Tài liệu Skkn các biện phát nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị, đồ dùng dạy học trong môn vật lý của trường trung học cơ sở

MỤC LỤC I. MỞ ĐẦU...........................................................................................................3 II. NỘI DUNG......................................................................................................7 1. Cơ sở lý luận..............................................................................................7 1.1. Phân loại thí nghiệm vật lý.....................................................................7 1.1.1.Thí nghiệm biểu diễn.........................................................................7 1.1.2. Thí nghiệm thực hành vật lý.............................................................8 1.2. Thiết bị, đồ dùng dạy học Vật lý..........................................................10 1.2.1.Khái niệm về thiết bị dạy học:........................................................10 1.2.2. Vài trò của thiết bị, đồ dùng dạy học vật lý ...................................11 2. Thực trạng việc sử dụng thiết bị, đồ dùng dạy học trong môn Vật lý tại trường THCS ………...............................................................................14 3. Đề xuất biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị, đồ dùng dạy học trong môn Vật lý tại trường THCS……...............................................15 3.1. Gi¸o viªn cÇn hiÓu ®îc môc ®Ých viÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc lµ g×?. .15 3.2. Yªu cÇu vÒ sù chuÈn bÞ cña gi¸o viªn.....................................................15 3.3. Gi¸o viªn cÇn hiÓu vµ ph©n lo¹i thiÕt bÞ, ®å dïng d¹y häc vµ ph©n lo¹i thÝ nghiÖm........................................................................................................16 3.3.1. §èi víi thÝ nghiÖm biÓu diÔn:.........................................................16 3.3.2. §èi víi lo¹i bµi trong ®ã cã thÝ nghiÖm thùc hµnh cña häc sinh...20 3.4. Yªu cÇu ®èi víi ngêi phô tr¸ch thiÕt bÞ, ®å dïng d¹y häc:.....................25 4. Thực nghiệm sư phạm áp dụng các biện pháp đã nêu vào tiến trình dạy đổi mới phương pháp dạy học...............................................................25 4.1.Ví dụ khối 6: Sự nở vì nhiệt của chất rắn, sự nở vì nhiệt của chất khí...26 4.1.1. Mục tiêu dạy học:..........................................................................26 4.1.2 Thời lượng dự kiến:.........................................................................27 4.1.4. Tiến trình dạy học:..........................................................................27 4.2.Ví dụ khối 8: Sử dụng các thiết bị, đồ dùng để phục vụ tiết dạy sử dụng phương pháp dạy học theo chủ đề..................................................................35 4.2.1. Mục tiêu:.........................................................................................35 4.2.2 Chuẩn bị:.........................................................................................36 1 4.2.3. Tiến trình:.......................................................................................36 4.3.Ví dụ khối 7: Sử dụng thiết bị, đồ dùng dạy học phục vụ cho các thí nghiệm do học sinh đề xuất trong phương pháp bàn tay nặn bột.................45 4.3.1.Mục tiêu:..........................................................................................45 4.3.2. Chuẩn bị:........................................................................................46 4.3.3. Tiến trình dạy..................................................................................46 5. Đánh giá kết quả thực nghiệm sư phạm...............................................52 5.1 . Phương pháp tiến hành:.........................................................................52 5.3. Đánh giá:...............................................................................................53 5.3.1.Đánh giá tiến trình dạy học thực nghiệm sư phạm khối 6...............53 5.1.2. Đánh giá chung kết quả thực nghiệm sư phạm cả khối 6,7,8,9......58 III. KẾT LUẬN..................................................................................................62 TÀI LIỆU THAM KHẢO................................................................................63 2 I. MỞ ĐẦU 1. Lý do chọn đề tài Häc tËp chñ ®éng kh«ng tù nhiªn mµ cã. NiÒm tin vµo khoa häc, ý thøc s¸ng t¹o, t×nh yªu m«n häc ph¶i ®îc gieo trång vµ vun ®¾p ngay tõ nh÷ng ngµy ®Çu bíc vµo ngìng cöa nhµ trêng. Xã hội ngày càng phát triển cùng sự đổi mới không ngừng của nền khoa học kĩ thuật đòi hỏi những con người lao động năng động, tự tin, linh hoạt, sáng tạo, sẵn sàng thích ứng