c¸c biÖn ph¸p tu tõ trong d¹y häc ng÷ v¨n THCS
PhÇn I: ®Æt vÊn ®Ò - lÝ do chän ®Ò tµi
I. XuÊt ph¸t tõ yªu cÇu d¹y V¨n theo quan ®iÓm tÝch hîp.
Theo quan ®iÓm tÝch hîp: D¹y V¨n lµ sù kÕt hîp cña ba ph©n m«n V¨n-tiÕng ViÖt-Lµm
v¨n trªn c¬ së võa cung cÊp cho häc sinh (HS) mét sè tri thøc vÒ tiÕng ViÖt (®Æc ®iÓm t×nh
h×nh vµ ng÷ nghÜa cña c¸c ®¬n vÞ cÊu t¹o tõ, c¸c qui t¾c sö dông tiÕng ViÖt vµ c¸c qui t¾c
chi phèi sö dông tiÕng ViÖt ®Ó giao tiÕp trong nhµ trêng, x· héi); VÒ c¸c kiÓu v¨n b¶n (v¨n
b¶n tù sù, miªu t¶, biÓu c¶m, nghÞ luËn...); VÒ v¨n häc (nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc d©n téc vµ
v¨n häc trªn thÕ giíi...)võa rÌn luyÖn kÜ n¨ng nghe, nãi, ®äc, viÕt thµnh th¹o tiÕng ViÖt, rÌn
luyÖn n¨ng lùc t duy theo híng nhËn thøc ph©n tÝch, rÌn luyÖn n¨ng lùc thùc hµnh nh: sö
dông tiÕng ViÖt, kh¶ n¨ng c¶m thô, ph©n tÝch, b×nh gi¸ v¨n häc; nh»m gióp c¸c em trë
thµnh nh÷ng con ngêi míi cã t duy s¸ng t¹o vµ kh¶ n¨ng øng dông vµo cuéc sèng.
Khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ trong d¹y häc t¸c phÈm v¨n häc chÝnh lµ vËn dông quan
®iÓm tÝch hîp vµo gi¶ng d¹y v¨n trªn c¬ së gióp HS t×m hiÓu mÆt nghÖ thuËt ng«n ng÷- c¸i
lµm nªn néi dung t¸c phÈm còng nh gi¸ trÞ ®éc ®¸o cña c¸ch tr×nh bµy cuéc sèng theo quan
®iÓm thÈm mÜ cña nhµ v¨n ®Ó c¸c em c¶m vµ hiÓu v¨n häc mét c¸ch s©u s¾c h¬n.
II. XuÊt ph¸t tõ mèi liªn hÖ gi÷a hai ph©n m«n V¨n vµ tiÕng ViÖt.
D¹y v¨n lµ qu¸ tr×nh híng dÉn HS kh¸m ph¸ , rung ®éng víi c¸i hay, c¸i ®Ñp cña nghÖ
thuËt v¨n ch¬ng, c¶m th«ng víi nh÷ng t©m tr¹ng, tÝnh c¸ch, sè phËn cña con ngêi tríc cuéc
®êi chøa ®ùng trong t¸c phÈm. D¹y v¨n gióp HS tù hoµn thiÖn m×nh vÒ mÆt nh©n c¸ch, h×nh
thµnh cho c¸c em t×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc, «ng bµ, cha mÑ, xãm lµng vµ lßng nh©n ¸i s©u
s¾c.
D¹y tiÕng ViÖt lµ qu¸ tr×nh híng dÉn HS kh¸m ph¸ tiÕng ViÖt, c¸ch thøc ho¹t ®éng cña
tiÕng ViÖt vµ nh÷ng s¶n phÈm cña qu¸ tr×nh nµy. D¹y tiÕng ViÖt rÌn luyÖn cho HS kh¶ n¨ng
sö dông tÕng ViÖt v¨n ho¸, chuÈn mùc trong giao tiÕp còng nh n¨ng lùc vµ phÈm chÊt t duy
khoa häc.
Khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ trong d¹y häc t¸c phÈm v¨n häc thÓ hiÖn mèi liªn hÖ gi÷a
d¹y V¨n vµ tiÕng ViÖt trong ®ã tiÕng ViÖt lµ chÊt liÖu, ph¬ng tiÖn, lµ c¸i t¹o nªn h×nh tîng
nghÖ thuËt cña v¨n, cßn v¨n lµ môc ®Ých cuèi cïng cña tiÕng ViÖt (TiÕng ViÖt ta rÊt giµu vµ
®Ñp). Bëi v¨n ch¬ng lµ nghÖ thuËt cña ng«n tõ. Ng«n tõ trong t¸c phÈm v¨n häc võa chÝnh
x¸c, võa giµu søc gîi t¶, gîi c¶m, c« ®äng, sóc tÝch...cã søc lay ®éng t tëng, t×nh c¶m cña
con ngêi mét c¸ch s©u xa, m¹nh liÖt. “ Sù ph©n tÝch ng«n ng÷ s©u s¾c trong d¹y häc v¨n lµ
c¸ch båi dìng n¨ng lùc ng«n ng÷ tèi u cho ngêi häc. MÆt kh¸c, sù hiÓu biÕt s©u s¾c vÒ ng«n
ng÷ l¹i t¸c ®éng m¹nh trë l¹i ®Õn n¨ng lùc c¶m thô v¨n häc cña HS ”.
Trang 1
PhÇn II: néi dung
A. C¬ së lÝ luËn
Khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ trong d¹y häc t¸c phÈm v¨n häc chØ lµ c¸ch ®i s©u vµo mét
khÝa c¹nh nhá trong tæng qu¸t ph¬ng ph¸p ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc.
I. T¸c phÈm v¨n häc vµ viÖc d¹y t¸c phÈm v¨n häc ë trêng THCS.
1.T¸c phÈm v¨n häc.
T¸c phÈm v¨n häc lµ mét chØnh thÓ thèng nhÊt gi÷a hai mÆt néi dung vµ h×nh thøc. Néi
dung lµ nh÷ng hiÖn thùc ®êi sèng ®îc ph¶n ¸nh theo ý thøc chñ quan cña nhµ v¨n cßn h×nh
thøc lµ nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt ®îc t¸c gi¶ sö dông mét c¸ch chän läc theo ý ®å s¸ng
t¸c cña m×nh.
a. MÆt néi dung cña t¸c phÈm v¨n häc:
- Néi dung cña t¸c phÈm v¨n häc bao giê còng thÓ hiÖn ë hai ph¬ng diÖn: ®ã lµ hiÖn thùc
®îc ph¶n ¸nh vµ t tëng th¸i ®é t×nh c¶m cña t¸c gi¶ göi g¾m qua t¸c phÈm. Hai ph¬ng diÖn
nµy lu«n g¾n bã chÆt chÏ vµ cã mèi quan hÖ th©m nhËp vµo nhau.
- Néi dung cña t¸c phÈm v¨n häc b¾t nguån tõ mèi quan hÖ gi÷a v¨n häc víi hiÖn thùc. “
§ã lµ mèi quan hÖ nhÊt ®Þnh cña con ngêi ®èi víi hiÖn tîng ®êi sèng ®· ®îc ph¶n ¸nh. §ã
võa lµ cuéc sèng ®îc ý thøc, võa lµ sù ý thøc c¶m xóc ®¸nh gi¸ ®èi víi cuéc ®êi ®ã”.
- Néi dung cña t¸c phÈm v¨n häc lµ “ Cuéc sèng ®îc lÝ gi¶i ®¸nh gi¸, lµ nhËn thøc vµ lÝ tëng ®· ho¸ thµnh m¸u thÞt hiÓn hiÖn” thÓ hiÖn qua nh÷ng tr¨n trë b¨n kho¨n, mét t×nh c¶m
yªu th¬ng hay c¨m phÉn cña nhµ v¨n tríc nh÷ng vÊn ®Ò x· héi. “ T¾t ®Ìn” lµ næi th¬ng t©m
cña mét gia ®×nh cïng cùc nh chÞ DËu, lµm lông quanh n¨m vÉn kh«ng ®ñ ¨n ®Õn næi suÊt
su th©n còng ph¶i b¸n con, b¸n chã ®Ó cã tiÒn nép thuÕ.
b. MÆt h×nh thøc cña t¸c phÈm:
- H×nh thøc lµ sù biÓu hiÖn cña néi dung. Nhµ v¨n s¸ng t¹o h×nh thøc ph¶i dïng thñ ph¸p,
ph¬ng tiÖn nghÖ thuËt. Nhng chÊt liÖu vµ ph¬ng tiÖn nghÖ thuËt chØ trë thµnh h×nh thøc
nghÖ thuËt chõng nµo nã trë thµnh sù biÓu hiÖn cña néi dung, trë thµnh h×nh thøc cã tÝnh
néi dung cña mét néi dung cô thÓ. “ChÝnh v× vËy h×nh thøc cña t¸c phÈm v¨n häc mang tÝnh
cô thÓ, kh«ng lÆp l¹i”
- H×nh thøc cña t¸c phÈm v¨n häc bao gåm c¸c yÕu tè vµ lo¹i thÓ, kÕt cÊu, cèt truyÖn,
nh©n vËt, chi tiÕt, ng«n ng÷... §Æc biÖt “ Ng«n ng÷ lµ h×nh thøc chñ yÕu cña t¸c phÈm v¨n
häc”.
+Ng«n ng÷ trong t¸c phÈm v¨n häc tríc tiªn nã ph¶i lµ ng«n ng÷ nghÖ thuËt mµ theo
T«nxT«i “Ng«n ng÷ v¨n häc kh¸c víi lêi nãi thêng ë chç nã gîi ra mét tËp hîp kh«ng sao
kÓ xiÕt nh÷ng ý tëng, nh÷ng t×nh c¶m, nh÷ng sù gi¶i thÝch”. NghÜa lµ ng«n ng÷ trong t¸c
Trang 2
phÈm v¨n häc ph¶i mang tÝnh t¹o h×nh, biÓu c¶m, cã søc biÓu trng lín, cã søc lay ®éng t tëng, t×nh c¶m cña con ngêi mét c¸ch s©u xa m·nh liÖt.
+ Ng«n ng÷ trong t¸c phÈm v¨n häc lµ ng«n ng÷ dïng c¸c ph¬ng tiÖn nghÖ thuËt ®Ó
biÓu ®¹t néi dung bao gåm c¸c ph¬ng tiÖn ng÷ ©m (nh vÇn, thanh ®iÖu) c¸c h×nh thøc tu tõ (
Nh Èn dô, nh©n ho¸, ho¸n dô, so s¸nh, c©u hái tu tõ, ®iÖp ng÷...).
