nh÷ng vÊn ®Ò cô thÓ rót ra kÕt luËn chung. + BiÕt suy luËn mét c¸ch ng¾n gän cã c¨n cø ®Çy ®ñ, chÝnh x¸c, biÕt tr×nh bµy diÔn ®¹t nh÷ng ý nghÜ cña m×nh mét c¸ch ng¾n gän, râ rµng, m¹ch l¹c. + BiÕt sö dông ng«n ng÷, ký hiÖu mét c¸ch chÝnh x¸c. 2- Môc tiªu: Gióp häc sinh: + Cã ®îc nh÷ng kiÕn thøc c¬ b¶n ban ®Çu vÒ sè häc c¸c sè tù nhiªn, ph©n sè, c¸c sè thËp ph©n, c¸c ®¹i lîng c¬ b¶n, mét sè yÕu tè ®¹i sè, h×nh häc vµ thèng kª ®¬n gi¶n. + H×nh thµnh c¸c kü n¨ng thùc hµnh tÝnh to¸n, ®o lêng, gi¶i bµi to¸n cã nhiÒu øng dông thiÕt thùc trong cuéc sèng. + Ph¸t triÓn t duy vµ kh¶ n¨ng suy luËn, ®Æc biÖt lµ tr×u tîng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸. Kh¶ n¨ng suy luËn hîp lý vµ diÔn ®¹t ®óng (b»ng lêi, b»ng ký hiÖu) c¸c suy Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 3 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh luËn ®¬n gi¶n kÝch thÝch trÝ tëng tîng, g©y høng thó häc to¸n, gãp ph©n rÌn luyÖn ph¬ng ph¸p häc tËp vµ lµm viÖc cã kÕ ho¹ch, khoa häc, s¸ng t¹o + Ngoµi nh÷ng môc tiªu trªn, còng nh nh÷ng m«n häc kh¸c ë tiÓu häc, m«n to¸n cßn gãp phÇn h×nh thµnh vµ rÌn luyÖn c¸c phÈm chÊt c¸c ®øc tÝnh cÇn thiÕt cña ngêi lao ®éng trong x· héi thêi hiÖn ®¹i. 3- NhiÖm vô: + H×nh thµnh hÖ thèng c¸c kiÕn thøc c¬ b¶n, ®¬n gi¶n cã nhiÒu øng dông trong ®êi sèng bao gåm: C¸ch ®äc, viÕt, so s¸nh c¸c sè tù nhiªn, sè thËp ph©n, c¸c phÐp tÝnh trong tËp hîp c¸c sè tù nhiªn, sè thËp ph©n. + Cã nh÷ng hiÓu biÕt ban ®Çu, thiÕt thùc nhÊt vÒ c¸c ®¹i lîng c¬ b¶n nh: §é dµi, khèi lîng, thêi gian, diÖn tÝch, thÓ tÝch, dung tÝch, tiÒn ViÖt Nam vµ mét sè ®¬n vÞ ®o th«ng dông. BiÕt sö dông c¸c dông cô ®Ó thùc hµnh ®o lêng, biÕt íc lîng c¸c sè ®o ®¬n gi¶n. + RÌn luyÖn ®Ó n¾m ch¾c c¸c kü n¨ng tÝnh nhÉm, tÝnh viÕt vÒ 4 phÐp tÝnh víi c¸c sè tù nhiªn, sè thËp ph©n, sè ®o c¸c ®¹i lîng. + BiÕt nhËn d¹ng vµ bíc ®Çu biÕt ph©n biÖt mét sè c¸c h×nh häc thêng gÆp. BiÕt tÝnh chu vi, diÖn tÝch, thÓ tÝch cña mét sè h×nh. BiÕt sö dông mét sè dông cô ®¬n gi¶n ®Ó ®o vµ vÏ h×nh. + Cã nh÷ng hiÓu biÕt ban ®Çu, ®¬n gi¶n vÒ nh÷ng ch÷ thay sè, vÒ biÓu thøc to¸n häc, vÒ ph¬ng tr×nh vµ bÊt ph¬ng tr×nh ®¬n gi¶n nhÊt b»ng ph¬ng ph¸p phï hîp víi tiÓu häc. + BiÕt c¸ch gi¶i vµ c¸ch tr×nh bµy bµi gi¶i víi nh÷ng bµi to¸n cã lêi v¨n. N¨m ch¾c, thùc hiÖn ®óng quy tr×nh bµi to¸n. Bíc ®Çu biÕt gi¶i mét sè bµi to¸n b»ng nh÷ng c¸ch kh¸c nhau. + Th«ng qua nh÷ng ho¹t ®éng häc tËp to¸n ®Ó ph¸t triÓn ®óng møc mét sè kh¶ n¨ng trÝ tuÖ vµ thao t¸c t duy quan träng nhÊt nh: So s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp, tr×u tîng ho¸, kh¸i qu¸t ho¸, cô thÓ ho¸, lËp luËn cã c¨n cø, bíc ®Çu lµm quen víi nh÷ng chøng minh ®¬n gi¶n. + H×nh thµnh c¸c t¸c phong häc tËp vµ lµm viÖc cã suy nghÜ, cã kÕ ho¹ch, cã kiÓm tra, cã tinh thÇn hîp t¸c, ®éc lËp vµ s¸ng t¹o, cã ý chÝ vît khã kh¨n, cÈn thËn, kiªn tr×, tù tin. Ch¬ng tr×nh m«n To¸n 4+5 lµ mét bé phËn cña ch¬ng tr×nh m«n To¸n ë tiÓu häc. Lµ ch¬ng tr×nh giai ®o¹n 2 häc tËp s©u. Kh¸i qu¸t h¬n, têng minh h¬n. TÝnh trõu tîng kh¸i qu¸t cña ch¬ng tr×nh to¸n 4+5 ®îc n©ng lªn 1 bËc so víi líp 1, 2, 3. Häc sinh nhËn biÕt vµ vËn dông mét sè tÝnh chÊt cña sè, phÐp tÝnh, h×nh häc ë d¹ng kh¸i qu¸t h¬n. To¸n 4+5 kÕ thõa vµ ph¸t huy c¸c kÕt qu¶ cña ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc to¸n, gãp phÇn ®¸p øng nh÷ng yªu cÇu cña gi¸o dôc ®µo t¹o trong giai ®o¹n c«ng nghiÖp ho¸ - hiÖn ®¹i ho¸ ®Êt níc. Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 4 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh Ii -vÞ trÝ, vai trß to¸n vÒ c¸c yÕu tè h×nh häc: Mục tiêu của quá trình dạy học toán ở tiểu học cơ bản là cung cấp cho học sinh những cơ sở ban đầu về Toán, gồm các kiến thức về số học, đại số, đại lượng và đo đại lượng đặc biệt là giải các bài toán có nội dung hình học được xem là một trong năm nội dung chính của môn Toán ở Tiểu học. Và cùng với các nội dung khác góp phần rèn luyện trí tuệ cho học sinh. Đồng thời nó cung cấp các biểu tượng ban đầu về các hình giúp học sinh làm quen với cá khái niệm hình học sơ đẳng, tập sử dụng các dụng cụ học tập, hình thành cho các em một số kĩ năng thực hành hình học như: Nhận biết, phân tích ước lượng các đại lượng hình học, học sinh được rèn luyện năng lực quan sát, so sánh, tổng hợp, dự đoán từ đơn giản đến phức tạp đến trừu tượng hoá. Tạo cho học sinh có khả năng hoạt động, năng lực diễn đạt bằng ngôn ngữ nói viết. Gãp phÇn vµo viÖc cñng cè kiÕn thøc, kÜ n¨ng vÒ c¸c yÕu tè h×nh häc mµ c¸c em ®· häc tõ c¸c líp díi. Më réng, ph¸t triÓn vµ c¾t ghÐp h×nh. VÏ h×nh khèi trong kh«ng gian, ph¸t triÓn trÝ tëng tîng trong