với những đổi mới diễn ra hàng ngày. Đó cũng là yêu cầu mà xã hội đặt ra cho giáo dục. Thực hiện Nghị quyết Trung ương 8 và Nghị quyết 29 về đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, nền giáo dục nước ta đang từng bước đổi mới căn bản để có thể đào tạo được những con người lao động đạt được mục tiêu công nghiệp hóa hiện đại hóa đất nước. Mục đích giáo dục hiện nay không chỉ dừng lại ở việc truyền thụ những tri thức kĩ năng mà con người tích lũy được từ trước tới nay mà phải đào tạo con người có năng lực sáng tạo, năng lực giải quyết vấn đề, năng lực tự chủ. Để đạt được điều đó nền giáo dục phải đổi mới toàn diện và quan trọng nhất phải đổi mới chiến lược đào tạo con người, những con người mới đáp ứng yêu cầu của thời đại mới. Đổi mới giáo dục cần phải đổi mới phương pháp dạy học, trong đó cần vận dụng những phương pháp dạy học tích cực đã tổ chức thành công ở các nước tiên tiến trên thế giới vào điều kiện thực tiễn ở Việt Nam. Phương pháp dạy học ở các cấp học nói chung và ở cấp trung học cơ sở nói riêng phải hướng tới hoạt động học tập tích cực, chủ động, sáng tạo, nuôi dưỡng các ý tưởng khoa học của người học, làm cho học sinh có nhu cầu khao khát muốn bộc lộ ý tưởng, biết cách làm việc độc lập và làm việc hợp tác. Đối với tất cả các môn học nói chung và môn Vật lý nói riêng, việc dạy học theo lối truyền thụ một chiều đã buộc học sinh chấp nhận kiến thức một cách lý thuyết suông, thụ động, không gắn kết được với thực tiễn, học sinh không hình thành kỹ năng thì các kiến thức đó sẽ thật khô cứng và nhàm chán. Học sinh không nhìn thấy mối liên hệ mật thiết giữa khoa học và thế giới xung quanh, không vận dụng được các kiến thức vào trong cuộc sống hàng ngày. 3 Trong nh÷ng n¨m trë l¹i ®©y th× ph¬ng ph¸p bµn tay nÆn bét ®· ®îc sö dông ®¹i trµ trong d¹y häc m«n VËt lÝ cÊp trung häc c¬ së vµ ®· gióp häc sinh kh«ng nh÷ng më réng vèn tri thøc nµo ®ã mµ cßn gióp hä h×nh thµnh n¨ng lùc t duy, kh¶ n¨ng ph¸n ®o¸n vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò. Trong n¨m häc 2014 - 2015, n¨m ®Çu tiªn ¸p dông ph¬ng ph¸p d¹y häc chñ ®Ò trong gi¶ng d¹y còng ®· gãp phÇn n©ng cao h¬n n÷a chÊt lîng d¹y vµ häc. Nhng cho dï lµ ¸p dông ph¬ng ph¸p d¹y häc nµo th× ®èi víi m«n VËt lÝ, kiÕn thøc ®Òu rót ra ®îc b»ng thùc tiÔn vµ kiÓm chøng b»ng quan s¸t vµ thÝ nghiÖm. ChÝnh v× vËy, trong c¸c giê d¹y häc vËt lý nãi riªng vµ m«n khoa häc thùc nghiÖm nãi chung cÇn ph¶i cã thiÕt bÞ, ®å dïng d¹y häc ®Ó gióp häc sinh kh¬i dậy vµ nu«i dìng kh¸t väng tù t×m ra c©u tr¶ lêi cho mét vÊn ®Ò ®· nªu, c¶m gi¸c hµi lßng khi ®· nç lùc kh¸m ph¸ ®Ó gi¶i quyÕt thµnh c«ng vÊn ®Ò n¶y sinh ®Ó råi tõ ®ã kÝch thÝch sù ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy, lßng say mª kh¸m ph¸ khoa häc cña häc sinh. §èi víi trêng trung häc c¬ së H¹ §×nh, thùc tÕ cña viÖc ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc vµ thay s¸ch gi¸o khoa cho c¸c líp 6,7,8,9 víi bé m«n vËt lý: Sè l îng thiÕt bÞ, ®å dïng cã thÓ phôc vô tèt cho nhu cÇu gi¶ng d¹y cña gi¸o viªn vµ tiÕp thu kiÕn thøc cña häc sinh. Sau mçi n¨m häc, nhµ trêng ®Òu cã kÕ ho¹ch mua bæ sung thiÕt bÞ, ®å dïng tiªu hao nh»m ®¸p øng tèt nhu cÇu d¹y vµ häc trong c¶ mét n¨m häc. Nhng vÊn ®Ò ®Æt ra lµ sö dông c¸c thiÕt bÞ ®ã nh thÕ nµo cho hiÖu qu¶ vµ lµm thÕ nµo ®Ó c¸c em cã thÓ tù tiÕn hµnh c¸c thÝ nghiÖm, tõ ®ã c¸c em tù t×m ra kiÕn thøc cña bµi häc vµ ¸p dông kiÕn thøc ®ã vµo cuéc sèng, ®ã chÝnh lµ vÊn ®Ò mµ mỗi gi¸o viªn d¹y vËt lý ®Òu ph¶i quan t©m. §Ó gi¶i quyÕt vÊn ®Ò trªn, trong gi¶ng d¹y ®ßi hái ë gi¸o viªn ph¶i cã kh¶ n¨ng sö dông hiÖu qu¶ c¸c thiÕt bÞ, ®å dïng d¹y häc ®Ó t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh tiÕp thu kiÕn thøc cña bµi häc mét c¸ch tèt nhÊt. Cã rÊt nhiÒu yÕu tè ®Ó t¹o ra mét giê d¹y häc thùc nghiÖm hiÖu qu¶ nh: ChÊt lîng ®å dïng thiÕt bÞ d¹y häc, c¸c ph¬ng tiÖn hç trî (m¸y chiÕu dïng cho c¸c giê d¹y, b»ng bµi gi¶ng ®iÖn tö, b¶ng phô…). Nhng trong ph¹m vi bµi viÕt nµy t«i chØ muèn ®Ò cËp ®Õn vÊn ®Ò lµ sö dông c¸c thiÕt bÞ, ®å dïng d¹y häc hiÖn cã sao cho hiÖu qu¶, phï hîp víi ®iÒu kiÖn vµ tr×nh ®é häc sinh trêng trung häc c¬ së H¹ §×nh. XuÊt ph¸t tõ nh÷ng lý do trªn, t«i chän nghiªn cøu ®Ò tµi: “C¸c biÖn ph¸p n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông thiÕt bÞ, ®å dïng d¹y häc trong m«n VËt lÝ cña trêng trung häc c¬ së H¹ §×nh ”. 