Tài liệu SKKN Chỉ đạo thực hiện các phương pháp dạy học tích cực

PHÒNG GIÁO DỤC VÀ ĐÀO TẠO KRÔNG ANA TRƯỜNG TIỂU HỌC ĐINH TIÊN HOÀNG SÁNG KIẾN KINH NGHIỆM ĐỀ TÀI: CHỈ ĐẠO THỰC HIỆN CÁC PHƯƠNG PHÁP DẠY HỌC TÍCH CỰC Họ và tên: Hồ Thị Mỹ Hạnh Đơn vị: trường TH Đinh Tiên Hoàng Trình độ đào tạo: Đại học Môn đào tạo: Giáo dục Tiểu học Krông Ana, tháng 1 năm 2016 Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 1 MỤC LỤC TT 1 NỘI DUNG Phần mở đầu TRANG 3 2 Lý do chọn đề tài 3 3 Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài 4 4 Đối tượng, phạm vi và phương pháp nghiên cứu 5 5 Cơ sở lý luận 6 6 Thực trạng 7 7 Giải pháp, biện pháp 10 8 Kết quả 21 9 Kết luận, kiến nghị 23 Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 2 I. PHẦN MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học là vấn đề được đề cập nhiều nhất trong những năm học gần đây. Có rất nhiều phương pháp dạy học, kỹ thuật dạy học hay, mới, sáng tạo được triển khai, tập huấn đến người dạy. Yêu cầu một phương pháp dạy học hiệu quả được đặt ra với người thầy. Người dạy lúc này có nhiều cơ hội nhưng cũng gặp không ít khó khăn. Làm thế nào để có một cách dạy hay nhất, nhẹ nhàng nhất, hiệu quả nhất. Làm sao để phát huy tính tích cực học tập của học sinh đã được đặt ra trong tất cả các nhà trường. Phát huy tính tích cực đã là một trong các phương hướng cải cách, nhằm đào tạo những người lao động sáng tạo, làm chủ đất nước. Từ đó, trong nhà trường xuất hiện ngày càng nhiều tiết dạy tốt của các giáo viên giỏi, theo hướng tổ chức cho học sinh hoạt động, tự lực chiếm lĩnh tri thức mới. Phương pháp dạy học tích cực hướng tới việc hoạt động hóa , tích cực hóa hoạt động nhận thức của người học , tức là tập kết vào phát huy tính tích cực của người học chứ không phải là tập kết vào phát huy tính tích cực của người dạy , tuy nhiên để dạy học theo phương pháp tích cực thì thầy giáo phải nỗ lực nhiều so với dạy theo phương pháp thụ động. Và ở các trường học, việc đổi mới phương pháp dạy học được trang bị đến từng người dạy. Đẩy mạnh, tác động tích cực đến nhận thức và hoạt động dạy của từng giáo viên, đến hoạt động học của mỗi em học sinh. Việc đổi mới phương pháp dạy học đã đem lại hiệu quả tích cực đáng kể trong dạy học. Với quyết tâm đổi mới của mỗi giáo viên cùng với sự hỗ trợ tích cực của công nghệ thông tin, đã có rất nhiều phương pháp dạy học mới hay, sáng tạo mau chóng được phổ biến rộng rãi, được đông đảo giáo viên vận dụng trong dạy học. Thế nhưng, không phải tất cả giáo viên đều có thể cập nhật, học hỏi mau chóng và vận dụng có hiệu quả các phương pháp dạy học mới. Trong thực tế, việc vận dụng phương pháp dạy học và kỹ năng sư phạm của đội ngũ giáo viên Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 3 dù đã có nhiều đổi mới so với những năm học trước song nhìn chung việc tổ chức dạy học vẫn còn nặng thói quen thuyết giảng, giáo viên vẫn còn làm việc nhiều. Đặc biệt, đa số giáo viên vẫn chưa quan tâm đúng mức đến đối tượng học sinh lớp mình dạy nên lựa chọn phương pháp, hình thức chưa phù hợp đối tượng học sinh, nghĩa là hình thức và phương pháp dạy học vẫn chưa phát huy được tính năng động, sáng tạo, chưa phát huy được tính tích cực chủ động của học sinh. Xã hội ngày một phát triển, nhu cầu của con người ngày càng cao và đòi hỏi của xã hội đối với ngành giáo dục ngày một cấp thiết. Gia đình, xã hội đều quan tâm, tạo nhiều điều kiện cho giáo dục, quan tâm nhiều đến giáo viên và con em thì đòi hỏi của họ ở mỗi giáo viên ngày càng nhiều và ngày càng cao hơn. Là một người quản lý chung trong trường, bản thân tôi xác định chất lượng dạy học là yếu tố quan trọng hàng đầu. Trong những năm học trước, trực tiếp phụ trách chuyên môn, tôi cũng đã có nhiều lần thực hiện đề tài về phương pháp dạy học. Đề tài Chỉ đạo dạy học phát huy tính tích cực của học sinh và Chỉ đạo dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Đây là các vấn đề mà bản thân tôi rất tâm huyết, trăn trở. Trong thực tế, không phải tất cả giáo viên đều có thể nắm bắt và thực hiện được như mình mong muốn. Vậy nên, vấn đề Dạy học thế nào để hiệu quả nhất vẫn luôn là vấn đề hàng đầu. Các phương pháp dạy học tích cực vẫn luôn là vấn đề nóng, cần chú trọng và thường xuyên được giáo viên trao dồi để áp dụng hiệu quả nhất. Xuất phát từ thực tế đội ngũ giáo viên trong trường, tôi luôn đặt ra cho đơn vị mình tiêu chí dạy học hiệu quả