+Ng«n ng÷ trong t¸c phÈm v¨n häc lµ ng«n ng÷ ®îc gät giòa chän läc theo ý ®å cña
nhµ v¨n. Nã thÓ hiÖn c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n, cã gi¸ trÞ vÒ mÆt thÈm mÜ.
Hay nãi mét c¸ch kh¸i qu¸t h¬n: Ng«n tõ trong t¸c phÈm lµ ng«n tõ võa mang tÝnh
h×nh tîng, võa mang tÝnh c¸ thÓ vµ tÝnh cô thÓ ho¸.
c. Mèi quan hÖ gi÷a néi dung vµ h×nh thøc trong t¸c phÈm v¨n häc:
- Trong t¸c phÈm v¨n häc, néi dung vµ h×nh thøc cã mèi quan hÖ h÷u c¬ g¾n bã chÆt chÏ
víi nhau vµ Hªghen cho lµ “ Néi dung ch¼ng ph¶i lµ c¸i g× kh¸c, mµ chÝnh lµ chuyÓn ho¸
cña h×nh thøc vµo néi dung, vµ h×nh thøc còng ch¼ng kh¸c g× h¬n lµ sù chuyÓn ho¸ cña néi
dung vµo h×nh thøc”.
- T¸c phÈm v¨n häc lµ qu¸ tr×nh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n, ®ßi hái t¸c gi¶ lu«n t×m tßi, s¸ng
t¹o ra h×nh thøc cho phï hîp víi néi dung.
- Trong t¸c phÈm v¨n häc néi dung vµ h×nh thøc th©m nhËp lÉn nhau, khã cã thÓ t¸ch
b¹ch vµ ph©n biÖt h¼n lµm hai. Khi tiÕp nhËn t¸c phÈm ®ßi hái ngêi ®äc ph¶i t×m ra c¸i tinh
vi vÒ t tëng, c¸i ®éc ®¸o vÒ nghÖ thuËt. Cho nªn “ Khai th¸c néi dung qua nghÖ thuËt lµ
ph©n tÝch sù thÓ hiÖn cña h×nh thøc ®èi víi néi dung, tõ nh÷ng yÕu tè nhá nhÊt cña tõ ng÷,
nhÞp ®iÖu, kiÓu c©u...tíi kÕt cÊu cèt truyÖn, nh©n vËt, giäng v¨n...”.
2. D¹y t¸c phÈm v¨n häc trong trêng THCS:
a. Kh¸i niÖm t¸c phÈm v¨n häc trong nhµ trêng:
- T¸c phÈm v¨n häc trong nhµ trêng “ Võa cã tÝnh chÊt cña mét s¸ng t¸c nghÖ thuËt võa lµ
c¬ së ®Ó h×nh thµnh nh÷ng kiÕn thøc vÒ lÞch sö v¨n häc,ng«n ng÷ vµ tiÕng ViÖt”.
- N¾m b¾t tõ ®Æc trng cña m×nh lµ ph¬ng tiÖn ®Ó nhËn thøc, lµ ®èi tîng thÉm mÜ,
t¸c phÈm v¨n häc ®· biÕt vËn dông c«ng cô gi¸o dôc ®Æc biÖt ®Ó gióp HS tù ph¸t triÓn mét
c¸ch toµn diÖn vÒ nh©n c¸ch. Nã kh«ng chØ cung cÊp cho HS vÒ tri thøc ( thÊy ®îc nh÷ng
gi¸ trÞ trong lÞch sö v¨n häc cña d©n téc vµ nh©n lo¹i, thÊy ®îc tiÕng ViÖt cña ta rÊt giµu vµ
®Ñp) mµ cßn båi dìng cho c¸c em lßng nh©n ¸i, t×nh yªu quª h¬ng ®Êt níc, x©y dùng nh©n
c¸ch vµ ý thøc chñ ®éng s¸ng t¹o trong cuéc sèng. V× lÏ ®ã, mµ khi d¹y v¨n, ngêi GV ph¶i
“ Lµm cho HS sèng, hiÓu biÕt vµ xóc ®éng cïng víi t¸c gi¶, cïng víi nh©n vËt, cã th¸i ®é
®èi víi cuéc ®êi vµ tù ph¸t hiÖn ra m×nh so víi lÝ tëng thÈm mÜ chøa ®ùng trong t¸c phÈm.
§Êy lµ c¬ së cho sù n©ng cao t©m hån vµ phÈm chÊt thùc sù x©y dùng nh©n c¸ch HS”.
b. VÞ trÝ t¸c phÈm v¨n häc trong ch¬ng tr×nh Ng÷ v¨n THCS:
* Thêi lîng ch¬ng tr×nh.
Trang 3
Bé m«n Ng÷ v¨n ®îc chia lµm ba ph©n m«n V¨n- tiÕng ViÖt-Lµm v¨n. Trong ®ã ph©n
m«n v¨n häc chñ yÕu lµ d¹y t¸c phÈm v¨n häc. Bao gåm v¨n häc ViÖt Nam vµ níc ngoµi.
Riªng v¨n häc ViÖt Nam chiÕm sè lîng nhiÒu cã v¨n häc d©n gian, v¨n häc cæ ®¹i, v¨n häc
cËn ®¹i vµ v¨n häc hiÖn ®¹i. Chia ®Òu cho bèn khèi:
- Khèi líp 6: cã 38 t¸c phÈm cíi 51 tiÕt/68 tiÕt v¨n;
- Khèi líp 7: cã 10 t¸c phÈm víi 13 tiÕt/33 tiÕt v¨n;
- Khèi líp 8: cã 22 t¸c phÈm víi 34 tiÕt/44 tiÕt v¨n;
- Khèi líp 9: cã30 t¸c phÈm víi 37 tiÕt/ 48 tiÕt v¨n.
Nh vËy cã 100 t¸c phÈm d¹y trong 135 tiÕt trªn tæng sè 193 tiÕt v¨n häc ë THCS. Riªng
phÇn v¨n häc hiÖn ®¹i cã 52 t¸c phÈm d¹y trong 77 tiÕt trªn tæng sè 135 tiÕt thÓ hiÖn phÇn
v¨n häc hiÖn ®¹i ®îc ®¸nh gi¸ kh¸ cao trong ch¬ng tr×nh d¹y t¸c phÈm v¨n häc.
* Néi dung ch¬ng tr×nh d¹y t¸c phÈm v¨n häc ë THCS :
- D¹y t¸c phÈm v¨n häc ViÖt Nam ë trêng THCS bao gåm mét “ HÖ thèng t¸c phÈm ®îc
tuyÓn chän tõ kho tµng v¨n ch¬ng trong níc. §ã lµ nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc ®Ých thùc, giµu
chÊt nh©n v¨n, giµu tÝnh nghÖ thuËt cña c¸c nhµ v¨n,nhµ th¬ næi tiÕng trong níc”.
- Ch¬ng tr×nh cã kÕt cÊu ®ång t©m ®îc bè trÝ ë c¶ bèn khèi líp theo trËt tù tõ thÊp lªn
cao, tõ dÔ ®Õn khã.
3.Yªu cÇu d¹y t¸c phÈm v¨n häc ë trêng THCS:
- C¬ chÕ d¹y häc míi chó träng ®Õn con ngêi míi, con ngêi s¸ng t¹o. §æi míi ph¬ng
ph¸p d¹y häc: “ Coi träng ho¹t ®éng häc tËp cña HS, rÌn luyÖn cho HS tÝnh n¨ng ®éng,
s¸ng t¹o b»ng c¸ch tÝch cùc ho¸ ho¹t ®éng cña HS. GV lµ ngêi híng dÉn, tæ chøc HS chñ
®éng ph¸t hiÖn vµ gi¶i quyÕt vÊn ®Ò, gióp HS ®îc suy nghÜ nhiÒu h¬n, thùc hµnh nhiÒu
h¬n”.
- Trªn tinh thÇn ®æi míi Êy, ngêi gi¸o viªn híng dÉn HS tiÕp nhËn t¸c phÈm b»ng viÖc lÝ
gi¶i, ph©n tÝch c¸c h×nh tîng nh»m gióp HS nhËn ra nh÷ng ®iÒu t¸c phÈm muèn ®Ò cËp,
nh÷ng s¸ng t¹o nghÖ thuËt ®Ó tõ ®ã t¸c phÈm Êy cã thÓ th©m nhËp, sinh thµnh ,trong tõng
HS.
§Ó gi÷ v÷ng vai trß ngêi híng dÉn, tæ chøc cho HS ®ßi hái ngêi GV ph¶i n¾m ®îc c¸c
®Æc trng cña ng«n ng÷ nghÖ thuËt, ph¶i cã vèn hiÓu biÕt vµ n¨ng lùc t duy s¸ng t¹o.
D¹y t¸c phÈm v¨n häc, HS lµ chñ thÓ tiÕp nhËn, ph¸t huy vai trß chñ ®éng, tÝch cùc häc
tËp ë mçi c¸ nh©n chÝnh lµ yªu cÇu c¬ b¶n trong d¹y häc hiÖn nay.
4. D¹y häc t¸c phÈm v¨n häc theo ®Æc trng lo¹i thÓ:
a. Môc ®Ých cña viÖc d¹y t¸c phÈm v¨n häc theo lo¹i thÓ:
D¹y v¨n theo lo¹i thÓ “ Gióp chóng ta t×m hiÓu vµ c¶m thô t¸c phÈm cô thÓ ®îc s©u s¾c
h¬n, tÕ nhÞ h¬n”, “ D¹y vµ häc cã kÕt qu¶ h¬n”, ®ång thêi gióp cho ngêi GV cã ph¬ng híng
thiÕt kÕ giê d¹y häc t¸c phÈm.
Trang 4
b. C¸c lo¹i thÓ ®îc d¹y ë trêng THCS chñ yÕu cã hai lo¹i:
- T¸c phÈm th¬ lµ nh÷ng t¸c phÈm tr÷ t×nh, ®Æc trng cña lo¹i thÓ nµy lµ c¶m xóc, lµ sù thÓ
hiÖn “ C¸i t«i tr÷ t×nh” víi ng«n ng÷ ®¹t ®Õn tr×nh ®é ®iªu luyÖn, hµm sóc, c« ®äng, giµu
søc t¹o h×nh, biÓu c¶m vµ tÝnh nh¹c ©m vang cña sù phèi hîp vÇn, luËt, nhÞp ®iÖu, tiÕt tÊu...