h×nh häc kh«ng gian. C¸ch lËp luËn suy diÔn logic. BiÕt c¸ch gi¶i c¸c bµi to¸n vÒ yÕu tè h×nh häc. Gióp c¸c em tÝch luü ®îc nh÷ng hiÓu biÕt cÇn thiÕt cho ®êi sèng sinh ho¹t vµ häc tËp Từ các họat động thực tiễn và dựa vào kiến thức tiếp thu được của việc học về các yếu tố hình học, học sinh sẽ tích luỹ được những kiến thức cần thiết phục vụ cho đời sống thực tiễn hàng ngày của các em. Như vậy yếu tố hình học với vai trò là một trong những nội dung nơ bản, vừa hỗ trợ cho việc học tập các nội dung khác trong chương trình môn Toán ở tiểu học vừa góp phần xây dựng cơ sở cho phân môn toán trung học về môn toán hình học. Vị trí các bài có nội dung hình học ở tiểu học có tầm quan trọng như vậy, nên việc tìm hiểu và lựa chọn các phương pháp dạy học cho phù hợp nhằm nâng cao chất lượng dạy học môn này là một việc cần thiết đối với người giáo viên. iII -Néi dung vµ Môc tiªu d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 5 Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 5 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh Ch¬ng tr×nh to¸n 5 ®îc d¹y trong 33 tuÇn 165 tiÕt. Trong ®ã c¸c bµi to¸n vÒ yÕu tè h×nh häc ®îc d¹y tËp chung trong mét ch¬ng gåm 29 tiÕt. a) Néi dung c¸c yÕu tè h×nh häc gåm: - H×nh tam gi¸c. H×nh thang. H×nh trßn - TÝnh diÖn tÝch h×nh tamg gi¸c. TÝnh diÖn tÝch h×nh thang. TÝnh chu vi, diÖn tÝch h×nh trßn. - H×nh hép ch÷ nhËt. H×nh lËp ph¬ng. H×nh trô. - TÝnh diÖn tÝch xung quanh. TÝnh diÖn tÝch toµn phÇn, tÝnh thÓ tÝch cña h×nh hép ch÷ nhËt, h×nh lËp ph¬ng, h×nh trô. - §¬n vÞ ®o thÓ tÝch: cm3, dm3, m3. B¶ng ®¬n vÞ ®o thÓ tÝch. b) Møc ®é yªu cÇu: - H×nh tam gi¸c: NhËn d¹ng, vÏ ®îc h×nh b»ng thíc vµ eke c¸c lo¹i tam gi¸c, chiÒu cao tam gi¸c øng víi ®¸y cho tríc. N¾m ®îc c«ng thøc tÝnh diÖn tÝch h×nh tam gi¸c. BiÕt tÝnh chiÒu cao vµ c¹nh ®¸y h×nh tam gi¸c theo c«ng thøc ngîc. - H×nh thang: NhËn d¹ng vµ vÏ ®îc h×nh thang. BiÕt vÏ ®êng cao h×nh thang, n¾m vµ nhí c«ng thøc tÝnh diÖn tÝch h×nh thang, ®ång thêi biÕt vËn dông c«ng thøc ®Ó gi¶i to¸n, biÕt vËn dông c¸c c«ng thøc ngîc. - H×nh trßn: + NhËn d¹ng vµ vÏ ®îc h×nh trßn. N¾m ®îc c¸c yÕu tè trong h×nh trßn... + BiÕt tÝnh chu vi vµ diÖn tÝch h×nh trßn theo c«ng thøc tæng qu¸t. - H×nh hép ch÷ nhËt; H×nh lËp ph¬ng; H×nh trô: BiÕt nhËn d¹ng c¸c h×nh vµ vÏ ®îc h×nh. N¾m ®îc quy t¾c, c«ng thøc tæng qu¸t, c¸ch tÝnh diÖn tÝch xung quanh, diÖn tÝch toµn phÇn vµ thÓ tÝch. BiÕt gi¶i c¸c bµi tËp cã néi dung h×nh häc. Nh vËy, c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 1,2,3,4 ®îc r¶i ra vµ s¾p xÕp xen kÏ víi c¸c kiÕn thøc sè häc, yÕu tè ®¹i sè, ®o ®¹i lîng vµ gi¶i to¸n nh»m t¹o ra mèi liªn hÖ h÷u c¬ vµ sù hç trî chÆt chÏ gi÷a c¸c tuyÕn kiÕn thøc víi nhau. Song ë líp 5 lµ líp duy nhÊt c¸c yÕu tè h×nh häc ®îc d¹y tËp trung trong mét ch¬ng, sè tiÕt d¹y nhiÒu h¬n, kiÕn thøc kÜ n¨ng ®ßi hái cao h¬n so víi c¸c líp díi. Ch¬ng II Thùc tr¹ng d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc trong ch¬ng tr×nh to¸n 5 bËc tiÓu häc 1. ViÖc triÓn khai ch¬ng tr×nh líp 5 ë ®¬n vÞ: ë trêng tiÓu häc Gia Sµng nãi riªng ch¬ng tr×nh líp 5 ®îc triÓn khai thùc hiÖn ®ång bé. Tríc khi ®a vµo triÓn khai ch¬ng tr×nh tÊt c¶ c¸c gi¸o viªn ®îc häc tËp tiÕp Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 6 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh thu ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa míi vµ ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc. Gi¸o viªn ®îc häc tËp trao ®æi vÒ néi dung ch¬ng tr×nh, s¸ch gi¸o khoa vµ nh÷ng ®iÓm míi trong ch¬ng tr×nh. Gi¸o viªn ®îc nghiªn cøu c¸c bµi häc, nªu c¸ch sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc vµ lËp kÕ ho¹ch d¹y häc cña mét sè bµi cô thÓ, ®Æc biÖt lµ nh÷ng bµi häc mang tÝnh kh¸i qu¸t cao hoÆc c¸c bµi ®îc cho lµ khã. Trong khi triÓn khai ch¬ng tr×nh, hµng tuÇn gi¸o viªn ®îc dù giê cña ®ång nghiÖp, ®îc sù gãp ý cña chuyªn m«n trêng qua c¸c tiÕt d¹y. §îc d¹y c¸c chuyªn ®Ò ®Ó rót kinh nghiÖm. §Æc biÖt trêng tiÓu häc Gia Sµng thêng xuyªn tæ chøc cuéc thi x©y dùng gi¸o ¸n mÉu, giê d¹y tèt, chuyªn ®Ò to¸n… Qua cuéc thi ®· cã nhiÒu gi¸o viªn thÓ hiÖn tèt kÕ ho¹ch d¹y häc cña m×nh vµ thÓ hiÖn thµnh c«ng qua tiÕt d¹y cô thÓ mµ ë ®ã häc sinh ®îc thùc sù ho¹t ®éng häc tËp mét c¸ch tù gi¸c, tÝch cùc vµ s¸ng t¹o díi sù tæ chøc híng dÉn cña gi¸o viªn. Trªn ®©y lµ nh÷ng ho¹t ®éng nh»m thóc ®Èy chÊt lîng d¹y vµ häc trong qu¸ tr×nh triÓn khai ch¬ng tr×nh líp 5 ë ®¬n vÞ t«i c«ng t¸c.Ngoµi ra viÖc dù giê, kiÓm tra, ®¸nh gi¸ kÕt qu¶ d¹y häc cña gi¸o viªn gióp cho gi¸o viªn kÞp thêi ®iÒu chØnh viÖc sö dông ®å dïng d¹y