nhất, chất lượng nhất và phát huy tốt nhất khả năng tự học của học sinh. Trải qua một chặng dài dạy học và làm công tác quản lý, tôi rất tâm đắc các phương pháp dạy học hay, tích cực. Các phương pháp dạy học tích cực là các đề tài sinh hoạt chuyên môn, là các nội dung thảo luận trong các cuộc họp, là các chuyên đề để mọi người tự học tập, bồi dưỡng thường xuyên và nghiên cứu. Trên cả, các phương pháp dạy học tích cực đã, Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 4 đang được tất cả giáo viên trong trường áp dụng hằng ngày để có những tiết học hay, hiệu quả đến với học sinh. Chính vì thế, lần này tôi lại chọn đề tài về phương pháp dạy học đó là Chỉ đạo thực hiện các phương pháp dạy học tích cực. 2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài Giải pháp để giáo viên thực hiện được các phương pháp dạy học tích cực nhằm nâng cao chất lượng dạy học. Giáo viên có cái nhìn tổng quát hơn, giáo viên chủ động hơn trong việc tổ chức một tiết học. và hơn nữa, mỗi giáo viên có thói quen tìm hiểu, luôn mạnh dạn áp dụng những điều mới mẻ trong dạy học. 3. Đối tượng nghiên cứu - Quan điểm dạy học tích cực. - Các phương pháp dạy học tích cực như dạy học lấy học sinh làm trung tâm, dạy học phân hóa đối tượng học sinh. Dạy học nêu vấn đề. Dạy học phát huy tính tự giác, tích cực của học sinh,... - các kỹ thuật dạy học tích cực. 4. Giới hạn, phạm vi nghiên cứu Giáo viên trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng; Học sinh trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng; Từ năm học 2012-2013 đến năm học 2015-2016 5. Phương pháp nghiên cứu Phương pháp điều tra; Phương pháp nghiên cứu tài liệu; Phương pháp trải nghiệm thực tế; Phương pháp thực hành. Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 5 II. PHẦN NỘI DUNG 1. Cơ sở lí luận Tính tích cực là một phẩm chất vốn có của con người. Con người sản xuất ra của cải vật chất cần thiết cho sự tồn tại, phát triển của xã hội, sáng tạo ra nền văn hoá mỗi thời đại. Các phương pháp dạy học tích cực đã được dùng ở nhiều nước, để chỉ những phương pháp dạy học theo hướng phát huy tính tích cực, chủ động, sáng tạo của người học. Các phương pháp dạy học tích cực là sự kết hợp linh hoạt nhiều phương pháp dạy học phù hợp với nội dung, trình độ nhận thức của học sinh và điều kiện thực tế để đạt được mục tiêu của bài học. Trong đó có những phương pháp dạy học quen thuộc như: dùng lời, trực quan, minh hoạ, vấn đáp, thảo luận nhóm, dạy học nêu và giải quyết vấn đề, trò chơi, động não thực hành, thí nghiệm và một số phương pháp có tên gọi mới hiện tại đang được sử dụng ở nhiều nước trên thế giới như: Học theo góc, học theo hợp đồng, học theo dự án,… Trong xã hội hiện đại, với sự bùng nổ thông tin, sự phát triển như vũ bão của khoa học, kĩ thuật, công nghệ, thời gian trên lớp học không đủ để trang bị cho người học mọi tri thức và không thể nhồi nhét vào đầu óc người học quá nhiều kiến thức. Vì vậy cần phải dạy phương pháp học ngay từ bậc tiểu học và càng lên bậc học cao hơn thì càng phải được chú trọng. A.Kômenski đã viết “Giáo dục có mục đích đánh thức năng lực nhạy cảm, phán đoán đúng đắn, phát triển nhân cách...hãy tìm ra phương pháp cho gíáo viên dạy ít hơn, học sinh hiểu nhiều hơn”. Định hướng đổi mới phương pháp dạy học ở nước ta cũng được thể chế hoá trong luật giáo dục “Phương pháp giáo dục phổ thông phải phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo của học sinh; phù hợp với đặc điểm lứa Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 6 tuổi của từng lớp học, môn học; bồi dưỡng phương pháp tự học, rèn luyện kỹ năng vận dụng kiến thức vào thực tế; tác động đến tình cảm, đem lại niềm vui, hứng thú học tập cho học sinh.” Cốt lõi của việc đổi mới phương pháp hiện nay là làm thế nào để phát huy được tính tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh trong học tập, chống lại thói quen học tập thụ động đang tồn tại phổ biến hiện nay. Nói cách khác là phải tích cực hoá hoạt động học tập của học sinh. Cơ sở pháp chế của định hướng trên là dựa vào mục tiêu giáo dục phổ thông; yêu cầu về nội dung, phương pháp giáo dục phổ thông trong luật giáo dục cũng như Nghị quyết 40/2000/QH10 về đổi mới chương trình giáo dục phổ thông nhằm khắc phục những mặt còn hạn chế, tăng cường tính thực tiễn, kỹ năng thực hành, năng lực tự học v..v… Các căn cứ để thực hiện là Công văn 896/BGDĐT-GDTH ngày 13-22006 