-T¸c phÈm truyÖn thiªn vÒ tù sù, ®Æc trng cña lo¹i thÓ nµy lµ con ngêi vµ cuéc sèng trong
t¸c phÈm ®îc x©y dùng qua hÖ thèng nh©n vËt, cèt truyÖn, t×nh tiÕt...
c. C¸c ph¬ng híng t×m hiÓu t¸c phÈm v¨n häc theo thÓ lo¹i:T×m hiÓu t¸c phÈm v¨n häc
theo thÓ lo¹i cã rÊt nhiÒu ph¬ng híng:
-LÇn theo kÕt cÊu cña t¸c phÈm lµ ph¬ng híng t×m hiÓu diÔn biÕn sù viÖc, c¶m xóc... tõ
kh©u më ®Çu ®Õn kh©u kÕt thóc xen kÏ, ®ét biÕn...
- Ph¬ng híng theo hÖ thèng h×nh tîng chó ý nh©n vËt, c¶m xóc, thñ ph¸p, phong c¸ch.
- Ph¬ng híng theo hÖ thèng vÊn ®Ò: sÏ híng c¸ch khai th¸c t¸c phÈm theo mét vÊn ®Ò
nµo ®ã mµ nã gi÷ vai trß chñ thÓ cña t¸c phÈm.
II. Vµi nÐt vÒ h×nh thøc tu tõ trong t¸c phÈm v¨n häc:
Trong t¸c phÈm v¨n häc, c¸c h×nh thøc tu tõ n»m trong líp ng«n tõ nghÖ thuËt cã chøc
n¨ng biÓu ®¹t néi dung cña t¸c phÈm v¨n häc.
1. C¸c h×nh thøc tu tõ ng÷ ©m:
Lµ nh÷ng c¸ch phèi hîp sö dông khÐo lÐo c¸c ©m thanh ®em ®Õn cho ph¸t ng«n ( thêng
lµ v¨n b¶n th¬) mét cÊu thanh nhÊt ®Þnh, nh»m t¹o ra nh÷ng gi¸ trÞ tîng thanh, tîng h×nh,
biÓu c¶m.
C¸c h×nh thøc tu tõ ng÷ ©m xuÊt hiÖn chñ yÕu trong v¨n b¶n th¬ thÓ hiÖn qua ®iÖp phô
©m ®Çu, ®iÖp vÇn, ®iÖp thanh, nhÞp ®iÖu, ©m hëng, hµi ©m...t¹o nªn ®Æc trng rÊt riªng ë th¬:
tÝnh nh¹c trµn ®Çy.
2. C¸c h×nh thøc tu tõ tõ vùng:
Lµ tªn gäi thø hai mang mµu s¾c tu tõ cña sù vËt, hiÖn tîng.C¸c h×nh thøc tu tõ tõ vùng
chñ yÕu: Èn dô, nh©n ho¸, ho¸n dô, so s¸nh tu tõ, nãi qu¸, nãi gi¶m nãi tr¸nh.
3. C¸c h×nh thøc tu tõ có ph¸p:
Lµ c¸ch nãi phèi hîp sö dông c¸c kiÓu ©m, kiÓu c©u nh»m ®em l¹i ý nghÜa biÓu c¶m,
c¶m xóc cho nh÷ng m¶nh ®o¹n cña lêi nãi do chóng cÊu t¹o nªn.
C¸c h×nh thøc tu tõ có ph¸p: §iÖp ng÷; ®æi trËt tù có ph¸p;LiÖt kª; c©u hái tu tõ.
4. VÞ trÝ c¸c h×nh thøc tu tõ trong t¸c phÈm v¨n häc:
C¸c h×nh thøc tu tõ tiÕng ViÖt rÊt phong phó vµ viÖc vËn dông s¸ng t¹o ë tõng bµi v¨n,
bµi th¬ cña tõng t¸c gi¶ rÊt ®a d¹ng linh ho¹t nhng cã thÓ hiÓu nã ë hai vÞ trÝ sau:
a. C¸c h×nh thøc tu tõ xuÊt hiÖn víi t c¸ch lµ nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt:
T¸c phÈm v¨n ch¬ng lµ hµnh vi s¸ng t¹o lµ kÕt qu¶ cña ý ®å s¸ng t¸c cña viÖc vËn dông
nh÷ng thñ ph¸p tu tõ. Víi t c¸ch lµ nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt, c¸c h×nh thøc tu tõ thÓ hiÖn
Trang 5
sù sö dông tõ, phèi hîp tõ, c©u mét c¸ch chän läc- s¸ng t¹o, theo ý ®å s¸ng t¸c cña nhµ v¨n
nh»m ®em l¹i cho t¸c phÈm nh÷ng gi¸ trÞ cã tÝnh biÓu trng lín vÒ néi dung vµ tÝnh thÈm mÜ
vÒ mÆt nghÖ thuËt.
C¸c h×nh thøc tu tõ xuÊt hiÖn trong t¸c phÈm v¨n häc víi t c¸ch lµ nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ
thuËt bëi nã kh«ng cã môc ®Ých tù th©n mµ chØ ph©n tÝch néi dung vµ h×nh thøc trong t¸c
phÈm th× gi¸ trÞ cña chóng míi thÓ hiÖn râ.
b. C¸c h×nh thøc tu tõ xuÊt hiÖn trong t¸c phÈm v¨n häc víi t c¸ch lµ nh÷ng m· ng«n
ng÷ nghÖ thuËt.
Trong t¸c phÈm v¨n häc, c¸c h×nh thøc tu tõ chÝnh lµ sù vËn dông ng«n ng÷ mét c¸ch cã
nghÖ thuËt nh»m ®¹t hiÖu qu¶ cao vÒ mÆt thÈm mÜ.
C¸c h×nh thøc tu tõ víi t c¸ch lµ nh÷ng m· ng«n ng÷ nghÖ thuËt thÓ hiÖn ë ph¬ng tiÖn
biÓu hiÖn nh»m khiªu gîi liªn tëng, tëng tîng qua s¸ng t¸c nghÖ thuËt mµ chØ khi kh¸m
ph¸, ph©n tÝch t¸c phÈm nã míi ®îc gi¶i m·. Do ®ã “ ®Ó hiÓu lêi v¨n nghÖ thuËt nh lµ h×nh
thøc cña t¸c phÈm, ch¼ng nh÷ng ph¶i hiÓu c¸c ph¬ng tiÖn ng«n tõ ®îc t¸c gi¶ sö dông, nhËn
ra chÝnh x¸c néi dung vµ h×nh thøc cña chóng mµ cßn ph¶i lÝ gi¶i sù tæ chøc cña chóng phï
hîp víi c¸c nguyªn t¾c t tëng- thÈm mÜ cña t¸c gi¶. ChØ nh vËy míi th©m nhËp ®îc vµo c¸i
hån th©m thuý cña v¨n ch¬ng, thëng thøc c¸i hay c¸i ®Ñp cña nã”.
Kh¶ n¨ng m· ng«n ng÷ nghÖ thuËt thÓ hiÖn ë tÝnh h×nh tîng. Bëi “ ®Æc ®iÓm diÔn ®¹t cña
ng«n ng÷ v¨n ch¬ng tËn dông tÊt c¶ c¸c biÖn ph¸p tu tõ cña ng«n ng÷ d©n téc ®Ó s¸ng t¹o
h×nh tîng”.
5. C¸c h×nh thøc tu tõ lµ c¸ch thøc sö dông ng«n ng÷ biÓu ®¹t néi dung mét c¸ch hiÖu
qu¶:
C¸c h×nh thøc tu tõ lµ c¸ch dïng tõ, c©u bãng bÈy, giµu h×nh ¶nh, gîi c¶m thÓ hiÖn râ gi¸
trÞ to lín cña chóng ®èi víi néi dung. §ã lµ tÝnh chÝnh x¸c, gi¸ trÞ h×nh tîng, gi¸ trÞ thÈm mÜ
vµ mang phong c¸ch nhµ v¨n.
a. Mang tÝnh chÝnh x¸c:
Ng«n ng÷ trong t¸c phÈm v¨n häc lµ ng«n ng÷ gîi ra nh÷ng tËp hîp kh«ng sao kÓ xiÕt, lµ
ng«n ng÷ “ Lµm sèng dËy c¸c ®éng t¸c sù vËn ®éng ®Çy ý nghÜa cña sù vËt trong nh÷ng
thêi kh¾c nhÊt ®Þnh ”chÝnh lµ nhê c¸c h×nh thøc tu tõ, nã ®· vÏ ®óng ®îc mét nÐt sinh ®éng
cña ®èi tîng theo nh quan niÖm cña t¸c gi¶.
TÝnh chÝnh x¸c cña h×nh thøc tu tõ biÓu hiÖn mét c¸ch ®óng ®¾n nhÊt c¸i hiÖn thùc mµ
nhµ v¨n muèn diÔn t¶, c¸i t tëng t×nh c¶m mµ nhµ v¨n muèn göi g¾m.
b. Mang gi¸ trÞ h×nh tîng:
- T¸c phÈm nghÖ thuËt dï thuéc lo¹i h×nh nµo ®i n÷a còng ®Òu t¸c ®éng b»ng h×nh tîng vµ
h×nh tîng bao giê còng ®Õn víi ngêi tiÕp nhËn b»ng con ®êng c¶m quan néi t¹i, th«ng qua
mét c¸i nh×n thÊy bªn trong t¹o nªn nh÷ng rung ®éng, nh÷ng t¸c dông thÈm mÜ nhÊt ®Þnh.
Trang 6
- C¸c h×nh thøc tu tõ b»ng néi dung ng÷ nghÜa cña tõ, cña c©u trong viÖc kÕt hîp sö dông
ng«n tõ trong t¸c phÈm cã thÓ biÓu hiÖn thùc t¹i tíi tËn nh÷ng chi tiÕt, nh÷ng s¾c th¸i tinh
vi, tÕ nhÞ nhÊt, do ®ã l¹i t¹o cho h×nh tîng v¨n häc nhiÒu kh¶ n¨ng to lín, cã thÓ dùng l¹i
cuéc sèng trong c¶ chiÒu réng lÉn chiÒu s©u.
- Gi¸ trÞ cña c¸c h×nh thøc tu tõ khi x©y dùng h×nh tîng nghÖ thuËt thÓ hiÖn ë tÝnh t¹o
h×nh, biÓu c¶m.