2. Môc ®Ých nghiªn cøu. - Nghiªn cøu vµ ¸p dông ®Ò tµi vµo thùc tiÔn d¹y vµ häc nh»m n©ng cao hiÖu qu¶ sö dông thiÕt bÞ, ®å dïng trong m«n VËt lý trung häc c¬ së ®Ó tiÕp tôc 4 gãp phÇn ®æi míi ph¬ng ph¸p d¹y häc theo híng hiÖn ®¹i, nhằm phát huy tính tích cực, tự lực và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh trong học tập. 3. §èi tîng, ph¹m vi nghiªn cøu. - Nghiªn cøu viÖc sö dông thiÕt bÞ, ®å dïng trong ho¹t ®éng d¹y cña gi¸o viªn vµ ho¹t ®éng häc cña häc sinh trêng trung häc c¬ së H¹ §×nh. 4. NhiÖm vô nghiªn cøu Để đạt được mục đích nghiên cứu ở trên, tôi đề ra các nhiệm vụ nghiên cứu cụ thể như sau: - Nghiên cứu về dạy học có sử dụng thiết bị, đồ dùng trong thí nghiệm . - Phân tích lí do thực hiện đề tài “nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị, đồ dùng dạy học trong môn Vật lí của trường trung học cơ sở Hạ Đình ” - Tiến hành thực nghiệm sư phạm theo nội dung và tiến trình đã soạn thảo. Phân tích kết quả thực nghiệm để đánh giá tính hiệu quả của việc sử dụng thiết bị, đồ dùng dạy học trong môn Vật lí của trường trung học cơ sở Hạ Đình nhằm phát huy tính tích cực, tự lực và phát triển năng lực sáng tạo của học sinh. 5. Ph¬ng ph¸p nghiªn cøu. Để thực hiện các nhiệm vụ trên, tôi sử dụng phối hợp các phương pháp sau: - Nghiên cứu lí luận: + Nghiên cứu tài liệu về thiết bị, đồ dùng dạy học của trường trung học cơ sở. + Sách giáo khoa môn Vật lí và một số môn khác có liên quan. - Nghiên cứu thực tiễn: + Tìm hiểu tình hình dạy học Vật lí 6. (sử dụng phiếu điều tra, trao đổi trực tiếp với giáo viên, học sinh; dự giờ môn Vật lí để quan sát hoạt động dạy của giáo viên, hoạt động học của học sinh để thu thập những làm rõ cơ sở lí luận của đề tài). - Vận dụng lí luận vào tổ chức hoạt động dạy học Vật lí 6. 5 ii. NỘI DUNG 1. Cơ sở lý luận 1.1. Phân loại thí nghiệm vật lý Trong dạy học Vật lí, mỗi thí nghiệm tiến hành trong tiết học đều được quy về một trong hai dạng thí nghiệm sau: 1.1.1.Thí nghiệm biểu diễn Thí nghiệm biểu diễn là thí nghiệm do giáo viên trình bày ở trên lớp. Căn cứ vào mục đích, có thể chia thí nghiệm biểu diễn thành 3 loại: 1.1.1.1. Thí nghiệm nêu vấn đề - Thí nghiệm này nhằm nêu lên vấn đề cần nghiên cứu tạo ra tình huống có vấn đề làm tăng hiệu quả của dạy học. + Ví dụ: Trước khi dạy bài áp suất khí quyển giáo viên có thể làm thí nghiệm: Đổ đầy một cốc nước rồi đậy lên miệng cốc một mảnh giấy, giữ và lật ngược cốc lại rồi buông tay ra sẽ thấy tờ giấy không rơi. Giáo viên nêu vấn đề cho bài học: “Tại sao lại có hiện tượng đó? Để giải thích được, chúng ta đi vào nghiên cứu bài mới.” 1.1.1.2. Thí nghiệm giải quyết vấn đề: - Thí nghiệm thuộc bài này được thực hiện giải quyết vấn đề đặt ra sau phần nêu vấn đề. Bao gồm hai loại thí nghiệm: * Thí nghiệm khảo sát - Là thí nghiệm tiến hành nghiên cứu vấn đề đặt ra thông qua đó giáo viên hướng dẫn học sinh đi đến khái niệm cần thiết. + Ví dụ: Thí nghiệm về sự sinh ra lực của chất rắn khi dãn nở gặp vật cản. 6 * Thí nghiệm kiểm chứng - Là thí nghiệm dùng để kiểm tra lại những kết luận được suy ra từ lí thuyết. 1.1.1.3. Thí nghiệm củng cố: - Thí nghiệm thuộc loại này dùng để củng cố kiến thức đã nghiên cứu bao gồm cả những thí nghiệm nói lên ứng dụng của kiến thức Vật lí trong đời sống và trong kỹ thuật. + Ví dụ: Khi học về chương âm học (Vật lí 7) có thể cho học sinh làm những chiếc đàn bằng những kiến thức đã học. 1.1.2. Thí nghiệm thực hành vật lý Thí nghiệm thực hành Vật lí là thí nghiệm do tự tay học sinh tiến hành đưới sự hướng dẫn của giáo viên. Với dạng thí nghiệm này có nhiều cách phân loại, tuỳ theo căn cứ để phân loại: 1.1.2.1. Căn cứ vào nội dung: * Thí nghiệm thực hành định tính. - Loại thí nghiệm này có ưu điểm nêu bật bản chất của hiện tượng. + Ví dụ: Thí nghiệm nghiên cứu tính dẫn nhiệt của các chất; nghiên cứu sự nóng chảy, đông đặc của các chất. * Thí nghiệm thực hành định lượng. - Loại thí nghiệm này có ưu điểm giúp học sinh nắm được quan hệ giữa các đại lượng vật lí một cách chính xác rõ ràng. + Ví dụ: Thí nghiệm nghiên cứu sự cân bằng của đòn bẩy để tìm ra công thức thí nghiệm xác định điện trở,.. thí nghiệm xác định điện trở,... 7 1.1.2.2. Căn cứ vào tính chất: * Thí nghiệm thực hành khảo sát. - Loại thí nghiệm này học sinh chưa biết kết quả thí nghiệm, phải thông qua thí nghiệm mới tìm ra được các kết luận cần thiết. Loại thí nghiệm này được tiến hành trong khi nghiên cứu kiến thức mới. - Ví dụ: Các thí nghiệm nghiên cứu về đặc điểm chung của nguồn âm của bài “nguồn âm” - Vật lí 7. * Thí nghiệm kiểm nghiệm. - Loại thí nghiệm này được tiến hành kiểm nghiệm lại những kết luận đã được khẳng định cả về lí thuyết và thực nghiệm nhằm đào sâu vấn đề hơn. + Ví dụ: Thí nghiệm “Kiểm nghiệm mối quan hệ Q ~ I 2 trong định luật Jun –Lenxơ” - Vật lí 9. 