về Hướng dẫn điều chỉnh việc dạy và học cho học sinh tiểu học; Công văn số 9832/ BGDĐT-GDTH ngày 1-9-2006 về Hướng dẫn thực hiện chương trình các môn học lớp 1, 2, 3, 4, 5; Công văn số 1015/SGDĐT-GDTH “Hướng dẫn điều chỉnh nội dung dạy học giáo dục phổ thông cấp tiểu học”. Thông tư 30/2014/TT-BGDĐT cũng cho thấy phương pháp đánh giá học sinh hoàn toàn phù hợp với xu thế dạy học hiện nay. Nghị quyết số 29-NQ/TW ngày 04 tháng 11 năm 2013 của ban chấp hành trung ương Đảng về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, đáp ứng yêu cầu công nghiệp hóa, hiện đại hóa trong điều kiện kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa và hội nhập quốc tế và Nghị quyết số 88/2014/QH13 ngày 28 tháng 11 năm 2014 của Quốc hội về đổi mới chương trình, sách giáo khoa giáo dục phổ thông một lần nữa khẳng định xu hướng giáo dục phát huy tích tích cực của người học bằng các phương pháp dạy học tích cực và nội dung dạy học phong phú. 2. Thực trạng 2.1. Thuận lợi, khó khăn Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 7 Thuận lợi: Các phương pháp dạy học tích cực đã được tập huấn đến tất cả giáo viên. Hầu hết giáo viên đã và đang áp dụng trong dạy học. Việc dạy học phát huy tính tích cực của học sinh cũng đã được áp dụng từ nhiều năm nay. Từ khi có chương trình thay sách giáo khoa tiểu học cùng với việc tập huấn nội dung, phương pháp dạy học mới, toàn thể giáo viên huyện nhà cũng như giáo viên trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng đã có những kỹ năng cơ bản về việc tổ chức các hoạt động dạy học như thế nào để phát huy được tính tích cực của học sinh. Khó khăn: Trong quá trình dạy học, từ khâu thiết kế đến lên lớp, một số giáo viên vẫn còn dựa hoàn toàn vào sách thiết kế, sách giáo viên mà chưa có sáng tạo, chưa tính đến việc lựa chọn phương pháp dạy học thế nào để phù hợp với các đối tượng học sinh lớp mình có. Phần lớn giáo viên cứ dạy đại trà, dạy cho hết nội dung trong sách giáo khoa, chưa kích thích, tạo nên một “xung đột nhận thức” cho đối tượng học sinh giỏi hay tạo được một thử thách vừa sức về mặt trí tuệ cho các đối tượng học sinh khác trong lớp. Một số giáo viên lạm dụng hoạt động dạy học theo nhóm, không chú ý đối tượng học sinh yếu, không quan tâm đến việc tìm ra những biện pháp tác động đến quá trình nhận thức của học sinh. 2.2. Thành công, hạn chế Thành công: Phương pháp dạy học tích cực đã và đang được giáo viên hưởng ứng và áp dụng thường xuyên trong dạy học. Coi đây là chìa khóa thành công trong mỗi tiết dạy của mình. Hạn chế: Một bộ phận giáo viên chưa nhận thức đầy đủ về đổi mới phương pháp dạy học nên việc thực hiện còn hình thức, đối phó; Giáo viên không chú ý đến việc lựa chọn phương pháp dạy học thế nào để phù hợp và hiệu quả nhất, không chú ý thiết kế tiết dạy theo đối tượng người học. Trình độ của giáo viên trong việc vận dụng các phương pháp dạy học mới còn hạn chế nên hiệu quả tổ chức hoạt động nhận thức của học sinh còn thấp; . Việc ứng dụng các kỹ thuật dạy học chưa thực sự đúng lúc, đúng chỗ, nhiều khi còn rơi Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 8 vào tình trạng lạm dụng gây hậu quả trái ngược; Việc sử dụng đồ dùng dạy học và tài liệu bổ trợ chưa thường xuyên, chưa hiệu quả. 2.3. Mặt mạnh, mặt yếu Mặt mạnh: Các phương pháp dạy học tích cực phù hợp với xu thế tự nhiên. Hiệu quả mang lại nhìn thấy được. Với những giáo viên áp dụng thành thạo, thường xuyên, giáo viên sẽ cảm thấy nhẹ nhàng, hứng thú hơn. Học sinh tích cực, chủ động hơn và chất lượng dạy học cao hơn. Mặt yếu: Các phương pháp dạy học tích cực phải được lựa chọn phù hợp nội dung, đối tượng học sinh và cơ sở vật chất phục vụ dạy học. nếu không biết lựa chọn, kết hợp nhuần nhuyễn các phương pháp thì việc dạy học sẽ không đạt kết quả như mong muốn. Giáo viên phải nắm bắt, làm chủ các kỹ thuật dạy học tích cực. Đây là kỹ năng sư phạm cần được bỗi dưỡng thường xuyên. 2.4. Các nguyên nhân, các yếu tố tác động Nguyên nhân, yếu tố tác động của những thành công Dạy học theo các phương pháp tích cực là yêu cầu thiết yếu hiển nhiên phù hợp với xu thế dạy học hiện nay. Các kỹ năng dạy học, các thủ thuật dạy học, ... đã được Sở, Phòng Giáo dục và Đào tạo và nhà trường chú ý, triển khai tập huấn đến giáo viên đứng lớp. Nhiều giáo viên tiếp thu nhanh, thực hành tốt nên đã đạt hiệu quả cao trong tiết dạy cũng như trong việc dự giờ, góp ý cho đồng nghiệp. Các yêu cầu về cơ sở vật chất, thiết bị dạy học và các yếu tố hỗ trợ khác cũng dần được đáp ứng nên thuận lợi hơn cho người dạy trong việc lựa chọn và áp dụng các phương pháp dạy học tích cực. Trong thời gian qua, học sinh là yếu tố tích cực tạo say mê, hứng thú cho đội ngũ giáo viên. Nhìn các em được giúp đỡ, được tiến bộ, mỗi người giáo viên đều thấy ấm lòng hơn, có thêm hơn sức mạnh tinh thần, có thêm hơn trách nhiệm trong việc dạy học. Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 9 Nguyên nhân, yếu tố tác động của những hạn chế Cơ sở vật chất, thiết bị dạy học còn thiếu thốn, chưa tạo điều kiện thuận lợi cho việc tổ chức các hình thức dạy học theo hướng đổi mới; Nhận thức, trình độ vận dụng các phương pháp dạy học, kỹ thuật dạy học theo hướng đổi mới còn thấp, chưa nhuần nhuyễn, dẫn đến tâm lí ngại đổi mới. Nhiều người coi đổi mới trong tổ chức dạy học chỉ là biểu diễn còn các tiết dạy bình thường thì dạy qua loa, không đầu tư, không chịu khó tìm tòi thực hành trong công tác dạy học. Lối mòn nhận thức là căn bệnh cực kỳ nan giải trong một số giáo viên. Việc phải suy nghĩ, tìm tòi học hỏi, việc phải công phu thiết kế tỉ mỉ các hoạt động để tổ chức cho học sinh làm việc mà một số giáo viên không muốn làm, không muốn động não. Đó cũng là hạn chế mà đã nhiều năm chưa khắc phục được. 2.5. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng của việc dạy học bằng các phương pháp tích cực Dạy học bằng các phương pháp tích cực đã được nói đến nhiều, đã được triển khai áp dụng và luôn được khuyến khích lựa chon, phát huy. Tuy nhiên, mỗi người lại có cách hiểu, cách áp dụng khác nhau và hiệu quả khác nhau. Gắn kết việc sử dụng phương pháp dạy học tích cực với đổi mới giáo dục, cá nhân tôi cho rằng, muốn đổi mới, muốn đưa chất lượng đi lên là phải đưa mọi hoạt động giáo dục hướng về người học, dựa trên những yếu tố của người học. Như vậy, việc lựa chọn phương pháp dạy học như thế nào để ảnh hưởng tích cực nhất đối với người học là vấn đề cần được cân nhắc kỹ. Việc lựa chọn phương pháp dạy học phù hợp là yếu tố quyết định chất lượng của mỗi tiết học. Thế nhưng vấn đề là không phải tất cả giáo viên đều nhận thức được sâu sắc vấn đề. Thế nên, mặc dù đã được thực tế chứng minh tính hiệu quả vượt trội của nó nhưng đến nay, vẫn còn một số giáo viên chưa thành thạo, nhuần nhuyễn, chưa áp dụng triệt để vào công việc của mình. Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 10 Với mỗi học sinh, muốn hằng ngày các em đến lớp với một tâm thế thoải mái, hào hứng thì việc quan trọng đó là hoạt động học ở trường phải là hoạt động hứng thú đối với các em. Hoạt động học nếu luôn nặng nề, gây áp lực, khó khăn cho học sinh thì các em sẽ dễ chán nản, thụ động, muốn bỏ học và điều này không chỉ là nguy hại cho các em bây giờ mà còn ảnh hưởng nặng nề đến tương lai của mỗi em cũng như ảnh hưởng không tốt đến gia đình các em và toàn xã hội. Nếu mỗi người giáo viên đều áp dụng tốt các kỹ năng dạy học tích cực, mỗi học sinh đều được chú ý phát triển, được có cơ hội tốt nhất để học tập vươn lên thì thế hệ chúng ta đang bồi dưỡng sẽ là những nhân tố tích cực trong tương lai. 3. Giải pháp, biện pháp 3.1. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp Để một tiết dạy hiệu quả, thành công thì người giáo viên phải là người thiết kế và tổ chức dạy học tốt. Vậy, để thiết kế được một tiết hoc, người dạy phải hiểu biết nhiều vấn đề, phải lường trước được các tình huống sẽ xảy ra. Phải biết học sinh mình đã có gì, cần cung cấp thêm nội dung nào, và lựa chọn cách dạy học nào tốt nhất. Cô có thể chỉ cung cấp lượng kiến thức cần thiết cho các em, yêu cầu các em ghi lại hay học thuộc thế là nội dung bài cũng đã hoàn thành. Thế thì tại sao phải thay đổi cách dạy học đọc chép đó. Bởi rõ ràng so với cách mà giáo viên tổ chức cho các em tự tìm hiểu vấn đề, các em sẽ học được nhiều điều, nhiều kỹ năng hơn nữa mà chúng ta không ai có thể phủ nhận. Vậy vấn đề là làm sao để giáo viên có thói quen nghiên cứu, đào bới suy nghĩ, cân nhắc trước mỗi tiết dạy về việc sẽ lựa chọn phương pháp dạy học nào, cách thức tổ chức ra sao, trong quá trình tổ chức cần phải sử dụng những kỹ thuật gì và cần những phương tiện hỗ trợ nào cho mình. Đó là mục tiêu mà đề tài đem lại. 3.2. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp Đẩy mạnh các chuyên đề về phương pháp dạy học tích cực. Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 11 Mỗi năm, nhà trường thường tổ chức các chuyên đề về các phương pháp dạy học mới, cách lựa chọn và sử dụng các phương pháp dạy học tích cực phù hợp cho các đối tượng, nội dung. Các phương pháp dạy học tích cực cũng được lồng ghép vào các tiết chuyên đề, hội giảng, thao giảng để mổ xẻ, thảo luận. Việc tổ chức chuyên đề được thực hiện nghiêm túc, bài bản. Sau khi duyệt nội dung chuyên đề của giáo viên. Tôi đã định hướng và hướng dẫn báo cáo viên tổ chức chuyên đề ví dụ chuyên đề dạy học Phát huy tính tích cực của người học, lấy người học làm trung tâm. Hoạt động chuyên đề ngoài mục đích thống nhất các nội dung chuyên môn còn rèn cho giáo viên kỹ năng giao tiếp, kỹ năng dạy học phát huy tính tích cực của người học. Không chỉ chuyên đề lý thuyết, tôi còn phân công giáo viên thể hiện nội dung Dạy học phát huy tính tích cực của học sinh bằng một số tiết dạy cụ thể. Qua các tiết dạy của những giáo viên tiêu biểu, các đồng chí giáo viên khác cũng học hỏi được nhiều. Tuy vấn đề này không phải là vấn đề mới mẻ nhưng qua chuyên đề, giáo viên cũng được nhắc nhở, được hâm nóng lại các nội dung quan trọng, được quán triệt các yêu cầu về dạy học tích cực. Điều này ngay từ đầu năm đã thúc đẩy, nhắc nhỡ và thực hành lại các kỹ năng dạy học mà mọi người cần thực hiện. Vấn đề này hầu như thực hiện hằng năm, năm học này, tôi chỉ đạo tổ chức nhiều chuyên đề thực hành dạy học. Tiết thực hành được góp ý, phân tích đánh giá những mặt mạnh, mặt yếu chủ yếu về cách thức tổ chức, về các phương pháp và kỹ thuật dạy học kích thích tư duy học sinh. Ngoài giáo viên có kỹ năng sư phạm tốt, có kiến thức vững vàng, tôi còn cho những giáo viên mới, giáo viên ít kinh nghiệm và những giáo viên còn hạn chế về kiến thức, kỹ năng sư phạm thực hành để góp ý. Tiết dạy không nhằm đánh giá giáo viên mà chỉ để rút kinh gnhiệm và hướng dẫn người dạy nhìn thấy vấn đề đúng hơn, cụ thể hơn để rút kinh nghiệm. Khuyến khích áp dụng các phương pháp dạy học tích cực Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 12 Các phương pháp dạy học tích cực cũng đã được phần lớn giáo viên thực hiện. Thế nhưng, đa số giáo viên vẫn còn thiếu các kỹ năng và các yêu cầu cần thiết để thiết kế một tiết dạy theo yêu cầu nên hiệu quả chưa cao, chưa toàn diện. Hơn nữa, dù đã nhiều năm áp dụng các phương pháp dạy học tích cực nhưng một số giáo viên vẫn không chịu khó thiết kế, cứ dạy theo thói quen cũ như cho học sinh đọc bài, hướng dẫn học sinh tìm hiểu bài qua loa băng các câu hỏi hết sức đơn điệu, đa số là các câu hỏi đúng/sai rồi cô cung cấp thông tin. Điều nay gây ra sự nhàm chán tồi tệ chung cho cả lớp và làm cho các em mất dần hứng thú học tập. Các kiến thức sách giáo khoa trở nên nặng nề, khó nhớ đối với các em. Năm học này, tôi cụ thể hóa lại các nội dung và đưa vào yêu cầu trong mỗi tiết dạy. Hướng dẫn, triển khai trong toàn thể giáo viên và yêu cầu thực hiện trong hoạt động dạy học của mình. Mỗi khối trưởng sẽ chịu trách nhiệm đôn đốc, nhắc nhở và giám sát việc thực hiện của giáo viên trong khối mình. Giáo viên còn lập kế hoạch dạy học căn cứ theo phân phối chương trình và các hướng dẫn mới như Chuẩn kiến thức- kỹ năng, hướng dẫn điều chỉnh nội dung số 5842, công văn số 896, 9832,... phù hợp với thực tế đối tượng học sinh lớp mình. Khuyến khích các khối trưởng chú trọng nhiều đến việc dự giờ đánh giá lấy học sinh làm trung tâm ( dự giờ cắt lát). Với mỗi hoạt động dạy học, góp ý cho người dạy về hình thức tổ chức thế nào để phù hợp hơn, sữ dụng phương pháp dạy học nào để học sinh được làm việc nhiều hơn và ghi nhớ lâu hơn. Cách tổ chức thế nào để các em chủ động lĩnh hội kiến thức là yếu tố được phân tích, đánh giá cao nhất. Vào các đợt thao giảng, chuyên đề, hội giảng mừng chủ điểm, tôi phát động cho giáo viên đăng ký các tiết dạy bằng các phương pháp dạy học tích cực. Đây cũng là phong trào được xây dựng và phát triển mạnh. Mỗi giáo viên đăng ký dạy sẽ được yêu cầu nhà trường hỗ trợ các nội dung cần thiết. Thường trong các tiết dạy, yêu cầu giáo viên cần nhất là đồ dùng hỗ trợ cho việc dạy Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 13 học. Các tiết dạy sử dụng máy chiếu, bảng tương tác thì thường thuận lợi hơn vì các hình ảnh sẵn có. Kiểm tra, theo dõi việc áp dụng các phương pháp dạy học tích cực. Vào đầu năm học, cùng với nội dung kiểm tra các hoạt động dạy học như mọi