+TÝnh t¹o h×nh cã søc gîi trong trÝ tëng tîng, h×nh ¶nh c¸i hiÖn thùc nhµ v¨n muèn göi
g¾m.
+ TÝnh biÓu c¶m lµm rung ®éng trong ®êi sèng t©m hån t×nh c¶m cña ngêi ®äc nh÷ng
c¶m xóc, t×nh c¶m mµ nhµ v¨n muèn biÓu hiÖn.
c. Mang gi¸ trÞ thÈm mÜ:
- C¸c h×nh thøc tu tõ lµ c¸ch dïng tõ bãng bÈy, trau chuèt, lµ c¸ch dïng tõ hay, c©u hay
vµo trong t¸c phÈm nghÖ thuËt. Mµ nãi ®Õn nghÖ thuËt lµ nãi ®Õn c¸i ®Ñp. “ C¸i ®Ñp lµ ®iÒu
kiÖn kh«ng thÓ thiÕu ®îc cña nghÖ thuËt, nÕu thiÕu c¸i ®Ñp th× kh«ng cã vµ kh«ng thÓ cã
nghÖ thuËt”.
- Gi¸ trÞ thÈm mÜ cña c¸c h×nh thøc tu tõ kh«ng chØ thÓ hiÖn ë ý nghÜa tinh tÕ, míi mÎ cã
søc kh¬i dËy vµ tiÕp søc cho nh÷ng rung ®éng tõ c¸i ®Ñp.
d. Mang phong c¸ch t¸c gi¶:
C¸i riªng cña tÊt c¶ c¸c yÕu tè trong s¸ng t¸c: lèi nghÜ, lèi c¶m, lèi thÓ hiÖn nh÷ng ®Æc
®iÓm riªng trong c¸ch sö dông tõ ng÷, ng÷ ph¸p, thñ ph¸p nghÖ thuËt ®Òu mang ®Ëm dÊu Ên
phong c¸ch t¸c gi¶. T×m ra ®îc c¸i riªng cña t¸c gi¶ tøc lµ ®· nhËn ra gi¸ trÞ nghÖ thuËt ®éc
®¸o theo quan ®iÓm cña nhµ v¨n.
VËn dông c¸c h×nh thøc tu tõ vµo s¸ng t¸c thÓ hiÖn c¸ tÝnh s¸ng t¹o cña nhµ v¨n qua
c¸ch sö dông tõ ng÷ mét c¸ch chän läc, kh¶ n¨ng kÕt hîp tõ, c©u theo mét c¸ch nµo ®ã. V×
vËy, ë mét b×nh diÖn réng c¸c h×nh thøc tu tõ chÝnh lµ phong c¸ch.
B. c¬ së thùc tiÔn
XuÊt ph¸t tõ thùc tiÔn gi¶ng d¹y vµ häc tËp m«n v¨n ë trêng THCS. L©u nay, giê häc
v¨n trë thµnh næi lo sî, nÆng nÒ vÒ mÆt t©m lÝ ë mét sè HS. Do c¸c em kh«ng thÝch häc
m«n v¨n, lîng kiÕn thøc cña giê v¨n nhiÒu, l¹i qu¸ trõu tîng so víi tÇm ®ãn nhËn vµ mét sè
giê d¹y v¨n cha thùc sù l«i cuèn c¸c em.
B¶n th©n lµ mét GV nhËn thÊy khi ph©n tÝch t¸c phÈm v¨n häc chØ tËp trung ph©n tÝch
phÇn néi dung, kh«ng chó träng ®Õn mÆt h×nh thøc nghÖ thuËt nhÊt lµ c¸c h×nh thøc tu tõ Ýt
®îc ph©n tÝch nªn HS hiÓu theo kiÓu diÔn n«m, m¸y mãc.T«i thiÕt nghÜ, kh«ng chØ riªng
b¶n th©n mµ mét sè c¸c ®ång nghiÖp kh¸c còng m¾c ph¶i ®iÒu nµy. NhÊt lµ nh÷ng ®ång
nghiÖp non trÎ.
Trang 7
C. gi¶I ph¸p khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ trong tpvh.
I. gi¶I ph¸p chung §èi víi tõng h×nh thøc tu tõ cô thÓ :
1. H×nh thøc tu tõ ng÷ ©m:
Híng vµo ©m ®iÖu du d¬ng nh¹c ®iÖu cña sù phèi hîp vÇn, nhÞp ®iÖu, tiÕt tÊu. Do ®ã khi
khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ ng÷ ©m, GV ph¶i chØ ra ®îc c¸i ©m hëng chung cña toµn bµi
th¬ (v× ë truyÖn Ýt sö dông h×nh thøc tu tõ ng÷ ©m ngoµi c¸ch ®iÖp ©m, ®iÖp thanh nh»m t¹o
sù hµi hoµ c©n ®èi cho c©u v¨n).
Dïng ph¬ng ph¸p so s¸nh ®èi lËp ©m thanh ®Ó xem sù xuÊt hiÖn cña lo¹i h×nh tu tõ ng÷
©m vµ lo¹i h×nh kh«ng ph¶i tu tõ ng÷ ©m c¸ch sö dông nµo chi phèi ®Õn ©m hëng chung cña
toµn t¸c phÈm.
VD: NÕu ta thay ®æi c¸ch ng¾t nhÞp, thay ®æi c¸ch gieo vÇn th× ©m s¾c cña toµn bµi th¬,
®o¹n v¨n cã bÞ ¶nh hëng g× ®Õn néi dung kh«ng?
2. H×nh thøc tu tõ vÒ tõ : Híng vµo sù t¹o h×nh, gîi c¶m.
* So s¸nh, Èn dô, ho¸n dô, nh©n ho¸: GV dïng ph¬ng ph¸p t¸i hiÖn ®Ó khai th¸c chóng.
Dïng ph¬ng ph¸p nµy vµo ph©n tÝch, GV nªn cã híng gîi ý cho HS liªn tëng, tëng tîng.
NghÜa cña Èn dô, ho¸n dô, nh©n ho¸ bao giê còng mang nghÜa h×nh tîng, nghÜa bãng nªn
dïng ph¬ng ph¸p t¸i hiÖn nh»m gióp HS ngoµi c¸ch biÓu hiÖn nghÜa gèc, nghÜa c¬ b¶n cßn
hiÓu ®îc ý nghÜa bæ sung, ý nghÜa h×nh tîng cña biÖn ph¸p Êy. Dïng ph¬ng ph¸p t¸i hiÖn,
GV ph©n tÝch c¬ chÕ c¬ b¶n trong viÖc s¶n sinh ra søc gîi t¶ lµ th«ng qua søc liªn tëng mµ
t¹o nªn sù chuyÓn ®æi nghÜa, dÉn d¾t ngêi ®äc tõ mét nghÜa ®Çu tiªn bÒ ngoµi ®i ®Õn nh÷ng
nghÜa kh¸c bªn trong.
VÝ dô1 : Dïng ph¬ng ph¸p t¸i hiÖn vµo ph©n tÝch h×nh ¶nh Èn dô sau :
-“Tõ Êy trong t«i bõng n¾ng h¹
MÆt trêi ch©n lÝ chãi qua tim”
(Tõ Êy- Tè H÷u, V¨n 8)
H×nh ¶nh Èn dô lµ : Bõng n¾ng h¹ - mÆt trêi ch©n lÝ.
Dïng ph¬ng ph¸p t¸i hiÖn b»ng c¸ch : gîi h×nh ¶nh cho häc sinh hiÓu nghÜa gèc.
Bõng n¾ng h¹ ®îc hiÓu nh thÕ nµo ?
MÆt trêi ch©n lÝ hiÓu ra sao ?
Gîi liªn tëng cho häc sinh hiÓu theo nghÜa h×nh tîng: T¸c gi¶ nãi trong thêi ®iÓm nµo,
lóc Êy x· héi ra sao? MÆt têi ch©n lÝ tîng trng cho ®êng lèi l·nh ®¹o nµo lóc b©y giê ?
Trang 8
Sau ®ã GV kh¸i qu¸t thµnh nghÜa cña hai h×nh ¶nh Èn dô nh trªn : T«i s¸ng suèt,
minh mÉn khi b¾t gÆp ¸nh s¸ng soi ®êng dÉn lèi cña §¶ng.
VÝ dô 2:
“ M¨ng non lµ bóp m¨ng non
§· mang d¸ng th¼ng th©n trßn cña tre
N¨m qua ®i, th¸ng qua ®i
Tre giµ m¨ng mäc cã g× l¹ ®©u”
( Tre ViÖt Nam- NguyÔn Duy Ng÷ V¨n 7).
Èn dô: M¨ng non ®îc so s¸nh ngÇm víi thÕ hÖ trÎ nh»m diÔn t¶ m¨ng non lµ líp kÕ
tiÕp cha «ng, lµ mÇm non cña ®Êt níc.
* Nãi qu¸ : Dïng ph¬ng ph¸p gi¶ng nghÜa tõ ®èi víi biÖn ph¸p tu tõ mµy GV híng HS
vµo hiÓu nghÜa cña nh÷ng sù vËt hiÖn tîng vµ ®em ®èi chiÕu víi thùc tÕ ®Ó rót ra ý nghÜa
cña c¸ch dïng biÖn ph¸p nµy.
VD1 : Trong c©u ca dao cã sö dông biÖn ph¸p nãi qu¸.
-“Cµy ®ång ®ang buæi ban tra”
GV cÇn gi¶ng nghÜa ma ruéng cµy lµ nh thÕ nµo ? Trªn c¬ së gi¶ng nghÜa “Må h«i
th¸nh thãt nh ma ruéng cµy” GV cho HS liªn hÖ víi thùc tÕ ë ngoµi ®êi sèng ®Ó rót ra kÕt
luËn : ý nghÜa t¸c dông cña biÖn ph¸p nµy nh»m diÔn t¶ c«ng viÖc cµy ®ång rÊt cùc nhäc,
ngêi n«ng d©n ph¶i vÊt v¶ míi lµm ra h¹t lóa, h¹t g¹o tr¾ng th¬m.
VD2: “D©n phu kÓ hµng tr¨m ngh×n con ngêi, tõ chiÒu ®Õn giê hÕt søc, kÎ th× thuæng,
ngêi th× cuèc,...t×nh c¶nh tr«ng thËt lµ th¶m”.
( Tøc níc vì bê-ph¹m Duy Tèn, Ng÷ V¨n 8).