1.1.2.3. Căn cứ vào hình thức tổ chức thí nghiệm: * Thí nghiệm thực hành đồng loạt. -Loại thí nghiệm này tất cả các nhóm học sinh đều cùng làm một thí nghiệm, cùng thời gian và cùng một kết quả. Đây là thí nghiệm được sử dụng nhiều nhất hiện nay vì có nhiều ưu điểm. Đó là: + Trong khi làm thí nghiệm các nhóm trao đổi giúp đỡ nhau và kết quả trung bình đáng tin cậy hơn. + Việc chỉ đạo của giáo viên tương đối đơn giản vì mọi việc uốn nắn hướng dẫn, sai sót, tổng kết thí nghiệm đều được hướng dẫn đến tất cả học sinh. Bên cạnh những ưu điểm, còn một số hạn chế: + Do trình độ các nhóm không đồng đều nên có nhóm vội vàng trong khi thao tác dẫn đến hạn chế kết quả. + Đòi hỏi nhiều bộ thí nghiệm giống nhau gây khó khăn về thiết bị. * Thí nghiệm thực hành loại phối hợp: 8 -Trong hình thức tổ chức này học sinh được chia thành nhiều nhóm khác nhau, mỗi nhóm chỉ làm thí nghiệm một phần đề tài trong thời gian như nhau, sau đó phối hợp các kết quả của các nhóm lại sẽ được kết quả cuối cùng của đề tài. -Ví dụ: Trong bài “Sự bay hơi” - Vật lí 6 theo phương pháp nặn bột thí nghiệm kiểm tra tốc độ bay hơi phụ thuộc vào những yếu tố nào? + Hai nhóm tiến hành kiểm tra cùng một yếu tố để đối chứng. Tổng hợp kết quả của 6 nhóm sẽ đưa ra một kết luận: Sự bay hơi nhanh hay chậm của một chất lỏng phụ thuộc vào nhiệt độ, gió, diện tích mặt thoáng chất lỏng. *Thí nghiệm thực hành cá thể: Trong hình thức tổ chức này các nhóm học sinh làm thí nghiệm trong cùng thời gian hoặc cùng đề tài nhưng dụng cụ và phương pháp khác nhau. Ví dụ: Thí nghiệm nghiên cứu sự nhiễm điện do cọ xát - Vật lí 7. -Ưu điểm của loại thí nghiệm này: + Giảm được khó khăn về bộ thí nghiệm. -Một số hạn chế của loại thí nghiệm này: + Việc hướng dẫn của giáo viên rất phức tạp. Vì vậy hình thức này đòi hỏi tính tự lực cao nên chỉ thích hợp cho các lớp trên 1.2. Thiết bị, đồ dùng dạy học Vật lý. 1.2.1.Khái niệm về thiết bị dạy học: Hiện nay có rất nhiều định nghĩa khác nhau về thiết bị dạy học. Trong một số giáo trình giáo dục học và lý luận dạy học, nhiều tác giả cho rằng: Thiết bị dạy học là những thiết bị vật chất, giúp cho giáo viên tổ chức quá trình dạy học có hiệu quả nhằm đạt được mục tiêu và nhiệm vụ dạy học đã đề ra. Tùy theo mục đích sử dụng mà người ta dùng nhiều thuật ngữ thiết bị dạy học với những nội hàm khác nhau. Theo PGS. TS. Vũ Trọng Rỹ, “thiết bị dạy học hay phương tiện dạy học, đồ dùng dạy học là thuật ngữ chỉ một vật thể hoặc một tập hợp những đối tượng vật chất được giáo viên sử dụng với tư cách là phương tiện để điều khiển hoạt động nhận thức của học sinh. Còn đối với học sinh thì đây là nguồn tri thức, là 9 các phương tiện giúp học sinh lĩnh hội các khái niệm, định nghĩa, lý thuyết khoa học, hình thành ở họ những kỹ năng, kỹ xảo, đảm bảo cho việc giáo dục, phục vụ các mục đích dạy học và giáo dục” [9]. GS.TS. Đặng Vũ Hoạt và GS. TS. Hà Thế Ngữ cho rằng “thiết bị dạy học là một tập hợp các đối tượng vật chất được giáo viên và học sinh sử dụng với tư cách là những phương tiện điều khiển học tập nhận thức của học sinh. Đối với học sinh đó là nguồn tri thức phong phú, đa dạng, sinh động, là các phương tiện giúp cho các em lĩnh hội và rèn luyện kỹ năng, hình thành kỹ xảo” Từ những khái niệm của các nhà khoa học, có thể hiểu: Thiết bị dạy học là hệ thống đối tượng vật chất, phương tiện dạy học được giáo viên, học sinh sử dụng trong quá trình dạy học nhằm đạt được mục tiêu dạy học đề ra. 1.2.2. Vài trò của thiết bị, đồ dùng dạy học vật lý . 1.2.2.1. Các giá trị giáo dục của thiết bị, đồ dùng dạy học: Thúc đẩy sự giao tiếp, trao đổi thông tin, do đó giúp học sinh học tập có hiệu quả. Giúp học sinh tăng cường trí nhớ, làm cho việc học tập được lâu bền. Cung cấp thêm kiến thức, kinh nghiệm trực tiếp liên quan đến thực tiễn xã hội và môi trường sống. Giúp khắc phục những hạn chế của lớp học bằng cách biến cái không thể tiếp cận thành cái có thể tiếp cận được. Điều này thực sự đúng khi sử dụng phim mô phỏng và các phương tiện tương tự. Cung cấp kiến thức chung, qua đó học sinh có thể phát triển các hoạt động học tập khác. Giúp phát triển mối quan tâm về các lĩnh vực học tập khác và khuyến khích học sinh tham gia chủ động vào quá trình học tập, say mê nghiên cứu khoa học. 1.2.2.2. Vai trò và tác dụng của thiết bị, đồ dùng dạy học vật lý trong quá trình dạy học: 10 Vật lý là môn khoa học thực nghiệm, vì vậy thí nghiệm vật lý và các đồ dùng, thiết bị,đồ dùng dạy học có rất nhiều vai trò rất quan trọng trong công tác giáo dục học sinh ở các trường trung học cơ sở. + Thiết bị, đồ dùng dạy học là một bộ phận của nội dung và phương pháp dạy học Lý luận dạy học đã khẳng định quá trình dạy học là một quá trình mà trong đó hoạt động dạy và hoạt động học phải là những hoạt động gắn bó khăng khít giữa các đối tượng xác định và có mục đích nhất định. 11 MỤC TIÊU NỘI DUNG PHƯƠNG PHÁP THIẾT BỊ, ĐỒ DÙNG DẠY HỌC Sơ đồ: Mối quan hệ giữa các thành tố trong quá trình dạy học Đứng về nội dung và phương pháp dạy học thì thiết