häc, sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc vµ viÖc lËp kÕ ho¹ch d¹y häc cña m×nh nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ d¹y häc, ®ã lµ ®éng lùc thóc ®Èy chÊt lîng d¹y häc trong trêng tiÓu häc. 2. Thùc tr¹ng vÒ d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc trong ch¬ng tr×nh To¸n 5: a/ VÒ gi¸o viªn: Trong d¹y häc, ngêi gi¸o viªn ®· nhËn thøc ®îc sù cÇn thiÕt cña viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc. ViÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc còng ®îc phæ biÕn réng r·i ë c¸c trêng tiÓu häc. §Æc trng cña ph¬ng ph¸p d¹y häc míi lµ coi ngêi häc lµ nh©n vËt trung t©m cña qu¸ tr×nh d¹y häc, cßn gi¸o viªn lµ ngêi tæ chøc, híng dÉn ho¹t ®éng cña häc sinh gióp häc sinh huy ®éng tèi ®a sù hiÓu biÕt vµ vèn kinh nghiÖm sèng cña m×nh mét c¸ch tÝch cùc, tù gi¸c ®Ó chiÕm lÜnh tri thøc míi vµ vËn dông c¸c tri thøc ®ã mét c¸ch s¸ng t¹o vµo luyÖn tËp thùc hµnh ®Ó rÌn c¸c kü n¨ng míi. Tuy nhiªn, trong thùc tÕ gi¶ng d¹y ngêi gi¸o viªn cßn gÆp nhiÒu khã kh¨n vµ vÉn cßn mét sè tån t¹i trong viÖc d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc cã ¶nh hëng ®Õn chÊt lîng d¹y häc ®ã lµ: - Cha thùc sù cã “lèi mßn t duy” ®Ó so s¸nh vµ c¶i tiÕn nªn trong d¹y häc cã nhiÒu lóc viÖc sö dông ph¬ng ph¸p d¹y häc vµ thùc hiÖn c¸c ho¹t ®éng trªn líp cha ®îc nhuÇn nhuyÔn vµ linh ho¹t. - Ngêi gi¸o viªn cã Ýt s¸ch tham kh¶o hoÆc nÕu cã s¸ch tham kh¶o th× nh÷ng vÊn ®Ò mµ gi¸o viªn cßn víng m¾c th× l¹i kh«ng cã trong s¸ch tham kh¶o. VÝ dô nh: Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 7 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh C¸ch h×nh thµnh kh¸i niÖm d¹y c¸ch rÌn kü n¨ng thùc hµnh, hoÆc nÕu cã th× cßn nãi chung do vËy nhiÒu gi¸o viªn trong khi d¹y chØ giíi thiÖu mét c¸ch s¬ bé. - Khi d¹y c¸c tiÕt thùc hµnh luyÖn tËp gi¸o viªn híng dÉn cha thùc sù tØ mØ, theo dâi vµ gióp ®ì häc sinh khi häc sinh víng m¾c nªn häc sinh cha ¸p dông ®îc vµo thùc tÕ. b/ VÒ häc sinh: Häc sinh ch¨m chØ ngoan ngo·n ham thÝch häc to¸n nhÊt lµ ®îc thùc hµnh trªn ®å vËt cô thÓ nh: VÏ, c¾t gÊp, ghÐp h×nh, ®o vµ so s¸nh h×nh. Bëi v× c¸c em häc theo kiÓu chØ ho¹t ®éng theo mÉu vµ ghi nhí th«ng tin nªn c¸c em tiÕp thu kiÕn thøc mét c¸ch Ýt tÝch cùc, cßn bÞ ®éng. V× thÕ c¸c em n¾m kiÕn thøc cha thùc sù s©u, cha hiÓu râ b¶n chÊt cña vÊn ®Ò. Häc sinh míi chØ biÕt sö dông quy t¾c mét c¸ch m¸y mãc mµ cha vËn dông linh ho¹t trong luyÖn tËp thùc hµnh ®Ó h×nh thµnh kü n¨ng, kü x¶o. Chúng ta đều biết đặc điểm tư duy của học sinh tiểu học thì cụ thể chiếm ưu thế. Vậy các em thường gặp nhiều khó khăn trong việc lĩnh hội các kiến thức hình học mang tính chất trừu tượng mới mẻ. Những biểu tượng vè diện tích đối với học sinh là trừu tượng vì giáo viên khó diễn tả dựa trên hình vẽ gợi ý của sách giáo khoa, do đó học sinh khó hình dung được khái niệm này. Một số em không phân biệt được biểu tượng chu vi, diện tích từ đó kéo theo những sai lầm khi làm toán. - 100% sè häc sinh líp 5 cã s¸ch gi¸o khoa vµ ®å dïng häc tËp ®Çy ®ñ nhng viÖc khai th¸c néi dung häc tËp cha linh ho¹t. Häc sinh cßn lóng tóng khi thùc hµnh mét sè thao t¸c c¬ b¶n ch¼ng h¹n nh : + BiÓu tîng vÒ c¸c h×nh n¾m cha s©u s¾c cho nªn cßn nhÇm lÉn . + Häc sinh cha thùc sù n¾m râ ®îc kh¸i niÖm h×nh häc nhÊt lµ ë líp 5 c¸c kh¸i niÖm ®· ph¸t biÓu thµnh c«ng thøc. + Häc sinh cha ph©n biÖt chÝnh x¸c c¸c ®èi tîng nhÊt lµ c¸c ®èi tîng gièng nhau. + Kh¶ n¨ng chuyÓn ®æi ®¬n vÞ cña häc sinh cßn yÕu dÔ nhÇm lÉn. *VÝ dô: chuyÓn ®æi tõ cm3 sang dm3 -> m3 häc sinh rÊt dÔ nhÇm lÉn . + ViÖc tiÕp thu kiÕn thøc h×nh häc rÊt m¸y mãc, rËp khu«n. *VÝ dô: khi häc sinh häc vÒ khèi lËp ph¬ng th× cø nhÊt thiÕt h×nh ®ã ph¶i nh h×nh cña hép phÊn míi gäi lµ h×nh lËp ph¬ng. + Kh¶ n¨ng íc lîng cña häc sinh cßn yÕu do ®ã gÆp nhiÒu khã kh¨n trong viÖc vÏ h×nh. Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 8 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh + VÝ dô: Khi vÏ h×nh ch÷ nhËt cã chiÒu dµi lµ 20 cm vµ chiÒu réng lµ 18 cm th× häc sinh l¹i vÏ thµnh h×nh vu«ng . + Kh¶ n¨ng tëng tîng khi vÏ h×nh cßn h¹n chÕ nh vÏ h×nh hép kh«ng vÏ nÐt khuÊt hoÆc thiÕu. + Häc sinh suy luËn cßn yÕu ,kh«ng n¾m v÷ng b¶n chÊt c«ng thøc . ViÖc vËn dông c«ng thøc vµ gi¶i c¸c bµi tËp cßn h¹n chÕ. -Do kh¶ n¨ng t duy yÕu, thiÕu linh ho¹t nªn khi gi¶i c¸c bµi to¸n xu«i chiÒu th× kh«ng víng m¾c nhng khi gi¶i c¸c bµi to¸n ngîc chiÒu th× gÆp khã kh¨n. Ví dụ : Khi dạy hai hình A và B có chu vi bằng nhau thì các em thường kết luận ngay diện tích của hai hình đó bằng nhau. Nguyên nhân dẫn đến sai lầm trên là học sinh quen làm các dạng bài tập áp