C¸ch nãi qu¸ nµy nh»m m« t¶ c¶nh hé ®ª ®«ng ®óc, hçn lo¹n.
* Nãi gi¶m - nãi tr¸nh : Dïng ph¬ng ph¸p x¸c ®Þnh s¾c th¸i tu tõ ®Ó ph©n tÝch ý nghÜa
trong tõ cã quan hÖ víi ph¹m vi t×nh c¶m - c¶m xóc. X¸c ®Þnh s¾c th¸i tu tõ, GV dùa trªn
c¬ së ®èi lËp s¾c th¸i trung hoµ vµ s¾c tu tõ (ë s¾c th¸i tu tõ bµo giê còng chia thµnh hai th¸i
cùc d¬ng tÝnh vµ ©m tÝnh ) nh»m rót ra hiÖu qu¶ cña c¸ch dïng tõ.
S¾c th¸i biÓu c¶m d¬ng tÝnh
Trung hoµ s¾c th¸i biÓu c¶m
Th¸i ®é trang träng, kÝnh
yªu, quý träng
S¾c th¸i biÓu c¶m ©m tÝnh
Th¸i ®é miÖt thÞ, coi thêng.
VD1: NguyÔn KhuyÕn tr¸n dïng c¸i chÕt ®Ó nãi ®Õn nçi ®au buån :
“B¸c D¬ng, th«i ®· th«i råi”.
Trang 9
Níc m©y man m¸c biÕt lµ vÒ ®©u ?
(Khãc D¬ng Khuª - NguyÔn KhuyÕn)
GV x¸c lËp tõ “chÕt” lµ trung thµnh vÒ s¾c th¸i biÓu c¶m, nã chØ mang ý nghÜa th«ng
b¸o vÒ mét con ngêi kh«ng cßn tån t¹i trong cuéc sèng.
Cho HS x¸c ®Þnh tõ “th«i ®· th«i råi” ®îc hiÓu ë møc ®é t×nh c¶m nµo ? tiÕc nuèi, coi
thêng.
GV rót ra nhËn xÐt chung: §©y lµ lêi tiÕc nuèi buån ®au , tr¸nh nãi ®Õn c¸i chÕt b»ng
t×nh c¶m kÝnh yªu, trang träng.
VD2: “ Th©n l¬n bao qu¶n lÊm ®Çu,
Chót lßng trinh b¹ch tõ sau xin chõa”
( TruyÖn KiÒu- NguyÔn Du).
Sau khi bÞ tó bµ vµ së khanh ®¸nh lõa, Thuý KiÒu buéc ph¶i ra tiÕp kh¸ch, nµng
kh«ng thÓ nãi th¼ng ph¶i lµm “ G¸i lÇu xanh” v× thÊy bÞ xóc ph¹m, ®au ®ín qu¸ nªn thèt ra
lêi trªn.
3. H×nh thøc tu tõ vÒ c©u :
Híng vµo sù g©y chó ý, sù nhÊn m¹nh s¸ng râ ®Æc ®iÓm ®èi tîng, th¸i ®é b×nh gi¸.
* §iÖp ng÷ ; Dïng ph¬ng ph¸p hÖ thèng GV híng HS vµo sù xuÊt hiÖn cña h×nh thøc nµy
ë mçi khæ th¬, c©u v¨n cã t¸c dông nh thÕ nµo ®èi víi toµn bé t¸c phÈm. NghÜa lµ xem ®iÖp
ng÷ nh lµ mét yÕu tè, nã gãp phÇn nh thÕ nµo vµo mét hÖ thèng lín lµ t¸c phÈm v¨n häc.
VD1 : + Trong bµi “ TiÕng chæi tre’ cña Tè Høu )V¨n 7)
§iÖp ng÷ “TiÕng chæi tre” xuÊt hiÖn bèn lÇn. ®Æt trong hÖ thèng bµi th¬, GV híng HS
x¸c ®Þnh vµo tæng thÓ lÆp l¹i cña “tiÕng chæi tre” ë nh÷ng thêi ®iÓm nµo? vµ nh×n vµo tæng
thÓ bµi th¬ ®iÖp ng÷ nh»m thÓ hiÖn ®iÒu g×? Nhng ®iÒu quan träng GV ph¶i nãi ®îc sù lÆp
l¹i diÔn t¶ mÆt thêi gian gîi cho ngêi ®äc mét liªn tëng chÞ lao c«ng lµm viÖc mét c¸ch ©m
thÇm, bÒn bØ.
VD2: Mai sau
Mai sau
Mai sau...
§Êt xanh tre m·i xanh mµu tre xanh
( Tre ViÖt Nam- NguyÔn Duy, Ng÷ V¨n 7).
Trang 10
Sö dông ®iÖp ng÷ “ Mai sau” nhÊn m¹nh sù trêng tån cña tre, cña ngêi ViÖt Nam. Tre lµ
biÓu tîng cho con ngêi ViÖt Nam, cho d©n téc ViÖt Nam.
VD3 “Ba nã bÕ nã lªn. Nã h«n ba nã kh¾p mäi n¬i. Nã h«n tãc, h«n cæ, h«n vai vµ
h«n c¶ vÕt thÑo dµi bªn m¸ cña ba nã n÷a”.
( ChiÕc lîc ngµ- NguyÔn Quang S¸ng).
§iÖp tõ “h«n” xuÊt hiÖn liªn tiÕp, dån dËp diÔn t¶ t×nh c¶m th¾m thiÕt, s©u s¾c cña bÐ
Thu ®èi víi ba nã.
* §æi trËt tù có ph¸p : Dïng ph¬ng ph¸p so s¸nh, GV ®èi chiÕu h×nh thøc c©u cã trËt tù
b×nh thêng víi h×nh thøc c©u ®¶o thµnh phÇn ®Ó rót ra hiÖu qu¶ cña c¸ch dïng nµy vÒ mÆt
h×nh thøc diÔn ®¹t, néi dung ng÷ nghÜa.
VD :
“Nã chÕt råi, com chim cña t«i.
Con chim se sÎ míi ra ®êi
H«m qua nã h·y cßn bay nh¶y
ChØ mét ngµy gia, ®· chÕt råi”.
(Con chim cña t«i - Tè H÷u, V¨n 8)
GV cho so s¸nh 2 trËt tù.
“Nã chÕt råi, con chim cña t«i” víi “con chim cña t«i, nã chÕt råi”.
Râ rµng c©u dïng biÖn ph¸p tu tõ hay h¬n v× nã nhÊn m¹nh ý th«ng b¸o : Con chim ®·
chÕt.
H×nh thøc diÔn ®¹t nµy võa míi l¹ võa g©y mét Ên tîng m¹nh thÓ hiÖn t×nh c¶m cña t¸c
gi¶ tríc c¸i chÕt cña con chim sÎ.
* §èi ng÷ : Dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch ng«n ng÷ GV chia cÆp ®èi theo tõng cÊp ®é tõ,
c©u hoÆc ph©n lo¹i theo trêng biÓu niÖm, biÓu vËt ... ®Ó ph©n tÝch.
VD: Miªu t¶ vÒ c¶nh ®æi mïa Th¹ch Lam viÕt nh sau:
“Võa míi ngµy h«m qua trêi h·y cßn n¾ng Êm vµ hanh, c¸i n¾ng vÒ cuèi th¸ng mêi
lµm nøt nÎ ®ång ruéng, vµ lµm gißn kh« nh÷ng chiÕc l¸ r¬i, S¬n vµ chÞ ch¬i cá gµ ë ngoµi
®éng cßn thÊy nãng bøc, ch¶y må h«i.
ThÕ mµ qua mét ®ªm ma rµo, trêi bçng ®æi ra giã bÊc råi c¸i l¹nh ë ®©u ®Õn lµm cho
ngêi ta tëng ®ang ë gi÷a mïa ®«ng rÐt mít. S¬n tung ch¨n tØnh dËy, nhng kh«ng bíc xuèng
giêng ngay nh mäi khi, cßn ngåi thu tay vµo trong bäc bªn c¹nh ®øa em bÐ vÉn n¾m tay
ngñ kÜ. ChÞ S¬n vµ mÑ S¬n ®· trë dËy ®ang ngåi qu¹t lß ®Ó pha níc chÌ uèng. S¬n nhËn thÊy
mäi ngêi ®· mÆc ¸o rÐt c¶ råi”.
Trang 11
(Giã l¹nh ®Çu mïa - Th¹ch Lam - V¨n 8)
GV híng dÉn HS ph©n tÝch tõng cÆp ®èi lËp nh:
+ Thêi gian :
H«m qua - s¸ng nay
+ Thêi tiÕt :
N¾ng Êm, hanh- giã bÊc, l¹nh
+ Sù vËt :
+ Con ngêi :
§ång ruéng nøt nÎ, l¸ gißn kh« - ë gi÷a mïa ®«ng rÐt mít
ThÊy nãng bøc, ch¶ymå h«i - mÆc ¸o rÐt.
Nªu ý nghi· t¸c dông : Toµn bé sù ®èi lËp nµy b¸o hiÖu c¶nh vËt ®· chuyÓn mïa hay
thêi tiÕt ®· chuyÓn mïa.
* LiÖt kª: Dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch - tæng hîp, GV khai th¸c h×nh thøc tu tõ nµy trªn
c¬ së.
+ Ph©n tÝch c¸c thµnh phÇn ®ång chøc b»ng c¸ch lý gi¶i, ®¸nh gi¸ hiÖn tîng, sù vËt.
+ Tæng hîp: Ph¸t hiÖn ra c¸c mèi liªn hÖ gi÷a c¸c thµnh phÇn ®ång chøc víi nhau.
VD : “Chao «i! §èi víi nh÷ng ngêi ë quanh ta, nÕu ta kh«ng cè t×m mµ hiÓu hä, th×
ta chØ thÊy hä gµn dë, ngu ngèc, bÇn tiÖn, xÊu xa, bá æi... toµn nh÷ng cí ®Ó cho ta tµn
nhÉn; kh«ng bao giê ta thÊy hä lµ ngêi ®¸ng th¬ng; kh«ng bao giê ta th¬ng...”
(L·o H¹c - Nam Cao , V¨n 8)
Dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp theo tõng bíc:
+ Ph©n tÝch : GV híng dÉn HS t×m c¸c thµnh phÇn ®ång chøc trong mèi quan hÖ víi
chñ thÓ nh : Hä - liªn hÖ víi c¸c thµnh phÇn ®ång chøc: Gµn dë, ngu ngèc, xÊu xÝ, bÇn tiÖn,
bØ æi... ®©y lµ nh÷ng tÝnh tõ chØ phÈm chÊt mang s¾c th¸i biÓu c¶m ©m tÝnh.