bị, đồ dùng dạy học mông vật lý đóng vai trò hỗ trợ tích cực, vì có thiết bị dạy học tốt thì mới tổ chức được quá trình dạy học khoa học, đưa người học tham gia vào quá trình này, tự khai thác và tiếp cận tri thức dưới sự hướng dẫn của người dạy. Thiết bị, đồ dùng dạy học môn vật lý là phương tiện duy nhất giúp hình thành ở học sinh kĩ năng, kĩ xảo thực hành và tư duy kĩ thuật. + Thiết bị, đồ dùng dạy học vật lý góp phần vào việc đổi mới phương pháp dạy học Ngoài mối quan hệ với mục tiêu, nội dung, phương pháp, thiết bị và đồ dùng dạy học còn có quan hệ chặt chẽ với các yếu tố giáo viên(người tổ chức, điều khiển) và học sinh (chủ thể nhận thức), quá trình dạy học tạo nên “vùng hợp tác sinh động” giữa những người tham gia quá trình sư phạm với các yếu tố khác của quá trình dạy học vật lý. Thiết bị, đồ dùng dạy học có vai trò vô cùng quan trọng khi sử dụng phương pháp bàn tay nặn bột. Thiết bị, đồ dùng dạy học góp phần tích cực hoá hoạt động của học sinh trong dạy học, giúp học sinh tiếp thu kiến thức một cách hứng thú, vững chắc. + Thiết bị, đồ dùng dạy học vật lý làm tăng thêm việc đa dạng hóa các hình thức dạy học Thiết bị, đồ dùng dạy học đầy đủ, đúng quy cách sẽ cho phép tổ chức các hình thức dạy học, giáo dục đa dạng, linh hoạt, phong phú và có hiệu quả. 12 + Thiết bị, đồ dùng dạy học vật lý góp phần đảm bảo chất lượng dạy - học Thông qua những thiết bị, đồ dùng dạy học mà cung cấp cho học sinh những kiến thức, những thông tin về các sự vật, hiện tượng một cách sinh động, đầy đủ, chính xác và có hệ thống. Giúp học sinh liên hệ giữa lí thuyết và đời sống thực tiễn. Đồng thời còn có tác dụng kích thích hứng thú học tập, phát triển tư duy và trí thông minh sáng tạo của học sinh. + Thiết bị, đồ dùng dạy học vật lý rèn luyện kĩ năng thực hành cho học sinh Vật lý là một môn khoa học thực nghiệm, nên các kĩ năng thực hành đóng vai trò rất quan trọng, thí nghiệm hoá học cùng với công tác tự lập lí thuyết và thực hành của học sinh sẽ làm phát triển ở các em hứng thú nhận thức, tính tích cực tự giác, phát triển tư duy và trí thông minh sáng tạo của học sinh. Thiết bị, đồ dùng dạy học góp phần xây dựng, hình thành, củng cố, hệ thống hoá, vận dụng kiến thức vào thực tiễn. Thông qua các thiết bị, đồ dùng dạy học mà đa dạng hoá các hình thức dạy học, tiết kiệm thời gian trên lớp, cải tiến các hình thức lao động sư phạm, tạo khả năng tổ chức một cách khoa học và điều khiển hoạt động giáo dục. Nghiên cứu về vai trò của thiết bị, đồ dùng dạy học, người ta còn dựa trên vai trò của các giác quan trong quá trình nhận thức và chỉ ra rằng: + Kiến thức thu nhận được qua giác quan theo tỉ lệ: 1,5% qua sờ; 3,5% qua ngửi; 11% qua nghe; 83% qua nhìn. + Tỉ lệ kiến thức nhớ được sau khi học: 20% những gì mà ta nghe được, 30% qua những gì mà người ta nhìn; 50% qua những gì mà người ta nghe và nhìn được; 80% qua những gì mà ta nói được; 90% qua những gì ta nói và làm được. Những số liệu trên cho thấy để quá trình nhận thức đạt hiệu quả cao cần phải thông qua quá trình nghe – nhìn và thực hành, muốn vậy phải sử dụng thiết bị, đồ dùng dạy học để tác động hỗ trợ quá trình dạy học. 13 2. Thực trạng việc sử dụng thiết bị, đồ dùng dạy học trong môn Vật lý tại trường THCS Hạ Đình. - Môn Vật lý được trang bị các phương tiện đồ dùng dạy học ở cả 4 khối lớp theo danh mục các thiết bị đồ dùng dạy học tối thiểu được cung cấp đầy đủ, phục vụ tốt cho hoạt động nhóm của học sinh. Bên cạnh đó, còn có phòng chuẩn bị với đầy đủ đồ dùng thí nghiệm và phòng thực hành vật lý được trang bị đầy đủ các phương tiện hiện đại ( máy chiếu vật thể, máy chiếu projecter, màn chiếu), có hệ thống điện và đồng hồ đo điện đến từng bàn thực hành. Nhưng việc khai thác và sử dụng các trang thiết bị dạy học chưa thực sự triệt để và phát huy hết hiệu quả . - Trong thực tế khi giảng dạy, một số đồ dùng( đặc biệt đồ điện tử) thì đồ dùng cũng đã hỏng hoặc bị sai số nên cũng một phần ảnh hưởng đến kết quả thí nghiệm. Tuy nhiên, Ban giám hiệu nhà trường đã luôn quan tâm, chỉ đạo và yêu cầu nhân viên thiết bị và giáo viên môn Vật lý thường xuyên rà soát, kiểm tra, sửa chữa và mua bổ sung thiết bị, đồ dùng bị tiêu hao hoặc hỏng ngay từ đầu năm học để phục vụ tốt cho nhu cầu dạy và học của nhà trường. - Trong các tiết học lý thuyết, học sinh chưa thật chủ động: một số học sinh lười suy nghĩ, lười hoạt động, chỉ ngồi nghe thầy cô giảng rồi chép lại, ít hứng thú; không mạnh dạn đặt câu hỏi cho giáo viên về vấn đề đã được học, thậm chí cả vấn đề mà các em chưa hiểu. Do vâ ây, những kiến thức đã tiếp thu được về điê ân học thường rất nhanh quên khi học sinh chuyển sang học phần khác và không áp dụng được vào thực tế cuô âc sống hàng ngày. Nhưng bên