dụng trực tiếp công thức để tính toán không qua sử dụng hình vẽ làm phương tiện trực quan để giải quyết các bài toán về hình học.Nh÷ng khã kh¨n trªn dÉn ®Õn thùc tr¹ng häc sinh n¾m biÓu tîng h×nh häc nhÊt lµ h×nh häc kh«ng gian kh«ng ch¾c ch¾n, lµm h¹n chÕ ®Õn viÖc häc h×nh häc ë líp trªn vµ vËn dông vµo thùc tÕ cha thùc sù tèt. Để giải quyết những khó khăn dó trong quá trình dạy học môn này, người giáo viên phải có trình độ kiến thức tốt về hình học và lòng say mê nghề nhgiệp, biết sử dụng các phương pháp dạy học sao cho hợp lý nhất thì kết quả dạy học mới được nâng cao. Nhưng trên thực tế do thói quen hoặc trình độ còn hạn chế nên nhiều giáo viên vẫn sử dụng phương pháp truyền thống áp đặt kiến thức một cách gò ép, máy móc, chưa phù hợp với mục tiêu đổi mới giáo dục hiện nay. VËy ®Ó n©ng cao chÊt lîng d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc t«i ®Ò ra mét sè biÖn ph¸p nh sau: Ch¬ng III mét sè biÖn ph¸p ®Ó n©ng cao chÊt lîng d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 5 I - Nh÷ng ®iÒu cÇn n¾m v÷ng ®Ó d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 4 ®¹t hiÖu qu¶ cao: * §èi víi gi¸o viªn: Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 9 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh §Ó d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 5 ®¹t hiÖu qu¶ cao ngêi gi¸o viªn cÇn n¾m ®îc c¸c néi dung vÒ yÕu tè h×nh häc ®îc giíi thiÖu thÕ nµo? Khi d¹y häc cã nh÷ng ®iÓm nµo cÇn lu ý vµ nhÊn m¹nh? §Æc biÖt c¸c kiÕn thøc vÒ yÕu tè h×nh häc ë giai ®o¹n 2. Gi¸o viªn ph¶i chuÈn bÞ chu ®¸o ®å dïng trùc quan. Lªn kÕ ho¹ch tæ chøc, híng dÉn häc sinh häc tËp mét c¸ch nhÑ nhµng. Sö dông triÖt ®Ó ®å dïng trùc quan gióp cho viÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc c¸ nh©n cña häc sinh. Gi¸o viªn t¹o ®iÒu kiÖn ®Ó häc sinh høng thó häc tËp. N¾m ®îc t©m sinh lý tr×nh ®é nhËn thøc cña häc sinh líp 5 ®Ó lùa chän ph¬ng ph¸p tæ chøc truyÒn ®¹t kiÕn thøc phï hîp, ®¹t kÕt qu¶ cao trong d¹y häc. * §èi víi häc sinh: Häc sinh TiÓu häc t duy b¾t ®Çu t nh÷ng biÓu tîng cô thÓ vÒ kiÕn thøc to¸n häc vµ ®îc h×nh thµnh chñ yÕu b»ng con ®êng thùc nghiÖm. ChÝnh v× vËy, d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 5 theo híng tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng cña ngêi häc vµ rÌn luyÖn kü n¨ng thùc hµnh øng dông vµo ®êi sèng l¹i cÇn nhiÒu ®Õn dông cô h×nh häc. Häc sinh ph¶i tham gia vµ ho¹t ®éng häc mét c¸ch tÝch cùc, tù nhiªn vµ tù tin. Trong giê häc c¸c em ph¶i biÕt quan s¸t, so s¸nh vµ tù ph¸t hiÖn, tù t×m tßi ®Ó chiÕm lÜnh kiÕn thøc vµ vËn dông vµo gi¶i to¸n Vai trß cña dông cô h×nh häc còng hÕt søc quan träng. §ã lµ nh÷ng dông cô thíc kÎ, ª ke, com pa, bót ch×. ii. ¸p dông c¸c ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y vÒ nh÷ng bµi to¸n cã yÕu tè h×nh häc ë tiÓu häc: + Ph¬ng ph¸p trùc quan + Ph¬ng ph¸p kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a c¸i cô thÓ víi c¸i trõu tîng + Ph¬ng ph¸p kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a ph¬ng ph¸p quy n¹p vµ ph¬ng ph¸p suy diÔn. + Ph¬ng ph¸p thùc hµnh luyÖn tËp 1. Ph¬ng ph¸p trùc quan: ( ph¬ng ph¸p h×nh häc trùc quan) ë tiÓu häc c¸c chØ tiÕp thu kiÕn thøc h×nh häc dùa trªn nh÷ng h×nh ¶nh quan s¸t trùc tiÕp, dùa trªn c¸c ho¹t ®éng thùc hµnh nh: §o ®¹c, t«, vÏ, c¾t, ghÐp, gÊp xÕp h×nh. Ch¼ng h¹n ®Ó ®i ®Õn quy t¾c tÝnh diÖn tÝch h×nh thang ë líp 5 (tiÕt 90) gi¸o viªn chØ cÇn d¹y nh sau: Gi¸o viªn cã h×nh thang ABCD - häc sinh quan s¸t. A B M Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 10 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh H C A B M D H C(B) K(A) B»ng c¸ch c¾t ghÐp h×nh ®Ó híng dÉn häc sinh t×m ra quy t¾c chung. a) LÊy ®iÓm chÝnh gi÷a M cña c¹nh CD h×nh thang ABCD. Nèi AM råi c¾t h×nh thang ABCD theo ®êng AM ®îc tam gi¸c ADM. b) GhÐp tam gi¸c ADM vµo vÞ trÝ KCM ta ®îc tam gi¸c ABK. V× diÖn tÝch ABCD b»ng diÖn tÝch cña ABK vµ b»ng (BK x h): 2 = (BC + CK) x = (BC + AD) x 1 2 1 2 V× CK = AD nªn ta cã c«ng thøc diÖn tÝch h×nh thang = (a + b) x 1 2 Nh vËy ®èi víi häc sinh tiÓu häc kh«ng cÇn ph¶i chøng minh chÆt chÏ b»ng suy diÔn logic mµ chØ cÇn dùa vµo quan s¸t ®Ó rót ra kÕt luËn. 2. Ph¬ng ph¸p kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a c¸i cô thÓ & c¸i trõu tîng: V× h×nh häc ë tiÓu häc lµ h×nh häc trùc quan, nªn ph¬ng ph¸p c¬ b¶n ®Ó d¹y lµ kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a c¸i cô thÓ & c¸i trõu tîng theo con ®êng tõ trùc quan sinh ®éng ®Õn t duy trõu tîng. T duy trõu tîng ®Õn thùc tiÔn. ë ®©y häc sinh tiÕp thu vµ vËn dông c¸c kiÕn thøc h×nh häc theo qu¸ tr×nh ho¹t ®éng víi nh÷ng vËt thÓ hoÆc víi m« h×nh hay s¬ ®å h×nh vÏ. Vµ ¸p dông nh÷ng ®iÒu kh¸i qu¸t ®· lÜnh héi ®îc vµo nh÷ng trêng hîp cô thÓ. Ch¼ng h¹n khi d¹y vÒ h×nh vu«ng ë líp 1, gi¸o viªn cã thÓ lµm nh sau: Giíi thiÖu h×nh vu«ng: gi¸o viªn gi¬ lÇn lît tõng tÊm bia h×nh vu«ng cho häc sinh xem. Mçi lÇn ®Òu gi¬ mét h×nh vu«ng, víi mµu s¾c, kÝch thíc vµ cã vÞ trÝ kh¸c nhau vµ nãi: §©y lµ h×nh vu«ng -> häc sinh nh¾c l¹i. - Häc sinh lÊy trong hép ®å dïng tÊt c¶ h×nh vu«ng ®Æt lªn mÆt bµn -> häc sinh lÇn lît gi¬ h×nh vu«ng vµ nãi. - Häc sinh xem c¸c ®å vËt cã h×nh vu«ng -> nªu tªn c¸c ®å vËt ®ã. + Dïng bót ch× mµu t« c¸c h×nh vu«ng trong s¸ch gi¸o khoa. - Nªu tªn c¸c vËt cã h×nh vu«ng ë trong líp, ë nhµ (viªn g¹ch b«ng) Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 11 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh 3. Ph¬ng ph¸p kÕt hîp chÆt chÏ gi÷a ph¬ng ph¸p quy n¹p vµ ph¬ng ph¸p suy diÔn trong d¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc. Ta ®· biÕt: - Ph¬ng ph¸p quy n¹p lµ ph¬ng ph¸p suy luËn ®i tõ c¸i riªng ®Õn c¸i chung, tõ nh÷ng trêng hîp cô thÓ ®Ó rót ra kÕt luËn tæng qu¸t. - ph¬ng ph¸p suy diÔn lµ ph¬ng ph¸p suy luËn ®i tõ c¸i chung ®Õn c¸i riªng, tõ quy t¾c tæng qu¸t ¸p dông vµo tõng trêng hîp cô thÓ. - Trong gi¶ng d¹y c¸c yÕu tè h×nh häc, gi¸o viªn thêng dïng ph¬ng ph¸p quy n¹p ®Ó d¹y häc sinh c¸c kiÕn thøc míi, sau ®ã dïng ph¬ng ph¸p suy diÔn ®Ó híng dÉn häc sinh luyÖn tËp, ¸p dông c¸c kiÕn thøc vµ quy t¾c míi Êy vµo gi¶i nh÷ng bµi tËp cô thÓ. Ch¼ng h¹n ®Ó d¹y häc sinh líp 5 vÒ c¸ch tÝnh thÓ tÝch h×nh hép ch÷ nhËt gi¸o viªn cã thÓ lµm nh sau: a) D¹y bµi míi (dïng ph¬ng ph¸p quy n¹p): gi¸o viªn dùa vµo mét vµi vÝ dô cô thÓ ®Ó gióp häc sinh nhËn rót ra kÕt luËn chung. VÝ dô: Cho h×nh hép ch÷ nhËt cã chiÒu dµi 4cm, chiÒu réng 3cm vµ chiÒu cao 2cm. Ta chia h×nh hép ch÷ nhËt nµy thµnh c¸c h×nh lËp ph¬ng 1cm3, ë h×nh nµy sÏ cã 2 líp h×nh lËp ph¬ng mçi líp gåm cã: 4 x 3 = 12 h×nh lËp ph¬ng 1cm3 vËy muèn t×m sè h×nh lËp ph¬ng 1cm3 ta chØ cÇn tÝnh 4 x 3 = 12 h×nh lËp ph¬ng 1cm3 hay thÓ tÝch cña h×nh lËp nµy lµ: 4 x 3 x 2 24 (cm3) Gi¸o viªn cho häc sinh nhËn thÊy 4 -> sè ®o chiÒu dµi ,3 lµ sè ®o chiÒu réng, 2 lµ chiÒu cao. T¬ng tù tÝnh thÓ tÝch cña h×nh hép ch÷ nhËt cã chiÒu dµi 5cm, chiÒu réng 3dm, chiÒu cao 2dm -> V = 5 x 3 x 2 = 30dm3 Tõ vÝ dô nh trªn häc sinh nªu ra ®îc quy t¾c chung tÝnh thÓ tÝch cho tÊt c¶ c¸c h×nh hép ch÷ nhËt -> muèn tÝnh V ta lÊy sè ®o chiÒu dµi x sè ®o chiÒu réng x sè ®o chiÒu cao. b) LuyÖn tËp ¸p dông (dïng ph¬ng ph¸p suy diÔn): Gi¸o viªn cho häc sinh vËn dông quy t¾c chung võa häc vµo c¸c trêng hîp riªng ®Ó gi¶i bµi to¸n cô thÓ. VÝ dô: TÝnh thÓ tÝch h×nh hép ch÷ nhËt cã. - ChiÒu dµi: 18 cm - ChiÒu réng: 12cm - ChiÒu cao: 7cm Mét c¸i bÓ cã chiÒu dµi = 4m, chiÒu réng = 2m, chiÒu cao 1,5m. Hái nÕu chøa ®Çy níc th× sÏ ®îc bao nhiªu mÐt khèi níc. Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 12 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh * TÝnh thÓ tÝch phßng häc cã chiÒu dµi: 8m, chiÒu réng 6m, chiÒu cao 3,5m 4. Ph¬ng ph¸p thùc hµnh luyÖn tËp trong d¹y cÊc yÕu tè h×nh häc: - ph¬ng ph¸p thùc hµnh luyÖn tËp lµ ph¬ng ph¸p d¹y häc liªn quan ®Õn ho¹t ®éng thùc hµnh, luyÖn tËp ®Ó cñng cè kiÕn thøc míi hoÆc rÌn luyÖn kü n¨ng lµm bµi tËp, thùc hµnh. - Dïng ph¬ng ph¸p nµy ®Ó d¹y vµ kiÕn thøc míi. Ch¼ng h¹n khi d¹y vÒ tÝnh diÖn tÝch h×nh tam gi¸c. Gi¸o viªn yªu cÇu mçi häc sinh chuÈn bÞ 2 h×nh tam gi¸c b»ng nhau. Häc sinh thùc hµnh c¾t ®«i mét h×nh tam gi¸c thµnh 2 tam gi¸c theo ®êng cao sau ghÐp víi h×nh tam gi¸c cßn l¹i ®Ó ®îc mét h×nh ch÷ nhËt. Sau ®ã so s¸nh diÖn tÝch h×nh tam gi¸c víi diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt -> diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt b»ng 2 lÇn diÖn tÝch h×nh tam gi¸c Mµ tÝnh diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt b»ng chiÒu dµi x chiÒu réng -> diÖn tÝch h×nh tam gi¸c chiÒu réng x chiÒu dµi/2 mµ: chiÒu dµi ch÷ nhËt = c¹nh ®¸y h×nh tam gi¸c, chiÒu réng h×nh ch÷ nhËt = chiÒu cao h×nh tam gi¸c -> diÖn tÝch h×nh tam gi¸c = ®¸y x chiÒu cao/2. VËy b»ng ph¬ng ph¸p thùc hµnh c¾t ghÐp h×nh häc sinh ®· rót ra ®îc kÕt luËn chung cho viÖc tÝnh diÖn tÝch h×nh tam gi¸c. Trong c¸c tiÕt luyÖn tËp vÒ h×nh häc häc sinh ®îc thùc hµnh luyÖn tËp gi¶i c¸c lo¹i bµi tËp d¹ng dÔ ®Õn khã, tõ ®¬n gi¶n ®Õn phøc t¹p ®Ó cñng cè kiÕn thøc míi vµ rÌn kü n¨ng. Nh vËy khi gi¶ng d¹y c¸c yÕu tè h×nh häc trong mét tiÕt d¹y gi¸o viªn ph¶i biÕt kÕt hîp khÐo lÐo c¸c biÖn ph¸p trªn, t¹o kh«ng khÝ líp häc tho¶i m¸i nhÑ nhµng. Ngoµi 4 biÖn ph¸p trªn, khi d¹y vÒ c¸c