+ Tæng hîp : T×m nÐt chung tõ sù ®ång chøc trªn. T¸c gi¶ muèn nhÊn m¹nh, ®Ò cËp
®Õn nh÷ng c¸i nh×n phiÕn diÖn miÖt thÞ, khinh bØ, coi thêng ngêi n«ng d©n ë mét líp ngêi.
§ã lµ mét c¸ch nh×n thiÕu sù th«ng c¶m, thiÕu hoµ ®ång víi n«ng d©n nghÌo.
* C©u hái tu tõ : Dïng ph¬ng ph¸p gîi - t×m, GV híng HS t×m nh÷ng phÇn sau :
+ D¹ng c©u hái lµ cÇn tr¶ lêi hay kh«ng cÇn tr¶ lêi.
+ C©u hái kh«ng cÇn tr¶ lêi cã tÝnh kh¼ng ®Þnh hay phñ ®Þnh.
+ T×m s¾c th¸i biÎu c¶m cña lo¹i c©u hái ®· sö dông.
VD1 :
“Tre xanh
Xanh tù bao giê ?
ChuyÖn ngµy xa... ®· cã bê tre xanh?”
Trang 12
(Tre ViÖtNam - NguyÔn Duy, V¨n 7)
Dïng ph¬ng ph¸p gîi -t×m, GV híng HS vµo t×m hiÓu ®Ó x¸c ®Þnh ®©y lµ lo¹i c©u hái
kh«ng cÇn tr¶ lêi, cã tÝnh kh¼ng ®Þnh vÒ mÆt néi dung: Tre ®· cã tõ xa, n©ng tÝnh h×nh tîng
“c©y tre” thËt ®Ñp, ngîi ca, tù hµo.
VD2: “Nh÷ng ngêi mu«n n¨m cò
Hån ë ®©u b©y giê?”.
(¤ng ®å- Vò §×nh Liªn).
C©u hái lµ mét næi lßng chÊt vÊn lßng ngêi. Hån ë ®©u b©y giê? nh mét lêi tr¸ch cø, mét
næi xãt xa vÒ mét qu¸ khø quÝ nÐt ®Ñp ch÷ th¸nh hiÒn d©n téc ®· véi bÞ mäi ngêi quªn l·ng.
VD3 “ VÒ th× ®©m ®Çu vµo ®©u? §Ó chång bÞ trãi ®Õn bao giê n÷a?...Th«i, trêi ®· b¾t
téi, còng ®µnh nh¾m m¾t liÒu...”.
( T¾t ®Ìn- Ng« TÊt Tè).
Lêi ®éc tho¹i thÓ hiÖn mét t©m tr¹ng gi»ng xÐ t©m can chÞ DËu: Mét bªn lµ chång bÞ
trãi, mét bªn lµ tiÒn b¸n chã, b¸n con rÎ m¹t.
C¸c h×nh thøc tu tõ xuÊt hiÖn trong t¸c phÈm phong phó, ®a d¹ng vÒ mÆt néi dung lÉn
h×nh thøc. Ngoµi nh÷ng ph¬ng ph¸p nªu trªn, GV cã thÓ dïng nhiÒu ph¬ng ph¸p d¹y häc
V¨n vµ TiÕng ViÖt ®Ó ph©n tÝch.
II. gi¶i ph¸p cô thÓ:
1. Khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ trong d¹y th¬ :
- “Th¬ lµ mét h×nh thøc nghÖ thuËt cao quý tinh vi”, “th¬ nh mét nghÖ thuËt cña ng«n ng÷
c©n ®èi, hµi hoµ du d¬ng”. T¸c phÈm th¬ dån nÐn ®êi sèng ®Çy ¾p vµo nh÷ng c©u ch÷ Ýt ái
®· t¹o trong th¬ mang nghÜa h×nh tîng, nghÜa bãng.
- ChÝnh nh÷ng ®Æc ®iÓm trªn ®· quy ®Þnh vÞ trÝ c¸c h×nh thøc tu tõ ph¶i lµ nh÷ng m· ng«n
ng÷ nghÖ thuËt n»m trong mét chØnh thÓ nghÖ thuËt thèng nhÊt. Do ®ã, “d¹y t¸c phÈm tr÷
t×nh trong nhµ trêng THCS cÇn t¹o cho HS hiÓu vµ c¶m ®îc nghÜa cña tõ, c©u, biÕt rung
®éng tríc c¶nh s¾c do ng«n ng÷ ®em l¹i”.
a. Ph¬ng híng khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ trong d¹y häc th¬ :
- Lµm cho HS c¶m vµ hiÓu ®îc ý tëng cña nhµ th¬ thÓ hiÖn qua s¸ng t¸c , GV ph¶i híng
cho HS c¶m nhËn ®îc nh÷ng ng«n tõ gîi ra “mét tËp hîp kh«ng sao kÓ xiÕt”, “sù dån nÐn
®êi sèng trong tõng c©u ch÷”.
+ Gi¶ng th¬ chñ yÕu lµ gi¶ng h×nh tîng, th«ng qua h×nh thøc ®Ó gi¶ng néi dung, lµ
th«ng qua viÖc ph©n tÝch c¸c yÕu tè vÒ lo¹i thÓ, kÕt cÊu ng«n ng÷ ®Ó lµm sèng dËy h×nh tTrang 13
îng víi tÊt c¶ vÎ ®Ñp, chiÒu s©u cña nã”. H×nh tîng trong th¬ lµ h×nh tîng cña c¶m xóc, lµ
sù thÓ hiÖn cña nh©n vËt tr÷ t×nh hay “c¸i t«i tr÷ t×nh”.
+ Nh©n vËt tr÷ t×nh trong th¬ kh«ng ®îc miªu t¶, diÖn m¹o, ho¹t ®éng, lêi nãi quan hÖ
cô thÓ mµ thêng lµ nh÷ng phót gi©y rung c¶m cña t©m hån t¸c gi¶ tríc c¸c biÕn cè cña ®êi
sèng. Cã thÓ nãi, nÐt næi bËt trong th¬ lµ : Kh«ng trùc tiÕp miªu t¶ c¸c hiÖn tîng cña hiÖn
thùc, kh«ng nh»m t¹o ra con ngêi, nh÷ng bøc tranh vÒ cuéc sèng mµ qua chÊt liÖu cña nã,
biÓu hiÖn nh÷ng c¶m nghÜ nhÊt ®Þnh cña con ngêi thÓ hiÖn c¸ch nhËn thøc vµ ®¸nh gi¸ cña
con ngêi ®èi víi cuéc sèng.
+ Mét trong nh÷ng h×nh thøc nghÖ thuËt gãp phÇn vµo viÖc x©y dùng h×nh tîng th¬ ph¶i
kÓ ®Õn c¸c h×nh thøc tu tõ. C¸c h×nh thøc tu tõ víi t c¸ch lµ nh÷ng m· ng«n ng÷ tõ nghÖ
thuËt thÓ hiÖn ë tÝnh gîi h×nh, gîi c¶m giµu søc biÓu trng lín ®· x©y dùng vÎ ®Ñp lung linh,
huyÒn diÖu cña h×nh tîng th¬. Khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ trong th¬ chÝnh lµ lµm sèng dËy
c¸c h×nh tîng víi tÊt c¶ vÎ ®Ñp, chiÒu s©u cña nã.
+ Trong tÊt c¶ c¸c h×nh thøc tu tõ mµ t«i ®· ®Ò cËp, cã thÓ nãi Èn dô ho¸n dô, nh©n ho¸,
so s¸nh lµ nh÷ng h×nh thøc tu tõ xuÊt hiÖn trong th¬ víi tÇn sè cao nhÊt. “Th¬ lµ nghÖ thuËt
k× diÖu bËc nhÊt cña trÝ tëng tîng”. “T¸c phÈm nghÖ thuËt ph¸t huy t¸c dông thÈm mÜ cña
nã b»ng con ®êng liªn tëng”. Ph¸t huy c¬ chÕ liªn tëng, c¸c h×nh thøc tu tõ so s¸nh, Èn dô,
ho¸n dô, nh©n ho¸ kªu gäi ngêi tiÕp nhËn mét kh¶ n¨ng t¸i hiÖn thùc hiÖn thùc cuéc sèng
b»ng nh÷ng biÓu hiÖn thÞ gi¸c, thÝnh gi¸c, xóc gi¸c, khøu gi¸c, vÞ gi¸c, nh÷ng vËn ®éng vÒ
ngêi, vËt, viÖc, c¶nh ®êi...®îc ®Ò cËp trong t¸c phÈm nh trong thùc tÕ. Dïng ph¬ng ph¸p t¸i
hiÖn, gi¸o viªn híng häc sinh tõ chç miªu t¶ nh÷ng nÐt ph¸c th¶o vÒ cuéc sèng qua tõng
c©u ch÷ ®Õn chç c¶m nhËn cuéc sèng, con ngêi ®ang cùa quËy, chuyÓn ®éng díi tõng c©u
ch÷. C¶m nhËn hiÖn thùc cuéc sèng, con ngêi trong th¬, c¸c em sÏ hiÓu ®îc nh÷ng rung
c¶m, nh÷ng ý tëng cña nhµ th¬ muèn göi g¾m qua tõng c©u, ch÷.
VD1: Trong bµi “Tre ViÖt Nam - NguyÔn Duy , V¨n 7) t¸c gi¶ sö dông biÖn ph¸p
nh©n ho¸ ®Ó miªu t¶ nh÷ng ®Æc tÝnh ë c©y tre, GV ph¶i híng cho HS chØ ra ®îc nh÷ng ®øc
tÝnh Êy lµ g× vµ nã cã liªn hÖ víi nh÷ng ai...
Ch¼ng h¹n nh c©u :
“Lng trÇn phai n¾ng ph¬i s¬ng
Cã manh ¸o céc, tre nhêng cho con “
Ph¸t hiÖn biÖn ph¸p nh©n ho¸, GV dïng ph¬ng ph¸p t¸i hiÖn ®Ó ph©n tÝch h×nh ¶nh tu
tõ “Lng trÇn”, “nhêng cho con” b»ng c¸ch híng cho HS c¶m nhËn b»ng c¸c gi¸c quan vÒ
c¸ch dïng tõ nµy.