cạnh đó, đa số học sinh rất thích tiết thực hành . - Kĩ năng vận dụng kiến thức Vật lí đã học vào giải thích hiện tượng Vật lí trong đời sống và ứng dụng kĩ thuật còn chưa tốt như: Ví dụ: + Học sinh còn vâ ân dụng máy móc bản chất của dòng điê n như: Bình â thường theo suy nghĩ dòng điê n là dòng chuyển dời có hướng của các hạt mang â điê n thì khi ngắt công tắc điê ân, thì vẫn phải mất mô ât thời gian để điê ân tích dịch â 14 chuyển đến các thiết bị điê ân. Nhưng điều đó là trái với thực tế vì trong thực tế khi ngắt điê n thì toàn bô â hê â thống điê n ngay lâ âp tức ngừng hoạt đô ng. â â â + Khả năng tư duy hình thức còn kém như: Nhâ n dạng mạch điê ân nối â tiếp và song song sau. Các em thường cho đây là mạch song song. + HS thường khó khăn trong viê âc nêu phương án thí nghiê âm và còn lúng túng trong thao tác tiến hành thí nghiê âm( Khi yêu cầu học sinh mắc mạch theo sơ đồ đã cho thì khả năng thực hiê ân còn chưa nhanh) 3. Đề xuất biện pháp nâng cao hiệu quả sử dụng thiết bị, đồ dùng dạy học trong môn Vật lý tại trường THCS Hạ Đình. Trong gi¶ng d¹y m«n VËt lý ë trêng trung häc c¬ së, ®Ó sö dông thiÕt bÞ d¹y häc hiÖu qu¶, theo t«i thÊygi¸o viªn cÇn x¸c ®Þnh râ nh÷ng néi dung sau: 3.1. Gi¸o viªn cÇn hiÓu ®îc môc ®Ých viÖc sö dông thiÕt bÞ d¹y häc lµ g×? Sö dông thiÕt bÞ d¹y häc cho thÝ nghiÖm vËt lý cã hiÖu qu¶ chÝnh lµ viÖc lµm sèng l¹i tríc m¾t häc sinh c¸c hiÖn tîng vËt lý cÇn nghiªn cøu mét c¸ch sinh ®éng. Tõ ®ã häc sinh cã høng thó say mª nghiªn cøu khoa häc, thÝch kh¸m ph¸ t×m tßi ®Ó dÉn ®Õn h×nh thµnh kh¸i niÖm vµ gióp häc sinh lÜnh héi kiÕn thøc míi s©u s¾c h¬n, bÒn v÷ng h¬n. 3.2. Yªu cÇu vÒ sù chuÈn bÞ cña gi¸o viªn. - X¸c ®Þnh chuÈn kiÕn thøc, kü n¨ng, th¸i ®é cÇn ®¹t trong bµi, tõ ®ã gi¸o viªn x©y dùng môc tiªu cô thÓ cÇn ®¹t trong tiÕt d¹y lµ g×?. - §äc néi dung bµi d¹y trong ch¬ng tr×nh s¸ch gi¸o khoa, x¸c ®Þnh kiến thức, kĩ năng cÇn ®¹t của từng phÇn ®Ó n¾m ®îc môc tiªu cña thÝ nghiÖm phÇn ®ã lµ g×? ThÝ nghiÖm nµy lµ do gi¸o viªn biÓu diÔn hay häc sinh tù tiÕn hµnh thÝ nghiÖm? Ph©n lo¹i ®îc thÝ nghiÖm cña häc sinh( thÝ nghiÖm kiÓm tra, thÝ nghiÖm chøng minh… ). NÕu sö dông ph¬ng ph¸p bµn tay nÆn bét th× cÇn chuÈn bÞ ®å dïng cho nhiÒu ph¬ng ¸n thÝ nghiÖm kh¸c nhau. Tõ ®ã kÕt hîp víi nh©n viªn tr¸ch thiÕt bÞ chuÈn bÞ ®Çy ®ñ thiÕt bÞ phï hîp cho tiÕt häc. 15 - Gi¸o viªn ph¶i lµm thö tríc c¸c thÝ nghiÖm ®ã (®©y lµ bíc b¾t buéc) ®Ó xem møc ®é thµnh c«ng cña tõng thÝ nghiÖm tõ ®ã ®iÒu chØnh kÞp thêi (nÕu cÇn) ®¶m b¶o thÝ nghiÖm ph¶i ch¾c ch¾n thµnh c«ng, cã nh vËy míi ®em l¹i cho häc sinh niÒm tin vµo khoa häc. 3.3. Gi¸o viªn cÇn hiÓu vµ ph©n lo¹i thiÕt bÞ, ®å dïng d¹y häc vµ ph©n lo¹i thÝ nghiÖm. 3.3.1. §èi víi thÝ nghiÖm biÓu diÔn: Tríc hÕt gi¸o viªn ph¶i n¾m b¾t ®îc cÊu tróc cña thÝ nghiÖm biÓu diÔn gåm: - ThÝ nghiÖm ®Æt vÊn ®Ò. - ThÝ nghiÖm chøng minh. - ThÝ nghiÖm kiÓm chøng (cñng cè). Nên trước khi vµo bµi d¹y: Gi¸o viªn cÇn dïng c¸c thiÕt bÞ thÝ nghiÖm ®· chuÈn bÞ vµ dùa vµo môc tiªu cña bµi d¹y mµ ®a ra thÝ nghiÖm ®Æt vÊn ®Ò ®Ó g©y høng thó häc tËp cho häc sinh c¶ líp. Sau ®©y lµ mét vÝ dô: Với bµi "Sù khóc x¹ ¸nh s¸ng" ë líp 9 gi¸o viªn cã thÓ lµm thÝ nghiÖm ®Æt vÊn ®Ò nh sau: Một chiếc đũa ®Æt trong bình kh«ng có nước: - Đặt mắt nh×n däc theo chiÕc ®òa tõ ®Çu trªn xem cã nhìn thấy đầu dưới của đũa không ? (Häc sinh: Ph¸t hiÖn ®îc, ta kh«ng nh×n thÊy ®Çu díi cña chiÕc ®òa). - Gi÷ nguyªn vÞ trÝ ®Æt m¾t, ®æ níc vµo b×nh, liệu cã nh×n thÊy ®Çu díi cña ®òa hay kh«ng? (Häc sinh: Ph¸t hiÖn ®îc, b©y giê ta nh×n thÊy ®Çu díi cña chiÕc ®òa) Gi¸o viªn: VËy ®Ó gi¶i thÝch ®îc hiÖn tîng trªn ta cïng nghiªn cøu bµi häc h«m nay... Nh×n chung víi tÊt c¶ c¸c thÝ nghiÖm: §Æt vÊn ®Ò, thÝ nghiÖm kiÓm chøng, thÝ nghiÖm chøng minh. ĐÓ tiến hành thí nghiệm ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao gi¸o viªn ph¶i tiÕn hµnh theo nh÷ng bíc sau: Bíc 1: Gi¸o viªn chia nhãm, giao nhiÖm vô cho c¸c thµnh viªn trong nhãm. Chó ý: Mçi nhãm nªn cã ®ñ c¶ ba ®èi tîng häc sinh vµ sè thµnh viªn trong c¸c nhãm kh«ng ®îc qu¸ nhiÒu nh»m t¹o ®iÒu kiÖn cho c¸c em cã thêi gian tranh luËn víi nhau vÒ kÕt qu¶ thÝ nghiÖm. Bíc 2: X¸c ®Þnh môc tiªu cña thÝ nghiÖm - Víi c¸c thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n gi¸o viªn cã thÓ cho häc sinh ®äc s¸ch gi¸o khoa sau ®ã c¸c em th¶o luËn vµ nªu ra môc tiªu cña thÝ nghiÖm ®ã song gi¸o viªn nhÊn m¹nh l¹i. 16 - NÕu c¸c thÝ nghiÖm khã vµ phøc t¹p th× gi¸o viªn nªn chia thµnh nhiÒu bíc nhá vµ nªu môc tiªu cña tõng bíc trong thÝ nghiÖm. Lu ý: Gi¸o viªn cÇn ph¶i x¸c ®Þnh ®óng vµ ®ñ môc tiªu cña thÝ nghiÖm v× nã cã liªn quan trùc tiÕp ®Õn néi dung cña bµi häc. Bíc 3: Giíi thiÖu dông cô - PhÇn giíi thiÖu dông cô thÝ nghiÖm. Yªu cÇu gi¸o