năm, tôi đưa vào tiêu chí đánh giá tiết học và giáo án nội dung Dạy học tích cực. Tiêu chí cụ thể như sau: Về giáo án: - Phải thể hiện nội dung dạy phân hóa đối tượng học sinh. Ví dụ: Khi xác định mục tiêu của từng bài dạy, giáo viên phải chú ý đến các hoạt động, đến đối tượng học sinh. Viết mục tiêu dưới dạng cụ thể, với ngôn từ phù hợp. Soạn cẩn thận nội dung của từng phần trong bài dạy để đạt được mục tiêu đề ra. -Thể hiện việc lựa chọn nội dung trong từng hoạt động đảm bảo cho học sinh lĩnh hội được một số kiến thức cơ bản để tự mình khám phá kiến thức mới. -Thể hiện được các hoạt động dạy học để đáp ứng đúng nhu cầu học tập của cá nhân hay của nhóm học sinh. Về tiết dạy: Có thể hiện phương pháp, hình thức dạy học mới, đa dạng và phù hợp Thứ nhất: Tạo môi trường giao tiếp thân thiện. Đây là việc quan trọng nhất. Để tổ chức được một tiết dạy nhẹ nhàng, kích thích học sinh hứng thú thì môi trường giao tiếp là môi trường để học sinh phát huy được tính chủ động, tích cực của mình. Học sinh tự tin trong giao tiếp mới bộc lộ hết những suy nghĩ, hiểu biết của mình với thầy cô. Tự tin trong giao tiếp giúp các em gắn kết hơn với bạn bè, thoải mái trong học tập. Thế nên, người giáo viên phải là người tạo được môi trường giao tiếp thân thiện với học sinh. Giao tiếp thân thiện thể hiện trong các hoạt động sau: Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 14 - Thân thiện trong hoạt động kiểm tra bài cũ: Trong hoạt động bài cũ, thay vì việc dò, gọi tên từng em lên để “ tra” giáo viên nên tổ chức các hoạt động trò chơi, nêu câu hỏi khuyến khích học sinh trả lời, nhận xét nhẹ nhàng, khuyến khích hơn là dùng điểm số để “ đe dọa” học sinh như trước đây. Ví dụ thay vì nêu câu hỏi: Muốn tính diện tích hình thang ta làm thế nào? Để kiểm tra kiến thức về hình thang đối với học sinh lớp 5 thì giáo viên có thể thay bằng cách sau: Cho bài toán về tìm diện tích hình thang rồi đưa ra một số cách giải có vận dụng công thức tính diện tích hình thang. Giáo viên có thể chia tổ để cho tổ thảo luận rồi đưa ra nhận xét bài nào giải đúng? bài nào giải sai? sai do đâu? đúng chỗ nào?, để giải đúng thì vận dụng công thức nào? đố em nào đọc lại được quy tắc, đố em nào viết lại công thức,… Hay cho mỗi các nhân bí mật nhận xét kết quả các cách giải A, B, C,… bằng bảng con. Hoạt động bài cũ như thế không mất nhiều thời gian mà còn tạo được không khí sôi nổi thoải mái có tính ganh đua học tập cho mỗi học sinh. - Thân thiện trong hoạt động dạy bài mới: Xuyên suốt trong một tiết học, hoạt động giao tiếp giữa thầy và trò là hoạt động chủ đạo. Vì vậy, giáo viên phải là người chủ động tạo môi trường giao tiếp cởi mở, thân thiện. Như vậy học sinh mới mạnh dạn trình bày ý kiến cũng như nêu những điều mình chưa hiểu với giáo viên. Tính thân thiện trong hoạt động dạy thể hiện ở trong cách đặt câu hỏi, cách lắng nghe học sinh, cách nhận xét, một nụ cười, một ánh mắt, một cái gật đầu, một lời động viên khuyến khích của cô sẽ là động lực giúp các em manh dạn, tự tin, sẽ là hành trang cho các em trong suốt hành trình cuộc sống sau này. Trong khi hình thành kiến thức mới, giáo viên phải là người tổ chức gợi mở. Mọi hoạt động phân tích, đánh giá, tìm hiểu,… phải để chính các em thực hành. Mọi kết luận phải để chính các em nêu. Các kết luận đơn giản nên dành Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 15 cho học sinh trung bình và yếu. Các kết luận phức tạp hơn, toàn diện và khái quát hơn nên dành cho học sinh khá, giỏi. Thứ hai: Dạy học phân hóa đối tượng học sinh. Dạy học theo nhu cầu của người học là yêu cầu bắt buộc trước hết. Bởi mục tiêu của việc dạy học cuối cùng là người học học được gì chứ không phải người dạy đã dạy được gì. Thứ ba: Học sinh phải được thực hành, được thao tác, được tìm tòi khám phá để lĩnh hội kiến thức mới. Để học sinh là người chủ động khám phá, lĩnh hội kiến thức mới một cách hiệu quả, người dạy phải biết cách tổ chức hoạt động khai thác kiến thức, dẫn dắt các em đi đến kết luận vấn đề một cách tự nhiên và có căn cứ khoa học. Ví dụ: khi dạy cho học sinh lớp năm bài Sự sinh sản của thực vật có hoa . Giáo viên có thể hoàn thành tiết dạy trong khoảng 30 phút bằng việc tổ chức cho học sinh đọc, tìm hiểu bài, sau đó cô hỏi, vài học sinh khá giỏi trả lời, cô chốt lại ý đúng, cho các em ghi nhớ. Kết thúc bài. Lúc này có thể có trên 90% số học sinh nắm được bài và . Nhưng sau một