Trang 14
Lng trÇn : C¶m nhËn b»ng c¶m gi¸c vÒ sù chÞu ®ùmg c¸I kh¾c nghiÖt cña thêi tiÕt
(nãng cña n¾ng, l¹nh cña s¬ng).
Nhêng cho con : TÊt c¶ dµnh chon con mét t×nh c¶m yªu th¬ng hÕt mùc, giµu søc hy
sinh.
§©y lµ nh÷ng ®øc tÝnh tèt cho ta liªn hÖ ®Õn con ngêi vµ chØ cã con ngêi míi chÞu
®ùng ®îc gian khæ vµ giµu ®øc hy sinh, nhêng nhÞn cho con. §ã chÝnh lµ nh÷ng nÐt ®Ñp cña
d©n téc mang tÝnh truyÒn thèng, ®iÒu mµ nhµ th¬ muèn göi g¾m.
VD2: “ Gëy tre, ch«ng tre chèng l¹i s¾t thÐp cña qu©n thï. Tre xung phong vµo xe
t¨ng, ®¹i b¸c, tre gi÷ lµng, gi÷ níc, gi÷ m¸I nhµ tranh, gi÷ ®ång lóa chÝn. Tre hy sinh ®Ó b¶o
vÖ con ngêi. Tre, anh hïng lao ®éng! Tre, anh hïng chiÕn ®Êu!”.
(C©y tre ViÖt Nam-ThÐp Míi, Ng÷ V¨n 6)
- Lµm cho HS c¶m vµ hiÓu ®îc ý tëng cña nhµ th¬, GV ph¶I híng cho HS c¶m vµ hiÓu
®îc nh÷ng rung c¶m, nh÷ng c¶m xóc m·nh liÖt cña nhµ th¬.
Th¬ lµ sù béc b¹ch cña nçi lßng, lµ t¸I hiÖn cuéc sèng nh mét duyªn cí ®Ó béc lé nh÷ng
rung c¶m, t©m hån cña t¸c gi¶. §ã lµ c¶m xóc cña nhµ th¬ ®èi víi nh÷ng sù vËt hiÖn t îng,
t×nh thÕ trong ®êi sèng hay nçi niÒm b¨n kho¨n vÒ sè phËn con ngêi... B»ng chøc n¨ng
biÓu c¶m, m¹ng ®Ëm mµu s¾c tu tõ, c¸c h×nh thøc tu tõ ®· gióp nhµ th¬ thÓ hiÖn nh÷ng suy
t, nguyÖn väng, Èn chøa nçi niÒm qua tõng c©u ch÷. §ã lµ nh÷ng phãng ®¹i, nãi gi¶m –
nãi tr¸nh, ®æi trËt tù có ph¸p, c©u hái tu tõ... víi nh÷ng cung bËc bËc t×nh c¶m ®a d¹ng: khi
dån dËp m¹nh mÏ, khi thiÕt tha s©u l¾ng, khi c¶m th¬ng tr¨m trë, khi giËn d÷ bÊt b×nh, khi
triÕt lý nh©n sinh, khi trÇm t t©m tëng... tÊt c¶ ®Òu t¹o nªn nh÷ng c¶nh s¾c mu«n mµu ®êi
sèng kh¾c s©u vµo lßng ngêi ®äc.
- Tuú theo sù xuÊt hiÖn cña tõng h×nh thøc tu tõ trong chØnh thÓ t¸c phÈm mµ GV sö dông
mét ph¬ng ph¸p khai th¸c theo m¹ch c¶m xóc cña bµi th¬, tr¸nh t¸ch rêi nã ra khái hÖ
thèng toµn bµi.
Híng cho HS c¶m vµ hiÓu ®îc ý tëng cña nhµ th¬, GV ®· gióp HS c¶m vµ hiÓu t¸c phÈm
mét c¸ch chÝnh x¸c, s©u s¾c h¬n.
b. Lµm cho HS rung c¶m víi c¸I ®Ñp :
- Lµm cho HS rung c¶m víi c¸I ®Ñp tríc tiªn GV ph¶I híng cho HS thÊy ®îc c¸I ®Ñp nghÖ
thuËt ®éc ®¸o cña nhµ th¬. §ã lµ c¸ch tr×nh bµy cuéc sèng theo mét quan ®iÓm thÈm mÜ ®Çy
c¸ tÝnh s¸ng t¹o. C¸I hay cña c¸ch dïng tõ, c©u cã tÝnh chÊt míi mÎ vÒ h×nh thøc, giµu søc
biÓu hiÖn vÒ néi dung tr¸nh ®îc sù nhµm ch¸n lÆp l¹i.
Trang 15
+ §Ó gióp HS thÊy ®îc gi¸ trÞ cña tõ hay c©u hay, GV ph¶I chØ ra c¸I míi trong c¸ch
chän läc tõ ng÷, sö dông c©u cña c¸c h×nh thøc tu tõ. Ch¼ng h¹n th¬ cò thÝch dïng thuyÒn,
bÕn, mai, tróc, tre ®Ó chØ con ngêi b»ng nh÷ng tõ ng÷, tîng trng íc lÖ th× th¬ hiÖn ®¹i tõ
ng÷ gÇn gòi víi ®êi sèng con ngêi. §ã lµ c¸nh ®ång lóa rËp rên, c¸nh ®ång cá non m¬n
mën t¹o vËt ®Çy h¬I thë cuéc sèng hay nh÷ng h×nh ¶nh c¸nh ®ång quª ch¶y m¸u, nh÷ng
®ät dõa tr¬ träi nh mét rõng g¬m míi thÊy søc tµn ph¸ cña chiÕn tranh...
+ Gióp HS thÊy ®îc tõ hay, c©u hay, GV cßn ph¶I chØ ra c¸I ý vÞ s©u xa, ý nghÜa tinh tÕ,
tÕ nhÞ cña c¸ch chän tõ ng÷.
- Lµm cho HS rung c¶m víi c¸i ®Ñp GV cßn ph¶I biÕt híng HS cã nh÷ng rung c¶m cïng
vui, cïng buån víi con ngêi, c¶nh vËt trong t¸c phÈm. §ã lµ nh÷ng rung c¶m vÒ t¹o vËt
thiªn nhiªn cuéc sèng ®ang chuyÓn m×nh, vËn ®éng díi bµn tay nghÖ sü. §ã lµ nh÷ng rung
c¶m vÒ cuéc sèng ®Ñp, con ngêi ®Ñp víi hµnh ®éng cao c¶, nh©n c¸ch cao thîng giµu t×nh
nh©n ¸I, t×nh c¶m cha con, «ng bµ, anh chÞ, quª h¬ng, ®Êt níc...
–Rung c¶m víi c¸i ®Ñp HS kh«ng chØ ®îc båi dìng vÒ mÆt tri thøc : C¸ch sö dông tõ hay,
c©u hay, nh÷ng t¸c phÈm v¨n häc kÞªt xuÊt mµ cßn gióp c¸c em tù hoµn thiÖn m×nh vÒ mÆt
nh©n c¸ch theo ch©n – thiÖn –mÜ.
Khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ trong d¹y häc th¬ kh«ng cã nghÜa lµ t«I ¸p ®Æt tÊt c¶ c¸c
h×nh thøc tu tõ nµo còng cã ý nghÜa t¸c dông ®Õn c¶m høng s¸ng t¸c, chñ thÓ tr÷ t×nh trong
t¸c phÈm. Ë ®©y t«I ®a ra nh÷ng ®Þnh híng d¹y t¸c phÈm th¬ theo híng khai th¸c c¸c h×nh
thøc tu tõ, tuú sù xuÊt hiÖn cña tõng biÖn ph¸p tu tõ mµ GV ®Þnh ra mét ph¬ng ph¸p ¸p
dông vµo ph©n tÝch gi¸ trÞ cña biÖn ph¸p Êy ®èi víi néi dung t¸c phÈm.
2. Khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ trong d¹y häc t¸c phÈm truyÖn:
1. Néi dung khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ trong d¹y häc t¸c phÈm truyÖn :
a. X¸c ®Þnh vÞ trÝ c¸c h×nh thøc tu tõ trong t¸c phÈm truyÖn :
ë truyÖn, c¸c h×nh thøc tu tõ xuÊt hiÖn nh nh÷ng biÖn ph¸p nghÖ thuËt thÓ hiÖn ý ®å s¸ng
t¸c cña nhµ v¨n qua nghÖ thuËt miªu t¶ nh©n vËt vµ nghÖ thôat kÓ chuyÖn. Sù hiÖn diÖn cña
c¸c h×nh thøc tu tõ kh«ng chØ gióp cho lêi v¨n thªm trong s¸ng, giµu h×nh ¶nh, cã søc
truyÒn c¶m mµ cßn cã tÝnh chÊt kh¾c s©u ®Õn nhËn thøc ngêi ®äc vÒ nh÷ng vÊn ®Ò x· héi.
b. Ph¬ng ph¸p khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ trong t¸c phÈm truyÖn :Khai th¸c c¸c h×nh
thøc tu tõ trong d¹y häc truyÖn thùc chÊt lµ viÖc gi¶ng d¹y truyÖn trong sù thèng nhÊt gi÷a
h×nh thøc nghÖ thuËt víi néi dung t tëng.
c. Lµm cho HS hiÓu vµ rung c¶m cïng nh©n vËt trong t¸c phÈm truyÖn :
Trang 16
- Nh©n vËt lµ tung t©m cña t¸c phÈm tù sù. N¾m cèt truyÖn còng lµ n¾m c©u chuyÖn cña
nh©n vËt.
- Lµm cho HS hiÓu ®îc nh©n vËt trong truyÖn nghÜa lµ ngêi GV ®· gióp HS hiÓu ®óng t tëng, t×nh c¶m cña nhµ v¨n muèn göi g¾m qua nh©n vËt. Bëi nh©n vËt trong t¸c phÈm lµ
nh÷ng con ngêi t©m tëng, lµ nh÷ng con ngêi ®îc s¸ng t¸c theo ý ®å cña nhµ v¨n, lµ n¬I tËp
trung biÓu hiÖn t tëng t×nh c¶m cña t¸c phÈm vµ t¸c gi¶.
+Trong truyÖn, c¸c h×nh thøc tu tõ xuÊt hiÖn nh lµ mét thñ ph¸p nghÖ thuËt mµ sù xuÊt
hiÖn cña nã qua c¸ch miªu t¶ nh©n vËt ®· lµm cho nh©n vËt cã h×nh ¶nh h¬n, sinh ®éng h¬n.