viªn cÇn giíi thiÖu ®Çy ®ñ th«ng tin vÒ c¸c dông cô cã trong thÝ nghiÖm. Cô thÓ lµ: Tªn gäi, ®Æc ®iÓm mÒm, dÎo, ®µn håi, chÞu nhiÖt, chÞu lùc... nh»m gióp c¸c em hiÓu ®îc t¸c dông cña mçi ®å dïng vµ sö dông c¸c thiÕt bÞ trªn ®îc hiÖu qu¶ vµ an toµn. VÝ dô nh: Víi c¸c cèc ®èt th× tríc hÕt ph¶i híng dÉn c¸c em lµ trước khi ®èt cÇn ph¶i h¬ löa xung quanh ®Ó tr¸nh vì, hoÆc nhÑ tay víi c¸c ®å dïng b»ng sø, thñy tinh hoÆc cÇn thùc hiÖn c¸c biÖn ph¸p an toµn khi häc phÇn ®iÖn häc vµ ®iÖn tõ häc ë líp 9. - §èi víi phÇn c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm: Gi¸o viªn ph¶i nªu râ tõng bíc cña thÝ nghiÖm ®Ó häc sinh tiÖn quan s¸t vµ thùc hµnh, nhng ®«i khi víi mét sè thÝ nghiÖm ®¬n gi¶n th× cã thÓ cho häc sinh ®äc c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm trong s¸ch gi¸o khoa sau ®ã th¶o luËn nªu lªn c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm. Cuèi cïng gi¸o viªn nhÊn m¹nh c¸ch tiÕn hµnh thÝ nghiÖm tríc khi cho häc sinh thùc hµnh. Bíc 4: §Ò xuÊt ph¬ng ¸n thÝ nghiÖm - NÕu c¸c thiÕt bÞ của phòng thí nghiệm cña trêng mµ phï hîp víi thiÕt bÞ nªu ra trong s¸ch gi¸o khoa th× gi¸o viªn cã thÓ tiÕn hµnh theo ph¬ng ¸n nÆn bét cña häc sinh. - NÕu c¸c thiÕt bÞ trong phßng thÝ nghiÖm kh«ng cã hoÆc cßn thiÕu so víi c¸c ®å dïng bè trÝ ë s¸ch gi¸o khoa th× gi¸o viªn t×m c¸ch thay thÕ c¸c ®å dïng kh¸c nh chóng ta cã thÓ lîi dông c¸c thiÕt bÞ cña m«n c«ng nghÖ (ë phÇn ®iÖn) ®Ó phôc vô m«n VËt lý. VÝ dô: M¸y biÕn thÕ xoay chiÒu, c¸c lo¹i bãng ®Ìn...cã nh thÕ míi thùc hiÖn tèt môc tiªu bµi häc. Bíc 5: TiÕn hµnh thÝ nghiÖm. - Tríc khi b¾t tay vµo lµm thÝ nghiÖm gi¸o viªn ph¸t cho c¸c nhãm phiÕu häc tËp ®Ó c¸c em ghi l¹i c¸c hiÖn tîng, sè liÖu, kÕt qu¶ mµ c¸c em quan s¸t ®îc qua thÝ nghiÖm ®ã nh»m gióp cho qu¸ tr×nh th¶o luËn nhãm vµ tõ ®ã xö lí kÕt qu¶ thÝ nghiÖm ®îc tèt h¬n. - Gi¸o viªn thao t¸c khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm ph¶i thËt râ rµng, kh«ng lóng tóng ®Ó hoc sinh tiÖn theo dâi.( NÕu lµ thÝ nghiÖm biÓu diÔn). - §Ó ®¹t ®îc hiÖu qu¶ cao, trong khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm gi¸o viªn cã thÓ ®Æt c¸c c©u hái kh¾c s©u vÒ c¸c t×nh huèng trong thÝ nghiÖm nh»m t¹o cho häc 17 sinh nh÷ng t×nh huèng cã vÊn ®Ò ®Ó c¸c em cïng suy nghÜ th¸o gì tõ ®ã c¸c em hiÓu s©u h¬n vÒ thÝ nghiÖm ®ang lµm. VÝ dô: ë bµi "TÝnh chÊt ¶nh t¹o bëi g¬ng ph¼ng" ở lớp 7 gi¸o viªn sau khi lµm xong thÝ nghiÖm th× cã thÓ ®Æt c©u hái nh sau: T¹i sao ph¶i chän hai qu¶ pin hoÆc hai viªn phÊn gièng nhau? LiÖu cã thÓ chän hai viªn phÊn hoÆc hai qu¶ pin kh¸c nhau ®îc kh«ng? - Tïy theo tõng bµi mµ gi¸o viªn cã thÓ nªu thªm thÝ nghiÖm thay thÕ hoÆc cho häc sinh tù nghÜ ra thÝ nghiÖm thay thÕ kh¸c ®Ó cho bµi häc phong phó ®a d¹ng nh»m ph¸t triÓn ®îc vèn hiÓu biÕt cña häc sinh. Nhng c¸c thÝ nghiÖm thay thÕ ®ã ®ßi hái ph¶i ®¶m b¶o ®óng vµ chÝnh x¸c môc tiªu cña thÝ nghiÖm. Ví dụ: víi bµi "Sù khóc x¹ ¸nh s¸ng" ë líp 9. Cã thÓ lµm thÝ nghiÖm dïng tia s¸ng chiÕu tõ níc sang kh«ng khÝ ®Ó thay thÕ cho thÝ nghiÖm c¾m c¸c ®inh ghim ë s¸ch gi¸o khoa....Cµng t¹o ra ®îc nhiÒu c¸c thÝ nghiÖm thay thÕ tèt th× cµng lµm cho giê häc s«i ®éng vµ ph¸t triÓn ®îc ãc tëng tîng vµ t duy cho häc sinh. - Víi c¸c thÝ nghiÖm thay thÕ gi¸o viªn cã thÓ hái häc sinh t¹i sao thÝ nghiÖm nµy cã thÓ thay thÕ ®îc? Nh»m kh¾c s©u h¬n cho c¸c em vÒ tÝnh chÆt chÏ, ®óng ®¾n cña thÝ nghiÖm thay thÕ ®ã. - NÕu cÇn th× trªn c¸c dông cô ph¶i cã c¸c vËt chØ thÞ ®Ó lµm næi bËt lªn c¸c bé phËn ®Æc biÖt cÇn quan s¸t hoÆc dïng c¸c vËt, chÊt kh¸c hç trî cho vÊn ®Ò cÇn nghiªn cøu. VÝ dô: Ở thÝ nghiÖm quan s¸t c¸c tia s¸ng truyÒn qua thÊu kÝnh héi tô vµ thÊu kÝnh ph©n kì ®Ó quan s¸t râ h¬n c¸c tia s¸ng th× gi¸o viªn cã thÓ cho thªm Ýt khãi h¬ng vµo sÏ cã kÕt qu¶ tèt h¬n. + ChØ bµy ra tríc m¾t häc sinh nh÷ng dông cô cÇn thiÕt ®Ó minh häa hoÆc lµm thÝ nghiÖm, kh«ng ®îc bµy la liÖt tríc m¾t häc sinh nh÷ng dông cô ®· dïng xong hoÆc cha dïng tíi nh»m tr¸nh trêng hîp häc sinh kh«ng tËp chung vµo thÝ nghiÖm cña gi¸o viªn. + C¸c thiÕt bÞ dïng ®Ó tiÕn hµnh trong bµi yªu cÇu cÇn ph¶i ®îc kiÓm tra vµ lµm tríc ®Ó ®¶m b¶o giê thùc hµnh thµnh c«ng vµ g©y ®îc niÒm tin vµo khoa häc ë häc sinh. + Khi c¸c thÝ nghiÖm x¶y ra nhanh cÇn híng dÉn häc quan s¸t hoÆc lÆp l¹i thÝ nghiÖm ®Ó häc sinh cã thÓ theo dâi ®îc. VÝ dô nh: ThÝ nghiÖm phÇn nhiÖt häc ë líp 6 víi bµi sù në v× nhiÖt cña chÊt láng hoÆc chÊt khÝ gi¸o viªn cÇn ®æ níc nãng kho¶ng 70oC vµ ®æ tõ tõ th× häc sinh cã thÓ quan s¸t tèt hiÖn tîng në v× nhiÖt cña chÊt láng...cã nh vËy míi 18 t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh quan s¸t tèt hiÖn tîng cÇn nghiªn cøu nh»m gióp c¸c em rót ra c¸c nhËn xÐt vµ kÕt luËn ®óng. Bíc 6: LËp luËn trao ®æi xung