tuần, một tháng sẽ chỉ còn khoảng trên 50% số học sinh đó hiểu, nhớ cây có hoa sinh sản thế nào. Còn lại đa số các em sẽ quên đi. Vậy trong trường hợp này, nếu giáo viên biết để học sinh khám phá kiến thức thì các em sẽ hiểu và nhớ rất lâu. Như cho học sinh tự chuẩn bị đồ dùng học tập ( tạo thói quen chủ động, tích cực trong việc chuẩn bị đồ dùng học tập) mỗi em sẽ quan sát trước những loại cây có hoa, tự mình tìm hiểu quá trình sinh sản của một số cây thường gặp. Chuẩn bị theo khả năng của mình một số cây, hoa, quả,...Giáo viên phải thiết kế bài học thật phong phú bằng những hình ảnh hoặc vật thật, mô hình,... Sau đó, tổ chức cho các em khám phá, tìm hiểu. Chắc chắn, bằng những gợi ý và tổ chức của cô, các em sẽ tự tìm hiểu được loài cây có hoa sinh sản bằng cách nào. Qua tiết học này, các em sẽ được rèn luyện nhiều kỹ năng bao gồm cả quan sát, hợp tác( với bạn để tìm hiểu) kỹ năng giải quyết vấn đề, kỹ năng đặt câu hỏi,..Nếu điều kiện cơ sở vật chất tốt, giáo viên sẽ tổ chức thêm được nhiều hoạt động mà học sinh tiểu học rất thích như trò chơi quan sát, giải phẩu cây hoa, thí nghiệm,... Như vậy Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 16 các em sẽ hứng thú vô cùng và ghi nhớ tất cả các kiến thức một cách tự nhiên và lâu dài. Ví dụ khi hình thành kiến thức tính diện tích hình thoi, học sinh sẽ dễ rút ra kết luận, dế hiểu, dễ nhớ hơn khi được thao tác cắt, ghép hình thoi từ hình vuông hơn là việc cô giáo cung cấp kiến thức. Khi tự mình thao tác để tìm tòi, khám phá kiến thức mới, mọi điều các em lĩnh hội được đều có căn cứ khoa học và được ăn sâu trong trí nhớ của mình. Thứ tư: Giáo viên biết tạo điều kiên và khuyến khích các em giúp đỡ nhau trong học tập như chia nhóm cùng trình độ, khác trình độ,… Có hoạt động giúp đỡ, khuyến khích học sinh yếu, hỗ trợ học sinh trong các hoạt động học tập. Đối với học sinh giỏi, giáo viên phải biết khai thác để các em có điều kiện giúp đỡ các bạn yếu trong lớp. Phải chú ý hoạt động tổ chức của giáo viên xem có khai thác được khả năng học tập của mỗi cá nhân hay không. Hiệu quả tiết dạy đối với từng cá nhân thế nào. Đối tượng học sinh khá giỏi có được kích thích tư duy, đào sâu kiến thức có được hay không, đối tượng học sinh yếu kém có được giúp đỡ để có cơ hội vươn lên hay không. Giáo viên có thể hiện được các kỹ năng như: Khuyến khích học sinh tự phản ánh quá trình nhận thức của các em và cách các em diễn đạt. Khen thưởng nhằm động viên khuyến khích kịp thời sự cố gắng của học sinh. Quản lý lớp học ( gồm cả hành vi thể hiện trong các hoạt động học tập) Đặt câu hỏi và trả lời những câu hỏi của học sinh. Kích thích sự tư duy và sự hứng thú của học sinh ( với các vật thật, tranh ảnh, hành động, chuyện kể, câu hỏi). Thứ năm: Sử dụng đồ dùng hỗ trợ việc dạy học. Việc sử dụng đồ dùng dạy học cần phải nhuần nhuyễn và phát huy được tác dụng của mỗi đồ dùng. Ví dụ máy chiếu nên sử dụng cho những dạng bài nào, những môn học nào. Các loại tranh ảnh nên đưa ra lúc nào để hợp lý và phát huy hết hiệu quả. Ngoài đồ dùng dạy học thì phải tập cho học sinh thói quen sử dụng đồ dùng học tập hiệu quả. Hiện nay, đa số giáo viên lớp 4 và 5 ít Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 17 cho học sinh sử dụng bảng con nên không tiết kiệm được thời gian kiểm tra học sinh bởi kiểm tra trên giấy nháp hay trên bảng lớp sẽ mất nhiều thời gian hơn và số lượng học sinh được kiểm tra cũng ít hơn. Vì vậy việc sử dụng đồ dùng hỗ trợ cũng ảnh hưởng rất nhiều đến chất lượng tiết học. Thứ sáu: Hỗ trợ học sinh trong học tập Đây là việc làm hết sức quan trọng trong hoạt động dạy của mỗi người. Vì mỗi học sinh có một điểm khởi đầu khác nhau, mỗi em có trình độ nhận thức khác nhau và điều kiện gia đình cùng các tác động khác không giống nhau nên ở lớp, để mỗi em đều được học thì giáo viên phải là người hỗ trợ các em trong học tập. Với học sinh giỏi, giáo viên hỗ trợ trong việc phát huy, bồi dưỡng năng khiếu sẵn có để các em có điều kiện tốt nhất phát triển khả năng của mình. Còn đối với học sinh yếu kém, giáo viên cần phải quan tâm nhiều hơn, hỗ trợ nhiều hơn trong các hoạt động học tập để các em có được cơ hội học tốt hơn. Phải chú ý để các em được thực hành nhiều, rèn luyện nhiều để tiến bộ trong học tập. Không nên vì là học sinh khuyết tật, yếu kém, học sinh cá biệt mà bỏ mặc các em. Ngoài ra giáo viên còn các kỹ năng như Tổ chức các trò chơi học