§ã lµ nh÷ng con ngêi biÕt nãi, biÕt nghÜ, ®ang sèng vµ hµnh ®éng nh nh÷ng con ngêi ®êi
thêng ngoµi cuéc sèng. Ph©n tÝch nh©n vËt ph¶I lµ sù ph©n tÝch h×nh tîng, ph¶I ph©n tÝch
sao cho nh©n vËt gi÷ ®îc tÝnh chÊt sinh ®éng cña nã trong c¶m thô cña häc sinh.
+ T×m hiÓu nh©n vËt, GV cÇn híng HS t×m hiÓu nghÖ thuËt sö dông c¸c h×nh thøc tu tõ,
c¸I t¹o nªn nÐt sinh ®éng cña nh©n vËt thÓ hiÖn qua nh÷ng chi tiÕt miªu t¶ hµnh ®éng, t©m
tr¹ng, lêi nãi, dung nhan, giíi thiÖu l¹i lÞch.
+ Ph©n tÝch biÖn ph¸p nµy, GV dïng ph¬ng ph¸p ph©n tÝch tæng hîp, khai th¸c c¸c
thµnh phÇn ®ång chøc nh : gµn dë, ngu ngèc, bÇn tiÖn, xÊu xa, bØ æi... trªn c¬ së lý gi¶I ®©y
lµ nh÷ng tÝnh tõ tõ chØ phÈm chÊt nh»m kh¸I qu¸t tæng hîp: T¸c gi¶ muèn nhÊn m¹nh ®Õn
nh÷ng c¸I nh×n phiÕm diÖn miÖt thÞ, khinh bØ, coi thêng ngêi n«ng d©n ë mét líp ngêi. §ã
lµ mét c¸ch nh×n thiÕu sù th«ng c¶m, hoµ ®ång víi ngêi n«ng d©n nghÌo.
+ T×m hiÓu nh©n vËt trong ý nghÜa h×nh tîng hay h×nh tîng nh©n vËt, GV cÇn ph¶I chØ ra
®îc viÖc sö dông c¸c h×nh thøc tu tõ vµo x©y dùng nh©n vËt ngoµi ý nghÜa t¹o nÐt sinh ®éng
nã cßn lµ sù thÓ hiÖn ý ®å s¸ng t¸c cØa nhµ v¨n. Bëi nh©n vËt trong t¸c phÈm, lµ nh©n vËt ®îc t¹o theo t tëng cña chñ ®Ò t¸c phÈm. Sù xuÊt hiÖn vµ tån t¹o cña nã lµ do sù nhµo nÆn,
t¹o h×nh cña nhµ v¨n cho nªn h×nh hµi cña nã nhÊt thiÕt ph¶I lµ nh÷ng t©m t t×nh c¶m cña
nhµ v¨n. Khai th¸c ®îc ý nghÜa h×nh tîng qua c¸c h×nh thøc tu tõ, GV ®· gióp HS c¶m thô
®îc s©u vµ ®¸nh gi¸ ®óng c¸c nh©n vËt trong truyÖn.
d. Lµm cho HS c¶m nhËn ®îc c¸I hay trong nghÖ thuËt kÓ chuyÖn:
§äc truyÖn, ngêi ®äc bÞ cuèn hót vµo c©u chuyÖn kh«ng chØ b»ng lèi kÓ chuyÖn t¹o t×nh
huèng bÊt ngê, nh÷ng chi tiÕt xung ®ét gay g¾t mµ cßn lµ lêi v¨n mît mµ, truyÒn c¶m, ®Çy
søc thuyÕt phôc. C¸c h×nh thøc tu tõ ®· gãp th©m phÇn thµnh c«ng vµo nh÷ng trang s¸ng t¸c
cña c¸c nhµ v¨n.
- Lµm cho HS c¶m nhËn ®îc c¸I hay cña nghÖ thuËt kÓ chuyÖn, GV ph¶I chØ ra ®îc
c¸I hay cña nhµ v¨n ®· s¸ng t¹o ra mét bøc tranh chÊt chøa ®Çy chÊt liÖu ®êi sèng vµ
t×nh ý con ngêi. B»ng nh÷ng thñ ph¸p tu tõ cuéc sèng ®îc miªu t¶ phong phó, bÒ
Trang 17
bén, giµu chÊt hiÖn thùc, mäi vËt nh ®îc sinh s«I n¶y në díi tõng c©u ch÷. Ngêi ®äc
nh bÞ chãng ngîp trong kh«ng gian bao la tríc bøc tranh hiÖn thùc hoµng tr¸ng s«I
®éng hay mét kho¶nh kh¾c bÊt ngê x¶y ra trong ®êi ngêi. Díi ngßi bót ngêi nghÖ
sü, hiÖn thùc cuéc sèng kh«ng ph¶I lµ mét bøc tranh bÊt ®éng mµ lµ sù vËn ®éng
sinh ®éng cã hån vµ ®Çy nhùa sèng.
VD: “Sau trËn b·o, ch©n trêi, ngÊn bÓ s¹ch nh tÊm kÝnh lau hÕt m©y hÕt bôi. MÆt trêi
nhó lªn dÇn dÇn, råi nhó lªn cho k× hÕt. Trßn trÜnh phóc hËu nh lßng ®á mét qu¶ trøng thiªn
nhiªn ®Çy ®Æn. Qu¶ trøng hång hµo th¨m th¼m vµ ®êng bÖ ®Æt lªn mét m©m b¹c ®êng kÝnh
m©m réng b»ng c¶ mét c¸I ch©n trêi mµu ngäc trai níc biÓn öng hång. Y nh mét m©m lÔ
phÈm tiÕn ra tõ trong b×nh minh ®Ó mõng cho sù trêng thä cña tÊt c¶ nh÷ng ngêi chµi líi
trªn mu«n thña biÓn ®«ng”
( C« T«- NguyÔn Tu©n, Ng÷ V¨n 6)
Miªu t¶ c¶nh trªn, t¸c gi¶ sö dông biÖn ph¸p so s¸nh, Èn dô, nh©n ho¸ ®éc ®¸o, tõ
ng÷ tinh tÕ ®Ó vÏ lªn mét bøc tranh tuyÖt ®Ñp vÒ c¶nh mÆt trêi mäc trªn biÓn ®¶o C« T« .
GV ph¶I chi ra ®îc c¸I hay cña biÖn ph¸p nµy lµ ®· t« vÏ bøc tranh thªm sinh ®éng
®Çy mµu s¾c cña sù sèng.
- Lµm cho häc sinh c¶m nhËn ®îc c¸I hay cña lêi v¨n, GV cÇn chóy ý c¸ch hµnh v¨n
trong s¸ng, chän läc tõ ng÷ theo phong c¸ch nhµ v¨n.
- C¸I hay cña c¸c h×nh thøc tu tõ lµ t¹o ra c¸I míi mÎ mang ®Ëm phong c¸ch t¸c gi¶.
+Kh¸c víi lo¹i thÓ th¬, ®Æc trng nghÖ thuËt quy ®Þnh vÞ trÝ c¸c h×nh thøc tu tõ, cßn ë
truyÖn viÖc sö dông c¸c h×nh thøc tu tõ mang phong c¸ch nhµ v¨n. Tu tõ theo nghÜa réng cã
thÓ hiÓu lµ phong c¸ch chÝnh v× thÕ mµ ng«n tõ trong c¸c t¸c phÈm truyÖn còng ®a d¹ng. Cã
t¸c gi¶ thÝch dïng ng«n tõ hoa mÜ hay gi¶ng dÞ, triÕt lý hay t×nh c¶m, tiÕt kiÖm hay d«ng
dµi, s«I næi hay trÇm l¾ng... tÊt c¶ ®· t¹o nªn nh÷ng phong c¸ch ®a d¹ng.
Trªn ®©y lµ c¸c khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ trong d¹y häc truyÖn, thùc tÕ gi¶ng d¹y
truyÖn ë Trêng THCS hiÖn nay, GV chØ chó träng nhiÒu vÒ c¸ch ph©n tÝch nh©n vËt theo
diÔn biÕn cèt truyÖn, nh÷ng t×nh tiÕt x©y dùng t¸c phÈm lµ chÝnh, viÖc khai th¸c c¸c h×nh
thøc tu tõ kh«ng ®îc quan t©m. ThiÕt nghÜ viÖc khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ sÏ gãp phÇn
lµm t¨ng thªm tÝnh truyÒn c¶m, thuyÕt phôc cho giê d¹y v¨n.
III. kÕt qu¶ ®¹t ®îc.
phÇn iii: kÕt luËn
Trªn ®©y lµ ý kiÕn b¶n th©n ®· ®óc rót vµ nghiªn cøu vµ t×m tßi tµi liÖu, qua nhiÒu n¨m
d¹y häc b¶n th©n ®· ¸p dông thêng xuyªn trong d¹y häc v¨n. KÕt qu¶ thùc hiÖn cho thÊy lµ
Trang 18
rÊt hîp lÝ vµ hiÖu qu¶. Tuy nhiªn, khi sö dông “ Khai th¸c c¸c h×nh thøc tu tõ” trong d¹y
häc t¸c phÈm v¨n häc ngêi GV ph¶I biÕt s¸ng t¹o, linh ho¹t trong viÖc kÕt hîp ph¬ng ph¸p
gi¶ng d¹y cña hai ph©n m«n V¨n- tiÕng ViÖt ®Ó ®em ®Õn hiÖu qu¶ cho giê d¹y.
Trong ph¹m vi ®Ò tµi b¶n th©n cha ®Ò cËp mét c¸ch ®Çy ®ñ vµ toµn diÖn, cßn rÊt nhiÒu
thiÕu sãt vµ cha tho¶ ®¸ng. Nhng lµ mét gîi ý b¶n th©n nªu ra ®Ó mong sao gãp phÇn nhá
vµo viÖc n©ng cao chÊt lîng gi¶ng d¹y t¸c phÈm v¨n häc nãi riªng còng nh bé m«n Ng÷ v¨n
nãi chung. RÊt mong ®îc sù gãp ý ch©n t×nh cña quÝ thÇy c« vµ c¸c b¹n ®äc ®Ó ®Ò tµi hoµn
thiÖn h¬n.
Xin ch©n thµnh c¶m ¬n!
Trang 19
- Xem thêm -
.DOC 
19 
4373 
80 