yÕu tè h×nh häc, gi¸o viªn cÇn kÕt hîp chÆt chÏ víi c¸c tuyÕn kiÕn thøc kh¸c nh ®o ®¹i sè gi¶i to¸n, ®Æc biÖt lµ hç trî cho viÖc gi¶ng d¹y sè häc. §ång thêi ngêi gi¸o viªn ph¶i coi träng viÖc rÌn luyÖn kü n¨ng sö dông c¸c dông cô h×nh häc. Thêng xuyªn «n tËp cñng cè vµ hÖ thèng c¸c kiÕn thøc vµ kü n¨ng h×nh häc. §¶m b¶o c©n ®èi tÝnh khoa häc vµ võa søc trong gi¶ng d¹y c¸c yÕu tè h×nh häc. v. quy tr×nh mét tiÕt d¹y vÒ c¸c yÕu tè h×nh häc: Gi¶ng d¹y c¸c yÕu tè h×nh häc lµ mét trong nh÷ng con ®êng h×nh thµnh vµ ph¸t triÓn tr×nh ®é t duy cña häc sinh (®ã lµ: quan s¸t, thùc hµnh, ph¸t triÓn vµ tù gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, tù nhËn xÐt so s¸nh, ph©n tÝch, tæng hîp vµ rót ra quy t¾c chung). Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 13 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh Quy tr×nh mét tiÕt d¹y c¸c yÕu tè h×nh häc nã còng nh quy tr×nh mét tiÕt d¹y to¸n chung. H§1: KiÓm tra bµi cò (3 - 5') H§ 2: D¹y bµi míi (13 - 15') -Bíc 1: Giíi thiÖu bµi (1 - 2') -Bíc 2:T×m hiÓu bµi ( 10 - 12') T×m hiÓu néi dung bµi a) Cho häc sinh quan s¸t - thùc hµnh b) NhËn xÐt, so s¸nh - rót ra kÕt luËn H§3: Thùc hµnh luyÖn tËp (15 - 17') H§ 4: Cñng cè (1-2’) H§ 5.dÆn dß (1-2’) VI. biÖn ph¸p d¹y mét sè d¹ng to¸n vÒ c¸c yÕu tè h×nh häc líp 5: 1. D¹y vÒ h×nh häc ph¼ng: a) C¸c yÕu tè h×nh häc ph¼ng gåm: + H×nh tam gi¸c: C¸c lo¹i tam gi¸c, chiÒu cao, ®¸y, diÖn tÝch h×nh tam gi¸c + H×nh thang: H×nh thang, h×nh thang vu«ng, ®¸y lín, ®¸y bÐ, c¹nh bªn, chiÒu cao cña h×nh thang, diÖn tÝch h×nh thang. + H×nh trßn: §êng trßn, t©m, b¸n kÝnh, chu vi, diÖn tÝch VÝ dô 1: X©y dùng c«ng thøc diÖn tÝch h×nh tam gi¸c Gi¸o viªn sö dông trùc quan mµ x©y dùng c«ng thøc ta c¾t b×a thµnh 2 h×nh tam gi¸c b»ng nhau vµ c¾t 1 trong 2 h×nh tam gi¸c ®ã thµnh 2 m¶nh 1 vµ 2. Ta ghÐp 2 m¶nh ®ã vµo h×nh tam gi¸c thø 2 ®Ó cã 1 h×nh ch÷ nhËt. Gi¸o viªn gîi ý cho häc sinh nªu: “ H×nh ch÷ nhËt cã chiÒu dµi b»ng ®¸y h×nh tam gi¸c, chiÒu réng b»ng ®êng cao h×nh tam gi¸c. Hái: Häc sinh diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt gÊp mÊy lÇn diÖn tÝch h×nh tam gi¸c ? ( GÊp ®«i ) Hái tiÕp: “ Muèn tÝnh diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt ta lµm thÕ nµo?. LÊy tÝch cña chiÒu dµi vµ chiÒu réng cïng ®¬n vÞ. Tõ c©u tr¶ lêi cña häc sinh, Hái tiÕp : ” VËy muèn tÝnh diÖn tÝch h×nh tam gi¸c ta ph¶i lµm thÕ nµo ? BiÕt c¸c yÕu tè t¬ng øng trªn h×nh vÏ. Häc sinh tr¶ lêi: “ Muèn tÝnh diÖn tÝch h×nh tam gi¸c ta lÊy ®¸y nh©n víi ®êng cao ( cïng ®¬n vÞ ) chia 2” Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 14 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh S = axh 2 S : DiÖn tÝch cña h×nh tam gi¸c a: ®¸y cña h×nh tam gi¸c h: ®êng cao cña h×nh tam gi¸c Sau khi biÕt c¸ch tÝnh diÖn tÝch h×nh tam gi¸c gi¸o viªn híng dÉn häc sinh suy ra c¸ch tÝnh chiÒu cao hay c¹nh ®¸y S = axh 2 => h = a2xSb VÝ dô 2 : Gi¶ng d¹y vÒ h×nh trßn,t©m,®êng kÝnh, b¸n kÝnh: - ë líp 1: Häc sinh ®· ®îc lµm quen víi h×nh trßn b»ng c¸ch quan s¸t c¸c ®å vËt, mÉu vËt .... cã d¹ng h×nh trßn. Lªn líp 5 häc sinh ®îc biÕt thªm vÒ c¸c yÕu tè cña h×nh trßn. Khi d¹y gi¸o viªn cã thÓ tiÕn hµnh nh sau: Giíi thiÖu h×nh trßn vµ c¸ch vÏ ®êng trßn - Gi¸o viªn gäi cho häc sinh nªu c¸c vÝ dô vÒ h×nh trßn (mÆt trêi...) - Gi¸o viªn giíi thiÖu compa, c¸ch sö dông. §Ó vÏ ®îc h×nh trßn ta ph¶i dïng compa, c¸c compa gåm cã .... - Gi¸o viªn giíi thiÖu c¸ch vÏ h×nh trßn - Häc sinh thùc hµnh vÏ h×nh trßn cã b¸n kÝnh 2cm vµo giÊy M r d A N O - Gi¸o viªn giíi thiÖu h×nh trßn (dïng tay chØ quÐt lªn bÒ mÆt h×nh trßn) ®Êy lµ h×nh trßn, dïng phÊn t« ®Ëm ®êng bao quanh h×nh trßn  ®ã lµ ®êng trßn. - Gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh dïng bót ch× t« ®Ëm ®êng trßn  HS nh¾c l¹i. * Giíi thiÖu c¸c yÕu tè cña ®êng trßn (h×nh trßn) - Gi¸o viªn nªu: ®iÓm 0  t©m cña ®êng trßn - Gi¸o viªn yªu cÇu häc sinh nèi t©m víi mét ®iÓm tuú ý trªn ®êng trßn - Gi¸o viªn thùc hµnh lµm  ®êng võa nèi ®îc  b¸n kÝnh - Yªu cÇu häc sinh vÏ c¸c ®o¹n OA, OB, OC  ®Òu lµ b¸n kÝnh. Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 15 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh - Yªu cÇu HS dïng compa ím thö lªn c¸c ®o¹n OA, OB, OC, OD råi nªu nhËn xÐt c¸c b¸n kÝnh trong ®êng trßn th× b»ng nhau  cho vµi em nªu. - Gi¸o viªn vÏ mét ®o¹n th¼ng ®i qua t©m vµ nèi hai ®iÓm trªn ®êng trßn  ®êng kÝnh  häc sinh so s¸nh gi÷a ®êng kÝnh vµ b¸n kÝnh. - Gi¸o viªn gäi vµi em nªu c¸c yÕu tè trong h×nh trßn. * LuyÖn tËp: Häc sinh vÏ ®êng trßn b»ng compa theo b¸n kÝnh cho tríc vµ ®êng kÝnh. - Nh vËy khi d¹y bµi nµy gi¸o viªn cÇn cho häc sinh ph©n biÖt ®îc h×nh trßn vµ ®êng trßn. - H×nh trßn lµ phÇn (mÆt ph¼ng) n»m trong ®êng kÝnh. - §êng trßn lµ ®êng cong khÐp kÝn bao quanh h×nh trßn (do ®Çu compa vÏ lªn). - ChØ nãi diÖn tÝch h×nh trßn chø kh«ng nãi lµ diÖn tÝch h×nh ®êng trßn. VÝ dô 3: X©y dùng c«ng thøc tÝnh chu vi h×nh trßn : B»ng ph¬ng ph¸p trùc quan ta x¸c ®Þnh sè ®o chi vi cña bµi: “ H×nh trßn ” -Gîi ý: Cho häc sinh nhËn xÐt mèi liªn hÖ gi÷a ®êng kÝnh , b¸n kÝnh ,sè pi (  3,14 ). -VËy chu vi cña h×nh trßn ta lÊy ®êng kÝnh nh©n víi sè pi (  3,14 ) vµ c«ng thøc lµ : C= d x 3,14 O Cô thÓ b»ng trùc quan (h×nh vÏ ) gi¸o viªn thùc hiÖn l¨n h×nh trßn trªn mét ®êng th¼ng ®· vÏ . §¸nh dÊu ®iÓm A cña ®êng trßn n»m trªn ®êng th¼ng tríc khi l¨n ®iÓm A ®ã sau khi l¨n h×nh trßn ®îc mét vßng . Gîi ý cho häc sinh : chu vi h×nh trßn chÝnh lµ ®é dµi ®êng trßn . Dïng thíc mÐt ®o ®o¹n th¼ng ®Ó häc sinh thÊy ®îc chu vi h×nh trßn . Tõ trùc quan ®Ó häc sinh n¾m ®îc c¸ch tÝnh chu vi h×nh trßn. C= d x 3,14 HoÆc: C= r x2 x3,14 C: Chu vi h×nh trßn d: §êng kÝnh h×nh trßn r: B¸n kÝnh h×nh trßn Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 16 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh 2. D¹y vÒ h×nh häc kh«ng gian: ë líp 5 ngoµi nhiÖm vô bæ sung vµ ph¸t triÓn nh÷ng biÓu tîng h×nh häc ph¼ng. Ch¬ng tr×nh cßn ph¸t triÓn mét sè biÓu tîng h×nh häc kh«ng gian cho häc sinh. C¸c em ®îc giíi thiÖu ®Çy ®ñ c¸c yÕu tè ®Æc ®iÓm cña h×nh hép ch÷ nhËt, h×nh lËp ph¬ng vµ trô. S¬ bé c¸ch vÏ, c¸ch tÝnh diÖn tÝch xung quanh vµ diÖn tÝch toµn phÇn vµ thÓ tÝch cña h×nh ®ã. a) Giíi thiÖu h×nh hép ch÷ nhËt: - Gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t h×nh hép ch÷ nhËt b»ng nhùa - Häc sinh mçi em mét bao diªm  cã d¹ng h×nh hép ch÷ nhËt - Häc sinh quan s¸t nhËn xÐt: H×nh hép ch÷ nhËt cã bao nhiªu mÆt? C¸c mÆt cã d¹ng h×nh g×, ®Ønh, c¹nh  häc sinh nªu ®Æc ®iÓm cña h×nh hép ch÷ nhËt. b) H×nh hép lËp ph¬ng Tõ h×nh hép ch÷ nhËt  häc sinh quan s¸t h×nh lËp ph¬ng vµ häc sinh cïng rót ra ®Æc ®iÓm cña h×nh hép lËp ph¬ng vµ ®Æc ®iÓm c¸c mÆt, c¹nh, ®Ønh.... c) H×nh trô Gi¸o viªn giíi thiÖu th«ng qua c¸c vÝ dô cô thÓ nh hép söa, thïng ®ùng níc, kÌm theo quan s¸t m« h×nh vµ häc sinh nhËn thÊy h×nh trô cã 2 ®¸y lµ h×nh trßn b»ng nhau, chiÒu cao b»ng ®o¹n th¼ng nèi hai t©m cña 2 h×nh trßn ®¸y. Nh vËy khi giíi thiÖu ba h×nh trªn, gi¸o viªn cÇn tËn dông c¸c ®å vËt xung quanh nh hép phÊn, bao diªm, viªn g¹ch, lon s÷a … cïng víi c¸c m« h×nh b»ng gç, nhùa ®Ó gióp häc sinh h×nh thµnh biÓu tîng cô thÓ, biÓu tîng kh¸i qu¸t, kh¸i niÖm s¬ bé vÒ 3 lo¹i h×nh trªn. Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 17 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh - KÕt hîp chÆt chÏ víi m«n mÜ thuËt, cho häc sinh vÏ khèi hép, khèi trô víi c¸c ®êng nÐt khuÊt lµ nÐt ®øt,c¸c ®êng nÐt nh×n thÊy lµ nÐt liÒn. d) Gi¶ng d¹y quy t¾c tÝnh diÖn tÝch xung quanh, diÖn tÝch toµn phÇn, thÓ tÝch - Quy t¾c chung ®Ó tÝnh diÖn tÝch xung quanh cña c¶ 3 lo¹i h×nh (h×nh hép ch÷ nhËt, h×nh lËp ph¬ng, h×nh trô) lµ: DiÖn tÝch xung quanh b»ng chu vi ®¸y nh©n chiÒu cao §Ó ®i ®Õn quy t¾c nµy gi¸o viªn cho häc sinh khai triÓn h×nh hép ch÷ nhËt (h×nh lËp ph¬ng, h×nh trô) råi gîi ý häc sinh: diÖn tÝch xung quanh mçi h×nh ®Òu b»ng diÖn tÝch cña h×nh ch÷ nhËt cã chiÒu dµi lµ chu vi ®¸y vµ chiÒu réng b»ng chiÒu cao cña h×nh (minhho¹ trªn m« h×nh). ë ®©y häc sinh tÝnh chu vi ®¸y theo c«ng thøc tÝnh chu vi h×nh ch÷ nhËt (h×nh vu«ng, h×nh trßn) §èi víi h×nh lËp ph¬ng cßn cã c¸ch tÝnh kh¸c, diÖn tÝch mét mÆt nh©n víi 4 §Ó tÝnh diÖn tÝch toµn phÇn cña ba h×nh nãi trªn ta ®Òu lÊy diÖn tÝch xung quanh céng diÖn tÝch hai mÆt ®¸y. Trong ®ã diÖn tÝch mÆt ®¸y tÝnh theo quy t¾c ®· häc vÒ diÖn tÝch h×nh ch÷ nhËt (diÖn tÝch h×nh vu«ng, diÖn tÝch h×nh trßn). Riªng h×nh lËp ph¬ng cßn cã c¸ch tÝnh kh¸c lµ lÊy diÖn tÝch mét mÆt nh©n 6. §Ó x©y dùng quy t¾c tÝnh thÓ tÝch cña h×nh hép ch÷ nhËt, gi¸o viªn dïng m« h×nh h×nh hép ch÷ nhËt ®îc ghÐp tõ c¸c khèi vu«ng 1cm3 b»ng nhùa ®Ó híng dÉn häc sinh nhËn xÐt. VÝ dô : Gi¸o viªn cho häc sinh quan s¸t vµ tõ ®ã híng dÉn häc sinh tÝnh thÓ tÝch cña h×nh hép ch÷ nhËt cô thÓ cã chiÒu dµi 4 cm, chiÒu réng 3cm, chiÒu cao 2 cm .B»ng c¸ch chia thµnh c¸c h×nh lËp ph¬ng1cm3. Gîi ý cho häc sinh nªu : + 2 líp h×nh lËp ph¬ng + Mçi líp gåm 4 x 3 h×nh lËp ph¬ng Gîi ý cho häc sinh tÝnh : ThÓ tÝch nµy lµ V= 4 x 3 x 2 = 24( cm) Gióp cho häc sinh nªu: “ Muèn tÝnh thÓ tÝch cña h×nh hép ch÷ nhËt ta lÊy chiÒu dµi nh©n víi chiÒu réng, råi nh©n víi chiÒu cao ( cïng ®¬n vÞ ®o ) C«ng thøc: V= a x b x c V: ThÓ tÝch cña h×nh hép ch÷ nhËt a: ChiÒu dµi h×nh hép ch÷ nhËt b: ChiÒu réng cña h×nh hép ch÷ nhËt c: ChiÒu cao cña h×nh hép ch÷ nËt Còng t¬ng tù nh vËy ,ngêi ta x©y dùng c«ng thøc tÝnh thÓ tÝch cña h×nh lËp ph¬ng. 18 Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh V= a x a x a Khi häc sinh ®· n¾m ®îc quy t¾c vµ c«ng thøc tÝnh. Gi¸o viªn nªn h×nh thµnh cho häc sinh c¸c quy t¾c tÝnh ngîc ®îc. Suy ra tõ c«ng thøc VÝ dô: ChiÒu cao = V axb ; axb= V c Nh vËy khi d¹y c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 5, gi¸o viªn còng ph¶i quan t©m ®Õn c¸c vÊn ®Ò chung trong ph¬ng ph¸p gi¶ng d¹y c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 4. Ngêi gi¸o viªn ph¶i quan t©m ®Õn viÖc tæ chøc c¸c ho¹t ®éng thùc hµnh. T¨ng cêng so s¸nh ®èi chiÕu ®Ó hÖ thèng ho¸ c¸c quy t¾c, c«ng thøc tÝnh to¸n gióp häc sinh nhí l©u. §ång thêi cÇn chó ý ®óng møc ®Õn viÖc n©ng cao n¨ng lùc t duy cña häc sinh v× líp 5 lµ líp cuèi cÊp, häc sinh t¬ng ®èi lín, s¾p söa bíc vµo trêng trung häc c¬ së. Do ®ã bªn c¹nh ph¬ng ph¸p cung cÊp kiÕn thøc chÝnh cho häc sinh lµ dùa vµo kh¶ n¨ng suy luËn mét c¸ch cã c¬ së, cã c¨n cø. §Ó gióp c¸c em nhí ®îc c«ng thøc (kÓ c¶ c«ng thøc ngîc) th× gi¸o viªn ph¶i thêng xuyªn «n tËp, hÖ thèng ho¸ ®Ó gióp c¸c em nhËn thÊy cã thÓ tõ quy t¾c nµy trong khi d¹y gi¸o viªn ®· thêng sö dông 4 ph¬ng ph¸p (c«ng thøc) nµy suy ra quy t¾c (c«ng thøc kia). 3. D¹y gi¶i to¸n cã néi dung h×nh häc Trong ch¬ng tr×nh líp 4 vµ líp 5 (mµ chñ yÕu lµ líp 5) c¸c bµi to¸n ®ã cã néi dung h×nh häc ë tiÓu häc gi÷ vai trß rÊt quan träng. Khi gi¶i c¸c bµi to¸n nµy häc sinh ph¶i vËndông tæng hîp nhiÒu kiÕn thøc vµ hiÓu biÕt vÒ: + YÕu tè h×nh häc: C«ng thøc tÝnh chu vvi diÖn tÝch thÓ tÝch vµ c¸c c¸ch tÝnh ngîc + C¸ch gi¶i c¸c lo¹i to¸n ®iÓn h×nh + C¸c phÐp tÝnh sè häc + C¸ch tÝnh gi¸ trÞ nh÷ng ®¹i lîng th«ng dông trong cuéc sèng xung quanh nh tÝnh: sè g¹ch lãt nÒn, tÝnh diÖn tÝch quÐt v«i nhµ, tÝnh m3 níc cña bÓ. +C¸ch tr×nh bµy bµi gi¶i sao cho ng¾n gän,khoa häc,dÔ hiÓu,®óng vµ ®ñ yªu cÇu bµi to¸n. D¹y gi¶i bµi tËp nãi chung cÇn ph¶i cã c¸c em tu©n theo quy t¾c chung trong gi¶i to¸n. Nhng ®èi víi nhng bµi cã néi dung h×nh häc cÇn chó ý mÊy ®iÓm sau: - Líp 5 bµi tËp h×nh chñ yÕu lµ tÝnh to¸n cßn d¹ng h×nh ph©n tÝch tæng hîp, nhËn d¹ng, ®o ®¹c cã phÇn gi¶m h¬n so víi líp tríc. Trong qu¸ tr×nh tÝnh to¸n cÇn gióp cho c¸c em n¾m v÷ng c¸c tÝnh, c«ng thøc, quy t¾c… Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 19 S¸ng kiÕn kinh nghiÖm häc líp 5 D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh - C¸c yÕu tè h×nh häc cã nh÷ng nÐt riªng nªn viÖc gi¶i c¸c bµi tËp to¸n còng ®i riªng theo tÝnh riªng biÖt ®ã. - Khi gi¶i c¸c bµi to¸n vÒ tÝnh diÖn tÝch ,yªu cÇu häc sinh ph¶i ®äc kÜ ®Ò bµi ,ph©n biÖt ®îc ba yÕu tè : d÷ kiÖn ,®iÒu kiÖn vµ Èn sè , ®Æc biÖt ph¶i chó ý ®Õn nh÷ng tõ “ ch×a kho¸ ”. VÝ dô 1: Mét c¸i bÓ níc h×nh hép ch÷ nhËt dµi 18dm, réng 12dm, cao 9dm, hái bÓ ®ã chøa ®îc bao nhiªu lÝt níc. §Ó gi¶i bµi to¸n nµy häc sinh biÕt vËn dông c«ng thøc tÝnh thÓ tÝch h×nh hép ch÷ nhËt ®Ó tÝnh, n¾m ®îc 1dm 3 = 1l. VÝ dô 2: Mét tam gi¸c cã ®¸y lµ 10cm, cã diÖn tÝch b»ng h×nh vu«ng cã c¹nh 8cm, tÝnh ®êng cao cña tam gi¸c ®ã. §èi víi bµi to¸n nµy ®Ó ®i tÝnh chiÒu cao tam gi¸c ph¶i biÕt tÝnh diÖn tÝch tam gi¸c mµ diÖn tÝch tam gi¸c b»ng diÖn tÝch h×nh vu«ng. §Ó gi¶i bµi to¸n nµy häc sinh ¸p dông quy t¾c tÝnh diÖn tÝch h×nh vu«ng sau ®ã ¸p dông c¸ch tÝnh ngîc h S 2 a ®Ó lµm bµi. VÝ dô 3: Mét nhµ m¸y ®µo mét c¸i bÓ ngÇm h×nh hép ch÷ nhËt dµi 12m, réng 6m vµ s©u 3m. §Êt ®µo lªn cø 1m3 nÆng1,25 tÊn. NÕu dïng xe t¶i lo¹i 5 tÊn ®Ó chuyÓn sè ®Êt ®ã th× ph¶i bao nhiªu chuyÕn míi hÕt? Häc sinh t×m thÓ tÝch cña bÓ,t×m khèi lîng ®Êt,tõ ®ã chÝ cho t¶i träng cña xe ®Ó t×m ra sè chuyÕn xe. Nh vËy tõ c¸c kiÕn thøc ®· häc, häc sinh ®· biÕt vËn dông vµo thùc tÕ cuéc sèng. Ch¬ng IV tÝnh kh¶ thi cña ®Ò tµi Trong c¸c m¹ch kiÕn thøc to¸n häc líp 5,m¹ch kiÕn thøc vÒ c¸c yÕu tè h×nh häc ®ãng vai trß to lín song song cíi c¸c m¹ch kiÕn thøc vÒ ®¹i lîng sè häc ...Nghiªn cøu ®Ò tµi s¸ng kiÕn kinh nghiÖm “D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 5” vµ ¸p dông d¹y häc trong nhµ trêng ngêi gi¸o viªn sÏ ®¹t ®îc nhiÒu thµnh c«ng trong c¸c giê d¹y,c¸c tiÕt d¹y trë nªn nhÑ nhµng mµ hiÖu qu¶. §Ó ®¸p øng môc tiªu cña gi¸o dôc hiÖn ®¹i, chóng ta cÇn ph¶i thùc hiÖn mét c¸ch ®ång bé trong tÊt c¶ c¸c khèi líp th× míi cã thÓ ph¸t huy hiÖu qu¶ cao nhÊt. Nghiªn cøu thùc hiÖn ®Ò tµi “D¹y häc c¸c yÕu tè h×nh häc ë líp 5” gãp phÇn kh«ng nhá trong viÖc c¶i tiÕn ph¬ng ph¸p d¹y häc,t×m tßi ,bæ khuyÕt nh÷ng ®iÓm Ngêi thùc hiÖn : NguyÔn §µm L©m 20
- Xem thêm -

Tài liệu liên quan