tập. Tổ chức thảo luận. Giải thích nội dung chính và để học sinh tự khám phá, khai thác các nội dung khác trong hoạt động. Ở giai đoạn phát triển bài, giáo viên phải lôi kéo sự tham gia của học sinh vào các phần giải thích, hướng dẫn hay minh họa. Phân học sinh theo nhóm ( phân vai, công việc khi cần) Đặt ra mục đích cụ thể phù hợp cho mọi đối tượng học sinh trong cả lớp, với các nhóm nhỏ hay từng cá nhân. Nêu các hoạt động cho học sinh thực hiện để đạt được mục đích, yêu cầu của bài học. - Hỗ trợ học sinh thực hành bằng cách hướng dẫn, mở rộng suy nghĩ và giúp các em giải quyết các vướng mắc ( đặt thêm câu hỏi cho học sinh, giải thích, Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 18 chứng minh, dùng thêm đồ dùng dạy học hỗ trợ cho học sinh thông qua hướng dẫn hay minh họa. Tổng kết, biểu dương những nhân tố tích cực trong dạy học Sau khi hoàn thành chương trình học kỳ 1, tôi tổng kết nhằm đánh giá lại những việc đã làm được, chưa làm được và xem xét lại những điểm tích cực hay hạn chế của việc dạy học. Phân tích các mặt mạnh của phương pháp dạy học mới. Qua đó, nhằm biểu dương những cá nhân tích cực trong việc thực hiện tốt các kỹ năng dạy học tích cực cũng như giúp đỡ những giáo viên chưa thực hiện tốt. Sau mỗi đợt thao giảng, thi giáo viên dạy giỏi cấp trường, nhà trường cũng tổ chức việc tổng kết, rút kinh nghiệm. Đưa ra phân tích, tuyên dương những tiết học hay, những tiết giáo viên có kỹ năng sư phạm tốt, áp dụng nhuần nhuyễn, hiệu quả nhất các kỹ thuật dạy học phát huy được năng lực tự học của học sinh. Phân tích, nhân rộng những hình thức tổ chức tốt cho học sinh hoạt động. Từ đó,tuyên dương, khen thưởng kịp thời để khích lệ giáo viên. 3.3. Điều kiện thực hiện giải pháp, biện pháp Để thực hiện được các giải pháp, biện pháp trên trước hết cần sự kiên quyết của người quản lý. Từ thực tế dạy học ở đơn vị, tôi quyết tâm phải đổi mới cả về nhận thức và thói quen dạy học cho giáo viên( Một số giáo viên đã làm tốt trước đó). Hơn nữa phải có sự cố gắng của mỗi người dạy. Mỗi người cần có sự hiểu biết nhất định để chủ động trong việc lựa chọn các phương pháp dạy học tác động tích cực đến học sinh. Mỗi giáo viên phải mong muốn mình được ghi nhận, mong muốn mình làm tốt và mong muốn học sinh được nhiều hơn thì mới nỗ lực trong việc đổi mới. Cơ sở vật chất cũng là một yếu tố quan trọng trong việc tổ chức dạy học. Cơ sở vật chất đáp ứng được yêu cầu thì hiệu quả tiết dạy sẽ được như mong muốn. Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 19 3.4 Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp Các giải pháp, biện pháp được nêu trên có quan hệ khăng khít không thể tách rời, không thể coi trọng hay xem nhẹ một giải pháp nào. Nếu đã chuyên đề, phổ biến và hướng dẫn học sinh thực hiện mà không có công tác kiểm tra, đánh giá, theo dõi để kịp thời điều chỉnh, giúp giáo viên ngày một trau dồi hơn các kỹ năng dạy học thì kết quả sẽ không cao. Việc thường xuyên theo dõi kiểm tra còn giúp mọi người kịp thời chấn chỉnh những sai sót, hạn chế và khuyến khich người dạy luôn sáng tạo trong dạy học 3.5. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu Đề tài không phải là vấn đề hoàn toàn mới mà tổng kết, đưa ra các cách làm phù hợp thực tế hơn, hiệu quả thiết thực hơn. Qua nhiều năm thực hiện, đã có một số lần đúc kết kinh nghiệm và kết quả năm học này đã thu lượm được nhiều kinh nghiệm quý báu hơn, tôi thấy phù hợp với thực tế đối tượng giáo viên và học sinh trường mình hơn. Từ đây, các phương pháp dạy học được lựa chọn, phát huy hơn nữa. Kiểu dạy học thuyết giảng đơn điệu đã dần dần được giáo viên loại bỏ. Cách dạy học tích cực được phát huy trong mỗi người. Chính hiệu quả của phương pháp dạy học tích cực là yếu tố thúc đẩy người dạy. 4. Kết quả thu được qua khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu Kết quả khảo nghiệm: Qua quá trình chỉ đạo thực hiện việc dạy bằng các phương pháp dạy học mới, tích cực hơn. Phần lớn giáo viên đã có thói quen coi trọng khâu thiết kế bài dạy, chuẩn bị bài dạy kỹ lưỡng từ việc lựa chọn phương pháp, hình thức tổ chức đến chuẩn bị dụng cụ, đồ dùng nào phù hợp cho các hoạt động của mình và tổ chức hiệu quả tiết dạy. Từ việc chỉ đạo xuyên suốt, có kiểm tra, theo dõi đã ngày một nâng dần các kỹ năng dạy học cho giáo viên. Giáo viên đã có thói quen tốt trong dạy học. Hồ Thị Mỹ Hạnh Trường Tiểu học Đinh Tiên Hoàng 20