quanh kÕt qu¶ thu ®îc. Hîp thøc hãa kiÕn thøc. Sau khi tiÕn hµnh thÝ nghiÖm xong gi¸o viªn cho c¸c nhãm lÇn lît b¸o c¸o hiÖn tîng hoÆc kÕt qu¶ thÝ nghiÖm mµ häc sinh thu thËp ®îc qua thÝ nghiÖm cña gi¸o viªn. Sau ®ã dùa vµo b¶ng kÕt qu¶ cña gi¸o viªn, gi¸o viªn híng dÉn häc sinh nhËn xÐt chÐo, ph©n tÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm vµ rót ra kÕt luËn. Chó ý: Trong phÇn nµy nÕu kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cã sù sai sè nhá th× gi¸o viªn ph¶i gi¶i thÝch thËt râ cho c¸c em ®Ó g©y ®îc niÒm tin cña häc sinh vµo thÝ nghiÖm . Cã thÓ ®a ra mét sè gîi ý vÒ viÖc gi¶i thÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cã sù sai sè trong thÝ nghiÖm biÓu diÔn cña gi¸o viªn cho häc sinh nh sau: - Thø nhÊt gi¸o viªn ph¶i n¾m ch¾c b¶n chÊt cña hiÖn tîng trong thÝ nghiÖm ®Ó dùa vµo ®ã mµ gi¶i thÝch vÊn ®Ò . VÝ dô nh: PhÇn nhiÖt học ở líp 6 vµ líp 8 cã yªu cÇu trong c¸c thÝ nghiÖm níc ph¶i s«i ë 100oC nhng thùc tÕ kh«ng thÓ lµm níc s«i ë 100oC ®îc nªn mét sè thÝ nghiÖm phÇn nhiÖt cã sai sè vÒ kÕt qu¶ mét phÇn lµ do nguyªn nh©n nµy. HoÆc do trong qu¸ tr×nh lµm thÝ nghiÖm ta ®· bá qua nhiÖt lîng truyÒn qua c¸c m«i trêng bªn ngoµi. - Thø hai cã thÓ gi¶i thÝch kÕt qu¶ thÝ nghiÖm cã sai sè lµ do c¸ch ®Æt m¾t quan s¸t ®äc kÕt qu¶ vµ c¸c thiÕt bÞ ®o chØ mang tÝnh chÊt t¬ng ®èi ®ã còng lµ nguyªn nh©n thêng hay gÆp ë c¸c thÝ nghiÖm. VÝ dô: ë ch¬ng quang häc líp 9 phÇn ®o ®é lín c¸c gãc tíi, gãc khóc x¹ hoÆc phÇn nhiÖt häc líp 6, líp 8 chóng ta rÊt hay gÆp hiÖn tîng sai sè nh nguyªn nh©n ®· nªu. - Thø ba: Cã thÓ lµ do c¸c thiÕt bÞ thÝ nghiÖm l©u kh«ng dïng ®Õn dÉn ®Õn c¸c tÝnh chÊt lý, hãa cña nã bÞ ¶nh hëng. VÝ dô nh: c¸c ®iÖn trë nÕu l©u kh«ng sö dông ®Õn th× gi¸ trÞ cña nã kh«ng cßn ®óng gi¸ trÞ ®· ghi trªn nh·n m¸c n÷a. HoÆc c¸c v«n kÕ, ampe kÕ ë vËt lý 7, 9 nÕu l©u kh«ng dïng ®Õn kÕt qu¶ ®o còng kh«ng cßn chÝnh x¸c. - Gi¸o viªn gäi 2 ®Õn 3 häc sinh ®äc l¹i néi dung kÕt luËn võa t×m ra ë trªn. Gi¸o viªn nhÊn m¹nh l¹i kÕt luËn ®ã(cã thÓ chèt kiÕn thøc b»ng s¬ ®å t duy) . - Häc sinh liªn hÖ thùc tÕ c¸c vÊn ®Ò cã liªn quan ®Õn kiÕn thøc võa rót ra ®Ó kh¾c s©u,võa lµm cho bµi d¹y thªm sinh ®éng. 3.3.2. §èi víi lo¹i bµi trong ®ã cã thÝ nghiÖm thùc hµnh cña häc sinh. 19 §Ó d¹y tèt ®îc lo¹i bµi nµy th× tríc hÕt gi¸o viªn ph¶i hiÓu ®îc thÕ nµo lµ thÝ nghiÖm thùc hµnh cña học sinh, c¸ch tæ chøc nh thÕ nµo vµ t¸c dông cña nã ra sao? - ThÝ nghiÖm thùc hµnh: Lµ thÝ nghiÖm do häc sinh tiÕn hµnh díi sù chØ dÉn cña gi¸o viªn ®Ó tõ ®ã c¸c em tù kh¸m ph¸ kiÕn thøc cña bµi vµ n¾m b¾t kiÕn thøc bµi ®ã. - ThÝ nghiÖm thùc hµnh cã t¸c dông: Gióp häc sinh n¾m v÷ng h¬n néi dung bài học v× häc sinh ®îc tù tay g©y ra hiÖn tîng vËt lý, ®o lường c¸c ®¹i lîng, t×m ra quy luËt, hiÖn tîng hoÆc kiÓm tra l¹i ®Þnh luËt, hiÖn tîng, do ®ã häc sinh sÏ chó ý h¬n, tin tëng h¬n vµ hiÓu vÊn ®Ò mét c¸ch cô thÓ vµ s©u s¾c h¬n. - ThÝ nghiÖm thùc hµnh rÌn luyÖn cho häc sinh kü n¨ng, kü x¶o sö dông nh÷ng dông cô ®o lêng c¬ b¶n nh thíc, c©n, lùc kÕ, ampe kÕ, v«n kÕ... do ®ã cã t¸c dông rÊt lín trong viÖc gi¸o dôc kü thuËt tæng hîp ®èi víi häc sinh. - ThÝ nghiÖm thùc hµnh t¹o ®iÒu kiÖn cho häc sinh tù lùc quan s¸t, ph©n tÝch, ph¸n ®o¸n ®Ó ®i ®Õn kÕt luËn, do ®ã cã t¸c dông lín trong viÖc ph¸t triÓn n¨ng lùc t duy cña häc sinh vµ gióp c¸c em lµm quen víi ph¬ng ph¸p nghiªn cøu khoa häc vËt lý. - ThÝ nghiÖm thùc hµnh cßn kÝch thÝch ë häc sinh ãc tß mß khoa häc, lßng ham muèn häc vËt lý, lßng ham muèn vËn dông kiÕn thøc vËt lý vµo ®êi sèng vµ rÌn luyÖn cho häc sinh ý thøc tæ chøc, ý thøc lµm viÖc cã kÕ ho¹ch, ý thøc b¶o vÖ cña c«ng. V× thÝ nghiÖm thùc hµnh cã t¸c dông rÊt lín nh ®· ph©n tÝch ë trªn nªn víi gi¸o viªn d¹y vËt lý ®Ó tæ chøc thµnh c«ng ®îc lo¹i bµi nµy th«ng qua c¸c thiÕt bÞ d¹y häc th× cÇn ph¶i thùc hiÖn c¸c c«ng viÖc sau: - ViÖc chuÈn bÞ cho bµi d¹y: Tríc hÕt gi¸o viªn ph¶i ®äc tríc néi dung bµi d¹y x¸c ®Þnh ®îc đúng vµ ®ñ môc tiªu cña bµi häc. Tõ ®ã kÕt hîp víi ®ång chÝ phô tr¸ch thiÕt bÞ lËp ra kÕ ho¹ch vÒ sè lîng c¸c thiÕt bÞ ®Ó dïng cho bµi häc ®îc tèt vµ còng nh c¸c thÝ nghiÖm biÓu diÔn cña gi¸o viªn th× víi thÝ nghiÖm thùc hµnh, gi¸o viªn còng ph¶i tiÕn hµnh tríc tÊt c¶ c¸c thÝ nghiÖm ®Ó kiÓm tra kh¶ n¨ng thµnh c«ng cña c¸c thÝ nghiÖm ®ã nh»m g©y ®îc niÒm tin vµo thÝ nghiÖm cho c¸c em. - §Æc biÖt víi lo¹i bµi nµy gi¸o viªn cÇn dïng b¶ng phô vµ phiÕu häc tËp ®Ó cho c¸c em th¶o luËn nhËn xÐt vµ b¸o c¸o kÕt qu¶ cña nhãm m×nh. - Víi nh÷ng thÝ nghiÖm nµo phøc t¹p, khã th× gi¸o viªn kÕt hîp víi ®ång chÝ phô tr¸ch thiÕt bÞ sÏ bè trÝ tríc cho c¸c nhãm, cßn nh÷ng thÝ nghiÖm nµo ®¬n gi¶n th× cã thÓ cho häc sinh tù bè trÝ thÝ nghiÖm vµ gi¸o viªn ®i kiÓm tra uèn n¾n kÞp thêi nÕu cÇn. 20